prinsip pembelajaran aktif dalam pengajaran dan

PRINSIP PEMBELAJARAN AKTIF DALAM PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

PENDIDIKAN ISLAM

Ab. Halim Tamuri

Fakulti Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Siti Muhibah Haji Nor

Institut Pendidikan Guru, Kampus Ilmu Khas, Kuala Lumpur

ABSTRAK

Tujuan utama artikel ini ialah untuk membincangkan asas-asas pelaksanaan prinsip

pembelajaran aktif dalam pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam. Secara umumnya

kajian-kajian dijalankan menunjukkan bahawa amalan pengajaran guru pendidikan Islam

mempunyai hubungan yang signifikan terhadap keberkesanan pendidikan dan juga

perkembangan akhlak pelajar. Maka, semua guru pendidikan Islam perlu mempelbagaikan

kaedah, teknik dan strategi dalam pengajaran dan pembelajaran di dalam dan uar bilik darjah.

Pembelajaran aktif merupakan salah satu kaedah yang boleh digunakan oleh guru-guru

pendidikan Islam dalam meningkatkan kualiti pelaksanaan pendidikan Islam. Terdapat enam

aspek utama dalam pelaksanaan pembelajaran aktif pendidikan Islam iaitu pemprosesan

maklumat menggunakan kemahiran meta kognitif; gaya belajar; kolaboratif sosial dan

kemasyarakatan; aplikasi ciri-ciri pembelajaran aktif; e) strategi-strategi pelaksanaan

pembelajaran aktif dan fungsi guru pendidikan Islam dalam proses pengajaran dan

pembelajaran.

Kata kunci : Pembelajaran Aktif, Pengajaran & Pembelajaran dan Pendidikan Islam.

PENDAHULUAN

Pelaksanaan sesuatu sistem pendidikan dan proses pembinaan kurikulumnya tidak lengkap dan

sempurna sekiranya aspek yang berkaitan dengan pengajaran dan pembelajaran tidak

dititikberatkan. Kaedah pengajaran yang berkesan dan sesuai adalah aspek yang perlu diberikan

perhatian kerana ia merupakan penggerak hubungan dua hala yang saling pengaruh-

mempengaruhi di antara guru dan pelajar. Ini merupakan juga satu jalan atau cara bagi mencapai

matlamat sesuatu pengajaran. Dalam proses P&P, guru-guru boleh memilih berbagai-bagai jenis

kaedah dan pendekatan yang sesuai kerana tiada satu kaedah yang dikatakan terbaik atau lebih

sesuai untuk sesuatu mata pelajaran sahaja. Maka, bagi mencapai hasrat ini, guru pendidikan

Islam perlu lebih kreatif dalam pengajaran dan pembelajaran di dalam dan luar bilik darjah.

Perkembangan teknologi, perubahan budaya dalam masyarakat, budaya pelajar serta

perkembangan psikolgi pelajar-pelajar memerlukan guru-guru pendidikan Islam perlu

melaksanakan inovasi di dalam proses P&P. Apa yang jelas, penggunaan pelbagai kaedah

pengajaran ditidak boleh tidak lari daripada konsep asal sebagaimana yang telah dilaksanakan

oleh Rasulullah SAW dan tokoh-tokoh pendidikan Islam terdahulu. Penggunaan kaedah

pengajaran yang kreatif dan efektif akan memberi ruang kepada guru dalam memberi kefahaman

Jurnal Pendidikan Fakulti Pendidikan Bil 3 (2) 2015

29

dan mengawasi aktiviti pelajar-pelajar. Ini juga menggambarkan tahap kebijaksanaan guru dalam

mewujudkan suasana pembelajaran yang positif dan kondusif seiring dengan hasrat sistem

pendidikan di abad ke-21 yang kini lebih menumpukan kepada penggunaan teknologi terkini dan

pembelajaran yang berkesan.

KEPERLUAN KEPADA PELBAGAI PENDEKATAN DALAM PENGAJARAN DAN

PEMBELAJARAN PENDIDIKAN ISLAM

Secara umumnya, terdapat pelbagai isu dan masalah tentang pelaksanaan Pendidikan Islam di

sekolah dibincangkan oleh ramai pihak dan sebahagian besarnya mempunyai hubungkait yang

signifikan dengan proses pengajaran dan pembelajaran dan amalan pengajaran guru Pendidikan

Islam dalam bilik darjah khasnya dan sekolah amnya. Kesemua perubahan ini memerlukan

perhatian dan kesungguhan daripada guru-guru Pendidikan Islam untuk melaksanakannya. Tidak

dapat dinafikan, bahawa guru merupakan agen yang paling penting kerana mereka adalah

pelaksana kepada segala perancangan yang telah dirangka oleh pihak penggubal kurikulum.

Guru-guru juga seharusnya mempunyai strategi, perkaedahan pengajaran, kemahiran yang sesuai

dan terkini serta keilmuan yang mantap bagi melaksanakan tanggungjawab tersebut.

Terdapat beberapa asas penting dalam usaha melaksanakan pendekatan baru dalam pengajaran

dan pembelajaran Pendidikan Islam pada masa kini. Satu kajian telah dijalankan oleh Mohd

Yusof Othman et. al. (2011) berkaitan dengan pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah-sekolah

menengah di Malaysia. Dapatan menunjukkan terdapat hubungan yang sederhana antara

pemboleh ubah pengaruh persekitaran sosial dan tahap penghayatan Islam (r=.510, sig.=.000),

serta pengaruh persekitaran sosial dan pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah (r=.613,

sig.=.000). Namun, analisis kolerasi ini juga menunjukkan terdapat wujud hubungan yang kuat

antara pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah dan tahap penghayatan Islam (r=.740,

sig.=.000). Ini menunjukkan pelaksanaan mata pelajaran pendidikan Islam yang ditawarkan di

sekolah-sekolah menengah memberi impak yang positif kepada pelajar-pelajar.

Jadual 1: Kolerasi antara pemboleh ubah pengaruh persekitaran sosial dan pelaksanaan

pendidikan Islam di sekolah

Pemboleh ubah r Sig.

Pengaruh Ibu bapa * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .425 .000

Pengaruh Guru * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .576 .000

Pengaruh Rakan-rakan * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .353 .000

Pengaruh Artis * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .119 .000

Pengaruh Persekitaran Sekolah * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di

Sekolah

.406 .000

Pengaruh Masyarakat * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .394 .000

Pengaruh Undang-undang * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di Sekolah .398 .000

Pengaruh Persekitaran Sosial * Pelaksanaan Pendidikan Islam Di

Sekolah

.613 .000

*Signifikan pada aras p<0.01


30

Selain melihat hubungan pemboleh ubah pengaruh persekitaran sosial dengan tahap pengetahuan

Islam dan tahap penghayatan Islam pelajar, kajian ini turut melihat hubungan antara pemboleh

ubah pengaruh persekitaran sosial dengan pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah. Dapatan

yang diperoleh menunjukkan secara keseluruhannya pengaruh persekitaran sosial memberikan

kesan yang positif kepada pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah (r=.613, sig.=.000).

