raqiya yusuf ibrahim hana cabdi daa’uud · 2020. 2. 3. · saxafiyiinta la xidhay 2016 kii ......
TRANSCRIPT
![Page 1: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/2.jpg)
Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud
Ag.Waxda Cabashooyinka iyo Adeega Ag. Waaxda Maamulka iyo Lacagta
Sharci
![Page 3: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/3.jpg)
iv
![Page 4: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/4.jpg)
Mahadnaq
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu uga mahadnaqayaa
taageerada Dawlada Somaliland gaar haan Madaxwaynaha Jamhuuriyadda
Soomaaliland, Gudoomiyaha Maxkamada Sare, Xeer-ilaaliyaha guud ee
Qaranka, Wasaarada Cadaalada, Wasaaradda Qorshaynta, Wasaaradda
Shaqada iyo Arimaha Bulshada, Wasaaradda Maaliyada, Wasaarada Diinta iyo
Awqaafta, Wasaaradda Waxbarashada iyo Tacliinta sare, Hay‟ada shaqaalaha
dawladda, Taliyaha Ciidanka Asluubtan iyo Taliyaha Ciidanka Boliiska.
Komishanku wuxuu u mahadnaqayaa wadashaqaynta Baarlamaanka
(Wakiilada iyo Guurtida), Hay‟adaha Qaramada midoobay, ururada aan
dawliga ahayn.
Fadxiya Xuseen Axmed Gudoomiya Koomishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka
![Page 5: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/5.jpg)
v
![Page 6: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/6.jpg)
Tusmo Gogol-Dhig ............................................................................................................................................... 9 Hordhac ................................................................................................................................................. 10
CUTUBKA 1aad
: MAARAYNTA CABASHOOYINKA .................................................................................. 12
Hordhac ............................................................................................................................................. 12
Habka qabashada cabashooyinka yaa keeni Kara cabasho ............................................................... 12
Habka loo Qabto Cabashooyinka ....................................................................................................... 13
Nooca iyo Tirada Cabashooyinkii la Qabtay Sanadka 2016ka ........................................................... 13
Caqabadaha ka Hor Yimid Komishanka ............................................................................................. 14
Talo soo Jeedin .................................................................................................................................. 14 Gebogabo .............................................................................................................................................. 15
CUTUBKA 2aad
: WARBAAHINTA MADAXA BANAAN EE JSL.................................................................... 16
Hordhac ............................................................................................................................................. 16
Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah .......................................................................................... 17
Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah ............................................................................................ 17
Warbaahinta ka Hawlgasha Somaliland ............................................................................................ 17
Saxafiyiinta la Xidhay 2016kii
............................................................................................................. 18 Caqabadaha Haysta Warbaahinta Somaliland....................................................................................... 19
Gebagebo........................................................................................................................................... 20
CUTUBKA 3aad
:GOOBAHA DADKA LAGU XIDHO .................................................................................... 21
Hordhac ............................................................................................................................................. 21
Waxyaabihii Komishanku ku soo Arkeen Goobaha Dadka Lagu Xidho iyo Xarumaha Daryeelka ee la soo Kormeeray ......................................................................................................................................... 22
Dhismayaasha .................................................................................................................................... 22
Cuntada, Gogosha iyo Dharka ........................................................................................................... 22
Nalka iyo Hawada .............................................................................................................................. 23
Helitaanka Daryeelka Caafimaad ee Dadka Xidhan ........................................................................... 23
Booqashada ....................................................................................................................................... 23
Cibaadada .......................................................................................................................................... 24
La Dhaqanka Maxaabiista .................................................................................................................. 24
Shaqada, Jimicsiga iyo Waxbarashada ............................................................................................... 24
Daryeelka Boliiska iyo Ciidanka Asluubta .......................................................................................... 24
Gebagebo........................................................................................................................................... 26
CUTUBKA 4aad
: XUQUUQDA CARUURTA .............................................................................................. 27
Hordhac ............................................................................................................................................. 27
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah .................................................................................................. 27
Xayndaabka Sharci ee Maxaliga ah .................................................................................................... 28
Carruurta Shaqaysa ........................................................................................................................... 28
Carruurta Derbi Jiifka ah/la Tuuro ..................................................................................................... 29
Carruurta Laxaadka La’(PWDs) .......................................................................................................... 29
vi
![Page 7: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/7.jpg)
Caruurta Sharciga Khilaafta ............................................................................................................... 30
Waalid Caasiga ................................................................................................................................... 30
Xaaladda Waqtiga Xukun Sugaha, Maxkamadaynta iyo Xukunka ka Bacdi ....................................... 30
Gebagebo........................................................................................................................................... 31
CUTUBKA 5aad
: DADKA LA HAYB SOOCO ............................................................................................... 33
Hordhac ............................................................................................................................................. 33
Dadka laga Tiro Badanyahay .............................................................................................................. 34
Dadka laga Tirada Badanyahay iyo Xuquuqda ay u Baahanyihiin ...................................................... 34
CUTUBKA 6aad
: XUQUUQDA DUMARKA ................................................................................................ 35
Ka Qayb Qadashada Dumarka Dhinaca Talada Dalka ........................................................................ 36 CUTUBKA 7aad: DADKA NAAFADA AH .................................................................................................. 38
Hordhac ............................................................................................................................................. 38
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah. ................................................................................................. 38
Xayndaabka sharci ee maxaliga ah. ................................................................................................... 39
Waxbarashada Baahiyaha Gaarka ah. ............................................................................................... 42
Caawimada Socodka ee Naafada: ...................................................................................................... 46
CUTUBKA 8aad
: BARAKACAYAASHA ....................................................................................................... 49
Hordhac ............................................................................................................................................. 49
Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah .......................................................................................... 49
Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah ............................................................................................ 50
Xaaladda Dadka Gudaha ku Barakacay .............................................................................................. 50
Somaliland: Madaxweynaha JSL oo ku Baaqay in laga taageero Somaliland Abaaraha ku Habsaday.55
Gebagebo........................................................................................................................................... 56
CUTUBKA 9aad
: HELIDDA CADAALADDA ................................................................................................ 58
Hordhac ............................................................................................................................................. 58
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah .................................................................................................. 58
Xayndaabka Maxaliga ah ................................................................................................................... 59
Helida Cadaaladda ............................................................................................................................. 59
Guulaha Laga Sameeyey Helitaanka Cadaalada ................................................................................ 60
Carruurta ........................................................................................................................................... 62
Gebagabo ........................................................................................................................................... 64
CUTUBKA 10aad
: GOOBAHA CILAAJYADA .............................................................................................. 65
Hordhac ............................................................................................................................................. 65
Fayadhowrka ..................................................................................................................................... 66
Iftiinka iyo Hawada ............................................................................................................................ 66
Kala Saarid La’aanta Dadka ................................................................................................................ 66
Cuntada ............................................................................................................................................. 66
Daawaynta iyo Daawooyinka ............................................................................................................. 66
Silsiladaynta ....................................................................................................................................... 67
Booqashada ....................................................................................................................................... 67
vii
![Page 8: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/8.jpg)
Gebagebo........................................................................................................................................... 68 Tix raac ( ilaha xogta) ............................................................................................................................. 69 Liiska Shaqaalaha ................................................................................................................................... 70
viii
![Page 9: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/9.jpg)
Gogol-Dhig
Somaliland waxay ahayd maxmiyadii Boqortooyadii Ingiriiska,
waxaanay xoriyadeeda heshay 26kii
June 1960. 1dii
July 1960 ayey
Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii
Talyaaniga iyo laantii Qaramada Midoobay u qaabilsanayd maamul
gaadhsiinta wadamada la gumaysto, waxaana la abuuray dalkii la
odhan jiray Jamhuuriyadda Soomaaliyeed( Somali Republic).
18May 1991kii
ayey Somaliland dib u soo ceshatay xoriyadeedii, kadib
markii uu dumay nidaamkii kelitaliska ahaa ee Siyaad Barre ayna ka
qarxeen dagaalada sokeeye dalweynihii Somalia. Go‟aankaas ayaa lagu
qaatay shirkii ay beelaha
Somaliland degaa ku yeesheen magaalada Burco 27kii
Aprill ilaa 15kii
May ee 1991.
Jamhuuriyadda Somaliland waa dal dimuqraadi ah oo ku dhaqma
habka iyo hanaanka xisbiyada badan, waxaana ka qabsoomay shan
doorasho oo dimuqraadi ah; laba doorasho oo madaxtooyada ah, hal
baarlamaanka ah, iyo laba dawladaha hoose ah, kuwaas oo ay fuliyeen
guddi doorasho oo madaxbanaan. Somaliland wali kamay helin aqoonsi
buuxa beesha caalamka.
Somaliland waxay xuduud kala leedahay dhinaca koonfureed iyo
galbeedba dalka Itoobiya, dhinaca waqooyi galbeed dalka Jabuuti,
dhinaca waqooyina waxaa ka xiga Gacanka Cadmeed, halka dhinaca
bari ay ka xigto Somalia.
![Page 10: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/10.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
9aad
![Page 11: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/11.jpg)
Hordhac
Xafiiska Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka waxaa la aasaasay
2004kii
oo ahayd xilligii dawladii Madaxweyne Mudane Daahir Rayaale, inkasta
oo aan si buuxda dhidibada loogu taagin, shaqo ahaan, qaab dhismeed
iyo awood ahaanba.
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka JSL waa hay‟ad madax
banaan oo ku aasaasan Xeer Lam.39/2010, xeerkaas oo loo yaqaan “
Xeerka Guddiga Xuquuqda Aadamaha Qaranka ee JSL”. Xeerkan ayaa
waxa uu dhaqan galay bishii December2010, waxaana uu caddaynayaa
awoodaha, shaqada iyo qaab dhismeedka iyo madaxbanaanida guddida,
sida ku cad Qodobada 2aad
, 26aad
,
27aad
iyo 33aad
(2). 23kii
March 2011 waxaa la magaacabay todoba
xubnood oo ah Guddiga Xuquuqda Aadamaha Qaranka.
Awoodaha iyo Shaqada Gudida
Xeerka Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu si sharci ah
u tilmaamayaa oo sawir ka bixinaya awoodaha gudiga iyo
shaqadoodaba. Sida ku cad qodobada 26aad
iyo 27aad
awoodaha iyo
shaqadiisa waxaa ka kamida: baadhidda tacadiyada ka dhanka ah
xuquuqda aadamaha, booqashada iyo qiimaynta goobaha xabsiyada ee
dadka lagu xidho, samaynta wacyi gelin iyo cilmi baadhis si loo baro
bulshada xuquuqda aadamaha, in la siiyo golaha wasiirada iyo
baarlamaanka talooyin ku aadan ilaalinta xuquuqda aadamaha,
xorriyaadka aasaasiga ah iyo u kuur gelidda xaaladaha xuquuqda
aadamaha ee dalka.
Xeerku waxa kale oo awood dheeraad ah siinayaa Komishanku inuu
guto shaqooyinkiisa si uu u dhexdhexaadiyo una baadho go‟aamana ka
gaadho arrrimaha la xidhiidha xuquuqda aadamaha si madaxbanaan.
(xeerka komishanka1 )
![Page 12: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/12.jpg)
1 Xeerka komishanka Xuquuqda Aadamaha
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
10aad
![Page 13: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/13.jpg)
Himilada (vision)
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka waxaa himladiisu tahay Somaliland
oo noqota dal xuquuqda iyo xorriyadaha aasaasiga ah lagu wada
dhawro, dadkeeduna ku nool yihiin sinaan iyo cadaalad.
Hawlgalka (Mission)
Komishanku wuxuu hagayaa dhawridda, ilaalinta iyo kor u qaadida
xuquuqda aadamaha, horu marinta dhaqanka, is ixtiraamka iyo xil iska
saarista dhawrida Xuquuqda Aadamaha Xukumad ahaan iyo bulsho
ahaanba.
Hab Dhaqanka
1. Hufnaan iyo Xisaabtan
2. Madaxbannaani
3. xirfadyahanimo
4. Cadaalad iyo Sinaan
![Page 14: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/14.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
11aad
![Page 15: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/15.jpg)
CUTUBKA 1aad : MAARAYNTA CABASHOOYINKA
Hordhac
Qodobka 31aad
ee Xeerka Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranka
Xeer Lam 39/2010 wuxuu qeexayaa qof kasta oo ka cabanaya in
xuquuqdiisii/deedii aadaminimo iyo xoriyaadihiisa/heedii aasaasiga
ahaa ay ku xadgudbeen hay‟ad dawladeed, maamulada dawlad hoose
ama hay‟ad loo igmaday maamul bulsho, waxaa uu u caban karaa
Komishanka iyo hay‟adaha gaarka ah. Komishanku wuxuu u igman
yahay inuu si madaxbannaan u soo baadho xaaladda ay u arkaan inay
sababtay waxyeelo bulsho oo ay muhiim tahay in baadhitaan lagu
sameeyo. Komishanku isagoo oo hirgelinaya waajibaadka kor ku
xusan, wuxuu qabtaa cabashooyinka ku saabsan xadgudubyada
xuquuqda aadamaha. Waxa kale oo Komishanku saameeyaa
baadhitaano iyo dhexdhexaadin wuxuuna u fidiyaa adeegyo la
talineed, una gudbiyaa maxkamadaha dhegeysta ee go‟aanada ka
gaadha cabashooyinka.
Habka qabashada cabashooyinka yaa keeni Kara cabasho
Qof kasta oo ka cabanaya xadgudub xuquuq asaasi ah in lagula kacay
waa ay u furantahay inuu keeno cabashadiisa Komishanka Xuquuqda
Aadamaha Qaranka. Cabtayaashu waa in ay noqdaan dhibaneyaal
xadgudub xuquuq aadame loo geystey waxaana keeni kara cabtaha,
qaraabada, asxaabta, wakiillo sharci, hay‟ado, dhinacyo ay khusayso
iyo qof kasta oo uu u igmaday dhibanuhu. Dadka Komishanka soo hor
dhigaya cabashada, kama hadli karaan cabashadooda oo qudha ee
waa in ay keeni karaan iyaga oo ka wakiil ah kuwo kale oo si la mid ah
ay ugu dhaceen xad gudubyada uu isagu ka cabanayo, waxaana loo
yaqaanaa wakiilka cabtaha. Waxa kale oo intaa hore raacda in
Komishanku iskood u furi karo galka cabashada meesha laga soo
sheegay in xadgudub ka dhan ah xuquuqda aadamaha ka dhacay.
![Page 16: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/16.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
12aad
![Page 17: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/17.jpg)
Habka loo Qabto Cabashooyinka
Cabashooyinka waxa ay Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku
qaban karaan marka qof ahaan loo soo gudbiyo taasoo macnaheedu
yahay marka qofka oo socdaa yimaaddo xafiiska si ay arinkooda ugu
sheegaan. Cabashooyinka waxa kale oo lagu qaban karaa xidhiidh
tilifoon ama arji la soo qoray ama email, wax kharash ah oo laga
qaadaa ma jiro qabashada cabashooyinka, maadaama hawlaha
Komishanku qabtaan ay yihiin lacag la‟aan.
Komishanku wuxuu qaabilaa dhammaan dadka la soo xidhiidha xafiiska
si uu wax uga qabto arimahooda. Siyaasadda Komishanka kuma jirto
qof in dib loo celiyaa isaga/iyada oo aan la dhegeysan. Marka ay
dhacdo in qof keeno cabasho ka baxsan waajibaadka Komishanka,
qofkaa waxa la siiyaa tilmaan sida uu yeelayo ama waxa loo gudbiyaa
hay‟ada ay shaqadeeda khusayso oo arintiisa wax ka qaban karta.
Komishanku waxa kale oo ay la shaqeeyaan hay‟adaha kale ee qaranka
iyo ururadda bulshada rayidka(CSOs), oo uu u gudbiyo arrimaha
waajibaadkeeda ka baxsan, ama arrimaha ay u dhisan yihiin inay si
haboon u maamulaan.
Nooca iyo Tirada Cabashooyinkii la Qabtay Sanadka 2016ka
200
150
46
153
100
47
50 30 , 20
0
10
Sanadkan 2016ka
, tirada cabashooyinka Komishanka soogadhay waa
153 cabasho oo ka dhan ah xuquuqda iyo xoriyada muwaadinka.
