preventive medicine in zoonotic and emerging diseases … · 2014-10-10 · preventive medicine in...
TRANSCRIPT
Preventive Medicine in Zoonotic and Emerging DiseasesDepartment of Veterinary Public Health, VET MSUNatapol Pumipuntu, DVM
โรคแบคทเรยจากสตวสคน
Bacterial Zoonoses
NATAPOL PUMIPUNTU
วตถประสงค
หลงจากเรยนเนอหาในบทนแลวผเรยนมความรความเขาใจเกยวกบ
1. ทราบถงความหมาย ความสาคญ และ การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวสคน
2. ทราบถงโรคแบคทเรยจากสตวสคนทสาคญในปจจบน
•Zoonoses ??
การเกดโรคเกยวของกบปจจยหลก 3 ประการ
ซงการศกษาถงปจจยดงกลาว จะมประโยชนในการปองกนและควบคมโรคตดตอระหวางสตวและคน (คมกรช, 2552)
การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวและคน
• การจาแนกโรคตดตอระหวางสตวและคน จาแนกไดหลายแบบ แลวแตจะ
ใชเหตผลและแนวทางใด ทจะจดกลมของโรค โดยทวไปการจาแนกกลม
โรคตดตอระหวางสตวและคนเพอประโยชน ในการศกษาทางระบาด
วทยา และการควบคมโรค ซงมการจาแนกไดหลายแบบเชน
การจาแนกโดยอาศยรปแบบวงจรการตดตอของโรค
โดยแขงออกเปน 4 แบบ ไดแก
• 1.โรคตดตอระหวางสตวและคนโดยตรง (direct zoonoses)
• 2. โรคตดตอระหวางสตวและคนเปนวงจร (cyclozoonoses)
• 3. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสนหลง
(metazoonoses)
• 4. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลง (รวมทงคน) และสงทไมใช
สตว (saprozoonoses)
1.โรคตดตอระหวางสตวและคนโดยตรง (direct zoonoses)
• การตดตอของโรคในกลมน จะตดตอจากสตวทมกระดกสนหลงทเปนโรค
ไปยงคนหรอสตวทมกระดกสนหลงอน โดยการสมผส หรอตดไปกบสงอน
แตไมไดมการเปลยนแปลงในสงทพาไป โดยตวเชอโรคนนมการ
เปลยนแปลงเพยงเลกนอย หรอไมมการเปลยนแปลง ในขณะเกดการ
ตดตอ เชน โรคพษสนขบา (rabies) ทรคโนซส (trichinosis) และบรเซลโล
ซส (brucellosis)
2. โรคตดตอระหวางสตวและคนเปนวงจร (cyclozoonoses)
• โรคตดตอระหวางสตวและคน ซงตองการโฮสตทมกระดกสนหลงมากกวา
1 ชนด แตไมตองการโฮสตทไมมกระดกสนหลง ทจะทาใหโรคนนครบ
วงจรการเจรญอยางสมบรณ เชน โรคพยาธ echinococcosis และ
taeniasis ของคน ซงเปนโรคทเกดจากปรสตพยาธตวตด hydatid cyst
Taenia pisiformis
3. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสน
หลง (metazoonoses)
• โรคตดตอในกลมนในวงจรชวต เชอโรคจะเจรญเตบโตและเพม
จานวนในสตวทไมมกระดกสนหลง กอนจะตดตอไปยงสตวม
กระดกสนหลงเชนโรค schistosomiasis และ กาฬโรค (plaque)
4. โรคตดตอระหวางสตวมกระดกสนหลง (รวมทงคน) และสงท
ไมใชสตว (saprozoonoses)
• เชอจะเจรญเตบโตและเพมจานวนในสงทไมใชสตว อาจจะเปน
สารอนทรย รวมทงอาหาร ดน และพช แลวจงตดตอมายงสตวม
กระดกสนหลงและคน เชน พยาธปากขอ และโรคทเกดจากเชอ
ราโดยสวนมาก
การจาแนกตามชนดของเชอ
• การจาแนกตามชนดของเชอโรคตดตอระหวางสตวและ
คน โดยแบงออกไดตามสาเหตของเชอทกอโรค เชน
ไวรส แบคทเรย เชอรา และปรสต
• ปจจบน ตาราตางๆมกนยมใชการแบงตามวธน
โรคทเกดจากเชอแบคทเรย
• Anthrax, Brucellosis, Leptospirosis, Plague, Melliodiosis,