Dalam kajian ini, didapati guru dilihat menjadi pemboleh ubah yang paling berpengaruh

terhadap pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah (r=.576, sig.=.000) Pemboleh ubah-pemboleh

ubah lain juga seperti pengaruh ibu bapa (r=.425, sig.=.000), persekitaran sekolah (r=.406,

sig.=.000) dilihat memberikan sumbangan yang signifikan walaupun lebih rendah daripada guru.

Selain itu, faktor undang-undang (r=.398, sig.=.000), peranan masyarakat (r=.394, sig.=.000)

turut dilihat memberi sumbangan dalam memastikan pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah

berjalan dengan lancar. Bagi faktor rakan sebaya pula (r=.353, sig.=.000), hubungan yang wujud

adalah lemah walaupun hubungan tersebut adalah lemah. Dapatan kajian ini juga menunjukkan

bahawa faktor artis pula didapati menjadi pemboleh ubah yang paling kurang berpengaruh

(r=.119, sig.=.000) dalam mempengaruhi pelaksanaan Pendidikan Islam di sekolah. Dapat

difahami bahawa pelajar-pelajar yang mempunyai perpektif yang positif terhadap faktor sosial

akan mempunyai pandangan yang positif terdapat pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah.

Jadual 2: Kolerasi antara pemboleh ubah pengaruh persekitaran sosial dan tahap penghayatan

Islam

Pemboleh ubah r Sig.

Pengaruh Ibu bapa * Tahap Penghayatan Islam .364 .000

Pengaruh Guru * Tahap Penghayatan Islam .477 .000

Pengaruh Rakan-rakan * Tahap Penghayatan Islam .305 .000

Pengaruh Artis * Tahap Penghayatan Islam .118 .000

Pengaruh Persekitaran Sekolah * Tahap Penghayatan Islam .314 .000

Pengaruh Masyarakat * Tahap Penghayatan Islam .318 .000

Pengaruh Undang-undang * Tahap Penghayatan Islam .330 .000

Pengaruh Persekitaran Sosial * Tahap Penghayatan Islam .510 .000

*Signifikan pada aras p<0.01

Jadual 2 di atas pula menunjukkan dapatan analisis kolerasi antara pemboleh ubah pengaruh

persekitaran sosial dan tahap penghayatan akhlak. Ini adalah kerana secara keseluruhannya

pengaruh persekitaran sosial dilihat memberi impak yang signifikan pada tahap sederhana

terhadap tahap penghayatan Islam pelajar (r=.510, sig.=.000). Dapatan kajian ini menunjukkan

pada padangan pelajar, guru Pendidikan Islam (r=.477, sig.=.000) dilihat mampu memberi

pengaruh yang sangat positif dalam membentuk penghayatan Islam mereka. Kedudukan dilihat

lebih kuat sedikit berbanding dengan pengaruh ibu bapa yang dilihat lebih rendah berbanding

dengan faktor guru-guru pendidikan Islam (r=.364, sig.=.000).

Faktor-faktor lain seperti undang-undang (r=.330, sig.=.000), masyarakat (r=.318, sig.=.000),

persekitaran sekolah (r=.314, sig.=.000) dan rakan-rakan (r=.305, sig.=.000) juga dilihat mampu

memberi kesan terhadap tahap penghayatan Islam responden walaupun hubungan tersebut pada

aras yang kurang kuat. Jadual di atas menunjukkan faktor yang paling lemah dan kurang


31

memberi pengaruh terhadap pembentukan Islam remaja adalah pengaruh artis (r=.118,

sig.=.000).

Maka, kajian ini mendapati pengaruh guru lebih kuat terhadap pelaksanaan pendidikan Islam di

sekolah dan juga penghayatan Islam pelajar-pelajar. Faktor ibubapa menduduki tempat kedua

selepas guru dalam kedua aspek tersebut. Walaupun hubungan antara guru dan penghayatan

Islam masih pada tahap yang sederhana, kajian ini menunjukkan faktor guru lebih dominan

daripada ibu bapa dalam mempengaruhi pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah dan juga

penghayatan Islam pelajar-pelajar. Kajian juga mendapati faktor artis adalah faktor yang paling

lemah dalam hubungan dengan pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah dan juga penghayatan

Islam pelajar-pelajar. Faktor-faktor lain seperti undang-undang, masyarakat, rakan dan

persekitaran sekolah turut menyumbang kepada pelaksanaan pendidikan Islam di sekolah dan

juga penghayatan Islam pelajar-pelajar tetapi pada tahap kurang kuat berbanding dengan faktor

guru dan ibu bapa.

Sebelum itu, satu kajian yang dijalankan oleh Ab. Halim et. al (2006) berkaitan dengan amalan

guru berteraskan konsep 5M telah dapat mengenal pasti beberapa isu berkaitan dengan amalan

guru pendidikan Islam di sekolah menengah dan rendah di Malaysia. Seramai 1210 orang guru

Pendidikan Islam sekolah rendah dan menengah telah terlibat dalam kajian ini (493 orang untuk

pemerhatian pengajaran dan 717 bagi temu bual. Selain itu, 3166 orang pelajar daripada

sekolah-sekolah menengah di Selangor, Kedah, Kelantan, Melaka, Johor dan Sarawak juga telah

dipilih sebagai responden kajian. Berikut adalah profil guru pendidikan Islam berteraskan konsep

guru dalam Islam iaitu Muddaris, Muaddib, Murabbi, Musryid dan Mu`allim.

Jadual 3 : Indek Amalan Pengajaran Guru Pendidikan Islam Berdasarkan Penilaian Pelajar

Berdasarkan amalan pengajaran guru pendidikan Islam di bilik darjah diatas, domain muaddib

adalah aspek yang paling dominan, diikuti oleh murabbi. Manakala kualiti domain mursyid,

mucallim dan mudarris perlu dipertingkatkan dalam proses pengajaran dan pembelajaran

pendidikan Islam. Sehubungan dengan itu, pembangunan kelima-lima domain amalan

pengajaran tersebut perlu diberikan penekanan yang seimbang dalam semua latihan keguruan

pendidikan Islam. Kajian ini mendapati elemen muddaris yang berkaitan dengan elemen utama

dalam pengajaran iaitu penggunaan kaedah-kaedah pengajaran yang digunakan, kejayaan

mewujudkan iklim dan personaliti bilik darjah yang baik, mempunyai kepakaran serta

mempunyai kecekapan dan kemampuan membuat keputusan profesional masih berada pada

tahap yang rendah berbanding dengan domain yang lain.

