prijedlog praktiČnih politika za poboljŠanje...

Projekat „Zaštita od rodno zasnovanog nasilja uslov za razvoj demokratije i vladavine prava” nansira Evropska unija u okviru programa „Evropski instrument za demokratiju i ljudska prava (EIDHR) 2014”

PRIJEDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE

ZAKONODAVNOG OKVIRA I PRAKSE U ZAŠTITI

OD NASILJA U PORODICI

Projekat „Zaštita od rodno zasnovanog nasilja uslov za razvoj demokratije i vladavine prava” nansira Evropska unija u okviru programa „Evropski instrument za demokratiju i ljudska prava (EIDHR) 2014”

PRIJEDLOG PRAKTIČNIH POLITIKA ZA POBOLJŠANJE

ZAKONODAVNOG OKVIRA I PRAKSE U ZAŠTITI

OD NASILJA U PORODICI

2017.

Izrada ovog dokumenta je podržana od strane Evropske komisije posredstvom Delegacije Evropske unije Crnoj Gori. Sadržaj je isključiva odgovornost autora i ne odražava nužno stavove Evropske unije.

Predlog praktičnih politika za poboljšanje zakonodavnog okvira i

prakse u zaštiti od nasilja u porodici

Izdavač:SOS telefon za žene i djecu

žrtve nasilja Podgoricatel/fax: +382 020 232 254; 020 232 253

e-mail: [email protected]

Facebook: sospodgoricaTwitter: @sospodgorica

Uredila: Biljana Zeković

Dizajn i priprema:IMPULS studio

Godina izdanja:Podgorica, 2017.

5Prijedlog praktičnih politika za poboljšanje zakonodavnog okvira i prakse u zaštiti od nasilja u porodici

1. UVOD .................................................................................................. 7

1.1 Uvodne napomene ................................................................................................. 7

2. MEĐUNARODNE OBAVEZE CRNE GORE ...................................................... 8

2.1 Ključni akti Ujedinjenih nacija i Evropske unije ....................................................... 8

3. NACIONALNI STRATEŠKI I POLITIČKI OKVIR ............................................. 10

3.1 Strategija zaštite od nasilja u porodici ................................................................... 10

3.2 Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti ................................................11

4. KRIVIČNO PRAVNI ASPEKTI NASILJA U PORODICI ..................................... 12

4.1 Materijalno pravni aspekti krivičnih dijela nasilje u porodici ili u porodičnoj zajednici (Krivični zakonik) ............................................................ 12

4.1.1 Krivično dijelo ......................................................................................................12

4.1.2 Mjera bezbjednosti i Zaštitne mjere .......................................................................13

4.2 Krivično procesni aspekti nasilja u porodici ............................................................ 14

4.2.1 Mjere nadzora nad okrivljenim ..............................................................................14

5. UPRAVNO PRAVNI ASPEKTI NASILJA U PORODICI ..................................... 15

5.1 Zakon o zaštiti od nasilja u porodici) ...................................................................... 15

5.1.1 Materijalno pravni aspekti nasilja u porodici ..........................................................15

Pojam nasilja i članovi porodice ....................................................................................................15

Pravo na pomoć i zaštitu i odgovorne institucije ...........................................................................16

5.2 Zaštita žrtve ........................................................................................................ 17

5.2.1 Načini pružanja pomoći i zaštite ............................................................................17

5.2.2 Zaštitne mjere ......................................................................................................18

SADRŽAJ

6

5.3 Procesno pravni aspekti nasilja u porodici ............................................................. 20

5.3.1 Upravno-pravne zaštitne mjere ............................................................................ 205.3.2 Obaveznost postupanja po zaštitnoj mjeri ............................................................. 215.3.3 Izvršenje rješenja suda o zaštitnoj mjeri ................................................................ 21

5.4. Prekršajne sankcije .............................................................................................. 21

6. STUDIJE SLUČAJA ................................................................................ 23

6.1 Analiza studija slučaja kroz korišćenje instituta povjerjivog lica i analizu sudskih premeta ..................................................................................... 23

ZAKLJUČCI I PREPORUKE ................................................................................................ 25


1. UVOD

1.1 UVODne nApOmene

Crnogorska sredina je preovlađujuće patrijarhalna, sa kulturom koja visoko vrednuje do-minaciju i moć. Stereotipi o rodnim ulogama, patrijarhalni model odnosa među polovi-ma, ekonomska i socijalna kriza, siromaštvo, stvaraju pogodnu klimu za nasilje u porodi-ci nad ženama i djecom. Žene najčešće ne govore o nasilju i trpe ga zbog brige o djeci, neobaviještenosti o pravima i mogućnostima zaštite, zbog mehanizama izolacije i kon-trole koje primjenjuje nasilnik, zbog osjećaja krivice koju nameće patrijarhalna sredina, materijalne zavisnosti, osjećaja stida, nedostatka samopouzdanja, nedostatka podrške okoline i sl. Mitovi i uvjerenja, koji su prisutni u crnogorskom društvu, doprinose minimi-ziranju problema domaćeg nasilja.

Dokument praktičnih politika koji je pred vama daje jasnu sliku o postojećem stanju u Crnoj Gori u dijelu nacionalnog zakonodavstva, politika i prakse ali i stepenu usaglaše-nosti sa međunarodnim i EU standardima, zahtjevima i dobrim praksama, u oblasti za-štite od nasilja u porodici. Zasnovan je na podacima dobijenim kroz monitoring studiju „Porodično nasilje u Crnoj Gori- teorija i praksa“, realizovanom u okviru projekta “Zaštita od rodno zasnovanog nasilja uslov za razvoj demokratije i vladavine prava”, finansira-nom od strane Evropske komisije u Crnoj Gori1.

Analizom stanja sprovedenom u svrhu izrade navedene studije, izvršila se procjena u ko-joj mjeri je u Crnoj Gori, donošenjem i primjenom Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, uz već postojeće propise i zakone (Krivični zakon, Porodični zakon, propisi koji uređuju socijalnu i dječju zaštitu), ostvaren standard dužne pažnje, koji Istanbulska konvencija postavlja pred državu potpisnicu. Rad institucija ocjenjivao se analizom usluga, mjera i intervencija koje preduzimaju u cilju zaštite žrtve i kažnjavanja počinioca, analizom ras-položivih statističkih podataka, studija slučaja ali i samog zakonodavnog okvira.

S tim u vezi, a u skladu sa ključnim nalazima studije dat je set preporuka za neodložne intervencije u oblasti zaštite žena od nasilja i nasilja u porodici, koje je Vlada dužna da osigura u skladu sa međunarodnim standardima i domaćim zakonodavstvom.

1 Studija B. Zeković; J. Radulović; M. Vučelić „Porodično nasilje u Crnoj gori-teorija i praksa“ dostupna na www.sospodgorica.me

http://sospodgorica.me/

8

2. meĐUnARODne OBAVeZe CRne GORe

2.1 KlJUčni AKti UJeDinJenih nACiJA i eVROpSKe UniJe

Crna Gora je potpisnica mnogih međunarodnih pravnih akata koje možemo podijeliti u dvije najvažnije grupe, na pravne akte Ujedinjenih nacija i Evropske unije. U nastavku ćemo dati kratak prikaz međunarodnih pravnih akata koje je Crna Gora potpisala, a koji su od posebnog značaja za priznavanje nasilja u porodici kao kršenja ljudskih prava po međunarodnom pravu i kao vida dikriminacije žena, kao i za priznavanje odgovornosti države za privatne akte nasilja nad ženama.

Crna Gora je potpisnica UN Konvencije o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena (CEDAW) i njenog Opcionog protokola. Potpisivanjem ove Konvencije Crna Gora je preuzela obavezu da obezbijedi formalno pravnu zaštitu, odnosno da uskladi zako-nodavstvo sa odredbama Konvencije i usvoji zakone koji će osigurati zaštitu žena od svih oblika diskriminacije i nasilja zasnovanog na polu. Takođe, na osnovu člana 18, države potpisnice se obavezuju da dostavljaju Generalnom sekretaru Ujedinjenih nacija Izvještaj o zakonodavnim, sudskim, administrativnim i drugim mjerama koje su usvojile kako bi sprovele odredbe ove Konvencije, kao i pomake koji su učinjeni. Kada je riječ o izvještavanju Crne Gore2, prvi Inicijalni izvještaj Vlada Crne Gore je proslijedila Komitetu maja 2010. U periodu koji je uslijedio pristupilo se izradi II Periodičnog izvještaja koji je nakon što ga je razmotrila i usvojila Vlada Crne Gore u oktobru 2015. godine, proslijeđen CEDAW Komitetu (13. jun 2016. godine).3

Za Crnu Goru je značajno i potpisivanje Opšte preporuke br. 19 Komiteta za elimi-naciji svih oblika diskriminacije nad ženama iz 1992. godine, koja je usvojena radi jačanja CEDAW-a, posebno u oblasti nasilja u porodici, ali i UN Deklaracije o eliminaciji svih oblika nasilja nad ženama iz 1993. godine. Deklaracija predstavlja prvi međuna-rodni instrument koji se isključivo odnosi na nasilje protiv žena u kojoj je nasilje nad že-nama definisano uz priznanje da se može desiti u porodici.

