WSTĘPNIAK

1. Skrypt ten jest zbiorem całości materiału z części ogólnej polskiego Prawa Cywilnego 2. Skrypt jest streszczeniem materiału z książek Z. Radwańskiego i A. Woltera, pominięte zostały

długie i nieistotne wywody autorów 3. Skrypt zawiera: - informacje z wykładów dr. hab. T. Sokołowskiego, prof. UG - informacje z całego podręcznika prof. Radwańskiego i liczne dygresje z podręcznika prof. Woltera - informacje z ćwiczeń u mgr G. Karaszewskiego 4. Autor nie ponosi odpowiedzialności za niezaliczone kolokwia/egzaminy osób, które uczyły się tylko z

tego skryptu, jednak opanowanie go w całości daje bardzo duże szanse na ocenę pozytywną 5. Systematyka skryptu przyjęta została wg systematyki podręcznika prof. Radwańskiego 6. Autor nie ponosi odpowiedzialności za zmiany dokonane w skrypcie przez osoby trzecie w wyniku

jego rozpowszechniania, (co uniemożliwia zresztą forma pliku, ale to tak na wszelki wypadek) 7. Błędy merytoryczne prawie w ogóle nie pojawiają się, a jeżeli już to bardzo drobne i mało istotne i

wynikają z literówek 8. Usilnie nawołuję o przesyłanie sugestii i BŁĘDÓW po ich wyłapaniu na adres ciulas@go2.pl

LEGENDA SKRÓTÓW:

Odesłania do ustaw: 1. Jeśli przy nr artykułu nie jest podany skrót źródła, to jest to przepis KODEKSU CYWILNEGO 2. W pozostałych przypadkach użyte skróty oznaczają: KPC – Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks Postępowania Cywilnego PWKC – Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks Cywilny KRO – Ustawa z dnia 25.02.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy SDG – Ustawa z dnia 2.07.2004 r. – o swobodzie działalności gospodarczej PDG – Ustawa z dnia 19.11.1999 r. – Prawo działalności gospodarczej UJP – Ustawa z dnia 7.10.1999 r. – o języku polskim PN – Ustawa z dnia 14.02.1991 r. – Prawo o notariacie UPE – Ustawa z dnia 18.09.2001 r. – o podpisie elektronicznym UOK – Ustawa z dnia 2.03.2000 r. – o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny

Skróty pozostałe (mają charakter wyłącznie kosmetyczno-redakcyjny):

BW – bezskuteczność względna CP – czynność prawna DO – dobro osobiste GR – gospodarstwo rolne KC – kodeks cywilny ;] KRRiTV – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji MZ – miejsce zamieszkania OF – osoba fizyczna OP – osoba prawna OW – oświadczenie woli PC – prawo cywilne PP – prawo podmiotowe (PPW – prawo podmiotowe względne, PPB – prawo podmiotowe bezwzględne) p-stwo – przedsiębiorstwo (p-ca – przedsiębiorca) SN – Sąd Najwyższy SP – Skarb Państwa stos.cyw.pr. – stosunek cywilnoprawny TK – Trybunał Konstytucyjny ZDCP – zdolność do czynności prawnych ZP – zdolność prawna ZWS – zasady współżycia społecznego

PRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA (za podr. prof. Radwańskiego) ROZDZIAŁ I – WPROWADZENIE DO PRAWA CYWILNEGO

§ 1 Prawo cywilne I. PRAWO PUBLICZNE I PRAWO PRYWATNE

podział – wywodzi się z tradycji kultury zachodnioeuropejskiej – podziałem objęte są wszystkie normy systemu prawnego PRAWO PRYWATNE: - jego normy regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne sfery interesów (maj./niemaj.) - brak jest władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi – państwo nie może jednostronnie kształtować sytuacji prawnej drugiego podmiotu stosunku prawnego - relacje między podmiotami kształtują one same – jednak istnieją pewne granice – normy prawa prywatnego je wyznaczają, mając na względzie interes powszechny i interes drugiego podmiotu - sytuacje obu podmiotów nie są zawsze równorzędne – normy prawa prywatnego częściej mocno ochraniają stronę „słabszą” (konsumenta) od strony „silniejszej” (np. przedsiębiorcy) – są to przesłanki sprawiedliwości - spory między podmiotami rozstrzygane są przez niezależne od stron, ale działające z ich inicjatywy sądy (państwowe lub polubowne) PRAWO PUBLICZNE: - reguluje stosunki prawne, w których państwo (jego organ) jest co najmniej jedną ze stron – organy te mogą kształtować władczo sytuację prawną człowieka - ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa normom tego podsystemu UŻYTECZNOŚĆ WYRÓŻNIENIA: - normy prawa prywatnego mają silne uzasadnienie aksjologiczne w społeczeństwach demokratycznych - wg Konstytucji prawo prywatne to podstawowy sposób regulowania stosunków prawnych między osobami - obszar stosunków prywatnoprawnych jest jakby „oddalony” od ingerencji państwa

II. GAŁĘZIE PRAWA, KOMPLEKSOWE REGULACJE, DYSCYPLINY NAUKOWE LUB DYDAKTYCZNE gałęzie prawa – obejmują spójne i uporządkowane wg przyjętych założeń zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych stosowanie – normy gałęzi prawa stosuje się bezpośrednio do stosunków społecznych, których dotyczy, a pomocniczo do innych stosunków społecznych kompleksowe regulacje prawne (np. ustawy) – należy je odróżniać od gałęzi – dotyczą jednego przedmiotu (stosunku społeczno-prawnego), ale systematycznie należą do kilku gałęzi dyscyplina naukowa – zespół działań poznawczych / wytwór tych działań, w postaci zespołu odp. uzasadnionych twierdzeń – samo wydzielenie się dyscypliny prawnej nie oznacza powstania nowej gałęzi prawa

III. STATUS PRAWA CYWILNEGO prawo cywilne – jest uznaną i skodyfikowaną gałęzią prawa , będącej przedmiotem odrębnej dyscypliny naukowej i dydaktycznej – stanowi trzon prawa prywatnego CECHY ODRÓŻNIAJĄCE PRAWO CYWILNE OD INNYCH GAŁĘZI PRAWA: metoda regulacji – polega na uznaniu autonomicznej pozycji względem siebie podmiotów stosunku prawnego – jedna strona nie może władczo kształtować sytuacji drugiej strony – i to jest cecha wyróżniająca prawo cywilne faktyczne relacje podmiotów – mimo, że dwa podmioty są nierównorzędne wobec siebie, nie wyklucza to zakwalifikowania ich stosunku prawnego jako cywilnoprawnego – umowa jest zawierana przez podmioty prawa cywilnego odpowiedzialność odszkodowawcza – jest typowym sposobem ochrony interesów stron w maj. stos. cywilnoprawnych – spełnia funkcję kompensacyjną (w odróżnieniu od sankcji prawa karnego) akt normatywny – Kodeks cywilny ma charakter ściśle jednorodny, cywilnoprawny spory – spory wynikające ze stos. cyw.pr. rozstrzygane są według KPC, nawet wtedy, gdy jednym z podmiotów jest organ publ. majątkowy przedmiot regulacji – stanowił cechę wyróżniającą wg marksizmu, nie jest ten pogląd do przyjęcia w III RP

IV. ZAKRES PRAWA CYWILNEGO istota – normy prywatnoprawne nie muszą wszystkie dotyczyć prawa cywilnego – obok niego wykształciły się inne gałęzie prawa, których podstawą jest ich prywatnoprawność PRAWO PRACY: Kodeks Pracy z 1974 – ustawa kompleksowa, głównym przedmiotem regulacji jest indywidualny stosunek pracy – instytucja wywodząca się z Kodeksu Zobowiązań z 1933 r. stosunek pracy – jego treść wyznaczają normy innych aktów prawnych np. układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych – normy prawa cywilnego stosuje się tu subsydiarnie status prawa pracy – spory w doktrynie, czy jest to gałąź czy nie – przyjmuje się koncepcję szczególnej gałęzi prawa prywatnego – obejmującej pryw.pr. normy regulujące stosunek pracy – nie jest on więc objęty zakresem prawa cywilnego

PRAWO RODZINNE: KRiO z 1964 – stosunki prawnorodzinne uregulowano w odrębnym akcie ze względu na to, iż skoro prawo cywilne reguluje stos. maj. to nie może regulować kwestii rodzinnych (stosunków osobistych), poza tym znaczna część tych stosunków jest regulowana na zasadzie podporządkowania (rodzic >> dziecko) – oba założenia są KRYTYKOWANE status prawa familijnego – stanowi integralną część prawa cywilnego, bo w KRO nie ma cz. ogólnej wyodrębniającej PRAWO HANDLOWE:

1) koncepcja prawa handlowego jako gałęzi odrębnej - wywodzi się z systemu feudalnego i przeniknęła do XIX w. systemu prawnego w postaci zasady, iż prawo prywatne dzieli się na handlowe i cywilne (powszechne) - przejawiała się w kodyfikacjach handlowych z XIX wieku, opartych na kryteriach: przedmiotowym, podmiotowym, mieszanym - współcześnie odchodzi się od tej koncepcji poprzez rezygnację z osobnych kodyfikacji prawa handlowego

2) koncepcja prawa gospodarczego - neguje podział na prawo publiczne i prywatne, a prawo gospodarcze to całokształt norm regulujących zagadnienia gospodarcze KH z 1934 – regulował pozycję i czynności prawne kupca, stosowanie norm prawa cywilnego było subsydiarne – potem w 1964 wraz z uchwaleniem KC uchylono KH z wyjątkiem przepisów dot. spółek handlowych, a te z kolei uchylono w 2000 r. uchwalając KSH, zaś normy prywatnoprawne regulujące czynności osób prow. dział. gosp. zostały wkomponowane w KC wniosek – prawo handlowe nie jest odrębną gałęzią prawa, ani nie należy do gałęzi prawa gospodarczego – stanowi zaś odrębna dyscyplinę naukową (znaną też jako prawo gospodarcze prywatne) PRAWO ROLNE I SPÓŁDZIELCZE: - nie jest odrębną gałęzią prawa, bo jego przedmiotem są normy należące do różnych gałęzi prawa, przy czym prawo spółdzielcze uregulowano w odrębnej ustawie

V. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO podział – prawo cywilne dzieli się na działy, wyrażające strukturę tej gałęzi prawa – podział oparty jest na systemie pandektowym DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO: część ogólna – instytucje i zasady wspólne dla całego PC: czynności prawne, podmioty PC i prawa podmiotowe prawo rzeczowe – normy wyznaczające prawa podmiotowe bezwzględne, odnoszące się do rzeczy, skuteczne erga omnes prawo zobowiązań – normy regulujące prawa majątkowe względne, skuteczne inter partes prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi, innymi krewnymi i powinowatymi, a także instytucję opieki i kurateli (dział ujęty osobno w KRiO) prawo na dobrach niematerialnych – czyli prawo własności intelektualnej – reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową szerzej o prawie autorskim – brak regulacji w jednej odrębnej ustawie – regulowane w ustawach: prawo własności przemysłowej, prawo autorskie i prawo pokrewne INNE WYRÓŻNIENIA NORM CYWILNOPRAWNYCH: Działami prawa cywilnego nie mogą być: prawo handlowe, lotnicze, wekslowe, czekowe, górnicze, ubezpieczeniowe itd., bo mąciłyby funkcję ustalenia właściwego zespołu norm prawnych w procesie ich stosowania, jaką spełniają działy PC

VI. ZASADY PRAWA CYWILNEGO zasady prawa – kategorie norm prawnych mających doniosłe znaczenie dla danej gałęzi prawa – wskazują wartości, jakie normy danej gałęzi powinny realizować przede wszystkim szczególna rola zasad prawa – wyznaczają kierunek działań prawodawczych, sposób stosowania prawa, wykładni itd. – normy-zasady można spełnić w różnym stopniu, zaś normy-reguły można spełnić, albo nie spełnić KATALOG ZASAD: 1) uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze – zdolność prawna – przysługuje każdemu człowiekowi w tym samym zakresie, zdolność do czynności prawnych (ograniczona tylko z przyczyn naturalnych) oraz dobra osobiste 2) pełna i równa ochrona mienia podmiotów PC – jednolicie ukształtowane prawo własności, dziedziczenie majątku po zmarłym i odszkodowanie w razie wywłaszczenia 3) zakaz nadużywania praw podmiotowych – zapobiega wykonywaniu ich w sposób sprzeczny z wartościami moralnymi (klauzula w art. 5 – zasady współżycia społecznego) 4) autonomia woli – a co za tym idzie swoboda umów – podmioty mogą swobodnie kształtować stosunki cywilnoprawne- nie występuje ona w zakresie nieograniczonym, ale jest pewne pole swobody decyzyjnej wyznaczone jej ograniczeniami 5) ochrona zaufania podmiotu do składanych mu oświadczeń woli – nie uregulowano tej zasady w przepisach, ale doktryna rekonstruuje ją na podstawie klauzul generalnych – stanowi podstawę ochrony dobrej wiary

§ 2 Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce I. UNIFIKACJA PRAWA CYWILNEGO

