raport_witolda_pileckiego

7/17/2019 Raport_Witolda_Pileckiego

1/64

"Raport Witolda" jest czci ksiki pt. "Ochotnik do Auschwitz. Witold Pilecki 1!11#$"% w&danej przez'hrzecija(skie )towarz&szenie Rodzin Owici*skich.

+sika sk,ada si z dw-ch czci pierwsza to praca /adawcza dra Ada*a '&r&% znane0o histor&ka zaj*ujce0osi histori Auschwitzirkenau. Praca stanowi najnowsz& stan /ada( nad &cie* i dzia,alnocia rot*istrza W.Pileckie0o.

2ru0a cze3 to raport o Auschwitz napisan& przez W. Pileckie0o w 1#4 roku we W,oszech% kt-r& pu/likowan&jest po raz pierwsz&. 5est to przej*ujc& opis o/ozow&ch zdarze( i los-w ludzi w Auschwitz widzian&ch ocza*iwsp-ltowarz&sza niedoli. Raport Pileckie0o stanowi wan& doku*ent dzia,alnoci polskie0o ruchu oporu w Auschwitz.

),owo wstpne pro6. 5-ze6 7arlinski z 8ond&nu% /&,& wizie( +8 Auschwitz.

rtm. Witold Pilecki 1901- 1948Witold Pilecki% o,nierz Pi,sudskie0o% uczestnik wojn& w 19! roku z Rosja /olszewicka% o,nierz Wrzenia 1:

roku% o6icer A+% do/rowoln& wizie( Auschwitz% or0anizator o/ozowej or0anizacji ruchu oporu ;in6or*owa, wiat oz/rodniach 6asz&stowskich >+orpusu we W,oszech. Po powrocie do Polski skazan& na *ier3 przez rzd sowieckoko*unist&czn& w Polsce w&rokw&konano 94 *aja 1#$ roku. ?0in, za woln Polsk a zw,oki je0o po0rze/ano 0dzie na w&s&pisku *ieci% ta* proch&

/ohatera pozostaj


2/64

kt-r&ch *&*& si na zie*i prz&zw&czaili ;do jakie0o porzdku rzecz& prawa=. Do wsz&stko wzi,o w ,e/. si,owanouderz&3 *oliwie rad&kalnie. ?a,a*a3 nas ps&chicznie jak najsz&/ciej.

?0ie,k i jaz0ot 0,os-w z/lia, si stopniowo.


3/64

kradnie znajdzie si w )+ 0dzie &je si kr-tkoNL% co przet,u*acz&, na polski W,ad&s,aw aworowski t,u*aczo/ozow&. 'hodzi,o o jak najsz&/sze za,a*anie ps&chiczne.

W prz&wiezione na plac taczki i "rolwa0L z,o&li*& ca,& chle/ jaki posiadali*&.


4/64

Od po*p& /ie0li wsz&sc& na /ok po tak zwan kaw lu/ her/at. 'iecz wprawdzie 0orca prz&noszona w kot,achna sale% lecz napoje te i*itowa,a nieudolnie. 'ukru zw&k,&% szar& wizie( nie widzia, wcale. ?auwa&,e*% e niekt-rz& zkole0-w siedzc&ch tu od paru *iesic&% *aj o/rzknite twarze i no0i. P&tani przeze *nie *ed&c& owiadcz&li% e

powode* te0o jest nad*iar p,&n-w.


5/64


6/64

Was *acht erN krz&kn, do *nie.

Hr /etet.

etetN... +to 0o te0o naucz&,N...

2as weiX ich nicht odrzek,e*.

Prz&skocz&, do *odlce0o si i zacz, *u w&*&la3 nad 0,ow i krz&cze3% e jest idiot% e o0a adne0o nie *a%e on *u chle/ daje% a nie -0... ale 0o nie uderz&,. Pote* pod/ie0, do dw-ch lec&ch pod cian i zacz, ich kopa3 wnerki% i inne *iejsca% krz&czc Kau6NNN...au6NNN...L% a ta*ci% widzc *ier3 przed ocza*i% ostatni*i si,a*i podnieli si.Wted& zacz, krz&cze3 do *nie KWidziszN *-wi,e*% e nie s chorz&N 'hodz% *o0 pracowa3N We0N Jarsz do prac&N >

t& z ni*i teNL > tak w&rzuci, *nie wted& do prac& na o/-z. A te0o co si *odli, odprowadzi, sa* do szpitala. 2ziwn& to/&, cz,owiek ten ko*unista.


7/64

)tojc na ,uku ko,a z/lion&* do /ra*&% spostrze0,e*% e Otto pdzi /ie0ie* wprost na nas. >nst&nktowniepodsun,e* si jeszcze /liej. KAr/eitsdienstL wpad, zak,opotan& wprost na *nie

Zielleicht /ist du ein O6ensetzer

5awohlN >ch /in ein O6ensetzer. M odpar,e* /ez na*&s,u.

A/er ein 0uter Jeister

7ewiX% ein 0uter Jeister.

Also% schnell...

+aza, *i wzi3 jeszcze czterech z ko,a i 0alope* pdzi3 za ni* do /ra*& pod /lokie* ;stara nu*eracja= dalina* wiadra% kielnie% *,otki *urarskie% wapno i ca,a nasza pitka stan,a w&r-wnana przed pulpite* kierownika o/ozu%kt-r&* wted& /&, +arl Fritzsch. )pojrza,e* po twarzach prz&0odn&ch *oich towarz&sz&. Uadne0o z nich nie zna,e*.

Fn6 O6ensetzer *eldowa, 0,ono zad&szan& Otto.

2ali dw-ch o,nierz& post-w i w&*aszerowali*& za /ra* w kierunku *iasteczka. Okaza,o si% e Otto *ia,prz&0otowa3 paru *ajstr-w do przestawienia piec-w w *ieszkaniu jakie0o eses*ana% zapo*nia, o t&* i w ostatniejchwili ratujc s&tuacj% w czasie 0d& prz& /ra*ie liczono poprzednie ko*ando% z*ontowa, zesp-, z naszej pitki na placu.Deraz w,anie postowie prowadzili nas do *ieszkania eses*ana.

W jedn&* z do*k-w w *iasteczku% w,aciciel *ieszkania% jaki eses*an prze*-wi, po nie*iecku% lecz ludzki*tone*% co *i si w&dawa,o dziwne. ?ap&ta,% kto jest 0,-wn&* *ajstre* i w&jani, w,anie *nie% e likwiduje kuchni% e

prz&jedzie je0o ona% wic on chce przenie3 p,&t ka6low tu% a ta*ten piec&k do te0o pokoju. waa% i jest nas z/&twielu% ale chodzi o to przede wsz&stki*% e/& ro/ota /&,a do/rze w&konana% wic *oe*& tu wsz&sc& pracowa3% a w

razie% 0d&/& paru nie *ia,o co ro/i3% to niech sprztaj na str&chu. dzie prz&chodzi3 tu codziennie a/& ro/ot o/ejrze3. >poszed,.

)prawdzi,e*% cz& kt-r& z kole0-w zna si na piecach 0d& okaza,o si% e nikt% odprawi,e* ca, czw-rk donoszenia wod&% kopania 0lin&% rozra/iania% itp. 2w-ch eses*an-w pilnowa,o nas na zewntrz do*u. ?osta,e* sa*. 'oro/i,e* z piece* M *niejsza. 'z,owiek w walce o &cie *oe wicej% ni sa* przedte* sdzi,. Roz/iera,e* ostronie% /&nie po,a*a3 ka6li% prz&0lda,e* si /acznie% jak id lu6t&% 0dzie i jak s sklepione. P-Bniej postawi,e* piec% nastpniekuchenk w *iejscach *i wskazan&ch.

udowa,e* wsz&stko przez czter& dni. 7d& jednak pite0o dnia nalea,o p-j3 i na pr-/ zapali3 w piecu%zawierusz&,e* si w o/ozie tak szczliwie% e chocia s,&sza,e*% jak szukano o6ensetzera*ajstra% *nie nie znaleziono.


8/64

zre0enerowanie jej /&,o /ardzo wtpliwe... 2relich& kazano na* zrzuci3. W koszulach% /oso% w 0rzznc&ch w 0liniedrewniakach% /ez czapek% z ociekajc&*i wod 0,owa*i% 0d& deszcz przestawa, pada3% parowali*& jak konie po /ie0u.

Rok 1#!% szcze0-lnie jesie(% da, si we znaki wiBnio* Owici*ia ci0,&*i deszcza*i% szcze0-lnie w czasieapeli. Apel z deszcze* sta, si chroniczn&* zjawiskie*% nawet w dzie(% kt-r& *ona /& zalicz&3 do po0odn&ch. Jokli naapelu wsz&sc& ci% kt-rz& pracowali przez ca,& dzie( w polu% jak i ci% co pracowali ca,& dzie( pod dache*. 2o prac& poddache* przede wsz&stki* dostawa,& si Kstare nu*er&L% to znacz& ci% kt-rz& prz&jechali dwa% lu/ najw&ej trz& *iesice

przed na*i. De *iesice to /&,a o0ro*na r-nica i Kw posadachL ;/o wsz&stkie pod dache* /&,& poo/sadzane= i wprze&ciach. W o0-le wizie(% kt-r& prz&jecha, o *iesic p-Bniej% nie t&* si r-ni, od kole0-w% e siedzia, tu kr-cej% lecz

t&*% e nie zaznawa, ju takich udrcze(% jakie stosowano jeszcze przed *iesice*. Jetod& jednak stale si z*ienia,& izawsze /&,o ich do3 u ca,ej plejad& dozorc-w% na0aniacz& i inn&ch cie*n&ch t&p-w% kt-rz& chcieli si w ten oh&dn&spos-/ prz&podo/a3 w,adz&.

Dak /&,o i w nastpn&ch latach. 8ecz na razie nikt o latach nie *&la,. K+azikL ;na 1E /loku= powiedzia, na*kied&% e naj0orzej to przetrwa3 pierwsz& rok. dziwnie dzie( wl-k, si w niesko(czono3. 'zasa*i% 0d& si, /rakowa,o do prac&% kt-r jednak w&kona3 trze/a /&,o 0odzina w&dawa,a si wiekie*% t&0odnie nato*iast *ija,& sz&/ko. 2ziwne% ale tak /&,o zdawa,o si niekied&% e co al/oz czase*% al/o ze z*&s,a*i ju nie jest w porzdku...

A e ze z*&s,a*i nie /&,o ju tak% jak u ludzi... jak u ludzi% hen% ta* daleko. Do pewne...

...Oto 0d& po cikich przejciach z&li*& si ju troch ze so/% a prze&cia zacieni,& wiz& prz&jaBni*ocniej ni ta* na zie*i... 0d& si *ia,o sw KpaczkL% w kt-rej nawzaje* si wspo*a0ano i ratowano% r&z&kujc nierazw,asn&* &cie*... 0d& na0le na twoich oczach% /racie% za/ijano ci prz&jaciela% *ordujc 0o w najpotworniejsz& spos-/ zdawa,o si jednoN Rzuci3 si na oprawc i z0in3 raze*... Dak te par raz& /&,o% lecz zawsze prz&nosi,o to t&lko jeszcze

jedn *ier3... jeli tak dzieje si nie raz% a powiedz*& dziewi3dziesit totrudno% staje si ki* inn&*% ni /&,o si na zie*i... A 0in,& nas ta* t&sice... dziesitki t&sic&... a pote* ju setkit&sic&... T*ieszna wic w&dawa,a si zie*ia i ludzie na niej% zajci jake /,ah&*i ju w nasz&ch oczach sprawa*i. Dak

przekuwali*& si wewntrznie.

nni szli6owali swe w charakter& jak kr&szta,. Rnito nas ostr&*i narzdzia*i. 'ios& /olenie wrz&na,& si w cia,a% lecz wdusz& znajd&wa,& pole do przeorania... Do przeradzanie si przechodzili wsz&sc&. 5ak p,u0ie* przeorana zie*ia odk,ada

si na prawo w ski/ urodzajn po lewej zostawa,a do przeorania dopiero w nastpn&* ciciu. 'zasa*i t&lko p,u0w&skakiwa, na jaki* ka*ieniu i zostawa, kawa, roli nie przero/ion&% ja,ow&... nieu&tek...

Opad,& z nas wsz&stkie t&tu,&% d&st&nkcje% d&plo*& zosta,& ta* daleko% na zie*i... Patrzc jak 0d&/& zzawiat-w na s&lwetki u/rane w te zie*skie nalecia,oci% widzia,o si ca, nasz paczk w przesz,oci jedne0o z taki*%dru0ie0o z inn&* t&tu,e*% lecz nie *o0,o si patrze3 inaczej% jak z u*ieche* po/,aliw&*... &li*& ju wsz&sc& z so/Kna t&L. Przez KpanL zwracano si t&lko do Kzu0an0-wL% /o oni jeszcze te0o nie rozu*ieli. Wr-d nas /&, to z re0u,& zwroto/raajc&. Pu,kownik R.% do kt-re0o zwr-ci,e* si przez zapo*nienie KPanie pu,kownikuL% achn, si na *nie zes,owa*i KJoe /& ju przesta,...L

5ake inaczej to w&0lda na zie*i. 5aki Junio cz& Funio /dzie si chwali, wr-d kole0-w zaszcz&te*% e zki* o dwa stopnie starsz&* *-wi so/ie Kt&L. Du wsz&stko znik,o /ez ladu. )tali*& si t&lko na0 wartoci. D&lecz,owiek *-0, i znacz&,% ile /&, wart...

W o0rodzie ko*endanta pracowa,e* dwa dni.


9/64

przez zapotnia, sz&/k t&lko twarz i ocz&% kt-r& dla wiBni-w pdzon&ch td& zi* do prac& wr-d dzikich krz&k-w ikopniak-w% /&, *i,&* zjawiskie*% kierujc&* ich *&li do do*-w rodzinn&ch% jedne0o do on&% inne0o do *atki.