Crna Gora je ratifikovala veliki broj konvencija Savjeta Evrope u oblasti ljudskih prava uključujući i za predmetnu oblast najznačajnije – Evropsku konvenciju za zaštitu ljud-

2 Više informacija o izvještavanju Crne Gore CEDAW Komitetu: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?TreatyID=3&DocTypeID=29

3 Ministarstvo za ljudska i manjinska prava (2015). II IZVJEŠTAJ o sprovođenju Konvencije o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAW) podnijet na osnovu člana 18 Konvencije o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena.

http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/TBSearch.aspx?TreatyID=3&DocTypeID=29


skih prava i osnovnih sloboda i Konvenciju o sprečavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici - Istanbulsku konvenciju. Od posebnog značaja je usvaja-nje Preporuka Rec (2002)5 Odbora ministara državama članicama o zaštiti žena protiv nasilja koja pruža vrlo detaljne smjernice za kreiranje politike u cilju zaštite i prevencije žrtava nasilja (uključujući žene i djecu).

Istanbulska konvencija se smatra najvažnijim i najsveobuhvatnijim pravno obave-zujućim instrumentom o nasilju nad ženama, uključujući i nasilje u porodici, u Evropi. Istanbulsku konvenciju je Crna Gora potpisala 11. maja 2011. godine. Prvog marta 2013. godine usvojen je Zakon o potvrđivanju Konvencije SE o suzbijanju i sprje-čavanju nasilja nad ženama i nasilja u porodici.4 Crna Gora ima svoju predstavnicu u Ekspertskoj grupi za borbu protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici (GREVIO) - gospođu Vesnu Ratković. GREVIO grupa započela je proces praćenja primjene Konven-cije Savjeta Evrope protiv nasilja prema ženama i napravila preliminarni vremenski plan praćenja za period 2016/2017. i raspored država po grupama. Crna Gora je ujedno i prva od država iz regiona, koja je preduzela korake u procesu izvještavanja i sredinom 2017 godine proslijedila svoj izvještaj GREVIO komitetu.

Grupa eksperata GREVIO, priznaje važnu ulogu koju NVO igraju u ovoj oblasti i jasno svojim Poslovnikom o radu navodi da su nevladine organizacije i drugi članovi civilnog društva vitalni izvor informacija i da će sve informacije dobijene od nevladinih organiza-cija biti tretirane kao povjerljive od strane GREVIO. Shadow izvještaj o realizaciji Istanbul-ske konvencije u Crnoj Gori izradile su, i u julu 2017 godine uputile GREVIO komitetu, Centar za ženska prava, Sigurna ženska kuća, SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja Nikšić, Centar za Romske Inisijative i SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja Podgorica5.

4 Zakon o potvrđivanju Konvencije Savjeta Evrope o sprječavanju i suzbijanju nasilja nad ženama i nasilja u porodici, Službeni list Crne Gore – međunarodni ugovori, br. 4 od 20. marta 2013.

5 Više u studiji V. Rakočević A.Gligorović „Međunarodni standardi zaštite žena od rodno zasnovanog nasilja i nasilja u porodici“, dostupno na na www.sospodgorica.me

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680462540

https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680462540


10

Najvažniji strateški dokumenti koji se u potpunosti fokusiraju na zaštitu žena od nasilja, ili kroz svoja posebna poglavlja/oblasti, odnosno strateške ciljeve su sljedeće strategije: Strategija zaštite od nasilja u porodici (2016-2020) i Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti (2017–2021). Pored navedenih, postoje i druge strategije koje u manjoj mjeri posvećuju pažnju rodno zasnovanoj diskriminaciji i nasilju.

3.1 StRAteGiJA ZAštite OD nASilJA U pORODiCi

Jedna od najznačajnijih strategija koja definise opštu politiku zemlje u odnosu na zaštitu od nasilja u porodici je Strategija zaštite od nasilja u porodici. Nakon Strategije koja je obuhvatala period 2011-2015, Vlada Crne Gore usvojila je Strategiju zaštite od nasilja u porodici 2016-20206.

Strategija zaštite od nasilja u porodici (2011.-2015.) sadržala je ciljeve i mjere za una-pređene socijalne i druge zaštite, sa akcentom na podizanje nivoa svijesti građana/ki o problemu nasilja, razvoj programa prevencije nasilja, podršku porodici, razvoj normativ-nog okvira u oblasti zaštite, jačanje saradnje organa, ustanova, organizacija koje se bave zaštitom, sticanja novih znanja i vještina, unapređenje sistema za prikupljanje i analizu podataka i izvještavanje. U okviru navedenih ciljeva definisano je ukupno 45 mjera. Mo-nitoring istraživanje sprovedeno kroz pregled i analizu realizacije ključnih ciljeva i svih 45 mjera je pokazao da je 29,05 % realizovano, 35% djelimično realizovano, dok 35,5% mjera nijesu realizovane. Treba naglasiti takođe da je najveći broj realizovanih mjera ostvareno kroz angažman i projekte ženskih nevladinih organizacija u Crnoj Gori bez podrške državnih institucija7.

Strategijom zaštite od nasilja u porodici (2016 -2020)8 je definisano ukupno 5 cilje-va: 1. Poboljšan pravni okvir za zaštitu od nasilja u porodici; 2. Ojačani administrativni i stručni kapaciteti i multidisciplinarni pristup u sprovođenju propisa iz oblasti zaštite od nasilja u porodici; 3. Povećan nivo javne svijesti o nasilju nad ženama i nasilju u porodi-ci; 4. Poboljšan sistem institucionalne zaštite od nasilja u porodici; 5. Poboljšan pristup pravdi i pravna zaštita od nasilja u porodici.

6 Vlada Crne Gore (2015). Strategija zaštite od nasilja u porodici 2016-2020.

7 B.Zeković; 2015. Monitoring strategije zaštite od nasilja u porodici 2011-2015;


3. nACiOnAlne StRAteGiJe i AKCiOni plAnOVi


Akcionim planom navedene strategije za 2016. godinu definisano je samo 14 mjera/aktivnosti , što je nedovoljno u odnosu na problematiku nasilja u Crnoj Gori na svim nivoima. Kroz navedene mjere stavljen je akcenat na programe koje, po prirodi stvari, realizuju nevladine organizacije, uz pomoć inostranih donatora a ne državni organi.

Monitoringom sprovođenja planiranih 14 mjera iz ove strategije, utvrđeno je da su samo a) tri mjere u potpunosti realizovane (21,3%), b) djelimično je realizovano pet (35,7%) ,c) dok sedam mjera nije uopšte realizovano (50%)9. Ono što karakteriše ovu, kao i ostale strategije vezane za rodno zasnovano nasilje je nepostojanje budžetskih stavki, tj. pro-cjene finansijskih sredstava, pa se ni na koji način ne može odrediti „cijena“ njenog spro-vođenja10.

3.2 plAn AKtiVnOSti ZA pOStiZAnJe RODne RAVnOpRAVnOSti

Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti (2017 - 2021)11 predstavlja treći po redu razvojni dokument za implementaciju politike rodne ravnopravnosti u Crnoj Gor, a za njegovu realizaciju i praćenje zaduženo je Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, odnosno Odjeljenje za poslove rodne ravnopravnosti. Od značaja za ovu studi-ju je posebno definisana oblast - Rodno zasnovano nasilje. Strateški cilj ove oblasti je: Suzbiti sve oblike rodno zasnovanog nasilja, nasilja nad ženama i nasilja u porodici, te unaprijediti položaj i zaštitu prava žrtava svih oblika rodno zasnovanog nasilja.

Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti u Crnoj Gori za period 2015. godine ima 30 mjera od čega je u odnosu na izvještaj Ministarstva za ljudska i manjinska prava12 realizovano: 12 (40%), nije realizovano: 10 (33.3% ), djelimično realizovana 1 (3.33%) dok se 7 mjera (23.33%) realizuju u kontinuitetu.

Evaluacijom Akcionog plana za postizanje rodne ravnopravnosti za period 2016. god, u oblasti rodno zasnovanog nasilja utvrđeno je postojanje 18 mjera/aktivnosti. Analizira-jući sadržaj izvještaja koji prati svaku mjeru, procjena istraživača/ica je da je realizovano 8 (44,5%) mjera, djelimično realizovanih je bilo 5 (27,7%) i nerealizovanih 5 (27,7%).13.