II RP: - istniał rozdźwięk, bo po I wojnie światowej obowiązywało multum źródeł prawa cywilnego na terenie polskim - ziemie centralne: obejmowały Królestwo Polskie z 1815: Kodeks Napoleona (2 i 3 ks.), prawo hipoteczne z 1918 i 1825, KC Królestw Polskiego z 1825 (zamiast 1 księgi KN), prawo małżeńskie z 1836 roku - ziemie wschodnie – w całości rosyjskie prawo cywilne zawarte w „Zwodzie Praw” - ziemie zachodnie: zabór pruski – najpierw Landrecht z 1794, potem Kodeks Cywilny Niemiecki z 1896 - ziemie południowe: zabór austriacki – ABGB z 1811 + nowele z 1914,15,16, a na Spiszu i Orawie – prawo węgierskie - plan pierwotnej unifikacji PC w postaci szeregu aktów prawnych, a potem złączenie ich w kodeks czyli kodyfikacja - udało się zunifikować dziedziny odnoszące się do sfery stosunków gospodarczych OKRES POWOJENNY: - należało zunifikować prawo cywilne ze względu na zmienione terytorium Polski oraz na migracje ludności - unifikacją zajęło się od 1945 roku MS przy pomocy prawników – po kilkunastu miesiącach ukończono unifikację - wydano dekrety, które zastąpiły prawa dzielnicowe prawem cywilnym (jego poszczególnymi działami)

II. KODYFIKACJA PRAWA CYWILNEGO prace – rozpoczęto je po unifikacji w MS, przygotowano projekt KC w roku 1948 – porządkował przepisy PC wg systemu pandektowego i poprawiał ich redakcję – projekt odrzucono ze względu na komunistyczne dążenia PZPR cząstkowe scalenia – Kodeks Rodzinny z 1950 zastąpił 4 dekrety, Przepisy ogólne PC 1950 również zastąpiły stare dekrety kolejne projekty – przedstawione w latach 1954 i 1955, wzorowane na konstytucji PRL – skrytykowane przez prawników i porzucone wobec braku dalszych prac legislacyjnych UCHWALENIE KC: zalążek – w 1956 r. powołano Komisję Kodyfikacyjną – ogłosiła ona projekt KC w roku 1960 – zawierał prawo rodzinne, które z niego wyłączono, przedstawiając kolejny projekt w roku 1961 – po uzgodnieniach międzyresortowych został uchwalony przez Kolegium MS, a w 1962 razem z KRiO przedstawiono go RM dalsze prace – RM uchwaliła zmiany w projekcie i jego nową wersję uchwalono w roku 1963, potem do roku 1964 obradowała nad nim Komisja Wymiaru Sprawiedliwości, jej zmiany sejm uchwalił 25.02.1964 uchwalając KRiO, a 23.04.1964 KC + przepisy wprowadzające – nowy KC wszedł w życie 1.1.1965 charakter prawny – KC nie różnił się niczym od zwykłej ustawy – organy ust. muszą stosować się do konstrukcji i terminologii w KC, organy stosujące prawo muszą zaś preferować wykładnię przepisów spoza kodeksu w sposób zgodny z treścią KC Przyczyny nieuwzględnienia w całości postulatu zupełności KC: - dążenie do zapewnienia względnej stabilności kodeksu – pominięto instytucje o niepewnej przyszłej doniosłości społecznej - Kodeks miał być ustawą zasadniczą dla PC, zwartą i zwięzłą, ujmującą tylko instytucje ważne - pogląd legislacyjny nakazujący technikę ustaw kompleksowych – zwierających normy z różnych gałęzi prawa – KC miał obejmować zaś tylko normy cywilnoprawne podział – 1) część ogólna 2) własność i inne prawa rzeczowe 4) Zobowiązania 4) Spadki – poza KC pozostało prawo rodzinne i prawo pracy (ujęte w odrębnych kodyfikacjach) Warstwy ideologiczne w KC z 1964 roku: - instytucje typowe dla ustroju socjalistycznego w ogólnym zarysie kształtowane wg wzorca radzieckiego (np. własność socjalistyczna, własność indywidualna itd.) - instytucje klasyczne dla prawa cywilnego – wzorowane m.in. na kodeksie zobowiązań, handlowym, na prawie rzeczowym itd.

III. REFORMA KODEKSU W RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ reformy Kodeksu – wynikały ze zmiany ustroju, zastanawiano się czy KC zmienić, czy uchylić działalność – Komisja ds. reformy PC z W. Czachórskim na czele, działająca przy MS przyjęła dwuetapowy program reform kodeksu: etap 1 to szybkie zmiany, usuwające instytucje charakterystyczne dla PRL, etap 2 to reformy w sprawach mniej pilnych etap 1 – zrealizowany ustawą z 28.07.1990 o zmianie KC – uchylono socjalistyczną typologię własności, jedność własności państwowej, odesłania do zasad ustroju PRL, itd., wprowadzono niektóre nowe instytucje, wcześniej uwzględnione w II RP etap 2 – obejmował wielokrotne nowelizacje KC w sprawach pilnych, ale także jako reakcja na reformę innych gałęzi prawa obecne reformy – prowadzi je Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego powołana w 2002 r. przy MS, dostosowuje prawo cywilne do wymogów UE i zasad Konstytucji z 1997 r. – uchwalono KSH z 15.09.2000 r. ostatnia nowelizacja – dokonana została ustawą z 14.02.2003 roku o zmianie ustawy: Kodeks Cywilny

ROZDZIAŁ II – ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO § 3 Rodzaje źródeł I. UWAGI WSTĘPNE

źródła prawa – fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze – tworzą normy prawne generalnie-abstrakcyjne – o tym jakie fakty są prawotwórcze decyduje konstytucja i doktryna prawnicza ją uzupełniająca

II. PRAWO STANOWIONE akty prawne powszechnie obowiązujące – mogą regulować stosunki cywilnoprawne – wtedy są źródłem prawa cywilnego akty prawne obowiązujące wewnętrznie (1-5) – obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wewnętrzne – nie są zatem źródłami prawa cywilnego 1) konstytucja – najważniejsze prawo RP, nie ma nad nią żadnego wyższego systemu normatywnego bezpośrednie stosowanie konstytucji – nie jest w jego wyniku konieczne umieszczanie jej postanowień w ustawach, ale jej przepisy mogą stanowić wyłączną podstawę do rekonstrukcji normy tylko wtedy, kiedy wskazują wyraźnie: kto, jak i kiedy ma postąpić orzeczenia TK – również mają moc źródła prawa powszechnie obowiązującego 2) ustawy – uchwalane przez parlament, Prezydent zaś podpisuje i zarządza ich ogłoszenie w Dz. U. konstytucyjność – kontroluje ją T.K. – kontrola abstrakcyjna (zgłaszają określone podmioty) i konkretna (zgłaszają sądy) 3) ratyfikowane umowy międzynarodowe – po ogłoszeniu w Dz. U. stanowią część polskiego systemu prawnego i są bezpośrednio stosowane przez sądy (chyba że ich stosowanie wymaga wcześniejszego wydania ustawy) ważniejsze umowy – Pakty i Europejska Konwencja Praw Człowieka wyrażają standardy, które powinny być uwzględniane w stosunkach wewnętrznych – również pod kontrolą międzynarodową prawo europejskie – Polska po przystąpieniu do UE zobowiązuje się do stosowania dorobku prawnego UE (jako strona trakt.) upoważnienie ustawowe – jeśli RUM wymaga wcześniejszego upoważnienia w ustawie, to ma moc większą od ustawy 4) rozporządzenia – pełnią funkcję wykonawczą wobec ustaw, wydawane mogą być tylko przez określone podmioty (Prezydent, RM, Prezes RM, ministrowie, przewodniczący ustawowo określonych komitetów, KRRiTV) i tylko na podstawie delegacji ustawowej (określającej podmiot, który ma wydać rozporządzenie + jego zakres + wytyczne co do treści) konstytucyjność – kontroluje TK, sądy jednak mogą same uznać, że dane rozporządzenie nie ma zastosowania do danej sprawy (bo są związane tylko Konstytucją i ustawami) – taka decyzja nie ma jednak charakteru powszechnie wiążącego KC – odesłanie do ustaw w KC oznacza również odesłanie do rozporządzeń 5) akty prawa miejscowego – są powszechnie obowiązujące, ale tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły i tylko w granicach ustawowych kompetencji tych organów

III.ZWYCZAJE I PRAWO ZWYCZAJOWE zwyczaj – powszechnie stosowana w danym okresie i środowisku i w danych stosunkach społ. praktyka określonego postępow. istota – same przez się zwyczaje nie mają normatywnego znaczenia – pośrednio zyskują je przez to, że w wielu przypadkach odsyłają do nich przepisy prawne zwyczaje w KC – przepisy KC odsyłają często do zwyczajów:

a) ustalonych – np. czynność prawna wywołuje też skutki wynikające z ustalonych zwyczajów [art. 56] b) przyjętych – jeśli umowa została sporządzona wg przyjętych zwyczajów, to obowiązuje wtedy, gdy druga strona może

się z nimi łatwo zaznajomić [art. 384] c) miejscowych – zakres i sposób wykonywania służebności gruntowej oznacza się w braku innych danych również przy

uwzględnieniu miejscowych zwyczajów [art. 287] - ale doniosłość prawną mają jednak tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w odniesieniu do bliżej określonego kręgu osób (obszaru) stosowanie przez sąd – wystarczy, aby osoby, których sprawę się rozstrzyga, należały do grupy społecznej, w której zwyczaj jest upowszechniony, a sąd będzie obowiązany do stosowania danego zwyczaju – przyjmuje się założenie, że każdy uczestnik stosunku cywilnoprawnego zna zwyczaje społeczności, do której należy rola prawna zwyczaju – zwyczaj może pełnić ją tylko wtedy, gdy zostaje poddany ocenie wartościującej i okazuje się, że jest to dobry zwyczaj, zgodny z zasadami moralnymi – zwyczaje rozpatruje się łącznie z zasadami współżycia społecznego, zwyczaj ponadto musi być zgodny z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi PRAWO ZWYCZAJOWE: - w przeciwieństwie do zwyczaju prawo zwyczajowe uznaje się za normę / normy prawne - w tym przypadku faktem prawotwórczym jest praktyka stałego stosowania przez organy państwa określonej reguły postępow. - żadne przepisy w Polsce nie regulują kwestii dopuszczalności prawa zwyczajowego, bo wg doktryny nie są potrzebne - prawo zwyczajowe może kształtować się obok, ale nie przeciwko systemowi prawnemu (mimo że konstytucja je pomija w systemie źródeł prawa) prawo zwyczajowe a zwyczaje prawne – zwyczaje prawne to pewna praktyka dokonywania czynności prawnych

IV. ROLA ZASAD WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO geneza – zwrot ten pojawił się w systemach prawnych „demokracji ludowych” wzorem radzieckim – pierwotnie powoływał się na normy lub oceny moralne o charakterze socjalistycznym obecnie – odwołuje się do powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej; rozumie się przez nie normy moralne i obyczajowe

Ograniczenia zasad współżycia społecznego (propozycje naukowe): - odnoszą się jedynie do postępowania jednych osób wobec innych (nie dotyczą przeżywanych postaw) - przedmiotem zainteresowania prawników nie są zasady współżycia społecznego, będące zarazem obowiązującymi normami prawnymi, bo takie równobrzmiące normy uznaje się za normy prawne funkcja – przepisy odsyłające do ZWS nadają prawu większą elastyczność, ZWS pozostają pojęciem nieostrym, aby tę funkcję lepiej realizować – jednak sąd stosując prawo, powinien precyzować normę moralną, na którą się powołuje w związku z ZWS obowiązywanie – ZWS samoistnie nie obowiązują, a jedynie na mocy przepisów, które się do nich odwołują, wpływają na ocenę stanu faktycznego podczas stosowania prawa nazwa – może się kojarzyć z dawnym ustrojem, zatem obecnie są tendencje do zmiany nazwy np. na „dobra wiara” czy „względy słuszności” – ten problem powinien rozstrzygnąć ustawodawca ZAKRES ZASTOSOWANIA ZWS: - służą elastycznemu doprecyzowaniu treści poszczególnych instytucji prawa cywilnego (prawo własności) lub stosunków prawnych (wykonanie zobowiązania) - pomocne są przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne - podczas wykładni oświadczeń woli - zapobiegają powstawaniu konsekwencji prawnych, które budziłyby w danej sytuacji powszechną dezaprobatę moralną i prowadziłyby do naruszenia spójności wartościowej porządku prawnego (nadużycie prawa podmiotowego) - odnoszą się zarówno do osób fizycznych, jak i do osób prawnych (wtedy powinności moralne pojedynczych osób zmieniają się w powinności moralne substratu tworzącego osobę prawną) Problem nazwy ZWS: - kojarzy się niewątpliwie z socjalistyczną doktryną moralną - pojawiają się propozycje zmiany nazwy (np. dobra wiara, względy słuszności, dobre obyczaje) - zagadnienia te powinien rozstrzygnąć ustawodawca

V. ROLA ORZECZNICTWA - sądy nie mogą działać prawotwórczo w Polsce ze względu na zasadę trójpodziału władz - orzecznictwo przez swoją działalność interpretacyjną i inferencyjną oraz przez uznawanie pewnych zwyczajów, może wpływać na konkretyzację treści norm prawnych - działalność ta jest jednak zaliczania do procesu stosowania prawa

VI. ROLA NAUKI

- poglądy uczonych nie są źródłem prawa cywilnego, ale inspirują czasem ustawodawcę przez postulaty de lege ferenda – uczeni także biorą osobisty udział w tworzeniu aktów prawnych (np. przez udział w Komisjach Kodyfikacyjnych)

§ 4 Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego I. UWAGI OGÓLNE

Struktura normy prawnej: hipoteza – określa adresatów normy oraz okoliczności jej zastosowania dyspozycja – określa skutek prawny – wzór powinnego zachowania adresata sankcja – określa w jaki sposób powinny zareagować organy państwowe, gdy adresat normy nie zastosuje się do jej dyspozycji - trwają spory, czy sankcja jest trzecią częścią normy, czy też stanowi treść innej normy – sankcjonującej rola sankcji w PC – ma na celu doprowadzić do zaspokojenia interesu podmiotu stosunku [;)] cywilnoprawnego, funkcje represyjne to tylko pewien „odprysk” sankcji lub podporządkowane są realizacji celu zasadniczego sankcji Norma prawna a przepis prawny: przepis – samodzielna jednostka redakcyjna w akcie normatywnym (artykuł, paragraf) norma prawna – dyrektywa postępowania wyinterpretowana z przepisu / przepisów prawnych relacje norma <> przepis – z jednego przepisu może wynikać 1 norma prawna, albo 1 norma prawna może wynikać z wielu prz.

