PSYCHOLOG I PEDAGOG WE

WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE

/Studia Podyplomowe/

Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski

KKiieerroowwnniikk ssttuuddiióóww DDrr GGrraażżyynnaa KKaattrraa ZZaakkłłaadd PPssyycchhoollooggiiii WWyycchhoowwaanniiaa

1

2

SSppiiss ttrreeśśccii IInnffoorrmmaaccjjee ooggóóllnnee

11.. AAddrreessaatt ssttuuddiióóww

22.. CCeell ssttuuddiióóww

33.. PPrroobblleemmaattyykkaa ii ffoorrmmaa zzaajjęęćć

44.. RReekkrruuttaaccjjaa

55.. LLiicczzbbaa ssłłuucchhaacczzyy

66.. TTrryybb ssttuuddiióóww

77.. CCzzaass ttrrwwaanniiaa

88.. CCzzeessnnee

99.. RRaammoowwyy pprrooggrraamm ssttuuddiióóww

1100.. ZZaassaaddyy uukkoońńcczzeenniiaa ssttuuddiióóww

1111.. OOcceennaa zzaajjęęćć

1122.. MMiieejjssccee pprroowwaaddzzeenniiaa zzaajjęęćć

TTeemmaattyy zzaajjęęćć ii oossoobbyy pprroowwaaddzząąccee

RRaaddaa PPrrooggrraammoowwaa

SSzzcczzeeggóółłoowwee pprrooggrraammyy zzaajjęęćć

KKaallkkuullaaccjjaa ffiinnaannssoowwaa

IInnffoorrmmaaccjjee ooggóóllnnee

Polski system oświaty od kilkunastu lat znajduje się w fazie reformy, jednak

niezależnie od tego faktu szkoły, przedszkola i inne placówki wychowawcze kształcą

i wychowują kolejne pokolenia dzieci i młodzieży podejmując coraz to nowsze

wyzwania. Ważne miejsce w tym systemie zajmują psychologowie szkolni

i psychologowie wychowawczy, którym stawia się w tej sytuacji również więcej

wymagań.

Pewne przygotowanie do wykonywania tego zawodu stanowi specjalizacja

wychowawcza, jednakże brak odpowiednich przepisów sprawia, że w praktyce do

podjęcia pracy w szkole nie jest wymagane jej ukończenie. Niektórzy psychologowie

podejmują pracę w placówce oświatowej ukończywszy inne specjalizacje i nie czują

się wystarczająco dobrze przygotowani się do tej roli. Ponadto, ani nasz system

oświatowy, ani stowarzyszenia psychologów nie proponują specyficznej ścieżki

rozwoju zawodowego dla psychologów szkolnych, którzy doszkalają się we własnym

zakresie i poszukują tego typu możliwości. Są również zainteresowani forum, na

którym mieliby możliwość wymiany doświadczeń i podzielenia się konkretnymi

problemami zawodowymi.

Wiedzę z zakresu wychowania i kompetencje psychologiczne warto również

szerzyć wśród pedagogów, którzy ściśle współpracują z psychologami i są

współodpowiedzialni za rozwiązywanie problemów wychowawczych oraz wspieranie

rozwoju wychowanków.

1. Adresat studiów

Studia mają charakter doszkalający i są przeznaczone dla psychologów

i pedagogów szkolnych, również dla osób mających zamiar pracować w szkole jako

psychologowie lub pedagodzy szkolni. Kandydat musi legitymować się dyplomem ukończenia magisterskich studiów psychologicznych lub pedagogicznych.

2. Cele studiów

Ogólnym celem studium jest dostarczenie uczestnikom najnowszej wiedzy

z zakresu psychologii wychowawczej i stworzenie możliwości podwyższenia

kompetencji psychologicznych w szczególności meta wychowawczych.

3

Cele szczegółowe:

a. Pogłębianie wiedzy o

• procesie i celach wychowania,

• środowisku wychowawczym w ujęciu systemowym (rodzina i szkoła),

• dziecku jako odbiorcy oddziaływań wychowawczych (szanse

i zagrożenia rozwoju na poszczególnych etapach życia dziecka)

• uczeniu się (współczesne modele uczenia się, strategie uczenia się,

motywacja do uczenia)

• nauczaniu (rola nauczyciela, strategie nauczania, motywowanie do

nauki, ocenianie)

b. Przygotowanie do roli i zadań psychologa szkolnego jako moderatora

procesu wychowawczego, eksperta od psychologicznych aspektów

wychowania i nauczania, doradcy wychowawczego i osoby promującej

i modelującej rozwój osobisty uczestników życia szkolnego: uczniów,

nauczycieli i rodziców

c. Nabywanie i poszerzanie kompetencji potrzebnych w pracy psychologa

szkolnego i realizacji podstawowych zadań: prowadzenie obserwacji

uczestniczącej, wykonywanie monografii klasy, diagnoza problemów

wychowawczych i trudności w nauce, rozwiązywanie konfliktów,

mediacja, praca z grupą dzieci i dorosłych, przygotowanie i realizacja

programów psychoprofilaktyki przemocy, uzależnień, problemów

zachowania i problemów osobistych ucznia, opracowanie i realizacja

zajęć warsztatowych i treningów umiejętności wychowawczych dla

rodziców i nauczycieli

3. Problematyka i forma zajęć

Zdobyta wiedza i kompetencje pozwolą psychologowi lub pedagogowi przyjąć

aktywną rolę w procesie wychowania i edukacji uczniów w szkole i innych placówkach

oświatowych lub wychowawczych.

Główną ideą proponowanych studiów jest założenie, że psycholog powinien być

inicjatorem działań na rzecz optymalizacji procesu wychowania, a nie tylko

podejmować doraźne interwencje w sytuacji problemowej lub konfliktowej. Swoje

działania powinien adresować do wszystkich stron tworzących system szkolny:

4

dyrekcji, nauczycieli, rodziców i uczniów, a nawet personelu administracyjnego

i pomocniczego.

Powyższe zamierzenia będą realizowane poprzez wykłady z psychologii

rozwojowej, uczenia się i nauczania oraz psychologii wychowawczej, jak również

w ramach ćwiczeń i warsztatów prowadzonych w mniejszych grupach oraz praktyk

w szkole i innych placówkach doradczo – wychowawczych.

4. Rekrutacja

Podstawą przyjęcia jest ukończenie studiów magisterskich z zakresu

psychologii lub pedagogiki oraz pozytywny wynik rozmowy kwalifikacyjnej.

Rozmowa kwalifikacyjna będzie dotyczyć motywacji podjęcia studiów, oczekiwań

wobec studiów, oraz planów, co do sposobu wykorzystania uzyskanej wiedzy po

zakończeniu studiów w ramach pracy w szkole. Jej celem będzie ocena predyspozycji

do inicjowania działań promocyjnych i profilaktycznych na terenie szkoły, a nie tylko

interwencji w trudnych sytuacjach.

Wymagane dokumenty

- podanie o przyjęcie na studia

- odpis dyplomu magistra psychologii lub pedagogiki

- 2 zdjęcia

5. Liczba słuchaczy

Przewidywalna liczba słuchaczy: maksimum - 44 osób, minimum – 32 osób

6. Tryb studiów

Studia będą prowadzone w trybie zaocznym.

7. Czas trwania studiów:

Studia będę trwały trzy semestry. Łącznie obejmują 356 godzin zajęć, w tym

100 godzin praktyk. Zajęcia będą odbywać się w weekendy, średnio, co dwa tygodnie

(16 zjazdów po 8 godz. w soboty i niedziele oraz 17 zjazd – egzamin). Praktyki

zostaną rozłożone równomiernie w ciągu 3 semestrów.

5

8. Czesne:

Czesne za studia w roku akademickim 2009/2010 wynosić będzie 5 900 zł. Opłaty

należy wnosić jednorazowo lub dwóch ratach: I rata – 3000 zł, II rata – 2900 zł.

9. Ramowy program studiów

Program studiów składa się z czterech modułów zajęć tematycznych oraz

praktyk w terenie.

Moduł Temat Wykłady

(godz.) Ćwiczenia (godz.)

Warsztaty (godz.)

Suma zajęć w danym module

Moduł 1. Rozwój dziecka 23 23

Moduł 2. Środowisko szkolne a wyzwania wychowawcze

48 33 30 111

Moduł 3. Kształtowanie umiejętności wychowawczych

16 48 34 98

Moduł 4. Wychowanie w rodzinie

8 16 24

Razem 95 81 80 256

Podsumowanie: Wykłady – 95 godz.

Ćwiczenia – 81 godz.

Warsztaty – 80 godz.

Razem: 256 godzin zajęć oraz Praktyki – 100 godz. w szkołach i poradniach psychologiczno – pedagogicznych

RAZEM WSZYSTKICH GODZIN: 356

6

10. Zasady ukończenia studiów

Warunkiem ukończenia studiów podyplomowych jest zaliczenie wszystkich zajęć,

napisanie sprawdzianu pisemnego po każdym module zajęć (4 sprawdziany),

rozliczenie praktyk oraz zdanie ustnego egzaminu końcowego, który będzie miał formę

prezentacji problemu wychowawczego z zaproponowanym rozwiązaniem.

• Warunki zaliczenia poszczególnych zajęć ustala prowadzący i przedstawia

je słuchaczom na pierwszych zajęciach. Zajęcia będą się kończyły

uzyskaniem „zal”

• Podstawą zaliczenia modułu jest sprawdzian pisemny na ocenę,

przeprowadzony po zakończeniu każdego modułu

• Egzamin końcowy jest egzaminem ustnym, podczas którego słuchacz

będzie miał za zadanie przygotować i przedstawić prezentację problemu

zawodowego z własnej praktyki i odpowiedzieć na pytania komisji dotyczące

tej prezentacji

• Praktyki będą organizowane w szkołach i poradniach psychologiczno-

wychowawczych. Słuchacze będą mieli do zrealizowania konkretne zadania

związane z poszczególnymi modułami zajęć pod kierunkiem opiekuna

praktyk, z których będą rozliczani na podstawie sprawozdań

• Ocena końcowa jest wyliczana na podstawie średniej ważonej ocen

z modułów zajęć (waga 0,5) i oceny z prezentacji (waga 0,5)

11. Ocena zajęć Po zakończeniu zajęć z zakresu danej problematyki słuchacze otrzymają ankiety

do ich oceny. Ankiety przetwarzane będą przez kierownictwo Studiów

Podyplomowych. Rezultaty oceny, przedstawione w postaci zbiorczej, przekazane

zostaną prowadzącym. W przypadku rażąco niskich ocen, prowadzący proszony

będzie o dokonanie adekwatnych zmian w prowadzonych przez siebie zajęciach.

12. Termin rozpoczęcia studiów

Planowany termin rozpoczęcia studiów – listopad 2009 r.

7

13. Miejsce prowadzenia zajęć Wydział Psychologii UW, ul. Stawki 5/7, 00-183 Warszawa.

14. Sekretariat Studiów Podyplomowych Wydział Psychologii UW, ul. Stawki 5/7,

Pokój nr 4 (parter)

www.podyplomowe.psychologia.pl;

e-mail: szkola@psych.uw.edu.pl

tel. 22 55 49 708; tel.fax 22 831 91 93

15. Kierownik Studiów Podyplomowych Dr Grażyna Katra – Zakład Psychologii Wychowania

8

Tematy zajęć, osoby prowadzące Moduł 1 Rozwój dziecka (wykład - 23 godz.)