glanders, Clostridial food poisoning, Vibrio
parahaemolyticus, food-born infection, Salmonellosis,
Shigellosis and E.coli infection, Staphy lococcus food
poisoning, Tuberculosis, Listeriosis, Erysipelothrix
infection and Campylobacteriosis
โรคทเกดจากเชอไวรส
• Rabies, Japanese encephalitis, Food and Mouth
disease เปนตน
โรคทเกดจากเชอรา
• เชน Aspergillosis, Cryptococcosis, Histoplasmosis,
Dermatophytosis เปนตน
โรคทเกดจากปรสต
• เชน Trichinosis, Filariasis, Angiostrongyliasis,
Gnathostomiasis, Thelajiasis, Opisthorchiasis,
Fasciolopsiasis, Schistosomiasis, Paragonimiasis,
Tacniasis and Cysticercosis, Toxoplasmosis เปนตน
การควบคมโรค Zoonoses
• Contaction
• Eradication ,pest control
• Vaccine
• Pasteurization
• Report
• Communication
• Education
โรคทเกดจากเชอแบคทเรย
ปจจยททาใหเกดการเพมขนของ bact zoonosis
• An increase risk of exposition to zoonotic agents
• Break down of host’s defenses
• Emergence of bacterial strains resistence to ABO and
their widespread distribution
• Conjuctural causes associated with the action or
inaction of man
An increase risk of exposition to zoonotic agents
• อาหารของคนและสตวเปลยนแปลงไป เชน การกนอาหารจาน
ดวน อาหารสาเรจรปในรานสะดวกซอ อาหารสตวกทามาจาก
by product จากสตวและหญาหมกทอาจปนเปอนแบคทเรย
• มการเคลอนยายของประชากรมากขน
ของทงสตวและคน ในคน มการเดนทาง
ขามประเทศมากขน ในสตว เชน การสง
สตวปาและสตวเลยงขามประเทศ
• มโอกาสสมผสสตวปามากขน เชนการ
รกปาของคน การทองเทยว การลาสตว
การเลยงสตวแปล
• ปาไมถกทาลายจากการสรางเมอง ถนน เกษตรกรรม เขอน ทาใหสตว
ตองยายทอยและตองขามถนนหรอหมบาน เพอไปอกดานของปาทถก
ถนนตดผาน
• ภาวะโลกรอน ทาใหฤดกาลเปลยนแปลง มนาทวม แลง หมะละลาย ซง
จะมผลตอการอยและเพมจานวนของจลนทรยตางๆ
Break down of host’s defenses
• เกดโรคททาใหคนมภมคมกนบกพรอง เชน เอดส
• มการใชยากดภมเพอรกษาโรคมะเรงหรอการปลกถายอวยวะ
และเนอเยอมากขน
• มคนสงอายมากขน เพราะความเจรญของวทยาการทาง
การแพทย
Emergence of bacterial strains resistence to ABO
and their widespread distribution
• มการใชสารปฎชวนะกนอยางกวางขวาง ทงการใชทมากเกนจาเปน การ
ใชในลกษณะทผดวตถประสงค ทงการแพทยและสตวแพทย
• การใชยาในสตวทนามาบรโภคกมสวนอยางมากในการทาใหเกดภาวะดอ
ยา เพราะมการใชสารปฎชวนะมากในการเลยงสตว
Conjuctural causes associated with the action or
inaction of man • คนสามารถเปนผททาใหเชอแบคทเรยบางชนดใหกลบมาระบาด
อกไดเชน การใชเพอเปนอาวธชวภาพ
• การคาขายขามชาตโดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหาร ทาใหมการ
ปนเปอนแบคทเรย และกระจายไปสแหลงอนๆได
• ฐานะของประเทศ มสวนอยางมากในการกาหนดนโยบายในการควบคม
และปองกนโรค
• ภาวะสงคราม ความยากจน แรงงานอพยพ ทาใหบคคลเหลานเขาไมถง
การสาธารณสขทด
• การตองการเงนเขาประเทศ ทาใหมการรกปา การทองเทยวในปา ทาให