II. WAŻNIEJSZE RODZAJE NORM PRAWA CYWILNEGO Podział ze względu na okoliczności zastosowania normy: przepisy bezwzgl. wiążące (ius cogens) – zastosowanie ich nie może być wyłączone lub ograniczone wolą stron czy zwyczajem przepisy względnie wiążące (ius dispositivum) –znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji danej normy (lub w ogóle nie uregulowały) funkcje ius dispositivum – uzupełniają treść stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony przepisy semiimperatywne(ius semidispositivum) – wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej ze stron – ich zastosowanie może być uchylone, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną przykłady – są to przepisy które ustalają min/max zakres świadczeń jednej ze stron (ceny, czynsze), najdłuższy / najkrótszy termin wypowiadania stosunku prawnego, minimalny standard rzeczy / usług uwaga – jeśli norma prawna nie określa charakteru przepisu, można tego dokonać za pomocą wykładni funkcjonalnej Normy kompetencyjne: czynności konwencjonalne – zachowania, którym pewne reguły (sensu) przypisują jakieś swoiste znaczenie

ważność – czynności konwencjonalne są ważne, jeśli odpowiadają ich definicjom (tzn. pewnym zachowaniom i okolicznościom) – nie można mówić jednak o ważności/nieważności czynności psychofizycznych rola reguł sensu – nakazują tylko „rozumieć” dane zachowania w dany sposób, nie formułują zaś powinności dokonania danej czynności konwencjonalnej Normy kompetencyjne: – nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności konwencjonalnej – przyznają kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnej danemu podmiotowi, ze skutkiem w postaci powstałych obowiązków innych podmiotów - nie nakładają jednak na dany podmiot obowiązku dokonania danej czynności konwencjonalnej METANORMY: - normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego (nakazują uznać pewne fakty za prawotwórcze) - reguły interpretacyjne – określające sposób przekładania przepisów prawnych na normy prawne - reguły inferencyjne – reguły wnioskowania z faktu obowiązywania w systemie jakiejś normy - reguły kolizyjne – określają sposób rozstrzygania kolizji między normami wzajemnie niezgodnymi

III. WAŻNIEJSZE RODZAJE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO definicje legalne – przepisy, które w sposób wiążący określają sens użytych w akcie prawnym słów lub zwrotów przepisy odsyłające – przy ustalaniu treści normy X należy zawsze uwzględnić także przepis, który ustanawia normę Y zwroty niedookreślone – są metodą na pozostawienie „luzu” interpretacyjnego dla organów stosujących prawo; wprost oznaczają pewne fakty Klauzule generalne: - odnoszą się do pewnych faktów pośrednio – oznaczają pewne cechy faktów - związane są z odesłaniami ustawodawczymi – do czegoś, co znajduje się poza systemem aktów prawodawczych - odsyłają do czegoś, co ma wymiar aksjologiczny (oceny moralne – np. ZWS’y) - definicja: jest to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę przykład – klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa – ma szeroki zakres, bo wyznacza wraz z ZWS granicę wykonywania praw podmiotowych oraz współokreśla treść prawa własności

§ 5 Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu czasowym i przestrzennym

I. OBOWIĄZYWANIE NORM W ZASIĘGU CZASOWYM POCZĄTEK OBOWIĄZYWANIA: - początek obowiązywania następuje po 14 dniach od ogłoszenia, o ile przepisy same nie stanowią inaczej, czasem jednak wymagane jest dłuższe vacatio legis, a można także je skrócić lub uchylić - normy prawne mogą być stosowane dopiero od daty ich obowiązywania, a więc nie w okresie vacatio legis KONIEC OBOWIĄZYWANIA: - wskutek klauzul derogacyjnych (zawierane są w przepisach wprowadzających dany akt prawny) - wskutek upływu czasu, który został oznaczony w danym akcie normatywnym - wejście w życie późniejszych norm, które regulują takie same sytuacje (lex posterior derogat legi anteriori) – chyba że norma wcześniejsza ma charakter szczególny wobec normy późniejszej (lex posterior generalis non derogat legi priori speciali) - może też nastąpić wskutek orzeczenia TK - w wyniku odwyknienia (desuetudo) czy zmiany sytuacji społ.-ekon. – kwestia dyskusyjna, raczej nie uchyla to obowiąz. norm - gdy dany przepis stanie się niestosowalny na skutek zmiany np. ustroju czy warunków politycznych

II. PRAWO INTERTEMPORALNE prawo intertemporalne – rozstrzyga, czy do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem normy, stosować normę nową czy starą, zawiera reguły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania i stosowania dawnych norm prawnych ze względu na ustanowienie nowych norm prawnych źródła prawa intertemporalnego – art. 3 KC i artykuł XXVI i następne PWKC NIERETROAKCJA: – z [art. 3] wynika, że normy prawne nie mają mocy wstecznej – nie można zmieniać sytuacji prawnej podmiotu ustalonej pod rządami dawnej normy - skutki zdarzeń prawnych, które miały miejsce pod rządem dawnej ustawy, określa się według dawnej ustawy, ale tylko do czasu wejścia w życie nowej ustawy (dawna ustawa odnosi się na pewno do stos. zakończonych pod jej rządem) - do stosunków, które powstały pod rządem starej ustawy, a trwają nadal po wprowadzeniu nowej ustawy, stosuje się przepisy ustawy starej tylko do czasu wejścia w życie nowej ustawy - uchylenie zasady nieretroakcji następuje, gdy wskazuje na to: a) brzmienie ustawy b) cel ustawy (rezultat funkcjonalnej wykł.) REGUŁY INTERTEMPORALNE DOTYCZ ĄCE NORM NIEOBJĘTYCH ZASADĄ NIERETROAKCJI: - rozstrzygają jak określić pod rządem nowej ustawy treść stos. prawnego, który powstał pod rządem ustawy starej i trwa nadal, a także jakie konsekwencje niosą za sobą związane z tym stosunkiem zdarzenia prawne, które nastąpiły pod rządami nowych norm

1) fakt uchylenia normy, która reguluje dany stosunek prawny, nie powoduje jego wygaśnięcia – stosuje się do „obsługi tego stosunku prawnego” przepisy dawne 2) jeśli norma późniejsza inaczej reguluje stosunek prawny, niż norma uchylona, to: Pogląd 1: a) jeśli jest to stosunek prawny, którego treść jest regulowana samodzielnie (w oderwaniu od stanów fakt. powodujących ich powstanie) – np. treść prawa własności – stosuje się ustawę nową b) jeśli jest to stosunek prawny, którego treść regulują przepisy prawne nierozdzielne ze stanem faktycznym powodującym jego powstanie (np. kupno-sprzedaż) – stosuje się ustawę starą - pogląd 1 budzi zastrzeżenia bo: 1) przyjmuje za podstawę wyróżnienia stosunków prawnych redakcje tylko niektórych kodeksowych przepisów dotyczących określonych rodzajów stosunków prawnych 2) jest nieoperatywne – bo w konfrontacji ze szczególnymi przepisami przechodnimi okazuje się, że regułom z rozróżnieniem tym związanych podlega bardzo wąski zakres stosunków prawnych – z przyczyn na gruncie tej koncepcji niewyjaśnialnych Pogląd 2: - do stosunków prawnych trwałych (ustanawianych na długie okresy – element czasu stanowi wyznacznik należnych świadczeń/zachowań podmiotów) stosuje się ustawę nową - do pozostałych stosunków prawnych, w których czynnik czasu nie wpływa na zachowania i świadczenia podmiotów o które realizują się przez jedno jakieś działanie, stosuje się ustawę starą 3) skutki prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządem nowej normy, „obsługuje” się zawsze ustawą nową - ALE jeśli mówimy o skutkach zdarzeń, które miały miejsce pod rządem nowej normy, a wpływają na istotę stosunku prawnego ustanowionego pod rządami starej normy, stosuje się ustawę dawną 4) jeśli to nie pomaga, art. LXIV PWKC – („Jeśli są wątpliwości, czy stosować prawo dotychczasowe, czy kodeks cywilny, stosuje się kodeks cywilny”)

III. OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWA CYWILNEGO W ZASIĘGU PRZESTRZENNYM

- normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, chyba że inne ustawy stanowią inaczej - obowiązuje co do stosunków prawnych łączących obywateli lub osoby prawne z Polski w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego skutki nie sięgają poza terytorium RP – odnosi się to też do cudzoziemców

IV. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE - reguluje kwestie, jakie prawo należy stosować do stosunków prawnych zawierających jakiś element obcy – powiązany z obywatelstwem i terytorium innego państwa - normy te nie wskazują wzorów zachowań, a systemy prawne, które należy stosować do określonych zdarzeń / stosunków prawnych (w tym sytuacje, w których stosuje się prawo polskie) - jeśli do stosunku prawnego stosuje się system prawny danego państwa, wówczas miarodajne są tylko merytoryczne normy tego systemu

ROZDZIAŁ III – STOSOWANIE PRAWA CYWILNEGO § 6 Model stosowania prawa

I. MODEL NORMATYWNY Cechy normatywnego modelu stosowania prawa: - wskazuje, jak sąd powinien stosować prawo – w szczególności prawo cywilne - zawiera nakaz przestrzegania obowiązującego prawa – respektuje rozdział funkcji sądowniczej od prawodawczej - sędzia nie jest jedynie ustami ustawy – powinien też kierować się wartościami leżącymi u podstaw systemu prawnego – realizuje je w sposób racjonalny - trzeba mieć na względzie, że prawo cywilne służy realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich organizacji

II. TRÓJCZŁONOWY MODEL STOSOWANIA PRAWA Obejmuje następujące elementy: 1) ustalenie stanu faktycznego sprawy 2) ustalenie, jaka norma / normy są właściwe dla danego stanu faktycznego 3) określenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego na podstawie zastosowanej normy prawnej (decyzja końcowa)

§ 7 Ustalenie stanu faktycznego sprawy I. REGUŁY DOWODOWE

1) sąd powinien prowadzić postępowanie w celu ustalenia faktów doniosłych z pkt. widzenia obowiązującego systemu prawnego ustalenie faktu – uznanie za prawdziwe zdanie, które głosi, że tak a tak było lub jest obecnie 2) zdania orzekające o faktach muszą być dostatecznie uzasadnione – przyjmuje się za wiążące ogólne metodologiczne reguły przyjmowane we współczesnej nauce - sąd MUSI rozstrzygnąć każdą sprawę w sposób definitywny – nie może stwierdzić, że brakuje podstaw do ustalenia stanu fakt. ciężar dowodu (formalny)– wskazuje podmioty, które powinny przejawiać inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń

ciężar dowodu (materialny) - podmiot, który ponosi ujemne konsekwencje tego, że jakiś fakt przed sądem nie został udowodniony - wg [art. 6] ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne

II. DOMNIEMANIA d. faktyczne – uznanie danego faktu za istotny na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł dowodowych d. prawne – wyznaczone jest normą prawną, która wiąże podstawę domniemania z wnioskiem domniemania – jeśli sąd ustali fakt stanowiący podstawę domniemania, to bez dowodu przyjmuje się fakt wskazany we wniosku domniemania d. co do faktu – norma prawna wskazuje jako przesłankę lub wniosek domniemania jakieś zjawisko występujące w przyrodzie d. co do prawa – norma prawna wskazuje jako przesłankę/wniosek jakieś prawo lub stosunek prawny przeciwdowód – domniemanie prawne może być obalone przeciwdowodem, jeśli ustawa tego nie zabrania – czyli stwierdzeniem, że rzeczywistość jest inna niż orzeka o niej wniosek domniemania uwaga - kto obala przesłankę domniemania, nie obala go całego, więc przesłankę można obalać zawsze, a wniosek nie zawsze domniemania prawne zwykłe – wzruszalne – dopuszczalne jest prowadzenie przeciwdowodu bez ograniczeń domniemania prawne kwalifikowane – normy prawne przewidują dla nich ograniczenia dopuszczalności przeciwdowodu domniemania niewzruszalne – absolutny zakaz prowadzenia ich przeciwdowodu (art. 3 i 5 ustawy o księgach wieczystych) funkcja domniemań – pomagają w ustaleniu doniosłego dla sprawy faktu, nie zmieniają zaś reguły ciężaru dowodu zwroty „chyba że” – powodują przerzucenie ciężaru dowodu na inną stronę, niż określa to art. 6 domniemanie dobrej wiary – zawarte w [art. 7], odnosi się do całego PC, - jeśli jest przypadek, w którym przepisy prawne wiążą jakieś skutki z dobrą albo złą wiarą osoby, należy domniemywać istnienie dobrej wiary podział dychotomiczny – dana osoba naraz może być tylko albo w dobrej, albo w złej wierze – nie ma stanów pośrednich dobra wiara - błędne, ale usprawiedliwione przekonanie kogoś o tym, że przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe zła wiara – świadomość, że określone prawo nam nie przysługuje, lub brak tej wiedzy, kiedy się wiedzieć o tym powinno znaczenie – domniemanie to jest wiążące dla orzekającego sądu do czasu, gdy nie zostanie obalone dowodem złej wiary domniemanie a orzeczenia – domniemanie pojawia się w przepisach prawnych dla wyrażenia mocy wiążącej ustaleń dokonanych w orzeczeniach sądowych (np. art. 31: Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego) uwaga – takie domniemania zalicza się do odrębnego typu norm domniemania określających moc wiążącą orzeczeń sądowych – umacniają spójność porządku prawnego przez ochronę autorytetu orzeczeń sądowych

§ 8 Ustalenie właściwej normy dla rozstrzygnięcia sprawy I. WYKŁADNIA PRAWA

wykładnia – proces myślowy polegający na ustaleniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej wątpliwości – odrzuca się zasadę clara non sunt interpretanda, należy stosować wykładnię do każdego przepisu prawnego – do czasu, aż wyjaśni się sens interpretowanej normy dyrektywy wykładni – powinny być jednolite i przestrzegane przez ogół organów interpretujących prawo – ich treść kształtuje doktryna prawnicza Dyrektywy językowe: – odwołują się do reguł znaczeniowych i składniowych języka etnicznego, - wspierane są przez organizację przestrzenną tekstu, tytuły, nagłówki, paragrafy, punkty itd. (paralingwistyczne środki wyrazu), jednak same napisy umieszczone jako tytuły pewnych części tekstu, oraz wstępy – nie stanowią dostatecznej podstawy - poszanowanie dla nich opiera się na założeniu, że prawodawca właściwie posługuje się językiem wydając akty normatywne - każde użyte w tekście słowo jest potrzebne i nie może być pominięte w toku wykładni - w braku szczególnych wskazań należy tym samym słowom przypisywać to samo znaczenie, a różnym określeniom inny sens Dyrektywy systemowe: - poszczególne normy są składnikiem spójnego systemu prawnego – nie można dopuścić do uznania norm sprzecznych ze sobą Reguły kolizyjne: - norma niższego rzędu nie może być sprzeczna z normą wyższego rzędu – lex superior derogat legi inferiori - norma szczególna ma pierwszeństwo przed normą ogólną – lex specialis derogat legi generali - norma późniejsza wypiera normę wcześniejszą – lex posterior derogat legi anteriori – chyba że norma wcześniejsza ma charakter szczegółowy wobec normy późniejszej – lex posterior generalis non derogat legi priori speciali tok wykładni – w każdym przypadku należy przeprowadzić wykładnię językową i systemową przepisu w każdym przypadku przepis należy poddać wykładniom: językowej i systemowej Dyrektywy funkcjonalne: – racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób sprawny realizować swoje cele i preferowane przez siebie wartości koncepcja dynamiczna – cel to ocena i wiedza aktualnego prawodawcy, przypisywanych mu w chwili dokonywania wykładni

koncepcja statyczna – chodzi o cele rzeczywistego prawodawcy, odtwarzane na podstawie wstępów do ustaw, protokołów komisji kodyfikacyjnych itd. (wykładnia historyczna) cele i wartości - opierają się na wartościach konstytucyjnych i wartościach zawartych w RUM zawartych przez Polskę Stosowanie wykładni funkcjonalnej: – jeśli wykładnia językowa daje rezultat niejednoznaczny – można zastosować wykładnię funkcjonalną - jeśli wykładnia systemowa daje rezultat niejednoznaczny – można zastosować wykładnię systemową – co więcej, można odrzucić ustalenia wykładni językowej i systemowej na rzecz funkcjonalnej - jeśli wykładnia językowa i systemowa ustaliła znaczenie normy – na tym kończy się proces wykładni (chyba że wynik tych wykładni jest irracjonalny – wtedy preferuje się wykładnię funkcjonalną) Wyniki wykładni: stwierdzająca – ustala, że wykładnia językowa określa jednoznacznie treść przepisu i nie można tego kwestionować rozszerzająca – ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres zastosowania normy, niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej zwężająca – ustala, że ze względu na rezultat wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć węższy zakres zastosowania normy, niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej derogująca – ustala, że ze względu na pozajęzykowe reguły wykładni przepis nie ma normatywnej doniosłości – mimo, że wynik wykładni językowej nakazywałby taką doniosłość mu przypisać

II. WNIOSKOWANIE Z NORM O NORMACH reguły inferencyjne – polegają na wnioskowaniu z danej normy o obowiązywaniu innej normy 1) reguły instrumentalnego zakazu/nakazu (najpewniejsze)– jeśli jakaś norma nakazuje adresatowi zrealizować pewien stan rzeczy, to wynika z normy: a) nakaz czynienia wszystkiego, co jest warunkiem koniecznym spełnienia stanu rzeczy i b) zakaz czynienia czegokolwiek co jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania stanu rzeczy 2) reguły a fortiori – a maiori ad minus – jeśli komuś nakazane/dozwolone jest czynić więcej, to nakazane/dozwolone mu jest też czynić mniej a minori ad maius – jeśli komuś zakazane jest czynić więcej, to tym bardziej zakazane mu jest czynić mniej 3) analogia z ustawy – dopuszcza się jej stosowanie w PC jeśli wykładnia językowa i systemowa nie wskazują jednoznacznie na to, że dany przepis dotyczy wyłącznie stanu faktycznego w nim wyznaczonego – można uznać, że dana regulacja odnosi się także do okoliczności bardzo podobnych do tych wskazanych w przepisie 4) analogia z prawa - sformułowanie nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy bądź zasad prawa

III. ZWIĄZANIE SĄDU W DZIAŁANIACH INTERPRETACYJNYCH I INFERENCYJNYCH Uwagi ogólne: - sądy nie są skrępowane instytucjonalnie w interpretacji przepisów prawnych (niezawisłość) - jednak na mocy szczególnej normy kompetencyjnej sąd może być prawnie zobowiązany do stosowania normy prawnej w znaczeniu narzuconym przez organ wskazany tą normą Wykładnia prawnie wiążąca: 1) nadzór judykacyjny – może to być wykładnia zorientowana na rozstrzygnięcie konkretnej sprawy – dokonują jej sądy wyższych instancji (w Polsce Sąd Najwyższy, w UE: ETS i Sąd I Instancji w Luksemburgu i Europejski Trybunał Praw Człowieka) 2) zasady prawne – uchwala SN w składach powiększonych (pełnym, połączonych izb, całej izby, 7 sędziów) – w ostatnim przypadku uchwała zyskuje moc zasady prawnej, gdy skład wyraźnie o tym postanowi, ZP wiążą tylko składy orzekające SN, ale też oddziałują faktycznie na orzecznictwo sądów powszechnych cel zasad prawnych SN – wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości w praktyce lub powodujących rozbieżności w orzecznictwie, rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie 3) wykładnia powszechnie obowiązująca – do niedawna ustalał ją TK, ale orzeczenia TK o rozstrzyganiu konstytucyjności aktów mają charakter powszechnie obowiązujący wykładnia autentyczna – dokonywana przez podmiot, który dany przepis ustanowił – ma moc powszechnie obowiązującą 4) wskazania wspomagające – nie wiążą sądów w sposób prawny i mają charakter pomocniczy wykładnia doktrynalna – dokonywana przez autorów prac naukowych, wskazując na różne znaczenia przepisów – rezultaty tej wykładni nie wiążą sądów orzecznictwo – np. orzecznictwo SN często jest powoływane w uzasadnieniach orzeczeń sądów niższych instancji wykładnia historyczna – odwołuje się do intencji ustawodawcy – też wskazuje na różne warianty możliwych rozstrzygnięć i argumentacji za nimi przemawiających (użyteczna w ramach wykładni celowościowej)

IV. ZBIEG NORM zbieg norm – dla stanu faktycznego znajduje zastosowanie kilka norm, wyznaczających niezgodne ze sobą konsekwencje prawne – należy kierować się tu ogólnymi regułami systemowymi i zasadami prawa cywilnego

§ 9 Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego

istota – działanie to znajduje wyraz w orzeczeniu końcowym – sąd ustala stosunek prawny, lub nakazuje adresatowi określone zachowanie – określa się to jako ustalenie normy indywidualnej Przebieg: - sąd dokonuje subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwą normę prawną – czyli stwierdza, że rozpatrywany stan faktyczny stanowi szczególny przypadek należący do zakresu zastosowania tej normy - sąd związany jest dyspozycją normy prawnej, ale polskie prawo cywilne szeroko wyznacza luzy decyzyjne w danym zakresie – system prawa cywilnego jest więc wysoce elastyczny

ROZDZIAŁ IV – PRAWO PODMIOTOWE § 10 Pojęcie prawa podmiotowego

I. KONCEPCJA PRAWNONATURALNA I SYSTEM PRAWNY koncepcja prawnonaturalna – prawa podmiotowe są ważniejsze niż normy prawne ich systemu, i mają pierwszeństwo koncepcja pozytywistyczna – prawa podmiotowe to pochodne systemu norm stanowionych przez organy państwa koncepcja umiarkowanego pozytywizmu – uznaje priorytet norm prawa stanowionego przez organy kompetentne nad prawami podmiotowymi – prawa podmiotowe są wyznaczane przez obowiązujący system prawny – ale muszą być zgodne z pewnymi powszechnie akceptowanymi wartościami

II. OKREŚLENIE PRAWA PODMIOTOWEGO stosunek cywilnoprawny – składa się z prawa podmiotowego i z odpowiadającego mu obowiązku stos. prosty – tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe, z którym sprzężony jest obowiązek(ki) drugiej strony stos. złożony – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony (strona jest uprawniona i zobowiązana zarazem) CECHY PRAWA PODMIOTOWEGO: a) służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu względem innego – jest ono elementem treści stosunku prawnego b) PP jest wyznaczone normami prawnymi – określają one zdarzenia prawne, które po spełnieniu się wywołują konsekwencje prawne polegające na powstaniu praw podmiotowych c) PP jest to „sfera możności postępowania” lub „moc prawna” przysługująca osobie uprawnionej – pewne wyróżnione przez normy prawne zachowania lub kompetencje podmiotu uprawnionego, któremu przyporządkowane są obowiązki innego podm. d) PP służy ochronie interesów podmiotów PC uznanych przez prawo i moralność – ale nie ma PP ten, komu przysługują kompetencje do działania wyłącznie w cudzym interesie e) dawna teoria o tym, że PP to wola uprawnionego – nie znajduje to uzasadnienia – z PP wiąże się zaś wolność zachowań podmiotu uprawnionego – wolność ze względu na tylko tę normę, która wyznacza stosunek prawny i PP f) na podstawie PP można żądać od sądu/organu aby w razie konieczności przymusił kogoś do powinnego zachowania (wątpliwości, czy jest to cecha konieczna prawa podmiotowego) definicja – PP to pewna złożona sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów

III. UPRAWNIENIA uprawnienie – określa się tym terminem jakiś wyróżniony element PP – chodzi o bliższe wyznaczenie zachowania objętego PP – wystarczy wyznaczyć w sporach cywilistycznych ten właśnie „wycinek” prawa podmiotowego rodzaje uprawnień – roszczenia, uprawnienia kształtujące, zarzuty roszczenia – uprawnienie polegające na tym, że jakaś indywidualnie wskazana osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego – roszczenie może być wymagalne lub niewymagalne (nie zaszły okol. aktual. obowiązek świadczenia) inne rozumienie roszczeń – KC określa też nim sytuację prawną, która nie jest emanacją PP uprawnienie kształtujące – podmiotowi uprawnionemu przysługuje prawo do zmiany lub zakończenia istniejącego stos. pr. przez jedną czynność prawną – w odróżnieniu od roszczenia realizacja UK nie wymaga aktywności drugiej strony obowiązek – polega na konieczności uznania przez podmiot 2 nowej sytuacji prawnej i dostosować do niej swoje postępowanie zarzut – swoiste uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia – chroni interesy osoby, przeciwko której roszczenie się kieruje; wg KPC jest to twierdzenie pozwanego zmierzające do wygrania sprawy skutki – zarzut może trwale (peremptoryjnie) lub przejściowo (dylatoryjnie) obezwładnić roszczenie; przysługuje podmiotowi tylko w przypadkach przewidzianych prawem

§ 11 Rodzaje praw podmiotowych KONCEPCJA PRAWNONATURALNA I SYSTEM PRAWNY

rodzaje PP (postacie) – wyróżniane ze względu na strukturę ogólną prawa podmiotowego (np. prawa względne i bezwzględne) typy PP – wyróżniane ze względu na systematykę PP (np. prawo własności, prawo najmu)

