QORA ORALAR VANEYTRON YULDUZLARB.J. Ahmedov UBAI, Ozbekiston FA

Maruza rejasi Kompakt obyektlar nima va qanday paydo boladiKompakt obyektlarning xossalari va qanday kuzatiladiGravitatsion tolqinlar (GT) nima va ularning manbalariGT ni qayd etishHulosa

1054 yildagi Ota Yangi Yulduzning portlashiESO

Neytron Yulduz Deyarli butunlay neytronlardan iborat bolgan va aynigan neytronlar bosimi tufayli turgun holda turgan kompakt yulduz qoldigi Asosan ulkan massa sonli atom yadrolaridan tashkil topgan Tashqi sirtidagi gravitatsiya: 1 m balandlikdan tushayotgan jismYulduz sirtiga quyidagi tezlik bilan tushadi

NS

Hewish, Bell et al, Nature, 1968, 217, 709.

Yulduz sirtidagi elektr maydon: Goldreich & Julian, 1969, Astrophys.J, 157, 869Ketma-ket paydo boluvchi elektron-positron plazma EM oqi boylab ekranlashuvchi plazmali MS ning shakllanishiga olib keladi .Plazma yulduz bilan birga aylanadi. Maydonning ochiq chiziqlari orqali zaryadlar plazma modalarini hosil qiladi.

Neytron Yulduz Magnitosferasi

Massa uzatish Akretsion disk

Accretion onto a Black HoleKeplerian rotation

If matter has angular momentum the accretion will proceed through a disk..

Black Holes and Galaxies:Chicken or Egg?The more massive the bulge the heavier the black hole.Thus, the evolution of black holes and galaxies are intimately linked.

Black Holes and Galaxies:Chicken or Egg?The more massive the bulge the heavier the black hole.Thus, the evolution of black holes and galaxies are intimately linked.

The Galactic Center AGNThe closest galactic center we can study is in our Galaxy.Our Optical view is obscured by the central dust lane of the Galaxy.In the radio band we can penetrate the dust screen and approach the very center of the Galaxy.

Acceleration and Orbitsacceleration in the proper motions allows one to constrain the possible orbits around Sgr A* and locate the center of mass.Ghez et al. (2000)

Eynshteynning gravitatsion nazariyasiga kora massaning tezlanuvchan xarakati, huddi suv sirtiga tosh tushishi tufayli uning sirtida hosil boladigan tolqinlar kabi, fazo-vaqt tuzilmasining galayonlanishini vujudga keltiradi. Bu galayonlar gravitatsion tolqinlar deb yuritiladi.Ushbu rasmda aylanuvchi bir juft neytron yulduzlarda hosil bolgan gravitatsion tolqinlar tasvirlangan.Ushbu rasmda suyuqlikda hosil bolgan tolqinlar tasvirlangan.

Elektromagnit Tolqinlar Elektromagnit Tolqinlar ular harakat yonalishiga tik tebranadi. Tebranishlar X va Y yonalishlarda roy beradi, tolqin Z yonalishda tarqaladi.

Eynshteyn tenglamalarining kuchsiz maydon yaqinlashishida fazo-vaqt galayonlanishi c tezlik bilan tarqalishini korsatadi

2 ta mustaqil tekislikda qutblangan tolqin tenglamalari.

Gravitatsion Tolqinlar

Gravitatsion TolqinlarGravitatsion tolqinlar Elektromagnit tolqinlar kabi 2 ta qutblanishga ega. Farq shundaki, Gravitatsion tolqinlarning qutblanishi gorizontal va vertikal yonalishlar boyicha + shaklga ega va x shaklga nisbatan 45 darajada joylashgan.

Gravitatsion Tolqinlar bizga borliqni organishning yangi yollarini berishi mumkin. Ular astronomiyaga yangi olchamni olib kelishlari kerak.Ular:Gravitatsion tolqinlar mavjudligi haqidagi umimiy nisbiylik nazariyasi tahminlarini tekshirish;Ularning yoruglik tezligida xarakatlanishini tekshirish;Gravitonning tinchlikda massasi nolligini tekshirish; Qora Oralar va Qushaloq Qora Oralar tizimlarini organish; Biz bilgan yoki endigina ochilgan astronomik tushunchalarni chuqurroq organish imkonini beradi. Nimaga ularni organish muhim?