Prze*oczeni w czasie prac&% prze*oczeni na apelach% na noc sk,adali*& *okre drelich& pod 0,ow za*iastpoduszek. Rano wk,ada,o si takie u/ranie i sz,o si /os no0 w spadajc&ch drewniakach% /ez czapek% znowu na deszczlu/ przenikliw& wiatr. &, ju listopad. 'zasa*i pr-sz&, nie0. +oledz& si w&ka(czali. )zli do szpitala i wicej ju niewracali. 2ziwne nie nalea,e* do herkules-w% a jednak nawet kataru nie *ia,e*.

Po paru dniach prac& w o0rodzie% Jicha, u*ieci, *nie w dwudziestce% kt-r so/ie *-0, do/ra3. Dote do/iera, jz kole0-w% przewanie ju zaprz&sion&ch lu/ takich% na kt-r&ch *ona /&,o licz&3% e si znajd w naszej w or0anizacji ludzi wartociow&ch% kt-r&ch nalea,o ratowa3. 2wudziestka nasza nalea,a do setki% kt-ra *idz& kilkunasto*a inn&*i

setka*i sz,a na K>ndustrieho6 >>L. Da* szaleli kapowie KAu0ust 'zarn&L% )i0rud% onitz% KAu0ust ia,&L i inni. &,o parukilkunastoletnich Kszczeniak-wLQolksdeutsch-w na us,u0ach nie*ieckich% kt-rz& *ieli rado3 w /iciu wiBni-w potwarz&% /iciu kije*% itp. 5eden z nich przelicz&, si nieco i po paru dniach znaleziono 0o wiszce0o w jedn&* z /arak-w*usia, si sa* powiesi3% nikt *u nie po*a0a, taki /&, rozkaz w&raBn& w la0rze.

Jicha, jako Zorar/eiter ze swoj dwudziestk dosta, do roz/i-rki jeden z do*k-w w polu. Da* zaprowadzi, naswsz&stkich i ta* Kpracowali*& pilnieL przez par t&0odni. )iedzieli*& wr-d za,o*-w 6unda*ent-w do*u iw&pocz&wali*& po prac&% uderzajc od czasu do czasu kilo6e*% /& s,&cha3 /&,o tu od0,os jakiej prac&. Od czasu doczasu paru kole0-w w&nosi,o na noszach 0ruz% w kt-r& za*ienia,& si cian& i 6unda*ent& /urzone0o do*ku. Jateria, w

postaci 0ruzu u&wan& /&, do /udow& dro0i odle0,ej od nas o kilkaset *etr-w. 2o do*ku te0o% po,oone0o daleko odteren-w prac& reszt& setek% nikt z w,adz& naszej nie racz&, za0lda3. +apowie *ieli tak wiele prac& prz& w&ka(czaniukilkunastu setek Kwciek,&ch ps-w polskichL% e nie pa*itali o nas% lu/ nie chcieli si 6at&0owa3 przez /,otniste pole.Jicha, sta, na stra& i pilnie o/serwowa,. 7d& jaki eses*an lu/ kapo /&, 0dzie w /liskiej odle0,oci% wted& nat&ch*iastsun,a para kole0-w z nosza*i% kilo6& uderza,& raBniej w ce*ent 6unda*ent-w i w sklepienia piwnic.

Podczas prac& sta,e* o/ok ),awka )zpakowskie0o. Roz*owa nasza tocz&,a si przewanie na te*at& kulinarne.O/aj /&li*& opt&*ista*i. 2oszli*& do wniosku% e co do potraw 0ust& *a*& prawie ident&czne. ),awek wic uk,ada,*enu% jaki* kied& prz&j*ie *nie u sie/ie% w Warszawie% po powrocie z la0ru. Od czasu do czasu% 0d& na* ch,-ddokucza, i deszcz la, za ko,nierz% /rali*& si do prac& na serio% od,upujc wielkie /r&,& /etonu.

W pasiakach% z kilo6a*i i *,otka*i% przedstawiali*& o/raz% do kt-re0o t&lko *ona /&,o dopiewa3 zwrotkK...w *inach kujc kruszec *,ote*L i ),awek o/iec&wa, na*alowa3 po w&jciu z te0o piek,a *-j portret w pasiaku i zkilo6e*. D&lko opt&*iz* podtrz&*&wa, nas% /o reszta M ca,a rzecz&wisto3 /&,a /ardzo czarna. 7,-d skrca, na* jukiszki. Ach% 0d&/& teraz *ona /&,o *ie3 ta*ten chle/% kt-r& z,o&li*& na placu do taczek% w dzie( prz&jazdu do o/ozu.Wted& jeszcze nie potra6ili*& ceni3 chle/a.

W po/liu *iejsca naszej prac&% za druta*i% u*ieszczon&*i na 0ranic& Kwielkie0o ,a(cucha wartL pas,& si dwiekoz& i krowa% kt-re z apet&te* zajada,& licie kapuciane rosnce po ta*tej stronie drut-w. Po naszej stronie nie /&,o ju

lici kapucian&ch wsz&stkie /&,& zjedzone.


10/64

Przecz&,& te*u co prawda dziesitki trup-w. Wlekli*& we czterech jedne0o% idc na apel do la0ru. ?i*ne no0i irce% za kt-re trz&*ali*& cia,a% koci o/ci0nite sin sk-r. ? sinoszaro6ioletow&ch twarz& ze lada*i po/icia patrz&,&nieraz o/ojtne ju ocz&. >L% po stracie Jicha,a% ko*/inowali*& tak ze ),awkie*% lawirujc do3 spr&tnie po*idz&kija*i% /& zawsze pracowa3 w *oliwej partii. Raz prz& w&,adow&waniu wa0on-w% to znowu w ko*andzie K)traXen/auL

u KAu0usta ia,e0oL.7d& do prac& z t&* ko*ande*% w&pad,o na* przej3 ko,o *a0az&nu% uderz&, nasze powonienia siln& zapach

wdlin. 7,ode* w&ostrzon& ten z*&s, /&, wted& zadziwiajco czu,&. W w&o/raBni naszej przesun,& si &wo rzd&wiszc&ch sz&nek% /oczk-w wdzon&ch% poldwic. 8ecz c- to nie dla nasN ?apas& s pewno dla KnadludziL. ?reszt artowali*& so/ie powonienie to wiadcz&% e nie jeste*& ju ludB*i. 2o *a0az&n-w *ieli*& ze #! *etr-w /&, towic raczej wch zwierzcia% ni cz,owieka... 5edno nas ratowa,o zawsze M do/r& hu*or.

A jednak warunki te wsz&stkie raze* wzite zacz,& w&ka(cza3 na do/re.


11/64

czapk. W stolarni przedstawi, *nie kapowi jako do/re0o stolarza ;*arn&ch w o0-le nie /rano=% kt-re0o trze/a prz&j3jednak na pr-/. +apo prz&jrza, *i si i kiwn, 0,ow na znak z0od&.

2zie( prac& zszed, *i w zupe,nie inn&ch warunkach. &,o ciep,o% sucho% praca cz&sta. +ar tu /&,o nie /icie% leczsa* 6akt usunicia z takie0o *iejsca w&rzucenie ze stolarni znowu w kosz*ar la0ru. Ue/& jednak tu pracowa3% trze/a

/&,o co u*ie3. ?dolnoci *i w &ciu nie /rakowa,o lecz trudno na stolarce nie zna,e* si wcale. )tan,e* prz&warsztacie do/re0o stolarza% p-Bniejsze0o cz,onka naszej or0anizacji% kaprala ;na i*i *ia, 'zesiek=.


12/64

apelach tak d,u0o% /& p-Bniej% jeli to /&, apel wieczorn&% zje3 jednak zi*n straw przed sa*&* 0on0ie* do snu. Re0u,&jednak w t&* wz0ldzie nie /&,o i czasa*i przepada,a na* kolacja lu/ o/iad.

ndustrieho6 >>L. +ap-w% ps& i par setekwiBni-w w&s,ano wted& na poszukiwania% kt-re trwa,& d,u0o. Tnie0% deszcz% z*czenie prac% niedostateczne u/raniewiBni-w% w&ka(cza,& nas w t&* dniu dotkliwie na st-jce. Wreszcie 0on0ie* o0,oszono znalezienie z/ie0-w. 2o o/ozuwr-ci,& ju t&lko /ezw,adne cia,a t&ch nieszczliwc-w. +t-r& z dra/-w% wciek,& na przed,uenie dnia prac&% prze/i, odt&,u jedne0o z nich wsk% spiczast desk na w&lot przez nerki i o,dek% i tak o*dla,e0o% z sin% w&krz&wion twarz

prz&nios,o czterech dra/-w do la0ru. Dak% t&* z/ie0o* ucieczka nie op,aca,a si i /&,a akte* wielkie0o e0oiz*u% 0d&st-jka t&sic& kole0-w na zi*nie prz&nios,a w skutkach ponad setk trup-w. ?0inli wprost z zi*na% utracili swe si,& do&cia. >nn&ch za/rano do szpitala% 0dzie przez noc z*arli.

'zasa*i% cho3 nikt nie uciek, z o/ozu% a /&,a wstrtna po0oda% trz&*ano nas na apelu d,u0o kilka 0odzin% nie*o0c si ni/& dolicz&3 stanu. W,adze sz,& 0dzie pod dach% rzeko*o ro/i3 zw&k,& rachunek nas w&ka(cza, ch,-d%deszcz% cz& te nie0 i ten prz&*us stania w *iejscu /ez ruchu. Drze/a si /&,o /roni3 ca,&* or0aniz*e*% napra3*inie i zwalnia3% a przez to w&tworz&3 troch ciep,a do ratowania &cia.


13/64

deszcz&k% dzie( /&, ponur&.


14/64

d,u0o% po cz&* *ierz&,% strzela,% za/ija, M kolejno wsz&stkie. Uadna nie wiedzia,a% kt-ra z0inie zaraz% a kt-ra jeszczepo&je chwil% cz& te *oe znowu wez* na /adania... On zaprawia, si w celn&* *ierzeniu i strzelaniu.

)cen& te widziane /&,& z 19 /loku przez kilku sztu/ow&ch% stojc&ch na stra&% /& w t&* *o*encie aden zwiBni-w nie podchodzi, do okien. Okna za/ezpieczano Kkosza*iL% lecz nie do3 szczelnie M wic widziano dok,adnie.>nn&* raze* widziano z 19 /loku prz&wiezion jak rodzin% stojc na dziedzi(cu przed Kcian p,aczuL. Palitzschstrzeli, najpierw w ojca rodzin& i za/i, 0o na oczach on& i dwoj0a dzieci. Po chwili za/i, *a, dziewcz&nk% trz&*ajcsi kurczowo rki /ladej *atki. P-Bniej w&rwa, *atce *alutkie dziecko% kt-re nieszczliwa ko/ieta tuli,a *ocno do piersi.'hw&ci, za no0i M roz/i, 0,-wk o cian. Wreszcie za/i, *atk wp-,prz&to*n z /-lu. 5est to scena powtarzana *i przezkilku kole0-wwiadk-w% tak dok,adnie i tak jedno/rz*ico% e nie *o0 *ie3 adnej wtpliwoci% e tak w,anie /&,o.


15/64

stopni% tak e zosta,/&* prz&jt& do szpitala nawet /ez adnej protekcji. 5ednake p-j3 do szpitala nie chcia,e*. &,& te0odwa powod& M straszliwe wsz& w szpitalu i koniec z prac w stolarni.

roni,e* si wic% jak *o0,e*% lecz choro/a uczepi,a si *nie *ocno i nie chcia,a ustpi3.


16/64

Prze*aszerowa,e* na /lok 9! ;stara nu*eracja=. Po,oono *nie na ,-ku w jednej z sal na pitrze. &,e* jaknowo narodzon&. Dutaj wcale nie /&,o wsz&. Do znacz&% e jak znalaz,e* ich #!M4! w nowo otrz&*anej /ieliBnie lu/ wkocu% to si wcale nie licz&,o. ?a/i,e* je i koniec.


17/64

nas% a od chwili% 0d& za dowiedzione *u przez w,adze la0ru KprzeoczenieL w podkar*ianiu wiBni-w przez ludno3c&wiln ;podrzucanie chle/a= M co wicej nie prz&sz,o w,adzo* do 0,ow& M wzi, porcj kij-w na sto,ku% sta, sica,kowit&* nasz&* prz&jaciele*.

Dak uk,ada,e* i wiza,e*% *ajc jak na warunki w ta*t&* okresie% w&jtkowo wiele czasu% /dcrekonwalescente* w ci0u lute0o 1#1 roku w szpitalu% 14 /lok ;stara nu*eracja=. Dak /&,o do E *arca.

dc% zacz&na,e* ju rozu*ie3% dlacze0o *nie wz&waj i uspokaja,e* si z kad&* krokie*. Wsz&sc&wiBniowie *usieli pisa3 list& do rodzin i to t&lko pod adres% kt-r& podali od razu po prz&jeBdzie. ;+r-tko po

prz&wiezieniu nas do Owici*ia zro/iono w noc& przes,uchanie. +ade0o /udzono% kazano *-wi3 M /lok 1Ea M prz& t&*z dziwn&* u*ieszkie* p&tano wted& o adres% 0dzie /& trze/a /&,o pisa3 w razie jakie0o w&padku% kt-r& *-0, wiBniaspotka3 M jak/& tu si t&lko prz&padkie* u*iera,o=. +azano pisa3 list& co dwa t&0odnie% e/& *ie3 na wszelki w&padekdro0 do rodzin& wiBnia. 5a poda,e* adres *ojej szwa0ierki w Warszawie% przez kt-r *ia,a *ie3 wiado*oci *ojarodzina% o cz&* w,adze la0ru nie *o0,& wiedzie3. Adres szwa0ierki podan& /&, jako adres jednej z *oich znajo*&chuchodzi,e* tu za kawalera% kt-r& nie *a niko0o z rodzin& pr-cz *atki. Pod podan& adres napisa,e* t&lko jeden raz% wlistopadzie% donoszc% 0dzie jeste*. > wicej list-w nie pisa,e* ze wz0ldu na to% e/& w prz&sz,oci *oja Kznajo*aL nie

ponosi,a odpowiedzialnoci za ewentualne *oje w&cz&n& tutaj. 'hcia,e* w ten spos-/ zerwa3 wszelk widoczn dlaw,adz nie*ieckich ni3 wic *nie z ludB*i na wolnoci.

