383

Prikazi i kritike

grebanjem liea, nosenjem narocitoobojene odjece i zapustanjem bradei kose. U prvoj fazi nastajanja erno-gorske drZave vlasti su se odlucnosuprotstavile takvim normama obre-dnog ponasanja, no i pored toga nekisu se od tih obicaj a zadrzali sve dodanas.

Rad Jovana F. Trifunoskog: Kri-vopalanacka oblast je ,antropogeo-grafski pr,ikaz spomenutog kraja ko-ji je dio jugoslavenskog Sopluka uMakedoniji. Uz geografski prikaz pi-sac se osvrce i na povijesnu pros lostna temelju objavljenih iZVOI1ai na-rodne tradicije.

Kresimir Mlac: Postanak i razvojhrvatskog tradicionalnog a osobitoepskog pjesnistva - polemicki jeclanak 0 biljezenju narodnih pjesa-rna, 0 njihovoj dosadasnjoj tipologijii sistematizac.iji, koja po miSljenjuautora ne odgovara hrvatskoj tradi-cionalnoj pjesmi. Mlac ovdje pred-laze vlastita rjesenja.

Zorica Simunovic-Petrlc

Zbornik 24. kongresa jugoslovanskih fol-kloristov - Piran 1977, Glasnik Sloven-skega etnoloskega drustva, leto 17/1977,st. 5, uredila in opremila Mirko Ramovsin Janez Bogataj, Ljubljana 1979, 365 str.

OVlaj zbornik sadrzava referate iz-lozene na 24. kongresu Saveza ud-ruzenja folklorist a Jugoslavije, odr-zanom u Piranu 1977. godine. Kakosu .slovenski folkloristi, clanovi Sa-veza udruzenja folklorista Jugoslav.i-je (SUFJ), organizirani zajedno setnolozima u Slovenskom etnolos-kom drustvu (SED), to je drustvoizdalo ovu knjigu kao zajednickibroj Radova kongresa SUFJ i Glas-nik SED.

Prva tema kongresa Osohnost dru-ga Tita u narodnom stvaralastvu ob-rat1uje lik Tita kako je prikazan izabiljezen u pjesmama .i legend am anasih naroda. Trinaest aut ora navo-de pojedine pjesme stvarane uglav-nom u toku NOB-a, ili neposrednonakon rata, a koje su se zadrzaleu narodu i jos se danas pjevaju na

odredenim skupovima i obljetnica-ma (narocito kod Srba, Crnogoraca,Bosanaca i Makedonaca, gdje je iinace jaka tradicija borbenih i ju-nackih narodnih pjesama). U bogatciklus epskih narodnih pjesama re-volucionarne borbe, te kasnije obno-ve i izgradnje, ulaze i lirske narod-ne pejsme istog sadrzaja, kao i krat-ke balade novoga oblika: pr.ipovjet-ke, anegdote i poslovice. U vecinitih narodnih umotvorina pojavljujese i lik Tita kao pokretaca i vode,kao simbol nase revolucije, slobode,napretka i mira.

