przemysław Śleszyński instytut geografii i przestrzennego ... · warszawa, 13 kwietnia 2011 r....

Przemysław ŚleszyńskiInstytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

III Seminarium miejskie Na jakiej ulicy mieszkamy? Warszawa, 13 kwietnia 2011 r.

1. Czy okres po 1989 r. jest wyjątkowy w sensie przekształceń przestrzennych?

2. Które z przekształceń wynikają z inercji procesów sprzed 1989 r., a które są nowe?

3. Na ile zachodzące zmiany są spontaniczne,a na ile zaplanowane?


1. Uwarunkowania przemian tkwią jeszcze w poprzednim systemie.

2. Warszawa do 1989 r. kształtowała się jako tzw. miasto socjalistyczne.


1. Przewaga ideologii nad ekonomią (Pałac Kulturyi Nauki, nazwy ulic, usuwanie symboli patriotycznych i narodowych).

2. Centralizacja administracyjna i nieliczenie się z potrzebami lokalnymi.

3. Ekstensywne, chaotyczne zagospodarowanie (zwłaszcza w częściach centralnych).

4. Przerost funkcji mieszkaniowej, niedostateczne wyposażenie w usługi w nowych osiedlach.

5. Monotonna architektura i jej unifikacja (zwłaszcza mieszkalnictwo).

6. Ścisła kontrola meldunkowa, warunkująca osiedlanie mieszkańców zgodnie z aktualnymi priorytetami politycznymi i ekonomicznymi (klasa urzędnicza i deklarowany egalitaryzm).


WARUNKI WYKONALNOŚCI

Niemal doszczętne zniszczenie części centralnych, umożliwiające całkowitą przebudowę śródmieścia(A. Ciborowski: „jeden z najbardziej pasjonujących i pouczających w skali światowej poligonów urbanistycznych”).

Dekret komunalizacyjny (1945) i przejęcie przez państwo gruntów w granicach przedwojennej Warszawy.

Pomimo tego G. Węcławowicz udowodnił (1974), że struktury społeczno-przestrzenne, które ukształtowały się po II wojnie światowej, były dalekie od egalitaryzmu oraz

nawiązywały do zróżnicowań przedwojennych


1. Słabe wykształcenie się i znaczenie centrum w strukturze funkcjonalnej miasta i aglomeracji.

2. Ekstensywne zagospodarowanie, chaotyczna, przemieszana struktura przestrzenna.

3. Bardzo silna rola funkcji mieszkaniowej, przemieszana struktura społeczno-przestrzenna, słaba mobilność rezydencjalna mieszkańców, powolne starzenie się.

4. Silna rola funkcji przemysłowej, głównie w zachodniej części, gdzie również zachowanie przedwojennej struktury społeczno-przestrzennej.

5. Ukształtowanie się dwóch centrów: patriotycznego (Starówka, Nowy Świat) i komunistycznego (Plac Defilad, PKiN).


Czynniki zmian:1. Przywrócenie renty gruntowej.2. Zmiany w strukturze własnościowej.3. Radykalne zmiany popytu na pracę i struktury zatrudnienia.4. Powrót znaczenia samorządności i roli władz lokalnych.5. Wzrost liczby „aktorów miejskich”, interakcji i konfliktów interesów.

W efekcie następują zmiany w przestrzeni i krajobrazie:1. Wzrost intensywności użytkowania, zwłaszcza w centrum.2. Wzrost zróżnicowań społeczno-przestrzennych.3. Zmiana zachowań przestrzennych, w tym dojazdów do pracy.4. Zmiana krajobrazu i symboliki poszczególnych miejsc.5. Postępująca defragmentacja przestrzenna.


• Skala przemian Warszawy w okresie transformacji wynika z jej szczególnej pozycji.

• Warszawa jest bowiem głównym ośrodkiem życia politycznego, społecznego i gospodarczego w kraju.

• Warunkuje to wszelkie aspekty przemian, a przede wszystkim skalę inwestycji.

• W okresie transformacji Warszawa pozostaje liderem przemian.



Źródło: J.V. Beaverstock, R.G. Smith, P.J. Taylor, 1999, A Roster of World Cities, Cities, 16 (6), s. 445-458


KAPITALIZM POLITYCZNY, OLIGOPOLE…

Z. Rykiel (1997): „Zmienność i niejasność przepisów, których jedynymi kompetentnymi interpretatorami są ich twórcy powoduje, że bliskość przestrzenna administracji centralnej jest rodzajem renty przestrzennej przeliczanej na czas i pieniądze przedsiębiorców”

B. Jałowiecki (2008): „Czy Warszawa jest miastem III Świata?”

POSTĘPUJĄCA POLARYZACJA GOSPODARCZA

1. Renta gruntowa to inaczej korzyść z lokalizacji. W systemie rynkowym ceny gruntów najwyższe są w centrum, gdyż tam można mieć najwyższe zyski, np. z handlu lub wynajmu.