?a /ra* wszed,e* eskortowan& przez eses*ana do drewniane0o /ud&nku% 0dzie w jedn&* je0o ko(cu ;od/ra*&= *ieci,a si Klock6hrerstu/aL% a w dru0i* M w,aciwe KPostzensurstelleL. Dutaj za stolika*i siedzia,o kilkunastueses*an-w. W *o*encie wprowadzenia *nie wsz&sc& podnieli 0,ow& i po chwili kont&nuowali prac cenzurowanialist-w. Hses*an% idc& za *n% za*eldowa, prz&/&cie.


18/64

chsehe schwarz 6r dichN

8ist& te rzecz&wicie *ia,e* na /loku. W przewid&waniu jakich te0o rodzaju kontroli pisa,e* co dwa t&0odnieKprzepisoweL list&% zacz&najce si stereot&pow&*i zdania*i K>ch /in 0esund und es 0eht *ir 0ut...L% /ez kt-r&ch M jako0,aszali /lokowi M list /& nie przeszed, przez cenzur ;nawet kied& wizie( kona,% jeli chcia, jeszcze raz napisa3 dorodzin&% *usia, te s,owa u*ieci3=. Rodzina jednak *o0,a ch&/a z charakteru pis*a zorientowa3 si% jak *u si powodzi i

jak jest z je0o zdrowie*. ?asadniczo wsz&stki* zalea,o na pisaniu list-w do dro0ich os-/. 'zsto ze wz0ldu na sie/ie iprzes&,ane pienidze M o0-lnie list& pisano. ?auwa&,e* jednak% e zwr-cone wiBnio* list&% kt-re z jakie0o powodu

przez cenzur nie przesz,& M nie podo/a,& si eses*ano* M na kopercie *ia,& charakter&st&czn& zielon& KptaszekL% lu/czasa*i s,owo KzurckL. Od kole0-w zdo/&,e* takie dwie kopert& i taki* sa*&* o,-wkie*% dostarczon&* *i przez rt*.:% stawia,e* znaki na *oich kopertach% nie oddajc ich% 0d& w Kniedziele listoweL z/ierano list& na /loku. 8ist& testarannie przechow&wa,e*.

>dc na /lok z eses*ane* po te list& ;E.>>>=% spotka,e* w /ra*ie ),awka% odprowadzane0o przez eses*ana nawolno3. ? sali nr E% /loku 14 ;stara nu*eracja= za/ra,e* list&. +oledz& na sali% widzc eses*ana czekajce0o na *nie i

jakie papier&% /&li pewni% e jest to sprawa w&dzia,u polit&czne0o i e ju *nie nie zo/acz.

W KPostzensurstelleL prz&jto *nie ju z zainteresowanie*. CE *oich list-w podan&ch kierownikowi przezeskortujce0o *nie eses*ana% zainteresowa,o kilku pozosta,&ch eses*an-w.

Wic s list&.

?naki zielon&* o,-wkie* *usia,e* zro/i3 widocznie nieBle. ?reszt nie prz&puszczali% e/& wizie(

s&ste*at&cznie pisa, list& i nie w&s&,a,. ?aczli studiowa3 tre3.


19/64

z0odnie z pouczenie* Antka% e u*ie* pracowa3 na *asz&nach. A w,anie sprowadzano i ustawiano *asz&n& w stolarni.alke si z0odzi,.


20/64

?a/rnli*&% kochani *oi% straszliwie. Przeraajca rzecz% nie *a na to s,-wN 'hcia,e* powiedzie3zezwierzcenie... lecz nieN 5este*& od zwierzt o ca,e piek,o 0orsiN

Ja* pe,ne prawo tak w,anie napisa3% szcze0-lnie po t&*% co tu widzia,e* i co si zacz,o dzia3 w rok p-Bniej wOwici*iu.

5ak wielka jest r-nica po*idz& K/&3L a Knie /&3L% taka te jest w warunkach &cia t&ch co pracowali poddache* ;w stajniach% *a0az&nach lu/ warsztatach= od t&ch% kt-rz& pod 0o,&* nie/e* ko(cz&li si w najroz*aitsz&spos-/. 'i pierwsi uznani tu /&li za potrze/n&ch% ci drudz& op,acali &cie* nakaz w&ka(czania w t&* *,&nie *oliwie

jak najwikszej iloci ludzi. ?a w&r-nienie to trze/a /&,o cz&* p,aci3% cz&* je usprawiedliwi3. P,acono tutajposiadan&* 6ache* lu/ te spr&te*% kt-r& kad& 6ach *usia, zastpi3.

O/-z /&, sa*ow&starczaln&. )iano tu z/oe% utrz&*&wano inwentarz &w& konie% krow& i winie. &,a rzeBniaprzetwarzajca *iso zwierzt na art&ku,& zdatne do spo&cia. nst&nkt i konieczno3 zachowania si, cz&ni, s*aczn&* wsz&stko% co /&,o *oliwedo zjedzenia. Otr/&% dostarczane *i po kr&jo*u przez prz&jaciela 91% kt-r& pracowa, prz& cieltach w stanie surow&*%tak Ble ocz&szczone% e kied& *oje cielta je3 /& te0o nie chcia,& dos&p&wa,e* do zup& prz&woonej na* do stolarni%zastanawiajc si% cz& ws&pa3 dwie ,&ki do *enaki% cz& t&lko jedn ;/&li*& Kko**andiertL% nie chodzili*& na o/iad ina apel po,udniow& do o/ozu% liczono nas w stolarni=. 7d& *e*u prz&jacielowi 91 uda,o si czasa*i prz&nie3 wicejotr/% wted& ws&p&wa,e* 0ar3 wprost do ust i tak% na sucho% powoli% *a,&*i czcia*i% po rozdro/nieniu ich na zdatnedo prze,knicia ,&ka,e* raze* z plewa*i. Okazuje si wic% e wsz&stko jest *oliwe i wsz&stko *oe /&3 s*aczne.


21/64

szpitalu jako sekretarza% przez ppor. #% itd.


22/64

W stolarni ju jakotako dawa,e* so/ie rad. Praca *oja i s&lwetka ni/&stolarza jaki* zrzdzenie* losu niepodpada,a kapo*. Raz t&lko jeden% 0d& sa* /dc prz& warsztacie pasowa,e* deski ra/ane* do sklejania% stan, za *no kilka krok-w o/erkapo alke i prz&0lda, *i si chwil% o cz&* ja nie wiedzia,e*% po cz&* zawo,a, kapa Waltera iwskazujc na *nie palce*% wolno cedzc s,owa% powiedzia, KWer ist dasL 8ecz poszli dalej% nie przer&wajc *i prac&.J-wili *i o t&* koledz&% ko,o kt-r&ch stali owi kapowie. Widocznie si zorientowa,% e nie jeste* stolarze*.

alke /&, to w o0-le ciekaw& cz,owiek. W&soki% prz&stojn&% o inteli0entn&* w&0ldzie% do3 szt&wn& i zi*n&.


23/64

Powtarzajce si pr-/& ucieczek spowodowa,&% e w,adze o/ozu zdo/&,& si na stosowanie odpowiedzialnocisolidarnej i za ucieczk jedne0o rozstrzeliwano dziesiciu wiBni-w ;od wiosn& 1#1 r.=. W&/ranie dziesiciu na *ier3 za

jedne0o z/ie0a% /&,o ciki* prze&cie* dla o/ozu% a szcze0-lnie dla /loku% z kt-re0o w&/ierano. Wted& *& jakoor0anizacja ustosunkowali*& si do ucieczek w&raBnie ne0at&wnie. Uadn&ch ucieczek nie or0anizowali*& i

potpiali*& wszelki odruch w t&* kierunku jako przejaw kra(cowe0o e0oiz*u a do czasu% kied& w tej dziedzinienastpi,& zasadnicze z*ian&.


24/64

W&/uch wojn& nie*iecko/olszewickiej% poza prz&jcie* przez nas tej dawno oczekiwanej wiado*oci z wielkradoci% na razie w o/ozie z*ian wielkich nie prz&ni-s,. +ilku eses*an-w pojecha,o na 6ront. ?astpiono ich inn&*i%starsz&*i wiekie*.

2opiero w sierpniu ;1#1 r.= ta nowa wojna od/i,a si u nas% jak wsz&stko inne% *aka/r&czn&* eche*. Prz&wieBlitu pierwsz&ch je(c-w /olszewickich% na razie sa*&ch o6icer-w% i po za*kniciu ich w jednej sali /loku 1: ;wed,u0 nowejnu*eracji /lok 11= w iloci ponad sied*iuset% stali tak ciasno st,oczeni% e nikt nie *-0, usi3. )al uszczelniono ;ko*-r

jeszcze wted& nie *ieli*&=.

Pod wiecz-r te0o dnia prz&sz,a 0rupa nie*ieckich wojskow&ch z o6icera*i na czele. +o*isja nie*iecka wesz,ana sal i po na,oeniu *asek 0azow&ch% rozrzuci,a tu par /aniek z 0aze*% o/serwujc je0o dzia,anie. +oledz& 6le0erz&%kt-rz& nazajutrz uprztali trup&% *-wili% e /&, to *aka/r&czn& widok nawet dla nich. 8udzie /&li tak st,oczeni% e wchwili *ierci nie *o0li upa3. Oparci jeden o dru0ie0o tak spletli si rka*i% e trudno /&,o rozerwa3 ich cia,a. Jia,a to

/&3 sa*a szara /olszewicka z roz*ait&ch 6or*acji% sdzc po *undurach% w kt-r&ch /&li za0azowani.

&,a to pierwsza pr-/a 0azu u nas ;kwas pruski=.

?araz z t wiado*oci prz&szed, do *nie 1. &, t&* /ardzo przejt& wiedzion& /&stroci u*&s,uprzewid&wa,% e za pierwsz pr-/ te0o rodzaju prz&jd nastpne% zastosowane *oe w odniesieniu do wiBni-w. Wted&jeszcze w&dawa,o si to nieprawdopodo/ne.

W *idz&czasie *ieli*& znowu odwszawianie o/ozu ;lato 1#1 r.=% po kt-r&* ulokowano nas% wsz&stkichstolarz&% na jedn&* /loku :% na parterze. 2ali na* ,-ka% 0d& prawie ca,& o/-z kolejno /loka*i zaopatr&wano w ,-ka.&,a to znowu okazja dla popis-w na0aniacz& i eses*an-w. V-ka *usia,& /&3 pos,ane lepiej ni nie0d& w

podchor-wce wic znowu sz&kan&% /icie% prze*oc. tak zreszt /&, rozkaz *oliwiesz&/kie0o ich w&ko(czenia.


25/64

s,o(ce /arwi,o o/,oki w przeliczne kolor&% 0d& naraz odz&wa,a si przeraBliw&* w&cie* s&rena o/ozowa% dajca znakwsz&stki* posterunko*% e nie *o0 zej3 z wie&czek Kwielkiej postenkett&L% 0d& jedne0o lu/ paru wiBni-w /rak jestna apelu. A na* z,owieszczo zapowiada,a w&/i-rk dziesiciu na *ier3% lu/ w kad&* razie st-jk% na kt-rej *r-z

przenika, do nasz&ch wntrz. 'z& te prz& innej okazji% 0d& stali*& jako as&sta honorowa o6iar&% kt-ra ze zwizan&*irka*i czeka,a pod szu/ienic i za chwil *ia,a zawisn3 na str&czku... rapte*% wted&% w o0-lnej cisz& prz&lat&wa, zoddali ,a0odn&% spokojn& dBwik dzwonu. 2zwoniono 0dzie w jaki* kociele. 5ak /liski /&, i w sercu i w odle0,oci% a

jak daleki zaraze* i nieosi0aln&... o a het ta*% na zie*i% dzwonili ludzie... Da* &li% *odlili si% 0rzesz&li% lecz c-znacz ich 0rzech& wo/ec przestpstw tutejsz&chN

Od lata 1#1 roku wprowadzono zw&czaj re0ulujc& ni/& prz&j*owanie do I+. WiBniowie% kt-rz& rano czulisi tak s,a/o% e i3 nie *o0li do prac&% kied& wsz&sc& ;na dzwon porann& niosc& has,o KAr/eitsko**ando 6or*ierenNL=/ie0li do kolu*n prac& s,a/i% chorz&% K*uzu,*an&L stawali w 0rupce na plac&ku przed kuchni. Du ich prze0ldudokon&wali 6le0erz& i la0erkapo% a czase* i starsz& o/ozu% ro/ic pr-/ sprawnoci i si, przez pop&chanie. 'z3za/ierano do szpitala% cz3 sz,a na K)chohnun0s/lockL% cz3 za% po*i*o w&cie(czenia% lokowano do pitek ko*and

prac& w polu i s,ano w skoczn&* *arszu na pewn *ier3 prz& prac&. 'i w K)chonun0s/lockuL i szpitalu &li przewanieniewiele d,uej.

7d& si przenios,e* na /lok 94 ;listopad 1#1 r.= spotka,e* i pozna,e* /liej kole0% p-Bniejsze0o *e0oprz&jaciela% 4. 2zieln& to /&, i weso,& ch,op. ?or0anizowa,e* now KczwartL pitk% do kt-rej na razie pr-cz 4% wszed,C! i C1. W t&* czasie prz&wieziono do o/ozu *idz& inn&*i kole0a*i dw-ch o6icer-w starsz&ch stopnie* p,k. C9 i pp,k.d&pl. C:. ?aproponowa,e* wejcie do or0anizacji p,k. C9% kt-r& si na to z0odzi, i zacz, pracowa3 z na*i.

Ro/i,e* pierwsze odstpstwo% 0d&% jak wspo*ina,e* ju% dot&chczas unika,e* o6icer-w w&sz&ch stopni%

kt-rz& tu /&li pod w,asn&*i nazwiska*i. Poniewa jednak or0anizacja rozrasta,a si% koledz& dali *i do zrozu*ienia% e zpowodu stronienia od o6icer-w w&sz&ch stopni *o0 /&3 posdzon& o w&0-rowane a*/icje% a poniewa nadarza,a sisposo/no3 ure0ulowania tej spraw&% 0d& prz&jaciel 4 w&nalaz, p,k. C#% kt-r& tu siedzia, pod 6a,sz&w&* nazwiskie* iuchodzi, za stuprocentowe0o c&wila% zaproponowa,e* p,k. C# 6ir*owanie naszej prac& i podporzdkowa,e* si je*u. P,k.C# z0odzi, si z plane* *ojej dot&chczasowej prac& i pracowali*& odtd raze*.