Waxaanay kala yihiin, 46 cabasho oo ah tacadi guri, 47 kiis oo
![Page 18: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/18.jpg)
kasiidayn xabsi ah iyadoo lala kaashaday maxkamada rafcaanka, 30
dacwad sugayaal ah oo aanu kula
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
13aad
![Page 19: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/19.jpg)
kulanay saldhigyada iyadoo aanu kala shaqaynay sidii dacwadahooda
hore loogu gudbin laha maxkamadaha iyo jeelasha. 20 tacadi oo ah
tacadi xuquuqeed oo ah hanti madani. Waxa kale oo jiray Cabashooyin
dad loo diiday xaqii racfaan qaadasho kuwaas oo waayay in ay helaan
cadaalad. Waxa sido kale soo gaadhay komishinka 10 kiis oo kufsi ah
.waxanay heleen dhamaan kisaskaasi cadaalad.
Caqabadaha ka Hor Yimid Komishanka
• Dadka saboolka ah ee gobollada dalka oo ay ku adag tahay inay
cabashooyinkooda soo gaadh-siiyaan Komishanka.
• Iyada oo ay aad u kooban yihiin dadka fidiya gargaar sharciyeed
iyo tirada xaddiga badan ee dadka aan awoodin mushqaayadda
qareennada, Komishanka waxa u yimaada cabashooyin
dacwado dhagareed iyo kuwo medeni ah oo ka baxsan
xuduudda hawsha uu u igmanyahay.
• Komishanku wuxuu sameeyaa adeeg sharci, cabtayaashuna
waxay Komishanka uga baahan yihiin kaalmo sharci.
Komishankuna weli ma ay gaadhin in ay kaalmadaas bixiyaan.
Talo soo Jeedin
• Waa in la helaa xafiisyo gobollada ku yaala oo ay bulshadu u
soo gudbiso cabashadooda.
• Waa in Xukuumadu iyo golayaasha sharci dejintuu gudbiyaan
qabyo qoraalka xeerka kaalmada sharci ee qaranka, si
Komishanku fursad ugu helo sidii ay adeegaasi cabtayaasha ugu
qaban lahaayeen.
• Waa in xukuumada iyo golaha wakiiladu abuuraan xeer
ciqaabeed qabta ku xad gudubka xuquuqda muwaadinka iyo
magdhawga qofka xuquuqdiisa lagu xad gudbo.
![Page 20: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/20.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
14aad
![Page 21: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/21.jpg)
Gebogabo
Hanaanka maaraynta cabashooyinku waa mid ka mid ah waajibaadka
saaran Komishanka iyo xidhiidhka uu la yeelanayo dadweynaha guud
ahaan. Inkasta
oo Komishanka ay soo gaadhaan cabashooyin, haddana weli wax
badan baa uga qabyo ah in cabashooyinka waqtigooda lagu xaliyo
arrimaha dhinaca baadhitaanka awgeed. Waxaa muhiim ah in
xukuumadda, ururrada bulshada rayidka, warbaahinta, hay‟adaha
caalamiga ah, deeq-bixiyeyaasha iyo daneeyeyaasha kale ay kala
shaqeeyaan Komishanka xaqiijinta iyo horumarinta arrimaha xuquuqda
aadamaha ee dalka.
![Page 22: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/22.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
15aad
![Page 23: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/23.jpg)
CUTUBKA 2aad: WARBAAHINTA MADAXA BANAAN EE JSL
Hordhac
Saxaafaddu waxay kaalin muhiim ah ka qaadataa ilaalinta iyo kor u
qaadidda xuquuqda aadmaha. Warbaahinta iyo saxaafadduba waa
qaybta ugu ballaadhan uguna muhiimsan marka la eegayo xuquuqda
aasasiga ah ee xorriyatul qawlka iyo soo bandhigidda aragtiyaha kala
duwan ee muwaadiniinta, taas oo door firfircoon ka qaadata xoojinta
iyo kor u qaadidda hanaanka dimuqraadiyadeed (democratic process).
Si kastaba ha ahaatee madaxbanaanida saxaafadda iyo warbaahintuba
waxay keensanaysaa waajibaadyo iyo masuuliyado sida ay xuquuqaha
kale iyo xorriyaadkuba u keensanayaan wajibaadyo iyo masuliyado loo
baahanyahay ilaalintooda.
Dastuurka JSL wuxuu si cad u qeexayaa waajibaadka iyo
masuuliyadaha kala duwan ee muwaadiniinta Somaliland, taas oo ay
tahay in la tixgeliyo. Waxa uu dastuurku caddaynayaa in dhamaan
shuruucda iyo xeerarka ka farcama dastuurka aanay ka hor iman
xuquuqaadka aasaasiga ah ee dastuurku siiyey muwaadininnta
Somaliland. Xuquuqahaas oo ay kamid yihiin, xaqa warbaahinta, xaqa
uu muwaadinku uleeyahay cabiradda iyo soo bandhigidda aragtiyihiisa
isaga oo aan xadgudub ku samaynaynin xuquuuqaha muwaadiniinta
kale. Haddaba is hortaag kasta oo ku yimaadda saxaafadda xorta ah
waxay keeni kartaa in lagu xadgudbo xaqii muwaadininta ee uu ku
caabiri lahaa kuna soo bandhigi lahaa aragtidiisa.
Warbixintani wuxuu iftiiminayaa dhacdooyinkii ugu muhiimsanaa ee
saamaynta ku yeeshay madaxbanaanida saxaafadda dalka ee sannadka
2016ka
. Sidoo kale cutubkani wuxuu soo bandhigayaa harumarka togan
ee laga sameeyey dhinaca warbaahinta madaxbanaan ee Somaliland iyo
saamaynta ay yeelatay.
![Page 24: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/24.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
16aad
![Page 25: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/25.jpg)
Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah
Qodobka 19aad2
ee baaqa caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha (UDHR)
waxa
uu si cad u qeexayaa xaqa xorriyatul qawlka uu muwaadinku leeyahay
sida xaqa inuu soo bandhigo aragtiyihiisa, xaqa uu u leeyahay inuu
raadiyo helana
macluumaad isagoo ku gudbinaya warbaahinta.Qodobka 19aad
ee
heshiiska caalamiga ah ee (ICCR), waxa uu sheegayaa xaqa uu qofku
u leeyahay cabiridda aragtidiisa iyada oo aanay cidi ku faragelinaynin,
hase ahaatee taas macnaheedu maaha inuu qofku siduu doono ugu
tacadiyo xuquuqdaa ee waa inuu u hogaansamaa shuruucda loo
dejiyo, iyadoo latixgelinayo xaqa uu muwaadin kastaa leeyahay.
Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah
Qodobka 32aad
ee dastuurka JSL waxa uu siinayaa muwaadin kasta
xaqa xooriyatul qawlka isagoo muwaadinku si waafaqsan sharciga u
cabiraya aragtidiisa soona bandhigi kara hadal, muuqaal, sawir ,qoraal
iyo hanaan kale
oo waafaqasan xeerka saxaafadda Somaliland Xeer Lam.27/2004,
kaas oo madaxbanaani siinaya saxaafadda.
Waa waajib saaran dawladda inay tixgeliso oo xaqiijiso in hay‟ad kasta
oo dawladeed ayna tacaddi ugaysan madaxbanaanida warbaahinta
iyadoo ka fogaanaysa inay meel kaga dhacdo xaqa muwaadiniintu
uleeyihiin helida warbahineed iyo soo bandhigidda
aragtiyohooda.Waxaa muhiim ah in laga fogaado oo laga foojignaado
faragelin kasta oo shurrucda dalka baal baarmarsan oo lagu sameeyo
warbaahinta madaxa banaan taas oo laga yaabo inay dhaawac u
gaysato xaqa xorriyatul qawlka muwaadinka.
Warbaahinta ka Hawlgasha Somaliland
Waxaa Somaliland ka hawl gala warbaahino kala duwan oo intooda
badan ay tahay warbaahinta gaarka loo leeyahay. Somaliland waxay
ka mid tahay wadamada fara kutiriska ah ee tixgeliya xuquuqda
xorriyatul qawlka,
![Page 26: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/26.jpg)
2 Baaqa caalamiga ah ee Xuquuqda Aadamaha (UDHR)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
17aad
![Page 27: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/27.jpg)
waxaana ay ka mid tahay wadamada ugu horreeya Afrika ee ay ka jirto
warbaahinta madaxa banaan ee gaarka loo leeyahay. Somaliland
waxaa ka hawlgala 9 muuqbaahiye (Television), 9 mareegood
(websites) oo aan badankoodu sharciyaysnayn iyo 13
wargays(newspapers) oo dhamaantood gaar loo leeyahay, taas oo
muujinaysa heerka ay Somalilaand ka gaadhay saxaafadda xorta ah.
Xukuumadu waxay leedahay 1 muuqbaahiye qaran (television) oo
dawladdu leedahay, kaas oo inta badan laga daawado daafaha dunida,
1 idaacad(Radio) oo laga dhegaysto inta badan qaaradaha Africa iyo
Asia iyo 1wargays (Dawan).
Waxaa Somaliland kajira urur maxalli ah oo ay ku midoobeen
intabadan saxafiyiinta ka hawlgala Somaliland. Ururkaas oo loo yaqaan
SOLJA (Somaliland Journalist Association). Ururkan ayaa loo aasaasay
sidii uu kor ugu qaadi lahaa xuquuqda madaxbaanida warbaahinta iyo
inuu si guud ugu adeego saxaafadda xorta ah, sidoo kale ururkani
wuxuu kashaqeeyaa sidii uu mihnadda saxafiyiinta kor ugu qaadi lahaa
iyo inuu u doodo oo uu ilaaliyo xuquuqda saxafiyiinta si horumar loogu
sameeyo saxafadda madaxa banana ayna noqoto mid ku dheehan
akhlaaq wanaag iyo suubanaan.
Suxufiyiinta la Xidhay 2016kii
Kadib markii uu ukuurgalay komishanku xaaladda warbaahinta iyo
saxafiyiinta Somaliland wuxuu ogaaday in saxafiyiin kamida kuwa ka
hawlgala warbaahinta gaarka loo leeyahay iyo dawliga ah la xidhay 20
suxufi kuwaas oo markii uu ka hawlgalay Ururka Suxufiyiinta Somaliland
ee SOLJA lasii daayey.
![Page 28: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/28.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
18aad
![Page 29: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/29.jpg)
Caqabadaha Haysta Warbaahinta Somaliland
Iyadoo ay si xawliya u koraysey warbaahinta madaxa banana ee JSL 10kii
sano ee u danbaysay ayaa haddana waxaa jira caqabado ay la kulmaan
warbaahinta dalka, kuwaas oo ay kamid yihiin:
a. Xirfad La’aan
Saxafiyiinta Somaliland badankoodu malaha xirfadii saxafinnimo, taas oo
keenta inay inta badan galaan tacaddiyo ka dhan ah akhlaaqiyadda
saxaafadda, iyagoo khalad ka fahma micnaha xaqa soo bandhigidda
aragtiyaha togan ama waxa loogu yeedho xorriyatul qawlka ( Freedom of
speech), iyadoo keeni karta inay ku gefaan xuquuqda iyo sharafta
muwaadiniinta kale.
b. Habka Dacwad Oogista
Waxaa muran badani ka taagan yahay qaabka loo marayo dacwadaha ka
dhanka ah saxafiyiinta iyo xeerka lagu dhaqayo. Waxaa jira xeerka
saxaafadda
ee Xeer, Lam. 27/2004, kaas oo loogu talo galay in lagu dhaqo
saxaafadda Somaliland. Hase yeeshee dacwadaha suxufiyiinta inta
badan waxaa lagu qaadaa xeerka ciqaabta, iyadoo ay tahay in
dacwadaha suxufigu noqdaan madani taasina badanka ay dhaliso
tacadiyada suxufiyiinta lagula kaco.
Xeerka saxaafada ayaa inta badan ururada suxufiyiinta iyo
warbaahintuba ka qayliyaan dib u habayntiisa iyagoo u arkay in uu
cabbudhinayo saxaafada xorta ah.
Talo soo Jeedin
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu ku talinayaa si ay saxaafadda Somaliland u noqoto mid la jaanqaadda warbaahinta caalamiga ah, in lasameeyo xarun lagu taba baro saxafiyiinta oo lagu
baro aqoontii looga baahnaa saxafiga, si looga fogaado is
qabqabsiga iyo ku tacaddiga xuquuqda muwaadiniinta.
![Page 30: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/30.jpg)
In la dhiso lana habeeyo habka lagu bixiyo liisamada
saxaafadda,
iyadoo aan lagu tacadiyin warbaahinta madaxa
banaan shaqadeeda,
si aanay cid waliba isaga huwan magaca saxafinnimo waana dhibta ugu wayn ee maanta hor ukaca saxaafadeenna
hortaagan.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
19aad
![Page 31: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/31.jpg)
Waa in si miisaaman oo aqooni ku dheehantahay dib u eegis lagu sameeyaa xeerka saxaafadda Somaliland ee Xeer, Lam.27/2004, kaas oo cabasho badani ka taagantahay, iyadoo lala tashanayo qaybaha kala
duwan ee bulshada iyo warbaahintaba xal waarana looga
gaadho dooda ka taagan xeerkaas.
Waa in sifo sharci ah lo maro xadhiga wariyeyaasha(warrant)
Waa in ciqaabtooda laga dhigo madani
Waa in ha‟yadaha dawladu wararka usiiyan si siman oo
habaysan warbaahinta.
Gebagebo
Saxaafadda xorta ah iyo xuquuqda xorriyatul qawlka ee JSL waa mid si
xawliya ukoraysa, iyadoo ay jiraan caqabado wali taagan oo xalintooda
loo baahanyahay. Saxaafadda madaxa banaan ee xorta ahi waxay ka
qayb qaadataa hanaanka dimuqraadiyadeed, wacyi gelinta bulshada
iyo kor u qaadidda cabbiridda ra‟yiga iyo soo bandhigidda afkaaraha
kala duwan ee bulshadu soo tebinayso.
![Page 32: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/32.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
20aad
![Page 33: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/33.jpg)
CUTUBKA 3aad:GOOBAHA DADKA LAGU XIDHO
Hordhac
Komishanku iyagoo fulinaya waajibaadkooda waxay sanadkii 2016kii
booqdeen 44 goobood oo dadka lagu xidho iyo 2 xarumood oo lagu
daryeelo carruurta. Waxaanay ka koobnaayeen 30 saldhig boliis, 11
xabsi, 2 xarun-agoomeed iyo 1 xarun dhaqancelinta caruurta kuna
taal Hargeysa.
Tirada Goobaha dadka lagu hayo ee Komishanku soo booqday
Gobolada Xabsiyada Saldhigyo Xarumaha Xarumo Tirada
Agoomaha Dhaqance Guud
linta
Caruurta
Maroodi- 2 13 1 1 17
Jeex
Awdal 1 2 1 - 4
Togdheer 1 4 - - 5
Sanaag 3 4 - - 7
Saaxil 2 3 - - 5
Sool 2 4 - - 6
Isugayn 11 30 2 1 44
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga 21aad
![Page 34: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/34.jpg)
Waxyaabihii Komishanku ku soo Arkeen Goobaha Dadka Lagu Xidho iyo Xarumaha Daryeelka ee la soo Kormeeray
Komishanku wuxuu soo ogaadey in qaar ka mid ah goobaha dadka
lagu xidhaa ay sameeyeen horumar kooban, halka qaar kalena ay
ahaayeen isla sidii sanadkii la soo dhaafay.
Dhismayaasha
Inta badan dhismayaasha goobaha wax lagu xidho waxaa la dhisay
wakhtigii gumaysiga. Qolalka lagu xidho maxaabiistu waa qaar aad u
yaryar
oo aan ku haboonayn in dad lagu hayo. Xabsiyada Burco iyo
Berbera waa kuwa ugu da‟da weyn waxaana lagu sameeyey dib u
dhis aad u yar gaar ahaan xabsiga Burco waxaa lagu sameeyey dib
u dhis iyo balaadhin wakhtigan.
Xaalada nadaafadda ee musqulaha goobaha dadka lagu xidho iyo
kuwa daryeelka caruurta ee Komishanku booqday waa qaar aad u
hooseeya, tiro badan oo maxaabiis ah ayaa wadaaga musuqulo
kooban. Waxaa jirey xabsiyo badan oo musqulahoodu ay buuxeen.