74

76

78

80

82

84

86

88

Mudarris Muaddib Murabbi Mursyid Muallim


32

Satu kajian telah dijalankan oleh Ab. Halim et. al. (2007) melihat tentang kesan pengajaran dan

pembelajaran Pendidikan Islam di peringkat sekolah menengah, khususnya di sekolah-sekolah

menengah kebangsaan. Seramai 1, 403 pelajar Islam Tingkatan 4 daripada 17 buah sekolah

menengah kebangsaan di tiga buah daerah di negeri Johor, iaitu Johor Baharu, Muar dan

Segamat, telah telibat dalam kajian ini. Kajian ini mendapati orentasi keseluruhan amalan-

amalan agama di kalangan remaja adalah berada pada tahap yang sederhana. Dalam kajian ini

didapati orentasi akhlak peribadi remaja berada tahap yang tinggi, orentasi akhlak sosial pada

tahap sederhana dan orentasi akhlak agama pada tahap yang sederhana. Kajian ini juga

mendapati bahawa sikap pelajar-pelajar sikap terhadap agama Islam dalam kalangan remaja

melayu dalam kajian ini berada pada tahap yang tinggi. Selain itu, terdapat hubungan positif

yang signifikan antara semua pemboleh-pembolehubah iaitu orientasi amalan agama remaja,

amalan akhlak peribadi, amalan akhlak sosial, amalan akhlak agama dan sikap remaja terhadap

Islam.

Selain itu Anisah (2008), Abdul Shukor (2008) dan Mohd Azman (2008) telah menguji satu

modul pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam berasaskan masjid. Modul ini diasaskan

kepada kurikulum pendidikan Islam Tingkatan 2, KBSM. Hasil kajian mereka jalankan,

didapati, pelajar-pelajar dan guru-guru berasa sangat positif terhadap inovasi yang dijalankan

oleh penyelidik-penyelidik tersebut. Bagi memastikan kesinambungan kreativiti guru pendidikan

Islam, mereka perlu memberikan tumpuan kepada pembangunan model atau pun modul

pengajaran dan pembelajaran yang berteraskan kepada inovasi dalam P&P pendidikan Islam.

Kajian-kajian ini juga mendapati masih belum terdapat satu modul berasaskan masjid atau surau

dalam pengajaran pendidikan Islam di sekolah.

Satu kajian terbaru berkaitan dengan kualiti diri guru pendidikan Islam sekolah menengah di

Sabah telah dijalankan oleh Kassim Tusin (2010). Kajian kualitatif ini mendapati bahawa

mendapati terdapat tiga kategori kualiti guru pendidikan Islamyang utama iaitu, pengetahuan,

personaliti dan kemahiran. Sumber kualiti pula berkisar sekitar keluarga, kesungguhan semasa di

IPT dan penglibatan aktif dalam aktiviti-aktiviti rasmi dan kemasyarakatan setelah bergelar

guru. Mereka telah mengaplikasi kualiti keguruan mereka di sekolah di samping tidak

mengabaikan hal-hal kekeluargaan dan kemasyarakatan. Kajian ini merumuskan kualiti diri guru

pendidikan Islam berkait rapat dengan tiga tema iaitu falsafah, psikologi dan sosiologi. Kualiti

diri guru termasuk kemahiran pengajaran dan pembelajaran adalah amat penting dalam usaha

membentuk sahsiah pelajar secara berkesan.

Satu kajian berskala besar telah dijalankan untuk mengkaji tahap profesionalisme guru-guru

pendidikan Islam di sekolah-sekolah menengah di seluruh Malaysia (Ab. Halim et. al. 2010).

Kajian ini telah melibatkan 2400 pelajar, 464 guru pendidikan Islam dan 603 orang pentadbir

dan guru-guru daripada bidang lain yang menilai tahap profesionalisme guru-guru pendidikan

Islam berteraskan Standard Guru Malaysia dan ditambah dengan satu elemen baru iaitu asas

keagamaan guru. Berikut adalah dapatan kajian yang dijalankan:


33

Jadual 4: Indek Amalan Guru Pendidikan Islam

Secara keseluruhannya, dapatan kajian menunjukkan guru-guru pendidikan Islam mempunyai

tahap profesionalisme yang agak tinggi dalam disekolah kerana keseluruhan min berada pada

tahap melebihi 4.00. Namun ianya masih perlu diberikan perhatian khususnya pada aspek agama

yang menunjukkan min terendah berbanding dengan min yang lain menurut pandangan guru

sendiri dan juga pentadbir dan rakan-rakan daripada bidang yang lain. Isu perlu dikaji kerana

terdapat berbezaan yang sangat ketara antara persepsi pelajar dan persepsi kendiri dan pentadbir

dan rakan-rakan mereka.

Jasmi Amin (2011) telah menjalankan kajian yang bertujuan untuk mengenal pasti kualiti

prasarana pengajaran dan pembelajaran (P&P) pendidikan Islam di surau-surau sekolah. Kajian

melibatkan 400 pelajar tingkatan empat di 12 buah sekolah menengah kebangsaan di daerah

Melaka Tengah, Melaka. Secara keseluruhannya, analisis data menunjukkan kualiti prasarana

P&P di surau-surau Sekolah Menengah Kebangsaan daerah Melaka Tengah berada pada tahap

sederhana tinggi. Begitu juga dengan tahap minat pelajar untuk mengikuti proses P&P

Pendidikan Islam di surau sekolah turut mencapai tahap sederhana tinggi. Namun hasil kajian

mendapati tahap penggunaan surau sekolah dari aspek ibadah dan pendidikan berada pada tahap

sederhana rendah. Selain itu hasil kajian yang diperolehi menunjukkan terdapat hubungan yang

signifikan antara kualiti prasarana P&P dengan minat pelajar untuk mengikuti proses P&P

Pendidikan Islam di surau sekolah. Tahap penggunaan surau sekolah dari aspek ibadah dan

pendidikan juga didapati mempunyai hubungan yang signifikan dengan minat pelajar untuk

menjalani proses P&P di surau sekolah.