W t&* czasie wprowadzi,e* do or0anizacji kole0-w C4 i CC% a prz& po*oc& 4 kole0-w CE i C$% z kt-r&chpierwsz& wkr-tce zacz, na* prz&nosi3 wielkie korz&ci% zdo/&wajc stanowisko Ar/eitsdiensta.

ndustrieho6ie >L do prac& pod *iasteczko na teren znajdujcej si tu wielkiej 0ar/arni z 6a/r&czn&* ko*ine*%okolonej p,ote* drewnian&* z cztere*a wie&czka*i stranik-w. 7ar/arnia *ieci,a na sw&* terenie wiele ko*andrze*ielnicz&ch warsztat& krawieckie% szewskie% lusarskie% *alarskie% kowalskie% stajnie z paru ko(*i orazKar&stokracjL /raci rze*ielniczej do/rze s&tuowan&ch 0ar/arz&. ? art&st&czn&ch /&,a tu ko*-rka% kt-r nazwa3 nale&

prawdziw rzeB/iarni% 0d& nasze ko*ando z *a,&*i w&jtka*i sk,ada,o si ze sn&cerz&. Du nato*iast% w tej *a,ejko*-rce% pracowa, pro6. 2unikowski% z ni* raze*% opiek nad ni* *ajc% 5anek Jachnowski i kole0a Fusek. Przez kr-tkiczas /&, tu prz&dzielon& te Wicek 7awron.

+ade ko*ando *ia,o swe0o kapo. Wsz&stko to cik rk trz&*a, o/erkapo Hrik% w&ra6inowan& dra( i je0ozastpca narwan& kapo Walter.

2o te0o z/ioru r-n&ch 6ach-w doszli*& *&% KrzeB/iarskostolarskoart&st&czneL ko*ando% jaki* 0o chcia,widzie3 nasz o/erkapo stolarni% +onrad. 8ecz +onrad nie przewidzia, niekt-r&ch cie*n&ch stron przeniesienia si na teren0ar/arni. Du rzdzi, o/erkapo Hrik i adn&ch inn&ch o/erkap-w nie uznawa,. )tar,& si wic dwa t&p& +onrad szczer&w&znawca sztuki% lecz naiwn& i nie kr&jc& si z t&*% e lu/i Polak-w oraz podstpn&% prze/ie0,&% pod,& Hrik% kt-re0o silkali nawet eses*ani% /o *ia, on z ko*endante* o/ozu cie*ne konszacht&. Rzdzi, si tu w 0ar/arni% jak na w,asn&*6olwarku% prowadzc swoje 0ospodarstwo i 0oszczc czasa*i ko*endanta% z kt-r&* na 0ar/owan&ch sk-rach ro/ili tu

jaki interes.


26/64

Wsz&stko to ro/i,o si po kr&jo*u. 'z& do po*&lenia /&,o% /& wizie( w Owici*iu /ra, ciep,e kpiele 'z&*ona /&,o ko*u powiedzie3% e si p,&wa,o &,o to niewiar&0odneN

+ied& take +onrad skorz&sta, z kpieli w /asenie% nic so/ie nie ro/ic z te0o% e kpie si raze* z wiBnia*iPolaka*i. 5e0o te si nikt nie /a,% /o adne0o wi(stwa ni0d& nie zro/i,. 8ecz jaki dra( podpatrz&, i na +onrada poszed,

pierwsz& KJeldun0L. W 0rudniu ;1#1 r.= /&li*& Kko**andiertL na wieczor& i pracowali*& ;nie chodzc na apelewieczorne= a do 0odzin& 99.!!. Jieli*& wiele prac& prz& o/stalowan&ch za/awkach dla dzieci nasz&ch nie*ieckichw,adz. Pewne0o wieczoru prz&szed, jeden z kap-w% zausznik-w Hrika w towarz&stwie eses*ana i na*-wili +onrada naw&pad do *iasteczka. +onrad% wizie( tsknic& za towarz&stwe* ludzi woln&ch% z0odzi, si i raze* z dozorujc&* icheses*ane* poszli w tr-jk do *iasteczka. Po 0odzinie% przed sa*&* nasz&* w&jcie* z 0ar/arni do o/ozu% zjawi, si nasali prac& pijan& +onrad. ?araz za ni* wszed, jaki kapo i eses*an% nie ci% co /&li z +onrade* w *iasteczku. &li oniwiadka*i% jak +onrad 0,aska, po 0,owie ulu/ion&ch swoich 6achowc-w% *-wi,% e kt-re*u ju powinien /&3 kape*% /o

jest doskona,&* pracownikie* i K*ianowa,L na sali kilku dwudziestkow&ch i kilku kap-w. Do w&starcz&,o. +onrad zosta,za*knit& w /unkrze i siedzia, ta* d,u0o. Dak Hrik poz/&, si o/erkapa na swoi* terenie.

Poniewa zaczto ju porzdkowa3 spraw za*ieszkania poszcze0-ln&ch wiBni-w% starajc si u*ieszcza3 na/lokach ko*anda*i% dlate0o wic z /loku 19 przeniesion& /&,e* raze* z 0rup inn&ch wiBni-w% kt-rz& pracowali naterenie K8eder6a/rikL lu/% jak to jeszcze o6icjalnie naz&wano Kekleidun0swerkstStteL na /lok 94 ;o cz&* juwspo*nia,e*=.

V-ka% w kt-re zaopatr&wano kolejno poszcze0-lne /loki w o/ozie /&,& drewniane% pitrowe% stojce jedne nadru0ich% w jedn&* pionie po trz& ,-ka. 2o /loku wstawianie ,-ek na sale jeszcze nie dosz,o. )pali*& tu pokote*% oko,o9#! na sali% straszliwie cienieni% co w jz&ku la0row&* naz&wano Kzak,adkL ;chodzi o no0i=% na jedn&* t&lko /oku. Wnoc& ;jak przed rokie*= chodzili jedni dru0i* po 0,owach% /rzuchach% /olc&ch no0ach% w&chodzc do u/ikacji i nieznajdowali *iejsca do spania po powrocie.


27/64

0,owie odpowiedzialn& /&, /lokow& i sztu/ow&. Od /lokowe0o% kap-w i sztu/ow&ch% kt-rz& *ieszkali na dan&* /loku%6r&zjerz& *ieli ilo3 po&wienia wicej ni dostateczn.

W 0rudniu ;1#1 r.= pewne0o wieczoru stali*& z p,k. 1 i dr. 9 ko,o /loku 91 ;nowa nu*eracja= roz*awiajc% 0d&zaszokowa, nas widok w&chodzce0o z /loku 9C ;nowa nu*eracja= na0o oddzia,u ludzi% parujc&ch silnie. &, to transport

prz&s,an& tu na sz&/kie w&ko(czenie Polac&. &,a ich *niej wicej setka. Po zastosowaniu 0orce0o pr&sznica przezoko,o p-, 0odzin& ;prz& cz&* oni nic nie przeczuwajc chtnie si *&li 0orc wod= postawili ich na0o na nie0u i*rozie i tak trz&*ali. Jusieli*& ju p-j3 do /lok-w% a oni wci *arzli. 2olat&wa, od nich zduszon& jk% lu/ raczejzwierzc& skow&t. Drz&*ano ich tak par 0odzin.

7d& ko(czono w ten lu/ inn& spos-/% /dB rozstrzeliwano wiksz ilo3 wiBni-w naraz% I+ otrz&*&wa, list z

ich nu*era*i i *usia, podajc spis u*ar,&ch w t&* dniu w szpitalu do 0,-wnej iz/& pisarskiej dodawa3 dziennie po 4!nu*er-w z tej list&% jako z*ar,&ch na serce% 0ruBlic% t&6us lu/ inn jak choro/ KnaturalnL.

Dak do/ie0a, ko(ca 1#1 rok. Prz&sz,a dru0a 7wiazdka w Owici*iu i dru0a paczka z do*u odzieowa% /o&wnociow&ch jeszcze nie /&,o.


28/64

)zczliw&* z/ie0ie* okolicznoci koledz& z ,apanki% oko,o paru setek ;o cz&* ju wspo*ina,e*=% /&li nakwarantannie i *ieli w&jecha3 wkr-tce do Warszaw&. Przez zwalniane0o kole0 1# przes&,a* wiado*o3 do *ojejszwa0ierki% pani H.O.% z in6or*acj% jakie nazwisko i i*i *atki tu poda,e*.

W&jeda wted& szere0 kole0-w% niekt-rz& pracownic& naszej or0anizacji pr-cz 1# jedzie te . 5ednoczenie na/lok wolnociow& idzie p,k. 1% kt-r& /&, zwolnion& z o/ozu na skutek stara( je0o kole0i ze studi-w w erlinie% dzizaj*ujce0o w&sze stanowisko w wojsku nie*iecki*. Przez p,k. 1 przes&,a* raport do Warszaw& o prac& or0anizacjitutaj. Przez kole0 $C% kt-r& siedzia, tu jed&nie za to% e si naz&wa, tak% jak jeden z pu,kownik-w% przes&,a* r-wnieszere0 wiado*oci.

2la ca,oci o/razu la0ru w t&* czasie ;*a si rozu*ie3 M t&ch rzecz&% kt-re sa* widzia,e*% /o nie jeste* w

stanie opisa3 wsz&stkie0o% co us,&sza,e* od kole0-w pracujc&ch w inn&ch ko*andach= trze/a jeszcze doda3 tzw.Kt&dzie( seidlerowskiL. W 0rudniu ;1#1 r.= *ieli*& przez t&dzie( co wiecz-r na apelu rzd& )eidlera% specjalne0osad&st&% kt-r& zastpowa, 8a0er6hrera. &, to t&dzie( w&jtkowo prz&krej po0od&. Wiatr i deszcz ze zlodowacia,&*nie0ie* przenika, wil0oci i zi*ne*% zdawa,o si% nie t&lko u/rania% lecz r-wnie nasze cia,a. Jrozi, nas na w&lot.Wieczore* /&, spor& *r-z.

)eidler postanowi, i to w&korz&sta3 dla w&ko(czenia *oliwie najwikszej iloci si, istnie( wiBni-w.'odziennie% od chwili 0on0u na apel wieczorn&% 14 *inut przed 0odzin 1$.!!% stali*&% walczc z *roze*% w *okr&chu/raniach do 0odzin& 91.!!% zwalniani ze st-jki dopiero przed sa*&* 0on0ie* do snu. V&kali*& p-Bniej sz&/ko zi*n&o/iad% kt-r& w t&* czasie dawano na* na wiecz-r i spieszc na 0wa,t z za,atwienie* w 14 *inut r-n&ch cz&nnociszli*& spa3.

)t-jki te trwa,& t&dzie(% 0d& ni/& codziennie przez t&dzie( ko0o /rakowa,o na apelu% co /&,o ocz&wiciez*&lone przez )eidlera. )ko(cz&,& si /owie* z ko(ce* je0o zastpstwa w 6unkcji od/ierania raportu od Palitzscha.

Wiele jednak si, ;a s,a/sz&ch M &cie= kosztowa, nas ten t&dzie(.

?awiado*ienia o *ierci pos&,ane /&,& do rodzin przez 0,-wn iz/ pisarsk t&lko na w&raBne zlecenie w&dzia,upolit&czne0o% 0d& nie zawsze dla nie*ieckich w,adz polic&jn&ch w&0odna /&,a wiado*o3 o *ierci wiBnia% kt-raprzedostawa,a si na wolno3. A to ze wz0ldu na trwajce nieraz dochodzenie w jakiej sprawie% 0d& inn&chprzetrz&*&wan&ch 0dzie w wizieniu szachowano t&*% e *aj w rkach wiBnia \% kt-r& i* *-wi Kca, prawdL.

Dak ko(cz&, si rok 1#1. Rozpocz&na, si 1#9. 5eli chodzi o o/-z w Owici*iu najpotworniejsz&% jelichodzi o prac naszej or0anizacji w o/ozie najciekawsz&% w kt-r&* doszli*& do najwiksz&ch osi0ni3.

... a tak si sk,ada% e z /raku czasu przed now dec&zj% *usz pisa3 nie*al tele0ra6iczn&* st&le*.


29/64

W pocztku swej e0z&stencji o/-z pracowa, r-wnie i w niedziele. P-Bniej niedziele /&,& ni/& wolne z t&*% eprzez p-, dnia do o/iadu wiBniowie *ieli zakaz opuszczania /lok-w ;locksperre=. Deraz% e/& z*niejsz&3 nasze*oliwoci porozu*iewania si% ode/rano na* w niedziel jeszcze dwie 0odzin&. Po o/iedzie od 1:.!! do 14.!! wizie(*usia, roze/ra3 si i spa3. lokowi sprawdzali sale. )panie na /lokach sprawdza, starsz& o/ozu lu/ la0erkapo% /o wizie(%kt-r& nie spa,% *arnowa, przecie zdrowie ;dzika ironia= potrze/ne dla Drzeciej Rzesz&% a wic /&, sa/ota&st.

2nia 1$ st&cznia 1#9 r. z powodu /raku *iejsc w przepe,nion&ch /unkrach za*knito na noc do /unkraKcie*nic&L raze* #4 wiBni-w. W chwil po t&*% wieczore* jeszcze% w podzie*iach /loku 11 ;nowa nu*eracja= rozle0,osi silne walenie w drzwi i wo,anie na dozorujce0o eses*ana% e/& otworz&,. Do ci wiBniowie dusili si z /raku

powietrza% walczc z/a*i% picia*i i no0a*i o dostp do drzwi% 0dzie przez szczelin& wp,&wa,o troch powietrza. Po tejnoc& na #4 za*knit&ch /&,o 91 trup-w uduszon&ch lu/ za/it&ch w walce. ? pozosta,&ch% s,aniajc&ch si na no0ach 9#%wzito do szpitala do0or&wajc&ch% a 14 posz,o do )+% za to% e nie racz&li z0in3 w cie*nic&. Wr-d nich /&, r-wnie+onrad% /&,& o/erkapo stolarni. Twiadkie* tej potwornej scen& przez ca, noc /&, kapo K5onn&L% od/&wajc& w t&*czasie kar w celi do stania za jakie ko*/inacje z Polaka*i% jak to nazwa,& w,adze.

