Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi

Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi

Giriş:

• Kronik Böbrek Hastalığı (KBH); popülasyonun yaşlanması, diyabetlihasta sayısının giderek artması sonucu dünyada ve ülkemizde salgınhaline gelmiş önemli bir halk sağlığı sorunudur.

• Ülkemizde erişkinlerde KBH prevalansı %15.7 dir.

• Sık görülmesinin yanı sıra ;morbidite ve mortalitesi yüksek olan,yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, sağlık bütçesine büyük yük getirenbir hastalıktır.

CREDIT: Türkiye KBH Prevalans Çalışması

Am J Kidney Dis. 2001;38:443–64.

• Uluslararası geçerliliği olan anketlerle yapılan çalışmalarda KBH’ daböbrek hastalığı olmayanlara göre yaşam kalitesinin daha kötü olduğugösterilmiştir.

• KBH’da prediyaliz döneminden itibaren tedavi ve bakımın kaliteliolması son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) hastalarında morbidite vemortaliteyi etkilemektedir.

• Prediyaliz döneminde elde edilen yaşam kalitesi verileri tedavininplanlanmasında önemlidir .

BMC Nephrol. 2012;13:19.

Health Qual Life Outcomes. 2011;9:7.

• Bu çalışmanın amacı; KBH olan hastalarda yaşam kalitesinin ve yaşam

• kalitesine etkili faktörlerin değerlendirilmesidir.

Materyal –Metot:• Bu kesitsel çalışma Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniğinde

takipli 211 KBH’da Mart 2016- Haziran 2016 tarihleri arasında yapıldı .

• Çalışmaya alınma kriterleri;

• 1)KBH tanısı olması,

• 2)Böbrek nakli öyküsünün olmaması,

• 3)18 yaşından büyük olması

• Dışlanma kriterleri;

• 1)Araştırma anketine anlamada yetersizlik,

• 2)Anketi uygulanmasını etkileyebilecek nörolojik bozukluklar,

• 3)Aktif kanser, infeksiyon veya inflamatuar hastalığı olanlar

• Anketin yapıldığı gün hastaların ;sosyodemografik verileri, yaş, cinsiyet, ekhastalıkları, KBH etyolojisi, boy, kilo, kullandığı ilaçlar ve laboratuvar testleri kayıtedildi.

• Yaşam kalitesini değerlendirmek için Kısa Form (Short Form-36, SF-36) YaşamKalitesi Anketi kullanıldı SF-36 Ware tarafından 1987 yılında yaşam kalitesinideğerlendirmek amacıyla geliştirilmiştir .

• Ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması 1999 yılında Koçyiğit ve arkadaşlarıtarafından yapılmıştır .

• SF-36, Genel sağlık kavramlarını içerir. Sağlık durumunun olumsuz ve olumluyönlerini değerlendirir. Son 4 haftayı göz önünde bulunduran ölçek, 36 maddedenoluşur. Fiziksel ve mental sağlık sorgulamaları, 8 boyutun ölçümünü sağlar.

Med Care 1992;30(6):473-483.

İlaç ve Tedavi Dergisi 1999;12:102-106.

• Fiziksel Sağlık Grubu:

• Fiziksel fonksiyon (sağlık sorunları nedeniyle fiziksel aktivitede kısıtlanma, 10 madde),

• Fiziksel rol güçlüğü (sağlık sorunları nedeniyle günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlanma, 4 madde),

• Ağrı (2 madde) ,

• Genel sağlık (kişinin genel olarak sağlığını değerlendirmesi, 5 madde).

• Mental Sağlık Grubu:

• Canlılık (enerji/vitalite, 4 madde),

• Sosyal işlevsellik (2 madde),

• Emosyonel rol güçlüğü (duygusal rol, 3 madde),

• Mental sağlık (genel ruhsağlığı, 5 madde).

• Puanlama 100 puan üzerinden yapılmaktadır ve alınan puanlar herbileşen için 0 ile 100 puan arasında değişmektedir.

• Bu ölçekte yüksek puanlar sağlıkta daha iyi bir düzeyi işaret ederken,düşük puanlar sağlıktaki bozulmayı göstermektedir.

• Fiziksel ve mental sağlık skorları, her bir grup için SF-36 alt ölçekpuanlarının ortalamaları alınarak hesaplanır.

Bulgular:• KBH –EPI formülü ile hastalar evrelere ayrıldı. Hastaların %59,2’si Evre1-3 ,

%40,8’i Evre 4-5 olarak saptandı.