1. Podstawowe spory na temat rozwoju psychicznego (J. Trempała – wykład –

5 godz.)

2. Dziecko jako podmiot wychowania i nauczania – perspektywa rozwojowa

(E. Sokołowska, G. Katra – wykład - 8 godz.)

3. Problemy wychowawcze w dzieciństwie i dorastaniu na tle rozwoju dziecka

(E. Sokołowska, G. Katra – wykład - 10 godz.)

Moduł 2 Środowisko szkolne a wyzwania wychowawcze (wykład – 48 godz., ćwiczenia – 33 godz., warsztaty – 30 godz.)

4. Psychologiczna analiza środowiska szkolnego i zjawisk zachodzących

w szkole (E. Wiśniewska-Dryll wykład - 14 godz.)

5. Nauczyciel jako animator oddziaływań edukacyjnych (D. Turska – wykład –

6 godz.)

6. Prawidłowości uczenia się i nauczania a psycholog szkolny jako osoba

wspomagająca nauczycieli w organizowaniu procesu uczenia się ucznia

(M. Ledzińska – wykład - 10 godz.; ćwiczenia - 21 godz.)

7. Negocjacje i mediacje konfliktów w edukacji (E. Żuchowska-Czwartosz -

wykład – 12 godz., warsztaty - 30 godz.)

8. Przemoc w szkole – diagnoza i profilaktyka (A. Piekarska – wykład - 6 godz.,

ćwiczenia - 12 godz.)

Moduł 3 Kształtowanie umiejętności wychowawczych (wykład – 16 godz., ćwiczenia – 48 godz., warsztaty – 34 godz.)

9. Monitoring i diagnoza rozwoju i problemów emocjonalno-behawioralnych

ucznia (G. Katra – ćwiczenia - 16 godz.)

10. Indywidualna i grupowa praca z nauczycielem oraz z relacją nauczyciel -

rodzice (E. Sokołowska – wykład – 4 godz., ćwiczenia – 12 godz.)

9

11. Psychoprofilaktyka i promowanie wszechstronnego rozwoju osobistego

(G. Katra – wykład - 6 godz., ćwiczenia – 8 godz.,)

12. Wybrane elementy pracy terapeutycznej z rodzinami (A. Cierpka – wykład –

6 godz., ćwiczenia – 8 godz.,)

13. Uczniowie mediatorami konfliktów w środowisku szkolnym (peer mediation)

(E. Żuchowska-Czwartosz – warsztaty - 10 godz.)

14. Trening umiejętności komunikacyjnych w interakcji wychowawczej

(A. Olszańska, M. Budziszewska – warsztaty - 16 godz.)

15. Podstawy pomiaru w psychologii szkolnej (A. Tarnowski – warsztaty –

8 godz.)

16. Kodeks etyczny psychologa szkolnego i współpraca z innymi placówkami

pomocy psychologicznej (G. Katra – ćwiczenia - 4 godz.)

Moduł 4 Wychowanie w rodzinie (wykład – 8 godz., warsztaty – 16 godz.)

17. Rodzina jako środowisko wychowawcze (E. Wiśniewska-Dryll – wykład –

8 godz.)

18. Krótkoterminowa interwencja w sytuacji kryzysu rodzinnego (A. Cierpka –

warsztaty - 16 godz.)

Praktyki 100 godz. zajęć do odbycia w szkole lub poradni wychowawczej w ciągu 3 semestrów

studiów. Tematy zadań do realizacji będą ustalane indywidualnie dla słuchacza przez

opiekuna praktyk.

Opiekunowie praktyk Opiekunami praktyk będą wybrani wykładowcy studiów:

Dr Grażyna Katra

Dr Anna Piekarska

Prof. UW, Dr hab. Elżbieta Wiśniewska-Dryll

Dr Elżbieta Żuchowska-Czwartosz

10

Rada programowa Prof. UW, Dr hab. Ewa Czerniawska

Prof. UW, Dr hab. Elżbieta Wiśniewska-Dryll

Prof. UW, Dr hab. Maria Ledzińska

Prof. Dr hab. Janusz Trempała

Prof. UMCS, Dr hab. Dorota Turska

11

SSzzcczzeeggóółłoowwyy pprrooggrraamm ssttuuddiióóww

Moduł I - ROZWÓJ DZIECKA

Prof. dr hab. Janusz Trempała Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

Podstawowe spory na temat rozwoju psychicznego

Wykład - 5 godzin

1. Pojmowanie rozwoju • dwa znaczenia pojęcia rozwój • rozwój jako proces zmian progresywnych • rozwój jako proces zmian zachodzących w czasie

2. Cechy zmian rozwojowych: • ukierunkowanie; progresywność • ciągłość • stadialność • specyficzność dziedziny rozwoju

3. Poziom makro- i mikroskopowy w badaniach nad rozwojem: • makrogenetyczne modele przebiegu zmian rozwojowych • mikrogenetyczne modele przebiegu zmian rozwojowych • relacyjny model przebiegu zmian rozwojowych

4. Mechanizmy zmiany rozwojowej: • natura a kultura; dziedziczenie i dojrzewanie • środowisko i nabywanie doświadczeń • geny a środowisko

5. W kierunku ogólnego modelu wyjaśniania zmian rozwojowych: • rozwój jako funkcja ogólnej sytuacji • rozwój jako funkcjonowanie w procesie zmian o charakterze adaptacyjnym

Literatura:

Bee H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo Harwas-Napierała B., Trempała J. (2002) (red.). Psychologia rozwoju człowieka, tom 2

i 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Pulkkinen L., Caspi A. (2002) (red.). Paths to Successful Development. Personality in

the Life Course. Cambridge, England: Cambridge University Press.

12

Dr Grażyna Katra Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski Dr Ewa Sokołowska Instytut Psychologii Stosowanej Akademia Pedagogiki Specjalnej

DZIECKO JAKO PODMIOT WYCHOWANIA I NAUCZANIA PERSPEKTYWA ROZWOJOWA

Wykład - 8 godzin Cel: Pogłębienie wiedzy na temat prawidłowości rozwoju dziecka i/lub młodego człowieka, z którym psycholog i pedagog pracuje w szkole podstawowej, gimnazjum bądź szkole średniej. Omówienie sposobów wspierania rozwoju, stanowiących wstęp teoretyczny do praktycznej pracy z dzieckiem, nastolatkiem, młodym człowiekiem oraz wychowawcami (nauczycielami i rodzicami). Opis zajęć: Słuchacze będą mieli okazję zapoznać się z charakterystyką funkcjonowania - poznawczego, emocjonalnego, społecznego - dziecka i młodego człowieka uczęszczającego do szkoły. Określone zostaną szczegółowo zadania rozwojowe dla każdego wieku. Przeanalizowane zostaną też podstawy programowe, które są realizowane przez szkołę. 1. Wprowadzenie we współczesne zagadnienia psychologii rozwojowej

• Do czego wiedza z psychologii rozwojowej może być przydatna w szkole? • Jakie są wewnętrzne i zewnętrzne czynniki rozwoju? • Co stanowi społeczny i kulturowy kontekst rozwoju? • Co rozumiemy jako holistyczne ujmowanie rozwoju? • Jak rozpoznać potencjał dziecka? Czy stymulacja rozwoju jest konieczna? • Dlaczego ciągle warto posługiwać się koncepcją Wygotskiego (strefa

najbliższego rozwoju)? • Jakie są relacje między rozwojem człowieka, dojrzewaniem i wychowaniem

(nauczaniem)? • Jakich umiejętności od specjalisty wymaga harmonijna współpraca z rodzicami?

2. Dziecko w wieku szkolnym (szkoła podstawowa) • Jakie są kamienie milowe rozwoju w okresie dzieciństwa?

• Co sprzyja przystosowaniu się dziecka do wymagań szkoły (umiejętności funkcjonowania w sytuacjach zadaniowych)?

• Dlaczego to nauczyciel wychowania przedszkolnego w myśl Ustawy ma określać dojrzałość szkolną ucznia?

• Jakie nowe wyzwania stają przed dzieckiem i jego rodzicami w okresie szkolnym?

• Jakie są bariery edukacji wczesnoszkolnej? • Jak obecnie traktuje się myślenie operacyjne (odniesienia do teorii Piageta)?

3. Nastolatek (gimnazjum) • Jakie są kamienie milowe rozwoju w okresie dorastania? • Jak przebiega dorastanie w rodzinie? • Do czego nastolatkowi potrzebni są rówieśnicy? • Czy bunt młodzieńczy jest konieczny w rozwoju?

13

• Co wiadomo o życiu seksualnym młodzieży? • Z czym muszą się liczyć osoby zajmujące się nauczaniem nastolatka oraz

młodych dorosłych? • Co oznacza niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb i poziomu rozwoju

osoby? 5. Późna adolescencja i wkraczanie w dorosłość:

• Co buduje autonomię psychiczną młodego człowieka? • Jakie są formy poszukiwania własnej tożsamości? • Co wpływa na kształtowanie światopoglądu i planowanie swojej przyszłości u

współczesnej młodzieży? • Co oznacza bycie dorosłym? • W jaki sposób podejmowane są decyzje edukacyjne i zawodowe? • Jakie wyzwania niesie globalizacja?

Literatura: Arkusze obserwacyjne dziecka przedszkolnego, Skala Gotowości Szkolnej -

przygotowane przez CMPPP (http://www.cmppp.edu.pl Arkusz obserwacji SGS.pdf)

Bakiera, L. (2008). Rozwojowe współoddziaływanie pokoleń w rodzinie. Rodzice w wieku średnim i dorastające dzieci. Psychologia Rozwojowa, 13 (1), 25-37. Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka

Beisert, M. (red.) (2004). Seksualność w cyklu życia człowieka. Poznań: Zakład Wydawniczy K. Domke.

Birch, A. (2009). Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. Warszawa: PWN.

Biuletyn Informacji Publicznej, www.bip.gov.plBrophy, J. (2007). Motywowanie uczniów do nauki. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN Brzezińska, A. (red.) (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna

psychologia rozwojowa Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gruszczyk-Kolczyńska, E., Zielińska, E. (2009). Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze

dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe sprzyjające intensywnemu wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych umiejętności. Warszawa: Wydawnictwo Edukacja Polska

Grzelak, Sz. (2006). Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.) (2008). Psychologia rozwoju człowieka. Tom 2. Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.) (2002). Psychologia rozwoju człowieka, Tom 3. Rozwój funkcji psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Holmbeck, G. N., Greenley, R. N., Franks, E. A. (2006). Zagadnienia i aspekty rozwojowe w badaniach i praktyce. W: A. Kazdin i J., R. Weisz, Psychoterapia dzieci i młodzieży. Metody oparte na dowodach, (s. 23-45). Kraków; WUJ.

Katra, G. (2008). Aktywność prospektywna młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

14

Oleszkowicz, A. (2006). Bunt młodzieńczy. Uwarunkowania. Formy. Skutki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (red). (2009). Psychologia rozwoju człowieka. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Schaffer, H. R. (2008). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Turska, D. (2007). Skuteczność ucznia. Od czego zależy udana realizacja wymogów

edukacyjnych. Lublin: Wydawnictwo UMSC Wilgocka-Okoń, B. (2003). Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich. Warszawa:

Wydawnictwo Akademickie Żak. Wood, D. (2006). Jak dzieci uczą się i myślą? Społeczne konteksty rozwoju

poznawczego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

15

Dr Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii Dr Ewa Sokołowska Instytut Psychologii Stosowanej Akademia Pedagogiki Specjalnej

PROBLEMY WYCHOWAWCZE W DZIECIŃSTWIE I DORASTANIU NA TLE ROZWOJU DZIECKA

Wykład – 10 godz. 1. Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny (klasy I-III)

• Najczęstsze niepokoje i trudności wychowawcze rodziców (np. rozwijanie samodzielności dziecka a kontrola, „trudne” czterolatki, kłopotliwe przejawy egocentryzmu i nadmiernej pewności siebie sześciolatków, problemy związane z przystosowaniem się do warunków przedszkolna i szkoły, chwiejność emocjonalna siedmiolatków, ekspansywność ośmiolatków itp.)