W lut&* 1#9 r. prz&sz,o pis*o do w&dzia,u polit&czne0o od w,adz part&jn&ch z erlina za/raniajceodpowiedzialnoci solidarnej i rozstrzeliwania dziesiciu wiBni-w za jedne0o z/ie0a podo/no na skutek takich sa*&chrepresji zastosowan&ch 0dzie w o/ozach dla przenosz do irkenau ;rozesz,a si po0,oska% e naw&ko(czenie= szere0 Tlzak-w ;E!$!= i *idz& inn&*i *e0o prz&jaciela #4. Od poprzednie0o wieczora denerwowa, si%co przeczuwajc% dra, w noc& na ca,&* ciele. Prosi, *nie% /& wiado*o3 o ni* przekaza3 w prz&sz,oci je0o onie i*a,e*u s&nkowi% 2&z*ie. ? Rajska ju nie powr-ci,. Wsz&stkich Tlzak-w z tej 0rup& ta* w&ko(czono.


30/64

W,adze o/ozu wo/ec ko*isji odwiedzajc&ch o/-z ;wr-d kt-r&ch zjawiali si jac& panowie w c&wiln&chu/raniach= chcia,& ukaza3 o/-z w *oliwie najlepsz&* wietle. Prowadzono je na nowe /loki i t&lko ta*% 0dzie /&,&,-ka. +uchnia w t&* dniu 0otowa,a do/r& o/iad. Orkiestra piknie 0ra,a. 2o o/ozu wkracza,& po prac& t&lko ko*andazdrowe% silne i warsztatowc&. Reszta ko*and M Kzu0an0iL i inne o w&0ldzie poa,owania 0odn&* czeka,a w polu naw&jazd ko*isji% kt-ra o o/ozie odnosi,a wraenie zupe,nie *i,e. Potrze/a pokazania o/ozu z lepszej stron& z*usi,a tew,adze% a/& niekt-r&ch kat-w z pierwsz&ch *iesic&% szcze0-lnie t&ch niepopularn&ch% przenie3 do inne0o o/ozu% *.in.+ranke*anna i )i0ruda. Po wsadzeniu ich do wa0on-w na stacji% eses*ani dozorujc& prac wiBni-w na teje stacji% dalido zrozu*ienia wiBnio*% e nic nie *aj przeciwko te*u% /& wiBniowie wzili teraz na nich rewan. WiBnio* te0ot&lko /&,o trze/a. Wtar0nli do wa0on-w i powiesili +ranke*anna i )i0ruda na ich w,asn&ch paskach. Hses*ani w t&*czasie odwr-ceni w inn stron nie przeszkadzali. Dak z0inli oprawc&.

+ad& wiadek t&lu *orderstw sankcjonowan&ch przez w,adze o/ozu /&, niew&0odn&% cho3/& ni* /&, kapo da, na* kapa Khulajno0L% z,oliwe0o idiot. )tolarzo* trudnic&* si w&ro/e* art&st&czn&ch szkatu, kaza,ro/i3 sza6& i najprostsze rzecz&. W ,&karni ro/ili*& po 4 ,&ek dziennie% p-Bniej po E% a wreszcie po 19.

W t&* czasie pracowa, tu /&,& pose, 1!#. 2o or0anizacji wted& wci0n,e* kole0-w 1!4% 1!C% 1!E% /&,e0o

o,nierza *ojej part&zantki ;1: r.= 1!$% oraz ppor. 1!% 11!% 111. )por-d *alujc&ch ro/ione przez nas za/awki% 0dziepoprzednio ;kr-tko przed /unkre*= pracowa, p,k. C9% wszed, do naszej or0anizacji przekazan& *i przez zwolnione0okpt.$ pdch. 119.

Opanowali*& ju wsz&stkie ko*anda% lecz do jedne0o nie *o0li*& si dosta3. Wreszcie w lut&* ;1#9 r.=/dc Kko**andiertL i wracajc p-Bno do o/ozu% po powrocie na /lok dowiedzia,e* si od C1% e /&, C$. KFunkstelleLpotrze/owa, dw-ch karto0ra6-w krelarz& *ap. C1 poda, nu*er sw-j i nasze0o /&,e0o ka*andora 11:. Po paru dniachokaza,o si% e ko*andorowi 11: trzsie si rka% wic przenieli*& 0o do ko*anda karto6larni eses*a(skiej% 0dzie *ia,zapewnione do/re jedzenie% a na je0o *iejsce do KFunkstelleL wkrci,e* si ja ;po porozu*ieniu si w sn&cerni z 49=.

Pracowali*& z C1 nad *apa*i par t&0odni. W t&* czasie po zorientowaniu si w s&tuacji dziki EE uda,o *isi wreszcie std% 0dzie pr-cz prac& eses*an-w prz& stacji% od/&wa,& si kurs&% dosta3 /rakujce na* la*p& i inne czci%na kt-re polowali*& od dawna /ez rezultatu.

? czci zapasow&ch w&*ienn&ch% do kt-r&ch *ieli dostp nasi wiBniowie% po sied*iu *iesicach *ieli*&

w,asn stacj nadawcz% prz& kt-rej pracowa, ppor. #% w *iejscu 0dzie /ardzo niechtnie wchodzili eses*ani.5esieni 1#9 roku prz&d,u0i nieco jz&k jedne0o z kole0-w /&, prz&cz&n te0o% e *usieli*& stacj

roz*ontowa3.


31/64

warsztatach na K>ndustrieho6 >L% w *a0az&nach. Poniewa nadawali*& rzadko% w roz*ait&ch 0odzinach% w&kr&3 nas /&,otrudno. W,adze wreszcie zrez&0nowa,& z poszukiwa( w sa*&* o/ozie% przenoszc takowe na teren& poza o/-z% w rejonOwici*ia. Podawane dok,adne wiado*oci z o/ozu t,u*acz&li so/ie kontakte* nasz&* z or0anizacj na zewntrz przezc&wiln&ch ro/otnik-w. )zukano w 7e*einscha6tsla0rze.

A kontakt przez c&wiln ludno3 rzecz&wicie /&,. 2ro0a do nas sz,a przez st&kanie si z ludnoci c&wiln;wr-d kt-rej /&li cz,onkowie or0anizacji na zewntrz= w rzeszczach% sz,a i 7e*einscha6tsla0re* przez t&ch% co

pracowali u nas% /dc pozornie nasz w,adz. 2ro0a sz,a te na un przez kontakt z pracownika*i c&wiln&*i.

W ten spos-/ przekaza,e* Kna wolno3L r-wnie w&niesion& z KFunkstelleL ca,& plik nie*ieckich skr-t-wsz&6row&ch tzw. KZerkehrsa/krzun0enL.

? wolnoci dostawali*& lekarstwa% zastrz&ki przeciwt&6usowe. Pracowali prz& t&* z jednej stron& dr. 9% z dru0iej *-j kole0a 4. &, to ciekaw& t&p. Ro/i, wsz&stko Kna weso,oL i wsz&stko *u si udawa,o. Ratowa,% kar*i, u sie/ie nasali i w 0ar/arni kilku kole0-w% zani* ich nie podreperowa, tak% e dalej *o0li so/ie sa*i dawa3 rad. )tale ko0o

prz&0arnia, do 0ar/arni. )zed, na ca,e0o% odwanie% z pewn nachalnoci ta*% 0dzie inn& /& wsik,. W&soki% szeroki w/arach% z rozjanion twarz i wielki* serce*.

+ied& prz&jecha, z jak ko*isj Ieinrich Ii**ler% a 4 w t&* czasie /&, sztu/ow&* na /loku C ;staranu*eracja= i /&, pouczon&% jak *a sk,ada3 raport Ii**lerowi% przed kt-r&* si wsz&stko trzs,o. 7d& nastpi, tenurocz&st& *o*ent i Ii**ler wszed, na sal% 4 stan, przed ni* i... nic nie powiedzia,. A pote* roze*ia, si i Ii**lerr-wnie si roze*ia,. Joe uratowa,o 0o to% e z Ii**lere* /&li dwaj jac& c&wilni panowie% a takie ,a0odne o/ejciesi z wiBnie* ro/i,o *u potrze/n rekla* stosunku do wiBnia.

>nn&* raze*% w 0ar/arni% 4% widzc przez okno na dziedzi(cu ko*isj% kt-ra zwiedza,a warsztat& i kierowa,a sido drzwi% przez kt-re *ia,a wej3 do wielkiej hali% 0dzie pracowali 0ar/arze% chw&ci, w 0u*ow& i ni/& ro/ic porzdek%o/lewajc cian& i pod,o0% o/la, specjalnie i dok,adnie ko*isj z,oon z nie*ieckich o6icer-w. dajc o0ro*nie

przeraone0o rzuci, wa na zie*i% stan, na /aczno3 i... znowu nic *u nie /&,o.

+ied& kolu*n& wiBni-w wraca,& do o/ozu% zatrwoone pospn&*i *&la*i% wted& rapte* 4 donon&* 0,ose*w&dawa, ko*end& polskie% liczc 0,ono raz% dwa% trz&...

Jia, na pewno te i wad&% lecz kt- ich nie *a. W kad&* razie *ia, stale wielu prz&jaci-, i zwolennik-w wok-,sie/ie. ?ai*ponowa, i* i wielu *-0,/& poprowadzi3.

Ostatnie zwolnienia w 1#9 roku /&,& w *arcu% prz& cz&* zwolniono paru kole0-w z orkiestr&% 0d& ko*endant%kt-r&% jak wspo*nia,e*% lu/i, *uz&k% w&ro/i, to so/ie u w,adz w erlinie% e /dzie *-0, co roku paru *uz&k-wzwalnia3 z orkiestr&. Orkiestrze zapowiedziano kto /dzie si stara, 0ra3 do/rze% /dzie zwolnion&% wic orkiestra 0ra,a

piknie. +o*endant upaja, si *uz&k. 'o roku jednak zwalniano t&ch% co w tej orkiestrze naj*niej /&li potrze/ni.

Po *arcu% przez ca,& rok 1#9 zwolnie( nie /&,o ze wz0ldu na wielce niepodane prze/&wanie na wolnoci

jakichkolwiek wiadk-w Owici*ia% w szcze0-lnoci te0o% co si w Owici*iu zacz,o dzia3 w t&* roku.Prz&wieziono do Owici*ia% do czci o/ozu od0rodzonej od nas w&soki* *ure* pierwsze ko/iet&

prost&tutki i z/rodniarki z wizie( nie*ieckich i *ianowano je aparate* w&chowawcz&* dla ko/iet% kt-re wkr-tce tu*ieli prz&wieB3% dla ko/iet uczciw&ch M Kprzestpcz&( polit&czn&chL.

W rzezince codziennie w 0otow&ch ju ko*orach 0azow&ch rozpocz,& si pierwsze *asowe za0azowanialudzi.

1 *arca 1#9 roku prz&wieBli 19! ko/iet% Polek. *iecha,& si do wiBni-w% kt-rz& wchodzili w kolu*nach doo/ozu. Po dochodzeniu% a *oe specjaln&* jaki* katowaniu% cze0o nikt stwierdzi3 nie *-0,% pod wiecz-r te0o dnia%w&wieziono w wozach do kre*atoriu* pornite na kawa,ki niekt-re cia,a z poo/cinan&*i 0,owa*i% rka*i% piersia*i%okaleczone trup&.

)tare kre*atoriu* nie podo,a,o spala3 trup& z nasze0o o/ozu centralne0o i jeszcze trup& z Rajska ;ko*in

z/udowan& w 1#! roku pk, i rozwali, si od ci0,&ch opar-w z cia,. ?/udowano now&=. Wic trup& 0rze/ano wszerokich rowach% u&wajc do te0o ko*and z,oon&ch z U&d-w. udowano na 0wa,t dwa nowe kre*atoria na elektr&cznespalanie w irkenau.

Plan& ro/iono w /iurze /udowlan&*. ?e s,-w kole0-w z te0o /iura kade kre*atoriu* *a osie* stanowisk% nakt-re *ona wk,ada3 po dwa trup&. )palanie elektr&czne trz&*inutowe. Plan& w&s,ano do erlina. Po zatwierdzeniuwr-ci,& z nakaze* uko(czenia pocztkowo do pierwsze0o lute0o% p-Bniej ter*in przesunito do pierwsze0o *arca i w*arcu /&,& 0otowe. Deraz 6a/r&ka zacz,a pracowa3 ca, *oc. Prz&szed, rozkaz zniszczenia wszelkich lad-wdot&chczasow&ch *orderstw. ?aczto wic od0rze/&wa3 zas&pane w rowach trup&% kt-r&ch /&,o dziesitki t&sic&.

Drup& /&,& ju w rozk,adzie. W po/liu otwieran&ch t&ch wielkich wsp-ln&ch 0ro/-w panowa, straszn& zaduch.


32/64

+o*anda pracujce prz& tej prac& sk,ada,& si w&,cznie z U&d-w i &,& t&lko dwa t&0odnie. Po t&* ter*inie0azowano je i cia,a ich spalali inni U&dzi% nowo prz&/&li% zespoleni w nowe ko*anda prac&. 'i nie wiedzieli jeszcze% e

pozosta,& i* t&lko dwa t&0odnie &cia% *ieli jeszcze nadziej na dalsze &cie.