II. PRAWA BEZWZGLĘDNE I WZGLĘDNE (kryterium: skuteczność)

PP bezwzględne – są skuteczne wobec wszystkich, obowiązek nieingerowania w sferę spraw określonych PP spoczywa na wszystkich – obowiązek skorelowany z PPB powstaje dopiero po jego naruszeniu – właścicielowi przysługuje wtedy roszczenie mające na celu ochronę prawa; PPB muszą być zgodne z „typami ustawowymi” PP względne – są skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów – PPW nie są związane typologią ustawową, strony mogą je kreować swobodnie zobowiązania realne – podmioty takiego stosunku prawnego ustalane są pośrednio – przez wskazanie określonej sytuacji prawnej w odniesieniu do rzeczy – (np. każdy współwłaściciel rzeczy może żądać od współwł. określonych zachowań) PP w zobowiązaniach realnych – nie traci cech prawa względnego, mimo że zobowiązanym staje się każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawnorzeczowej prawo bezwzględne przyporządkowane – z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie bezwzględne

III. PRAWA AKCESORYJNE I ZWIĄZANE prawa akcesoryjne – skonstruowane są dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych) – ich istnienie i treść zależą od praw podmiotowych z którymi są związane (PA bezwzględne – zastaw, hipoteka; względne – poręczenie) prawa związane - to związanie wyraża się w tym, że podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa wolnego – prawa związane nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego (np. służebność drogi) – można je przenosić na inne podmioty tylko łącznie z tym prawem, z którym są związane

IV. PRAWA MAJĄTKOWE I NIEMAJĄTKOWE prawa majątkowe – prawa rzeczowe, majątkowo-małżeńskie, własność intelektualna, wierzytelności opiewające na majątek prawa niemajątkowe – prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe

V. PRAWA PRZENOSZALNE I NIEPRZENOSZALNE prawa przenoszalne – dopuszczalna jest zmiana ich podmiotów nieprzenoszalne – zmiana ta jest niedopuszczalna zbywalność – podmiot uprawniony ma kompetencję do przeniesienia przysługującego mu PP na inne podmioty w drodze czynności prawnej – nie można przekształcać zbywalnego PP w niezbywalne i odwrotnie możliwości – nie można ograniczać uprawnień do przenoszenia, zmiany, obciążenia PP zbywalnego, ale można się zobowiązać, że nie dokona się rozporządzeń związanych z jakimś PP zbywalnym dziedziczność – po śmierci uprawnionego PP przechodzi na osoby wskazane w ustawie/testamencie – żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić dziedziczności PP

VI. PRAWA TYMCZASOWE ekspektatywa (prawo podmiotowe tymczasowe) – jest to sytuacja prawna, która przygotowuje i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe

§ 12 Sposoby nabycia i utraty praw podmiotowych NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO: a) pierwotne – nie nabywamy prawa od określonej osoby, lub nabywamy wbrew woli poprzednika 1) konstytutywne – prawo przedtem nie istniało – zawłaszczenie, stworzenie 2) translatywne – nabywamy „od nowa” prawo które już istniało – zasiedzenie, nacjonalizacja, wywłaszczenie b) pochodne – prawo nabywamy od poprzednika (nie można przenosić więcej praw aniżeli się posiada) 1) konstytutywne – nabywamy prawo zmienione (z szerszego na węższe), czyli nabywamy pewien wycinek prawa – pod warunkiem że zbywcy przysługiwało prawo szersze, z którego mógł zrobić prawo węższe :P 2) translatywne – nabywamy prawo o niezmienionej treści sukcesja – tylko w nabyciu pochodnym – INACZEJ: NASTĘPSTWO 1) syngularna - nabycie prawa pod tytułem szczególnym – szczególnie oznaczone prawo (lub prawa) (np. kupno 1 mebla z kolekcji w sklepie) 2) uniwersalna – nabycie prawa pod tytułem ogólnym – nabycie całego, bądź części majątku na podstawie jednego zdarzenia prawnego – po babci dziedziczymy stół, obraz, szafę i komodę (całość, grupa mebli) UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH: a) zbycie – sprzedaż drugiej osobie – przeniesienie prawa na drugą osobę b) wygaśnięcie – np. po zbiciu wazy wygasa prawo własności, po spłacie długu znika wierzytelność c) konfuzja – połączenie prawa i obowiązku wynikających z prawa podmiotowego w jednym ręku – wtedy gaśnie prawo podmiotowe (np. A winien B 100, potem A po B dziedziczy spadek z tą wierzytelnością – zatem jest „sam sobie winien 100” zatem wierzytelność wygasa)

§ 13 Realizacja prawa podmiotowego 4. WYKONYWANIE PRAW PODMIOTOWYCH: - jest to realizacja zachowań określonych treścią prawa podmiotowego w celu utrzymania ochrony, uzyskania chronionego prawem stanu rzeczy (interesu prawnego) - prawo podmiotowe można wykonywać przez działanie lub zaniechanie

Sposoby wykonywania praw podmiotowych: a) prawo wykonuje sam uprawniony – np. rozporządzanie pieniędzmi na których mamy prawo własności b) prawo wykonuje podmiot inny niż uprawniony – mając upoważnienie od właściciela prawa podmiotowego (np. sąsiedzka pomoc w pilnowaniu domu podczas wyjazdu) c) prawo wykonuje ktoś, kto tego prawa nie ma – (KAZUS: na wycieczce rowerowej panowie A i B mają identyczne rowery, pozostawili je obaj pod sklepem, następnie pan A wziął rower pana B i go używa, a pan B to samo z rowerem pana A – są nieświadomi pomyłki, bo rowery są identyczne) 8. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO: TEORIA ZEWNĘTRZNA: Normy prawne – wyznaczają ramy zachowań dozwolonych Zasady współżycia społecznego – ograniczają ramy wyznaczone przez normy, dopiero gdy podmiot realizuje zachowania z tych ram nadużywając prawa podmiotowego. stanowią kryterium ZEWNĘTRZNE istota – każde działanie, które jest uznawane za nadużycie prawa podmiotowego, jest zarazem wykonywaniem tego PP, a zobowiązuje ono do odszkodowania tylko dlatego, że w danych okolicznościach jest czynem niedozwolonym TEORIA WEWNĘTRZNA Normy prawne i zasady współżycia społecznego OD RAZU wyznaczają ramy zachowań – ZWS od razu redukuje obszar zachowań wyznaczony przez normy (a nie dopiero w momencie nadużycia prawa podmiotowego) istota – zakazy postępowania w sposób sprzeczny z normami moralnymi (i inne tego typu wskazania z klauzul generalnych) również wyznaczają treść PP – kto działa wbrew tym regułom, nie nadużywa PP, bo go w ogóle nie wykonuje W Polsce KC przychyla się do teorii wewnętrznej Artykułu 5 KC nie stosuje się: - do oceny praw rodzinnych i stanów rodzinnych (istnieje wyjątek) - w prawie spadkowym - do oceny zdolności prawnych lub ZDCP, a także co do formy czynności prawnych

III. OCHRONA a) droga sądowa – w razie naruszenia naszego prawa podmiotowego wnosimy powództwo cywilne z tego tytułu, a adresat podnosi zarzuty – ochrona ta jest słabsza w zakresie zobowiązań naturalnych (jak dłużnik zapłaci, to nie może żądać zwrotu) b) pomoc własna: 1) samoobrona – dwie postacie: A – obrona konieczna – odparcie zagrożenia od osoby – każdy ma prawo do obrony własnych praw podmiotowych B – stan wyższej konieczności – uregulowany w KC 2) samopomoc – przywrócenie posiadania przymusem własnym: A - ruchomości – trzeba zareagować natychmiast w momencie zagrożenia (w czasie lub tuż po naruszeniu prawa podmiotowego), w wypadkach tych można stosować przemoc B – nieruchomości – należy reagować niezwłocznie (bez uzasadnionej zwłoki), ale nie natychmiast – wobec łamiących nasze prawo podmiotowe nie można stosować przemocy - prawo chroni stan spokojnego posiadania (nawet złodzieja)

IV. KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH: kolizja – następuje, gdy wykonanie jednego PP wyłącza faktyczną możliwość wykonania innego PP a) system preferencji – któreś z kolidujących praw ma pierwszeństwo, uwzględnia się interes tego, którego prawo ma pierwszeństwo, a nie uwzględnia się interesu osoby, której prawo pierwszeństwa nie ma b) system redukcji – odpowiednio proporcjonalnie redukujemy kolidujące prawa; uwzględniamy w pewnej mierze interesy wszystkich uprawnionych

ROZDZIAŁ V – PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO § 15 Rzeczy I. POJĘCIE

rzecz [art. 45] – materialna część przyrody, mająca byt samoistny i tworząca określone dobro (a więc warunki: materialność (bo łatwiej odróżnić rzeczy od innych dóbr) i wyodrębnienie z przyrody (warunek funkcjonowania rzeczy w obrocie cywilnoprawnym) nie są rzeczami – zwłoki, odłączone od ludzkiego ciała komórki, tkanki, narządy, krew – grupa „res extra commercium” zwierzęta – ustawa o ochronie zwierząt mówi, że nie są one rzeczami, ale w kwestiach w tej ustawie nieporuszonych zastosowanie znajdują przepisy dotyczące rzeczy

II. RZECZY RUCHOME I NIERUCHOME nieruchomości [art. 46] – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), budynki trwale z gruntem związane lub ich części – jeśli na mocy innych przepisów stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności rzeczy ruchome – a contrario, wszystkie te rzeczy, które nie mają cech nieruchomości PODZIAŁ NIERUCHOMOŚCI:

1) grunty – dzielą się na rolne i nierolne; części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, do gruntu należy też przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, ale tylko w granicach określonych przez społ.-gosp. przeznaczenie gruntu grunty rolne [art. 461] – nieruchomości które są/mogą być wykorzystywane do działalności wytwórczej w rolnictwie superficies solo cedit – KC przyjmuje tę zasadę, ale ustawa przewiduje od niej wyjątki (budynki/części składowe budynków) 2) budynki – związane trwale z gruntem są nieruchomościami, zaś niezwiązane z gruntem trwale (np. kioski) są ruchomościami; jeśli budynki związane z gruntem stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności są wyjątkowo odrębnymi nieruchomościami 3) części budynków – są odrębnymi nieruchomościami, jeśli na mocy innych przepisów stanowią odrębny przedmiot własności księgi wieczyste – prowadzi się dla wszystkich rodzajów nieruchomości, w celu ujawnienia praw rzeczowych – wskazują one, jakie powierzchnie ziemi, budynki, lub ich części są odrębnymi nieruchomościami

III. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU I CO DO TOŻSAMOŚCI r.o. co do gatunku – określone są tylko wg cech rodzajowych – np. koń wyścigowy, samochód osobowy – są przedmiotem stosunków z reguły zobowiązaniowych r.o. co do tożsamości – indywidualnie wskazane przedmioty – np. samochód osobowy z konkretnymi numerami – są przedmiotem stosunków prawnorzeczowych (nieruchomości)

IV. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY I ICH PRZYNALEŻNOŚCI części składowe [art. 47] – wszystko, co nie może być od rzeczy odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego; nie może być odrębnym podmiotem praw rzeczowych; część składowa rzeczy musi z nią być TRWALE połączona c.s. nieruchomości [art. 48,50] – prawa związane z jej własnością, a w odniesieniu do gruntu rośliny i drzewa od momentu zasiania, budynki, inne urządzenia trwale z gruntem związane (chyba, że należą do przedsiębiorstwa lub zakładu) Ograniczenia: - budynki / ich części nie są c.s. gruntu, ale samoistnymi nieruchomościami, jeśli stały się przedmiotem odrębnej własności - drzewa/rośliny są odrębnymi rzeczami ruchomymi, gdy na mocy innych przepisów stanowią samoistny przedmiot własności - [art. 49] urządzenia odprowadzające wodę, parę, gaz, prąd i podobne urządzenia nie są częścią składową gruntu jeśli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu – wtedy stają się ich częścią składową Możliwości: - rzecz można podzielić – odłączyć od niej część składową i przekształcić ją w rzecz samoistną - można podejmować zobowiązania dotyczące części rzeczy, części rzeczy można posiadać przynależność [art. 51) – samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą ruchomą albo nieruchomą, nazwaną ]rzeczą główną, związek ten zachodzi, gdy:

a) właścicielem przynależności i rzeczy głównej jest ta sama osoba b) przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem c) przyn. jest z rz. główną w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi z tym zastrzeżeniem,

że przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną nie powoduje utraty charakteru przynależności - [art. 52] czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną dotyczy także przynależności (norma względnie wiążąca) - w odróżnieniu od części składowej przynależności nie muszą dzielić losu prawnego rzeczy głównej (bo są rz. samoistnymi)