• Typowe trudności wychowawcze, sposoby przeciwdziałania im i metody pomocy

2. Ujęcie dorastania a przewidywane problemy wychowawcze • Adolescencja w wybranych koncepcjach - implikacje założeń teoretycznych

dla praktyki wychowawczej • Problemy w szkole: lęk separacyjny i unikanie chodzenia do szkoły u

młodszych dzieci, zakłócenia motywacji do nauki, syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych, relacje z nauczycielami i kolegami, trudności w uczeniu się, wagary i przerwanie nauki, relacje szkoła – rodzice

• Rozwój seksualny jako wyzwanie dla osoby dorastającej i jej wychowawców, zbyt wczesne lub zbyt późne dojrzewanie

3. Dalszy rozwój a problemy młodzieży • Konflikty rodzinne - autonomia a przywiązanie i odpowiedzialność, trudności w

porozumiewaniu się, problemy rodziców a wychowywanie nastolatka • Relacje z rówieśnikami: funkcje i zagrożenia uczestnictwa w grupie

rówieśniczej, popularność i konformizm, przyjaźń i jej przeobrażenia, nieśmiałość i samotność

4. Zachowania ryzykowne i uzależnienia młodzieży • Brawura i zachowania ryzykowne - poszukiwanie silnych wrażeń, uprawianie

sportów ekstremalnych • Nadużywanie alkoholu i narkotyków a uzależnienie jako utrata kontroli –

eksperymenty z alkoholem i narkotykami, funkcje zażywania używek • Zachowania antyspołeczne, agresywne i przemoc w rodzinie i w szkole

5. Poważne zaburzenia rozwoju i choroby w adolescencji • Zaburzenia w odżywianiu się • ADHD - zakłócenia dynamiki procesów nerwowych • Depresja oraz bezpośrednie i pośrednie zachowania autodestrukcyjne • Najczęstsze choroby i schorzenia wieku dorastania - astma, cukrzyca,

padaczka Literatura:

16

Elliot, J., Place, M. (2000). Dzieci i młodzież w kłopocie. Poradnik nie tylko dla

psychologów. Warszawa: WSiP. Katra, G. (2003). Dorastanie jako okres wielkich transformacji. [w:] A. Jurkowski (red.),

Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Kazdin A. E., Weisz J. R. (red.) (2006). Psychoterapia dzieci i młodzieży. Metody oparte na dowodach. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Kendall P. C. (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Mechanizmy zaburzeń i techniki terapeutyczne. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Obuchowska, I. (2000). Adolescencja. [w:] B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka, (s. 163-202). Warszawa: PWN.

Ribner N. G. (2005). Terapia nastolatków. Gdańsk: GWP. Ziółkowska B. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? [w:] A.

Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 379 – 422). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

17

Moduł II - ŚRODOWISKO SZKOLNE A WYZWANIA WYCHOWAWCZE Prof. UW, dr hab. Elżbieta Wiśniewska-Dryll Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PSYCHOLOGICZNA ANALIZA ŚRODOWISKA SZKOLNEGO

I ZJAWISK ZACHODZĄCYCH W SZKOLE Wykład - 14 godzin

1. Współczesne ujęcie wychowania

• Charakterystyka porównawcza natywizmu psychologii humanistycznej i enwironmentalizmu

• Ujęcia roli procesu wychowania w rozwoju indywidualnym: podejście skoncentrowane na osobie wychowawcy, podejście dziecko-centryczne

• Charakterystyka modelu dwupodmiotowego: rozwój jako internalizacja wzorów interakcji, rola więzi, rola języka

• Zróżnicowanie socjokulturowo-historyczne 2. Charakterystyka relacji dorosły-dziecko, wzory interakcji

• Relacja „wychowywanie” na tle innych relacji społecznych • Wymiar kooperatywności i zróżnicowania kompetencji • Typy sytuacji współdziałania

3. Oczekiwania w procesie wychowawczym • Badania nad efektem samospełniającej się przepowiedni w relacji dorosły-

dziecko, w kontekście mechanizmu sprzężeń zwrotnych 4. Szkoła jako system społeczny – rola psychologa

• Charakterystyka instytucji ze względu na jej funkcje • Szkoła jako „nisza ekologiczna” • Badanie klimatu szkoły • Specyficzne problemy psychologiczne szkoły podstawowej, gimnazjum, liceum,

szkół i techników zawodowych • Psycholog na terenie szkoły (modele pracy)

5. Subsystem klasy szkolnej – formy pracy psychologa • Procesy psychologiczne charakteryzujące małe grupy • Poznawanie klasy – metoda monografii • Nawiązywanie kontaktu z grupą • Różne cele i formy pracy psychologa z grupą klasową • Praca psychologa z nauczycielem-wychowawcą klasy

6. Uczeń – indywidualna praca psychologiczna • Kontakt z dziećmi w różnym wieku – inicjowanie kontaktu • Schemat pierwszej rozmowy • Narzędzia projekcyjne – ich wykorzystanie diagnostyczne • Działania interwencyjne możliwe do realizacji na terenie szkoły • Współpraca z nauczycielem w związku z indywidualnymi problemami ucznia • Interwencje rodzinne • Współpraca z ośrodkami i instytucjami poza szkołą (świetlice, poradnie)

18

7. Nauczyciel – indywidualne konsultacje dotyczące specyficznych problemów • Młody nauczyciel – problemy związane z kontaktem z klasą, „utrzymywaniu się

w roli”. Problemy wychowawcze a zadania dydaktyczne • Nauczyciel pozostający w konflikcie z resztą grona pedagogicznego • Wypalenie zawodowe

Literatura: Chen M., Bargh J. A., (1998). Nieświadome potwierdzanie zachowaniem

automatycznie aktywizowanych stereotypów. Czasopismo Psychologiczne, 2, 89-104.

Dryll E., (1995). Trudności wychowawcze: Analiza interakcji matka-dziecko w sytuacjach konfliktowych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Dryll E., (2003). Interakcja wychowawcza w relacji matka-dziecko. W: A. Jurkowski (red.), Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej, s. 131-161. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Dryll E., (2002). Realizowanie się oczekiwań w toku interakcji matka-dziecko. Psychologia Rozwojowa, 2, 101 – 112.

Gurycka A., (1982). Monografia klasy – metoda badań psycho-pedagogicznych. Psychologia Wychowawcza, 2, 145-155.

Jurkowski A., (1985). Psychologiczna analiza funkcji systemu dydaktyczno-wychowawczego ze szczególnym uwzględnieniem funkcji promocyjnej. W: A. Gurycka, A. Jurkowski, M. Pilkiewicz (red.), Skuteczność wychowania w świetle badań psychologicznych, s. 119 – 144. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Jurczyk P., (1989). Doświadczenia szkolne ucznia w aspekcie środowiskowym. W: A. Gurycka, P. Jurczyk (red.), Podmiotowość w doświadczeniach wychowawczych dzieci i młodzieży: Źródło doświadczeń – szkolne środowisko wychowawcze, s. 11 – 24. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Skarżyńska K., (1975). Wiedza o zdolnościach ucznia a struktura czynności nauczyciela. Psychologia Wychowawcza, 1, 1-20.

Skarżyńska K., (1977). Informacje o zdolnościach i motywacji ucznia a struktura czynności nauczyciela. Psychologia Wychowawcza, 1, 51-61.

Tomasello M., (2002). Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. (tłum Joanna Rączaszek). Michael.

Wygotski L., (1978). Narzędzie i znak w rozwoju dziecka. Warszawa: PWN.

19

Prof. UMCS, dr hab. Dorota Turska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

NAUCZYCIEL JAKO ANIMATOR ODDZIAŁYWAŃ EDUKACYJNYCH

Wykład – 6 godz.

1. Subiektywizm oceniania • Specyfika oceniania szkolnego (nastawienie na kontrolę realizacji społecznie

ustalonych celów edukacyjnych) • Próby obiektywizacji decyzji ewaluacyjnych

o Zniekształcenia ewaluacyjne: „przecież ja się znam na ludziach” – propotypowe modele ucznia, prezentacja badań Noizeta i Caverni’ego (1988), analiza protokołu oceny nauczyciela Sokratesa

o zniekształcenia występujące w przypadku anonimowości prac: „z kim tu mamy do czynienia?” – (efekt błędów w początkowej i końcowej części pracy),„dobrze by było porównać do czegoś tę pracę” (efekt sprawdzania serii prac, tak istotny np. w przypadku egzaminatorów zewnętrznych”)

• Wnioski

Literatura: Galloway, Ch. (1988), Psychologia uczenia się i nauczania. Warszawa: PWN. Noizet, G., Caverni, J-P. (1988), Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć

szkolnych. Warszawa: PWN. Turska, D. (2006). Skuteczność ucznia. Od czego zależy udana realizacja wymogów

edukacyjnych? Lublin: Wydawnictwo UMCS. Turska, D. (2007). Subiektywizm oceniania, czyli .... nauczyciel też człowiek.

Psychologia w szkole, 2, 3-11

2. Moc nauczycielskich oczekiwań • Jubileuszowe rozważania nad klasycznym już studium Rosenthala i Jacobson

(1968) • Samosprawdzająca się przepowiednia w edukacji – efekt Pigmaliona i efekt

Golema • W jaki sposób oczekiwania nauczycieli tworzą rzeczywistość edukacyjną? –

model eksplanacyjny Gooda (1980), eksponujący termin „odmienne postępowanie nauczycieli”

• Rosenthala operacjonalizacja „odmiennego postępowania nauczycieli” – koncepcja czterech czynników: klimat, sprzężenie zwrotne, wydajność, wkład (1991)

• Istotne modyfikatory mechanizmu samosprawdzającej się przepowiedni w edukacji – synteza 40 lat badań:

o właściwości nauczyciela o właściwości ucznia o zmienne sytuacyjne – np. faza roku szkolnego

• Implikacje pedagogiczne - jak minimalizować negatywny efekt oczekiwań i prawdopodobnie maksymalizować ich efekt pozytywny?

20

Literatura: Babiuch, M.(1990). Oczekiwania nauczycieli a osiągnięcia szkolne uczniów,

Kwartalnik Pedagogiczny, 2, Rosenthal, R.(1991)., O społecznej psychologii samospełniającego się proroctwa.