+wit,& piknie kasztan& i ja/,onie... )zcze0-lnie w t&* okresie% wiosn% najciej si odczuwa,o niewol. 7d&*aszerujc w kolu*nie wz/ijajcej s,up& kurzu po szarej szosie do 0ar/arni% widzia,o si pikn& wsch-d s,o(ca%r-owiejce licznie kwiat& w sadach i na drzewach prz& szosie% lu/ 0d& w drodze powrotnej spot&ka,o si spacerujce*,ode par&% wch,aniajce czar wiosn&% al/o ko/iet& spokojnie woce w w-zkach swe dzieci% wted& rodzi,a si *&l%ko,atajca si niespokojnie po 0,owie% 0dzie si zatracajca% to zn-w szukajca uparcie jakie0o w&jcia lu/ odpowiedzina p&tanie K'z& wsz&sc& jeste*& ludB*iL > ci przechadzajc& si wr-d kwiat-w i ta*ci% idc& do ko*-r 0azow&ch >ci% *aszerujc& stale ko,o nas z /a0neta*i% i *&% od paru lat strace(c&

Prz&wieBli pierwsze wiksze transport& ko/iet i ulokowali je na od0rodzon&ch /lokach ;nu*er& 11!% nowanu*eracja=. Wkr-tce zacz,& prz&chodzi3 transport& ko/iet jedne po dru0ich. Prz&jecha,&


33/64

+lehr *ia, w&padek. 7d& pewne0o razu po za,atwieniu wsz&stkich z kolejki do zastrz&ku wszed, jak zw&kle dou/ikacji% 0dzie rzucano jedne na dru0ie konajce cia,a wiBni-w% /& napawa3 si widokie* swe0o dzie,a z dnia /iece0o%

jeden z Ktrup-wL o&, ;widocznie /&,a jaka niedok,adno3 w ro/ocie i *a,o dosta, 6enolu=% wsta, i chwiejc&* sikrokie*% po trupach kole0-w% ko,&szc si jak pijan&% zacz, si z/lia3 do +lehra% *-wic K2u hast *ir zu weni00e0e/en 0i/ *ir noch etwasNL

+lehr z/lad,% lecz nie tracc panowania nad so/% rzuci, si na nie0o. Du opad,a *aska pozornej kultur& kata w&ci0n, pistolet i /ez w&strza,u% /o nie chcia, ro/i3 ha,asu% w&ko(cz&, sw o6iar% /ijc po 0,owie kol/. )ztu/owi wI+ codziennie podawali raport& o z*ar,&ch na swej sali. ?darz&, si raz w&padek ;prz&naj*niej ja wie* o jedn&*%*o0,o ich /&3 wicej=% e sztu/ow& si o*&li, i poda, jako z*ar,& nu*er% kt-r& &, jeszcze% nie podajc nu*eru% kt-r&z*ar, naprawd. Raport poszed, do 0,-wnej iz/& pisarskiej. ? o/aw& przed usunicie* ze stanowiska i dla w,asne0ospokoju% z/rodniarz ten kaza, wsta3 chore*u% kt-r& /&, Kzu0an0ie*L nie orientujc&* si o co chodzi i stan3 w kolejce dozastrz&ku +lehra. +lehrowi jeden cz,owiek wicej nie ro/i, r-nic&. W ten spos-/ sztu/ow& w&r-wna, sw o*&,k% /o iten% co u*ar, u nie0o na sali% i ten% co szpil dosta, od +lehra% o/aj /&li ju trupa*i. Raport si z0adza,% /o nu*er z*ar,e0ona sali zosta, dopisan&.

Wielu jednak *ieli*& sztu/ow&ch w szpitalu% kt-rz& /&li /ardzo do/r&*i Polaka*i.

2wa raz& /&,a z*iana nu*er-w potrze/na dla nas% kt-ra 0,adko i /ez krz&wd& nicz&jej zosta,a dokonana. Wczasie wielkiej *iertelnoci z powodu t&6usu% 0d& trup& w&rzucano co dzie( z kilku /lok-w *asa*i% dw-ch nasz&chludzi% wprowadzon&ch na /lok szpitaln&% a kt-rz& tu spraw& *ieli powane% uratowali*&% piszc ich nu*er& na trupach%i* za dajc nu*er& trup-w% pilnujc si prz& t&*% /& spraw& z*ar,&ch nu*er-w nie /&,& w w&dziale polit&czn&* z/&t

powane. Dak zaopatrzon&ch w z*ienione naraz dane *etr&czne% nazwiska% i*iona ;podane przez kole0-w z 0,-wnej iz/&pisarskiej=% uda,o na* si ulokowa3 w irkenau wprost ze szpitala. &li oni tu jeszcze nie znani% nowe nu*er&% zu0an0i sprawa si zatar,a i ca,kowicie uda,a.

Or0anizacja rozwija,a si dalej. ?aproponowa,e* p,k. C#% /& na dow-dc /ojowe0o ca,oci% na w&padek akcji%w&znacz&, *e0o prz&jaciela *jr. $4% kt-re*u nie0d& w prac& konspirac&jnej w 1#! roku takie stanowisko

przewid&wa,e* w Warszawie. P,k. C# chtnie si z0odzi,. KohdanL zna, tu teren woko,o% nie0d&% przed lat&% dowodzi,/ateri 4 2A+.

?dec&dowa,e* wted&% a p,k. C# projekt apro/owa,% /& rozwiz&wa3 plan ewentualnej akcji w zalenoci od zada(do w&konania% z kt-r&ch zasadnicz&ch nalicz&li*& czter&. A to ze wz0ldu na to% e plan opanowania o/ozu% do kt-re0o z0odnie z zadanie* ko(cow&* tutejszej prac& chcieli*& prz&0otowa3 zor0anizowane oddzia,&% *usieli*&rozwiz&wa3 dwojako. >naczej wted&% 0d& /&,/& to dzie( prac&% inaczej w noc& lu/ w wito% 0d& /&li*& na /lokach.Dake z powodu% e na /lokach wted& jeszcze nie *ieszkali*& wsz&sc& ca,&*i ko*anda*i. >nne wic w&pada,&kontakt&% powizania% inni dow-dc& w prac&% a inni na /lokach. 2late0o wic plan trze/a /&,o oprze3 na zar&siezasadnicz&ch zada(% dla w&konania kt-r&ch w kad&* w&padku nalea,o akcj opracowa3 oso/no.

W&,oni,a si wted& potrze/a o/sadzenia czterech dow-dcz&ch stanowisk.


34/64

Wkr-tce jednak powsta, wielki ru*or% 0d& 7ra/ner od d,usze0o czasu nie *ia, od nich raport-w% a szukajc%0dzie s% doszed,% e dawno przez ko*in w&szli d&*kie*% a co wicej% e sko(cz&, ich je0o cz,owiek% +lehr. &,odochodzenie w ca,&* szpitalu% jak to t&ch dw-ch tak sz&/ko za,atwiono. Od te0o czasu +lehr% zani* szpilowa,% *usia,list o6iar w&s,a3 do 7ra/nera% wr-d kt-r&ch ta*ten uwanie szpera,% cz& nie znajdzie ko0o w spisie swoich

pracownik-w.

Dak nadesz,a Wielkanoc.

5a *ieszka,e* nadal na /loku 94% sala E. ?estawiajc stan sali ze stane* z oe0o


35/64

/ut& do sparowania w 0ar/arni. Walizki prz&woono do 0ar/arni% e/& je spali3. 8ecz i ze stos-w w irkenau% i po drodzedo 0ar/arni% eses*ani i kapowie w&/ierali co lepsze so/ie% *-wic% e Owici* sta, si KkanadL. Der*in ten si prz&j, iodtd wsz&stko% co pochodzi,o po za0azowan&ch ludziach naz&wano KkanadL.

&,a wic KkanadaL jadalna% z kt-rej p,&n,& do o/ozu nie widziane tu dot&chczas r-ne s*ako,&ki 6i0i% dakt&le%c&tr&n&% po*ara(cze% czekolad&% holenderskie serki% *as,o% cukier% ciastka% itp.

?asadniczo nie wolno /&,o *ie3 cokolwiek z Kkanad&L% ani t&* /ardziej wnosi3 do o/ozu. dc z

prac& do la0ru% przechodzono z dreszcz&kie* przez rewizje w /ra*ie.

>nn KkanadL /&,a /ielizna% odzie i /ut&. Wkr-tce te u kap-w i eses*an-w *ona /&,o widzie3 najlepsz/ielizn% pochodzc czsto ze stolic& Francji% jedwa/ne koszule% tudzie spodenki oraz luksusowe /ut&. A poza t&**&d,a% najlepsze per6u*&% &letki% pdzle i kos*et&ki da*skie. Drudno tu w&licz&3 wsz&stko to% co do/rze s&tuowanako/ieta lu/ *cz&zna chcieli ze so/ za/ra3.

K?or0anizowa3L co z Kkanad&L sta,o si nie*al powszechn&* denie*% a dla niekt-r&ch treci dnia. Hses*ani*&szkowali w walizkach i port6elach% szukajc pienidz&% z,ota% /r&lant-w. Owici* sta, si wkr-tce Br-d,e*% skd jakstru*&czka*i zacz,& odp,&wa3 /r&lant& i z,oto. > po jaki* czasie na dro0ach *ona /&,o widzie3 andar*erirewidujc wsz&stkich% zatrz&*ujc r-wnie auta wojskowe. Hses*ani i kapowie w rewidowaniu rzecz& nie *ieli jednakt&le spr&tu co wiBniowie% kt-r&* czasa*i udawa,o si znaleB3 jaki /r&lant w o/casie /uta% w za0,/ieniach walizki%tore/ki% w pacie do z/-w% w tu/ce z kre*e*% po*adce do /ut-w i wszdzie ta*% 0dzie te0o naj*niej *ona si /&,ospodziewa3. Ro/ili to skr&cie i w sprz&jajc&ch t&lko okolicznociach% 0d& *o0li dopa3 jaki przed*iot po za0azowan&chludziach.

Hses*ani kr&li si r-wnie z t&* jeden przed dru0i*% lecz e sa* ko*endant la0ru prz&jeda, do Hrika do0ar/arni% 0dzie prz&wozili auta*i walizki pe,ne rzecz& ju pose0re0owan&ch% wartociow&ch przed*iot-w M piercieni%ze0ark-w% per6u*% pienidz&% itp. wic przez palce *usia, patrze3 na w&cz&n& inn&ch% podle0,&ch *u eses*an-w% sa*si o/awiajc prz&kre0o *eldunku.

WiBniowie *ajc& dostp do kt-rejkolwiek Kkanad&L% stawali si sz&/ko uprz&wilejowan klas w o/ozie.Iandlowali wsz&stki*% lecz nie trze/a sdzi3% e w o/ozie /&, chaos i pod wp,&we* z,ota nastpi,o wiksze jakirozprenie.

T*ier3 po*i*o wielkie0o spou6alenia si z na*i% wci jednak /&,a uwaana za kar% wic ca,& handel cile

/&, tajon& i na zewntrz starano si nicz&* nie zdradzi3.+wit,& i pachnia,& piknie ja*in&% 0d& w t&* czasie rozstrzelano ;za*ordowano strza,e* w t&, 0,ow&=

pierwszorzdne0o ch,opa% st. u,. 19:. ?ostawi, po so/ie w *ojej pa*ici s&lwetk o dzielnej postawie i weso,ej twarz&.

Wkr-tce po ni* rozstrzelan& zosta, ;t&* sa*&* sposo/e*= jeden z najserdeczniejsz&ch *oich prz&jaci-,% dzieln&o6icer 1: p. u,.% por. 9. Przekaza, *i w spadku wiado*o3 o *iejscu ukr&cia w 1: roku sztandar-w dw-ch pu,k-wu,a(skich ;# i 1:=.

Przes&,a* znowu raport do Warszaw& przez pdch. 119% kt-r& z trze*a kole0a*i z*ontowa, wspania, ucieczk zo/ozu.

&,e* kied& dawno na 6il*ie K1! z PawiakaL. T*ie* sdzi3% e ucieczka czterech wiBni-w z Owici*ia%najlepsz&* w o/ozie aute* ko*endanta la0ru% po prze/raniu si w *undur& o6icer-w ))% na tle warunk-w te0o piek,a%

*oe /&3 dla 6il*u kied& te*ate* naprawd doskona,&*.7,-wna wartownia ;Iauptwache= prezentowa,a /ro(.

8a0er6hrer Ians Au*eier% spieszc konno z un& na wieczorn& apel% spotka, auto z o6icera*i w drodze.)alutowa, i* 0rzecznie% dziwic si nieco% e szo6er prowadzi w-z na star& przejazd kolejow&% ju teraz za*knit&%. Autosi jednak sz&/ko co6n,o i przejecha,o tor w inn&* *iejscu.

?wali, to na w-dk i s,a/ pa*i3 kierowc&.

7,ow& *ieli *ocne ucieczka si uda,a.

8a0er6hrer wr-ci, do Owici*ia na sa* apel% 0d& wsz&sc& ju stali w w&r-wnan&ch /lokach. Du si dopieroroze0ra,a scena. ?a*eldowano *u% e czterech /rakuje na apelu% a co 0orsza e pojechali aute* ko*endanta. 2zia,o sito w /araku lock6hrerstu/&. Au*eier si prawie wciek,% rwa, w,os& na 0,owie% krz&cza,% e ich przecie spotka,. Pote*z rozpacz cisn, czapk na zie*i i ... na0le na 0,os si roze*ia,.

Represji adn&ch% rozstrzeliwa(% ani te st-jek d,usz&ch nie *ieli*& wted&. Dak /&,o ju od lute0o 1#9 roku.

Jecze pi,ki nonej roz0r&wano w 1#1 roku na placu apelow&* teraz ;w roku 1#9= z powodu ca,kowite0oza/udowania placu% /&,& ju nie*oliwe. 5ed&n&* sporte*% w kt-r&* si spot&kali si reprezentanci nie*ieckich kap-w z

:4


36/64

wiBnia*iPolaka*i /&,& *ecze /okserskie. Dak w pi,ce nonej% jak r-wnie i w /oksie% po*i*o r-nic& w po&wieniu iprac&% Polac& prali zawsze kap-w


37/64

lu/ jaki* spr&te* czasa*i si zdarza,o% e u*ieszczano tak 0dzie w iz/ie pisarskiej% rewirze lu/ ko*endanturze.Jiejsc jednak /&,o *a,o% a piknotek wiele.

Dak sa*o z setek idc&ch do 0azu w&ci0ali eses*ani i cz3 *,od&ch U&d-w. 'i /&li nor*alnieewidencjonowani. )zli na nasze /loki i do r-n&ch ko*and.

&, to znowu spos-/ na reszt U&d-w w wiecie.

Wspo*ina,e* ju o t&*% e przez jaki czas U&dzi u*ieszczani /&li na kr-tko w prac& pod dache* pisaliw-wczas list&% lc je do rodzin% e jest i* tu do/rze. 8ecz wted& pisali r-wno z na*i% to znacz& dwa raz& na *iesic% wniedziele.