2. Na obszarze centralnym Warszawy głównym decydentem w procesie zmian własnościowych gruntów są władze miejskie.

3. Nieuregulowane sprawy własnościowe powodują, że samorząd lokalny pozostaje w mniej lub bardziej jawnym konflikcie z byłymi właścicielami lub ich spadkobiercami.

4. Wskutek problemów własnościowych tradycyjny obszar śródmieścia stał się obszarem trudnym do inwestowania.


0 2 4 6 8 km

20

500

1000

200

100

650

1500

1990 zł / 1 m2

S = 140.27100461r = 0.87705327

odleglosc [km]sr

edni

a cen

a gru

ntow

[zl/m

2]

0 2 4 6 8 10 12 14 16 180

250

500

750

1000

1250

1500

1750

2000


Mapa własności gruntów w pierwszych latach transformacji (około 1993)

Według Miejskiej Pracowni Urbanistycznej i Planowania Rozwoju

1. Natężenie pozwoleń na budowęa odległość od centrum.


2. Natężenie reklam a odległość od centrum.

3. Lokalizacja przedsiębiorstw


S = 173.14859822r = 0.99453081

0 4 8 12 16 200.0

1190.1

2380.1

3570.2

4760.2

5950.3

7140.3


1995 2004


• Powstanie dużej liczby przedsiębiorstw — budowa i adaptacja obiektów dla potrzeb biurowo-administracyjnych.

• Wzniesienie około 150 budynków o funkcji biurowej (ok. 3 mln m²).

• Koncentracja na pograniczu Śródmieścia i Woli, na zachód od Pałacu Kultury i Nauki.

• Duży rozrzut przestrzenny związany m.in. z nieuregulowanym statusem własnościowym terenów.


SALDO

WrocławWrocławWrocławWrocławWrocławWrocławWrocławWrocławWrocław

WARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWAWARSZAWA

KatowiceKatowiceKatowiceKatowiceKatowiceKatowiceKatowiceKatowiceKatowice

BiałystokBiałystokBiałystokBiałystokBiałystokBiałystokBiałystokBiałystokBiałystok

ŁódźŁódźŁódźŁódźŁódźŁódźŁódźŁódźŁódź

PoznańPoznańPoznańPoznańPoznańPoznańPoznańPoznańPoznań

KrakówKrakówKrakówKrakówKrakówKrakówKrakówKrakówKraków

GdańskGdańskGdańskGdańskGdańskGdańskGdańskGdańskGdańsk

LublinLublinLublinLublinLublinLublinLublinLublinLublin

SzczecinSzczecinSzczecinSzczecinSzczecinSzczecinSzczecinSzczecinSzczecin

SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











SALDO











24


ZLEWNIE MIGRACYJNE 2005-2006


1. Proces polaryzacji gospodarczej:wzrost metropolii i stagnacja obszarów peryferyjnych, polegający na relokacji wykwalifikowanych zasobów pracy (wewnętrzny i zewnętrzny drenaż mózgów).

2. Istotą trwałych podstaw wzrostu ekonomicznego wielkich ośrodków miejskich i ich konkurencyjności jest przyciąganie ludzi młodych, dobrze wykształconych (lub zdobywających wykształcenie) i przedsiębiorczych.

3. Metropolie są „napędzane” stałym dopływem wysokokwalifikowanej kadry, występują liczne sprzężenia zwrotne i efekty aglomeracyjne - korzyści skali). (Ludność z wyższym wykształceniem chętniej wybiera duże miasta lub ich strefy podmiejskie jako miejsce zamieszkania i kariery zawodowej).

4. W rezultacie odpływu bardziej uzdolnionych i wykształconych mieszkańców struktura ludności pod tym względem znacznie się polaryzuje.

5. Wskutek efektów wymywania tworzą się charakterystyczne cienie wielkich metropolii - „wysysających” zasoby ludzkie.


+ =

wykształcenie wyższe 2002 przybyli 1989-2002i posiadali (2002) wykształcenie wyższe


1989-2006


Naplyw migracyjny do Warszawy

0

5

10

15

20

25

30

35

z Warszawyz innych miastze wsi

‰

0 5 10 15 20 5 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 lat

Napływ do podwarszawskich gmin wiejskich

0

2

4

6

8

10

12

14

z Warszawyz innych miastze wsi

‰

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 lat

Suburbanizacja to odpływ ludności ze stref wewnętrznych miast na obszary rozwijających się podmiejskich jednostek osadniczych

Istotą suburbanizacji w wymiarze demograficznym jest przenoszenie się ludności w rocznikach starszych (25-55 lat), niż w przypadku tradycyjnych migracji (20-35 lat), w wymiarze ekonomicznym - zasobniejszych finansowo (klasa średnia)


0

5

10

15

20

25

30

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39km

2002

1988

%

Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w rejonach statystycznych oraz w zależności od

odległości od centrum (skrzyżowanie Alej Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej) w latach

1988 i 2002


Wykresy szacowanych zmian liczby ludności w Warszawie i strefie zewnętrznej.