Marka la eego xaalada biyaha iyo tirada maxaabista ku xidhan inta
badan xabsiyada iyo saldhigyada dalka biyuhu kuma filna.
Komishanku wuxuu soo ogaaday in caruurta sharciga khilaafta iyo
dembiilayaasha qaan gaadhka ah isku qol lagu xidho inta badan
goobaha dadka lagu hayo. Komishanku waxay ogaadeen inta
badan saldhigyada boliisku inaanay lahayn qolal u gaar ah
carruurta sharciga khilaafta. Xabsiga Mandhera waa xabsiga kaliya
ee leh qolal u gaar ah carruurta sharciga khilaafta gaar ahaan
wiilasha/inamada. Dumarku waxay leeyihiin qolal ugaar ah inkastoo
aanay ahayn qaar ku filan.
Cuntada, Gogosha iyo Dharka
Inta badan madaxda xabsiyadu waxay caddeeyeen in maxbuus
kastaa leeyahay 9,000 shilin maalintii marka loo eego miisaaniyada
![Page 35: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/35.jpg)
dawladda. Komishanku wuxuu xaqiijiyey in aanay lacagtaasi
maxaabiista ku filnayn
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
22aad
![Page 36: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/36.jpg)
saddexda waqti. Waxaa kale oo la xaqiijiyey in aanay dawladu wax
cunto ah u qorshayn maxaabista ku xidhan saldhigyada boliiska.
Komishanku wuxuu arkay in ay jiraan xarumaha qaar ka mid ah oo
maxaabista la siiyo bustayaal, furaashyo iyo dermooyin. Hase
ahaatee xarumaha intooda badani waxay maxaabiistu isticmaashaa
furshaan, bustayaal iyo darmooyin duug ah.
Nalka iyo Hawada
Intii lagu jiray kormeerka goobaha wax lagu xidho, komishanku
wuxuu soo ogaaday in nalka iyo hawada qolalka xabsiyada iyo
saldhigyada boliisku aanay ahayn mid ku filan maxaabista ku
xidhan. Qolalku waa qaar buux dhaafay oo aan lahayn daaqado
waxayse leeyihiin daldaloolo yaryar oo aan ku filayn inay hawadu si
haboon uga soo gasho. Inta badan xabsiyada iyo saldhigyada
boliisku ma laha wax laydh ah habeenkii.
Helitaanka Daryeelka Caafimaad ee Dadka Xidhan
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu ogaaday in
dhammaan xabsiyada, saldhigyada boliiska iyo waliba goobaha
carruurta lagu hayo aanay maxaabiistu si fudud u heli karin wax
daryeel caafimad iyo dawooyin ah, xataa haddii ay tahay adeegga
caawimada degdeg ah marka ay maxaabistu u baahato. Waxaa
xusidmudan in wasaaradda cadaalada oo kaashanaysa wasaarada
caafimaadku ay meelaha qaar u qaybiyeen woxogaa daawooyin ah.
Booqashada
Komishanku wuxuu soo ogaadey in xarumaha dadka lagu hayo in
maxaabiista loo ogolyahay inay la kulmaan xigtadooda ugu yaraan
todobaadkii hal mar. Waxaa jirta in bulshada iyo askarta booliskuba
aanay fahansanayn muhiimada uu leeyahay in maxbuusku la kulmo
qareenkiisa taasi oo aan inta badan ka jirin saldhigayada boliiska.
![Page 37: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/37.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
23aad
![Page 38: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/38.jpg)
Cibaadada
Bulshada Somaliland waa bulsho Muslim ah, iyadoo taa laga
duulayo Komishanku wuxuu soo arkay in dhamaan goobaha dadka
lagu xidho maxaabista loo ogolyahay inay u tukadaan si joogto ah.
La Dhaqanka Maxaabiista
Marka aynu eegno xaalada bani‟aadannimo ee xabsiyada qaar ka
mid ah waxay isticmaalaan inay maxaabiista silsiladeeyaan taas oo
ciqaab looga dhigayo in laga joojiyo dhaqdhaqaaqa ay ku
samaynayaan xabsiga dhexdiisa. Maxaabiista loo isticmaalo
ciqaabta noocan ah waxaa ka mid ah kuwa galay danbiyada halista
ah sida dilka, argagixisada iyo budhcad badeeda.
Shaqada, Jimicsiga iyo Waxbarashada
Dastuurka Somaliland wuxuu qeexayaa xabsiyadu inay yihiin
dhaqancelin iyo sixid. Dawladu iyadaa ka masuul ah dhaqan celinta
iyo xirfad baridda maxaabiista, si ay bulshada ugu soo noqdaan
iyagoo is bedelay. Komishanku wuxuu soo ogaaday in inta badan
xabsiyadu aanay lahayn ama aanay ka jirin wax barmaamijyo
aqooneed ah, sida barashada xirfadaha ama waxbarshada tooska
ah. Si kastaba ha ahaatee, xabsiyada Hargeisa iyo Mandheera
waxaa ka socda tababaro dhinaca farsamada ah sida tababarka
nijaarnimada iyo samaynta qalabka guryaha oo kooban.
Xaga jimicsiga iyo madadaalada, waxaa la ogaaday in xabsiyada
badankooda aanay ka jirin wax jimicsi iyo madadaalo ahi.
Maxaabistu waqtigooda inta ugu badan waxay ku qaatan gudaha
qolaalkooda wayna adagtay in ay dibada u baxaan.
Daryeelka Boliiska iyo Ciidanka Asluubta
Komishanku wuxuu u kuurgalay oo kormeeray daryeelka ciidanka
asluubta iyo booliska, waxay ogaadeen in inta badan taliyayaasha
xabsiyada iyo boliiska saldhiyadu aanay haysan agab ku filan si ay
u dhamays tiraan shaqadooda.
![Page 39: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/39.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
24aad
![Page 40: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/40.jpg)
Caqabadaha Jira
Ma jiraan daawooyin ku filan oo laga heli karo
goobaha dadka lagu xidho, mana jiro gaadiid loogu
fududeeyo qaadidda maxaabiista xanuunsata.
Inta badan goobaha dadka lagu xidho dhismayaashoodu
waa qaar duugoobay, waayo waxa la dhisay waqti hore
kumana haboona haynta maxaabiista tirada badan ee ku
jirta maanta.
Kuma filna waxyaabaha aasaasiga u ah goobaha
dadka lagu xidho sida go‟yaasha iyo dharka
maxaabista.
Cuntada iyo biyuhu kuma filna goobaha dadka lagu xidho.
Waxa jira dad xadhigoodu dheer yahay oo weli ku jira
saldhigyada boliiska iyo waliba maxaabiis muddo
dheer gar sugayaal ah.
Saraakiisha boliiska iyo asluubtu badankoodu malaha
aqoon ku filan oo ku saabsan xuquuqda aadamaha oo
waafaqsan qawaaniinta caalamiga ah iyo kuwa dalka
ee xaquuqda aadamaha.
Talosoo Jeedin:
Xukuumadda Somaliland waa inay dayac tirto oo
dhisto xabsiyo iyo saldhigyo boliis oo cusub si loogu
hayo tirada maxaabista ee sii badanaysa.
Waa in loo qoondeeyo lacag ku filan ciidanka asluubta
iyo boliiska si ay si hufan ugu gutaan
waajibaadkooda.
Wasaarada caafimaadku waa inay qorshaha ugu
dartaa miisaniyada sanadlaha ah daawooyin dhamaan
goobaha dadka lagu xidho, sidoo kale waa in laga
caawiyaa inay helaan gaadiid ku filan.
![Page 41: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/41.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
25aad
![Page 42: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/42.jpg)
Golayaasha sharcidejinta Somaliland waa inay
ansixiyaan xeerarka xabsiyada iyo boliiska, si
waafaqsan xeerka xaquuqda aadamaha, qawaaniinta
caalmiga ah iyo shuruucda dalka.
Asluubta iyo booliiska waa in la siiyaa maal gelin ku
filan si loo hubiyo in dadka xidhani helaan cunto,
dhar, gogol iyo nadaafad buuxda.
Xukuumada Somaliland waa inay maal gelisaa
tababarro loo qabto ciidanka asluubta iyo boliiska.
Waa in caruurta sharciga khilaafta loo sameeyaa
goobo u gaar ah oo lagu Dhaqanceliyo.
Gebagebo
Qiimaynta ay Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku (SLNHRC)
sameeyeen waxay muujinaysaa caqabadaha soo noq-noqonaya ee
meelaha kala duwan ee dadka lagu hayo, inkastoo ay dawladda
Somaliland waddo dedaal joogto ah oo ku saabsan sidii dib u
habayn loogu samayn lahaa xabsiyada iyo saldhigyada boliiska.
![Page 43: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/43.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
26aad
![Page 44: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/44.jpg)
CUTUBKA 4aad : XUQUUQDA CARUURTA
Hordhac
Komishanku intii ay wadeen kormeerkooda la xidhiidha carruurta
waxaa loo sheegay inay jiraan carruuro badan oo daryeel la‟aan kala
kulma guryaha ay ku noolyiin oo ay masuul ka yihiin waalidkood ama
cidkale oo qoyskooda ka mid ah.
Tacadiyada ay carruurtu kala kulmaan guryahooda waxaa ka mid ah
garaacis xad dhaaf ah oo ay waalidku ama dadka gacanta ku hayaa
ilmaha u gaystaan, sidoo kale Komishanku wuxuu ogaaday inay jiraan
carruuro badan oo dad qaraabadooda ahi u gaystan tacadiyo la
xidhiidha galmada qasabka ah oo cabasho ahaan ugu yimid xafiiska
komishanka.
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah
Heshiiska caalamiga ah ee xuquuqda caruurta, oo Somaliland ansixisay
2001, wuxuu ku sheegayaa 54 qodob ee uu ka koobanyahay xuquuqda
caruurtu leedahay oo dhan. Waxa kale uu sheegayaa mas‟uuliyaadka
dawladi leedhay si ay u dhawrto xuquuqda iyo xrriyaadka caruurta iyo
cidii kale ee ka ma‟uul ah caruurba. Xuquuqda caruurta waxa ka mid
ah:
Xuquuqda inay caruurtu u simantahay
Xaqa walidka iyo qoyska
Xorriyada carruurtu u leedahay inay ra‟yigooda dhiibtaan
Xorriyada ku biirid urur
Xaqa in aan wax la yeeli Karin caruurta jidh, maskax ama sumcadooda
Xaqa caafimaad
Xaqa waxbarasho
Xaqa inaan tacadi jinsi ah lagula kicin.
![Page 45: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/45.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
27aad
![Page 46: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/46.jpg)
Waxa kale oo xuquqda caruuta lagu xusaa heshiisyada caalamiga ah
sida; heshiiska Jimciyada Quruumaha (UN Charter), Baaqa Caalamiga
ah ee Xuquuqda Aadamaha, 1948 ( UDHR).
Xayndaabka Sharci ee Maxaliga ah
Dastuurka Somaliland (qodobkiisa 10) wuxuu sheegayaa in
jamhuuriyada Somaliland dawrayso heshiisyadii ay la gashay
dawladaha iyo shirkadaha Somaliyadii hore wixii aan waxyeelo u
lahayn Somaliland; kuna dhaqmayso Jaartarka Jimcyada
Quruumaha(UN Charter) iyo Baaqa Calamiga ah e Jimciyada
Quruumaha (UDHR). Jamhuuriyada Somalilnd waxa kale ay ansixisay
UNCRC 2001 in kasta oo aanay shuruuc maxali ah oo ka turjumaya
heshiiskan aanay weli samayn. Dastuurka Somaliland toos u
sheegaayo caruur laakiin qodbkiisa (15, 15.8) wuxuu xusayaa da‟yarta
iyo danta qoyska (36.4). Waxa dastuurku ku xusayaa qodobodiisa (8.1,
8.3) in muwaadiniintu u simanyihiin xuquuqda oo dhan. Taana waa
looga turjumi karaa xuquuqda caruurtu leedahay. Qoysku waa
aasaaska bulshada Islaamka ah, waxaana tiir u ah Diinta, Anshaxa iyo
Dhaqanka. Sidaa darteed, Dawladdu waxay iska xil-saaraysaa
caafimaadka iyo daryeelka Hooyada iyo Dhallaanka
Carruurta Shaqaysa
Komishanku wuxuu soo ogaadey in carruur badan lagu dhiiro geliyo
inay shaqeeyaan iyadoo lasiiyo mushqaayad yar oo laga siiyo goobaha
ay ka shaqeeyaan, qaarkoodna aan wax lacag ah la siin carruurtaas oo
da‟doodu u dhaxayso 7-14 jir. Shaqooyinka ay carruurtani qabtaan
waxaa ka mid ah ka shaqaynta maqaaxiyaha, dukaanada, nadiifinta
kabaha, baabuurta iyo xamaalidda alaabta. Waxaa jira sababo
carruurta ku kalifa inay shaqeeyaan kuwaas oo ay ka mid yihiin, sida
uu ogaaday Komishanku, in carruurta shaqaysa badankoodu ay ka
yimaadaan qoysas danyar ah, qaarkoodna ay yihiin carruur waalidkood
kala maqanyihiin ama dhinteen.
![Page 47: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/47.jpg)
Komishanku waxa uu soo ogaadey in caruurta shaqaysaa aanay
haleelin waxbarasho iyadoo ay ugu wacantahay in aanay haysanba
nolol
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
28aad
![Page 48: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/48.jpg)
maalmeelkoodii, waxaa kale oo jira tacadiyo badan oo ay la kulmaan
carruurta shaqaysa oo kaga yimaada cidda ay u shaqaynayaan ama
bulshadaba.
Carruurta Derbi Jiifka ah/la Tuuro
dhaqan galin shuruucdii ku haboonayd caruurta sharciga khilaafta.
Komishanku wuxuu ogaaday in tirada carruurta derbijiifka ah iyo kuwa la
tuuraa ay kusoo badanayaan dalka siiba Hargeysa, inta badan carruurtani
waxay kunoolyihiin gidaarada waxayna ka shaqaystaan suuqyada.
Carruurtani waxay khatar ugu jiraan maandooriyayaasha mana helaan
daryeel caafimaad, mid cunto, mid hoy iyo mid waxbarasho. Waxa intaa u
dheer inay la kulmaan tacadiyo badan oo kaga yimaada bulshada sida
aflagaado iyo waxyeelo jidheed. Carruurtani waxay u badanyihiin
carruurta sharciga khilaafta. Komishanku wuxuu ogaaday in ay sababo
dhawr ahi ugu wacanyihiin carruurtan darbijiifka ah sida burburka qoyska,
saboolnimo haysata waalidiinta, carruur ku dhalata sifo aan sharci ahayn
iyo carruurta barkacayaasha ah.
Carruurta Laxaadka La’(PWDs)
Komishanku wuxuu soo ogaaday inay jiraan tacadiyo badan oo ay la
kulmaan carruurta laxaadka la‟, kuwaas oo kaga yimaada dhanka
bulshada, waalidiintooda, dawladda dhexe, maamulada gobolada iyo
degmooyinka laftooda oo aan weli u samayn shuruuc ama siyaasado
cad oo lagu taageerayo carruurta laxaadka la‟. Carruurtan laxaadka la‟
waxaa ku dhaca yasid iyo magacyo xun-xun oo loogu yeedho kuna
reeba raad xun oo ay carruurtu cuqdad ka qaadaan.
Waalidiinta dhashay carruurta laxaadka la‟ ma fahansana xuquuqda ay
carruurtani leedahay. Waxaa jira goobo waxbarasho oo u adeega
carruurta laxaadka la‟ oo kala duwan laakiin aan weli helin adeegyo iyo
caawimo dhamaystiran oo xaga xukuumadda ah. Hase yeeshee
caqabadda ugu weyni waa sidii ay u helilahaayeen caawimo dhaqaale.
![Page 49: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/49.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
29aad
![Page 50: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/50.jpg)
Caruurta Sharciga Khilaafta
Natiijooyinka baadhitaankii Komishankuku sameeyey carruurta
sharciga khilaafta sannadkii 2016kii
waxay ku soo ogaadeen in
carruurta derbi-jiifka ahi ay yihiin tirada ugu badan carruurta sharciga
khilaafta ee xidhan, kuwaas oo gala dembiyo yaryar sida tuugada iyo
ku talaxtagga isticmaalka maandooriyayasha.