โรคจากสตวปามาสคนมากขน
ตวอยางโรค Bacterial zoonoses ทสาคญ
5. โรคเลปโตสไปโรซส (LEPTOSPIROSIS)
LEPTOSPIROSIS
สาเหต
โรคนเกดจากเชอแลปโตสไปรา (Leptospira) ซงมหลาย species โรค
นเปนทงในคนและสตวชนดตางๆ ไดมผพบวาในหนบานทจบได พบม
เชออยทไต และพบวาเปน Host ทสาคญของโรคน ซงพบทวโลก ใน
ปจจบนเชอ Leptospira แบงออกเปน 2 complex คอ
• Interrogans complex ทาใหเกดโรคทงในคนและในสตว
• Biflexa complex ไมทาใหเกดโรค
นอกจากนพบวาเชอนมหลาย Serotype ดวยกนซงม Antigen ซากน
จดรวมเปน group ซงมทงหมด 18 serotypes ดวยกน
LEPTOSPIROSIS• Growth well at 28-30 c
• pH 7.2-7.6
• เชอไมทนตอความแหงแลง
LEPTOSPIROSISการตดตอ
• โดยการไชเขาทางผวหนงทมรอยแตกหรอขดขวน หรอเขาตาม
เยอชม (mucous membrane)
• โดยการกนเชอเขาไป
• โดยการสมผสกนโดยตรง จากปสสาวะของสตวปวย
**โรคนไมตดตอจากคนไปสคนโดยตรง เคยมรายงานพบเชอนอย
ในนานมของแมโค แตกยงไมมรายงานวาคนตดโรคนจากการ
ดมนานม
อาการ• ระยะฟกตวของเชอโรคเฉลยประมาณ 10-12 วน โดยทวๆ ไปอยระหวาง
2-30 วน อาการทพบในคนมตงแตไมแสดงอาการออกมาใหเหน
จนกระทงถงขนรนแรงอยางเฉยบพลนและตายได
• มไข ปวดหว, ปวดตามกลามเนอ, คลนไส, อาเจยน, ออนเพลย, บางครง
มตาอกเสบ, ดซาน, โลหตจาง เนองจากเมดเลอดแดงถกทาลาย, สมอง
อกเสบ และไตทางานไมปกต
• ม 2 กลมอาการ คอ
1. Anicteric form ไขสงๆตาๆตาบวมแดง ปวด กน.โคนขา
2. Icteric form ดซาน ไตวาย จดเลอดออก ผวหนง เยอบตา ไอเปนเลอด ตบวาย ไตวาย เสยชวต
อาการในสตว• มไข อาเจยน ออนเพลย ปสสาวะเปนเลอด มเลอด
ปนออกมากบนานม ตวเหลองมอาการดซาน ในสนขจะ
มการอกเสบทเยอชมในปาก ตาเหลอง โลหตจาง สตว
ทตงทองอยจะแทงลก
ตดเชอ เสนเลอดฝอย จดเลอดออก ระบบนาเหลอง ระบบเลอด renal tuble
การวนจฉย
• โดยการตรวจทางซรมและการเพาะเชอในรายทสงสยอาจทาไดโดย
• ตรวจหาเชอในเลอด, ปสสาวะ, ตามเนอเยอตางๆ ดวยกลองจลทรรศน
Darkfield หรอโดยวธ Fluorescent antibody technique
• โดยการเพาะเชอจากเลอด, ปสสาวะ, นาไขสนหลง หรอจากเนอเยอ
ตางๆ นอกจากน อาจทาไดโดยการฉดเขาสตวทดลอง
• ตรวจหา Antibody ในซรม โดยวธ Agglutination test โดยเกบซรม
ซาๆ กน โดยเกบครงแรก และควรเกบหางจากนนอก 7-9 วน การ
ทดสอบแบบนบอกไดวาเปน Subgroup ใด
ในคนวนจฉยเบองตนจากการดอาการ เยอบตาแดง, กด กน.นองแลวเจบ มจดเลอดออกและมภาวะดซาน
การควบคมและปองกน
• การควบคมจะใหโรคนหมดไปทาไดยาก ทงนเพราะมสตวปา
และสตวเลยงตางๆ ทเปนตวกกตนโรคอย การทจะปองกน
ไมใหคนไดรบเชอจากโรคน ควรคานงถงการใหสขศกษา
เกยวกบแหลงทตดเชอมา โดยเฉพาะในกลมบคคลทมอาชพ
เสยงตอการเปนโรค
การระบาดของโรคฉหนในสตวเลยง
• การสารวจอตราการตดเชอและเฝาระวงโรคเลปโตสไปโร
ซสในสตวรงโรคในเขตพนทนาทวม อาเภอเมอง จงหวด
มหาสารคาม ( ชวงป 2555-2556)
ณฐพล ภมพนธ สถตพงษ พรหมสถตย
การเกบตวอยางซรมสนข
แสดงภาพตวอยางซรมทได
แสดงการเจาะเกบตวอยางซรม
สนขโดยวธการจบบงคบ
ผลการสารวจ
พนท จานวนตวอยางท
ใหผลบวก
(positive)
จานวนตวอยาง
ทงหมด
รอยละของตวอยางท
ใหผลบวก (positive)
Serovar ทพบ
ตาบลหวยแอง อ.เมอง จ.