Warianty: S – stagnacyjny, K – koncentracyjny, D – dekoncentracyjny.


Przewidywane zmiany liczby ludności w kohorcie 20-34 lata w okresie 208-2035 w tradycyjnym regionie migracyjnym (zlewni migracyjnej) Warszawy (bez miast na prawach powiatu i strefy zewnętrznej stolicy). A – bez uwzględnienia napływów i odpływów (A1 – na podstawie znanej

obecnie liczby roczników w wieku 0-34 lata, na okres 2009-2027, A2 – doszacowanie osób jeszcze nie urodzonych na lata 2028-2034); B – według prognozy pospisowej GUS (2009-2030).


ZLEWNIE MIGRACYJNE 2005-2006


dla potrzeb prognozy zapotrzebowania na ciepło po raz pierwszy udało się obliczyć maksymalne dopuszczalne powierzchnie zabudowy brutto wynikające z obowiązującego studium uikzp

porównując te dane z istniejącą zabudową, otrzymano saldo rezerw inwestycyjnych


Symulacje:1. M1 – wielorodzinna (74 mln m2)2. M2 – jednorodzinna bardziej

skupiona (50 mln m2)3. M3 – jednorodzinna (M3

ekstensywna) – 1 mln m2

4. U – usługi (M<20%)5. I – inne (M<5%)

6. Razem w Warszawie –M łącznie – 125 mln m2, nawet przy bardzo ostrożnym liczeniu 40 m2

brutto na osobę - 3 mln mieszkańców


W FAZIE INWAZJI (1989-1994) NASTĘPOWAŁO:

1. Gwałtowne i chaotyczne wprowadzenie mechanizmów rynkowych związanych przede wszystkim z działaniem renty gruntowej.

2. Zawłaszczanie przez różne grupy interesów poszczególnych "wolnych" obszarów centrum miasta.

3. Adaptacja infrastruktury i zasobów ludzkich do nowych potrzeb. 4. Kształtowanie się pierwszych biegunów aktywności.


W FAZIE EKSPANSJI (1995-1999) NASTĘPOWAŁO:

1) Pierwsze próby porządkowania mechanizmów rynkowych.2) Lokalizacja wielkich inwestycji zagranicznych, głównie biurowych.3) Lokalizacja pierwszych mieszkań o wysokim standardzie, początek rewitalizacji i

gentryfikacji.4) Szybki przyrost miejsc pracy.5) Konflikty przestrzenne i konflikty interesów związane m.in. z reprywatyzacją.6) Wzrost intensywności i rodzajów użytkowania powodujący dekompozycję

dotychczasowej struktury przestrzennej.


W FAZIE KONSOLIDACJI (PO 1999 R.) NASTĘPOWAŁO:

1. Spowolnienie procesów inwestycyjnych.2. Wprowadzenie w życie pierwszych studiów uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego.3. Dalsze rozprzestrzenianie się biegunów aktywności.4. Narastanie konfliktów przestrzennych.5. Spadek znaczenia funkcji mieszkaniowej.6. Poprawa estetyki otoczenia.

Czy przestrzeń Warszawy odpowiada naszym potrzebom i aspiracjom?


1. (+++) GOSPODARKA: utrzymanie wiodącej roli ekonomicznej, przewaga konkurencyjna, inwestycje, atrakcyjność rynku pracy i kariery zawodowej.

2. (+/-) ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE: utrzymanie się lub poprawa niezłej sytuacji (jak na obszary zurbanizowane) w zakresie dostępności do terenów zielonych , pogarszanie się warunków aerosanitarnych.

3. (-) TRANSPORT: pogarszanie się warunków komunikacyjnych, inwestycje nie nadążająe za wzrostem mobilności i natężenia ruchu. Poprawa dojazdów ze strefy podmiejskiej spowoduje drugą falę suburbanizacji.

4. (--) SPOŁECZEŃSTWO: starzenie się ludności, silniejsze migracje wewnętrzne, napływ imigrantów, wzrost zróżnicowań społecznych, postępująca polaryzacja i segregacja społeczna, rozpad systemów wartości i więzi społecznych, erozja kultury wysokiej.

5. (--) PRZESTRZEŃ: dalsza degradacja przestrzeni, dekapitalizacja zabudowy mieszkaniowej, chaos przestrzenny. Wzrost konfliktów o przestrzeń w różnych wymiarach (głównie ekonomicznym i aksjologicznym).


Dziękuję za uwagę

Przemysław ŚleszyńskiInstytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawae-mail: [email protected], http://www.igipz.pan.pl/


przemysław Śleszyński instytut geografii i przestrzennego ... · warszawa, 13 kwietnia 2011 r....

Documents