Waalid Caasiga
Komishanku intii uu wadey kormeerka xabsiyada iyo saldhiyada dalka
wuxuu soo ogaaday in tirada ugu badan ee carruurtii ku xidhnayd
gobollada dalka, inay ku eedaysnaayeen waalid caasi. Sida ay noo
sheegeen madaxda maxkamaduhu ee qaybta fulinta shuruucdu, in
xadhiga carruurta waalid caasiga ahi u dhaxeeyo 1 sano ilaa 2 sano.
Xaaladda Waqtiga Xukun Sugaha, Maxkamadaynta iyo Xukunka ka Bacdi
Qiimaynta Komishanku ku sameeyay goobaha dadka lagu xidho waxay
kusoo ogaadeen in inta badan carruurta iyo dadka waaweyn aanay kala
soocnayn oo ay qol kaliya kuwada xidhanyihiin, waxa kaloo jirta in
nadaafada qolalka ay carruurtu ku xidhanyihiin aanay ahayn qaar ku
haboon caafimadka carruurta. Xabsiyada iyo saldhigyada qaarkood
carruurtu waxay kala kulmaan tacadiyo badan sida iyagoo aan helin biyo
nadiif ah iyo nadaafad xumo xaga suuliyada ah. Waxaa intaas dheer
carruurtu inta ay saldhigyada ku xidhanyihiin aanay cunto ka helin,
waxaase u keena waalidkood, taasina waxay carqalad ku tahay carruurta
qoysaskoodu ka fogyihiin saldhigyada. Taas waxaa dheer in ciidanka
boliisku intooda badani helin tababaro ku saabsan ilaalinta xuquuqda
carruurta. Carruurta sharciga khilaafta marka maxkamada la horkeeno
waxay la kulmaan tacadiyo sida iyaga oo aan helin garsooreyaal iyo
maxkamado u gaar ah carruurta iyadoo aan la hayn xabsiyo uu gaar ah.
Way jiraan xabsiyada qaarkood inay leeyihiin goobo carruurta u gooniya
sida xabsiga Mandheera,
![Page 51: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/51.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
30aad
![Page 52: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/52.jpg)
laakiin waxaa loo baahanyahay in la balaadhiyo adeega carruurta
sharciga khilaafta. Waxa jirta in baahi weyn loo qabo in carruurta loo
sameeyo xarumo dhaqan celineed iyo barmaamijyo ka caawiya inay
kasoo kabtaan dhibaatadii iyo cawaaqibkii falalkii ay galeen si ay
bulshada ula jaanqaadaan markay soo baxaan.
Talo soo Jeedin
In la hirgeliyo shuruucdi la sameeyay iyo ilaalinta xuquuqda carruurta dhan kasta
In tababaro ku saabsan ilaalinta
xuquuqda aadamaha la siiyo askarta boliiska iyo ciidanka asluubtaba.
In tababaro ku saabsan ilaalinta xuquuqda aadamaha la siiyo macalimiinta
iskuulada iyo madarasadaha.
In la mideeyo waxqabadka daneeyayaasha ilaalinta xuquuqda carruurta lana
gaadhsiiyo dhulka miyiga ah.
In la kordhiyo tabababarada iyo wacyigalinta la siiyo bulshada
In la xoojiyo ka hortagga iyo waxkaqabashada tacadiyda ka dhanka ah
caruurata
In la ansixiyo xeerarka kufsiga iyo Gudniina gabdhaha
In Boliiska, maxkamadaha iyo xabsiyada in loo sameeyo qaybihii caruurta.
In dawladu qorshaheeda ku darsataa sidii loogu samayn lahaa
Caruurta barakacayaasha goobo caafimaad iyo waxbarasho.
Waa in Baarlamaanka Somaliland ansixiyaa xeerka ilaalinta iyo
daryeelka caruurta.
Gebagebo
Cilmi baadhis ay wada sameeyeen SLNHRC iyo SCF waxay
cadaynaysaa in tacadiga ka dhanka ah xuquuqda caruurta, siiba
hablaha in uu yahay arrin aad u xun oo u baahan in daneeyayaashu
culays saran. Dhibaatadan oo aad ugu baahsan meelihii laga qaaday
cilmi baadhistan waxaay muujinaysaa in caruurtu siiba habluhu ay la
kulmaan tacadiyo jidh, galmo iyo mid maskaxeed, taasina ku reebto
dhib raagta. Dhibaatooyinka waxa ka mid ah karbaashka guriga,
dugsiga, kufsiga, guurka degdega ah ama khassabka ah, walidka oo
caruurta dayaca, foqor, qodobka iyo dhibaatooyinkiisa.
![Page 53: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/53.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
31aad
![Page 54: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/54.jpg)
Dadka dhibtan caruurta u gaysanaya waxa ka mid ah waalidka,
macalimiinta, qaraabada, jaarka iyo xataa dadaka xanaanooyinka iyo
booliska. Arrintani waxay ka soo hor-jeedaa xayndaabyada caalamiga
ah iyo kua maxaliga ah ee loogu talo galay in ay caruurta
xuquuqdooda dhawraan kana ilaalinaya wixii koritaankooda wax u
dhimaya. Iyada oo dhibaatadu culayskeeda leh hadana lama hayo
dedaal midaysan xaga dawleda, waalidiinta, bulsheda, macalimiinta iyo
dadka kale ee ay khusayso oo ka hortegaya tacadiyadan caruurta
lagula kaco.
Weli waxa badan dhaqamada ku adkaysanaya in aan la baabi‟in
gudniinka gabdhaha (FGM) welina lama helin wacyi-gelin iyo dodo
lagaga hortago. Waxa kale oo dhiman taageeradii dhinac sharci,
bulsho iyo talo ee la siin laha dadka hore loogu sameeyay gudniinka.
Ugu dambayn waxa loo baahanyahay in shuruuc iyo siyaasadihii hagi
lahaa ilaalinta xuquuqda caruurta la sameeyo kuwa samaysanna la
hirgeliyo.
![Page 55: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/55.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
32aad
![Page 56: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/56.jpg)
CUTUBKA 5aad: DADKA LA HAYB SOOCO
Hordhac
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku waxay culayska saareen sidii
xuquuqda aadamigu bud-dhig ugu noqon lahaa dastuurka dalka. Cutubka
2aad
ee dastuurku wuxuu si cad u qeexayaa ilaalinta iyo hirgelinta
xuquuqda iyo xoriyadaha aasaasiga ah ee muwaadinka, kuwaasi oo
waafaqsan qaanuunka xuquuqda aadamiga ee heer caalami,
qaaradeed iyo mid qaranba.
Komishanku wuxuu ka soo horjeedaa in la faquuqo qof ama beel lana
hayb sooco. Waxa kaloo uu komishanku diidanyahay faquuqa cid kasta
oo iskood isu abaabushay una kacay si ay ugu adeegaan hurumarinta
iyo xuquuqda dadka laga tirada badanyahay. Komishanku wuxuu guulo
wax ku ool ah ka gaadhay dadaalkiisa la xidhiidha la dagaalanka
takoorka, waxaanu daraasado cilmi baadhis ah ku sameeyay
dhibaatada takoorka, tacadiga xuquuqda aadamaha, waayaha iyo
duruufaha qalafsan ee ku xeeran nolosha dadka ka soo jeeda beelaha
la hayb sooco ee ku nool dalkan Soomaaliland.
Komishanku wuxuu ku dadaaley in dadka la hayb-soocaa ay ka
gaadhaan dhinac walba sidii ay ula sinaan lahaayeen bulsho-waynta
Somaliland ee ay ka midka yihiin, ulana wadaagi lahaayeen
dimoqraadiyadda, horumarka iyo xuquuqda guud ahaaneed oo fure u
ah ka qaybgalka siyaasadda iyo talada dalkooda. Sidaa darteed,
waxaan u soo jeedinaynaa xisbiyada siyaasiga ah ee ka jira dalka in ay
u arkaan wax lagama maarmaan ah in dadka la hayb-sooco ay ku
jiraan talada dalka oo u oggolaadaan tiro go‟an oo kuraas u gaar ah
(Quota Seats), sixal wakiilnimo loogu helo, taasoo noqonaysa
dimuqraadiyadda wada-tashiga ku dhisan ee laga wada qayb
qaadanayo.
![Page 57: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/57.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
33aad
![Page 58: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/58.jpg)
Dadka laga Tiro Badanyahay
Qaraarkii ay isla qaateen Qarammada Midoobey sannadkii 1992kii
ee
takoorka dadka laga tirada badan yahay ee ku salaysan hab qawmiyadeed
ama isir qabiilo, caado dhaqan, caqiido diineed iyo luuqad wuxuu farayaa
dawladuhu inay damaanad qaadaan badbaadada noloshooda. Ma jiro
tafsiir caalami ah oo qeexaya koox lagu sheegi karo inay yihiin kuwa laga
tiro badanyahay. Somaliland dadka laga tirada badanyahay waxa lagu
asteeyaa qabiilkooda. Qabiilooyinkaas oo ay ka midyihiin Muuse Dheriyo,
Madhibaan, Tumaal, Anaas(Yibir), Hawleh iyo Wardheere. Dadkaa laga
tirada badanyahay waxa hor taagan caqabado dhinaca guurka ah gaar
ahaanna haddii uu dhex marayo qof kasoo jeeda kuwa laga tiro badan
yahay iyo mid kuwo tirada badan ka dhashay. Takoor ayay kala kulmaan
shaqaalaynta, inkasta oo xukuumadda talada haysaa ay arrintaa
daawaysey iyadoo xaqiijisay in laga shaqaaleeyo xafiisyada dawladda.
Dhinaca waxbarashada dadka laga tiradabadan yahay waa lagu takoori
jirey dugsiyada, hase yeeshee xukuumadda talada haysaa waxay
xaqiijisay dhiirrigelinta inay dugsiyada galaan iyada oo caawinaysa sidii ay
waxbarasho heerar sare ah u heli lahaayeen.
Dadka laga Tirada Badanyahay iyo Xuquuqda ay u Baahanyihiin
Somaliland dadka laga tirada badan yahay iyo xaaladaha ay ku sugan
yihiin ee ay tahay in laga wacyi galiyo bulshada Somaliland xadgudubyada
badan ee loo geysto dadkaasi. Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku
wuxuu sheegay in xadgubyada ay ka mid yihiin faquuqa, hayb sooca iyo
sabooltinimo. Waxaa
uu komishanku ku talinayaa in ay u baahanyihiin dadkaasi in
xaaladahooda wax laga bedelo si mustaqbalka ay u noqdaan dad ku
nool cisi iyo sharaf, qaybna laga siiyo fursadaha halkaasi ka jira.
Dadka la hayb soocaa waxay xaq u leeyihiin inay ka mid ahaadaan kana
qaybgalaan samaynta iyo hirgelinta siyaasadaha horumarinta dalka iyo
dhismaha xukuumadda ee markastaba dalka ka jirta, marka loo eego
xuquuqda sinaanta dadka ee diinteenna wanaagsan ee islaamka ah ina
farayso xeerarka dalka ee la jaan-qaadaya dimoqraadiyadda iyo xeerarka
![Page 59: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/59.jpg)
caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha, ayaa waxaa lagama maarmaan ah
in xuquuqda dadka la
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
34aad
![Page 60: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/60.jpg)
hayb sooco ee Somaliland ku nooli ay la jaanqaaddo geeddi-socodka
horumarka iyo daryeelka xuquuqda muwaadininta.
Talo soo
Jeedin .
Waa in loo qoondeeyaa kuraas gaar ah ee golayaasha sharci dajinta
(quota).
Waa in la sameeyaa wacyigalin guud ahaaneed ee is dhexgalka
Bulshada.
Waa in kor loo qaadaa heerkooda waxbarasho.
![Page 61: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/61.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
35aad
![Page 62: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/62.jpg)
CUTUBKA 6aad: XUQUUQDA DUMARKA
Ka Qayb Qadashada Dumarka Dhinaca Talada Dalka
Cutubkani wuxuu ka hadlayaa xuquuqda aasaasiga ah ee haweenku
leeyihiin, xuquuqdaas oo ku xusan dastuurka somaliland gaar ahaan
Qodobka 36aad3 iyo xeerarka kale ee dalka. Haweenka somaliland waxay
mudda dheer la kulmayeen tacadiyo kaga yimi dhinaca dhaqanka iyo
xeerarka bulshada dhexdeedu samaysato (local Norms) kuwaas oo ka hor
istaagay dhinaca horumarka sida waxbarashada, shaqada iyo ka qayb
qaadashada siyaasada. Komishanku waxay ogadeen in haweenku la
kulmaan xadgudubyo kala duwan
oo ka dhan ah shakhsiyadooda iyo sharaftooda. Xadgudubyada lagula
kaco waxay kala yihiin Kufsi, gudniinka gabdhaha,tacadiyada guriga
dhexdiisa ka
dhaca. Sanadkan 2016ka
, 2074 kiis oo kufsi ah, tacadiyada guryaha
dhaxdooda ka dhaca oo iyaguna aha 46 kiis.
Waxaa waajib ah in xukuuumadda Somaliland ay dhiirrigeliso
sharciyada xuquuqda haweenka sheegaya si ay uga badbaadiso
dhaqamada kasoo hor jeeda shareecada islaamka ee waxyeelada ku
ah naftooda iyo sharaftooda. Horumarinta haweenka ee ka qayb
qaadashadda geedi socodka talada dalka heer kasta, waa xuquuq
muhiim ah talaabo mug lehna ka qaadanaysa kor u qaadida hanaanka
dimuqraadiyadda ee dalka.
Madaxwaynaha Jamhuriyada Somaliland wuxuu soo saaray Afar(4)
wareegtooyin iyo codsiyo oo kala aha 07/09/2011, 14/03/2012,
12/07/20125, 08/03/2015 oo uu ku sheegayo inay dumarku helaan
Qor uu gaar ah(quota). Uruurada bulshadda rayidka ahina waxay
xooga sareen una gudbiyeen talo soo jeedin golayaasha sharci dajinta
in haweenku helaan qor (quota) kuraasta golaha wakiilada iyo dawlada
hoose oo ay dhexdoodu ku tartamaan.
![Page 63: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/63.jpg)
3 Dastuurka Somaliland (Qodoobka 36aad,
Xuquuqda Dumarka Somaliland)
4 Wassarada shaqada iyo Arimaha Bulshada ee JSL
5 Digreetooyinka Madxweynaha Jamhuriyada Somaliland
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
36aad
![Page 64: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/64.jpg)
Arintaasi golaha wakiiladu way soo dhaweeyeen waana lagu soo daray
qorshaha golaha wakiilada, dib baase loo laaley. Waxyaabaha
komishanku baadhitaankoodii ku ogaadeen waxa ka mid ah in kufsigu
ka dhaco dhamaan gobolada dalka mararka qaarkoodna uu dhaco
kufsi wadareed, waxaa dhacdooyinkaa lagu xaliyaa arimo dhaqan.
Kufsigu in uu sii socdo waxaa qayb ka ah bulshada oo dafirsan oo aan
ogalayn in ay soo bandhigaan iyo xeerka ciqaabta oo aan ku filnayn
danbiyada kufsiga. Waxaa kaloo komishanku ogaadeen in dhibanuhu
la kulmo arimo xasaasi ah oo iskugu jira dhawaac jidh iyo mid nafsi ah.
Talo soo Jeedin
Si uu u taabo galo midho dhalka ololaha dabar-goynta gudniinka
gabdhaha, waa in hay‟adaha dawlada iyo golayaasha sharci
dajintu ay la
yimaadaan talooyin mug leh.
Baarlamaanku waa in uu ansixiyaa xeerka kufsiga iyo gudniinka gabdhaha
taasi oo xoojinaysa ilaalinta xuquuqda haweenka.
Waa in la joojiyaa nidaamkii dhaqanka ahaa ee lagu xalin jiray
dhacdooninka kufsiga, ciqaabna lagu soo oogaa cidda isku dayda
in ay
kiisaskaa ku dhameeyaan hab dhaqameed.