Deraz na /lokach% 0dzie *ieszkali U&dzi% od czasu do czasu zjawiali si eses*ani% przewanie w jaki dzie(powszedni ;*& pisali*& nadal list& w niedziele=. Prz&chodzc wieczora*i% eses*ani z/ierali wsz&stkich U&d-w%*ieszkajc&ch na t&* /loku i kazali siada3 prz& jedn&* stole. Rozdawali 6or*ularze o/owizujce w la0rze% kac pisa3list& do rodzin% krewn&ch% a w /raku takow&ch nawet do znajo*&ch. )tali nad ni*i i czekali a sko(cz. Pote* list& sa*iod nich od/ierali% w&s&,ajc w r-ne kraje Hurop&.


38/64

W nasz&* o/ozie *ieli*& ju wted& na wsz&stkich /lokach u/ikacje i ,adne ,azienki. +analizacja% wodoci0i wszdzie ju /&,&. W piwnicach trzech /lok-w pracowa,& *otopo*p&% zaopatrujce ca,& la0ier w wod. Wielu wiBni-wodda,o &cie prz& /udowie t&ch wsz&stkich udo0odnie(.

K?u0an0L% kt-r& prz&jeda, do o/ozu teraz% od razu tu wchodzi, w warunki od*ienne od t&ch% w kt-re nasnie0d& za*knli% Kko(czcL r-wnie /rakie* *oliwoci *&cia lu/ spokojnej chwili w jakiej u/ikacji. > teraz /&, tustr- porzdku% kt-re*u niejeden zazdroci, posad&. )iedzia, on w u/ikacji i zajada, zup zawsze *ia, repet i cho3*iejsce na posi,ki w&dawa,o/& si jakie dziwne% on si t&* wcale nie wzrusza,. )pokojnie zajada,% prz&spieszajckrz&kie* cz&nnoci wiBni-w w piknej u/ikacji.

+o/iet& przeniesione z takich warunk-w% jakie /&,& ju na nasz&ch /lokach w roku 1#9 do warunk-w

pr&*it&wn&ch w rzezince /ardzo to odczu,&.Przeniesiono ko/iet&% lecz w&soki p,ot% z/udowan& wiosn dla od0rodzenia nas od p,ci od*iennej% pozosta, nadal

do czasu zdez&n6ekowania ca,e0o o/ozu. Pch,& jednak da,& so/ie rad z p,ote*.


39/64

na /loku prace art&st&czne% t,u*aczc si przed w,adza*i potrze/ kancelar&jn&ch napis-w na ksi0ach /loku.Jalowa,e* o/raz& z &cia o/ozu po/ieranie zup& przez repeciarz&% wieczorn& prze0ld n-0 z /icie* na sto,ku. ?kolorow&ch papierk-w zro/i,e* co w rodzaju w&cinankio/razu% cz& te naklejanki. W&sz,o to nieBle% /o nawet 0d&Palitzsch w *iesic p-Bniej prz&szed, raz na /lok% 0d& *nie ju ta* nie /&,o% wsz&stkie o/razki poniszcz&,% t,ukc szk,o wkawa,ki i niszczc nawet ra*&% lecz naklejank *oj kaza, so/ie da3.

Rozpocz,o si nowe odwszawianie o/ozu. Pewne0o dnia% /&,o to po*idz& 9! a 94 sierpnia 1#9 roku% jakzawsze w ostatnich czasach nie poszed,e* do prac& i% siedzc w o/ozie% *alowa,e* na /loku.


40/64

J-j dwudniow& po/&t na /loku 9$ naz&wa, si Kczase* o/serwacjiL. Du specjaln serdecznoci i troskliwopiek otocz&, *nie prz&jaciel 1!!% kt-r& wsz&stkie wolne chwile powica, na to% /& /&3 prz& *nie lu/ te prz&nie3c&tr&n cz& cukier. Przez nie0o take *ia,e* kontakt z kole0a*i z prac& i wp,&w na dalsze postp& or0anizacji. W&s&pka

jednak /&,a tak widoczna% e przenie3 *nie *usieli na /lok 9! o ponurej sprzed paru t&0odni historii. 5eszcze na /loku 9$dr. 9 zro/i, *i jaki zastrz&k% po kt-r&* w kilka 0odzin te*peratura spad,a z #! stopni na :E z kreska*i. Wic% 0d&nazajutrz znowu zjawi, si u *nie ze strz&kawk% artowa,e*% e jak teraz z :E spadnie na :#% to ch&/a u*r% a zate* nazastrz&k z0odzi3 si nie *o0. Or0aniz* *-j na wszelkie za/ie0i i lekarstwa rea0owa, silnie.

lok 9! po niedawnej w&w-zce wsz&stkich chor&ch do 0azu znowu /&, pe,n&. 'odziennie na podjedajce woz&rzucano cia,a u*ar,&ch na t&6us jak polana drzewa. w czasie kwarantann&% schodzc na dziedziniec% roz*awia,e* zprz&jaci-,*i przez krat& od0radzajce /lok Kzapowietrzon&L. Prz&jaciel EC prz&chodzi, z now in6or*acj o 0a,zior0anizacji% kt-r wieo powiza,% C1 z projekte* w&jcia na wolno3 przez podkop z /loku 9$% zainicjowan&* przez #%a rozpoczt&* prz& po*oc& 19 i 1:! prz&jaciel 4 z propoz&cj scalenia now&ch i podzia,u wsz&stkich nasz&ch si,% atake w&znaczenia dow-dc-w poszcze0-ln&ch 0rup na sta,e% cze0o chcia, r-wnie i p,k 191 ;0d& zasz,& z*ian& poostatni* odwszeniu=.

Wted& opracowa,e* plan scalania i podzia,u w ten spos-/

Poniewa po 0eneraln&* odwszeniu w,adze o/ozu ulokowa,& wiBni-w na /lokach ko*anda*i% a wic odpad,apotrze/a rozwiz&wania planu zada( na *o*ent opanowania o/ozu w dwojaki spos-/ ;tzn. *o*ent prac& i *o*ent na/lokach% w o/ozie=% wic za podstaw wzi,e* /loki.

+ad& /lok to /&, pluton% tzn. ci% co do or0anizacji naleeli i na t&* /loku *ieszkali% /ez wz0ldu na pierwotnewizi or0anizac&jne stanowili od tej chwili szkielet plutonu% kt-r& w *o*encie Kw&/uchuL sta,/& si tak wielki% jak wieluzdo,aj za so/ porwa3% unieszkodliwiajc od razu ele*ent pronie*iecki.

lok \ wiBniowie na parterze i /lok \a na pitrze stanowi,& raze* dwuplutonow ko*pani% *ieszczc siw jedn&* /ud&nku% z dow-dc ko*panii na *iejscu. +ilka /lok-w/ud&nk-w stanowi,o /atalion.

Podzieli,e* ca,o3 na czter& /atalion&. /aonu kpt. C! ;/loki 1C% 99% 9:% 9#=.

>> /aonu kpt. 11# ;/loki 1% 94% kuchnia oraz personel szpitala z /lok-w 9!% 91% 9$=.

#!


41/64

Z /aonu kpt. 11C ;/loki #% 4% C% E% $% % 1!=.

Od zor0anizowania reszt& /lok-w powstrz&*a,e* si ze wz0ld-w techniczn&ch% 0d& /&,& to al/o dopieroo/sadzone% jak 1% 9% al/o u&te na sk,ad% jak :% 9C i 9E% al/o w trakcie w&ka(czania /udow&% jak 19% 1:% 1#% al/o /lokspecjaln& 11.

Plan ten odpowiada, p,k. 191 i na takow& z0odzi, si.

W par dni p-Bniej w&szed,e* ze szpitala na o/-z. Jia,e* skr-con kwarantann przez znajo*&ch lekarz&%kt-rz& w kancelarii zro/ili ;6ikc&jne= prz&jcie *oje do szpitala z dat wczeniejsz.

&, pocztek paBdziernika 1#9 roku. 2o prac& poszed,e* w piciu setkach% jak zawsze do 0ar/arni% lecz nie do

ko*anda stolarz&% 0dzie pracowa,e* przed choro/% t&lko do ko*anda 0ar/arz& ;w,aciwej 0ar/arni=% zawdziczajc toprz&jacielowi 4% kt-r& przedstawi, *nie nowe*u kapowi 0ar/arz&% KJateczceL% jako 0ar/arza% kt-r& /&, chor&% a terazpowr-ci, do prac&. W 0ar/arni% pocztkowo pracujc w ssiedztwie p,k. 191 prz& /ia,&* 0ar/unku% pote* dzikiprz&jazne*u stosunkowi 4 i C1 przenios,e* si do suszarni% 0dzie /&,o ciep,o% /o sta, wielki% elazn& piec i udawa,e*przez czter& *iesice 0ar/arza% zaprawiajc si w t&* now&* 6achu.

Widok o0ro*ne0o dziedzi(ca 0ar/arni *a,o si z*ieni,. 'odziennie kilka aut prz&wozi,o tu rzecz& pozosta,e poza0azowan&ch ludziach cele* spalenia ich w wielki* palenisku 0ar/arni. O/uwia nie palono. O0ro*n ilo3najroz*aitsz&ch /ut-w% -,t&ch i czarn&ch% *skich i da*skich% dziecinn&ch% r-n&ch roz*iar-w zrzucano co dzie( z autana wielkie pira*id&. Powsta,o ko*ando% kt-re trudni,o si do/ieranie* /ut-w t&ch do par&. Palenie* zwoon&ch na dru0kup walizek% port6eli% da*skich tore/ek% w-zk-w dziecinn&ch i r-n&ch za/awek trudni, si kto inn&. Oso/no odk,adanokolorow we,n% kt-r ko/iet& wioz,& ze so/ tu na ro/-tki. Dej nie palono kto *-0,% dekowa,% u&wajc do ro/ieniaswetr-w.

Wielki piec 0ar/arni z 6a/r&czn&* ko*ine* wsz&stko to poch,ania, opa, /&, dar*ow&% zwiezion& pod sa*onieo*al palenisko. 'i% co to palili% *ieli *ono3 po0rze/a3 nieco w walizkach. 'zasa*i kto z 0ar/arni dopada, kup&walizek przed piece*% 0d& z dziedzi(ca /&,o dos&3 trudno za/ra3 ze wz0ldu na *oliwo3 wejcia w pole widzeniaHrika lu/ Waltera. > znowu widzia,e*% jak pod wp,&we* chci posiadania z,ota cz& dro0ie0o ka*ienia% rozpruwanowalizki% tore/ki% teczki% szukano w /utach% kre*ach i *&d,ach. ? papier-w /rano t&lko dolar&. Po ca,&* dziedzi(cu lata,&%0nane wiatre* jak licie jesienne% /anknot&% przewanie 6ranki 6rancuskie. D&ch nikt nie ciu,a,% t&* /ardziej wo/ecnie/ezpiecznej rewizji na /ra*ie. W&dawa,& na* si zupe,nie niepotrze/ne. &wane /&,& t&lko w u/ikacji.

7ar/arze koledz& ar&stokracja ze wsz&stkich ko*and% przez jaki czas /rali% idc do u/ikacji jednorazowonie *niej ni 4! t&sic& 6rank-w. Uartowano wted&% e *niej nie w&pada *o0li /& uwaa3 cz,owieka za skpca.


42/64

W t&* stanie rzecz& prz&sz,o do o/ozu echo pac&6ikacji 8u/elszcz&zn&.


43/64

?nalaz, si w,anie w ich szere0ach dzieln& #1 ;z Warszaw&=% kt-r& pierwsz& z wiado*oci o spis&wan&chnu*erach prz&lecia,.


44/64

Po powrocie z prac& do o/ozu czu,o si w powietrzu zapach krwi prz&jaci-,. Postarali si przed nasz&*prz&jcie* w&wieB3 ju cia,a do kre*atoriu*. 'a,a dro0a naznaczona /&,a krwi% kt-ra ciek,a z woz-w% 0d& cia,a ichwieBli. Wieczore* te0o dnia ca,& o/-z prz&0n/iajco prze&wa, *ier3 t&ch now&ch o6iar.

2opiero teraz zrozu*ia,e*% e o*al nie znalaz,e* si na licie w&cz&tan&ch w t&* dniu rano nu*er-w.Prz&po*inajc so/ie t&ch dw-ch kap-w zapisujc&ch nu*er&% nie wiedzia,e*% cz& nie zosta,e* zapisan& przez te0o znotese*% /o nie w&0lda,e* na nie/ezpieczne0o wiBnia% cz& *oe wr-d zapisan&ch w nad*iernej iloci nu*er-w7ra/ner pote* w&/iera,% odrzucajc takich% co nie *ieli tu spraw.

Prz&wieBli now& transport wiBni-w z Pawiaka% z Warszaw&% wr-d kt-r&ch prz&jechali *oi prz&jaciele i nie0d&wsp-,pracownic& w DAP w Warszawie ppor. 14C% 14E% 14$. Prz&wieBli oni ciekawe dla *nie wiado*oci. 14C opowiada,

*i% jak dotar, do Warszaw& z Owici*ia 94 i jak pote* on 0o sa* odwozi, do prac& aute* do Ji(ska 8itewskie0o.


45/64

prz&jaci-,% uwiado*ion& z/&t szeroko 1C1% t&pow& schizo6renik% pewne0o dnia na*alowa, dwa d&plo*& honorowe naKodznak podwizkiL za prac niepodle0,ociow na i*i p,k. 191 i kole0i 4. Jnie oszczdzi, na skutek interwencji te0o

prz&jaciela. > z d&plo*a*i zwinit&*i w rulon& szed, w porze o/iadowej przez plac o/ozu% /& pochwali3 si sw&*w&cz&ne* w szpitalu. J-0, /&3 zatrz&*an& przez eses*ana lu/ jakie0o kapo i zap&tan& wprost% co niesie% i *-0, narazi3kole0-w na wielkie ko*plikacje% a *oe i szersze 0rono. Pokaza, dr. 9 *-wic o *nie% e t&lko ja *a* 0,ow itp. >dlate0o dla *nie nie na*alowa, Kd&plo*uL. 2r 9 prz& po*oc& dra 1!9 uda,o si d&plo*& *u ode/ra3 i zniszcz&3. 1C1 /&,

jednak niepoprawn& i pewne0o razu cie*n&* wieczore* w&wo,an& zosta,e* przez kole0 C1 z /loku 99% kt-r& *niepodprowadzi, do jakie0o eses*ana. Okaza, si ni* w,anie 1C1 prze/ran& w *undur i p,aszcz eses*a(ski. Potra6i, tow&korz&sta3 w z*ontowanej wkr-tce po t&* ucieczce.