Dalsze dane potwierdzające istnienie efektów Pigmaliona i mechanizmów pośredniczących w ich występowaniu. W: J.Brzeziński, J. Siuta (red.). Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Poznań: Wyd. Naukowe UAM

3. Stereotypy płciowe – ukryty zabójca zdolności

• Stereotyp pilnej dziewczynki i zdolnego chłopca (chociaż często leniwego) • Formy utrwalania stereotypów płciowych w polskim systemie oświaty

o odmienny system gratyfikacji wychowanków ze względu na płeć - konsekwencje atrybucyjne

o zróżnicowane postawy nauczycieli wobec dziewczynek i chłopców na lekcjach przedmiotów „ścisłych’ – prezentacja badań polskich (Bedyńska, 2007, Chomczyńska-Rubacha, 2006, Mazurkiewicz, 2006, w tym także – badań własnych, prowadzonych w oparciu o koncepcję czterech czynników Rosenthala – Turska, Bernacka, w druku)

o nasycenie stereotypami płciowymi treści podręczników (Pankowska, 2005)

• Skutki „stereotypowego” sposobu kształcenia dla funkcjonowania poznawczego dziewcząt i ich samowiedzy (badania Bedyńskiej – w druku i Turskiej, 2006)

• Implikacje pedagogiczne Literatura:

Chomczyńska-Rubacha, M. (2006). Role płciowe. Socjalizacja i rozwój. Łódź: Wydawnictwo WSH-E

Konarzewski, K. (1995), Nauczyciel. W: K. Konarzewski (red.), Sztuka nauczania. Szkoła. Warszawa: PWN. Wyd. IV zmienione.

Mazurkiewicz, G. (2006). Kształcenie chłopców i dziewcząt. Naturalny porządek nierówność czy dyskryminacja? Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej

Pankowska, D. (2005). Wychowanie a role płciowe. Gdańsk: GWP. Turska, D. (2005). Najlepszy uczeń a najlepsza uczennica – czyli dziewczęta wciąż

mniej zaradne. Psychologia Rozwojowa,10, 117-125. Turska, D. (2008). Pracowite dziewczynki, inteligentni chłopcy? Psychologia w szkole,

1, 87-93.

21

Prof. UW, dr hab. Maria Ledzińska Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PRAWIDŁOWOŚCI UCZENIA SIĘ I NAUCZANIA A PSYCHOLOG SZKOLNY JAKO OSOBA WSPOMAGAJĄCA NAUCZYCIELI

W ORGANIZOWANIU PROCESU UCZENIA SIĘ UCZNIA Wykład - 10 godz.

1. Współczesne podejście do uczenia się i nauczania

• Uczenie się rozumienie siebie, świata i siebie w świecie • Idea uczenia się przez całe życie i edukacji całożyciowej • Uczenie się w dobie globalnych przemian - funkcjonowanie w oparciu o wiedzę • Osoba wykształcona u progu XXI wieku

2. Aktywność poznawcza oraz metapoznawcza i jej związki z osiągnięciami w nauce • Strategie uczenia się: definicje, rodzaje, zmiany ontogenetyczne, skuteczność • Wiedza, umiejętności i doświadczenia metapoznawcze • Style uczenia się - wybrane typologie • Oddziaływania szkoły a nabywanie umiejętności samokształcenia

3. Nadprodukcja informacji jako wyzwanie edukacyjne • Geneza i skala zjawiska • Sposoby radzenia sobie w obliczu informacyjnego zalewu - perspektywa ucznia

i nauczyciela • Przeciążenie informacyjne jako jedna z przyczyn trudności uczeniu się

4. Motywacja w procesie uczenia się i nauczania • Możliwości diagnozy motywacji • Motywacja lękowa oraz oparta na zainteresowaniach • Motywacja a efekty uczenia się • Motywowanie poprzez kształtowanie nastawienia na sprawność

5. Różnice indywidualne w uczeniu się • Różnice indywidualne w zakresie funkcjonowania poznawczego: rola inteligencji

i stylów poznawczych • Cechy temperamentu a specyfika uczenia się • Przeszkody w respektowaniu różnic indywidualnych między uczniami

w nauczaniu zbiorowym Literatura: /do wykładu i do warsztatów/ Dembo, M.H. (1997). Stosowana psychologia wychowawcza. Warszawa: WsiP. Mietzel, G. (2002). Psychologia kształcenia. Praktyczny przewodnik dla pedagogów i

nauczycieli. Gdańsk: GWP, część IV Paris, S.G., Ayres, L.R. (1997). Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem.

Warszawa: WSiP Strelau, J. (red.)(2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP, s. 653-

713

22

Prof. UW, dr hab. Maria Ledzińska Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PRAWIDŁOWOŚCI UCZENIA SIĘ I NAUCZANIA

A PSYCHOLOG SZKOLNY JAKO OSOBA WSPOMAGAJĄCA NAUCZYCIELI W ORGANIZOWANIU PROCESU UCZENIA SIĘ UCZNIA

Ćwiczenia – 21 godz. 1. Nauczyciel jako uczący się dorosły

• Wymiana informacji i doświadczeń na temat sposobów pełnienia roli • Modele funkcjonowania w zawodzie - na przykładzie koncepcji

K. Konarzewskiego • Rozwój zawodowy:

o model Dreyfusów, czyli od nowicjusza do eksperta o szczeble awansu

2. Błędy w procesie nauczania i/lub wychowania • Rejestr i analiza błędów (przykłady własne i zaczerpnięte z literatury) • Najczęstsze przyczyny porażek - deficyt wiedzy i umiejętności • Analiza błędów jako jeden z warunków rozwoju zawodowego

3. Stres w szkole: perspektywa ucznia i nauczyciela • Stres w ujęciu potocznym i naukowym • Przejawy stresu i ogniwa reakcji stresowej • Sposoby radzenia sobie ze stresem

o analiza przykładów własnych o style radzenia sobie w ujęciu Endlera i Parkera o konfrontacja ocen własnych i wyników pomiaru kwestionariuszowego

4. Sposoby poznawania i kształtowania aktywności poznawczej oraz metapoznawczej • Jak poznawać uczniowskie strategie uczenia się? • Możliwości ćwiczenia umiejętności uczenia się: na przykładzie strategii selekcji

i strukturalizacji treści • Kształtowanie samoregulacji w uczeniu się - znaczenie giętkości strategicznej

5. Style poznawcze jako forma przejawiania się indywidualności ucznia • Styl jako źródło informacji o specyfice umysłu - przykłady własne • Klasyfikacje stylów poznawczych - porównanie opisów podręcznikowych

i własnych • Sposoby diagnozowania preferencji poznawczych uczniów • O zjawisku upodabniania się stylów poznawczych uczniów i nauczycieli

6. Rola uwagi w procesie uczenia się i nauczania • W jaki sposób nauczyciel charakteryzuje uwagę uczniów? • Przeszkody w funkcjonowaniu uwagi: dystraktory, odporność na interferencję • Wzbudzić zainteresowanie, utrzymać uwagę - ważne zadania nauczycielskie • Inwersja pedagogiczna, czyli o odwróceniu ról w procesie dydaktycznym

23

7. Efekty uczenia się: problemy i dylematy • Wiedza i umiejętności a oceny • Style oceniania postępów w nauce • Zjawisko nieadekwatnych osiągnięć szkolnych • Parametryzacja osiągnięć jako problem pracy szkoły

24

Dr Elżbieta Żuchowska-Czwartosz Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

NEGOCJACJE I MEDIACJE KONFLIKTÓW W EDUKACJI Wykład – 12 godz.

1. Rozwiązywanie konfliktów a rozstrzyganie sporów

• Procedury radzenia sobie z konfliktami bez poddawania się i bezpośredniej walki

• Nauczyciel i rodzic jako negocjator, mediator – rewolucja czy ewolucja w wychowaniu

2. Rozwój umiejętności rozwiązywania konfliktów u dzieci – od wieku przedszkolnego po dorastanie • Znaczenie uczenia się społeczno-emocjonalnego i umiejętności rozwiązywania

konfliktów jak wyznaczników sukcesu szkolnego (przegląd teorii i badań) 3. Psychologiczna analiza kształcenia umiejętności rozwiązywania konfliktów

u uczniów • Edukacyjne programy rozwiązywania konfliktów: dostosowanie treści i metod do

poszczególnych grup wiekowych • Modyfikacja i ewaluacja istniejących programów nauczania w tym zakresie • Program mediacji rówieśniczych • Rola psychologa szkolnego we wdrażaniu konstruktywnych metod

rozwiązywania konfliktów w szkole Literatura Cowan, D., Palomares, S., Schilling, D. (2007): Jak nauczać rozwiązywania

konfliktów? (Scenariusze lekcji i karty pracy dla uczniów). Warszawa. Wydawnictwo: Fraszka Edukacyjna.

Czwartosz, E. , Czwartosz, Z. (1998). Zrozumieć konflikt. Nowa Szkoła. Skuteczne zarządzanie w praktyce, 1, 1-14.

Czwartosz, Z., Czwartosz, E. (1999). Typologia źródeł i procedury rozwiązywania konfliktów. Nowa Szkoła. Skuteczne zarządzanie w praktyce, 3, 1-14.

Czwartosz, E. (2003): Negocjacje i mediacje konfliktów w edukacji. Psychologiczna analiza kształcenia umiejętności rozwiązywania konfliktów. W: A. Jurkowski (red). Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej. Warszawa. Wydawnictwa Instytutu Psychologii PAN.

Hammer, H. (1999). Rozwój umiejętności społecznych. Jak skutecznie dyskutować i współpracować. Warszawa. Wydawnictwo Weta.

Hauk, D. (2002). Łagodzenie konfliktów w szkole i w pracy z młodzieżą. Kielce. Wydawnictwo „Jedność”.

Kressel, K. (2005): Mediacje. W: M. Deutsch, P. T. Coleman (red). Rozwiązywanie konfliktów – teoria i praktyka. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Lewicki, R. J., Hiam, A., Olander, K. W. (1997). Pomyśl zanim powiesz. Wyd. Amber. Palomares, S., Akim, T. (2007). Rozstrzyganie konfliktów (strategie ćwiczeni i

psychodrama dla dzieci). Warszawa. Wyd. Fraszka Edukacyjna

25

Sandy, S. V., Cochran, K. M. (2005). W: M. Deutsch, P. T. Coleman (red). Rozwiązywanie konfliktów – teoria i praktyka (s. 312-338). Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Vopel, K. (2003): Kreatywne rozwiązywanie konfliktów (zabawy i ćwiczenia dla grup). Kielce. Wyd. Jedność.

26

Dr Elżbieta Żuchowska-Czwartosz Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

NEGOCJACJE I MEDIACJE KONFLIKTÓW W EDUKACJI Warsztaty – 30 godz.