Zakaria Abdullah (2011) telah menjalankan satu kajian tentang pelaksanaan pengajaran dan

pembelajaran berpusatkan pelajar dalam kalangan guru-guru pendidikan Islam di sekolah-

sekolah menengah kebangsaan di Malaysia. Kajian ini mendapati guru-guru pendidikan Islam

dapat melaksanakan pendekatan berpusatkan pelajar semasa pengajaran mereka tetapi tahapnya

masih perlu diperbaiki lagi. Keadah yang digunakan masih banyak berpusatkan guru walaupun

terdapat usaha yang dijalankan untuk melaksanakan pembelajaran berpusatkan pelajar. Antara

isu penting yang dikenal pasti dalam kajian ini ialah kurangnya latihan-latihan yang berkaitan

dengan pedagogi terkini diberikan kepada guru-guru pendidikan Islam di sekolah-sekolah

menengah kebangsaan. Ini menyebabkan guru-guru tidak dapat melaksanakan dengan berkesan

pembelajaran berpusatkan pelajar sebagaimana yang diperlukan dalam perkembangan

pendidikan masa kini. Malah semenjak hampir sepuluh tahun lalu,kajian mendapati murid-murid

3.83.9

44.14.24.34.44.54.6

GURU PENDIDIKANISLAM

PENTADBIR DANGURU LAIN

PELAJAR


34

di sekolah menengah lebih berminat kepada proses pembelajaran yang aktif yang berasaskan

kepada aktiviti-aktiviti pembelajaran kendiri. Kajian oleh Ab. Halim et. al. (2004) mendapati

minat pelajar lebih tertumpu kepada aktiviti-aktiviti berikut:

Jadual 5: 10 Aktiviti Yang Diminati Oleh Pelajar-Pelajar Dalam Pengajaran Dan Pembelajaran

Pendidikan Islam Di Sekolah.

Bil Aktiviti Jumlah

Pelajar

Peratusan

(100%)

1 Membuat lawatan 1212 56.60

2 Penggunaan komputer 915 42.76

3 Kuiz 749 35.00

4 Tayangan filem/video 700 32.7

5 Permainan (teka silang kata) 604 28.22

6 Melayari laman web 568 26.54

7 Bercerita 528 24.67

8 Projek secara berkumpulan 493 23.04

9 Perbincangan kumpulan 428 20.00

10 Menghafal doa dan ayat al-Quran 423 19.77

Secara keseluruhannya, paparan data dalam jadual di atas menunjukkan bahawa aktiviti

pembelajaran yang berpusatkan seperti lawatan merupakan aktiviti yang paling menarik

menurut perspektif pelajar, di mana 56.6% orang pelajar memilih aktiviti tersebut. Selaras

dengan kepesatan industri teknologi maklumat masa kini, pelajar turut cenderung untuk memilih

pendekatan pengajaran menggunakan komputer sebagai salah satu aktiviti yang menarik minat

(42.76%) dan 26.5% sukakan pengajaran yang melibatkan mereka melayari laman web. Kuiz

dan tayangan video turut menjadi pilihan utama pelajar, di mana 35% pelajar dan 32.7%

daripada pelajar memilih pendekatan pengajaran tersebut. 28.2% pelajar pula memilih teknik

yang menggabungkan permainan dan 24.7% pula sukakan aktiviti bercerita. Kelihatan juga

pelajar cenderung untuk memilih aktiviti seperti projek (23%) dan perbincangan (20%) yang

dilaksanakan secara berkumpulan. Aktiviti hafazan doa dan ayat al-Quran turut dipilih oleh

19.77% pelajar. Di samping itu, pelajar turut gemarkan aktiviti bersoal jawab (16.21%),

pertandingan dalam kelas (15.75%) serta membaca al-Quran bersama guru (15.61%).

PEMBELAJARAN AKTIF: KEPERLUAN DALAM PENGAJARAN DAN

PEMBELAJARAN BERKESAN PENDIDIKAN ISLAM

Secara umumnya, kepelbagaian pendekatan dan strategi pedagogi seperti pembelajaran aktif

mampu meningkatkan keupayaan prestasi akedemik pelajar di samping mendorong perubahan

sikap dan minat pelajar kepada sesuatu mata pelajaran jika diterapkan di dalam perancangan

proses pengajaran dan pembelajaran oleh guru-guru. Omar al-Syaibani (1975) menggariskan

beberapa prinsip pengajaran dan pembelajaran berkesan antaranya:

1. mengetahui motivasi, keperluan dan minat belajar,

2. memahami tujuan belajar,


35

3. mengetahui tahap kematangan pelajar,

4. memahami perbezaan-perbezaan individu di antara pelajar,

5. menyediakan peluang pengalaman praktik

6. memperhatikan kefahaman dan mengetahui hubungan-hubungan, integrasi pengalaman

dan kelanjutannya, keaslian, pembaharuan dan kebebasan berfikir,

7. menjadikan proses pendidikan itu sebagai pengalaman yang menggembirakan bagi

pelajar.

Kajian oleh Carroll dan Leander (2001) menyatakan bahawa motivasi pelajar boleh ditingkatkan

melalui penggunaan strategi-strategi pembelajaran aktif seperti pengurusan grafik dan teknik

menyoal boleh meningkatkan kemahiran berfikir aras tinggi pelajar di samping meningkatkan

keupayaan pelajar untuk mengurus dan mentafsir maklumat. Perubahan sikap dan prestasi

pencapaian yang meningkat di kalangan dapat dijadikan ukuran hasil daripada penggunaan

strategi yang telah disarankan. Sehubungan itu, penggunaan strategi pembelajaran aktif di dalam

kelas seperti latihan penyelesaian masalah, projek koperatif pelajar, kumpulan kerja yang tidak

formal, simulasi, kajian kes dan main peranan boleh menjadikan pengajaran dan pembelajaran

menjadi lebih berkesan (Mayers dan Jones, 1993). Ini diasaskan kepada andaian sekiranya

pendekatan pembelajaran aktif yang dilaksanakan dalam matapelajaran Sains seperti kenyataan

di atas mampu meningkatkan prestasi pencapaian dan minat pelajar kepada matapelajaran Sains,

maka sudah tentu ia boleh diaplikasikan kepada mata-matapelajaran lain seperti Pendidikan

Islam. Namun, isu yang perlu diberikan perhatian, bagaimana pembelajaran aktif dalam

pengajaran dan pembelajaran di bilik darjah mampu meningkatkan pencapaian, minat dan

interaksi pelajar kepada mata pelajaran Pendidikan Islam.

Pembelajaran aktif telah berlaku jika seorang pelajar, mempunyai kuasa autonomi dalam

pembelajaran masing-masing, mampu membuat keputusan tentang hasil pembelajaran mereka,

menghargai tugasan yang diberikan kepadanya, menguji sendiri idea mereka, merancang dan

mereka eksperimennya sendiri, melaporkan hasil keputusan kepada kelas, menilai sendiri hasil

yang diperolehi, menyelesaikan sendiri masalah, berbincang dan berinteraksi dengan tujuan

dalam kumpulan dan membuat refleksi tentang apa yang telah dipelajari dan membentuk semula

idea mereka.