Prz&sz,& wita oe0o


46/64

s&tuowan&ch wiBni-w na stanowiskach /lokow&ch% pracownik-w rzeBni lu/ *a0az&n-w &wnociow&ch zaw&wiadczone u,atwienia e0z&stencji w postaci dostarczon&ch w&*ienion&ch *ateria,-w otrz&*&wa3 art&ku,&&wnociowe. Jiejsce wic /&,o do/re i prz& po*oc& EC ulokowali*& ta* wielu nasz&ch kole0-w. Pewne rozluBnieniew o/ozie w t&* czasie% /rak na la0rze runa% kt-r& siedzia, za*knit&% spowodowa,o% e niekt-rz& zlekcewa&li niecorodki ostronoci.

+oledz& na /loku 9E zro/ili wsp-ln& op,atek% prz& t&* EC zadekla*owa, w,asn& wiersz na patriot&czn& te*at;Tlzaczka *ia,a dw-ch s&n-w% jeden /&, w wojsku nie*iecki*% dru0i za wiBnie* Owici*ia podczas ucieczkiwiBnia dru0i s&n Tlzaczki% stajc na posterunku% nic o t&* nie wiedzc% zastrzeli, swe0o /rata=. Wiersz /&, ,adnienapisan&% nastr-j /&, *i,&. )kutek w,adze orzek,&% e Polako* na 9E /loku za do/rze si powodzi% a w&dzia, polit&czn&zro/i, z te0o% e Polac& na 9E /loku zor0anizowali si. C st&cznia 1#: roku do /loku 9E w czasie prac& prz&szli eses*aniz w&dzia,u polit&czne0o. ?ro/ili z/i-rk ca,e0o ko*anda. ?ap&tali% kto tu jest pu,kownikie*. P,k 9# na razie powstrz&*a,si od odezwania si. Wted& 8ach*ann podszed, do nie0o i w&ci0n, 0o z szere0u ;sprawa /&,a ju rozpracowana przezw&dzia, polit&czn&=.

Pote* zaczli se0re0owa3. 2zielili na trz& 0rup&. Reichsdeutsche i Zolksdeutsche stanowili jedn 0rup% kt-rzostawili w prac& na /loku. Wsz&stkich pozosta,&ch Polak-w dzielili na dwie 0rup&% odstawiajc na prawo kilkunastuinteli0ent-w% a wr-d nich p,k 9#% *jr 14!% rt* 1C9% ppor 1C:% *ec. 1#9% a na lewo t&ch% kt-rz& *o0li w oczacheses*an-w uj3 za nieinteli0ent-w% wr-d kt-r&ch znaleBli si *jr $4% udajc& 0ajowe0o% ppor 14C% ucze(% *-j siostrzeniec:. Drz&*ano ich na st-jce kilkanacie 0odzin na *rozie. Pote* 0rup inteli0ent-w wsadzili do /unkra% nieinteli0ent-woddali do tzw. K+ies0ru/eL i*ienia Palitzsch. Pierwsz&ch /adali i drcz&li w /unkrze% chcc w&*usi3 zeznanie% e /&lizor0anizowani% p&tajc% jak or0anizacj reprezentuj.

8os dru0ich% oddan&ch na w&ko(czenie w prac& na *rozie% te w&dawa, si przesdzon&. 8ecz niekt-rz& z nichpotra6ili w&krci3 si z te0o ko*anda po paru *iesicach uciliwej prac&. ?/&t sz&/ko zro/i,a to para prz&jaci-, 11E i14C. Pracowali raze* w Kekleidun0ska**erL% raze* *ieszkali na : /loku% w oso/n&* pokoju *a0az&nie. O/&dwo*uda,o si C st&cznia 1#: roku unikn3 szczliwie zaliczenia do inteli0ent-w% a unikajc /unkra% tra6ili na razie doKkies0ru/& PalitzschaL.

Prz&jaciel 14C par *iesic& wczeniej% zaraz po prz&jeBdzie z Warszaw&% p&tan& przeze *nie jak w Warszawierea0uj na ucieczki z Owici*ia% odpowiedzia,% e dwojako +o*enda 7,-wna odznacza ordere* Zirtuti Jilitari ;*oerozu*owa,% e w ten spos-/ zachci *nie do ucieczki=% a spo,ecze(stwo% kt-re nie wie o zniesieniu odpowiedzialnociz/iorowej wiBni-w% uwaa to za e0oiz*. Deraz% 0d& znalaz, si w cikiej s&tuacji zacz, *nie na*awia3 do ucieczki zni*% lecz ja wted& jeszcze nie *ia,e* takich za*iar-w. On niestet&% nie doczeka, si% /iedak.

O/aj z/&t sz&/ko krcili si ko,o swojej spraw&% zachorowali% a po choro/ie znaleBli so/ie inn% lejsz% prac.


47/64

Wic ro/iono najr-niejsze dowiadczenia z dziedzin& seksualnej. )ter&lizacja ko/iet i *cz&zn za/ie0ie*chirur0iczn&*.


48/64

8epsze paczki wiBni-w z*ar,&ch% przewanie z Francji i 'zech% zawierajce wino i owoce% eses*ani w&wozilica,&*i kosza*i do swe0o kas&na. 7orsze paczki sz,& przewanie do naszej kuchni wiBniarskiej% 0dzie r-wnie prz&woziliz Kkanad&L prze/rane ju przez eses*an-w r-ne art&ku,& &wnociowe. Wsz&stko to wrzucano do kot,-w.

W t&* okresie jadali*& zup& s,odkie% pachnce jak/& per6u*a*i% znajdujc w nich resztki ciastek% tort-w.Pewne0o razu na naszej sali znaleBli*& w zupie resztk niezupe,nie rozpuszczone0o *&d,a toaletowe0o. 'zasa*ikucharze znajdowali na dnie kot,a jaki z,ot& przed*iot lu/ wprost *onet& skr&cie ulokowane przez nie&jce0o juw,aciciela w kawa,ku chle/a% /u,ki% ciastka.

W paczkarni pracownic& z cz&st&* su*ienie* zjadali art&ku,& &wnociowe z paczek kole0-w ju z*ar,&ch%przewanie oddajc na /lokach chle/ i zup kole0o* 0,odniejsz&* od sie/ie. ?e zjadanie* &wnoci z paczek z*ar,&ch

trze/a /&,o jednak uwaa3. ?jada3 j *o0li t&lko KnadludzieL% wiBnio* to /&,o za/ronione pod kar *ierci. ?ro/iona razrewizja w&chodzc&ch z prac& ujawni,a w kieszeniach sied*iu wiBni-w /ia,& chle/% *as,o i cukier wzite z paczekz*ar,&ch. Wsz&sc& zostali te0o dnia rozstrzelani.

)ze6e* paczkarni /&, eses*an% Austriak% jak na eses*ana zupe,nie *oliw&.

Po powrocie do nor*& pierwotnej nads&,ania paczek do 4 k0 raz na t&dzie(% paczki sz,& r-ne% czase* ca,ewalizki sze6 paczkarni nie kwestionowa, ich% wsz&stkie oddawa, w,acicielo*% rewizje ro/i, po/ienie% z /raku czasu t&lkoniekied& rozcinajc sznurki% lecz 0d& /lokow&% nie*iecki dra(% rozdajc paczki na /loku% w&j, z paczki &jce0o wiBnia0ar3 cukierk-w% sze6 paczkarni zro/i, *eldunek i /lokowe0o% cho3


49/64

oko,o :! t&sic&% 0d& nu*er /iec& w o/ozie ko/iec&* /&, ponad 4! t&sic&. stalono% e s to dwie ko/iet& wzite zo/ozu w Rajsku i postawione u nas pod s,upkie* na par 0odzin. +o,o s,upka sta, eses*an i unie*oliwia, wszelkroz*ow. W kad&* jednak razie pewnoci% e nie prz&wioz do o/ozu rodzin&% nie /&,o% wic inni koledz& na ucieczknie zdec&dowali si.

+oledz& 1CE i 1C$ *ontowali ucieczk. +ontakt nawizan& /&, z +rakowe* przez c&wiln ludno3. W paru*iejscach *ia,& /&3 prz&0otowane u/rania i ,czniczki. 1CE proponowa, i *nie w&jcie raze* z ni*. O*awiajc ze 1C$szerzej ich spos-/ u*knicia% w&wnioskowa,e*% e plan nie jest dopracowan& w szcze0-,ach. 2w-ch eses*an-w% cochodzili z ni*i na po*iar&% a wstpujc&ch czasa*i w/rew zakazowi w,adz o/ozu do knajp& na wsp-ln w-dk% *ieliwiBniowie spoi3 i zwiza3. Du planowano% e jeli si nie uda ich spoi3% to dec&duj si na K*okr ro/otL. Wted& wi*ieniu or0anizacji zaprotestowa,e* kate0or&cznie.


50/64

&,a jeszcze pod zie*i tzw. K,-dB podwodnaL ze sta, o/sad% lecz w *oich planach nie *o0,e* jej /ra3 poduwa0. Ostatecznie *-0,/&* ju r&z&kowa3 w&jcie% lecz ci0le uwaa,e*% e opuszczenie o/ozu jest dla *nie wcinieaktualne.

Pewne0o wieczoru doszli*& do wniosku% e prowadzono z na*i wojn re0ularn. ?azw&czaj *ieli*&wiado*oci z w&dzia,u polit&czne0o% z ko*endantur&% z rewiru% kt-re prz&nosili eses*ani% na dw-ch sto,kach siedzc& i

przekaz&wali je przez Zolksdeutsch-w cz& Reichsdeutsch-w pracujc&ch u nas.


51/64

nu*erze dane0o wiBnia na sta,e liter KAL lu/ KL% oznaczajc kate0ori je0o stanu zdrowia zdoln& lu/ niezdoln& doprac&. ?askoczenie* /&,o dlate0o% e w&klucza,o wszelkie dot&chczasowe *oliwoci lawirowania.


52/64

z zewntrz% kt-r& prz& za*kniciu drzwi zaczepia, o/ie po,ow&. 'ika praca i ten zaczep zniechci,& 5asia. Wic przezjaki czas o piekarni nie *-wili*&% przenoszc nasze zainteresowanie na kana,&.

W t&* czasie w o/ozie wprowadzono dwie innowacje. W pierwsz&ch latach *ieli*& dziennie trz& apele. O/okinn&ch /rutaln&ch i pr&*it&wn&ch sposo/-w w&ka(czania% /&,& apele z przed,uan&*i st-jka*i jeden ze sposo/-wciche0o w&ka(czania. Pote* zasz,a z*iana w sposo/ach *ordowania na /ardziej KkulturalneL... 0d& dziennie ko(czono0aze* i 6enole* t&sice% a p-Bniej licz/a prz&woon&ch transport-w do 0azu dosz,a do $ t&sic& ludzi dziennie. W t&*

postpie Kkultur&L% odrzucajc ko(czenie kije*% zdec&dowano% e *ieszn&* ju jest ciche ko(czenie na st-jkachapelow&ch% nik,e w skutkach w por-wnaniu z r-wnie cich&* ko(czenie* 0aze*% i w roku 1#9 skasowano apel

po,udniow&. Od te0o czasu o/-z *ia, dwa apele. W niedziel% jak dot&chczas% apel /&, jeden o 1!.:!.

Deraz% wiosn 1#: roku innowacj /&,o skasowanie jeszcze jedne0o apelu poranne0o i wprowadzenie dlawiBni-w c&wiln&ch u/ra(% kt-r&ch po za0azowan&ch /&,& setki t&sic&. '&wilne u/rania z *alowan&*i la*pasa*iwzd,u plec-w i w pasie na *ar&narce oraz na spodniach olejn 6ar/ czerwon *ia, prawo nosi3 wizie(% kt-r& pracowa,wewntrz o/ozu% w o/r/ie drut-w. Wsz&sc&% co pracowali na zewntrz i w&chodzili poza o0rodzenie z w&jtkie* kap-wi unterkap-w nie *ieli prawa nosi3 c&wiln&ch u/ra(.

W kad&* razie *idz& teraz a nie0d& /&,a o0ro*na r-nica. Deraz koledz& spali na ,-kach ;pr&czach=.Okr&wali si pusz&st&*i koca*i% pochodzc&*i z Kkanad&L po za0azowan&ch transportach z Iolandii. 'i% co pozostawaliw o/ozie% rano wk,adali doskona,e z we,n& c&wilne u/rania% oszpecone nieco jaskraw&*i la*pasa*i i szli do prac&% jakurzdnic& do /iura% /ez stania na apelu. O/iadowa przerwa te nie /&,a zak,-cona adn&* apele* lu/ st-jk. &, jedent&lko apel wieczorn&% kt-r& ju w t&ch czasach nie /&, uciliw&.


53/64

Jieli*& do Twit Wielkanoc& zaledwie kilka dni... Postanowili*& korz&sta3 ze wit jak z okresu% w kt-r&*wr-d eses*an-w% kap-w i wszelkich w,adz o/ozu pod wp,&we* w-dki panowa,o swe0o rodzaju rozluBnienie i *niejszaczujno3. +ied& za w-dk% kt-r /&,o czu3 od kt-re0o z kap-w% nieraz Fritzsch lu/ Au*eier sadzali ich do /unkra% leczczas& si z*ieni,&. > teraz o6icjalnie pi3 w-dki nie *ona /&,o pod kar /unkra% lecz tak sa*o pod kar nie t&lko /unkra%ale i )+% nie wolno /&,o *ie3 stosunk-w z ko/ieta*i% a jednak i pod t&* wz0lde* /&,o rozluBnienie.


54/64

Hdek na*&la, si zaledwie par *inut.

raport_witolda_pileckiego

Documents