1. Definicje konfliktów

• Konflikty potencjalne i realne, ukryte i jawne; style radzenia sobie z konfliktami; analiza źródeł i dynamiki procesu konfliktu ; typologia zachowań związanych z komunikowaniem się w konflikcie (analiza behawioralna – samogłoskowy akronim AEIOU)

2. Dynamika konfliktu – co sprzyja redukcji napięć i rozwiązywaniu a co eskalacji konfliktu? • Typowe konflikty w rzeczywistości szkolnej, model „koła konfliktu” Christophera

Moore’a; konstruktywne komunikowanie się w procesie rozwiązywania konfliktu 3. Rozwiązywanie konfliktów – negocjacje

• Strategie prowadzące do kompromisu oraz pozwalające osiągnąć więcej niż kompromis, model negocjacji problemowych jako podstawa rozumienia etapów mediacji, mediacja jako pomoc w przypadku załamania się negocjacji i dalszej eskalacji konfliktu, symulacja konfliktu między nauczycielami oraz konfliktu nauczyciel – rodzice – dziecko

4. Wprowadzenie do mediacji • Typy mediacji: zakontraktowane i spontaniczne; zasady mediacji – etyka pracy

mediatora; fazy procesu mediacji; model mediacji dla rodzica lub nauczyciela w roli mediatora; typologia zachowań mediatora – interwencje diagnostyczne, kontekstowe i właściwe

5. Psycholog w roli mediatora konfliktów w szkole: • Symulacja mediacji konfliktu edukacyjnego – ćwiczenie w 3-osobowych

zespołach (strony konfliktu i mediator) poszczególnych faz mediacji; omówienie doświadczeń zespołów mediacyjnych – przestrzeganie zasad mediacji, kompetencje mediatora, instrumentarium pracy mediatora (metody i techniki)

27

Dr Anna Piekarska Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PRZEMOC W SZKOLE - DIAGNOZA I PSYCHOPROFILAKTYKA

Wykład – 6 godz. Zajęcia poświęcone są analizie psychologicznych zagadnień zjawiska przemocy i krzywdzenia w szkole, ze szczególnym uwzględnieniem mobbingu rówieśniczego ( w tym mobbingu w sieci) i złego traktowania uczniów przez nauczycieli oraz traumy, jako skutku krzywdzenia. Poza wykładami, na których omawiana i dyskutowana będzie literatura przedmiotu oraz wyniki badań naukowych nad przemocą w szkole, oferowane będą zajęcia ćwiczeniowo-warsztatowe, na których studenci poznają techniki diagnostyczne oraz programy interwencyjno-profilaktyczne, zapobiegające przemocy w szkole. 1. Przemoc w szkole

• uwarunkowania, rozmiary, przejawy oraz skutki zjawiska; analiza z perspektywy krzywdzonego dziecka, czynniki środowiskowe sprzyjające agresji w szkole

2. Mobbing rówieśniczy • opis i analiza zjawiska, portret ofiary i sprawcy, skutki psychologiczne bycia

sprawca i bycia ofiarą mobbingu rówieśniczego 3. Złe traktowanie i krzywdzenie przez nauczycieli

• uwarunkowania (wypalenie zawodowe, niskie kompetencje wychowawcze, poczucie bezradności, zamęt w obszarze roli), formy i skutki dla jakości uczenia i dla funkcjonowania ucznia

Literatura: /do wykładu i do warsztatów/ CBOS (2006). Raport o Przemocy w Szkole. Wydawnictwa Centrum Badania Opinii

Społecznej. Libiszowska-Żółtkowska M., Ostrowska K. (2008). Agresja w szkole.Diagnoza i

profilaktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa. Olweus D. (1998). Mobbing - fala przemocy w szkole: jak ją powstrzymać, Jacek

Santorski i CO, Warszawa. Piekarska A. (2008). Wszystkiego co najgorsze nauczysz się w szkole. Psychologia w Szkole, Charaktery, 2. Piekarska A. (2008). Mobbing – Groźna Bomba w Szkole. Psychologia w Szkole,

Charaktery, 3. Piekarska A. (2008). Ciemna Strona Szkoły. Psychologia w Szkole, Charaktery, nr 4. Piekarska A. (2008). Mobbing w Sieci; O Nowoczesnych Narzędziach i Źródłach

Agresji, Głos Pedagogiczny, nr 4.

Piekarska A. (2008). Jak przeciwdziałać mobbingowi uczniowskiemu? Program wychowawczo-interwencyjny „Nie Winić”, Głos Pedagogiczny, nr 4.

Piekarska (2009). Przemoc i Krzywdzenie za Szkolną Bramą, [w:] Katra G i Sokołowska E. (red.), Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole, w druku.

Polskie Biuro Euridyce (2007). Przemoc i agresja w szkołach w Europie – sposoby przeciwdziałania. Raport, Polskie Biuro Euridyce, Fundacja RSE.

28

Rosenberg M. (2008). Rozwiązywanie konfliktów poprzez porozumienie bez przemocy. Warszawa: Santorski & CO,.

29

Dr Anna Piekarska Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PRZEMOC W SZKOLE - DIAGNOZA I PSYCHOPROFILAKTYKA Ćwiczenia – 12 godz.

1. Diagnoza szkolnej traumy

• bezpośrednie i długotrwałe skutki przemocy w szkole w zależności od wieku i profilu psychologicznego dziecka

2. Psychoprofilaktyka mobbingu uczniowskiego • zasady opracowywania oddziaływań profilaktycznych w zakresie agresji

i przemocy, zapoznanie się ze stosowanymi w świecie programami profilaktycznymi (program: „Nie winić”), tworzenie zespołów monitorujących i zapobiegających agresji i przemocy w szkole

3. Psychoprofilaktyka złego traktowania uczniów przez nauczycieli • zapobieganie przemocy nauczycieli wobec uczniów, przygotowywanie

programów edukacyjnych dla nauczycieli na temat przemocy i agresji, przygotowywanie warsztatów uczących radzenia sobie ze stresem i z wypaleniem zawodowym („Program Kształtowania Pozytywnej Relacji Nauczyciel – Uczeń”)

Literatura: do wykładu i do warsztatów/ CBOS (2006). Raport o Przemocy w Szkole. Wydawnictwa Centrum Badania Opinii

Społecznej. Libiszowska-Żółtkowska M., Ostrowska K. (2008). Agresja w szkole.Diagnoza i

profilaktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa. Olweus D. (1998). Mobbing - fala przemocy w szkole: jak ją powstrzymać, Jacek

Santorski i CO, Warszawa. Piekarska A. (2008). Wszystkiego co najgorsze nauczysz się w szkole. Psychologia w Szkole, Charaktery, 2. Piekarska A. (2008). Mobbing – Groźna Bomba w Szkole. Psychologia w Szkole,

Charaktery, 3. Piekarska A. (2008). Ciemna Strona Szkoły. Psychologia w Szkole, Charaktery, nr 4. Piekarska A. (2008). Mobbing w Sieci; O Nowoczesnych Narzędziach i Źródłach

Agresji, Głos Pedagogiczny, nr 4.

Piekarska A. (2008). Jak przeciwdziałać mobbingowi uczniowskiemu? Program wychowawczo-interwencyjny „Nie Winić”, Głos Pedagogiczny, nr 4.

Piekarska (2009). Przemoc i Krzywdzenie za Szkolną Bramą, [w:] Katra G i Sokołowska E. (red.), Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole, w druku.

Polskie Biuro Euridyce (2007). Przemoc i agresja w szkołach w Europie – sposoby przeciwdziałania. Raport, Polskie Biuro Euridyce, Fundacja RSE.

Rosenberg M. (2008). Rozwiązywanie konfliktów poprzez porozumienie bez przemocy. Warszawa: Santorski & CO,.

30

MODUŁ III - KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI WYCHOWAWCZYCH Dr Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

MONITORING I DIAGNOZA ROZWOJU

I PROBLEMÓW EMOCJONALNO-BEHAWIORALNYCH UCZNIA Ćwiczenia – 16 godz.

1. Wprowadzenie - rola psychologa szkolnego

• Analiza oczekiwań adresowanych do psychologa szkolnego przez różne strony systemu

• Wspólne wypracowanie modelu pracy psychologa (funkcje i zadania) • Porównanie modelu proponowanego przez nasz zespół z modelem

wypracowanym w grupie – dyskusja 2. Przegląd form pracy psychologa na terenie szkoły – wykonanie listy metod

i narzędzi wraz z krótkim opisem. 3. Monografia klasy i obserwacja uczestnicząca 4. Diagnoza rozwoju poznawczo-emocjonalnego uczniów 5. Diagnoza problemów emocjonalno-behawioralnych uczniów 6. Planowanie kompleksowej pomocy psychologicznej w typowych

problemach szkolnych 7. Pomoc uczniom zmagającym się ze specyficznymi problemami (np.

depresja, otyłość, uczniowie leczący się w poradniach zdrowia psychicznego, itp.)

8. Pomoc uczniowi niepełnosprawnemu Literatura: Frydrychowicz A., Sobolewska M., Zwierzyńska E. (2004). Testy psychologiczne

i pedagogiczne w poradnictwie. Przewodnik metodyczny. Warszawa: Wydawnictwo: CMPPP.

Gaś Z. (red.) (1995). Psychologia wychowawcza stosowana. Wybrane zagadnienia (Część III – Wybrane techniki diagnozy). Lublin: Wydawnictwo UMCS

Gurycka A., (1982). Monografia klasy – metoda badań psycho-pedagogicznych. Psychologia Wychowawcza, 2, 145-155.

Katra G., Sokołowska E. (red.) (2009, w druku). Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole. Warszawa: Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna.

Milewska E., Szymanowska A. (2000). Postępowanie diagnostyczne w zaburzeniach zachowania u dzieci, [w:] E. Milewska, A. Szymanowska, Rodzice i dzieci. Psychologiczny obraz sytuacji problemowych (s. 214-218). Warszawa: Wydawnictwo: CMPPP MEN.

Milewska E., Szymanowska A. (2000). Studia przypadków, [w:] E. Milewska, A. Szymanowska, Rodzice i dzieci. Psychologiczny obraz sytuacji problemowych (s. 219-256). Warszawa: Wydawnictwo: CMPPP MEN.

31

Dr Ewa Sokołowska Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Akademia Pedagogiki Specjalnej

INDYWIDUALNA I GRUPOWA PRACA Z NAUCZYCIELEM ORAZ Z RELACJĄ NAUCZYCIEL - RODZICE

Wykład - 4 godz. 1. Zagadnienia, które psycholog omawia w kontakcie z nauczycielem,

dyrektorem i/lub radą pedagogiczną • Rozważania o nauczaniu

o Rola nauczyciela o Strategie nauczania o Motywowanie do nauki o Proces oceniania o Trudności w nauce

• Rozważania o wychowaniu o Proces i cele wychowania w środowisku szkolnym o Rola nauczyciela we wstępnym rozpoznaniu problemów uczniów

(emocjonalnych i związanych z zachowaniem) oraz we włączeniu rodzica w życie szkoły

o Trudności wychowawcze i sposoby ich rozwiązywania na terenie szkoły (relacja nauczyciel-uczeń oraz nauczyciel-rodzic)

• Rozważania o rozwoju osobistym o Stres w zawodzie nauczyciela o Wypalenie zawodowe o Rozwój osobisty

2. Sposoby przekazywania wiedzy i umiejętności pracownikom szkoły (praca indywidualna i grupowa) 1. Rozważania o występowaniu przed audytorium (m in. wykład, pogadanka,

referat) 2. Reguły konstruowania, prowadzenia oraz ewaluacji warsztatów i treningów dla

pracowników szkoły (kształtowanie umiejętności wychowawczych, nastawienie na rozwój osobisty)

3. Zasady i formy pracy indywidualnej z nauczycielami oraz w zakresie relacji nauczyciel – rodzice

Literatura: Alberti, R., Emmons, M. (2002). Asertywność. Sięgaj po to, czego chcesz, nie raniąc

innych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Christopher, C. J. (2004). Nauczyciel - rodzic. Skuteczne porozumiewanie się.

Seria: Kompetentny nauczyciel. Gdańsk: GWP. Jones, J., Jenkin, M., Lord, S. (2008). Jak wspierać rozwój zawodowy nauczycieli.

Warszawa: WSiP, Fraszka Edukacyjna Kretschmann, R. (2003). Stres w zawodzie nauczyciela. Seria: Pedagogika. Gdańsk:

GWP. Pijarowska, R., Seweryńska, A. M. (2002). Sztuka prezentacji. Poradnik dla

nauczycieli. Warszawa: WSiP.

32

Roffey, S. (2008). Jak przetrwać w szkole? Przewodnik dla nauczycieli. Warszawa: WSiP, Fraszka Edukacyjna

Sokołowska, E. (2007a). Jak być skutecznym i zadowolonym nauczycielem? Warszawa: Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna.

