Prawo cywilne I

Wykład 2

Podmioty prawa cywilnego:

Osoby fizyczne

Podmiot

• Art. 1 KC – dualizm podmiotów prawa cywilnego

• Historycznie: j.g.u• Podmioty prawa cywilnego

– Osoby fizyczne– Osoby prawne– Problem tzw. „trzeciej kategorii podmiotów

prawa cywilnego”

Osoby fizyczne

• Człowiek w rozumieniu prawa cywilnego

• Identyfikacja osoby fizycznej w obrocie– Imię i nazwisko– Miejsce zamieszkania

• Stan osoby fizycznej– osobisty (wiek, płeć, stan zdrowia)– cywilny (sytuacja prawnorodzinna)

Pojęcie zdolności prawnej

• Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego

• Cecha o charakterze biernym, nie zależy od naszego działania

• W zasadzie jest nieograniczona, ale:– ograniczenie władzy rodzicielskiej– Śmierć cywilna (historycznie)– Ograniczenie prawa do pełnienia funkcji

Początek zdolności prawnej

• Żywe urodzenie (art. 8 KC)• Domniemanie żywego urodzenia (art. 9

KC)

Dziecko poczęte (nasciturus)

• Prawa wynikające z ustawy– Może dziedziczyć (art. 927 KC)– Może być uznane (art. 75 KRiO)– Można ustanowić kuratora ventris nomine

(art. 182 KRiO)– Może dochodzić odszkodowania z tytułu

szkód prenatalnych (art. 446’ § 1 KC)• Pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Zdolność prawna nasciturusa

• Brak przepisu rozstrzygającego tę kwestię (art. 8 § 2 KC uchylono w 1996)

• Koncepcje:– Warunkowa zdolność prawna (pod

warunkiem żywego urodzenia),– Brak zdolności prawnej, uprawnienia

przyznawane w drodze analogii– Koncepcja słusznosciowa (dyskryminacja

ze względu na chwilę powstania szkody)

Ustanie zdolności prawnej

• Śmierć osoby fizycznej– Problem ustalenia chwili zgonu– Dowód śmierci: akt zgonu– Komorienci (art. 32 KC)

• Sądowe stwierdzenie zgonu – Nie można wystawić aktu zgonu– Śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa– Postępowanie nieprocesowe (art. 535 kpc)

Uznanie za zmarłego

• Dotyczy osób zaginionych• Służy uchyleniu stanu niepewności

prawnej• Wymaga postępowania sądowego• Przesłanki

– Stan zaginięcia– Upływ czasu

Uznanie za zmarłego II

• Zaginięcie w zwykłych okolicznościach– Termin podstawowy 10 lat (art. 29 § 1 KC)– Termin skrócony: 5 lat (art. 29 § 1 KC)– Termin wydłużony – zaginiony małoletni

(art. 29 § 2 KC)• Zaginięcie w okolicznościach

szczególnych:– Wypadki kodeksowe– Działania wojenne (PWKC)

Uznanie za zmarłego III

• Postępowanie (art. 526 i nast. KPC)• Czas śmierci (art. 31 KC)• Skutek

– Sporządzenie aktu zgonu– Wygaśnięcie praw majatkowych i

rodzinnych• Uchylenie postanowienia o uznaniu za

zmarłego

Zdolność do czynności prawnych

• Zdolność do nabywania praw i zaciągania obowiązków za pomocą czynności prawnych

• Element zdolności do działań prawnych• Ma charakter czynny• Jej zakres zależy od

– Wieku (w tym pełnoletniości)– Stanu psychiczny (ubezwłasnowolnienie)

Brak zdolności do czynności prawnych

• Kto nie ma – art. 12 kc– Małoletni poniżej 13 kc– Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

• Skutki (art. 14 kc)– Nieważność dokonanych czynnosci

prawnych– Wyjątek – drobne czynności życia

codziennego• Przedstawiciel ustawowy

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

• Kto ma– Ukończone 13 lat, brak pełnoletniości– Ubezwłasnowolnieni częściowo

• Skutki:– Zgoda na dokonanie czynności– Negotium claudicans– Czynności dokonywane samodzielnie (art.

20 – 22 KC), czynności pracownicze

Pełna zdolność do czynności prawnych

• Uzyskiwana z chwilą osiągnięcia pełnoletniości

• Pełnoletni– Osoby, które ukończyły 18 rok życia– Kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia

wstąpiła w związek małżeński za zgodą sądu

Ubezwłasnowolnienie

• Ograniczenie lub odebranie zdolności do czynności prawnej orzeczeniem sądu

• Postępowanie:– Sąd okręgowy, orzeka 3 sędziów – Wnioskodawcy: art. 545 § 1 KPC– Udział prokuratora– Grzywna dla osób składających wniosek w

złej wierze

Ubezwłasnowolnienie całkowite

• Przesłanki– Ukończone 13 lat– Zaburzenia czynności psychicznych– Niemożność kierowania własnym

postępowaniem• Skutek:

– brak zdolności do czynności prawnych– ustanowienie opiekuna

Ubezwłasnowolnienie częściowe

• Przesłanki– Pełna zdolność do czynności prawnych– Występowanie zaburzeń psychicznych– Potrzebna pomoc do prowadzenia spraw

• Skutki: – ograniczenie zdolności do czynności

prawnych– ustanowienie kuratora

Dobra osobiste

• Wartości ze świata uczuć, przeżyć psychicznych człowieka (Grzybowski)

• Uznane przez prawo wartości, obejmujące fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność, godność, pozycję w społeczeństwie (Radwański)

Dobra osobiste II

• Koncepcja obiektywna i subiektywna• D.O. chronią mierzalne, typowe

interesy.• D.O. są ściśle związane z jednostką

– Od urodzenia (zdrowie, wolność)– Na skutek działań ludzkich (twórczość)– Gasną ze śmiercią jednostki (są wyjątki)

• Mają charakter niemajątkowy (wątpliwe)

Dobra osobiste III

• Katalog:– D.O. wymienione w art. 23 KC– D.O. „tworzone” przez orzecznictwo

• Charakter– prawa podmiotowe bezwzględne– prawa podmiotowe osobiste– Domniemanie bezprawności naruszeń

Dobra osobiste IV

• Okoliczności wyłączające bezprawność– Upoważnienie ustawowe– Zgoda poszkodowanego– Interes społeczny / nadużycie prawa

• Roszczenia (art. 24 kc)– Prewencyjne– Restytucyjne (usunięcie skutków)– Kompensacyjne