9 Više u Studiji B. Zeković; J. Radulović; M. Vučelić „Porodično nasilje u Crnoj Gori-teorija i praksa“, 2017. dostupna na www.sospodgorica.me


11 Ministarstvo za ljudska i manjinska prava (2013). Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti 2013-2017.

12 Ministarstvo za ljudska i manjinska prava; Izvještaj za period 2015.

13 Više u Studiji B. Zeković; J. Radulović; M. Vučelić „Porodično nasilje u Crnoj Gori-teorija i praksa“ 2017.-dostupna na www.sospodgorica.me



12

Relevantni pravni okvir krivično pravne zaštite žrtava nasilja u porodici dominantno obuhvata Materijalno pravne aspekte krivičnih dijela nasilje u porodici ili u porodičnoj zajednici i uređeni su Krivičnim zakonikom Crne Gore član 220, kao i mjerama bezbjed-nosti uređene članom 68,77a i 77b, dok su procesni aspekti (postupci) uređeni Zakonom o krivičnom postupku14.

4.1 mAteRiJAlnO pRAVni ASpeKti KRiVičnih DiJelA nASilJe U pORODiCi ili U pORODičnOJ ZAJeDniCi (KRiVični ZAKOniK)

4.1.1 KRIvIčNO DIjELO

Krivični zakonik, članom 220, jasno uređuje elemente bića krivičnog dijela “Na-silje u porodici ili u porodičnoj zajednici”. U tom smislu KZ propisuje četiri oblika od kojih je jedan osnovni (tačka 1) a tri su oblika teži kvalifikovani oblici krivičnih dijela koje se odnose na stepen nasilja i težinu posledica narušavanja tjelesnog ili duševnog integriteta člana svoje porodice ili porodične zajednice( tačka 2,3,4 ), kao i peti oblik djela koji nije vezan za čin nasilja i posledicu na tjelesni i duševni inte-gritet žrtve, već za kršenje već izrečenih mjera od nasilja u porodici koje mu je sud ili drugi državni organ odredio na osnovu zakona (tačka 5) kao i vrste sankcija za učinjeno krivično dijelo.

Za postojanje radnje izvršenja osnovnog oblika krivičnog djela potrebno je da je ona preduzeta upotrebom „nasilja“. Pod „klasičnim“ nasiljem podrazumijeva se upotreba sile ili ozbiljne prijetnje da će se napasti na život ili tijelo. Međutim otvara se pitanje da li pored „klasičnog“ nasilja upotrebom sile ovo djelo treba da precizira i obuhvati ne samo klasično „ fizičko nasilje“ već i tzv“ psihičko nasilje“ žrtve, analogno prekršajima, koje često puta ima „teže“ posledice na žrtvu nego čak fizičke posledice kada se nasilje vrši upotrebom fizičke sile. Uvođenje psihičkog nasilja kao krivičnog djela za slučajeve oz-biljnog narušavanja psihičkog integriteta doprinijelo bi između ostalog i usklađivanju crnogorskog zakonodavstva sa standardima Istanbulske konvencije.

14 Više u studiji Đ. Blažić; B.Zeković „Analiza pravnih aspekata nasilja u porodici (međunarodno pravi, krivično pravni,upravno pravni i prekršajni) 2016. dostupna na www.sospodgorica.me

4. KRiVičnO pRAVni ASpeKti nASilJA U pORODiCi



Takođe otvara se pitanje propisivanja „hitnosti“ krivičnog postupka, analogno prekršajnom postupku, s obzorom na okolnosti i mjesto vršenja, izvršioca, elemente bića djela i posledice vršenja ovog djela. U slučajevima nasilja u porodici ne zahtijeva se hitno postupanje u krivičnom postupku. Prenošenje velikog broja optužnih predlo-ga – u prosjeku čak oko četrdeset posto od ukupnog broja na nivou godine ukazuje na neefikasnost i dugo vrijeme od podnošenja prijave do donošenja odluke.

Analiza statističkih podataka državnog tužilaštva i sudova ukazuje na blagu kaznenu politiku. Prosjek osuđujućih presuda kod završenih predmeta u poslednje 3 godine je oko 90%, ali većinu krivičnih sankcija za nasilje u porodici čine uslovne osude, novčane kazne, rad u javnom interesu, koje se u praksi pokazuju kao neefikasne i ne ostavruju svrhu izricanja krivične sankcije.

Prema podacima državnog javnog tužilaštva tokom 2016 godine, od ukupno 158 zavr-šenih predmenta 32% su činile zatvorske kazne, u 35% odbačaji, 52% uslovne, dok 16% čine sudske opomene, rad u javnom interesu, odbijajuće presude i obustava postupka. Ohrabruje podatak da državni tužioci sve češće izjavljuju žalbe na odluke suda, pa je u 2016 godini to bio slučaj u skoro 14% predmeta (21 lice) od čega je sud uvažio žalbu protiv 6 lica (28,3%).

Posmatrano u trogodišnjem periodu u osnovnim sudovima primjećuje se lagani trend rasta osuđujućih presuda ( 83.3% u 2014.god., 87.7% u 2015. god. I 93.1% u 2016.godi-ni). Primijetan je i rast zatvorskih kazni od 25,0% na 35,2% i pad uslovnih kazni od 59,2% na 53,9% . Ipak, i pored toga ostaje veliki broj izrečenih uslovnih kazni koje, smatramo, nemaju preventivni efekat na nasilnika a obeshrabrujuće su za žrtvu, koja gubi povjere-nje u zaštitu od strane institucija.15

4.1.2 MjERA BEZBjEDNOStI I MjERA ZAštItE

Izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika (usvojene u julu 2013. godine) uvedene su nove zaštitne mjere / mjere bezbjednosti prema učiniocima krivičnih djela nasilje u po-rodici ili u porodičnoj zajednici kojim se izvršilo usklađivanje odredbi Krivičnog zakonika sa Konvencijom Savjeta Evrope o sprječavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i poro-dičnog nasilja. U tom smislu članom 77a Krivičnog zakonika uvodi se nove zaštitna mjera zabrane približavanja žrtvi ili drugom licu ili grupi lica ili određenom mjestu kad postoji opasnost da bi učinilac prema tim licima ili na tom mjestu mogao ponovo da izvrši isto ili istovrsno krivično djelo. takođe novim članom 77b Krivičnog zakonika uvedena je prema učiniocima krivičnih dijela posebna mjera - Udaljenje iz stana ili drugog prostora za stanovanje.

Ozbiljan problem u sprovođenju mjera zaštite definisane članom 77a i 77b Krivičnog zakonika, je činjenica da se one mogu izdati tek nakon pravosnažnosti presude. S obzirom da se radi o “ex parte” mjerama kojima je osnovni cilj da se zaštiti žrtva do okon-

15 Više u Studiji B. Zeković; J. Radulović; M. Vučelić „Porodično nasilje u Crnoj Gori-teorija i praksa“, 2017.-dostupna na www.sospodgorica.me


14

čanja pravnog postupka kao i da se njena dalja zaštita nastavi u konkretnim slučajevima i nakon toga, ova odredba obesmišljava značaj mjera bezbjednosti u praksi.

4.2 KRiVičnO pROCeSni ASpeKti nASilJA U pORODiCi

4.2.1 MjERE NADZORA NAD OKRIvLjENIM

Krivično porocesno aspekti nasilja u porodici uređeni su dominantno Zakonikom o kri-vičnom postupku16 koji uređuje pojedine vrste mjera nadzora nad okrivljenim (član 166 - 169). Od propisanih mjera, pitanje je koliko njih je uopšte primjereno ovom krivičnom djelu. Prema našem mišljenju samo dvije mjere nadzora su donekle primjerene ovom djelu i to 1) Zabrana posjećivanja određenih mjesta ili područja i 2). Zabranu sastajanja sa određenim licima kao mjere nadzora. Međutim, njihova primjena postavljena je vrlo restriktivno, pa se, u smislu člana 166 stav 1, mogu implementirati samo ukoliko su ispu-njeni zakonski uslovi: da postoje okolnosti koje ukazuju da bi okrivljeni mogao pobjeći, sakriti se, otići u nepoznato mjesto ili u inostranstvo ili pak ometati vođenje krivičnog postupka, a što najčešće nije slučaj kod krivičnog djela nasilje u porodici ili u porodičnoj zajednici.