Sokołowska, E. (2008b). Praca z nauczycielami – jak pokonać stres? Niezbędnik wychowawcy, pedagoga, psychologa, 4, 29-47.

33

Dr Ewa Sokołowska Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Akademia Pedagogiki Specjalnej

INDYWIDUALNA I GRUPOWA PRACA Z NAUCZYCIELEM

ORAZ Z RELACJĄ NAUCZYCIEL - RODZICE Ćwiczenia - 12 godz.

1. Konsultacje, treningi w zakresie pracy indywidualnej i grupowej

z nauczycielem, dyrektorem i radą pedagogiczną. • Jak i o czym warto rozmawiać w ramach indywidualnego/zbiorowego spotkania

z nauczycielem? o Co nauczyciel wiedzieć powinien o wypaleniu zawodowym i przeciwdziałaniu

temu zjawisku (techniki poznawcze i behawioralne)? - Jak radzić sobie stresem związanym z aktywnością zawodową? - Jak rozpoznać symptomy wypalenia zawodowego? - Jak być skutecznym i zadowolonym nauczycielem?

o Jak nauczyciel może wspomagać ucznia w trakcie rozmów indywidualnych oraz w trakcie pracy z klasą?

o Jak pomóc nauczycielowi współpracować z uczniami i ich rodzicami? - Co pozwala nauczycielowi utrzymać dyscyplinę w klasie? - Jakie są najskuteczniejsze sposoby motywowania ucznia przez nauczyciela

do nauki? - Jak można przeciwdziałać zachowaniom ryzykownym uczniów? - Jak nauczyciel może świadomie wspierać kreatywność i umiejętność

współdziałania uczniów? Jak pracować z uczniem zdolnym? - Co pozwala nauczycielowi skutecznie współpracować z rodzicami uczniów?

Jak zainteresować ich tym, co się dzieje w szkole? Jak na bieżąco rozwiązywać problemy pojawiające się w relacji nauczyciel-rodzice? Jak prowadzić wywiadówki i mówić o mocnych oraz słabych stronach uczniów?

o Jak pomóc nauczycielowi rozpoznać wstępne symptomy i podpowiedzieć mu gdzie pokierować ucznia oraz jak posłużyć się diagnozą i wskazówkami od specjalistów? - praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - praca z uczniem przejawiającym problemy z zachowaniem (ADHD, OCC,

CD) - problemy związane z lękiem i zaburzenia nastroju (lęk separacyjny, fobia

szkolna, depresja dziecięca i młodzieńcza) - dziecko ofiara przemocy i molestowania (ptsd)

• Krótkie przypomnienie założeń teoretycznych i schematu pracy w ramach szkoleń i treningów umiejętności dla nauczycieli

2. Przygotowanie do wystąpień przed szerszą publicznością – pogadanki,

prezentacje, wykłady (ćwiczenia do wykonania przez nauczyciela w pracy indywidualnej, zadania domowe, elementy treningu grupowego)

34

Literatura: Babiuch, M. (2002). Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów? Warszawa:

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Benien, K. (2005). Jak prowadzić trudne rozmowy. Kraków: Wydawnictwo WAM. Bocheńska, K. (2005). Sztuka retoryki – uczeń w roli mówcy. Warszawa: WSiP. Deutsch, M., Coleman, P. T. (red.) (2005). Rozwiązywanie konfliktów. Teoria i

praktyka. Kraków: WUJ. Edwards, C. H. (2006). Dyscyplina i kierowanie klasą. Warszawa: PWN. Jones, J., Jenkin, M., Lord, S. (2008). Jak wspierać rozwój zawodowy nauczycieli.

Warszawa: WSiP, Fraszka Edukacyjna Koletyńska, K., Sitko, H. (2005). Spotkania z rodzicami - inaczej, ciekawiej,

skuteczniej. Seria: Biblioteczka dobrego nauczyciela. Warszawa: WSiP. MacKenzie, R. J. (2008) Kiedy pozwolić, kiedy zabronić w klasie. Seria: Biblioteka

wychowawcy. Gdańsk: GWP. Marcjanik, M. (2007). Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa: Wydawnictwo

naukowe PWN. Robertson J. (1998). Jak zapewnić dyscyplinę, ład i uwagę w klasie. Warszawa: WSiP. Schroder, J.-P. (2006). Wypalenie zawodowe - drogi wyjścia. Jak dokonać trwałej

przemiany. Wydawnictwo BC Edukacja Strycharska-Gaś, B. (2005). Za szkolnym progiem. Seria: Szkoła Dziś i Jutro.

Warszawa: WSiP. Szuty, J. (2002). Gdy nauczyciel jest wychowawcą. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne

PWN.

35

Dr Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PSYCHOPROFILAKTYKA I PROMOWANIE WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU OSOBISTEGO

Wykład – 6 godz. 1. Psycholog jako ekspert i konsultant w oświacie

• Ekspertyza wewnątrzsystemowa i zewnątrzsystemowa • Kształtowanie i rozwijanie zdolności samoregulacji w szerszej perspektywie

czasowej jako ważne kryterium efektywności procesu wychowania 2. Podstawowe założenia psychologii pozytywnej jako podstawa

psychoprofilaktyki i promocji zdrowia psychicznego 3. Doradztwo zawodowe dla dzieci i młodzieży Literatura: Gaś Z. B. (1993). Profilaktyka uzależnień. Warszawa: Warszawa: Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne. Gaś Z.B. (1998). Psychoprofilaktyka. Procedury konstruowania programów wczesnej

interwencji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Gęsicki J. (2004). Doradztwo zawodowe dawniej i dziś. Nowa Szkoła, 5, 19-20 Kargulowa A. (2005). Zmiany tożsamości poradnictwa zawodowego i ich reperkusje.

Chowanna, 2, 111-125 King L.A., Wells J.E., Burton C.M. (2007). Pojęcie dobrego życia – w ujęciu szerokim i

wąskim, [w:] P.A. Linley, Joseph S. (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s. 19-40). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Krawczyk L., Kulpa A., Maicka M. (1999). Orientacja zawodowa. Poradnik nauczyciela gimnazjum i szkoły podstawowej. Warszawa – Łódź: Wydawnictwo Szkolne PWN.

Krzywisz-Rynkiewicz B. (2007). Odpowiedzialność podmiotowa dzieci. Jak rozumieć i inspirować jej rozwój? Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Larson R., Jarrett R., Hansen D., Pearce P.S., Walker K., Watkins N., Wood D. (2007). Zorganizowane działania młodzieży jako kontekst pozytywnego rozwoju. [w:] P.A. Linley, Joseph S. (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s. 302-333). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mysior R. (2007). Szkolne ośrodki doradztwa zawodowego. Edukacja i Dialog, 3, 46-50

Paszkowska – Rogacz A. (2003). Psychologiczne podstawy wyboru zawodu: przegląd koncepcji teoretycznych. Warszawa: Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.

Reznitskaya A., Sternberg R.J. (2007). Jak nauczyć podopiecznych mądrego myślenia: program „Edukacja dla mądrości”, [w:] P.A. Linley, Joseph S. (red.), Psychologia pozytywna w praktyce (s. 132-152). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rimm S. B. (1994). Bariery szkolnej kariery. Dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie? Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

36

Sokołowska-Dzioba T. (2002) (red.). Kształtowanie umiejętności wychowawczych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Szamańska J. (2000). Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki. Warszawa: CMPPP MEN.

Trzebińska E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Zajączkowski K. (1997). Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

37

Dr Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PSYCHOPROFILAKTYKA I PROMOWANIE WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU OSOBISTEGO

Ćwiczenia – 8 godz. 1. Opracowywanie ekspertyzy środowiska wychowawczego i procesu

wychowania w szkole i w rodzinie 2. Doradztwo zawodowe – strategie i metody diagnozy predyspozycji

i zainteresowań zawodowych oraz pomoc uczniowi przy konstruowaniu ścieżki rozwoju zawodowego

Literatura: Baczyńska m. (2008). Doradztwo zawodowe koniecznie obecne we współczesnej

szkole. Edukacja i dialog, 2, 27-28 Bielak B. (2008). Scenariusze godzin wychowawczych. Jaki zawód wybrać?

Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Gwizdek B., Sołtys E. (2002). Gimnazjalny projekt profilaktyczno-wychowawczy.

Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Lawrence D. (2008). Jak nauczyć uczniów szacunku do samych siebie? Warszawa:

Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Fraszka Edukacyjna.

38

Dr Anna Cierpka Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

WYBRANE ELEMENTY PRACY TERAPEUTYCZNEJ Z RODZINAMI Wykład – 6 godz.

1. Model pracy psychologicznej z rodzinami na terenie szkoły - możliwości

i ograniczenia placówek oświatowych, zagadnienia ogólne. • Zasadność nawiązywania współpracy z rodzicami w przypadku trudności

dziecka • Reguły współpracy psycholog szkolny-rodzina-nauczyciele • Określenie możliwości pracy z rodzinami na terenie danej placówki • Ustalanie zasad obowiązywania tajemnicy zawodowej w przypadku pracy

z rodzinami na terenie placówki (umowa z dyrekcją szkoły, nauczycielami, rodzicami, uczniami co do zakresu przekazywanych informacji)

2. Model pracy psychologicznej z rodzinami na terenie szkoły - kolejne kroki pracy z uczniem i jego rodziną • Wstępna rozmowa z uczniem • Umówienie się z rodzicami dziecka na spotkanie • Pierwsze spotkanie z rodzicami (bez obecności dziecka) • Trzy-cztery spotkania z całą rodziną • Monitoring działań • Podsumowanie i zakończenie pracy z rodziną

Literatura: /do wykładu i do warsztatów/ Babiuch M. (2002). Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów? Warszawa:

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne de Barbaro B. (red.). (1994). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny.

Kraków: Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielońskiego. Gordon T. (1995). Wychowanie bez porażek w szkole. Warszawa: Instytut

Wydawniczy PAX Gurycka A. (red.). (1980). Stosowana psychologia wychowawcza. Wybrane

zagadnienia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe Kargulowa A. (1991). Szkoła i dom – konkurencja czy współpraca? [w:] A. Kargulowa

[red.]. Dlaczego dzieci nie lubią szkoły? Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Łobocki M. (1985). Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warszawa: Nasza Księgarnia

Pospiszyl I. (1984). Przemoc w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Rylke H. (1993). W zgodzie z sobą i z uczniem. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Żłobicki W. (2000). Rodzice i nauczyciele w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

39

Dr Anna Cierpka Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

WYBRANE ELEMENTY PRACY TERAPEUTYCZNEJ Z RODZINAMI Ćwiczenia – 8 godz.

W ramach warsztatów zaprezentowane zostaną zasady i wybrane formy pracy z rodzinami, które można wykorzystać podczas pracy z uczniem i jego rodziną na terenie szkoły. Warsztaty będą wymagały od uczestników aktywnego udziału (dramy, opanowanie na podstawowym poziomie wybranych technik pracy z rodziną oraz prowadzenia wybranych fragmentów sesji).