Dusan Nedeljkovic u clanku Na-rodni pesnik 0 drugu Titu .spominjei druge svoje opsezne studije 0 tojtemi. U clanku Milana Bodiroge go-vori se kako je partizanska narodnapoezija unutar sarnih borbenih temai motiva traiila posebno jedan likkoji bi demonstrirao njene osnovnesadrZaje i ide ale i nasla ga u likudruga Tita koji je opjev,an izuzetnosugestivno. Nenad Ljubinkovic raz-matra u kojoj je mjeri epska legen-da 0 Titu .izgradena i koliko ima unjoj arhaicnih elemenata, poznatihiz drugih epskih legendi jugosla-venskih naroda i naroda Balkanauopce. Svetozar Piletic pise 0 meta-forici u pjesmama 0 Titu, koja nje-govu licnost uvodi u legendu. 0 cik-lusu narodnih pjesama 0 Titu govorii Jovan Janjic, koji se zalaze i zapotpuniju obradu narodne poezijeNOB-a u nasim skolama. 0 Titu irevoluciji u stvaralastvu narodnostiMadara, Slovaka, Rus.ina i Rumunau Vojvodini pise Jovan Mihajlovic,Simo Mladenovski i Lazo Karovskio makedonskim narodnim pjesmamao Titu, Sefcet Plana 0 T,itu u alban-skoj narodnoj pjesmi na Koso-vu, Dara Vucinic-Varga 0 Tituu narodnim pjesmama Srba i Crno-goraca na Kosovu, Voislav Jakoskio Titu u albanskim narodnim pjes-mama, Marij.a Stanonik 0 liku drugaTita u slovenskom pjesniStvu izNOB-a. Vlado Kostelnik pise 0 za-jednistvu kao ideji vodilji u epovi-ma i legendama Rusina, i u Titovu»Naprijed«, te 0 pjesmama, pricamai legendama 0 Titu kod Rusina uJugoslaviji.

384

Narodna umjetnost XVIII

U okviru druge kongresne temeNarodno stvaralastvo slovenskogKrasa oddana su cetiri referata: Na-sko Kriznar opisuje karakteristikeslovenskog Krasa i daje pregled et-noloske problematike tog kraja, Mil-ko Maticetov piSe kako Kras i Km-sevci izgledaju u ocima susjeda uusmenim predajama i pisanim dje-lima, Tone Cevc pise 0 narodnoj ar-hitekturi, a Julijan Strajnar 0 na-rodnoj glazbi na Krasu.

Treca tema kongresa Odraz sod-jainih prilika na narodno stvara~lastvo okupila je najveci broj aut ora,cak njih trideset i cetiri. Tvrtko Cu-belie u clanku Odraz socijalnih pri-lilm u ukupnosti usmene narodneknjizevnosti raspravlja 0 tome nakoji naCin i kojom djelotvornomsnagom djeluju konkretne drustvenesnage na proces stvaralastva i kojisu tu vrednosni aspekti presudni iosnovni. Denana Buturovic u clankuUticaj socijalnih sredina na razno~vrsnost muslimanske epike govorikako su razliciti drustveni slojevimuslimanskog bosanskog drustva, odpocetka k1asno strukturiranog, po-sjedovaU vlastite varijante narodnekulture i kako su se one na svoje-vrstan nacin sliva Ie u jednu zajed-nicku narodnu kulturu. Utjecaji raz-licitih socijalnih sredinana musli-mansku epiku odrazavaju se u nje-noj tipoloskoj raznovrsnosti. AiSa Ali-cic bavi se krajinskim muslimanskimepskim pjesmama smatrajuci da onepri podjeli muslimanske narodneepike sacinjavaju zaseban ciklus.Vojislav Nikcevic raspravlja 0 od-nosu povijesne stvarnosti i crno-gorske epike narodne poezije.

Posebni elementi u nasem narod-nom stvaralStvu (posebno istocnihkrajeva) istaknuti su u ovim rado-virna: Jovan Cadenovic, Zivot pastirau crnogorskim epskim narodnimpjesmama; Nikola Knezevic, Nemir-ne, cesto t.ragicne zenidbe i udaje unasem narodnom stvaralastvu kao od-raz socijalnih prilika; Jovan Vukma-novic, Odraz crnogorskog bratstve-nickog-plemenskog zivota u narod-nom stvaralastvu; Savo Vukmanovic,Crnogorsko cetovanje u 17. i 18. vi-