16 “Službeni list CG”, br. 57/2009, 49/2010, 47/2014- (član 166 - 169)


5.1 ZAKOn O ZAštiti OD nASilJA U pORODiCi

Upravno pravna oblast nasilja u porodici detaljno je uređena Zakonom o zaštiti od nasi-lja u porodici17. Pored materijalno pravnih aspekta ovim zakonom se određuju principi, pojam i elementi nasilja u porodici i članovi porodice (član 1-6), zaštita žrtve (član 8-18), zaštitne mjere (član 19-27) i kaznene mjere (član 36-39).

Ovim zakonom se posebna pažnja prosvjećuje procesnim aspektima zaštite žrtava porodičnog nasilja. U tom – procesnom smislu posebno su značajne odredbe koje se odnose na: hitnost upravnog postupanja svih institucija u zaštiti žrtava od nasilja u po-rodici (član 7), oficijelna maxima kao obaveza svih javnopravnih subjekata u prijavljiva-nju nasilja (član 9), hitnost intevencije policije i drugih javnopravnih organa koji se bave zaštitom žrtava (član 10), plan pomoći žrtvi (član 11) socijalna zaštita žrtve (član 12) prav-na pomoć žrtvi (član 13), obezbeđenje žrtve (član 14), povjerljivost postupanja (član 15) i postupak određivanja zaštinih mjera (član 26 – 34 )18.

5.1.1 MAtERIjALNO PRAvNI ASPEKtI NASILjA U PORODICI

Pojam nasilja i članovi porodice

Nasilje u porodici u smislu ovog zakona, je činjenje ili nečinjenje člana porodice kojim se ugrožava fizički, psihički, seksualni ili ekonomski integritet, mentalno zdravlje i spokoj-stvo drugog člana porodice, bez obzira na mjesto gdje je učinjeno (član 2).

Pod članovima porodice kao latentnim žrtvama nasilja smatraju se: 1) supružnici ili bivši supružnici, njihova djeca i djeca svakog od njih; 2) vanbračni supružnici ili bivši vanbrač-ni supružnici, bez obzira na trajanje vanbračne, zajednice, njihova djeca i djeca svakog od njih; 3) krvni srodnici i srodnici iz potpunog usvojenja u pravoj liniji bez ograničenja, a u pobočnoj liniji zaključno sa četvrtim stepenom; 4) srodnici iz nepotpunog usvojenja; 5) tazbinski srodnici zaključno sa drugim stepenom u bračnoj ili vanbračnoj zajednici; 6) lica koja žive u istom porodičnom domaćinstvu, bez obzira na srodstvo; 7) lica koja imaju zajedničko dijete ili je dijete začeto (član 3).

17 Zakon je objavljen u “Službenom listu CG”, br. 46/2010 Vidi: čl. 152. Zakona - 40/2011-1.

18 Više u studiji Đ. Blažić; B.Zeković „Analiza pravnih aspekata nasilja u porodici (međunarodno pravi, krivično pravni,upravno pravni i prekršajni) 2016. dostupna na www.sospodgorica.me

5. UpRAVnO pRAVni ASpeKti nASilJA U pORODiCi


16

Iz navedenog se zaključuje se da je krug članova porodice kao i u krvično pravnoj zašti-ti, uže postavljen u odnosu na zadati standard iz Konvencije, jer ne obuhvata partnere i bivše partnere, bivše tazbinske srodnike, kao i lica koja su bila ili su u emotivnoj ili seksu-alnoj vezi, bez obzira na to da li su živjela u istom domaćinstvu.

Pravo na pomoć i zaštitu i odgovorne institucije

Žrtva nasilja ima pravo na psihosocijalnu i pravnu pomoć i socijalnu I medicinsku zaštitu, u skladu sa zakonom.

Bez obzira što zakon definiše pravo žrtva nasilja na psihosocijalnu i pravnu pomoć i soci-jalnu I medicinsku zaštitu, navedeni oblici zaštite predstavljaju najslabiju kariku u lancu podrške žrtvama nasilja u porodici.

Kada je u pitanju psihosocijalna pomoć, na institucionalnom nivou ne postoje progra-mi ni bilo kakvi servisi koji bi bili usmjereni na žene žrtve nasilja u porodici, bez obzira što Zakon o zaštiti od nasilja u porodici propisuje da socijalna zaštita žrtve obuhvata ma-terijalnu i nematerijalnu pomoć, smještaj i usluge socijalnog rada, u skladu sa zakonom kojim se uređuje socijalna i dječja zaštita.19 Ovu vrstu podrške još uvijek jedino obezbje-đuju ženske nevladine organizacije.

Zdravstvene ustanove imaju veliki značaj u pružanju podrške i pomoći žrtvi, kao i u obez-bjeđivanju dokaza za sudski proces. Evidencija u zdravstvu ne omogućava dobijanje po-dataka u vezi pojave nasilja u porodici. Ne postoje specijalizovani servisi podrške za žene i djecu žrtve porodičnog nasilja, kao ni centri podrške za žrtve seksualnog nasilja.

Besplatna pravna pomoć se ostvaruje u Službama za besplatnu pravnu pomoć shod-no Zakonu o besplatnoj pravnoj pomoći20 i Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o be-splatnoj pravnoj pomoći21. kojim je omogućeno žrtvama nasilja u porodici pravna pomoć u prekršajnom i krivičnom postupku. U analizi odobrenih slučajeva besplatne pravne pomoći22, sprovedene od strane Ministarstva pravde, navodi se da je u periodu od 1 januara do 1 septembra 2016 godine, na nivou svih crnogorskih sudova, obezbijeđe-na besplatna pravna pomoć za samo 27 žrtava krivičnog djela nasilja u porodici, dok besplatna pravna pomoć žrtvama nasilja u porodici nije omogućena ni u jednom pre-kršajnom postupku . 2011 godine ustanovljena je Služba za pružanje podrške ošteće-nima/svjedocima u predmetima trgovine ljudima, trgovine djecom radi usvojenja i nasilja u porodici ili porodičnoj zajednici23. Od 2017 godine, službe za podršku ošte-ćenih/svjedoka obuhvataju i prekršajna djela nasilja u porodici. Postojanje ove službe nije u dovoljnoj mjeri promovisano, kako na nivou sudova tako ni na nivou drugih in-

19 Izvještaj o radu Ministarstva rada i socijalnog staranja za 2014. godinu, str. 78

20 Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći, Službeni list CG, br. 20/11.

21 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o besplatnoj pravnoj pomoći, Službeni list CG, br. 20/15.

22 http://www.pravda.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=233028&rType=2&file=ANALIZA%20BPP%202015.%20-%20FINAL.pdf.

23 sudovi.me/podaci/vsbp/dokumenta/2638.pdf

http://www.pravda.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=233028&rType=2&file=ANALIZA%20BPP%202015.%20-%20FINAL.pdf

http://www.pravda.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rid=233028&rType=2&file=ANALIZA%20BPP%202015.%20-%20FINAL.pdf


stitucija, niti su pokretane javne akcije informisanja šire javnosti. Posljedica postojećeg stanja je da od formiranja, navedene službe nisu imale ni jednog/jednu klijeta/icu.

Kada je riječ o institucionalnoj zaštiti, zakonodavac uređuje veoma širok krug jav-nopravnih organa - Institucija koje se bave zaštitom. U tom smislu najznačajniju i najodgovorniju ulogu imaju organi uprave nadležni za policijske poslove (policija), su-dovi za prekršaje, Državno tužilaštvo, centri za socijalni rad ili druge ustanova socijalne i dječje zaštite, zdravstvene ustanove, kao i drugi organi i ustanove koji se bave zaštitom. Detaljniji pregled obaveza zaposlenih u navedenim institucijama definisan je Protoko-lom o postupanju, prevenciji i zaštiti od nasilja u porodici. Bez obzira na donošenje ovog značajnog dokumenta, njegova implementacija u praksi od momenta usvajanja do danas nije pokazala značajni napredak24.

Treba istaći da je Ministarstvo rada i socijalnog staranja iniciralo formiranje multidisci-plinarnih timova u 15 centara za socijalni rad u Crnoj Gori. Ali, rad multidisciplinarnih timova ograničen je mnogim nedostacima kao što su: neefikasnost, nezainteresova-nost, nepoštovanje usvojenih standarda u radu, nedostatak monitoringa, nedostatak metodologije rada i finansijskih sredstava25.

5.2 ZAštitA ŽRtVe5.2.1 NAčINI PRUŽANjA POMOćI I ZAštItE

Zaštita žrtve obuhvata svoj materijalno pravni aspect (oblike nasilja) i svoj procesno Pravni aspect (Hitna intervencija, povjerljivost postupanja, Povjerljivo lice Plan pomoći žr-tvi, Socijalna zaštita žrtve, pravna pomoć žrtvi, obezbjeđenje žrtve,i zaštitne mjere žrtve.