1. Kontrakt • umowa z rodziną: zasady konstruowania, określanie granic podejmowanej

pracy, ustalanie konkretnych treści umowy 2. Wybrane techniki pracy z systemem rodzinnym

• „opowiedz mi o swoim dziecku....”- przeorganizowanie negatywnego obrazu dziecka, klaryfikacja istoty problemu, parafrazy, pytania cyrkularne, jasne formułowanie oczekiwań, komunikaty „ja”

3. Mapa Przestrzeni Życiowej Rodziny • technika umożliwiająca rozumienie procesów rodzinnych

4. Wybrane techniki projekcyjne • wspomagające pracę z rodziną: test Stosunków Rodzinnych Anthony-Bene,

Drzewo Przeżyć, Rysunek Rodziny, CAT, TAT, Test Niedokończonych Zdań Rottera, test Drzewa Cocha

Literatura: /do wykładu i do warsztatów/ Babiuch M. (2002). Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów? Warszawa:

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne de Barbaro B. (red.). (1994). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny.

Kraków: Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielońskiego. Gordon T. (1995). Wychowanie bez porażek w szkole. Warszawa: Instytut

Wydawniczy PAX Gurycka A. (red.). (1980). Stosowana psychologia wychowawcza. Wybrane

zagadnienia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe Kargulowa A. (1991). Szkoła i dom – konkurencja czy współpraca? [w:] A. Kargulowa

[red.]. Dlaczego dzieci nie lubią szkoły? Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Łobocki M. (1985). Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warszawa: Nasza Księgarnia

Pospiszyl I. (1984). Przemoc w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Rylke H. (1993). W zgodzie z sobą i z uczniem. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Żłobicki W. (2000). Rodzice i nauczyciele w edukacji wczesnoszkolnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

40

Dr Elżbieta Żuchowska-Czwartosz Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

UCZNIOWIE MEDIATORAMI KONFLIKTÓW

W ŚRODOWISKU SZKOLNYM (PEER MEDIATION) Warsztaty – 10 godz.

1. Realizowane programy mediacji rówieśniczych w świecie i w Polsce 2. Wdrażanie systemu mediacji rówieśniczych w szkole - tworzenie szkolnych

ośrodków mediacyjnych 3. Jak przygotować uczniów do roli mediatorów? 4. Podstawowa lista umiejętności poznawczo - emocjonalnych i kompetencji

społecznych dla bycia mediatorem 5. Symulacja przypadków mediacji rówieśniczych Lektury: Deutsch M. (1996). Wychowanie dla pokoju. Nowiny Psychologiczne, 4, 5-21. Hauk D. (2002). Łagodzenie konfliktów w szkole i w pracy z młodzieżą. Kielce:

Wydawnictwo Jedność. Lindsay P. (1999). Conflict resolution and peer mediation in public schools. What

works. Mediation Quarterely, 16 (1), 85 - 99) - tłumaczenie dla potrzeb słuchaczy w sylabusie zajęć.

Czwartosz E. (2005). Materiały z konferencji "Rozwiązywanie konfliktów w szkole" organizowanej przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologicznej Pedagogicznej, oraz, CODN. Wykład wprowadzający: "Edukacyjne programy rozwiązywania konfliktów".

41

Mgr Magdalena Budziszewska Mgr Aleksandra Olszańska Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

TRENING UMIEJĘTNOŚCI KOMUNIKACYJNYCH

W INTERAKCJI WYCHOWAWCZEJ Warsztaty – 16 godz.

1. Komunikacja w interakcji wychowawczej – jej cechy uniwersalne

i specyficzne. • Proces i kanały komunikacji. Specyfika komunikacji w interakcji wychowawczej • Triada komunikacyjna • Bariery komunikacyjne, czyli co nam utrudnia porozumiewanie się • Przyczyny powstawania barier w komunikacji i metody ich przezwyciężania

2. Model komunikacji Schulza von Thuna „Uszy von Thuna” • Analiza stylu komunikowania się • Cztery płaszczyzny wypowiedzi (rzeczowa, apelu, relacji i samoprezentacji) • Zastosowanie – praktyczne konsekwencje modelu

3. Model komunikacji według Virginii Satir • Style komunikacji w rodzinie i wychowaniu • Style utrudniające i wspierające rozwój wychowanków • Dopasowanie stylu komunikacji

4. Jak słuchać, żeby inni chcieli z nami rozmawiać? • Bycie słuchaczem – co to znaczy? • Techniki aktywnego słuchania (podążanie, parafrazowanie,

dowartościowywanie, odzwierciedlanie emocji, przeformułowywanie emocji, klaryfikacja etc.)

• Pytania i zachowania wzbudzające pozytywne nastawienie, zachęcające do kontaktu i wspierające otwartość

• Zniekształcenia w komunikacji (generalizacje, usunięcia, deformacje wypowiedzi itp.)

5. Jak wyrażać siebie, szanując rozmówcę? • Komunikat typu „Ja” vs komunikat typu „Ty” • Wyrażanie emocji w rozmowie • Technika FUO – wyrażanie oczekiwań

o Opisanie faktów o Wyrażanie uczuć o Przedstawienie oczekiwań

6. Udzielanie informacji zwrotnej • Udzielanie informacji zwrotnej w szkole i wychowaniu • Komunikowanie treści trudnych • Wspieranie zasobów i mocnych stron osoby

7. Elementy asertywności • Asertywne radzenie sobie z krytyką i zachowaniami manipulacyjnymi

42

Literatura: Cooper P.J. (2002). Sprawne porozumiewanie się: 114 scenariuszy ćwiczeń z

mówienia i słuchania. Warszawa: CODN Golka M. (2000). Bariery w komunikowaniu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM Jagieła J. (2004). Komunikacja w szkole: krótki poradnik psychologiczny. Kraków:

Rubikon Król-Fijewska M. (2000). Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Warszawa: W.A.B Puzynina J. (1993), Etyka międzyludzkiej komunikacji. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Semper Rostowska T. (2002), Postawy rodzicielskie percypowane przez młodzież a style

komunikacji wewnątrz rodzinnej [w:] Rostowska T., Rostowski J. (red.) Rodzina - rozwój - praca, wybrane zagadnienia. Łódź: Wyższa Szkoła Informatyki w Łodzi

Satir V. (2002). Rodzina. Tu powstaje człowiek, Gdańsk: GWP Satir V., Bandler R., Grinder J. (1999). Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej

komunikacji, Gdańsk: GWP Stewart J. (2003). Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji interpersonalnej.

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Thun F.S. (2001). Sztuka rozmawiania. [Cz.] 2, Rozwój osobowy. Kraków: WAM

43

Dr Adam Tarnowski Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

PODSTAWY POMIARU W PSYCHOLOGII SZKOLNEJ Warsztaty – 8 godz.

Cel zajęć: Przygotowanie słuchaczy Studium podyplomowego do rozumienia, interpretacji i samodzielnego tworzenia prostych narzędzi pomiarowych (testów osiągnięć szkolnych, testów kompetencji, narzędzi ewaluacyjnych. Opis zajęć. Na zajęciach warsztatowych słuchacze zostaną zapoznani z podstawowymi pojęciami teorii pomiaru, umożliwiającymi rozumienie, ocenę Jakości oraz (w podstawowym zakresie) tworzenie własnych narzędzi stosowanych w psychologii szkolnej. 1. Istota pomiaru

• Moc wskaźnika, trafność i rzetelność • Standaryzacja skal • Normy centylowe i oparte o rozkład normalny

2. Testy osiągnięć szkolnych i ich trafność treściowa 3. Konstruowanie ankiet ewaluacyjnych 4. Przegląd problematyki testów psychologicznych

• czego szukać w podręczniku? Literatura: Brzeziński J. (1998). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN

44

Dr Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

KODEKS ETYCZNY PSYCHOLOGA SZKOLNEGO I WSPÓŁPRACA Z INNYMI PLACÓWKAMI POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

Ćwiczenia – 4 godz.

1. Analiza etycznych uwarunkowań zawodu psychologa 2. Wymogi etyczne pracy psychologa szkolnego a wypełnianie obowiązków

i zadań zawodowych 3. Prawne uwarunkowania wzajemnej współpracy z innymi placówkami

pomocy psychologicznej 4. Tworzenie banku placówek współpracujących

Literatura: Andrzejewski M. (2007). Dziecko jako podmiot ochrony prawnej (zarys problematyki

adresowany do psychologów), [w:] A. I. Brzezińska i Z. Toeplitz (red.), Problemy etyczne w badaniach i interwencji psychologicznej wobec dzieci i młodzieży (s. 25-60). Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej „Academica”.

Brzeziński J., Toeplitz-Winiewska M. (2000). Etyczne dylematy psychologii. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Frydrychowicz A. (2006). Jakość pracy poradni psychologiczno- pedagogicznej. Mierzenie, budowanie systemu, zarządzanie. Warszawa: Wydawnictwo: CMPPP.

Gryniewicz H. (2009, w druku). Współpraca psychologa szkolnego z instytucjami pozaszkolnymi w świetle przepisów prawnych. [w:] G. Katra, E. Sokołowska (red.), Rola i zadania psychologa we współczesnej szkole. Warszawa: Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna.

45

Moduł IV - WYCHOWANIE W RODZINIE Prof. UW, dr hab. Elżbieta Dryll Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

Rodzina jako środowisko wychowawcze

Wykład – 8 godzin Celem zajęć jest podsumowanie wiadomości na temat rodzinnego środowiska wychowawczego, w kontekście dwupodmiotowego modelu procesu wychowawczego, ze zwróceniem uwagi na te zjawiska i czynniki, które mogą mieć wpływ na zachowanie dziecka w szkole i jednocześnie pozostają w zasięgu możliwości oddziaływania psychologa w szkole. Wykład opierać się będzie na prezentacji badań, dyskutowane również będą ich implikacje związane z pozycją psychologa szkolnego. 1. Modele wychowania rodzinnego

• trzy metafory opisujące proces wychowawczy (niezapisanej karty, ziarna, wspólnej drogi)

• wychowanie jako transfer systemu znaczeń (w modelu „wspólnej drogi”) 2. Podstawowe pojęcia opisujące rodzinę jako system

• etos rodzinny; oczekiwania jako regulator homeostazy systemu • stałość i zmiana - etapy życia rodzinnego, kryzysy, rytuały i rytualizacja

3. Etap pierwszy życia rodzinnego • tworzenie się rodziny (seks, miłość, małżeństwo); zadania rozwojowe

i zagrożenia pierwszego okresu małżeńskiego

4. Etap drugi życia rodzinnego • rodzina z małym dzieckiem (kryzys związany z narodzinami pierwszego

dziecka; aktualizacja i wzbogacanie systemu oczekiwań wobec dziecka; wzorce macierzyństwa i ojcostwa); zadania rozwojowe i zagrożenia drugiego okresu życia rodzinnego

5. Etap trzeci życia rodzinnego • rodzina z dziećmi w wieku szkolnym (potężny mechanizm oczekiwań; trudności

wychowawcze; samodzielność i pomoc; „odrabianie lekcji”; czynniki wpływające na ustosunkowanie dzieci do szkoły; przemiany wzoru interakcji związane z wiekiem; kształtowanie odpowiedzialności za rodzinę); zadania rozwojowe i zagrożenia trzeciego etapu życia rodzinnego

6. Etap czwarty życia rodzinnego • starsza młodzież i opuszczanie gniazda (faza „pustego gniazda” z perspektywy

dzieci; zmiany relacji rodzice-dzieci wynikające z narodzenia się wnucząt); zadania rozwojowe i trudności czwartego etapu życia rodzinnego

7. Etap piąty życia rodzinnego

46

• dziadkowie, rodzice i dzieci (rola dziadków; dzieci w obliczu śmierci i choroby osób z rodziny); zadania rozwojowe i zagrożenia piątego etapu życia rodzinnego