Waa in lagu qadaa shareecadda islaamka gaar ahaan ciqaab lagu soo oogo
danbiilayaasha kufsiga gaysta. In la joogteeyo ololaha lagu dhiirigalinayo waxbarista hablaha.
In shaqo dakhli ka soo galo loo abuuro haweenka ku shaqaysta gudniinka,
si ay uga tagaan shaqadan dhaawaca badan ku haysa bulshadda.
Waa in la dhiiri galiyo ka qayb qaadashada dumarka ee talada
dalka lana siiyo qor(quota) golayaasha qaranka iyagu dhaxdooda
ku tartamaan.
![Page 65: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/65.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
37aad
![Page 66: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/66.jpg)
CUTUBKA 7aad: DADKA NAAFADA AH
Hordhac
Marka la eego qiyaasta ay samaysay hay‟ada caafimaadka aduunka ee
magaceeda loo soo gaabiyo (WHO);waxay sheegaysaa in dadka
aduunka ku dhaqan ay naafo yihiin qiyaas dhan 15% kiiba,iyagoo qaba
noocyada naafada mid ka mida.
Dalkan Somaliland oo ah dal ay soo mareen dagaalo kuwaasoo ay ka dhalatay
ama sababay in bulshadiisa qaybo ka mida ahi ku naafoobeen dagaaladaas iyo
miinooyinkii ayaan ilaa hada laga hayn qiyaas dhab ah oo sheegaysa tirada ay
naafada ka noqonayso bulshada ku dhaqan dalkan Somaliland‟
Mudooyinkii u danbeeyey dareenkii khaldanaa ee bulshada inteeda badani ka
qabtay dadka naafada ah ayaa waxay sababtay in bulshada naafada ahi
samaystaan ururo bulsho ay ka gabaadsadaan xadgudubyada una dooda
xaquuqdooda dastuuriga ah iyagoo ka duulaya xaqa uu siinaayo dastuurka
qaranka6 iyo Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah(CRPD);
7
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah.
Qod 2aad(1) Baaqa Caalamiga ah xuquuqda aadamaha:(Qof kastaa
wuxuu leeyahay xuquuqda lagu tilmaamay Baaqan iyada oo aan loo kale
soocin xag qabiil, midabka, dheddig ama lab, afka, diinta, siyaasadda ama
fikrad kale, dhalasho ama meesha uu ka soo askumay, xoolaha, dhalasho
ama xaalada kale. Waxaa kale oo aan lagu samayneyn kala soocid ku
salaysan arrimaha siyaasadeed, xukun ama xaal caalami ee uu ku
suganyahay, dhulka ama dalka
uu qofka u dhashay, ha ahaado dalkaasi mid madax bannaan, mid weli
dawlad kale maamusho (wisaaya) mid aan haysan xukun hoosaad ama
aan haysan gobanima buuxda)
![Page 67: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/67.jpg)
6 Dastuurk Qaranka JSL
7 CRPD Article
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
38aad
![Page 68: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/68.jpg)
Qod 7aad(1) Baaqa Caalamiga ah xuquuqda aadamaha(UDHR)
;(Dadka oo dhammi way u simanyihiin sharciga waxayna xaq u
leeyihiin, iyaga oo aan la kala soocin, in sharcigu dhowro. Dadka oo
dhammi waxay xaq u leeyihiin in si siman looga badbaadiyo wax alla
wixii kala sooc-sooc ah oo ka soo horjeeda Baaqan ama dhiirigelni kara
kala sooc-soocid).
Qod 5aad (2): Sinaanta iyo Faquuq la‟aanta: Axdiga Xuquuqda Dadka
Naafada ah. (CRPD) (Dhamaan dawlda xubnaha ka ahi waa inay ka
ilaaliyaan dadka naafada ah faquuqa .waana inay u damaanad qaadaan
dadka naafada ah sinaan iyo sharci shaqaynaya oo ka ilaaliya dhamaan
faquuqa dhan kasta ah.)
Xayndaabka sharci ee maxaliga ah.
Ilaalinta xuquuqda aadamiga guud ahaan iyo gaar ahaan dadka
naafada ahi waa mid ay dawlada somaliland xil iska saartay iyadoo
xurmaynaysa Heshiisyada caalamiga ah sida ku cad dastuurka
somaliland waxaana ugu mudan xayndaabka sharci ee Maxaliga ah,
Waxa jira qodobo dhawra oo ka mida dastuurka Jsl oo si cad u
qeexaya xuquuqda muwaadiniinta isla markaana waafaqsan baaqa
caalamiga ah ee xuquuqda aadamiga,waxaana ka mida:-
Qod. 8aad(1):Sinnaanta Muwaadiniinta; Dastuurka Somaliland;
( Muwaadiniinta Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka,
qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta,
afkaarta iwm, waxay sharciga hortiisa ku leeyihiin xuquuq iyo
waajibaad siman) Qod.l0aad(2) Xidhiidhka Debedda; Dastuurka
Somaliland;
Jamhuuriyadda Soomaliland waxay aqoonsan tahay, kuna dhaqmaysaa
Axdiyada Qaramada Midoobay iyo Qaanuunka Dawliga ah; waxa kale
oo ay xurmaynaysaa Baaqa Caalamiga ah ee Xuquuqda Aadamiga
{Universal Declaration of Human rights}
Qod. l9aad(1): Daryeelka Qaybaha Bulshada Baylahsan: Dastuurka
Somaliland: Dawladdu waxay xil iska saaraysaa caafimaadka, daryeelka,
xannaanada iyo waxbarashada hooyada, dhallaanka, naafada cid
![Page 69: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/69.jpg)
xannaanaysa aan lahayn iyo dadka aan xiskoodu dhammayn ee aan
lahayn awood iyo cid kafaalaqaada.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
39aad
![Page 70: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/70.jpg)
I. Xaalada Nololeed ee Dadka Naafada ah.
Dadka naafada ahi waxay caqabado badan kala kulmaan xuquuqda
bulsho ,dhaqan.dhaqaale iyo tooda siyaasadeedba,markasta waxa ku
gadaaman deegaan aan soo dhaweyneyn inay gutaan kaalintooda
bulsho,kaas oo ka reebay bulshada inteeda kale suurta galna umay
noqon inay si la siman bulshada ay la noolyiin ula wadaagaan hawlaha
iyo dhaqdhaqaaq kasta oo nololeed,iyadoo kuwa ugu daran ama ugu
nuguli yihiin naafada dhimirka oo qaba tacadiyo aad u badan marka
loo eego noocyada naafanimo ee kala duwan.
II. Xanuunka Dhimirka.
Dadka qaba xanuunka dhimirka ee ku nool Somaliland ayaa waxaa sii
kordhaysa tiradooda iyadoo lagu qasbo xarumaha lagu hayo, halkaas
oo ay ku wajahaan tacaddiya ba‟an iyo xaalado xun. Mas‟uuliyiinta
Somaliland waxa ay dusha kala socdaan dhammaan xarumaha lagu
daweeyo dadka qaba xunuunka dhimirka, waxaanay mamnuuceen
jeebaynta, iyadoo ay sameeyeen adeegyo iskaa wax u qabsa ah oo loo
fidiyo dadka qaba xanuunkaasi.
Somaliland ayaan kaydin ama hayn macluumaadka rasmiga ah ee ku
saabsan tirada dadka qaba xanuunka dhimirka, balse daraasado la
sameeyay ayaa muujinaya in tirada dadkaasi ay aad u sareyso, iyadoo
middaa loo tiirinayo jah-wareerkii ka dhashay dagaalkii uu dalkani la galay
taliskii dawladii somalia, adeegyada caafimaad oo aan jirin iyo cunista
badan ee jaadka. Muddo sanado ahba, dadka qaba xanuunka dhimirka
ayaa faraha laga qaadi jiray, iyagoo wajihi jiray faquuq ay bulshada kala
kulmaan, ama waxa ay inta badan ku tiirsanaan jireen qaraabo aan
fahansanayn oo aan macluumaad badan ka haysan xaaladooda
caafimaad, isla markaana aanan haysan cid caawisa.
Sanadkii 2014-ka, Xukuumada Somaliland ayaa ansixiyay qorshayaal u
aqoonsanaya dadka qaba xanuunka dhimirka in ay yihiin kuwa
muhiimad gaar ah leh, waxaana ay ku baaqeen in la diyaariyo xeer
waafaqsan Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah (CRPD). Hasa yeeshee
qorshayaashaasi lama meel marin,
![Page 71: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/71.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
40aad
![Page 72: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/72.jpg)
Dalka somaliland waxa ka hawlgala sadex cisbitaal oo dhanka dhimirka
ah kan Hargeysa,Berbera,iyo gebiley,iyo weliba xarumo madax
banana(Cilaajyo) oo iyaguna lagula tacaalo xunuunka dhimirka,hase
yeeshee waxa weli muuqata baahi badan oo ka jirta dhanka wax ka
qabashada dadka qaba xunuunka dhimirka, iyadoo ay aad u hooseyso
tirada dadka qaba xunuunka dhimirka ee lagu guuleystay inay
bulshada dib uga mid noqdaan.
Isbedelka Iyo Horumarka Naafada.
Waxbarashada Dadka Naafada ah.
Dadka naafada ahi waxay ka maqan yihiin ka qayb galka
waxbarashada inta badan caqabado badan oo ka hor jooga darteed.
Caqabadahaas kuwood ugu waaweyn ayaa waxay raad ku leeyihiin
dhaqanka bulshada oo ka qaba fikir khaldan sida:
Waalidka oo ku reeba guryaha ilmaha naafada ah iyagoo
aaminsan inaanu waxba baran Karin.
Waalidka oo qaba in caruurta kale dileyso ilmaha naafada ah
hadii dugsiyada waxbarashada la geeyo.
Goobaha waxbarashada oo ah kuwo aan loogu talo gelin inay ka
qayb galaan dadka naafada ahi.8
Caqabadahaas oo jira ayaa waxa hadana qaar ka mida ururada
naafada oo taageero ka helaya wasaarada waxbarashada9 iyo hay‟ado
caalami ahi ay guulo ka gaadheen sidii ay kor ugu qaadi lahaayeen
waxbarashada dadka naafada ah, waxaana suurto gashay in wax la
baro qaybo ka mida naafada kala duwan ee dalka.
Waxbarashada dadka naafada ahi ka faa‟ iideysteen ayaa waxay ka
koobnayd xirfad baris iyo tababaro gaagaaban oo ay ku barteen
naafadu maamulka iyo maareynta.
Waxa la hirgeliyey in wax laga bedelo qaar ka mida dugsiyada hoose
dhexe oo dhismayaashooda lagu daray dhiska ay ka galaan dadka
naafada ah (ramps).10
8ANDP Annual report
![Page 73: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/73.jpg)
9 Constitution of the Republic of Somaliland, art.19
10
ANDP/Unicef accessibility project.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
41aad
![Page 74: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/74.jpg)
Arintaasina waxay dhiiri gelisay ka qayb galka waxbarashada ee dadka
naafada ah.
Waxa dadka naafada ahi ku guuleysteen in markii kowaad tariikhda ay
dhacdo in ardayda maqalka naafada ka ahi ay imtixaanka shahaadiga
ah ee 2015-2016 ay la fadhiistaan kuwa dugsiyada sare si siman
taasina waa talaabo la odhan karo wasaarada waxbarashadu waxay
gelisay dadaal dhiiri gelinaya dadka naafada ah ee Jamhuuriyada
Somaliland.
Waxbarashada Baahiyaha Gaarka ah.
Waxbarashada baahida gaarka ahi (SEN) waa bixinta waxbarasho ku
jahaysan baahida kala duwan iyadoo laga duulayo wax ka beddelid ku
haboon ee manhajka, hababka waxbaridda, agabka waxbarashada,
nidaamka gudbinta iyo jawiga waxbarasho ee goobaha loo dhan
yahay. Si loo sugo xaqa waxbarasho ee naafada iyadoon la
takooraynin kana dhex muuqdaan goobaha waxbarashada ayaa waxa
bud dhig u ah heshiisyadan caalamiga ah:
Axdiga QM ee xuquuqda ilmaha (1989);
Baaqa caalamiga ah ee waxbarashada (1990);
Xeerarka QM ee heerka ula sinaanta fursadaha ee dadka
naafada ah (1993);
Waxqabadka iyo xayndaabka shaqo ee golaha waxbarashada
gaarka ah aduunka Dakar.(2000).
Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah. CRPD(2006); iyo The
Millennium Development Goals (MDGs),
Si kastaba ha ahaatee inkasta oo ay jiraan heshiisyo doora oo
caalamiya ayaa hadana mushkilada ugu weyn ee aduunku waajahayaa
maanta ay tahay koru kaca tirada naafada ee laga saarayo ka
qaybgalka macnaha leh ee dhinacyada dhaqaale,bulsho,siyaasadeed
iyo dhaqan ee bulshooyinkooda.
Qiyaas ahaan 15.3% ee dadka dunida ayaa qaba naafanimo meel
dhexaad ah ama mid liidata, sida ay sheegtay warbixinta ururka
caafimaadka aduunka
![Page 75: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/75.jpg)
ee WHO (2011), iyadoo isla markaana la sheegay in 80% dadkaas
naafada ahi ay ku noolyihiin dalalka soo koraya kuwaasoo ay ka mid
tahay Somaliland,sida ay xuseyso Warbixinta hay‟ada waxbarashada
dhaqanka iyo cilmiga ee QM
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
42aad
![Page 76: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/76.jpg)
(2009),waxa ka mida caruurtaas kuwo leh baahiyaha gaarka ah ee
xaga waxbarashada,iyo kuwo u nugul in la faquuqo iyadoo 2% ka mid
ahi helaan fursad waxbarasho.
Dawlada Somaliland waxay qaadatay nidaamka inay bixiso wabarasho
tayo leh iyo tababaro ku haboon oo dhamaan muwaadiniintu u helaan si
isku mida (EFA), iyadoo ay ku jiraan caruurta leh baahiyaha gaarka ah ee
waxbarashada sida ku cad Qorshaha istratijiyadeed ee waxbarashada
somaliland11
, (Final draft
SESSP 2012-2016) ESSP Education Sector Strategic Plan (2012–2016)
qorshaha istratijiyadeed ee waxbarashada somaliland(2012-2016)
(SEN Special Educational Needs)
Hirgelinta waxbarashada loo siman yahay ayaa fure u ah
gaadhitaanka aasaaska waxbarasho caalami ah taasoo hiigsigu noqon
doono in la gaadhsiiyo waxbarashada dadka qaba baahiyaha gaarka ah
iyadoo loo marayo barnaamijka waxbarashada baahiyaha gaarka ah
(SNE).
Tirada ka qalin jabisay wax barashada xarunta tababarada naafada
11 Final draft SESSP 2012-2016 ) ESSP Education Sector Strategic Plan (2012 – 2016)
![Page 77: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/77.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
43aad
![Page 78: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/78.jpg)
Ka Qayb Gelinta Shaqada Dawlada.
Sinaanshaha fursada shaqo waa mid laysla qaatay guud ahaan
bulshooyinka caalamka iyadoon cidna lagu takoorin laguna riixeyn
midab, diin, iyo naafanimo toona, sida ku xusan baaqyada caalamiga
ah.
Waxa sidoo kale uu cadeynayaa dastuurka jsl sinaanshaha
“Muwaadiniinta Somaliland iyadoon lagu kala saarayn midabka,
qabiilka, dhalashada, luqada, lab iyo dhedig, hantida, mudnaanta,
afkaarta iwm, waxay sharciga hortiisa ku leeyihiin xuquuq iyo
waajibaad siman.”12
Hadaba iyadoo ay jirto in dadka naafada ahi ay ku yar yihiin ka qayb
galka fursadaha shaqo taasoo lagu sababeeyo ka sakow naafanimada
inay tahay aqoonta dadka naafada ah oo aad u hooseysa maadaama
ay markooda horeba yareyd ka qaybgalkooda dhinaca
waxbarashada.guud ahaan waxay noqdeen dadka naafada ahi qaar ka
maqan ama aan ka dhex muuqan qaybaha bulshada ee kala duwan.