Načelo hitnosti postupka je zakonom propisana obaveza svih javnopravnih organa u postupcima koji se odnose na zaštitu žrtava nasilja (član 6). Nadležni javnopravni organi su takođe dužni da vode brigu o svim potrebama žrtve i omoguće joj pristup svim obli-cima pomoći i zaštite. Osim toga posebnu ulogu u postupku zaštite žrtve ima Centar za socijalni rad kroz utvrđivanje plana pomoći žrtvi i pružanju socijane pomoći (član 10 i 11). Obezbjeđenje žrtve obuhvata posebne procesne radnje policijskog služ-benika koji je dužan da prati žrtvu u stan ili drugi prostor za stanovanje prilikom uzima-nja ličnih stvari koje su joj neophodne u svakodnevnom životu, kao i radi obezbjeđenja privremenog smještaja i zbrinjavanja žrtve osim ako se žrtva tome izričito protivi (član 14). Povjerljivost postupanja javnopravnih organa je bitna procesna kopmponen-ta (član 15) ali, u praksi se često krši, posebno na način što nadležne službe obezbjeđuju podatke novinarima koji objavljuju tekstove sa naintimnijim informacijama i to sa pu-nim imenom i prezimenom kako žrtve tako i počinioca.26

24 B.Zeković; A. Gligorović; Studija “Institucionalni mehanizmim zaštite i njihova primjena u Crnoj Gori” dostupno na www.sospodgorica.me

25 Izvještaj ministarstva pravde o sprovođenju zakona o zaštiti od nasilja u porodici, dostupno na: http://www.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rId=253391&rType=2.

26 http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Hronika&clanak=602504&datum=2017-06-06&najdatum=2017-06-13.

http://www.sospodgorica.me

http://www.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rId=253391&rType=2

http://www.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rId=253391&rType=2

http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Hronika&clanak=602504&datum=2017-06-06&najdatum=2017-06-13

18

Specifičnost pravne prirode ovog postupka čini i institut “povjerljivog lica “, koje može izabrati žrtva, a koje će prisustvovati svim postupcima i radnjama u vezi zaštite. To može biti član porodice, lice iz organa, ustanove, nevladine organizacije i drugog pravnog lica ili drugo lice u koje žrtva ima povjerenje. Bez obzira na širok spektar osoba, organa i ustano-va koje mogu pratiti žrtvu u ulozi povjerljivog lica, praksa pokazuje da to uglavnom rade aktivistkinje ženskih nevladinih organizacija i rijetko službenice centara za socijalni rad.27

5.2.2 ZAštItNE MjERE

Zakon propisuje više vrsta zaštitnih mjera prema učiniocu nasilja pri čemu nadležni organ, u zavisnosti od prirode stvari, može izricati pojedinačno ili kumulativno ( više) zaštitnih mjera. Prema vrsti zaštitnih mjera imamo mjere koje izriče 1). Organ državne uprave (policija) i 2). sudske mjere koje izriče prekršajni sud. Kao zaštitne mjere zakon propisuje :

1. udaljenje iz stana ili drugog prostora za stanovanje (u daljem tekstu: udaljenje iz stana);

2. zabrana približavanja;3. zabrana uznemiravanja i uhođenja;4. obavezno liječenje od zavisnosti;5. obavezni psihosocijalni tretman.

Udaljenje iz stana je zaštitna mjera koja se može se izreći učiniocu nasilja koji sa žrtvom živi u stanu ili drugom prostoru za stanovanje, bez obzira na svojinska i druga prava učinioca nasilja i žrtve na stanu ili drugom prostoru za stanovanje, ako postoji opasnost da ponovo učini nasilje. Udaljenje iz stana izriče se u trajanju koje ne može biti kraće od trideset dana niti duže od šest mjeseci (član 21).

Tokom trogodišnjeg praćenog perioda primjećuje se tendencija pada mjera udaljenja iz stana u ukupnom broju izrećenih zaštitnih mjera, od 16,6% 2014.godine, 17,2% 2015 godine do 12,3% u toku 2016 godine. Brojčano izraženo, na nivou Crne Gore tokom 2014 izrečeno je 39 mjera udaljenja iz stana, u 2015 god. 32, dok je u 2016 bilo svega 19. Na osnovu postojećih podataka može se zaključiti da Mjera udaljenja iz stana nije u dovoljnoj mjeri zaživjela u praksi.

Zabrana približavanja žrtvi može se izreći učiniocu nasilja ako postoji opasnost da po-novo učini nasilje ili ako bi prisustvo učinioca nasilja u blizini žrtve kod žrtve stvaralo vi-sok stepen duševne patnje koja, kraće ili duže vrijeme, onemogućava normalne psihičke aktivnosti žrtve. Zabrana približavanja izriče se u trajanju koje ne može biti kraće od tri-deset dana niti duže od jedne godine (član 22). Zabranu približavanja u 2014. godini čini preko 40% svih izrečenih mjera, blagi porast prepoznat je tokom 2015 godine, a znatno rjeđe izricanje ove mjere – 17,9% u 2016. godini.




Zabrana uznemiravanja i uhođenja žrtve može se izreći učiniocu nasilja ako postoji opasnost da ponovo učini nasilje. Ova zaštitna mjera izriče se u trajanju koje ne može biti kraće od trideset dana niti duže od jedne godine (član 23). Raspoloživi podaci o izrečenenim zaštitinim mjerama u sudovima za prekršaje, u periodu od 2014 - 2016.godine ukazuju da je najčešće izricana zaštitna mjera upravo zabrana uznemiravanja i uhođenja i čini preko 40% svih izrečenih mjera tokom godine, sa neznatnim rastom u posljednjoj godini.

Obavezno liječenje od zavisnosti može se izreći učiniocu nasilja koji usljed zavisnosti od alkohola, opojnih droga ili psihotropnih supstanci učini nasilje, a postoji opasnost da zbog te zavisnosti ponovo učini nasilje. Ova zaštitna mjera može trajati dok postoji po-treba za liječenjem, ali ne duže od jedne godine (član 24).

Bez obzira što se kao uzrok nasilja u porodici često ističe zloupotreba psihoaktivnih sup-stanci, “mjeru obaveznog liječenja od zavisnosti teško je sprovoditi zbog preoptereće-nosti kapaciteta u Specijalnoj bolnici za psihijatriju u Kotoru”28. U 2016 godini izrečeno je ukupno 36 mjera liječenja od zavisnosti od alkohola i droga, među kojima su i mjere koje propisuju ambulantno liječenje, što obesmišljava svrhu ove mjere. Na nivou zdrav-stvenih institucija ne postoje podaci da je bilo koja zdravstvena ustanova izvršila ili pri-javila neizvršenje ove mjere29.

Obavezni psihosocijalni tretman može se izreći učiniocu nasilja radi otklanjanja uzro-ka nasilničkog ponašanja i prevaspitanja, odnosno u cilju smanjivanja i otklanjanja opa-snosti da ponovo učini nasilje. Ova zaštitna mjera može trajati do prestanka razloga zbog kojeg je izrečena, ali ne duže od šest mjeseci. Obavezni psihosocijalni tretman, izriče se veoma rijetko. U većini ustanova primarne zdravstvene zaštite nijesu obrazovani stručni timovi za sprovođenje zaštitne mjere obaveznog psihosocijalnog tretmana30. Od 2014. Do 2016. godine izrečeno je 10 zaštitnih mjera, od kojih 3 u Podgorici. Međutim, podaci do kojih je došao SOS telefon Podgorica ukazuju da Dom zdravlja Podgorica u periodu 2014, 2015 i 2016 nije imao ni jedan slučaj izvršenja ove mjere, niti evidentiranih sluča-jeva nasilja u porodici i nasilja nad ženama31. Dodatno zabrinjava činjenica da se izvo-đenje ove mjere u institucijama u kojima se sprovodi, sprovodi po principu “porodične terapije I medijacije” što je u direktnoj suprotnosti sa Istanbulskom konvencijom koja izričito zabranjuje ovakve postupke u situacijama nasilja u porodici.

28 Izvještaj ministarstva pravde 2016.www.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rId=253391&rType=2

29 Isto

30 Izvještaj ministarstva pravde 2016.www.gov.me/ResourceManager/FileDownload.aspx?rId=253391&rType=2

31 Dom Zdravlja Podgorica, odgovor na zahtjev za slobodan pristup informacijama broj 05/01-3009/2

20

Podaci policije o broju izrečenih zaštitnih mjera po godinama i vrsti izrečenih mjera za čije je izvršenje nadležna policija

vrsta zaštitne mjere Udaljenje iz stana Zabrana

približavanja

Zabrana uznemiravanja

i uhodjenja

Godina Podaci policije

Podaci sudova

Podaci policije

Podaci sudova

Podaci policije

Podaci sudova

2016 19 31 26 45 54 117

2015 32 39 46 65 88 94

2014 39 41 14 60 36 108

Poseban stepen zabrinutosti izaziva nesklad u broju izrečenih zaštitnih mjera (za čije je izvršenje nadležna policija) od strane sudova i broja tih mjera u evidenciji policije, što ukazuje na veliki broj slučajeva u kojima izostaje kontrola nad izvršenjem mjera32.