• Hastaların böbrek hastalığı etyolojileri;

• %38,3 diyabetik nefropati,

• %15,6 hipertansif nefropati,

• %9 nefrolitiyazis,

• %7,6 kronik glomerülonefrit,

• %15,3 idiopatik,

• %14,2 polikistik böbrek hastalığı ve diğer genetik hastalıklar olarak tesbitedilmiştir.

Tablo 1: Grupların klinik – laboratuvar bulguları özellikleri

Evre 1-3n:125

Evre 4-5n:86

p

Mean±SD Mean±SD

Yaş 57± 13 55±13 0.449

GFR(ml/dak) 48.60±17.10 21.20±5.67 <0.001*

Proteinüri (spot idrar) 0.73±1.16 1.98±1.68 <0.001*

Albumin 4.06±0.39 3.91±0.39 0.009*

Hemoglobin 13.13±1.52 12.03±1.68 <0.001*

HbA1c 6.69±1.71 6.37±1.32 0.181

25 OH D vit 19.05±11.22 17.61±14.69 0.564

Ferritin 75.38±115.55 110.66±156.57 0.062

VKİ 28.11±4.79 28.39±5.13 0.695

Evre 1-3n:125

Evre 4-5n:86

Diyabetik Nefropati 35(%28) 22(%25,5)

Hipertansif Nefropati 14(%11,2) 19(%22,09)

Nefrolitiyazis/Pyelonefrit 11(%8,8) 10(%11,6)

Kronik Glomerülonefrit 10(%8) 6(%6,9)

Genetik 26(%20,8) 10(%11,6)

İdiopatik 29(%23,2) 19(%22,09)

Tablo 2 : Hastaların Evrelere göre KBH etyolojileri

Tablo 3: Evrelere göre yaşam kalitesinin değerlendirilmesi

Evre 1-3 Evre 4-5 p

Mean±SD

Fiziksel Fonksiyon 62.16±23.50 57.62±23.80 0.171

Fiziksel Rol Güçlüğü 23.30±22.24 13.81±20.11 0.002*

Emosyonel RolGüçlüğü

21.33±16.88 18.60±15.85 0.238

Enerji-Canlılık 45.40±27.75 45.06±24.79 0.927

Ruhsal Sağlık 64.90±23.54 64.09±23.26 0.807

Sosyal İşlevsellik 68.00±29.89 65.41±32.24 0.549

Ağrı 70.40±31.08 65.55±31.32 0.268

Genel Sağlık Algısı 45.56±24.23 40.81±24.31 0.164

Yaş

r p

Fiziksel Fonksiyon -.166* 0.016

Fiziksel RolGüçlüğü

-.161* 0.019

Emosyonel RolGüçlüğü

-.160* 0.020

Enerji-Canlılık -.028 0.683

Ruhsal Sağlık .140* 0.042

Sosyal İşlevsellik -.023 0.743

Ağrı -.061 0.379

Genel Sağlık Algısı .112 0.104

Tablo 4:Yaş ve yaşam kalitesi parametreleri arasında korrelasyon analizi

GFR Albumin Hemoglobin HbA1c 25 OH D vit

r p r p r p r p r p

FizikselFonksiyon

.136* .048 .188** .006 .178** .010 -.147* .044 .210* .028

Fiziksel RolGüçlüğü

.201** .003 .197** .004 .215** .002 -.085 .247 .166 .084

Emosyonel RolGüçlüğü

.102 .140 .093 .177 .102 .141 -.059 .420 .032 .745

Enerji-Canlılık .041 .555 .185** .007 .201** .003 -.142 .053 .174 .070

Ruhsal Sağlık .039 .572 .193** .005 .170* .013 -.035 .634 .136 .157

Sosyal İşlevsellik .038 .578 .274** .000 .146* .034 -.092 .211 .166 .085

Ağrı .060 .389 .141* .041 .145* .036 -.096 .190 .144 .137

Genel Sağlık Algısı

.054 .437 .183** .008 .167* .015 -.119 .103 .135 .161

Tablo 5: Laboratuvar parametreleri ile yaşam kalitesi parametreleri arasında korrelasyon analizi

Tartışma:

• KBH; başlangıç evresinden diyaliz veya böbrek nakli aşamasına kadarhastaların yaşam kalitesini olumsuz etkileyen ciddi bir halk sağlığısorunudur.

• Böbrek transplantasyonu yapılan hastalarda çoklu immunsüpresifkullanımı ve gelişen enfeksiyonlara rağmen diyaliz hastalarına göreyaşam kalitesi daha iyi bulunmuştur.