Waxa la sameeyey abaabul iyo wacyi gelin lagu baadi goobayo sidii dadka
naafada ahi qayb uga noqon lahaayeen hawlaha kala duwan ee bulshada,
waxa natiijo hor leh laga gaadhay in dadka naafada ahi ka mid noqdaan
shaqaalaha dawlada iyadoo markii ugu horeysay sanadkii 2011 ay
qaadatay xukuumadu talaabooyin aad wax uga bedelay xaalada naafada
dalka guud ahaan.
Waxay xukuumadu fulisay balan qaadkii ku darista shaqaalaha
dawlada ee dadka naafada ah iyadoo tiro ka mida naafada dalka ku
kala meelaysay wasaaradaha iyo hay‟adaha kala duwan ee dalka
intooda badan, kuwaasoo laga dareemi karo isbedel wax ku ool ah oo
lagu sameeyey xaalada nololeed ee dadka naafada ah iyo
qoysaskoodaba.
Waxay xukuumadu sanadkii 2012 ilaa 2016 shaqaaleysay 172 qof oo
ka mida naafada dalka somaliland iyadoo sanadkiiba ku daraysay tiro
ayaa waxay kala ahaayeen sidan soo socota:
![Page 79: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/79.jpg)
12 Qod. 8aad:(1)( Sinnaanta Muwaadiniinta(Dastuurka Jsl)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
44aad
![Page 80: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/80.jpg)
Tirada dadka naafada ah ee la shaqaaleyey iyo sanadaha 2012-2016.13
(Qiyaas ahaan marka loo eego tirada la shaqaaleyey Mudada shanta
sano ah 2011-2016 aad ayey u yartahay, sababtuna waxa weeye
tirada dadka naafada ah ee waxbartay oo aad u kooban)
a) Xeerarka Iyo Siyaasada.
Waxa jira talaabooyin horumar la taaban karo ah oo laga qaaday
arimaha naafada gaar ahaan dhanka siyaasada iyo xeerarka. Waxay
xukuumadu Somaliland u aragtay inay tahay muhiim sidii loo ilaalin
lahaa xuquuqaadka dadka naafada ah ee dhan kastaba waxay soo
saartay xeerar iyo siyaasado meesha ka saaraya in dadka naafada ah
ee Somaliland ay la kulmaan wax xadgudub ama caqabado ku noqon
Kara noloshooda caadiga ah, kuwaasoo waafaqsan dastuurka qaranka
iyo Axdiga Xuquuqda Dadka Naafada ah waxaana ka mida:
Siyaasada Waxbarashada Somaliland (2012);
Siyaasada Naafada Qaranka Somaliland
Xeerka Adeegga Naafada ee Dhismayaasha,(Xeer Madaxweyne,
Lr:0373/122013):
Siyaasada Qaranka ee Caafimaadka Dhimirka (2014);
13 ANDP Disability Employment Sector
![Page 81: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/81.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
45aad
![Page 82: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/82.jpg)
Inkastoo aanay Siyaasada Naafadu weli helin ansixinta
baarlamaanka,hadana waa dadaal fiican oo gaadhay heer wax ku oola
mudadii shantan sano ee u danbaysay.
Caawimada Socodka ee Naafada:
Dawlada somaliland waxa ka go‟an ka dhabaynta taageerada dadka
naafada ah ee somaliland, sidii ay qayb uga noqon lahaayeen bulshada
iyadoo ilaalineysa xuquuqdooda aasaasiga ah, xukuumadu waxay
taageero ka geysatay dhinaca caawimada socodka ee dadka naafada
ah iyadoo ku caawisay gaadiidka naafada u sahlaya socodka si ay hawl
maalmeedkooda u qabsan karaan. Baaskiiladahan oo isugu jirey laba
nooc oo kala ah kuwa mashiinka leh iyo kuwa aan lahayn waxa soo
gaadhsiisay ururada naafada wasaarada madaxtooyada jsl ,qalabkaas
oo la gaadhsiiyey gobolada dalka waxay ahaayeen sidan:
Baaskiladaha iyo Mootooyinka loo qaybiyey Naafada Somaliland (2013-2015)
Magaalooyinka Tirada baaskiilkaay Tirada mootooyinka
wasaarada madax naafada ee wasaarada
tooyadu ugu deeqday madaxtooyaduugu
naafada(2013-2015) deeqday naafada
(2013-2015)
Hargeisa 150 50
Burco 100 30
Borama 50 23
Ceergaabo 0 0
Laascaanood 0 0
Berbera 0 0
Gebiley 0 0
Wadar Guud 300 103
(Grand Totals)
![Page 83: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/83.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
46aad
![Page 84: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/84.jpg)
(Ururka DAN iyo Ururka ANDP Ayaa ka gudoomay wasaarada
Madaxtooyada una qaybiyey dadka naafada ah)
(Qaybintii Qalabka ee xarunta naafada ururka DAN)
Madaxweynaha Jamhuriyada Somaliland oo uu qaybinaya Naafada gaadid ufuudeeya socodka.
![Page 85: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/85.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
47aad
![Page 86: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/86.jpg)
(soo bandhigay qalabkii Madaxweynuhu ugu deeqay naafada ee xuska maalinta naafada)
Talo Bixin
Dowladdu waa in sidoo kale ay xoojisaa siyaasadaheeda ku
aaddan caafimaadka maskaxda, iyo hirgelinta qorshayaashaasi,
oo ay ka mid tahay ansixinta xeerka caafimaadka maskaxda
kaasoo waafaqsan heerarka caalamiga ah ee xuquuqda
aadanaha.
Somaliland waa in ay dhisto nidaam dadka qaba xanuunka
dhimirka siinaaya taageero iyo weliba madax bannaani si ay uga
badbaadaan in xadgudub loo geysto.
Baarlamanka Somaliland waa in uu ansixiyo dhaqan gelinta
siyaasada naafada qaranka oo hortaala golaha.
Wasaarada hawlaha guud waa in ay hirgelisaa fulinta digreetadii
madaxweynaha Somaliland ee Xeerka Adeegga Naafada ee
dhismayaasha. (Xeer Madaxweyne,Lr:0373/122013) si
dhismayaasha dadka ka dhexeeyaa ay u noqdaan qaar ay dadka
naafada ahi ka adeegan karaan.
![Page 87: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/87.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
48aad
![Page 88: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/88.jpg)
CUTUBKA 8aad: BARAKACAYAASHA
Hordhac
Komishanku wuxuu kulamo la yeeshay dadka barakacayaasha ah ee ku
nool gobalada dalka, kuwaas oo uu la kulmay guddiyadooda iyo dadkii
ku noolaba,
oo u badnaa dumar, caruur iyo dad
waayeel ah. Dadka gudaha ku barakacay
(IDPs) waxay yihiin muwaadiniin degan
magaalooyinka Somaliland, kuwaas oo leh
xuquuqda ay leeyihin muwaadiniinta kale,
taas oo lagu sheegay dastuurka iyo
xeerarka kale ee khuseeya.
Barakacayaashu ma aha qaxoonti
awood u leh ka gudbidda xuduudaha
caalamiga ah, laakiin weli waxay ku
jiraan dalkooda waxaana laga yaabaa in
ay u barokaceen siyaabo kala duwan
sida dhaqaale xumo, abaaro, dagaalo
hubaysan, iyo xadgudubyada dadka
kale ee xuquuqda aadamaha.
Xayndaabka Sharciyeed ee Caalamiga ah
Sharciga caalamiga ah ee xuquuqda aadamaha ee lagu dhaqo dadka
gudaha ku barokacay waxaa hagaya Axdigii Midowga Afrika ee
Ilaalinta iyo Kaalmaynta Dadka Gudaha Ku Barakacay ee Africa
(Kampala Convention) iyo heerarka caalamiga ah ee Barakacayaasha
oo ina faraya in tixgalin la siiyo dadka barakcayaasha ah. Mabaadiida
hagaysa la dhaqanka barakacayaasha inkastoo aanay khasab ku ahayn
dawaladuhu in ay fuliyaan hadana waa aragtiyo si cad inoogu hagaya
la dhaqanka barkacayaasha.
![Page 89: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/89.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
49aad
![Page 90: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/90.jpg)
Xayndaabka Sharciyeed ee Maxaliga ah
Somaliland waxay dib u eegis ku samaysay siyaasada barakcayaasha
taasoo laga soo dheegtay qawaaniinta caalimiga iyo mabaadiida
Qaramada Midoobay
ee hagaya barakcayaasha. Dib u eegistan waxay u suurto galisay
dowlada iyo daneeyaasha kale inay sihufan u caawiyaan, ilaaliyaana
barakcayaasha. Siyaasada lagula dhaqmo barakacayaasha waxaa kaloo
saldhig u ah qawaaniinta wadanka sida shareecada, dastuurka,
xeerdhaqmeedka iyo xeerarka kale.
Xaaladda Dadka Gudaha ku Barakacay
Komishanka Xuquuqda Aadamaha Qaranku wuxuu booqday xeryaha
barakacayaasha ee magaalooyinka Hargeisa, Berbera, Burco iyo
Boorama waana magaalooyinka ay ugu badanyihiin dadka
barakacayaasha ahi gudaha Somaliland.Badanaa masiibooyinka
bulshada ku keena inay ka barakacaan dalkooda gudihiisa una
hayaamaan isla meel kamid ah dalkooda sida dagaalada iyo
masiibooyinka dabiiciga ah waa mid saamaynteeda leh, bulshada
barakacdana waxaa ku dhaca dhibaatooyin badan oo kala duwan isla
markaana waxay culeys ku keenaan deegaanada ay ku soo barakacaan
iyo dalka guud ahaanba.
Gobolka Maroodi-Jeex waa gobolka aay ugu tiro badanyihiin dadka
barakacayaasha ahi, waxaana ku nool 35,188 iyadoo 60% ka mid ahi
kasoo noqdeen qaxoontinimo wadamada jaarka ah. Hadaba
barakcayaashani waxay ku kala nool yihiin 28 goobood oo ay ka mid
yihiin State Houseka, Daami, Cakaara, Stadium, Ayaxa, Digaale, Naasa
Hablood, Sh.Nour, Kaydka Biyaha, Libaaxyada, Baligubadle, Gabiley,
Salaxley, Daarasalaam, Farawayne, Cadaadley. Xeryaha qaar waxaa
laga dhisay dhismayaal iyadoo lala kaashanaayo NRC, UN-HABITAT iyo
Wasaarada dib u dejinta.
Gobolka Togdheer In ka badan 20,872 oo barakacayaal ah ayaa ku
nool.Burco waxay leedahay 19 goobood oo ay ku noolyihiin dadka
gudaha ku barokacay waxaana ka mida Koosaar, Cali Xuseen,
![Page 91: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/91.jpg)
xaafadda October, Adan Saleban, 15 May, Caqiibo, Qandahaar,
Madiina, Saylada iyo meelo kale gobolka ka mid ah.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
50aad
![Page 92: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/92.jpg)
Gobolka Awdal waxaa ku nool 12,205 oo ku kala nool 12 goobood oo
ay ka midyihiin Sheekh Awgaab, Hayayaabe, Qoorgaab A & B,
Xaaslayda, Faaraxood iyo Sheikh Ibrahim Bakaal iyo meelo kale oo
gobolka ka mid ah. Xerada Sheikh Ibrahim Bakaal waxaa degan
qabiilada laga tirada badanyahay kuwaas oo aan ahayn barakacayaal
rasmi ah laakin loo tix galiyay in ay yihiin dad jilicsan una aqoonsatay
wasaarada shaqada iyo arimaha bulshada.
Gobolka Saaxil waxaa ku nool 5,080 oo ku kala nool 12 goobood oo
ay ka midyihiin Wadajir, Burco Sheikh, Barwaaqo, Daaroole iyo meelo
kale oo gobolka ka mid ah.
Dadka ku nool xerooyinka barakcayaasha ayaa kor u kacay sababtuna
ay tahay abaaraha joogtada ah ee Somaliland ku soo noq noqonaya
kuwaas oo kukhasbay dadka ku nool meelaha miyiga ah in ay u
guuraan xeryaha barakacayaasha ama magaalyoooinka.
Marka laga hadlaayo
xaalada nololeed ee ay ku
suganyihiin caruurta
barakacayaasha ah ee ku
nool somaliland waa mid
aad u
liidata, waxaana muuqaalka
caruurta barakacayaasha
laga dheehan karaa xaalad
aad u adag
oo ay kow ka tahay nolol
xumo iyo daryeel la'aan
xoogan oo heysata
barakacayaasha.
Dhibaatooyinka
isbiirsaday ee heysta caruurta iyo
dadka barakacayaasha Photo: Xigasho GettyImges
![Page 93: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/93.jpg)
Somaliland
waxaa kamid ah caafimaad darro, cunooyinka quutul daruuriga oo
cidhiidhi ku jira iyo xaalado kale oo isbiirsaday, mana jiro wax gargaar
ah oo ku filan ay heleen.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
51aad
![Page 94: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/94.jpg)
helaan, marka laga reebo kaalmo aan buurneyn oo mararka qaar ay ka
helaan hay'ado maxali ah.
Dhawr qof oo barakacayaal ah ayaa u sheegay xafiiska komishanka
Xuquuqda Aadamaha in raritaankii ugu dambeeyay ay ku waayeen
waxyaabo ay nolashoodu ku tiirsaneyd, qaarkood waxa ay sheegeen in
ay ku waayeen dukaamadoodii, halka kuwa kalana ay ka fogaadeen
goobihii ay u shaqo tagi jireen ee magaalooyinka. Qaar ka mid ah
dadka barakacayaasha ah ayaa noo sheegay in ay la kulmaan tacadiyo
kala duwan oo loo geysto. Waxaanu ogaanay in fursadaha maareynta
nolasha oo yar awgeed ay haweenka iyo gabdhaha barakacayaasha ay
khatar ugu jiraan tacadiyo dhanka galmada iyo in lagu shaqeysto sida
inay meela fog u doonaan nolol maalmoodkooda.
Boqolaal qoys oo ah kuwa gudaha ku barakacay ee ku nool xeryaha
magaalooyinka Somaliland ayaa ka cabanaya hoy xumo xiliyada
roobabka iyo dhaxanta. Caruurta iyo dadka waayeelka ah ayuu
saamayn ku leeyahay qabawgu.
Dadyowga gudaha ku barakacay waxay ku nool yihiin xarumo aad u
buux dhaafay oo magaalooyinka waaweyn ku yaal.
Dadka gudaha ku barokacay waxa soo food saartay halis xaga
noloshooda, amaanka, iyo sharaftoodaba. Xaaladda hab-nololeed ee
barakacayaasha waa mid aad u liidata.
Hoyga Dadka Gudaha Ku Barokacay waa guryo dhaqameed Soomaali
(aqalsoomaali/buul mana awoodaan iney ka ilaaliyaan khataraha
deegaanka (dabka, tuugta, roobabka iyo dhaxanta).
Xilli-roobaadka cudurro faafa ayaa lagu kala qaadaa xarumaha
barakacayaasha. Qoysas badan oo ka mid ah qoysaska
barakacayaasha ayaa wada wadaaga hal musqul, waxa kale oo jira
biyo yaraan iyo biyo aan nadiif ahayn, arimahaas oo dhami waxay
kaalmeeyaan cudurrada faafa.
![Page 95: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/95.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
52aad
![Page 96: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/96.jpg)
Xarumaha barakacayaasha qaar waxay leeyihiin saldhigyada boliiska,
iyo hay'adaha kale ee dawladda qaarna maba laha waxaana ka dhaca
dhacdooyinka dembiyada culus iyo xaaladaha rabshadaha ay ka midka
yihiin dambiyada budhcada, kufsiga, tuuganimada, dhac iyo mararka
qaarkood dil.
Dawladu badanaa uma qoondeyso dhaqaale ku filan oo kor loogu
qaadayo barakacayaasha danyarta ah ee ku nool Somaliland.
Xaaladdaha dadka saboolka ah ee Gudaha Ku Barakacay ayaa la
filayaa in ay ka sii dari doonaan sababta oo ah waxa kusoo qulqulaya
qaxootiga ka soo cararaya dagaalka ka socda Yemen oo ku biira
xarumaha barakacayaashamana jiraan oo waxa ka maqan xeryihii
qaxootiga loogu talo galay.