5.3 pROCeSnO pRAVni ASpeKeti nASilJA U pORODiCi

5.3.1 UPRAvNO – PRAvNE ZAštItNE MjERE

Ove mjere učiniocu nasilja mogu narediti samo organi državne uprave – konkretno poli-cijski službenici i iste imaju privremeni karakter jer ne mogu trajati duže od tri dana (član 28). Naređenje o udaljenju ili zabrani vraćanja u stan ili drugi prostor za stanovanje policijski službenik mora uručiti učiniocu nasilja i žrtvi odmah, a najkasnije u roku od dva časa, u prisustvu punoljetnog lica koje može biti drugi policijski službenik, a koje nije član porodice. Mjera zaštite je u skladu sa Istanbulskom konvencijom jer se istom nalaže preduzimanje “ex parte” mjera u cilju zaštite žrtava nasilja u porodici.

Kada je u pitanju Policijska naredba kao mjera bezbjednosti, u 2016. godini policijski služ-benici su, u skladu sa članom 28. Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, u 28 slučajeva naredili učiniocu nasilja udaljenje ili zabranu vraćanja u stan ili drugi prostor za stanovanje. U 2015. godini ova mjera je izdrata učinocu nasilja u 24 slučaja, a u 2014. godini u 22 slučaja i to 18 u CB Nikšić i po 2 puta u CB Pljevlja i CB Kotor. Na osnovu raspoloživih po-dataka može se reći da je broj izrečenih naredbi udaljenje ili zabrana vraćanja u stan ili drugi prostor za stanovanje, kao zaštitne mjere žrtve nasilja, veoma mali ili zanemarljiv u odnosu na broj registrovanih slučajeva nasilja.33.






5.3.2 OBAvEZNOSt POStUPANjA PO ZAštItNOj MjERI

Učinilac nasilja je dužan da postupi u skladu sa izrečenom zaštitnom mjerom. Lice koje u djelokrugu svog rada sazna da učinilac nasilja ne postupa u skladu sa izrečenom za-štitnom mjerom dužno je da o tome obavijesti organ za prekršaje, centar za socijalni rad, odnosno drugu ustanovu socijalne i dječje zaštite, policiju ili državnog tužioca (član 32).

Zakon o zaštiti od nasilja u porodici sankcioniše neprijavljivanje nasilja od strane držav-nih službenika, ali u prethodne dvije godine nije bilo formiranih predmeta u kojima je pokrenut postupak protiv pojedinaca – državnih službenika za kršenje standarda pot-pune posvećenosti kod slučajeva nasilja prema ženama i nasilja u porodici.34 Savjet za građansku kontrolu rada policije35 je u periodu 2014/15 imao u radu 5 predmeta provjere policijskih ovlašćenja u oblasti porodičnog nasilja.

5.3.3 IZvRšENjE RjEšENjA SUDA O ZAštItNOj MjERI

Policijski organ nadležan za sprovodjenje Zaštitnih mjera dužan je da shodno Pravilni-ku o bližem načinu izvršenja zaštitnih mjera udaljenje iz stana, zabrane približavanja i zabrane uznemiravanja i uhodjenja, odredi policijskog službenika koji će da rukovodi izvršenjem zaštitne mjere. Policijski službenik je dužan da sačini procjenu ugroženosti žrtve, kao i da poučava žrtvu o mjerama i radnjama koje može da preduzme radi zaštite od učinioca nasilja u porodici i upozorava učinioca nasilja u porodici na obavezu pošto-vanja zaštitne mjere i na posljedice ako ne postupa u skladu sa izrečenom zaštitnom mjerom.

Iako je podzakonskim propisima predviđeno praćenje izvršavanja zaštitnih mjera i pre-cizno određeni načini izvršenja zaštitnih mjera, policijski služebinici u praksi najčešće ne sačinjavaju planove sigurnosti i ne pridržavaju se propisanog načina ostvarivanja kon-takata sa žrtvom.

5.4 pReKRšAJne SAnKCiJe

Sudovi za prekršaje su u toku 2016. godine imali ukupno u radu 2.073 predmeta iz obla-sti Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, od čega je najveći broj predmeta 59,1% bilo u Sudu za prekršaje u Podgorici. U toku 2015. godine sudovi za prekršaje su imali ukupno u radu 1.717 predmeta a u 2014.godini 1455 predmeta. Analiza podataka ukazuje na po-rast broja predmeta, ali i lagani rast udjela završenih predmeta. Kao na primjer u Podgo-rici, od oko 64% tokom 2014. godine do oko 76% tokom 2016. godine. Ipak i dalje ostaje svaki četvrti predmet nezavršen, što se kosi sa načelom hitnosti u prekršajnom postupku.

34 Odgovor Vrhovnog državnog tužilaštva dostavljen NVO Centar za ženska prava elektronskim putem, dana 20.04.2015. godine

35 Građanska kontrola rada policije u Crnoj Gori - odgovor dostavljen NVO Centar za ženska prava

22

U posmatranom trogodišnjem periodu nema značajne promjene u polnoj strukturi po-činilaca. Broj žrtava prekršaja ima tendenciju rasta sa laganim rastom broja žrtava muš-kog pola, čemu doprinosi i učešće značajnog broja maloljetnih lica (skoro svaki deseti), od čega su oko 60% osobe muškog pola. Povećanje broja maloljetnih lica među žrtvama nasilja u porodici otvara vrlo značajna pitanja u vezi otkrivanja, procesuiranja i sankcioni-sanja ovih djela.

Ono što dodatno izaziva ozbiljnu zabrinutost je veliki broj povratnika, kojih na godiš-njem nivou u prosjeku čini oko 12%, ili svaki deseti počinioc nasilja. Ovaj podatak nam ukazuje na potrebu ozbiljne analize kaznene politike, kao i dosljednosti primjene svih po-stojećih zakonskih rješenja u svrhu odgovora zašto sudske odluke, tj. kaznene mjere ne daje bolje rezultate.

Pretpostavka je da je visok broj povratnika u direktnoj vezi sa blagom kaznenom poli-tikom. Naime, prema raspoloživim podacima sudovi za prekršaje u svakom četvrtom ili čak u svakom trećem slučaju donose oslobađajuću odluku, sa tendencijom rasta. Izri-canje novčane kazne nasilniku je zastupljeno u oko trećinu slučajeva, takođe sa ten-dencijom laganog rasta. Često se dešava da su nasilnici nezaposlena lica, bez redovnih prihoda, pa kaznu za njihovo počinjeno djelo mora da izmiri žena koja je žrtva nasilja. U siromašnoj sredini kakva je crnogorska, novčana kazna ugrožava porodični budžet i tako se kažnjavaju svi članovi porodice. To destimuliše prijavljivanje nasilja. Izricanje kazne zatvora ima tendenciju opadanja od svakog desetog tokom 2014. godine do sva-kog četrnaestog u 2016. godini. Uslovna osuda, koja se izriče relativno često, vaspitna mjera, obustava i odbacivanje predmeta su mjere koje stimulišu nasilnika da nastavi sa nasiljem, a obeshrabruju žrtvu da traži podršku i pomoć za izlazak iz naslne situacije36.




6.1 AnAliZA StUDiJA SlUčAJA KROZ KORišćenJe inStitUtA pOVJeRJiVOG liCA i AnAliZU SUDSKih pRemetA

Analizirajući studije slučaja pepoznaju se postupanja koja su u suprotnosti sa standar-dom dužne pažnje/potpune posvećenosti u prevenciji, zaštiti, procesuiranju i sankcio-nisanju akata nasilja nad ženama, na kojima počiva Istanbulaska konvencija. Rijetko se uzima u obzir da se za djela koja nijesu na adekvatan način regulisana u našem zako-nodavstvu daje primat međunarodnom pravu, pa shodno tome se ne uzimaju u obzir ključni zahtjevi Konvencije Savjeta Evrope o suzbijanju i sprječavanju nasilja nad žena-ma i nasilja u porodici „Istanbulska konvencija“ .