Pada asasnya, pembelajaran aktif merujuk kepada aktiviti pembelajaran yang berfokuskan

kepada aktiviti yang dilakukan oleh pelajar itu sendiri dengan bimbingan guru yang merangkumi

proses pengambilan maklumat oleh pelajar, pencernaan maklumat dalam pelbagai bentuk

diagram atau nota ringkas, menjalankan eksperimen sains dengan arahan dan menyenaraikan

hasil eksperimen serta merungkai permasalahan yang dihadapi dalam eksperimen secara

berkumpulan (Mohd Azman, 2005). Pembelajaran aktif adalah proses bagaimana individu

mendapatkan maklumat atau pengetahuan dengan menggabungkan kemahiran mendengar,

melihat dan melakukan untuk mengekalkan ingatan dan memahami sesuatu konsep atau fakta.

Pembelajaran aktif juga bergantung kepada gaya belajar sosial individu dan kolaboratif sewaktu

berinteraksi dengan persekitaran seperti masyarakat dan suasana tempat untuk membina idea

daripada fakta atau konsep yang abstrak kepada yang jelas, untuk memahami sesuatu disiplin

ilmu pengetahuan atau maklumat yang diperlukan (Silberman 1996).


36

Dalam sesi pengajaran dan pembelajaran, apabila guru banyak bercakap dalam pengajaran, maka

sukar bagi pelajar untuk mengingati pelbagai fakta yang disampaikan oleh guru tersebut.

Ataupun besar kemungkinan pelajar tidak memberikan tumpuan kerana, walaupun bahan

pengajaran yang disampaikan menarik, namun mereka sukar memberi tumpuan pada apa yang

diajarkan dalam tempoh waktu yang lama. Kajian menunjukkan pelajar mendengar tanpa berfikir

pada kadar 400 hingga 500 patah perkataan seminit. Apabila pelajar mendengar dalam tempoh

yang agak lama, manakala guru pula bercakap empat kali ganda lebih perlahan, mereka mungkin

menjadi bosan dan fikiran mereka tidak tertumpu kepada pembelajaran yang berlaku (Silberman

1996). Terdapat beberapa masalah yang dihadapi dalam kaedah syarahan dalam pembelajaran

yang terlalu panjang iaitu :

1. Tumpuan pelajar merosot bagi setiap minit yang berlalu.

2. Kaedah syarahan hanya menarik kepada pelajar auditori.

3. Kaedah syarahan cenderung menggalakkan pembelajaran maklumat pada tahap fakta

yang rendah.

4. Kaedah syarahan mengandaikan semua pelajar memerlukan maklumat yang sama dan

pada kepantasan yang sama.

5. Pelajar cenderung untuk tidak menyukai kaedah syarahan.

KONSEP PELAKSANAAN PEMBELAJARAN AKTIF

Isu perkaedahan yang lebih sesuai perlu dilakukan dalam pengajaran dan pembelajaran

Pendidikan Islam masa kini oleh guru-guru dan ini boleh disesuaikan dengan konsep

pembelajaran aktif yang lebih berpusatkan pelajar. Dalam melaksanakan pembelajaran aktif,

konsep pemprosesan maklumat dalam kemahiran metakognitif, konsep gaya belajar dan konsep

belajar daripada sudut kolaboratif sosial adalah asas utama yang membentuk konsep

pembelajaran aktif (Mohd Azman, 2005). Terdapat beberapa aspek penting dalam pelaksanaan

pembelajaran aktif yang perlu diberikan perhatian dalam pengajaran dan pembelajaran

pendidikan Islam antaranya:

a) Pemprosesan Maklumat Menggunakan Kemahiran Metakognitif

Untuk memproses maklumat dengan lebih berkesan, tindak balas dari luar dan dari dalam

kawasan otak perlu dilaksanakan. Apabila kita membincangkan maklumat dengan orang lain dan

dipelawa bertanyakan soalan tentang topik yang dibincangkan, otak kita dapat melakukan kerja

pembelajaran dengan lebih baik. Dengan melakar, mencatat atau sebagainya, pelajar dapat

memperoleh maklum balas tentang sejauhmana ia memahami maklumat yang diperolehi.

Pembelajaran dipertingkatkan apabila pelajar diarah melakukan sesuatu tindakan seperti berikut :

1. menyampaikan maklumat dengan menggunakan perkataan mereka sendiri,

2. memberi contoh tentang maklumat yang diperolehi,

3. mengenali bentuk samaran dan keadaan maklumat yang berbeza-beza tentang maklumat

yang diperolehi,

4. mengaitkan antara maklumat yang diperolehi dengan fakta ataupun idea lain,

5. menggunakan maklumat itu dalam cara yang berbeza,


37

6. maramalkan beberapa akibat dari maklumat berbeza yang diperolehi, atau

7. membanding beza maklumat tesebut.

Kemahiran metakognitif memerlukan pentafsiran maklumat yang diperolehi dengan melibatkan

proses menguji, merumus dan menerang semula maklumat kepada orang lain untuk disimpan

dalam bentuk ingatan. Dalam pembelajaran pasif, otak yang bertindak memproses maklumat

dengan bentuk kemahiran metakognitif tidak dapat menyimpan maklumat dengan baik sebagai

ingatan (Silberman 1996). Penyampaian maklumat boleh memberi kesan segera kepada otak

tetapi tanpa ingatan fotografi, pelajar tidak dapat mengingati dengan banyak dalam apa jua

tempoh masa.

Pembelajaran sebenar bukan sekadar menghafal maklumat, kerana sebhagian maklumat yang

dihafal akan lenyap beberapa jam kemudian. Untuk mengingati apa yang diajar, pelajar harus

memikirkannya. Guru tidak boleh membuat kerja mental bagi pelajar kerana pelajar harus

menggabungkan apa yang didengar dan dilihat sebagai suatu maklumat yang bermakna. Tanpa

peluang berbincang, bertanya soalan, membuat, malah mengajar orang lain, pembelajaran

sebenar tidak berlaku. Pembelajaran berlaku berperingkat-peringkat. Pelajar mengambil masa

yang lama untuk memahami sesuatu maklumat pelajaran kerana perlu kepada proses pemikiran

untuk memahami maklumat tersebut. Pelajar harus diberikan beberapa pendedahan yang

berlainan, bukan sekadar pengulangan input sahaja (Silberman 1996).

b) Gaya Belajar

Pendidik perlu menyedari bahawa para pelajar mempunyai gaya pembelajaran yang berbeza-

beza. Sesetengah pelajar belajar dengan baik apabila melihat orang lain melakukannya dan suka

kepada penyampaian maklumat yang tersusun. Golongan pelajar visual lebih suka menulis apa

yang diberitahu oleh guru. Lazimnya pelajar visual bersikap diam diri dan jarang terganggu

kepada bunyi bising yang berlaku semasa proses pembelajaran berlangsung. Berbanding pelajar

auditori, mereka sering menghiraukan apa yang dilakukan oleh guru ataupun menulis nota.