V. POŻYTKI rodzaje pożytków [art. 53] – cywilne, naturalne, prawa / wszystkie zaś obejmują dochody z rzeczy lub prawa pożytki naturalne – takie płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, jakie wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (np. przychówek zwierząt, owoce jabłoni) pożytki cywilne – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stos. prawnego (pieniężne lub niepieniężne) – np. czynsz z najmu pożytki prawa [art. 54] – dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społ.-gosp. przeznaczeniem reguła 1 [art. 55 §1] – pożytki naturalne przypadają uprawnionemu do ich pobierania, jeśli faktycznie zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia; pożytki cywilne zaś niezależnie od tego, czy zostały pobrane faktycznie reguła 2 [art. 55 §2] – gdy uprawniony do pob. poż. uczynił w tym celu nakłady, które przypadły innej osobie – to należy mu się wynagrodzenie za te nakłady, jednak tylko do wysokości pożytków

§ 16 Przedmioty inne niż rzeczy I. PRZEDMIOTY MATERIALNE NIEBĘDĄCE RZECZAMI:

ciecze i gazy – jeśli nie występują w postaci zamkniętej, to są to rzeczy ruchome; jeśli system prawny uznaje je za kopaliny, odnoszą się do nich przepisy dotyczące kopalin kopaliny – normy regulujące sposób i prawo ich eksploatacji to prawo górnicze zwierzęta w stanie wolnym – zwierzyna swobodnie przemieszczająca się na polach i lasach + ryby w stanie wolnym

II. PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE energia – przy płaceniu za prąd płacimy za ilość zużytej energii – a nie zaś za energię, bo ona dostarcza nam światło itd. dobra o charakterze intelektualnym – utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, walory użytkowe dobra osobiste – mają postać niematerialną i niemajątkowy charakter pieniądze – jako nosiciel i miernik wartości (a nie jako np. banknot – wtedy rzecz ruchoma)

papiery wartościowe – dokumenty, których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę wykonywania praw wyrażonych w ich treści

III. PRZEDSIĘBIORSTWO Trzy znaczenia: - pewne podmioty prawa cywilnego - jakaś działalność - przedmiot czynności lub stosunku prawnego przedsiębiorstwo [art. 551] – zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej (składniki wymienione są w art. 551) charakter prawny – ścierają się dwie tendencje 1) p-stwo stanowi odrębny przedmiot prawa podmiotowego (stosunku cywilnoprawnego) czy też 2) przedmiotami praw podmiotowych są poszczególne składniki przedsiębiorstwa czynność prawna [art. 552] – która ma za przedmiot p-stwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład p-stwa, chyba że przepisy lub treść czynności prawnej stanowią inaczej gospodarstwo rolne [art. 553] – grunty rolne wraz z leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem, jeśli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem GR; GR nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu gospodarczego

IV. ZBYCIE PRZEDSIĘBIORSTWA istota – jest to czynność kauzalna, wskazana w stosunku zobowiązaniowym wiążącym strony (sprzedaż / darowizna / przeniesienie przedsiębiorstwa) – przedsiębiorstwo jako jeden przedmiot jest zbywane jedną czynnością prawną forma – zbycie, dzierżawa lub użytkowanie wieczyste p-stwa powinno być dokonane w formie pisemnej z notarialnie poświadczonym przepisem (forma zastrzeżona sankcją nieważności) [art. 751]

V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM ZBYTEGO PRZEDSIĘBIORSTWA istota – samo zbycie p-stwa nie powoduje przejęcia długów związanych z jego prowadzeniem, ponieważ długi nie są składnikami p-stwa ograniczenia – jeśli strony w umowie (zbycia lub odrębnej) uregulowały, że nabywca przejmuje odp. za długi, to tak jest, w przypadku braku jakiejkolwiek regulacji, lub braku zgody wierzyciela na taką umowę, zbywca nadal odpowiada za długi odp. solidarna nabywcy [art. 554] – nabywca p-stwa odpowiada solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem p-stwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo należytej staranności cechy – nabywca odpowiada do wartości nabytego p-stwa wg stanu na dzień zbycia lub wg cen w chwili zaspokojenia wierzyciela; odp. tej nie można wyłączyć lub ograniczyć bez wiedzy wierzyciela

§ 17 Majątek i mienie I. MAJĄTEK

znaczenie węższe – ogół aktywów majątkowych przysługujących określonemu podmiotowi (prawa podmiotowe majątkowe lub w pewnych wypadkach stany faktyczne – posiadanie) – do tego znaczenia przychyla się prawo cywilne znaczenie szersze – ogół aktywów i pasywów danego podmiotu (pasywa to różnorodne obowiązki ciążące na podmiocie) majątek odrębny – wydzielone składniki majątku osoby, podlegają szczegółowemu reżimowi prawnemu sukcesja uniwersalna - sukcesja całego majątku przewidziana jest tylko w wypadku wygaśnięcia podmiotu prawnego (śmierć -> dziedziczenie); a wydzielonych mas majątkowych jest niewykluczona ale i nie zawsze dopuszczalna zarząd – ustanawia się go nad majątkiem osób prawnych, stanowi nieodłączny element ich struktury organizacyjnej odpowiedzialność za zobowiązanie obejmuje cały majątek danej osoby w rozumieniu węższym, lub niekiedy masy majątkowe surogacja – prawo nabyte w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego

II. MIENIE

mienie [art. 44] – własność i inne prawa majątkowe – w odróżnieniu od majątku odnosi się zawsze tylko do aktywów, może być używany bez relatywizacji do oznaczonej osoby (mówi się o różnych rodzajach mienia, niezależnie od przynależności do osoby) mienie państwowe [art. 441] – to własność i inne prawa majątkowe przysługujące SP albo innym państwowym osobom prawnym

ROZDZIAŁ VI – OSOBY FIZYCZNE § 18 Uwagi ogólne

I. PODMIOTOWOŚĆ CZŁOWIEKA osoba fizyczna [art. 8] – człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych zdolność prawna – możliwość występowania w roli podmiotu prawa i obowiązku w obrocie prawnym – zdolność prawną ma każda ludzka istota

II. INDYWIDUALIZACJA OSÓB FIZYCZNYCH 1) nazwisko i imię: - są językowymi oznaczeniami indywidualnej OF, odróżniającymi ją od innych ludzi - nazwisko zależy od przynależności do grupy rodzinnej, imię zaś nadawane jest dziecku przez osoby spr. władzę rodzicielską

- inne sposoby indywidualizacji: ksywki, linie papilarne 2) dodatkowe dane osobowe – data urodzenia, miejsce urodzenia, imiona starych, nazwisko panieńskie mamy 3) stan rodzinny: - bierze się pod uwagę pochodzenie od określonych rodziców i związanie małżeństwem - w obrębie małżeństwa wyróżnia się też stan małżonków w separacji - stany te rejestruje się w księgach stanu cywilnego 4) płeć- żeńska lub męska, kwestia sporna czy płeć można zmienić (transseksualiści) 5) wiek – ustala się na podstawie daty urodzenia rejestrowanej w KSC 6) stan cywilny – rodzinna sytuacja społeczna: określa pochodzenie osób, pokrewieństwo, urodzenie, małżeństwo, zgon, przysposobienie i pochodzenie – są to cechy stanu cywilnego, zapisywane w księgach SC znajdujących się w USC akta SC – stanowią wyłączny dowód stanu w nich opisanego, umieszczone są w KSC w USC dowód osobisty – dokument stwierdzający tożsamość osoby fizycznej (dalej: OF)

III. MIEJSCE ZAMIESZKANIA definicja [art. 25] – jest to miejscowość, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu - dwa elementy: - obiektywny (corpus) – pobyt stały, faktyczne przebywanie w miejscu X - subiektywny (animus) – zamiar zamieszkania w miejscu X Miejsce zamieszkania to miejscowość, zaś adres zamieszkania to miejsce w tej miejscowości (ulica, nr domu) – można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania [art. 28] Pochodne (ustawowe) miejsce zamieszkania: - jeśli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską, to jego m.z. = m.z. rodziców, lub tego z rodziców, kto ma wyłączną władzę rodzicielską lub władzę rodzicielską wykonuje [art. 26 §1]; - jeśli mamy równą władzę rodzicielską u obu rodziców, to m.z. dziecka = m.z. tego rodzica, u którego przebywa – w innych wypadkach określa sąd opiekuńczy [art. 26 §2] - miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna [art. 27]

§ 19 Zdolność prawna osób fizycznych I. POCZĄTEK

A. POCZĄTEK OSOBY FIZYCZNEJ założenie – każdy człowiek ma zdolność prawną od chwili urodzenia nasciturus – jest postacią życia ludzkiego, od momentu zapłodnienia komórki jajowej Nasciturus w Kodeksie Cywilnym RP: - art. 927 § 2 – dziedziczenie przez nasciturusa - art. 4461 – za szkodę wyrządzoną nasciturusowi sprawca ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą - nasciturus może mieć ubezpieczenie i ma do niego prawo - nasciturus może być podmiotem darowizny - można ustanowić kuratora dla ochrony praw nasciturusa (art. 182 KRO) - można uznać dziecko poczęte jeszcze przed urodzeniem (art. 75 KRO) Teoria : - nasciturus ma warunkową zdolność prawną i warunek ten jest zawieszający - prawa podmiotowe nie istnieją przed narodzeniem dziecka, nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone na przyszłość - po urodzeniu nasciturus uzyskuje pełną zdolność prawną – dziecko się rodzi -> powstaje prawo urodzenie żywe – następuje jeśli dziecko (jakikolwiek jego organ) podejmuje funkcje życiowe po urodzeniu – dawniej istniało kryterium wagowe – urodzony jest żywy jeśli waży > 500 gram domniemanie – w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe [art. 9]

II. ZAKRES założenie – ZP przysługuje każdemu człowiekowi w równym zakresie , ograniczenie ZP przewiduje tylko prawo karne

III. USTANIE ustanie ZP – w chwili śmierci – gasną lub przechodzą na inne osoby prawa i obowiązki zmarłego chwila śmierci – to śmierć mózgowa, trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu domniemanie – domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczopnej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego [art. 31 §1] zgon – trwałe, nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, powodujące ustanie czynności całego ustroju ciało – jest rzeczą o szczególnym statusie – przed pogrzebem/kremacją można je poddać sekcji zwłok, można w wypadku braku sprzeciwu tej osoby za życia pobrać tkanki lub organy, o losie zwłok decyduje w ogr. zakresie rodzina i najbliżsi a) śmierć pewna, ciało obecne – lekarz sporządza kartę zgonu, a w Urzędzie Stanu Cywilnego sporządza się akt zgonu b) śmierć, ale nie ma ciała: 1) śmierć niewątpliwa: sądowe stwierdzenie zgonu (wyrok deklaratoryjny): - data jest ścisła – sąd podaje ją z dokładnością do godziny - data jest prawdopodobna – sąd podaje datę jak najbardziej zbliżoną do faktycznej 2) nastąpiło zaginięcie – wyrok ma charakter konstytutywny, ex tunc - uznanie za zmarłego [art. 29]:

1o – po upływie 10 lat od końca roku w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył 2 o – gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wystarcza upływ 5 lat od końca roku... 3o – uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata 4o – szczegółowe zasady dotyczące zginięcia w katastrofie lotniczej, morskiej [art. 30] kommorient – „współtowarzysz” umierającego (czyli umarł razem z nim) :P – domniemanie jednoczesnej śmierci [art. 32] – np. pan A znajduje auto a w nim 3 trupy -> wniosek: cała trójka zmarła w jednej chwili, ale: - jest to domniemanie wzruszalne: np. pan A znajduje auto z 3 trupami, ale jeden wystaje za okno i są otwarte drzwi od auta: wniosek: jeden umarł później niż dwaj pozostali

§ 20 Ochrona dóbr osobistych I. POJĘCIE I RODZAJE

dobra osobiste – są atrybutem każdej osoby fizycznej – zwrot ten odnosi się do uznanych przez system prawny wartości, są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem, są to dobra niemajątkowe [art. 23] TYPY DÓBR OSOBISTYCH: a) życie, zdrowie, nietykalność cielesna – KC wymienia tylko zdrowi, pozostałe regulowane są przez Konstytucję i KK b) wolność – nie można ograniczać swobody człowieka ani wywierać na nim żadnej presji psychicznej c) cześć człowieka – oprócz KC wymienia ją konstytucja – rozumie się przez to cześć zewnętrzną – dobra sława i dobre imię; oraz cześć wewnętrzną – godność osobista, wyobrażenia o własnej wartości - cześć nie podlega ochronie jeśli chodzi o rzetelną krytykę – musi się ona opierać na faktach prawdziwych, ocena ta powinna być pokazana w odpowiedniej formie i adekwatna do danych faktów – wtedy nie jest to działanie bezprawne d) swoboda sumienia – Konstytucja przyznaje każdemu wolność sumienia i religii e) nazwisko i pseudonim – każdy może żądać nieużywania bezprawnego swego nazwiska, a w pewnych sytuacjach jego nieujawniania, odnosi się to też do nazwy zespołów ludzkich (np. artystycznych) f) stan cywilny – uznany za DO przez judykaturę i doktrynę – nakazać można, aby właściwie ujawniano stosunki rodzinne, lub zakazać podawania się za czyjegoś męża/ojca/żonę itd. g) wizerunek – nie można go rozpowszechniać z 2 wyjątkami: albo jest to wiz. osoby publicznej i wykonano go w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznej, albo jest to wizerunek osoby stanowiącej tło czegoś, jakiś szczegół h) tajemnica korespondencji – nie-adresat nie powinien otwierać listu, nie włamywać się do kanałów informacyjnych itd. i) nietykalność mieszkania – obejmuje też pomieszczenia niemieszkalne, pojazdy, ogródek, okalający teren – nie można kogoś najść ani przeszukać mu mieszkania bez zezwolenia, ponadto nie można utrudniać korzystania z mieszkania j) twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska – ochrona wytworów niematerialnych k) kult po zmarłej osobie bliskiej – uznała to judykatura – uprawnienie do pochowania zwłok, przeniesienia, ekshumacji, pielęgnacji grobu, odwiedzania grobu, budowy grobu, aktów religijnych itd. l) integralność seksualna – art. 445 §2 KC, nie można skłaniać za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia do poddania się czynowi nierządnemu ł) sfera prywatności – regulowana przez Konstytucję – przy czym osoby publiczne tylko w ograniczonym stopniu korzystają z ochrony prywatności – każdy ma prawo wiedzy o takich dziedzinach ich życia, które mają znaczenie dla oceny ich działalności publicznej - naruszenie prywatności jest bezprawne nawet wtedy, gdy nie wiąże się z negatywną oceną danej osoby, a także wtedy gdy polega na podawaniu informacji prawdziwych o tej osobie - dane osobowe – są szczególną postacią ochrony prywatności – chroni je specjalna ustawa m) korzystanie z wartości środowiska naturalnego – reguluje to Konstytucja