Tokom uzimanja izjave, često se zanemaruje psihičko stanje i stepen traume oštećene, opis događjaja je često površan i nepotpun, što uz nepostojanje prakse naknadnog tra-ženja dopune podataka od strane podnosioca zahtjeva/policijskog službenika Uprave policije, ozbiljno ugrožava cjelokupan postupak zaštite žrtava, ali i svrsishodnost i vrstu sankcija za nasilnika.

Teret pokretanja postupka se često prebacuje na žrtvu, pa se bez obzira na vidne po-vrede žrtve, predmet ne procesuira, jer je žrtva odustala od iste. Ovakav pristup i praksa policijskih i tužilačkih organa je neprihvatljiv – jer djelo nasilja postoji bez obzira na vo-lju žrtve, posebno imajući u vidu da je ZZNP članom 9. propisana dužnost prijavljivanja nasilja.

Žrtve nijesu u dovoljnoj mjeri informisane o svojim pravima, mogućnostima izricanja zaštitnih mjera, kao ni dobijanju besplatne pravne pomoći. Načelo hitnosti u postupa-nju u mnogim predmetima (posebno onim koji uključuju učešće vještaka medicinske struke) je zanemareno.

Kada punoljetna osoba prijaviljuje nasilje, često se zanemaruje nasilje koje trpe djeca, bilo kao posmatrači ili kao ditrektne žrtve nasilja, te se slučajevi uglavnom tretiraju kao partnersko nasilje. Zbog nepostojanja sistemskog rješenja u smislu smješta, nadzora I staratelljstva nad maloljetnim žrtvama, djeca žrtve nasilja se često vraćaju u nasilnu po-rodicu, uz obavezu CSR da radi na izgradnji porodičnih odnosa, što je često kada su nasilni roditelji alkoholičari, ili zavisnici od bilo kojih psihoaktivnih supstanci skoro ne-moguće.

6. StUDiJe SlUčAJA

24

Tokom istrage i postupka ne posvećuje se dovoljno pažnje procjeni u smislu ko je pri-marni nasilnik. Ne postoji praksa praćenja zaštitnih mjera ambulatnog liječenja; Eko-nomsko nasilje u praksi nije prepoznato kao oblik porodičnog nasilja i shodno tome se ne preuzimaju nikakve mjere.

Studije slučaja takođe pokazuju vrlo neujednačenu praksu pravosudnih organa, u pro-cesu dokazivanja kontinuiteta nasilja u prekršajnom postupku. Često se ne traže podaci iz kaznene evidencije vezane za krivična djela, pa se kao olakšavajuća okolnost uzima u obzir ranija prekršajna nekažnjivost, bez obzira što je okrivljeni u prethodnom periodu vršio porodično nasilje kvalifikovano kao krivično djelo.

Vrlo često se pribjegava alternativnom razrešenju konflikata, što je suprotno članu 48 Istanbulske konvencije, koji izričito zabranjuje primenu postupaka alternativnog ra-zrešenja konflikata, uključujući medijaciju i pomirenje u slučajevima svih oblika nasilja obuhvaćenih Konvencijom, odnosno, nalaže državama potpisnicama da preduzmu sve zakonodavne i druge mere da bi zabranile takvu praksu.37

37 Studije slučaja koje uključuju i primjer dobre prakse date u studiji: B. Zeković; J. Radulović; M. Vučelić „Porodično nasilje u Crnoj Gori-teorija i praksa“ 2017.-dostupna na www.sospodgorica.me



ZAKlJUčCi i pRepORUKe

Komparativnom analizom međunarodnih pravnih standarda i obaveza države u odnosu na nasilje nad ženama i nasilje u porodici, može se sa sigurnošću ustvrditi po-stojanje snažnog utemeljenja za uvođenje politika, procedura i prakse u skladu sa me-đunarodnim standardima. Crnogorski pravni sistem omogućava direktnu primjenu me-đunarodnih standarda i ratifikovanih konvencija, međutim ovi jako važni međunarodni akti nijesu konkretizovani u dovoljnoj mjeri u našem zakonodavstvu i praksi, iako na to obavezuje Ustav CG, koji navodi da „ratifikovani međunarodni ugovori i opšteprihvaće-na pravila međunarodnog prava imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i nepo-sredno se primjenjuju kada odnose uređuju drugačije od unutrašnjeg zakonodavstva“.

Analizom nacionalnih strategija koje sadrže ciljeve i mjere vezane za nasilje nad žena-ma i nasilje u porodici, kao i izvještaja izrađenih od strane nadležnih ministarstava, pre-poznat je niz izazova kako u sprovođenju planiranih mjera tako i u sistemu izvještavanja. Uočljivo je da se većina mjera sprovode od strane nevladinih organizacija i to uz podršku stranih donatora. Ne postoji informacija u kom iznosu i u kojoj mjeri su od strane naci-onalne ili lokalne Vlade finansirane aktivnosti planirane navedenim strategijama. Samo izvještavanje nije urađeno u skladu sa postavljenim inikatorima.

Za veliki broj mjera u izvještajima se tvrdi da se realizuju u kontinuitetu, a stvarno stanje prikazuje da je maksimum jedna, od niza aktivnosti planiranih u tekućoj godini realizo-vana. Ne postoji informacija koje su mjere ostale nerealizovane što otežava planiranje priorteta za narednu godinu. Evidentan je nedostatak sveobuhvatnih podataka o spro-vedenim aktivnostima od strane svih ključnih aktera, kako na nacionalnom tako i na lo-kalnom nivou, koji su, ili bi morali biti, aktivni na polju pružanja usluga socijalne i druge zaštite žrtava nasilja.

Analizom krivičnog zakonodavstva kao i prakse pravosudih i tužilačkih organa može se zaključiti da postoje dva nivoa zabrinutosti i to: nivo samog zakonodavnog okvira i nivo sprovođenja postojećeg zakona u praksi. Kada govorimo o nivou zako-nodavnog okvira neohodno je ukazati na nedostatak jasno precizirane hitnosti u po-stupanju, nepostojanje psihičkog nasilja kao krivičnog djela, krug članova porodice uže postavljen u odnosu na zadati standard iz Konvencije, djelimično preklapanje odredaba Zakona o zaštiti od nasilja u porodici sa odredbama Krivičnog zakonika, nepostojanje mjera zaštite koje bi obezbiijedile sigurnost žrtava tokom krivičnog postupka, nemo-gućnost da žrtva zahtijeva preispitivanje odluke državnog tužioca da se obustavi go-njenje.

Kada je u pitanju sprovođenje zakona u praksi predmet zabrinutosti su dugotrajni po-stupci, blaga kaznena politika, rijetko izricanje mjera zaštite i mjera bezbjednosti i ne-dostatak praćenja njihove primjene, rijetka primjena međunarodnih propisa, nedosta-tak analize sudske prakse sa akcentom na sistemske analize kvaliteta postupanja svih organa zaduženih za sprovođenje zakona, kako bi se lakse utvrdili eventualni propusti, posebno u predmetima u kojima je došlo do upotrebe oružja, opasnog oruđa ili dru-

26

gih sredstava podobnih da tijelo teško povrijedi ili zdravlje teško naruši, a posebno u predmetima gdje je došlo do smrti žene i drugih članova porodice. Posebno zabrinja-va nedostatak jedinstvenog modela Plana sigurnosti u policijskim službama prilikom sprovodjenja izvršavanja i onako oskudnog broja izrečenih zaštitnih mjera ili mjera bezbjednosti.

Analizom zakonodavstva koje reguliše ”lex specialis” propis – Zakon o zaštiti od nasilja u porodici kao i prakse sudova za prekršaje može se zaključiti da kao i kod krivič-noprvnih odredbi, postoje dva nivoa zabrinutosti i to: nivo samog zakonodavnog okvira i nivo sprovođenja postojećeg zakona u praksi. Kada govorimo o nivou zakonodavnog okvira neohodno je ukazati na potrebu uspostavljanja čvrste i jasne granice razgraniče-nja izmedju krivičnog i prekršajnog zakonodavstva u praktičnom a ne teorijskom smislu. Medjutim, treba razmisliti o dopunama odredjenih zakonskih rješenja kao što su dužina trajanja izrečenih zaštitnih mjera, dužina trajanja policijske naredbe o udaljenju iz stana i drugog prostora za stanovanje i sl.

Mjere zaštite od nasilja u porodici se nedovoljno izriču i nema odgovarajućeg praćenja njihove primene i ocjene efikasnosti. Postoje problemi i u nedovoljno jasno defisanim podzakonskim aktima, posebno kod zaštitne mjere obaveznog psihosocijalnog tretma-na, liječenja od zavisnosti i zabrani uznemiravanja. Analiza podataka nam ukazuje na blagu kaznenu politiku, jer oslobađajuće presude, odbijene, uslovne, upozorenja i vas-pitne mjere čine preko 50% slučajeva dospjelih pred organe za prekršaje.