Mereka banyak bergantung pada keupayaan mereka mendengar dan mengingati maklumat

pembelajaran semasa pembelajaran berlangsung. Semasa di dalam kelas, mereka banyak

bercakap dan mudah terganggu kepada bunyi bising. Pelajar kinestatik pula belajar melalui

penglibatan secara langsung dalam aktiviti. Mereka cenderung menjadi impulsif atau mengikut

gerak hati dan kurang sabar. Semasa di dalam kelas, mereka resah kecuali apabila mereka boleh

berlegar-legar dan membuat sesuatu. Pendekatan mereka kepada pembelajaran mungkin

kelihatan tidak teratur dan rawak (Harmin 1994). Cara pengajaran dan pembelajaran aktif dan

kolaboratif mewujudkan kesesuaian strategi pembelajaran kepada pelajar masa kini. Untuk lebih

berkesan, guru harus menggunakan gabungan strategi atau pendekatan pembelajaran seperti

perbincangan dan projek kumpulan kecil, persembahan dan perdebatan dalam kelas, latihan dan

pengalaman pembelajaran di dalam dan di luar kelas, serta simulasi dan kajian kes.

c) Kolaboratif Sosial dan Kemasyarakatan

Pelajar masa kini menghadapi sebuah dunia yang mengalami ledakan dan perkembangan ilmu

pengetahuan yang pesat, mereka lebih berasa bimbang dan bersikap defensif.. Keperluan untuk

berasa selamat perlu dipenuhi sebelum keperluan bagi mencapai sesuatu, mengambil risiko dan


38

meneroka sesuatu yang baru dapat dilakukan. Salah satu cara untuk berasa selamat dan terjamin

adalah dengan mempunyai keperluan berhubung dengan orang lain dan berasa kehadirannya

diterima dalam sesebuah kumpulan. Perasaan bahawa kehadiran seseorang pelajar itu diterima

dalam sesuatu kumpulan pelajar, membolehkan pelajar tersebut menghadapi cabaran yang

mendatang. Apabila seseorang individu belajar dengan orang lain dan bukan seorang diri,

individu tersebut mempunyai sokongan emosi dan juga intelek yang membolehkan individu tadi

menjangkau lebih jauh daripada peringkat pengetahuan dan kemahiran yang sedia ada pada diri

individu tersebut (Silberman 1996).

Meletakkan seseorang pelajar ke dalam sekumpulan pelajar dan memberikan tugas kepada

mereka, memerlukan kerjasama antara satu sama lain di kalangan pelajar yang menganggotai

kumpulan tersebut untuk menyelesaikan tugasan yang diberi. Dengan cara ini, peluang untuk

memenuhi keperluan pelajar bersosial telah dibentuk. Pelajar cenderung memberikan tumpuan

kepada pembelajaran kerana mereka melakukan tugasan bersama-sama rakan di dalam sesebuah

kumpulan pembelajaran. Sesudah terlibat dalam sesuatu projek, kumpulan tersebut merasakan

perlu bercakap tentang pengalaman pembelajaran yang dilalui oleh mereka kepada individu dan

kumpulan pelajar yang lain, ini membawa kepada perkembangan hubungan sesama rakan yang

lain dalam sesebuah bilik darjah (Harmin 1994).

Aktiviti pembelajaran kolaboratif mendorong kepada pembelajaran aktif. Walaupun

pembelajaran secara bebas dan pengajaran kelas penuh juga merangsang pembelajaran aktif ini,

namun keupayaan guru mengajar melalui aktiviti kerjasama kumpulan kecil membolehkan

pembelajaran aktif dijalankan dengan lebih berkesan (Silberman 1996). Apa yang dibincangkan

oleh pelajar dengan rakan lain dan apa yang diajarkan oleh pelajar kepada pelajar lain

membolehkan meraka memahami dan menguasai pembelajaran. Kaedah pembelajaran

kolaboratif yang paling baik, seperti kaedah susun suai gambar yang melibatkan kumpulan

pelajar bukan sahaja menggalakkan pelajar belajar bersama-sama malah menggalakkan mereka

mengajar satu sama lain.

d) Aplikasi Pembelajaran Aktif

Keberkesanan pembelajaran aktif boleh dilihat daripada ciri-ciri yang terdapat dalam

pembelajaran aktif yang berpusatkan pelajar. Ciri-ciri tersebut antaranya seperti kerja

berkumpulan, kepentingan bekerjasama, pembelajaran yang berpusatkan bahan atau sumber

pendidikan, ketanggungjawaban pelajar di atas pembelajaran mereka, guru sebagai fasilitator,

pelajar mengeluarkan idea dan kerja sendiri, kemahiran proses idea dihargai, disiplin diri, pelajar

sebagai sumber pengetahuan dan idea, pelajar terlibat dalam perancangan kurikulum, pelajar

melibatkan diri dalam pembelajaran dan terdapat berbagai kaedah pengajaran digunakan Ini

berbeza dengan pembelajaran pasif yang berpusatkan guru yang mana antara ciri-cirinya adalah

seperti berikut guru sebagai pendedah maklumat, mementingkan pertandingan, pengajaran

seluruh kelas, guru bertanggungjawab ke atas pembelajaran pelajar, guru menyediakan

pengetahuan, pelajar dilihat sebagai `tin kosong’ yang perlu diisikan, pengetahuan mata

pelajaran diutamakan, peranan guru tinggi, pelajar merasa tertekan, guru menentukan kurikulum,

pelajar pasif, dan kaedah dan aktiviti pembelajaran yang terhad.


39

e) Strategi-Strategi Pelaksanaan Pembelajaran Aktif

Antara strategi pembelajaran aktif yang boleh dilaksanakan dalam pengajaran dan pembelajaran

pendidikan Islam adalah seperti berikut:

1. pembacaan aktif

2. penulisan aktif

3. perbincangan

4. sumbangsaran

5. demonstrasi guru

6. wawancara

7. perbahas

8. soal selidik

9. pembelajaran berbantukan komputer

10. diari

11. laporan

12. persembahan

13. lawatan

14. simulasi

15. mereka bentuk, permainan

16. kerja projek

17. kajian kes

18. main peranan.