• Prediyaliz hastalarında herhangi bir makine ve diyalize bağlıolmamalarına karşın ; aneminin gelişmesi, hastalıkla beraber ruhsalsıkıntıların olması ve sosyal koşulların değişmesi ile yaşam kalitelerietkilenir.

• Çalışmamızda KBH’da fiziksel sağlığın mental sağlığa göre daha çok etkilendiğini saptadık.

• Bulgular daha önce yapılan çalışmalarla benzerdir.

• GFR azaldıkça Fiziksel fonksiyon ve Fiziksel rol güçlüğünün anlamlı olarak azaldığını saptadık (p<0.05).

Health Qual Life Outcomes. 2011;9:7.

• İtalya’dan Migardi ve ark. 246 HD hastasında yaşam kalitesinideğerlendirmek için SF-36 testini kullanarak yaptıkları çalışmada, fizikselkomponent skoru ile yaş arasında ileri derecede anlamlı ilişki tespitetmişlerdir . Ancak mental komponent skoru ile ilişkisinin daha az olduğunubildirmişdir. Blake ve ark. İle Moreno ve ark. da benzer sonuçlar bildirmiştir.

• Çalışmamızda literatürle uyumlu olarak yaş ile Fiziksel fonksiyon ve Fizikselrol güçlüğü arasında anlamlı negatif korrelasyon saptanmıştır, ancak bizimçalışmamızda mental komponent olan emosyonel rol güçlüğünde de yaşarttıkça anlamlı azalma tesbit edilmiştir.

J Nephrol. 2000; 13(2):142-149.

Nephrol Dial Transplant 1996. 11:125-129.

• Anemi ; bilişsel ve mental işlevlerin bozulması, halsizlik , istahsızlık, egzersiztoleransında azalma, seksüel fonksiyonda azalma ve kardiyovasküler sistemdehastalık gelişimi ve mortalite açısından yaşam kalitesini önemli ölçüdeetkilemektedir.

• Yapılan çalışmalarda aneminin ciddiyeti arttıkça yaşam kalitesinin azaldığı KBH dagösterilmiştir.

• Albumin; malnutrisyon parametresi olarak kullanılmaktadır.

• Çalışmamızda Albumin, hemoglobin değerleri ile hem fiziksel hem de mentalsağlık parametreleri arasında anlamlı pozitif yönde ilişki saptanmıştır.

• Brennan ve ark. tarafından son dönem böbrek yetmezliği hastalarında yapılan birmetaanalizde albüminle yaşam kalitesi arasındaki ilişki gösterilmiştir.

Clin J Am Soc Nephrol. 2008;3(6):1759–68.

Clin J Am Soc Nephrol. 2009;4(8):1293–301.

• Son dönem böbrek yetmezliğinin en sık sebebi olan diyabetiknefropati bizim hastalarımızda da en sık KBH nedeni olaraksaptanmıştır (%27).

• HbA1c nin yaşam kalitesi üzerine etkisine baktığımızda ; HbA1carttıkça fiziksel fonksiyon skorlarının azaldığını saptadık. Bununlailgili daha önce yapılan bir çalışmaya rastlamadık.

• D vitamini düzeyi ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkiyi inceleyen birçokçalışma var ancak prediyaliz hastalarda yapılmış bir çalışmayarastlayamadık.

• D vitamini düzeyi yüksek olanlarda kas gücünün daha fazla ve düşmeriskinin daha az olduğunu gösteren birçok çalışma vardır.

• D vitami düzeyini hastalarımızda ortalama 18,48±12,65 ng/mL olarak saptadık. D vitamini düzeyini ile Fiziksel fonksiyon skorları arasında anlamlı, pozitif yönde bir korrelasyon saptandı (r:0.210 p:0.028).

J Clin.Invest. 2006;116:2062-2072

Mayo Clin Prac. 2006;81:353-373

• Çalışmanın kısıtlılıkları:

-Nefroloji prediyaliz takibinde olan, KBH eğitim programına tabi KBH’dayapıldığı için sonuçlar tüm topluma genellemez.

-Kesitsel bir çalışma olduğu için sonuçlar sadece çalışmanın yapıldığıdöneme aittir. Zamanla değişen sonuçlar karşılaştırılamamıştır.

Sonuçlar:

• GFR azaldıkça hastalarımızın özellikle fiziksel sağlık skorlarıdüşmektedir.

• Hemoglobin, albümin, HbA1c ve 25OH Vitamin D düzeyleri KBH dayaşam kalitesini etkilemektedir.

• Prediyaliz hastalarda yaşam kalitesinin ölçülmesi ve takibi tedavietkinliğimizi değerlendirmek için bir parametre olmalıdır.