jeku u odrazu narodne pjesme; Is-mail Doda, Odraz socijainih prilikau usmenoj poeziji kod Albanaca uCrnoj Gori; Goce Stefanoski, Soci-jalnite motivi vo pecalbarskite rna-kedonski lirski narodni pesni i vosovremenata makedonska umetnickalirika sa pecalbarska preokupacija;Himzo Polovina, Nada Ludvig-Pecar,Ivan Ceric, Ivan Milakovic, FolkIor-no poetsko stvaralastvo BiH u svjet-lu socijalne psihijatrijske interpre-tacije alkoholisanosti i alkoholizma;Momcilo Zlatanovic, Socijalne prilikeu Pcinji krajem XIX i pocetkomXX veka i njihov odraz u narodnimpesmama; Cvetanka Organdzijeva,Gurcin Kokale - zastitnik na rajatavo makedonskite narodni pesni; Bla-ze Petrovski, Socijalnoto poteklo naedna makedonska narodna pesna;Vera Antik, Socijalni elementi odapokrifite »Videnieto na apostol Pav-Ie« i »Odenjeto na Bogorodica pomakite« vo nekoi makedonski na-rodni tvorbi; Denana Buturovic, Ep-ske pjesme sa,vremenog kazivaca -ogledalo drustvene mijene) pregledpjesama vjerojatno dvostrukog izvo-ra varijanata: jedan je usmena pre-daja, a drugi Jukic-Marticeva zbir-ka).

Zmaga Kumer u clanku SociaIno-kriticno v slovenski ljudski pesmi naosnovu analize Strekeljeve zbirkeslovenskih narodnih pjesama i gradeiz drugih tiskanih izvora i arhiva za-kljucuje da je slovenska narodnapredaj,a gotovo bez junackih pjesa-ma i da je slaba tradicija socijalno-kriticnih pjesama. Kao uzroke navo-di cestu povijesnu podloznost tudinuzbog koje se umjesto glasne kritikenarod cesce izrazavao slikanjem pre-kogrobnih kazni za silnike.

Vukoman Dzakovic u clanku Um-jetnicki odraz socijainih prilika unarodnim tuzbalicama govori 0 crno-gorskim i makedonskim tradicional-nim tuzbalicama i 0 onim iz novijegdoba (nakon prvog i drugog svjet-skog mta). 0 tuzbalicama piSe i No-vak Kilibarda: Karakter odraza so-cijalnih prilika u narodnim tuzba-licama, konstatirajuci da se u novi-joj tuzbalici, kao i onoj iz ranijih

385

Prikazi i kritike

vremena, socijalna problematika sve-la na sredstvo za isticanje ljudskihvrUna koje imaju postojanu vri-jednost.

Tema Ivana Zvonar,a glasi Odrazisocijalnih priIika u kajkavskoj na-rodnoj poeziji. On zakljucuje da suse motivi kakve nalazimo u ovojpoeziji javljaU i drugdje, ali da suih Hrv,ati kajkavci obradili na sebisvojstven nacin (kao osobitosti spo-minje pejsazne ugodaje koje naziva»kajkavskom varijantom kampani-lizma«, privdenost rodnoj grudi iposebne jezicne karakteristike).

Marko Terseglav u clanku Odsevsocialnega porekla zapisovalcev vnjihovem delu govori 0 faktoru ob-jektivnosti pri zapisivanju podatakana temelju analize dvije stotine i pe-deset izabranih suradnika zapisivacakoje je podijelio prema skolskojspremi i pripadnosti odredenoj soci-jalnoj skupini.

U radu Branka Kukurina Prisus-tvo socijalno'-politicke problematikeu usmenom narodnom teatru Istre iHrvatskog primorja istice se usme-no dramsko stvaralastvo koje dolazido izrazaja u narodnim obicajimana svadbama, u povorkama »zvonca-ra« i posebno u pokladnim zbiva-njima. U svim tim scenskim izved-bama prisutna je narodna teatarskainterpretacija date socijalno-poUtic-ke stvarnosti. SUcnu temu obradujei Stjepan Hranjec (Odraz socijalnihi kulturnih prilika Medimurja u us-men om narodnom teatru) konstati-rajuci da se osebujna tematika togkraja ocituje u karakteristicnimdramskim lutkarskim igrama sa iz-razenom socijalnom dominant om ikarakteristicnom osobinom medi-murskog teatra: teznjom ka grotes-knosti s jednom visom formom um-jetnickog stila.