Malah, jika dirujuk kepada sukatan pelajaran KBSM, Kurikulum Standard Pendidikan Islam

KSSR dan juga kurikulum-kurikulum pendidikan Islam lain yang digubal masa kini, aktiviti-

aktiviti tersebut telah pun dicadangkan secara jelas untuk digunakan oleh guru dalam proses

pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam. Namun, isu yang utama yang sering diutarakan

ialah apakah ianya dapat dan sesuai dilaksanakan secara berkesan dalam konteks pendidikan

sedia ada? Adakah guru-guru telah bersedia dengan pelaksanaannya dan apakah mereka telah

diberikan pendedahan yang konsisten? Ini memerlukan kajian lanjut serta pembangunan modul

latihan yang perlu diberikan kepada guru-guru pendidikan Islam di sekolah-sekolah.

f) Fungsi Guru Pendidikan Islam Dalam Proses Pengajaran Dan Pembelajaran

Guru adalah pihak yang paling penting dalam pelaksanaan mana-mana sistem pendidikan. Syed

Hossein Nasr (1987) telah menegaskan daripada perspektif Islam, guru mempunyai

tanggungjawab dalam pembangunan akhlak, iaitu sebagai murrabi (a trainer of souls and

personalities) dan bukan semata-mata seorang mu`allim (a trasmitter of knowledge). Halstead

(1995) juga menjelaskan bahawa para guru sangat disanjung dan diharapkan kerana mereka

bukan sahaja berilmu semata-mata, tetapi juga mestilah mempunyai personaliti dan komitmen

kepada Islam dan menunjukkan contoh yang baik kepada para pelajar, yang mana para pelajar

boleh mengikuti guru mereka tanpa rasa ragu-ragu. Guru yang tidak mempunyai sifat taqwa

(piousness) tidak akan dapat menunjukkan atau memberikan contoh yang baik. Gambarajah

berikut menunjukkan konsep guru dalam Islam yang memberi fokus kepada lima istilah iaitu;

mudarris, muaddib, mu`alim, mursyid dan murabbi (Kamarul Azmi & Ab. Halim, 2012)


40

Maka, bagi mencapai hasrat Falsafah Pendidikan Kebangsaan dan Falsafah Pendidikan Islam,

guru-guru Pendidikan Islam bersedia dan dapat melaksanakan proses pengajaran dan

pembelajaran berasaskan pendekatan yang berkesan. Justeru, aspek pendekatan, amalan dan gaya

pengajaran guru Pendidikan Islam perlu disesuaikan dengan perkembangan kurikulum semasa

dan keperluan pelajar yang terkini. Pada asasnya, metodologi, strategi, pedekatan, kaedah dan

teknik pengajaran yang digunakan oleh guru-guru pendidikan Islam dalam proses pengajaran dan

pembelajaran mempunyai kesan besar kepada pembentukan diri pelajar. Pembelajaran aktif

memerlukan guru-guru pendidikan Islam yang komited dalam melakasanakan tugas mereka.

Penghayatan kepada konsep 5MIM ini berteraskan konsep ”guru-da`ie” akan menjadikan

pembelajaran aktif dalam pendidikan Islam menjadi satu realiti.

PENUTUP

Seorang guru itu perlu berpengetahuan dan mempunyai kemahiran mengajar atau teaching skills

meliputi aktiviti perancangan, pengelolaan, penyampaian, bimbingan dan penilaian dengan

tujuan menyebar ilmu pengetahuan atau kemahiran kepada pelajar-pelajar dengan berkesan iaitu

menggunakan pendekatan, strategi, kaedah dan teknik mengajar berlandaskan teori pengajaran

dan pembelajaran. Dapat dirumuskan bahawa pembelajaran aktif yang merupakan salah satu

daripada strategi berpusatkan pelajar yang melibatkan berbagai bentuk aktiviti-aktiviti di dalam

dan luar bilik darjah. Pembelajaran aktif adalah satu satu startegi yang boleh digunakan agar

guru dapat mengendalikan proses pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam yang tinggi

mutunya di samping pelajar akan tertarik kepada pelajaran yang bermakna dan menyeronokkan.

Kesannya guru akan berjaya memotivasikan pelajar-pelajar dan menarik perhatian mereka

supaya bersedia mengikuti pengajaran guru dengan penuh minat. Sudah pasti kandungan

pelajaran dapat disampaikan kepada pelajar mengikut langkah tertentu dan dengan cara yang

sistematik serta menepati masa pembelajaran yang ditetapkan. Melalui kaedah yang sistematik

tersebut, pelajar-pelajar akan terangsang untuk turut sama terlibat di dalam aktiviti pengajaran

dan pembelajaran secara aktif. Komunikasi pelbagai hala akan terhasil daripada proses tersebut

yang menjadikan proses pengajaran dan pembelajaran menjadi lebih menarik. Penggunaan

strategi dan kaedah mengajar yang sesuai dengan tahap kecerdasan dan kepelbagaian latar

belakang merupakan ciri-ciri kemahiran mengajar yang perlu ada pada seorang guru pendidikan

Islam. Malah kaedah dan teknik pengajaran yang baik boleh menyumbang kepada mutu P&P

yang berkesan.

RUJUKAN

Ab. Halim Tamuri, Zarin Ismail, Kamarulzaman Abdul Ghani, Khadijah Abdul Razak, Zarin

Ismail dan Mohd Aderi Che Noh. 2005. "Keberkesanan pengajaran dan pembelajaran

Pendidikan Islam ke atas pembangunan diri pelajar". Laporan Penyelidikan Fakulti

Pendidikan, UKM dan JAPIM. Kementerian Pendidikan Malaysia.

Ab. Halim Bin Tamuri, Shahrin Awaludin, Kamarulzaman Abdul Ghani, Khadijah Abdul Razak,

Zarin Ismail dan Mohd Aderi Che Noh. 2006. Kajian amalan pengajaran guru pendidikan

islam di sekolah rendah dan menengah. Laporan penyelidikan, Universiti Kebangsaan

Malaysia. IRPA 07-02-02-10033EAR.


41

Ab. Halim Tamuri, Khalthum Ibrahim, Nasruddin Yunos dan Azhar Ahmad. 2007. Orientasi

amalan agama dalam kalangan remaja Melayu: satu kajian di negeri Johor. Laporan

Penyelidikan ATMA, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ab. Halim Tamuri dan Nik Mohd Rahimi Nik Yusoff (pytn). 2010. Kaedah Pengajaran dan

Pembelajaran Pendidikan Islam. Bangi: Penerbit UKM.