Tirada badan ee muhaajiriin Ethiopian-ka ee ku nool Somaliland culays
kale ayey ku yihiin fursadaha shaqo ee aadka u yar ee loogu talagalay
dadka barakacayaasha ah iyo sidoo kale dadka saboolka ah ee
Somaliland.Tirada barakacayaasha ee ugu danbeysay ee gobalada
Somaliland sida Maroodi-Jeex, Saaxil, Awdal, Togdheer, Sool iyo Sanaag
taas oo ina tusayso shaxda hoose in gobolka maroodijeex uu yahay ka
ugu badan ee ay ku noolyihiin dadka barakacayaasha ah. Caruurta iyo
dumarku waa kuwa ugu nugul uguna badan
ee ku nool goobaha barakacayaasha, taas oo lagu qiyaasi karo in
caruurta iyo dumark ay yihiin 75% .
Shaxda tirada barakacayaasha gobolada14
Gobol Tirada barakacayaasha
Maroodi- 35,188
Jeex
Saaxil 5,080
Awdal 12,205
![Page 97: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/97.jpg)
14 Wasaarada Dib u Dejinta
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
53aad
![Page 98: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/98.jpg)
Togdheer 20,872
Sool 4,510
Sanaag 2,365
TOTAL 80,220
90000 Tirada barakacayaasha 80220
80000
70000
60000
50000 35188
40000 20872
30000
5080 12205
20000 4510 2365 10000
0
Baahiyaha Aasaasiga ah ee Barakacayaasha
Hoy (meel ay galaan)
Cunto ay cunaan
Daryeel Caafimaad
Biyo nadiif ah
Xarumo waxbarasho
Dhaqaale abuurid.
![Page 99: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/99.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
54aad
![Page 100: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/100.jpg)
November 22, 2016
Somaliland: Madaxweynaha JSL oo ku Baaqay in laga taageero Somaliland Abaaraha ku Habsaday.
Photo courtesy of Ashley Hamer @AlJazeera
Madaxwaynaha Jamhuriyada Somaliland oo soo saaray baaq uu caalamka ugu baaqayo in ay Somaliland u soo gurmadaan abaaro ba‟an awgood. Madaxweynuhu 9kii Nov.2016. sida ay sheegayaan wararkii u dambeeyay dadka ay saamaysay abaartu waxa lagu qiyaasay ilaa hal milyan. Boqolkiiba sideetan dadka ku nool gobolada abaartu saamaysay xoolahoodii way ka baxeen.
Madaxweynuhu Wuxuu Baaqiisa ku sheegay “Dawlada Somaliland waxay
caalamka ugu baaqaysaa in ay ka jirto abaar ba‟an oo baahsan oo ay keentay
El Nino oo aad dhib ugu gaysatay dadkii iyo xoolihiiba. 2-3 sanadood ee u
dambeeyay roob fiicani kama da‟in gobolada Sanaag, Sool, Togdheer iyo
Saaxil. Kor-meerkii u dambeeyay ee ay sameeyeen FSNAU iyo FEWSNET
waxa ay sheegeen in ay dad ka badan hal milyan ay u baahan yihiin
mucaawo benii-aadanimo 248,000 kuna ay halis ugu yihiin gaajo dalka
![Page 101: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/101.jpg)
Somalilanad. Qiimayn kale oo ay sameeyeen hayado isku jira oo
hogaaminayaan NERAD iyo OCCHA
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
55aad
![Page 102: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/102.jpg)
Bilihii October-November waxay sheegeen in 86% qoysaskii abaaruhu
saameeyeen ay xoolihii ka baxeen. Qiimayn kale oo ay dawleda
Somaliland ka samaysay xeebaha iyo gobolada bariga waxa lagu
sheegay 60% riyihii iyo idihi ,20% geelii inay dhinteen inta hadhayna
ay aad u jilicsanyihin. Sida awgeed dawlada Somaliland waxay
caalamka ugu baaqaysaa in ay ula soo gurmadaan mucaawimo
banii‟aadamnimo oo degdeg ah.”
Talo soo Jeedin Dawladda Somaliland waa in ay qaadaa tallaabooyinka looga
baahan
yahay si loo xaqiijiyo in barakacayaashu helaan xuquuqdooda
sila siman muwaadiniinta kale
Wasaaradda Caafimaadka iyo Wasaaradda Waxbarashada waa in ay u
dhisaan dadka barakacayaasha ah xarumo caafimaad iyo
dugsiyo waxbarasho.
Dawlada Somaliland waa inay samaysaa Biyo xidheeno iyo dhul
daaqsimeed ay dadku ku badbaadaan xiliyada abaarta.
Gebagebo
Dadaalka lagu horumarinayo nolosha dadka barakacayaasha ah
dawlada Somaliland, iyo ururada aan dawliga ahayn ee caalamiga ah,
wax qabadkoodii ila hada waa wax lagu amaano, inkastoo aanay
dhamays tirnayn xuquuqda aadamaha iyo daryeelka barakcayaasha.
Dadka barakacayaasha ee ku nool magaalooyinka iyo tuulooyinka
Somaliland ayaa ka codsaday hay‟adaha samafalka,dawladda
Somaliland iyo cid walba oo wax u awooda inay la soo gaadhaan
kaalmo bini aadanimo. Dawlada ayaa marxaladaha qaar si sharci ah
dadka u rari karta, sida haddii ay taasi ku jirto danta shacabka.
![Page 103: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/103.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
56aad
![Page 104: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/104.jpg)
Si kastaba ha ahaatee si uu sharci u ahaado raritaanku, waa inuu
waafaqsanaadaa shuruucda xuquuqda aadamaha ee dalka iyo kuwa
caalamiga ahba, oo ay ka mid yihiin in waqti wanaagsan dadka lagu
wargeliyo raritaanka iyo in si wanaagsan loo ilaaliyo xuquuqda dadkaasi.
Dadka laga raray goobtii ay ku noolaayeen waa in la siiyaa goob kale oo
bedel ah ayna ka heli karaan adeegyada sida cunno, waxbarasho,
caafimaad, shaqooyin iyo fursado kale.
Sanadka 2016ka
waxa dalka ka dhacay laba abaarood oo sababay in
dad badan xooluhu ka baxeen. Dayrtii hore iyo gugiiba way
xumaadeen oo sanadkan oo dhan roob hagaagsani ma da‟in.
Galbeedka iyo woqooyiga ayaa abaartu ku soo horeysay. Sanadka
dhamadkiisi waxay ku baahday Gobolada bariga Somaliland.
![Page 105: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/105.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
57aad
![Page 106: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/106.jpg)
CUTUBKA 9aad: HELIDDA CADAALADDA
Hordhac
Dhexdhexaadnimo iyo nidaam cadaaladdeed oo hagaagsan oo la helaa
waxay muhiim u tahay habsami u socodka nolosha bulshada. Kuma
koobna ashkhaasta cadaaladda iyo kuwa dawlada oo shaqadooda
lagula xisaabtamo,
ee waa nidaam isku xidhan oo dejinaaya habdhaqanka hagaagsan ee
muwaadiniinta guud ahaan. Nidaamkani waa in uu noqdaa mid u
adeegaya dadka jilicsan iyo dhibanayaasha.
Xayndaabka Sharci ee Caalamiga ah
Meelaynta cadaaladda waxa loo tixgeliyaa xuquuqaha aas-aasiga ah sida
uu tibaaxayo qodobka 8aad ee Baaqa caalamiga ah ee xuquuqda
aadamaha‟‟ Qof kasta oo lagu tacadiyo xuquuqihii aas-aasiga ahaa
ee uu dastuurku u damaanad qaaday waxa uu xaq u leeyahay in
uu ka helo magdhaw maxkamadaha awooda u leh‟‟. Xeerka
Caalamiga ah ee
Xuquuqaha Madaniga iyo siyaasadda ee „ICCPR.15
‟ wuxuu ku
waajibiyay dawladaha in ay u damaanad qaadaan dadkooda ay ku
dhacaan tacadiyada ka dhanka ah xuquuqda aadamuhu, oo aysiiyaan
magdhaw hay‟adaha awooda u leh fulinta madhawgaas. Si taas la mid
ah ayaa xeerka caalamiga ah ee dabar goynta noocyada kala duwan
ee takoorka loo geysto dumarka ku waajibinayaa dawlad kasta in ay
xaqiijiso, in garsoorka awooda u leh ama hay‟adaha u xilsaarani
siiyaana magdhaw haweenka ay ku dhacaan noocyada kala duwan ee
tacadi ee u qeexay xeerka kor ku
xusani.16
Mabaadida aas-aasiga ah iyo dhigaalada xuquuqda aadamaha ee
xuquuqda magadhawga iyo xanaanaynta dhibanayaasha ay ku
dhacaan tacadiyada culus ee xeerka caalamiga ah ee xuquuqda
aadamaha; wuxu cadaynayaa in xuquuqda dhibanuhu la mid tahay
xuquuqda in uu helo cadaalad iyo magadhaw la mid ah dhibaatada
loo geystay, isla markaana
![Page 107: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/107.jpg)
15 Qodobka 2(3)(b) Xeerka Caalamiga ah ee Xuquuqaha Madaniga iyo siyaasadda ee ‘ICCPR
16 Qod 6 xeerka caalamiga ah ee dabar goynta noocyada kala duwan ee takoorka
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
58aad
![Page 108: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/108.jpg)
u helo warbixin ku saabsan tacadiyada lagu geysto takorka iyo
nidaamyada magdhaweed ee qaanuunku tibaaxay.
Xayndaabka Maxaliga ah
Qodobka 21(2) ee dastuurka Somaliland wuxu sheegayaa Qodobada
la xidhiidha xuquuqda iyo xorriyaadka aasaasiga ah waxa loo
fasirayaa si waafaqsan bayaannada caalamiga ah ee xuquuqda
aadamaha iyo xeerarka caalamiga ah ee dastuurka ku xusan. Iyadoo
la raacaayo sida tan; waa in ay siiyaan hay‟adaha garsoorka iyo
hay‟adaha kale ee awooda u lehi magdhaw dadka xuquuqdoodii aas-
aasiga ahaa ee dastuurku u damaanad qaaday ee lagu tacdiyay.
Helitaanka caddaaladda waxaa damaanad qaaday dastuurka
Somaliland iyo xeerka bahda Garsoorka. Sida ku cad qodobka 28aad
ee dastuurka Somaliland, qof kasta wuxuu xaq u leeyahay in uu
dacwad hor gayn karo maxkamada horteeda iyo iney iska difaaci
karaan isaga/iyada dacwadaha maxkamaddu kusoo oogto.
Helida Cadaaladda
Dastuurka Somaliland waxaa uu qeexayaa iney dawladu bixinayso
adeeg sharci oo bilaash ah isla markaana ay difaacayso qofku
wuxuu qofku xaq u leeyahay iyada oo kharashka laga daynayo
dadka masaakiinta ah ee aan awoodeyn kharashka dacwada.
Somaliland waxay leedahay oo ka jira nidaamka garsoorka
dhammaan gobolada Somaliland.
Waxa jira hay‟ado bixiya gargaarka sharciga gaar ahaan waxay u
gargaarayaan kuwa aan awoodin kharashka qareenka. Dowladda
Somaliland waxay ansixisey oo ay qortey siyaasada lagu hagayo
adeeg bixiyayaasha sharci, laakiin weli baarlamaanku muu ansixin
xeerkan.
Maxkamadaha lama wada gaadhsiin dhammaan qaybo ka mid ah
dalka gaar ahaan meelaha miyiga ah ee fog. Dadka miyiga iyo
xoolo-dhaqatadu waxay si weyn ugu tiirsan yihiin dhaqanka, laakin
ma wada helaan maxkamado lagaga garnaqo khilaafaadka
Dumarka, carruurta, dadka danyarta ah, barakacayaasha iyo dadka
jilicsan ee dhibaatooyinka u nugul dhammaantood waxa soo food
![Page 109: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/109.jpg)
saarta carqalado ay kala kulmaan sidii ay u heli lahaayeen
cadaalad.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
59aad
![Page 110: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/110.jpg)
Nidaamka Xeer dhaqameedku wuu ku baahay dalka gaar ahaan
meelaha miyiga ah ee fog. Nidaamkan aan maxkamadaha
waafaqsanayn wuxuu dhib ku yahay sidii ay dadku cadaalad u heli
lahaayeen.
Kiisaska dacwadoodu dib u dhacayaan waa caqabad kale oo hor
taagan in la helo cadaalad. Shuruucda carqaladaynaya in la helo
cadaalad dib looma eego. Tusaale ahaan shuruucdii ka horeysey
dastuurka sida xeerka ciqaabta iyo xeerka habka ciqaabta oo wali
jira oo shaqaynaya.
Hay‟adaha dowliga ah ee awoodda u leh waxa ku waajib ah iney
hubiyaan in qareenadu helaan macluumaad ku haboon, si ay
qareenadu u bixiyaan gargaar sharci oo wax ku ool ah.
Himilooyinka Komishanka Xuquuqada Aadamaha Qaranku ka
leedahay hawlgalda kormeerda kala duwan ee lagu kormeerayo
maxkamada ah, Saldhigyada iyo Xabsiyadba dalkoo dhan waa in la
hubiyo in maxbuusku helo xuquuqihii uu sharcigu siiyey sida:
helida talo sharci, xuquuqda in maxkamada awooda uleh la
horgeeyo iyo dhamaan xuquuqaadka uu leeyahay iyo sidoo kale in
la ogaado caqabadaha iyo horumarka ka jiraba.
Guulaha Laga Sameeyey Helitaanka Cadaalada
Madaxweynaha jamhuuriyadda Somaliland wuxuu wax ka badalay
ku sameeyey nidaamka garsoorka waxaanu magacaabay
guddoomiyayaal kala danbeeyey ee maxkamad sare si loo dar-dar
galiyo oo loo horumariyo nidaamka garsoorka. Sidoo kale waxaa
gudida cadaaladu magacawaday garsoorayaal kala duwan
sanadihii u danbeeyey oo ka hawlgala maxkamadaha hoose ee
dhamaan gobolda dalka. Laga bilaabo sanadkii 2011 waxay ahayd
tirada garsoorayaasha dalku 97 garsoore ee maxkamadaha hoose,
sidoo kale sanadkii 2012 waxaa la magacaabay 24 garsoore oo ka
hawl galay dhamaan gobolda dalka, 2013 kii waxaa tiradii
garsoorayaasha lagu kordhiyey 33 garsoore oo dhamaystay
tababarkii usocoday mudada sanadka ah, ugu danbayntii sanadkii
2015 waxaa la magacaabay 23 garsoore oo sidoo kale dhamaystay
![Page 111: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/111.jpg)
tababarkii garsoorka guud ahaan tirida garsoorayaasha ka hawl
gala maxkamadaha hoose ee dalku waxay dhan yihiin 177
garsoore.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
60aad
![Page 112: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/112.jpg)
Waxaa intaa dheer in sanadkan 2016 ay jiraan dhalinyaro
dhamaystay tababarkii garsoorka oo la filayo in la magacaabo
horaanta sanadka cusub.17
Shaxda 1: shaxdani waxay muujinays isbadalka tirada
garsoorayaasha 2011kii – 2016
ka
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Wasaarada cadaaladdu iyada oo la kaashanaysa guddoomiyaha
maxkamada sare iyo hay‟adaha caalamiga ah waxay tababar u
fureen garsoorayaal loo tababarayo sidii ay uga qayb qaadan
lahaayeen sidii loo heli lahaa nidaam garsoor oo tayo leh isla
markaan loo gaadhsiin lahaa meelaha aanu ka jirin nidaamka
maxkamaduhu.
Xafiiska xeer-ilaaliyaha qaranku wuxuu qayb weyn ka qaata sidii
loo helilahaa garsoor cadaalad ah, dawlada Somaliland waxay
dhistay xafiiska xeer-illaalinta, sidoo kale waxaa la kordhiyaa tirida
xeer-illaaliyaal ku xigeenda ee ka hawl gala xafiisyada gobolda
dhamaantood. Xeer-illaaliye kuxigeendu waxay helaan tababaro
kor loogu qaadayo aqoontooda xirfadeed gaar ahaan kiisaska la
xidhiidha carruurta iyo haweenka .
Hay'adaha bixiya adeegyada gargaarka sharciyeed oo lacag la'aan
ah inta badan waa kuwo firfircoon oo ka shaqeeya meelaha
magaalooyinka. 70%
![Page 113: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/113.jpg)
17 Warbixinta wasaarada cadaalada
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
61aad
![Page 114: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/114.jpg)
ka mid ah bulshada ku nool meelaha miyiga ah si fudud uma heli
karaan adeegyada gargaarka sharciyeed oo lacag la'aan ah.