U drustvenoj ulozi poslovica plseMt'Odrag Lalevic pod naslovom Nekanarodna iskustva 0 drustvenim od-nosima u narodnim poslovicama, za-tim lve Rudan, Odraz socijalnih pri-lika u hrvatskim i slovens kim na-rodnim poslovicama, s osobitim ob-zirom na tematiku zene; Simo Ka-rapandza, Odraz socijalnih prilika u

5 NARODNA UMJETNOST

narodnim poslovicama stokavskogjezicnog podrucja; Dragoljub VeE-ckovic, Odraz socijalnih prilika na-sib naroda u narodnim poslovicama.

Dalji su prilozi: Nikola Anic, Uti-caj socijalno-ekonomskih prilika nanarodno stvaralastvo ribara istoc-nog dela Hvara; Olga Penavin, Us-pomene na svet becara u madar-skom narodnom stvaralastvu u Ju-goslaviji; Nikola Bonifacic Rozin,Najstariji hrvatski »Mesopustov tes-tament« iz 1718. godine (napisan jeglagoljicom u Dobrinju ns. Krku, ustihovima osmercima, a ima socijal-no-moralnu poruku); Josip Milicevic,Uloga materijalne dobiti u stimuli-ranju i oddavanju narodnih obicaja.Autor obrazlaze kako su materijalnimomeneti posebno vazni porivi i po-kretaci za odrZavanje postojecih ilinastajanje novih oblika nekih obi-caja; tako npr. tokom jedne duzesvadbe, uz prihvacanje obicajnog ce-remonijala, postoji preko dvadeseti pet momenata kad· se nesto novcemotkupljuje, zakupljuje iii placa, stomladom paru donosi znacajnu korist.

Gian Paolo Gri u clanku Le tradi-zioni popolari e la scuola. Informa-zione, acculturazione, propagandagovori 0 proucavanju i poducavanjufolklora i kulturne povijesti u pod-rucjima dodirnih kultura, te 0 pro-blemima interpretiranja takvih kul-tura s obzirom ns. politi eke ciljeveodredenih razdoblj a.

Rienzo Pellegrini u referatu s nas-lovom Riflessi delle condizioni soci-ali nella politic a linguistic a del fas-cismo: mondo contadino e repressio-ne delle varieta dialettali govori ka-ko je f,asisticka ruralna politika zah-vatila podrucje lingvistike prematzv. »Musolinijevom modelu« (kam-panja protiv dijalekata) i prokla-mirala »jedinstvenost« Talijana (uni-ta); nametnute su serije jezicnih kli-sea prema kojima se trebalo ravnatijavno informiranje, skolski progra-mi, kultura, a time je izravno bilanegirana sociolingvisticka stvarnostsela.

Giulio Lughi u elanku s naslovomInterventi sulla top onomastic a comeforma omologazione govori 0 deno-minizaciji svih lokaliteta na terito-

386

Narodna umjetnost XVIII

riJima pripojenim Italiji nakon pr-vog svjetskog rata za vrijeme Mu-solinijeve vlade. Posebna komisija zatoponomastiku imala je za.datak dagraficki i fonetski adaptira slavenskeoblike, odnosno da ih prevodi na ta-lijanski. Ova intervencija rezultiralaje artificijelnoscu i apstraktnoscu,odnosno odvaj,anjem od geografskei sociolingvisticke stvarnostL