Ab. Halim Tamuri, Mohd Izham Hamzah, Khadijah Abdul Razak dan Mohd Aderi Che Noh.

2010. Kajian tahap profesionalisme guru-guru pendidikan Islam di sekolah-sekolah

menengah di bawah kementerian pelajaran malaysia Laporan Penyelidikan Fakulti

Pendidikan, UKM dan Bahagian Pendidikan Islam, Kementerian pelajaran Malaysia.

Abd. Shukur Mohd Ali. 2008. Modul Pengajaran dan pembelajaran berasaskan masjid: Satu

kajian di SBPI, Rawang. Tesis Sarjana Pendidikan (Pendidikan Islam), Fakulti Pendidikan,

Universiti Kebangsaan Malaysia.

Abdul Halim El-Muhammadi. 1991. Pendidikan Islam, falsafah, disiplin dan peranan pendidik.

Selangor. Dewan Pustaka Islam.

Abdullah Ishak. 1995. Pendidikan Islam dan pengaruhnya di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Ahmad Mohd. Salleh. 1997. Pendidikan Islam falsafah, pedagogi dan metodologi. Shah Alam:

Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd

Ahmad Shidki Yusoff. 2008. Pembangunan dan penilaian laman web masjid siber untuk modul

pengajaran dan pembelajaran berasaskan masjid. Tesis Sarjana Pendidikan (Pendidikan

Islam), Fakulti Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ahmad Syalabi. 1970. Al-tarikh al-Islami wa al-Hadhorah al-Islamiyah. Mesir: Maktabah al-

Misriyyah.

Al-Abrasyi, Mohd. Atyiyah. 1970. Dasar-dasar pokok pendidikan Islam. Jakarta: Bulan Bintang.

Al-Ghazali, Abu Hamid. 1939. Ihya ‘Ulum al-Din. Juz. 1. Mesir: Matba’ah Mustafa al-Babi al-

halabi.

Al-Jambalati, Abu Futuh al-Tunisi. 1973. Dirasat muqaranah fi al-tarbiyyah al-Islamiah. Mesir.

Al-Na’miy, Abdullah al-Amin. 1994. Kaedah dan teknik pengajaran menurut Ibn Khaldun dan

al-Qabisi. Terj. Mohd Ramzi Omar. Kuala Lumpur: DBP.

Al-Qabisi, Abu Hasan. 1967. Al-Risalah al-Mufaddalah li Ahwal al-Muta’allimin wa Ahkam al-

Mu’allimin wa al-Muta’allimin. Kaherah: Darul Ma’arif.

Al-Syaibani, Omar Muhammad al-Taomi. 1975. Falsafah al-tarbiyyah al-Islamiah. Tripoli.

Al-Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah. 2001. Nabi Muhammad: Guru dan pendidik terulung.

Terj. Shuhadak Mahmud. Negeri Sembilan: M. Khari enterprise & al-Azhar Media Ent.

Anderson, J.R. 1985. Cognitive psychology and its implication. Ed. Ke-2. New York: Freeman.

Anisah Ali, 2008. Keberkesanan modul pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam

berasaskan masjid. Satu kajian di SMKA Sultan Muhammad, Melak. Tesis Sarjana

Pendidikan (Pendidikan Islam), Fakulti Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Carroll, L & Leander, S. 2001. Improving student motivation through the use of active learning

strategies. Thesis Masters of Arts Action Research Project. Saint Xavier University and

SkyLight Field-Based Masters Program. U.S

Halstead, J.M. 1995. “Towards a unified view of Islamic education”, Islam dan Muslim

Christian Relations. Vol.6. No.1 ms. 25-43.

Harmin, M. 1994. Inspiring active learning: A hand-book for teachers. Alexandria, VA:

Association for Supervision and Curriculum Development


42

Jasmi Amin. 2011. Penggunaan surau dalam pengajaran dan pembelajaran pendidikan Islam di

sekolah menengah kebangsaan di negeri Melaka. Tesis Sarjana Pendidikan, Fakulti

Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia

Kamarul Azmi Jasmi dan Ab. Halim Tamuri. 2012. Pendidikan Islam Kaedah Pengajaran dan

Pembelajaran. Skudai: Penerbit UTM.

Md. Yusof Ali. 2010. Amalan akhlak sosial dalam kalangan pelajar-pelajar bermasalah disiplin

di sekolah-sekolah menengah kebangsaan Pahang. Tesis Sarjana Pendidikan (Pendidikan


Mayers, C. & Jones, T.B. 1993. Promoting active learning: Strategies for the college classroom.

U.S: Jossey-Bass Inc.

Mohd. Azman Mohd Yunus. 2005. Pembacaan aktif dalam pengajaran dan pembelajaran

pendidikan Islam. Tesis Sarjana Pendidikan (Pendidikan Islam), Fakulti Pendidikan,

Universiti Kebangsaan Malaysia

Mohd. Azman Mohd Yusuf. 2008. Modul pengajaran dan pembelajaran berasaskan masjid

KBSM Tingkatan 2 di SMAP Kajang Selangor. Tesis Sarjana Pendidikan (Pendidikan


Mohd Yusof Othman, Ismail Ibrahim, Jawiah Dakir, Lilia Halim, Zakaria Stapa, Ahmad

Munawar Ismail, Ab. Halim Tamuri, Ibrahim Abu Bakar, Abrar Idris, Shamsul Shah Tarjo,

Shamsul Azhar Yahya, Siti Maheran Ismail @ Ibrahim dan Noor Atiqah Abd Rahman,

2011. Keberkesanan Pendidikan Islam dalam sistem Pendidikan Kebangsaan. Laporan

penyelidikan Institut Islam Hadhari, Universiti Kebangsaan Malaysia

Rosnani Hashim, 1996. Educational Dualism in Malaysia. Kuala Lumpur: Oxford University

Press.

Silberman M. 1996. Active learning: 101 strategies to teach any subject. Massachusetts : Simon

& Schuster Company.

Syed Ali Ashraf. 1994. “Faith-Based Education: A Theoretical Shift from the Secular to the

Transcendent”. Muslim Education Quarterly 11 (2): 1-4.

Syed Hossein Nasr. 1987. Traditional Islam in the Modern World. London: Kegan Paul.

Zakaria Abdullah. 2011. Pengajaran dan pembelajaran Berpusatkan pelajar dalam Pendidikan

Islam di sekolah menengah kebangsaan di Malaysia. Tesis Doktor Falsafah Pendidikan

Islam, Fakulti Pendidikan, Universiti Kebangsaan Malaysia

prinsip pembelajaran aktif dalam pengajaran dan

Documents