8. Patologia życia rodzinnego • źródła patologii; rodzina niewydolna wychowawczo

Literatura: Dryll E., (2001). Interakcja wychowawcza. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu

Psychologii PAN. Wybrane prace magisterskie jako dodatkowe źródło przy pisaniu eseju zaliczeniowego

(do wypożyczenia u prowadzącego)

47

Dr Anna Cierpka Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

KRÓTKOTERMINOWA INTERWENCJA W SYTUACJI KRYZYSU RODZINNEGO

Warsztaty – 16 godz. W ramach warsztatów omówiona zostanie propozycja krótkoterminowej interwencji w sytuacji kryzysu rodzinnego. Zajęcia zorganizowane będą w formie dramy – na podstawie odgrywanych spotkań rodziny (kilkoro uczestników zajęć) i terapeuty (osoba prowadząca zajęcia) prześledzimy przebieg kilku spotkań interwencyjnych, mających na celu przeprowadzenie systemu rodzinnego przez sytuację kryzysową. Zadaniem pozostałej części grupy, nie odgrywającej ról poszczególnych członków rodziny będzie pozostawanie w pozycji superwizyjnej i obserwacja procesu z perspektywy zewnątrz-systemowej. Kolejne części pracy z rodziną podsumowywane będą dyskusją na forum grupy. Etapy pracy z systemem rodzinnym: 1. Pierwsze spotkanie psychologa z rodziną

• ustalenie problemu, oczekiwań poszczególnych członków rodziny; rozmowa na temat kryzysu jako naturalnego zjawiska w rodzinie i jako szansy na jej rozwój

2. Indywidualne spotkania z członkami rodziny • pogłębienie pracy w ujęciu systemowym, uwzględnienie ważności każdej osoby

w rodzinie 3. Spotkania w diadach

• sesja małżeńska, praca z rodzeństwem 4. Spotkania z całym systemem

• klaryfikacja oczekiwań, udrażnianie komunikacji, uzgadnianie wspólnych postanowień; zamykanie pracy z rodziną, koncentracja na zasobach systemu rodzinnego

Literatura: Cierpka A. (2003). Systemowe rozumienie funkcjonowania rodziny. [w:] Jurkowski

[red.]. Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej (s.107-129). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Cierpka A. (2008). Zadania psychologa szkolnego. Psychologia w szkole, 3 (19), s. 49 – 55.

Faber A., Mazlish E. (1992). Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały? Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły? Poznań: Media Rodzina

Gordon T. (1991). Wychowanie bez porażek. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX Mostwin D. (1992). Przestrzeń życiowa rodziny. Ekologiczny model terapii rodziny w

stanie kryzysu. Warszawa: Synapsis Namysłowska I. (1997). Terapia rodzin. Warszawa: Springer PWN

48

Praszkier R. (1992). Zmieniać nie zmieniając. Ekologia problemów rodzinnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Pohorecka A. (red.). (1992). Rodzina w terapii. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii

49

Studia podyplomowe „Psycholog i pedagog we współczesnej szkole” Notki biograficzne dr Grażyna Katra Adiunkt w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW Psycholog wychowawczy. Zainteresowania zawodowe to przede wszystkim problematyka okresu dorastania. Prowadzi zajęcia specjalizacyjne i fakultatywne z zakresu zagrożeń i konfliktów dorastania oraz ich profilaktyki. Zajmowała się również przygotowaniem psychologicznym studentów kierunków nauczycielskich, na studiach podstawowych i podyplomowych. Zainteresowania naukowe – głównie zagadnienie przyszłościowej perspektywy czasowej i związanej z nią zdolności do przewidywania konsekwencji własnych zachowań oraz projektowanie przez młodzież własnej przyszłości. dr hab. Maria Ledzińska, prof. UW Profesor UW w Katedrze Psychologii Różnic Indywidualnych Wśród zainteresowań naukowych m.in. zagadnienia takie jak przetwarzanie informacji w procesach pamięci, uczenia się i nauczania; przetwarzanie informacji przez osoby o zróżnicowanym poziomie zdolności (różne obszary psychologii poznawczej). Zastosowanie psychologii poznawczej w edukacji. dr hab. Elżbieta Wiśniewska-Dryll, prof. UW Profesor UW w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW Wśród zainteresowań naukowych m. in. psychologia wychowawcza - zagadnienia teoretyczne, wychowanie w rodzinie, interakcja matka – dziecko, oczekiwanie jako mechanizm wpływu wychowawczego, etos rodzinny, analiza narracji. dr Anna Cierpka Adiunkt w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW. Zainteresowania naukowe to głównie psychologia rodziny oraz psychologia narracyjna. Autorka kilkunastu publikacji dotyczących wymienionych obszarów. W praktyce prowadzi terapię rodzinną, małżeńską i indywidualną według podejścia systemowego. Trzy lata pracy na stanowisku psychologa szkolnego, w ramach specjalizacji przygotowuje studentów do pracy z rodzinami na terenie szkoły. Wśród zainteresowań naukowych m.in. zagadnienia takie jak terapia rodzinna, psychologia rodziny, teoria narracyjnego konstruowania rzeczywistości, problematyka wychowawcza. dr Elżbieta Żuchowska-Czwartosz Adiunkt w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW Psycholog wychowawczy. Zajmuje się problematyką konfliktów szkolnych, programami edukacyjnymi w zakresie rozwiązywania konfliktów, mediacjami konfliktów rodzinnych i wychowawczych. Uczestniczyła jako członek międzynarodowego zespołu ekspertów w opracowaniu standardów szkolenia mediatorów w krajach Unii Europejskiej. Ponadto wśród zainteresowań naukowych znajdują się m.in. zagadnienia takie jak: szkoła jako instytucja, świadomość praw dziecka, konflikty edukacyjne, mediacje.

dr Anna Piekarska Adiunkt w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW Wśród zainteresowań naukowych m.in. następujące zagadnienia krzywdzenie dziecka: rodzina, instytucja, system. Skutki krzywdzenia i zaniedbania - trauma, PTSD Przemoc w szkole; mobbing i złe traktowanie przez nauczycieli - stres i trauma szkolna Związki samobójstw dzieci i młodzieży z krzywdzeniem w domu i w szkole. prof. dr hab. Janusz Trempała Profesor zwyczajny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie Dyrektor Instytutu Psychologii Wydziału Pedagogiki i Psychologii UKW

Wśród zainteresowań naukowych m.in. następujące zagadnienia: psychologia rozwojowa, rozwój poznawczy i moralny dzieci i młodzieży. Autor wielu licznych publikacji z zakresu psychologii rozwojowej człowieka. Był koordynatorem ogólnopolskich badań nt. Rozwój poznawczy i moralny dzieci i młodzieży w warunkach edukacji równoległej w ramach Centralnego Projektu Badań Podstawowych (CPBP 08.17.III.8), współpracował z L-E. Malmbergiem(Abo University, Finlandia, obecnie Oxford University) w ramach badań miedzykulturowych nt. Future-orientation of European Youth (1994-2000) oraz z B. Trippmacher (Bamberg University, Niemcy) w badaniach nad przystosowaniem młodzieży niemieckiej w Polsce pt. Individualpädagogischen Sondermassnahme in Polen (1996-1998) zleconych przez AWO-Mennheim/Friedrich-Ebert-Heim, w ramach programu resocjalizacji prowadzonego przez Niemcy w różnych krajach świata. W planach: Projekt Bydgoskich Badań Podłużnych (BSL) nad dziećmi, rodzicami i dziadkami w regionie bydgoskim w ramach współpracy między różnymi ośrodkami badań nad rodziną w Europie

dr hab. Dorota Turska, prof. UMCS Profesor w Zakładzie Psychologii Ogólnej Instytutu Psychologii UMCS Wśród zainteresowań naukowych m.in. następujące zagadnienia: psychologia edukacji, psychologia osobowości, szczególnie osobowościowe uwarunkowania sukcesów szkolnych. dr Ewa Sokołowska Aktualnie zatrudniona w Akademii Pedagogiki Specjalnej Ma doświadczenie w pracy dziećmi i młodzieżą przeżywającą niepowodzenia szkolne oraz w pracy z rodzicami, która koncentruje się na problemach wychowawczych. Prowadzi szkolenia i warsztaty dla nauczycieli, psychologów i pedagogów szkolnych w nurcie poznawczo-behawioralnym (np.: Jak pomagać dzieciom w radzeniu sobie z gniewem?; Jak wspierać dziecko, aby nie stało się ofiarą przemocy?; Wspomaganie pracy nauczyciela w szkole podstawowej: Jak radzić sobie z kłopotliwym zachowaniem ucznia?). Część swoich doświadczeń praktycznych, opierając się o refleksję teoretyczną, opisała w dwóch książkach wydanych w 2007 przez Fraszkę Edukacyjną: Jak być skutecznym i zadowolonym nauczycielem oraz Jak postępować z agresywnym uczniem. Zmiana sposobu myślenia i działania. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka PTP oraz Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczo-Behawioralnej.

mgr Magdalena Budziszewska Doktorantka w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW Wśród zainteresowań naukowych m.in. następujące zagadnienia: psychologia narracyjna, rozwój człowieka w biegu życia, metody jakościowe w psychologii, analiza treści, komputerowa analiza lingwistyczna, psychoterapia. mgr Aleksandra Olszańska Doktorantka w Katedrze Psychologii Wychowania Wydziału Psychologii UW

KALKULACJA FINASOWA STUDIA PODYPLOMOWE Wydziału Psychologii UW PSYCHOLOG I PEDAGOG WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE

Czesne 5900 zł

Stawka za 1 godzinę dydaktyczną Wykład – profesor Wykład – doktor Warsztaty Ćwiczenia

180 zł 130 zł 80 zł 80 zł

Liczba godzin dydaktycznych: • wykłady w 1 grupie: 95 godz. • ćwiczenia 161 godz. w 2 grupach, co daje 2x161=322 godz. • praktyki 100 godz.

Razem: 95+322+100=517 godzin

356 godzin

Liczba uczestników 32 Liczba zjazdów 16 +1 egzamin

Kalkulacja opłacalności studiów Przychód: Liczba osób

Czesne Przychód - 30%Narzut UW

- 30%Narzut Wydział

Przychód po odjęciu narzutów

32 5900 zł 188 800 zł 56 640 zł 56 640 zł 75 520 zł

Koszty studiów Koszty dydaktyki:

Wykłady – profesor

Wykłady - doktor

Ćwiczenia, warsztaty

Praktyki -opieka

43 godz.x1grupa x180 zł

52 godz.x1grupy x 130 zł

161 godz.x2 grupy = 322 x 80 zł

32 os x 150 zł

7 740 zł

6 760 zł

25 760 zł

4 800 zł

Razem 45 060 zł Koszt dydaktyki wraz

z narzutami ZUS 45 587,20 zł

Inne koszty: Rodzaj wydatków Razem

Wynagrodzenia kierownika 18 mies. x 400 zł 7 200,00 zł Sekretariat 18 mies. x 400 zł 7 200,00 zł

Księgowość i finanse 18 mies. x 300 zł 5 400,00 zł

Egzaminy końcowe 3 000,00 zł

Promocja 700,00 zł

Materiały i inne 1 764,50 zł Razem 25 264,50 zł

Inne koszty wraz narzutami ZUS

29 932,80 zł

Koszty ogółem: 45 587,20 zł (dydaktyka) + 29 932,80 zł (inne koszty) = 75 520 zł Studia są opłacalne ( samo finansujące) przy minimalnej liczbie 32 uczestników (wynik 0,0 zł),