U cetvrtom dijelu knjige pod nas-lovom Razmerje med folkloristiko inetnologijo razmatraju se neka teo-retska pitanja i pojmovi nase suvre-mene etnologije i folkloristike. Slav-ko Kremensek objasnjava pojame t nos u njegovom najsirem smislu- k,ao skup konkretnih pojavnih ob-lika druzenja s etnickim znacajem,pri cemu nisu izuzete ni drustvenegrupe industrijske, odnosno civilizi-rane sredine. Etnologija, kao znanosto etnosu, ima za cilj proucavanjenaCina zivota. odredene etnicke sku-pine, kao i svih onih kulturnih sas-tojaka koji su za tu skupinu zna-cajni, tipicni. Pri tome se danasnjaetnologija ne zaustavlja na onim sa-stojcima kulture koji se odnose naproslost, odnosno predstavljaju pre-zitke, vee je takoder angazirana pro-ucavanjem sadasnjosti: seoskog slo-ja i drugih socijalnih grupacija, sasirokim, »interdisciplinarnim«, soci-jalno-kulturnim vidikom. Folkloris-ticni vidik etnoloskog proucavanjadanas je takoder dobio na sirini, ia-ko kao znanost 0 tzv. narodnom umi-jecu iIi narodnim »stvarima« (npr.narodna predaja, narodni plesovi) itradiciji, folkloristika ostaje i nada-Ije vezana uz diskutabilan pojam»narod«, »narodno«, i usmjerena na»klasicne« teme: narodna knj,izev-nost, vjerovanje, medicina itd, stosu sve sastavnice narodnog znanjaiIi »narodne mudrosti«, ilto f 0 1k 1o-r e u etimoloskom smislu i govori.Uz etnologiju, i danasnja folkloris-tika duzna je primjenjivati svoja is-trazivanja na sve drustvene slojevei kulturne ustroje i tako razotkri-vati zakonitosti njihova nastanka,egzistencije i uzroke raspadanja.

Slobodan Zecevic u clanku Etno-logija i folkloristika - pojam i me-duodnosi raspravlja 0 povijesnim

pretpostavk.ama za razvoj etnologije,etnografij e i folkloristike.

Valens Vodusek govori 0 suvreme-nim zadacima folkloristike, koja sebavi istrazivanjem umjetnicke kate-gorije covjekove kulture (pripovjed-na umjetnost, plesna umjetnost, Ii-kovna umjetnost i s1.). Autor se po-sebno bavi pitanjima etnomuzikolo-gije.

Na kraju su tiskani referati odr-zani na etnomuzikoloskoj i etnoko-reoloskoj sekciji, a to su: LjubinkoMiljkovic, Arhaicna muzicka tradi-cija Banje i primena muzicko-se-mantickog sistema Alaina Danieloua;Georgi Georgiev, Postapki pri melo-grafiranjeto na narodnite pesni voInstitutot za folklor vo Skopje; Trp-ko Bicevski, Kon edno od soznanija-ta od nasata dosegailna melografskapraksa; Jerko Bezic, Nejednake je-dinice mjere u zapisima folklorneglazbe iz SR Hrvatske; Mihailo Di-moski, Metodoloskite postapki priistrazuvanjeto i prezentiranjeto nanarodnite ora vo Makedonija.

Na kraju knjige nalaze se kratkisazeci svih Clanaka na stranim jezi-cima i zapisnik sa skupstine SUFJoddane za vrijeme kongresa u Pi-ranu.

nhomira Stepinac-Fabijanic

Etnoloska tribina 1 - GodiSnjak Hrvat-skog etnoloskog drustva, god. 7. i 8, Za-greb 1978, 136 str.

GodiSnjak HED-a Izvjesca izlazeod 1978. godine pod novim naslovom- Etnoloska tribina. Knjiga je posaddaju radova podijeljena na ne-koliko tematskih cjelina: CIanci igrada, Prikazi i vijesti, te Bibliogra-fiju.

Objavljeni su ovi cIanci:Nives Ritig-Beljak: Koegzistencijajezika u gradiscanskih Hrvata, Du-nja Rihtman-Augustin: Folklor, fol-klorizam i suvremena publika, Jo-sip Milicevic: Mogucnosti prikazi-vanja narodnih obicaja na sceni, Jo-