มหาสารคาม
3 53 5.66 Leptospira
canicola
บานดนดา ตาบลเกง อ.เมอง
จ.มหาสารคาม
1 50 2 Leptospira
canicola
บานดอนนา ตาบลขามเรยง
อาเภอกนทรวชย จงหวด
มหาสารคาม
2 50 4 Leptospira
canicola
สรปผล
• หลงจากทผ วจยไดทาการเกบตวยางซรมของสนขทอาศยอยในเขตพนททเคยเกด
อทกภยในจงหวดมหาสารคาม ไดแกพนทตาบลหวยแอง และ บานดนดา ตาบลเกง
อ.เมอง รวมถงในพนทบานดอนนา ตาบลขามเรยง อาเภอกนทรวชย จงหวด
มหาสารคาม จานวนทงหมด 153 ตว หลงจากนนนาซรมดงกลาวไปตรวจหาแอนต
บอดตอเชอเลปโตสไปราในซรม โดยใชวธการ Microscopic Agglutination test (MAT
test) พบวามจานวนตวอยางทใหผลบวกตอการตรวจซรมดวยวธการ MAT test
จานวน 6 ตวอยาง จาก 153 ตวอยาง คดเปนรอยละ 3.92 ของจานวนตวอยางซรม
ทงหมด ซงตวอยางทง 6 นนพบวาเปนเชอเลปโตสไปราซโรวาร canicola ทงหมด ซง
สามารถแบงจานวนตวอยางซรมสนขทใหผลบวก ตามพนททเกบตวอยางไดดงตาราง
ดงตอไปน
ตวอยางในสตวปา
• จากการศกษาวจยการระบาดของเชอเลปโตสไปโรซสในฝงประชากรสง
แสม (Macaca fascicularis) ในเขตพนทวนอทยานโกสมพ จงหวด
มหาสารคาม ในป 2557 โดยการตรวจหาแอนตบอดในเลอดทจาเพาะตอ
การตดเชอไวรสตบอกเสบ จานวน 30 ตว โดยวธการสมตรวจ ในเขต
พนทวนอทยานโกสมพ จงหวดมหาสารคาม พบวามจานวนตวอยางท
ใหผลบวก (positive) จานวน 3 ตว จากจานวน 30 ตว คดเปน 10 % และ
ลงทไมตดเชอ 27 ตว จากจานวน 30 ตว คดเปน 90 % แสดงใหเหนวาพบ
อบตการณการตดเชอเลปโตสไปโรซสในลงแสม ทวนอทยานโกสมพ
จงหวดมหาสารคาม
ตวอยางในสตวเศรษฐกจ
• จากกการลงพนทชมชนเพอทาโครงการวจยเพอชมชนในในเขตพนทตาบลโนนราษ
อาเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ในป 2557 โดยเกบตวอยางซรมจากโคเนอ และ
ศกษาทางซรมวทยาดวยวธ Microscopic agglutination test (MAT) ในโคเนอทไมเคย
หรอไมมประวตการทาวคซนปองกนโรคเลปโตสไปโรซสมากอน ทงหมด 40 ตว ใน
พนททมความเสยงตอการเกดอทกภย เนองจากเปนทลมตา พบวามความชก
(prevalence) ของเชอ Leptospira interogans ซโรวาร sejroe คดเปนรอยละ 12.5
(ผลบวก 5 ตว จากตวอยางทงหมด 40 ตว) ซงเกษตรกรผเลยงและผทมโอกาสสมผส
กบสตวมความเสยงทจะตดเชอโรคชนดนไดผานทางนาปสสาวะของสตวได