Bez obzira što je organima i ustanovama propisana zakonska obaveza da rješavanju slu-čajeva nasilja u porodici daju prioritet i obezbijede međusobno obavještavanje i pomoć, ova zakonska rješenja se u praksi često ne ostvaruju na propisan način.

PREPORUKE PO OBLAStIMA

Međunarodne obaveze Crne Gore

�� Razvijati praksu primjene međunarodnih standarda i ratifikovanih konvencija u sudske odluke, odnosno pravni poredak Crne Gore;

�� Raditi na daljem usaglašavanju zakonodavstva sa Istanbulskom konvencijom u skladu sa preporukama datim od strane domađih i međunarodnih eksperata;

�� Obezbijediti resurse iz državnog budžeta terapijsku podršku i savjetovališta; krizne centre, SOS telefone i skloništa za žrtve nasilja u porodici koje vode specijalizovane ženske orgnizacije;

�� Obezbijediti finansijsku podršku i zaštitu žena kroz alternativne/afirmtivne akcije u skladu sa međunarodnim standardima;

�� U kontinuitetu pratiti sprovođenja zakona i politika iz ove oblasti, kao i izvještavati u skladu sa ratifikovanim međunarodnim dokumentima;


Nacionalni strateški okvir

�� Uspostaviti proces praćenja uspješnosti realizacije strateških planova u odnosu na konkretne mjere i za svaku od njih postavljene indikatore tj. pokazatelje uspješnosti definisane operativnim planom;

�� Izraditi standardizovane obrasce izvještavanja za sve relevantne institucije i NVO, na osnovu pojedinačnih izvještaja izrađivati sveobuhvatne godišnje izvještaje koji će biti prezentovani kako Vladi tako i cjelokupnoj javnosti;

�� Na nivou nadležnih ministarstava definisati oblast rodno zasnovanog nasilja i tokom izrade godišnjih akcionih planova definisati budžete potrebne za sprovođenje aktivnosti;

�� Pojačati nivo izvještavanja o sprovođenju strategija, kako nadležnih organa tako i sveukupne javnosti;

Krivično pravni aspekti nasilja u porodici (Krivični zakon)

�� U kontinuitetu vršiti analizu svih propisa koji se odnose na oblast zaštite od nasilja u porodici uz obavezni monitoring sprovođenja propisa u praksi, koji će sadržati preporuke za neophodne izmjene i/ili dopune postojećih zakona;

�� Izraditi stručne analize predmeta kojima su kvalifikovani teži oblici krivičnih djela u odnosu na stepen nasilja i težinu posledica, kako bi se otkrile sistemske greške i kako bi svi društveni subjekti prihvatili postojanje istih i ulagali dodatne napore u njihovom prevazilaženju;

�� Izvršiti izmjene i dopune Krivičnog zakonika Crne Gore na način da se mjere bezbjednosti: zabrana približavanja (član 77a) i udaljenje iz stana ili drugog prostora za stanovanje (član 77b), mogu izvršiti bez odlaganja, tj. protoka roka za pravosnažnost presude;

�� Razgraničiti prekršajnu od krivične odgovornosti u slučaju nasilja u porodici, na način da svako fizičko, psihičko i seksualno nasilje među članovima porodice potpada pod krivično djelo nasilje u porodici, dok bi prekršajnu odgovornost povlačili preostali blaži oblici djela nasilja u porodici;

�� Proširiti krug zaštićenih lica u okviru krivičnopravne zaštite na partnere i bivše partnere, bivše tazbinske srodnike, kao i lica koja su bila ili su u emotivnoj ili seksualnoj vezi, bez obzira na to da li su živjela u istom domaćinstvu;

�� Uvesti načelo hitnosti postupanja u predmetima porodičnog nasilja;

Upravno pravni aspekti nasilja u porodici (Zakon o zaštiti od nasilja u porodici)

�� U kontinuitetu vršiti monitoring svih propisa koji se odnose na oblast sprovodjenja Zakona o zaštiti od nasilja u porodici;

�� Izraditi analize o broju izrečenih zaštitnih mjera, dužini trajanja i načinu realizacije kao i praćenju sprovodjenja uzimajući u obzir zakonske i podzakonske akte u ovoj oblasti;

28

�� Sprovesti obuke za sprovođenje Pravilnika u nadležnosti policijskih službi, pratiti sprovođenje izricanja policijskog naređenja i izvršenje zaštitnih mjera, te u skladu sa nalazima izvršiti izmjene / dopune istih;

�� Imijeniti postojeće odredbe Zakona o zaštiti od nasilja u porodici kojima se reguliše oblast izricanja zaštitnih mjera i policijskog naredjenja o udaljenju iz stana i drugog prostora za stanovanje posebno u dijelu dužine trajanja ovih mjera;

�� Ministarstvo zdravlja da hitno napravi plan rješavanja postojeće situacije i obezbijedi kapacitete neophodne za efikasno djelovanje, sa akcentom na sprovođenje/izvršenje zaštitnih mjera iz njihove nadležnosti;

�� Izraditi program za rad sa počiniocem nasilja u porodici u procesu psihosocijalnog tretmana počinitelja, sprovesti programe edukacije stručnjaka za sprovođenje psihosocijalnog tretmana;

�� Pojačati odgovornost odgovornih lica u državnim organima zdravstvenoj, obrazovnoj i drugoj ustanovi ako ne prijave policiji učinjeno nasilje za koje saznaju u vršenju svojih poslova kao i ne prijave nadležnom organu nepoštovanje zaštitnih mjera;

�� Na osnovu Protokola izraditi individualne forme postupanja za sve institucije u sistemu zaštite, u svim nadležnim institucijama Protokol učiniti vidljivim i dostupnim kako zaposlenima tako i klijentima, u svim nadležnim institucijama delegirati osobu zaduženu za praćenje Protokola i izvještavanje;

�� Organizovati seminare multisektorskog karaktera sa akcentom na razmjenu iskustava i dobre prakse, na lokalnom nivou uvesti obavezu organizovanja periodičnih multisektorskih sastanaka;

�� Učiniti dodatne napore da se identitet žrtve porodičnog nasilja drži u strogoj tajnosti i da se eliminišu sve potencijalne karakteristike opisa situacije i žrtve, njene etničke ili nacionalne pripadnosti, karakteristika njenog ranijeg života i drugih važnih elemenata koje bi otkrile njen identitet;

�� Dizajnirati i sprovesti programe obuke za predstavnike medija o načinu izvještavanja o nasilju u porodici sa posebnim osvrtom na izvještavanje u slučajevima djece;

Opšte preporuke

�� Utvrditi jedinstvenu metodologiju za prikupljanje podataka na teritoriji države i jedinstvenu bazu podataka;

�� Izvršiti dubinsku analizu predmeta po žalbi ( prirodu i broj žalbi iz postupaka kao i rezultate žalbi);

�� Pokloniti više pažnje identifikaciji nedovoljno vidljivim a veoma prisutnim oblicima nasilja: žrtvama seksualnog nasilja, starim, nemoćnim i invalidnim licima, zanemarenim, djeci sa posebnim potrebama, marginalizovanim grupama i sl.;


�� Raditi na eliminaciji prakse blage kaznene politike i promovisati nultu toleranciju nasilja;

�� Poboljšati rad policijskih službenika u procesu prikupljanja dokaza i cjelokupnog postupanja u slučajevima nasilja u porodici;

�� Poboljšati informisanost žrtava o njihovim pravima, i mogućnostima ostvarivanja tih prava, posebno u dijelu postojećih zaštitnih mjera, pravne pomoći i postojećih servisa podrške na institucionalnom i vaninstitucionalnom nivou;

�� Njegovati i jačati načelo hitnosti u postupanju u svim predmetima nasilja u porodici u prekršajnom i krivičnom postupku;

�� Obezbijediti uslove za sistemsku podršku djeci sa iskustvom porodičnog nasilja ( smještaj, nadzor I staratelljstvo);

�� Tokom istrage i postupka pokloniti vjeru iskazu oštećene, i sa posebnom pažnjom procijeniti ko je primarni agresor;

�� Prepoznati posljedice psihičkog i ekonomskog nasilja i shodno tome izricati odgovarajuće sankcije;

�� Prilikom odlučivanja o vrsti i visini sankcije, posebnu pažnju posvetiti kontinuitetu nasilja i shodno tome obezbijediti podatke iz krivične i prekršajne evidencije;

�� Prestati sa praksom alternativnih razrješenja konflikata uključujući medijaciju i pomirenje u slučajevima svih oblika nasilja u porodici;

prijedlog praktiČnih politika za poboljŠanje...

Documents