Gravitatsion Nurlanish, masalan, massiv qoshaloq sistemalarda, biri ikkinchisining atrofida aylanishi natijasida paydo boladi. Ularning ozaro xarakati natijasida paydo boluvchi katta tezlanish gravitatsion nurlanishni vujudga keltiradi. Diqqatga sazovor joyi shundaki chiqayotgan nurlanish sistemaning mexanik energiyasining kamayishiga olib keladi va ikkita ozaro aylanuvchi jismlar bi-biriga yaqinlashib boradi.

Gravitatsion Nurlanish

Gravitatsion NurlanishBu narsa 1970 yili Russell Hulse and Joseph Taylor juda yaqin joylashgan super-massiv yulduzlardan iborat qoshaloq pulsarlar sistemasida energiya nurlanishining hisobiga har yili ularning aylanish davri 75 millisekundga kamayishini kuzatishgandan song isbotlandi. Bu Gravitatsion Tolqinlarning mavjudligini isbotlaydi.

Qoshaloq pulsar

Pulsar UNN ni tekshirishda A/F lab. Hulse, Rev. Mod. Phys., 1994, 66, 699. PSR 1913+16, 1.4 Quyosh massasi, 7.75 soat orbita

Lazer ikki nurga ajratiladi va yelkalalari boyicha yonaltiriladi.Nurlar oxiridagi kozgudan qaytib, ortasida yana orqaga qaytadi, u yerdan yana ortaga qaytadi va bu holat 50 marta qaytariladi. Bu yoruglik yolini va qayd etgichning sezgirligini oshiradi. Lazer Interferometri

Gravitatsion Tolqinlar materiyaning siqilib-kengayishi bolganligi tufayli elektromagnit tolqinlar orasida fazalar farqi hosil bolsa bu yelkalarning biri siqilganda ikkinchisi kengayganligini bildiradi. Shuni takidlash joizki kengayish yoki siqilish juda kichik boladi, shuning uchun uni aniqlash qiyin boladi. Lazer InterferometrLekin agar biz biror ozgarishni qayd etsak, bu gravitatsion tolqinlarning mavjudligini bildirgan bolardi!

Detektorlarning joylashuvi LIGO: AmerikaVIRGO: Fransiya va Italiya davlatlari Italiyaning Piza shahri yonida lazer interferometrini qurishganGEO: Hannover yonidagi Britaniya va Germaniya interferometri TAMA: Tokiyodagi Yaponiya interferometri AGIO: Australiya interferometri

LIGO: Laser Interferometer Gravity-wave Observatory LIGO lokal galayonlashishni yoqotish maqsadida bir-biridan uzoqda joylashgan ikkita interferometrdan iborat. Ushbu loyiha Kaliforniya Texnologiyalar Instituti va Massachutes Texnologiyalar Instituti hamkorligida NSF tomonidan tashkillashtirilgan va taminlanib turiladi. Luiziana shtati, Luiziana Davlat Universiteti orqali, LIGO binosi qurilishi uchun joy bilan taminlagan. Ikkinchi joylashish orni Vashingtonda. LIGO interferometrlari 100Hz chastotaga sozlangan bolib, bu chastota aylanuvchi neytron yulduzlarniki bilan mos tushadi.

LIGO: Livingston Observatoriyasi

LIGO observatoriyasinig antennasi markaziy stansiyadan ikkala yonalish boyicha 4 kilometrgacha chozilgan .

LIGO: Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory

LIGO: Hanford Observatoriyasi

AIGO: Australian International Gravitational ObservatoryJanubiy yarim shardagi birinchi lazer interferometri.

LISA: Laser Interferometer Space AntennaBu yerdagi lazer interferometriga oxshash kosmosdagi lazer interferometri. Uning yelkalari 5 million kilometr uzunlikda bolishi kerak (1/30 A.B.). Ishga tushirilish vaqti 2010 yil atrofida.

Laser Interferometer Space Antennae (LISA)

Gravitatsion Tolqinlar

**********