Shaxda 3: tirada xafiisyada bixiya adeega sharci ee lacag la‟aanta
Magaalda Tirada
Hargeisa 4
Gabiley 1
Boroma 1
Boon 1
Burao 1
T. Guud 8
Carruurta
Xeerka carruurta sharciga khilaafta ee Somaliland waa la ansixiyay
hirgalintiisiina caqabado ayaa hor taagan, sharciga Xuquuqda
Carruurta waa la dhamaystiray waxanu hor yaalaa Barlamaanka.
Tani waa tallaabo wanaagsan oo hore loo qaadey.
Qorshaha Qaranka ee ku saabsan ilaalinta xuquuqda carruurta
ayaa la soo saaray waxaana kasoo qayb galay hay‟ado heer qaran
iyo heer caalami ah. Kulanka waxa lagaga hadlay oo lagu soo
darey maalinta carruurta ee qaranka oo loo asteeyey waxaana
hogaaminayay mawduuca hay'adaha dawladda ee ay khuseyso
arintani.
Somaliland kama mid aha wadamada ku jira ee saxeexey
heshiisyada caalamiga ah ee qaramada midoobey ee ilaalinta
caruurta. Da‟da loo aqoonsan yahay caruurta Somaliland ayaa ah
mid aan la isku waafaqsanayn oo aan la isla qeexin. Carruur badan
ayaa la kulma khataro waayo ma jirto wax caddayn ah oo sharci
ah oo cadaynaysa ilmaha da‟disa. Carruurta Somaliland waxa aad
u waxyeela waxbarashada oo ay ka tagaan, ciqaabta jidhka ee loo
gaysto iyo isticmaalka waxyaabo waxyeello ah oo ay ka mid yihiin
xabagta iyo qaadka.
Habluhu waa dhibanayaasha lagu sameeyo gudniinka fircooniga ah
(FGM), guurka degdega ah iyaga oo aan gaadhin da‟dii guurka,
kufsi iyo dembiyada kale ee galmada. Guurka dagdaga ahi ee
gabdhuhu wuxuu ku baahay meelaha miyiga ah.
![Page 115: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/115.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
62aad
![Page 116: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/116.jpg)
Xeerka Caddaalada carruurta ee Somaliland lama dabaqo.
Carruurta waxaa loo maxkamadeeyaa sidii dadka waaweyn oo
kale. Waxay ku xidhan yihiin xabsiyadda dadka waaweyn ma jiraan
maxkamad u gooniya carruurta oo lagu qaado kiisaskooda. Taasi
waxay xad gudub ku tahay xuquuqda carruurta iyo xeerkii
xuquuqda caruurtaba.
Caqabadaha
1. Waaxda garsoorku ma hayso xeerar ku filan ay ku shaqayso
oo la jaanqaadaya waaqaca, xaqiiqooyinka dhabta ah,
Dastuurka JSL iyo shareecada islamkaba.
2. Garsoorku ma haysto dhaqaale ku filan oo daboola
baahidooda nololeed.
3. Garsoorku ma laha xafiisyo ku filan iyo agab iyo kaabayaal shaqo
4. Garsoorku uma madax banaana maamul ahaan iyo
maaliyad ahaanba.
5. Bulshada reer Somaliland oo gabi ahaanba ka madhan ama
aan haysan wacyi- galin ku filan oo ah xaga nidaamka
garsoorka.
Talo Bixin
1. In garsoorka loo sameeyo mushahar ku filan oo dabooli
kara baahiyahooda nololeed iyo inla helo xeer sugaya
xuquuqda garsoorka
2. In garsoorku helo madaxbanaani xaga maamulka iyo maaliyada
3. In garsoorka loo sameeyo xeerar ay ku shaqeeyaan oo
lajaanqaadi kara waaqaca nololeed ee bulshan iyo
shareecada islaamka.
4. In la helo guddi cadaaladeed oo leh aqoon sharci iyo
khibrad ku filan kuna shaqaysa sinaan iyo cadaalad.
5. In garsoorku helo tababaro aqoon korodhsi oo heer sare ah
dalka iyo dibada ba.
6. Waa in la ansixiyaa xeerarka baarlamaanka hore yaala, lana
fuliyaa xeerarkii hore loo ansixiyey.
![Page 117: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/117.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
63aad
![Page 118: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/118.jpg)
Gebagabo
Waxa xusid mudan in isbadal laga sameeyay garsoorka iyo helida
cadaalada guud ahan wadanka, sida tayaynta garsoorayaasha,
Xoojinta gudida cadaalada, dadajinta go‟an ka gaadhida gar maqalada,
fidinta adeega sharci.
![Page 119: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/119.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
64aad
![Page 120: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/120.jpg)
CUTUBKA 10aad: GOOBAHA CILAAJYADA
Hordhac
Cilaajyada waxay noqdeen nooc ganacsi ah oo ay dhaqaale ka helaan
mulkiileyaasha iska leh. Si aynu u cadayno taasi, dad badan ayaa iska
furtay xarumo cilaaj oo inta badani aaney ka diiwaan gashanayn
wasaaradda caafimaadka iyo wasaaradda diinta iyo awqaafta. Xarumahan
dadka lagu hayaa waxay u qaybsanyihiin rag iyo dumar waxaana ka
dhaca xadgudubyo badan
oo ka dhan ah xuquuqda aadamaha,kormeerkii ugu danbeeyey ee
loogu kuur gelaayey xaalad cilaajyada waxaa lagu ogaaday inay
magaalada Hargaysa jiraan goobo cilaajyo oo tiradoodu ka badan
tahay 60 xarumood,hase ahaatee ay kala duwan tahay qaabka ay u
shaqeeyaan iyo goobaha ay ku yaalaanba,iyadoo ay jiraan gobolada
kale dalka goobo cilaajyo oo badankooda loo isticmaalo daawo bixin oo
keliya laakiin aan lahayn goobo la jiifiyo bukaanka.
Warbixintani waxay si qoto dheer uga hadlaysaa xaaladda xarumaha
iyo dadka kala duwan ee Komishanku la kulmay,
Goldaloolooyin iyo caqabado ayaa ka jira xarumahan, gaar ahaan
habka daaweynta isku dhafan ee dabiiciga ah, nadaafad xumo,
xarumaha jiifka oo kooban iyo dhismayaasha ay ku jiraan oo aan ku
haboonayn.Tani waxay ka qayb qaadatay dhibaatooyinka dadka
xarumaha ku jira ay qabaan mid jidh ahaaneed iyo maskaxeedba.
Qaar ka mid ah xarumahan oo aan haysan warqadda diiwaangelinta ee
wasaaradda caafimaadka iyo wasaaradda diinta iyo awqaafta, sida ay
ku
sheegeen warbixintooda waxay aaminsanyihiin in ku daaweynta diinta
iyo geeduhu ama dhirtu aaney u baahnayn wax ogolaansho ah. Hadda
ka hor xarumahan cilaajyadu waxay isticmaali jireen inay hayaan
dadka kuwa maskaxda ka jiran, waxaa kale oo aanu ku aragnay inay
![Page 121: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/121.jpg)
ku dhaqan celiyaan dhalinyarada waalidiintooda caasiga ku noqda ama
kuwa caadaystay mukhaadaraadka.
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
65aad
![Page 122: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/122.jpg)
Fayadhowrka
Fayadhowrka xarumahani waxay ahaayeen mid aad u liita, sida
musqulaha oo jajaban taas oo keenta in ay ku liigto qolalka la seexdo.
Dadka ku xidhan goobaha cilaajyadu waxay ka cabanayeen cayayaan
yar yar oo ku dhashay sida tukhaanka iyadoo sababi karta cudurrada
maqaarka ku dhaca.
Dadka goobahaas ku jiraa waxay helaan wakhti kooban oo ay ku
qaataan meel ka baxsan qolalka.
Iftiinka iyo Hawada
Laydhku kuma jiro qolalka cilaajyada oo dhan. Markii Komishanku
waydiiyay sababta loogu samayn waayey waxay sheegeen haddii
laydhka loogu xidho qolalka inaaney habeenkaas oo dhan seexanayn.
Halka kuwa yara ladani ay ka cabanayeen dhibaatooyinka madowga
habeenkii iyo laydh la‟aanta.
Kala Saarid La’aanta Dadka
Lama kala sooco dadka maskax ka jiran iyo kuwa ladan, halka kuwa
aan qaan gaadhin iyo dadka waawayn iyagana la kala saarin. Waxaa
jira qaar ka mid ah dadka qaba cudurrada faafa sida qaaxada oo ku
dhex jira dadka kale.
Mulkiilayaasha cilaajyada qaarkood ma siiyaan wax tixgelin ah
arimahan aan soo sheegnay. Waxaa sidoo kale jira carruurta aan
qaangaadhka ahayn ee u dhexeeya toban ilaa lix iyo toban sano jir oo
iyaguna ku xidhan goobahaas, kuwaas oo u badan waalid caasi.
Cuntada
Cuntada waxaa bixiya isla xarumaha dadka lagu hayo, laakiin waxaa
jira qaar ka mid ah dadka oo maalin kasta cuntada ay qaraabadoodu u
keenaan, waxay ka cabanayeen cunto xumo iyagoo Komishanka u
sheegay inaanay helin cunto isku dheeli tiran.
Daawaynta iyo Daawooyinka
![Page 123: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/123.jpg)
Cilaajyadu waxay isugujiraan saddex nooc, qaar ka mid ahi waxay
siiyaan dadka xanuusanaya daawooyinka loo cuno xanuunada
maskaxda iyaga oo la
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
66aad
![Page 124: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/124.jpg)
tashanaya dhakhaatiirta ka tirisan wasaarada caafimadka iyo isbitaalka
dhimirka ee Hargeisa.
Qaybta labaadna waxay isticmaalaan daawooyinka dabiiciga ah.
Goobaha saddexaad waxay isticmaalaan daawooyinka iyo dhirta iyagoo
u wada isticmaala dabiibka Qur‟aanka.
Silsiladaynta
Photo:Courtsey of Human Rights Watch
Waxaa jira dad badan oo ku silsiladaynsan qolalka cilaajyada.
Masuuliyiinta cilaajyadu waxay sheegeen inay jiraan dad xanuunkoodu
khatar yihiin oo haddii aan la silsildayn keeni kara khatar badan.
Komishanku wuxuu siiyey talooyin badan oo la xidhiidha xuquuqda ay
leeyihiin dadka dhimirka ka xanuusanaya ayna xadgudub tahay in la
silsiladeeyo taas oo ah nooc ka mida. Tacadiyada, laguna guubaabiyey in
ay joojiyaan falkaa.
Booqashada
Cilaajyada maalmo tiro yar ayaa loo ogolyahay in ay booqdaan xigtada
iyo asxaabtu, taas oo horseedaysa ogaanshiiyo la'aanta xaalada
bukaha. Qaar ka mid ah dadka ku jira goobahaas oo laga keenay dalka
dibadiisa ma helaan wax booqasho ah amaba cidiba masoo booqato.
Dadkaasi Waxay ka cabanayeen dayacaad kaga timid xaga ehelkooda
oo aan haba yaraatee soo booqan kamana helaan wax caawimo ah.
![Page 125: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/125.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
67aad
![Page 126: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/126.jpg)
Caqabadaha
Xarumaha cilaajyadu qaar ka mid ah waxay daweeyaan bukaanka iyagoo aan ku xidhnayn waaxda cudurada dhimirka ee isbitaalka Guud
ee Hargeysa.
Inta badan xarumaha cilaajyadu kama diiwaan gashana wasaaradda
caafimaadka ama wasaaradda diinta iyo awqaafta.
Waxaa jirta in aan la aqoon ama aan la hayn tiro sax ah oo lagu
kala saarayo cilaajyada isticmaala dawooyinka iyo kuwa isticmaala
dhirta,badankooduna waxay ku shaqeeyaan goobo aan ku haboonayn in la jiifiyo ama lagu daaweeyo qof bukaan,oo
daryeel u baahan
Talo soo Jeedin Waa in la sameeyo cilmi baadhis si loo ogaado tirada
cilajyada,
shaqadooda iyo sharciga ay ku shaqynayaan.
Waa in shaqaalaha iyo mulkiilayaasha xarumaha cilaajyadu
la
siiya tababaro ku saabsan dhowrista xuquuqda
aadamaha.
Waa in la soo saaro sharci uu qofka maskaxda ka xanuunsanaya lagu ilaaliyo xuquuqdiisa.
Gebagebo
Ugu dambayntii kormeerka iyo la socodka xarumaha ku daaweynta
dhirta dabiiciga ah (cilaajyada) waxay mihiin u tahay ilaalinta
xuquuqda dadka bukayaasha ah, waxaana loo baahan yahay in si
joogto ah loola socdo si aynu u ogaano xaaladooda.
![Page 127: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/127.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
68aad
![Page 128: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/128.jpg)
Tix raac ( ilaha xogta)
Assessment report by SLNHRC and SCF (Save the Children
Fund, September 2016).
MRRR (Ministry of Rehabilitation , Resetlment and Reconstraction).
Dastuurka Somaliland qodobka 28aad
(helidda cadaaladda) chapter
9.
Article 19 UDHR.
Article 19 International Convention of Civil and
Political Rights. -Article 32 Somaliland
Consutitution.
Warbixin Sanadeed, 2016 (Xaaladda Warbaahinta Somaliland,
Cutubka2) .
Evaluation of 2005 parliamentary elections.
Somaliland constitution article 36 - rights of women
in Somaliland -SNDF (Somaliland National Disability
Forum-report, 2014).
Siyaasada naafada.
Disability Action Network( DAN)
Digreeto M/weyne No.JSL\m/xeerm\294-2232/012014.
ANDP Annual Report
Constitution of the Republic of Somaliland, art.19
Wassarada Shaqada iyo Arimaha Bulshada
![Page 129: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/129.jpg)
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga
69aad
![Page 130: Raqiya Yusuf Ibrahim Hana Cabdi Daa’uud · 2020. 2. 3. · Saxafiyiinta la Xidhay 2016 kii ... dii July 1960 ayey Somaliland la midawday Somalia taas oo ku hoos jirtay maamulkii](https://reader035.vdocuments.site/reader035/viewer/2022071110/5fe547be7b15580a00370275/html5/thumbnails/130.jpg)
Liiska Shaqaalaha
S/NO Magaca oo Buuxa Darajada
1 Maxamed Siciid Maxamed A
2 Cabdisamad Sacad Xasan A
3 Hana Cabdi Daa'uud A
4 Cabdixakiim Maxamed Axmed A
5 Raqiya Yuusuf Ibrahin A
6 Faduumo Saleebaan Cali A
7 Cabdiqani Maxamuud Cabdi A
8 Mahad Ciise Xirsi A
9 Cabdinuur Xuseen Axmed A
10 Cumar Axmed Obsiiye A
11 Hibo Axmed Cabdi A
12 Idil Cabdi Maxamed A
13 Muna Axmed Libaan A
14 Cabdiraxman Max'd Muxumed A
15 Khadra Saxardiid Xuseen A
16 Mukhtar Xasan Cabdilaahi A
17 Faduumo Cabdi Axmed A
18 Xamda Cali Jamac A
19 Liban Cabdillahi Jamac A
20 Cabdilahi Maxamed Bile A
21 Khadar Maxamed Diriye A
22 Libaan Cabdilahi Jamac A
23 Guuleed Cabdilahi Axmed B
24 Farduus Cabdiraxman C/lahi B
25 Cabdiqani Axmed Cali B
26 Cabdiqadir Saleeban Maxamed B
27 Maxamed Cali Jamac B
28 Cabdirisaaq Xuseen Xariir C
29 Cabdikariim Xasan Cali C
30 Caasha Yusuf Xuseen D
31 Samsam Sacad Jamac D
32 Samsam Cabdi Yuusuf D
33 Amina Cali Axmed D
34 Qadan Axmed Farax D
35 Maxamed Nuur Giriig D
36 Cabdisalaan Xasan Maxamed D
Warbixin Sanadeedkii Komishanka Xuquuqda Aaddamaha ee 2016ka
Bogga 70aad