II. KONSTRUKCJA PRAWNA - do ochrony dóbr osobistych najlepiej stosuje się konstrukcję praw podmiotowych - prawa te są skuteczne erga omnes, a także niezbywalne i niedziedziczne

III. PRZESŁANKI OCHRONY [art. 24] 1) bezprawność - bezprawne zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego powoduje ochronę niezależnie od tego, czy było zawinione – domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste naruszenie dóbr osobistych – stanowi tylko przesłankę domniemania, że podmiotowe prawo osobowe zostało naruszone naruszenie praw osobistych – uzasadnia stosowanie środków ochronnych - należy stwierdzić, że naruszenie DO stanowi naruszenie PO, wzajemne naruszenie PO przez 2 podmioty nie znosi ich odpowiedzialności 2) uchylenie bezprawności a) zgoda uprawnionego – z wyjątkiem sytuacji, w której zgoda ta jest sprzeczna z bezwzg. wiążącymi normami prawnymi lub ZWS (np. zakaz eutanazji); zgoda taka może być cofnięta – nie ma charakteru trwałego b) działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego – np. listy gończe, kara pozbawienia wolności c) nadużycie prawa osobistego – też wyklucza bezprawność jego naruszenia

IV. ŚRODKI OCHRONY środki ochrony – ustalenie, zaniechanie, usunięcie skutków naruszenia, zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny 1) powództwo o ustalenie – ma na celu wydanie orzeczenia, które ustala że dane prawo osobiste przysługuje danej osobie – wystarcza aby naruszeniom zapobiec lub uchylić niebezpieczeństwo ich dokonania 2) zaniechanie – roszczenie takie jest dopuszczalne tylko gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń, odnosi też zastosowanie, gdy prawo osobiste jest tylko zagrożone ( 3)i 4) już nie) 3) usunięcie skutków naruszenia – tylko w przypadku gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego, lub można je stosować obok roszczenia o zaniechanie 4) zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny – może żądać tego ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone a) zadośćuczynienie pieniężne – odpowiednia suma pieniężna przyznawana przez sąd z tytułu doznanej krzywdy temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone - w doktrynie trwały spory czy krzywdę można mierzyć i wynagradzać pieniędzmi – zwyciężyła koncepcja, że pieniądze kompensują wyrządzoną krzywdę, mogą ją łagodzić dostarczając $ pokrzywdzonemu na różne potrzeby życiowe b) zapłata na cel społeczny – jeśli pokrzywdzony uznaje $ za niestosowne odszkodowanie (np. obraza), może zlecić zapłatę na wybrany przez siebie cel społeczny czyli na rzecz instytucji, która ten cel realizuje - oba wymienione roszczenia są alternatywne (stosuje się jedno albo drugie, nie oba naraz) - dla obu roszczeń wymagana jest wina sprawcy, oba roszczenia są nieobligatoryjne „sąd może...” stosunek do ochrony pozakodeksowej – żadne przepisy spoza KC nie eliminują możliwości stosowania ww. roszczeń odszkodowanie – ochrona interesów majątkowych, jakie zostały naruszone w związku z dobrami osobistymi to odrębne zagadnienie – tu stosuje się przepisy ze Zobowiązań dotyczące odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę

ROZDZIAŁ VII – OSOBY PRAWNE

§ 21 Konstrukcja osób prawnych I. POJĘCIE

Cechy ogólne: - osoby prawne są podmiotami stosunków cywilnoprawnych – wyposażone są w zdolność prawną - mogą mieć własne prawa i obowiązki – nabywają je i zbywają we własnym imieniu - każda osoba prawna ma odrębny od innych osób fizycznych albo prawnych majątek substrat osoby prawnej – organizacja ludzka, bez której żadna osoba prawna nie mogłaby funkcjonować Teorie dotyczące istoty osób prawnych: teorie fikcji – przymiot osobowości prawnej może być przyznany różnym przedmiotom lub zjawiskom – poza człowiekiem teorie realistyczne – osobami prawnymi są twory społeczne (organizacje) – na tej koncepcji opiera się polski KC Metoda regulacji prawnej: Metoda ogólnego formułowania cech osób prawnych: - prawodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma zespół cech generalnie przez niego określonych - jest to metoda elastyczna – pozwala uznać za osoby prawne jednostki bez potrzeby wyraźnego postanowienia ustawowego Metoda normatywna (formalna): - realizuje postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej (wyraźne wskazanie ustawowe, że jednostka X jest osobą prawną) - metoda ta przyjęta została przez polski KC - [art. 33] osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną Funkcje osób prawnych: - jest dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału - prowadzi do ograniczenia odpowiedzialności uczestników danej organizacji – w zasadzie do wysokości wniesionego kapitału

II. OGÓLNA REGULACJA OSÓB PRAWNYCH Ogólnie: [art. 35] – powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy – albo jest to regulacja dotycząca pewnych grup osób prawnych (np. KSH), albo dotyczy konkretnej osoby prawnej (np. NBP) [art. 35] cd. – w wypadkach i zakresie w przepisach tych określonym organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut (statut pozostaje tradycyjnym „uzupełnieniem” tych przepisów) Powstanie i rejestry: Kwalifikacja zdarzeń tworzących osoby prawne (XIX w.): a) system aktów organów państwa – osobę prawną kreuje akt władzy państwowej (ustawa, decyzja administracyjna) b) system koncesyjny – osoba prawna powstaje z inicjatywy jej założycieli – wymaga to zezwolenia organu państwowego

c) system normatywny – ogólne określenie przesłanek wymaganych do powstania osoby prawnej – bez wymaganego zezwolenia władzy (dominuje w obecnym systemie prawa RP) Rejestry: - KC nie ustanawia generalnego obowiązku prowadzenia rejestrów dla wszystkich osób prawnych - rodzaje rejestrów i sposób ich prowadzenia regulują odrębne przepisy [art. 37 §2] - jeśli prowadzenie rejestru zostało dla danego rodzaju osób prawnych przewidziane – to jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do danego rejestru [art. 37 §1] Nazwa osoby prawnej: – indywidualizuje ją w obrocie cyw.-pr., pełni tę rolę co imię i nazwisko osoby fizycznej, ustalana jest w akcie erekcyjnym OP Siedziba osoby prawnej: - ustalana jest w akcie erekcyjnym w sposób dowolny - jeśli akt erekcyjny nie ustala siedziby, siedzibą jest ta miejscowość, w której siedzibę ma organ zarządzający OP [art. 41] - przez siedzibę należy rozumieć jedynie miejscowość, a nie adres lokalu Organy osoby prawnej: [art. 38] – osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie teoria organów osób prawnych – znajduje uzasadnienie w teoriach realistycznych OP, organ stanowi integralny składnik osobowości osoby prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną Człowiek może skutecznie występować w roli organu jeśli: - struktura organizacyjna danej OP przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem mu kompetencji i sfery działania uznanych za działania OP (np. rektor uczelni wyższej) - nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną OP powołanie na to stanowisko (np. mianowanie rektora) - osoba powołana jako organ rzeczywiście działa w tym charakterze dla OP (np. nie wtedy, gdy rektor UG kupuje sobie buty) - organ a przedstawiciel – organ nie występuje jako odrębna osoba, gdy działa organ, uważa się, że działa osoba prawna Bezpodstawne występowanie w roli organu OP: a) polega albo na przypisaniu sobie tego stanowiska przez osobę do tego niepowołaną / albo na przekroczeniu zakresu uprawnień / albo jeśli dana OP nie istnieje w ogóle b) umowa zawarta przez taki „organ” nie wywołuje skutków prawnych – chyba że druga osoba nie wie że „organ” jest fałszywy c) osoba fizyczna bezpodstawnie przyjmująca rolę organu OP musi zwrócić to, co otrzymała od drugiej strony, oraz naprawić szkodę wyrządzoną swoim działaniem [art. 39] Kurator dla osób prawnych: - ustanawiany jest przez sąd dla tych OP, które nie mogą prowadzić swoich spraw z braku powołan. do tego organów [art. 42 §1] - kurator powinien postarać się o niezwłoczne powołanie organów OP, lub w razie potrzeby o jej likwidację Dobra osobiste osób prawnych: [art. 43] – przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych cechy – są one niezbywalne i niemajątkowe Rodzaje dóbr osobistych osób prawnych: a) dobra sława – odpowiednik czci osoby fizycznej, naruszenie polega na rozgłaszaniu informacji nieprawdziwych, lub ocenianiu nie opartym na rzeczowej i konstruktywnej krytyce b) nazwa – indywidualizuje OP, w przypadku kolizji nazw obowiązuje zasada pierwszeństwa używania – szczególnym rodzajem nazwy OP jest firma przedsiębiorcy c) nietykalność pomieszczeń – w których znajdują się biura OP – odpowiada nietykalności mieszkania OF d) tajemnica korespondencji e) sfera prywatności – nie można bezprawnie śledzić, przesłuchiwać lub inaczej wydobywać tajemnice przedsiębiorstwa uwagi – OP nie ma dóbr osobistych związanych z osobą ludzką (np. życie, zdrowie, stan cywilny, kult po osobie zmarłej itd.) Uprawnienia ochronne osób prawnych: - żądanie ustalenia prawa osobistego, roszczenie o zaniechanie, usunięcie skutków naruszeń - roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne / zapłatę na cel społeczny – pojawiają się wątpliwości

§ 22 Rodzaje osób prawnych I. PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

SKARB PAŃSTWA: sfera imperium – państwo pełni swoje zadania publiczne w formie działań władczych sfera dominium – to uprawnienia właścicielskie państwa – korzystanie z mienia jest wymagane przez realizację zadań związanych ze sferą imperium wniosek – państwo korzysta ze swego mienia i uczestniczy w stos. cyw.pr. na równi z innymi podmiotami dzięki SP

[art. 34] – SP jest w stos.cyw.pr. podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych proste ujęcie SP – jest to samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (fiskus) Cechy Skarbu Państwa: - domniemanie podmiotowości – jeśli z przepisów jasno nie wynika, czy prawo podmiotowe przysługuje SP czy innej państwowej OP, przysługuje ono właśnie SP - istnieje tylko jeden SP w RP – nie powstaje ani nie gaśnie ze wzg. na szczególne zdarzenia prawne, nie prowadzi się też rejestru - SP nie ma siedziby i sam odpowiada za swoje zobowiązania - SP nie odpowiada za zobowiązania POP (chyba że przepisy stanowią inaczej) i na odwrót (bez zastrzeżenia) [art. 40 §1] - w razie nieodpłatnego przejęcia przez SP określonego składnika mienia od POP, SP odpowiada solidarnie z daną POP za zobowiązania powstałe w okresie, gdy dany składnik stanowił własność danej POP, do wartości tego składnika ustalonej wg stanu z chwili przejęcia, a wg cen z chwili zapłaty [art. 40 §2] – przepis chroni wierzycieli POP stationes fisci – jednostki organizacyjne SP – ich kierownicy zarządzają mieniem państwowym oraz reprezentują SP w obrocie cyw.pr. – stanowią składnik ogólnej str.org. państwa – organy państwa mogą więc działać władczo (sfera imperium) i jednocześnie być organami podmiotu cywilnego (SP) Reprezentacja SP: - ustawa o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących SP – wskazuje urzędy państwowe, których kierownicy reprezentują SP - organy te reprezentują SP w odniesieniu do powierzonego im mienia państwowego, i w zakresie zadań ich urzędów - szczególne uprawnienia w tym zakresie posiada minister właściwy ds. SP - RM może rozciągnąć kompetencje do reprezentowania SP na kierowników innych państwowych jednostek organizacyjnych - ci ostatni mogą też udzielać pełnomocnictw do reprezentowania SP kierownikom podległych im jednostek organizacyjnych – tylko w granicach niewykraczających poza ich kompetencje - SP reprezentują jako pełnomocnicy podmioty, którym minister SP zlecił wykonanie określonych czynności INNE PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE: - są to inne niż SP jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym - mają one swój własny majątek, ale z pkt widzenia gospodarczego należy on w całości do SP - przykłady: przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne, jeśli 100% akcji ma Skarb Państwa cel tworzenia POP – przesunięcie kompetencji w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników państwowych na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów POP POP realizujące zadania gospodarcze w sferze prawa cywilnego: - przedsiębiorstwa państwowe - banki państwowe - POP powoływane na podstawie indywidualnych ustaw (NBP, agencje) Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa: - występuje w roli organu osoby prawnej, jaką jest Skarb Państwa - ewidencjonuje wszelkie państ. jed. org., którym przysługuje kompetencja do reprezentowania SP i które wyk. jego prawa maj. - kontroluje wykonywanie tych uprawnień - wyraża zgodę na czynności prawne POP w zakresie rozporządzania rzeczowymi składnikami ich majątku trwałego, jeśli ich wartość przekracza 50 000 euro - może przyjąć na wniosek organów SP oraz POP wykonywanie na ich rzecz zastępstwa procesowego w sprawach bardziej zawiłych lub o znacznej wartości przedmiotu sporu – wykonuje je przez swoje delegatury terenowe

II. JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ogólnie – Konstytucja (art. 165. ust. 1) przyznaje wszystkim JST osobowość prawną, własność i inne prawa majątkowe GMINY: - występują w dwóch rolach: jako podmiot prawa cywilnego i jako władza publiczna na swoim terytorium - ma swój własny majątek – nie odpowiada nim za zobowiązania komunalnych OP i na odwrót - oświadczenia woli składa jednoosobowo wójt albo na podstawie upoważnienia z-ca wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – samodzielnie bądź łącznie z inną upoważnioną osobą - może prowadzić działalność gosp. przez spółki z o.o. lub spółki akcyjne wyposażone w odrębną osobowość prawną ZWIĄZKI MIĘDZYGMINNE: definicja – gminy mogą je tworzyć w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych, są wyposażone w osobowość prawną cechy – osobowość prawną uzyskują po wpisie do odpowiedniego rejestru, tak jak gminy nie mają wyodrębnionego systemu organów, przez które działałyby one w sferze stos.cyw.pr.

POWIAT: definicja – lokalna wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium powiatowe OP – powoływane na podstawie szczególnych przepisów – mają własne mienie i odpow. nim za swoje zobowiązania Cechy: - powiat wykonuje określone zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność i ma osobowość prawną - może występować bezpośrednio w stos.cyw.pr. i dysponować mieniem do niego należącym - oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu lub 1 członek + osoba upoważniona przez zarząd WOJEWÓDZTWO: definicja – regionalna wspólnota samorządowa, którą tworzą z mocy ustawy mieszkańcy największej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej wojewódzkie OP – samorządowe jed. organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną oraz osoby prawne, które mogą być tworzone tylko przez województwo na podstawie odrębnych ustaw Cechy: - posiada osobowość prawną i własne mienie którym dysponuje samodzielnie - oświadczenia woli składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut województwa stanowi inaczej

III. KORPORACYJNE I FUNDACYJNE OSOBY PRAWNE - kryterium rozróżnienia: uczestnictwo osób w strukturach organizacyjnych OP korporacyjne OP – w ich strukturze org. funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek OP, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności (spółdzielnie, partie, stowarzyszenia, SH) fundacyjne OP – nie ma tu instytucji członków – mamy instytucję założyciela – wyposaża OP w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania (np. fundacje, państwowe osoby prawne)

§ 23 Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną I. UWAGI WSTĘPNE

przykład „ułomnej osoby prawnej” (dalej: UOP ;]) – osobowe spółki handlowe uwaga od autora skryptu – należy raczej używać pojęcia „jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną” niż „ułomna osoba prawna” – skrót UOP używany jest wyłącznie ze względów „ekonomicznych” :P

II. NOWA REGULACJA PRAWNA definicja – są to takie jednostki organizacyjne, które mają zdolność prawną, ale nie posiadają osobowości prawnej [art. 331 §1] – do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje osobowość prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych cecha - mogą być samodzielnym podmiotem praw i obowiązków – odrębnym od osób będących uczestnikami tych jedn. org. Wyjątki (te podmioty nie są UOP): stationes fisci – SF nie mają ani zdolności prawnej, ani osobowości prawnej (bo osobowość ma SP, a SF jedynie reprezentują SP w realizacji jego praw i obowiązków) spółka cywilna – wyodrębniony na zasadzie współwłasności łącznej majątek służy tylko realizacji wspólnego celu gospodarczego (członkowie nie tracą do niego praw) – SC nie ma więc odrębnej od członków zdolności prawnej wspólność majątkowo-małżeńska – również nie posiada zdolności prawnej przepisy znajdujące zastosowanie do UOP – statut (art. 35); rejestry (art. 37); ZDCP (art. 38 i art. 42); fałszywe umowy (art. 39); siedziba (art. 41); ochrona dóbr osobistych (art. 43) zdolność sądowa – atrybut ZP przysługujący każdemu podmiotowi mającemu ZP, jako forma obrony swych praw i realizacji obowiązków (np. droga sądowa) Odpowiedzialność UOP za zobowiązania: - za zobowiązania UOP (jeśli przepisy nie stanowią inaczej) odpowiadają subsydiarnie jej członkowie – odpowiedzialność ta powstaje w momencie, gdy UOP stała się niewypłacalna [art. 331 §2] - za zobowiązania OP odpowiadają jej członkowie ale tylko majątkiem tej OP – nigdy swoim Odpowiedzialność subsydiarna: - ma charakter odpowiedzialności wtórnej - w pierwszej kolejności odpowiada dłużnik (czyli UOP jej majątkiem), dopiero potem odpowiada podmiot ponoszący odpowiedzialność subsydiarną (czyli członkowie UOP ich całymi własnymi majątkami) - regulacja w KSH: egzekucja z majątku członków UOP może być prowadzona dopiero gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna - jednak wierzycielowi przysługuje powództwo przeciw dłużnikowi jeszcze zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskut.

III. TRZECI PODMIOT PRAWA CYWILNEGO Wątpliwości:

- wg art. 1 – Kodeks Cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi - ale na podstawie art. 331 stwierdza się, że art. 1 nie określa wyczerpująco zakres stos.cyw.pr. regulowanych przez KC - ponadto KC reguluje stosunki, w których stroną może być KOP - wniosek: w polskim prawie cywilnym funkcjonują trzy rodzaje podmiotów cywilnoprawnych: OF, OP i UOP ;]

ROZDZIAŁ VII1 – KONSUMENCI I PRZEDSIĘBIORCY § 231 Konsumenci I. UWAGI WSTĘPNE

sens ochrony konsumenta – konsument występuje w obrocie jako strona słabsza – niedoinformowana o zawieranej umowie w stosunku do drugiej strony – lepiej poinformowanej - z uwagi na swój „profesjonalizm”

II. POJĘCIE KONSUMENTA Stan dawny: - [art. 384 §3] konsument jest osobą, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą – zatem konsumentem w rozumieniu tego przepisu mogła być też osoba prawna - dyrektywy UE odnosiły pojęcie konsumenta przeważnie tylko do osób fizycznych (ale nie był to definitywny zakaz) - zachowanie dawnego pojęcia konsumenta nie naruszałoby dyrektywy UE, ale byłoby niekorzystne dla polskich przedsiębiorców (bo za granicą konsumentem nie mogły być osoby prawne >> wzrosłyby koszty polskich przedsiębiorstw) Stan obecny: - nowelizacja KC z 14.02.2003 uchyliła art. 384 §3 i wprowadziła art. 221 zawierający pojęcie konsumenta definicja – konsument to osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową [art. 221] Omówienie definicji: - konsument realizuje czynność prawną (umowną, dwustronną), a nie wyłącznie działanie psychofizyczne - czynność ta nie może być związana z działalnością gospodarczą (stara przesłanka) oraz zawodową (nowa przesłanka)tej osoby - „niezwiązana bezpośrednio” – tzn. pośredni związek czynności z działalnością gospodarczą / zawodową danej osoby powoduje jej status konsumencki (np.dyrektor firmy kupuje w sklepie garnitur w celach „kontaktów biznesowych” – jest konsumentem) - ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów posługuje się „starym” pojęciem konsumenta – stosuje się więc je do zakresu regulacji tej ustawy (lex specialis derogat legi generali) mimo odmiennej definicji z KC - uprzywilejowanie konsumenta znajduje zastosowanie tylko w sytuacjach, gdy występuje on w relacjach z przedsiębiorcą

§ 232 Przedsiębiorcy I. POJĘCIE PRZEDSIĘBIORCY

geneza – nowelizacja KC z 14.02.2003 wprowadziła do księgi I, tytułu II dział III – „Przedsiębiorcy i ich oznaczenia” definicja – przedsiębiorcą jest OF, OP, lub jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 §1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową [art. 431] Regulacja w KC a regulacja w ustawie „Swoboda działalności gospodarczej”: UWAGA!!! – podręcznik prof. Radwańskiego omawia ustawę „Prawo działalności gospodarczej” (PDG), która w większości została uchylona dnia 21.08.2004 – autor skryptu porównuje więc KC z ustawą „swoboda działalności gospodarczej” (SDG) - obie regulacje uznają, że przedsiębiorcą może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej [art. 4.1. SDG / art. 431 KC] - za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dz.gosp. [art. 4.2. SDG] - znaczenie terminu „działalność gospodarcza” – KC nie zawiera tej definicji, zaś SDG: „jest to działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa, oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych” [art. 2 SDG] - w SDG następuje wyłączenie spod znaczenia „działalność gospodarcza” pewnych rodzajów działalności: m. in. wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.[art. 3 SDG] - zatem w KC pojęcie przedsiębiorcy odnosi się do wszelkiego rodzaju aktywności gospodarczej (nie tylko w rozumieniu SDG) Cechy działalności gospodarczej wg SDG [art. 2 SDG]: zarobkowość – działalność podejmowana nie tylko odpłatnie, ale i w celu osiągnięcia zysku (KC nie zawiera tej cechy) działalność w sposób zorganizowany – wykonywanie ustawowych obowiązków rejestracyjnych (KC również nie przewiduje takiego ograniczenia, jednak zakłada istnienie jakiejś „organizacji” – przez połączenie słów przedsiębiorca – dział. gosp.) ciągłość – również w rozumieniu definicji KC należy tę cechę uznać za cechę swoistą prowadzenia działalności gospodarczej wpis do rejestru – przedsiębiorca może podjąć dz.gosp. po uzyskaniu wpisu do właściwych rejestrów (KRS, Ewidencja Działalności Gospodarczej) [art. 14.1. SDG] – KC nie przewiduje takiego ograniczenia Inne wątpliwości: wolny zawód – wg KC zalicza się do pojęcia „przedsiębiorca” (dawniej wg art. 87 PDG osoby świadczące pomoc prawną nie były przedsiębiorcami) WNIOSEK – uchylenie PDG i wprowadzenie SDG upodobniło ustawową regulację przedsiębiorcy do regulacji w KC

Charakter prawny: - SDG jest to regulacja publicznoprawna – ustawa wyznacza granice sfery wolności gospodarczej zagwarantowanej w Konstyt. - KC jest regulacją prywatnoprawną – dlatego pojęcie przedsiębiorcy jest tu nieco szersze – nie stoi temu na przeszkodzie SDG (bo zawiera zwrot: „przedsiębiorcą w rozumieniu niniejszej ustawy…” – zatem „przedsiębiorca” w rozumieniu SDG odnosi się tylko do zakresu regulacji SDG)

II. SKUTKI PRAWNE regulacja – konsekwencje prawne powstające z udziału przedsiębiorcy w stos. cyw.pr. regulują instytucje prawne, wiążące konsekwencje z osobą przedsiębiorcy (w rozumieniu art. 431) Istota: - wystarczy że jakiś podmiot ma cechy wskazane w art. 431, a już można zastosować reżim prawny właściwy dla przedsiębiorcy - przepisy KC formułują te cechy pewnymi zwrotami (np. „prowadzenie dział.gosp.” czy „prowadzący przedsiębiorstwo”) - reżim ten stosuje się do każdego podmiotu, który wg SDG jest przedsiębiorcą przykład 1: utrzymujący zarobkowo hotel lub podobny zakład [art. 846 §1] przykład 2: „zakład ubezpieczeń” [art. 805] czy „bank” [art. 725]

III. FIRMA geneza – pierwotnie regulował to Kodeks Handlowy z 1934 r., zaś obecnie przepisy KC [art. 432-4310] wprowadzone nowelizacją z dnia 14.02.2003 Istota regulacji: - pojęcie „firma” odnosi się wyłącznie do oznaczenia przedsiębiorcy – może to być jednak osoba fizyczna, prawna, lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej [art. 432 §1] - pojęcie „firma” nie odnosi się do przedsiębiorstwa jako przedmiotu prawa podmiotowego (regulowane jest to w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji) - firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej (np. NBP) [art. 432 §2] firma osoby fizycznej – to jej imię i nazwisko (można jednak włączyć do firmy pseudonim, czy określenie przedmiotu/miejsca działalności, albo inne zwroty) [art. 434] Firma osoby prawnej: - firmą osoby prawnej jest jej nazwa [art. 435 §1] - może być dowolnie kształtowana – zawiera formę prawną osoby prawnej, może zawierać zwroty oznaczające przedmiot działalności, siedzibę, lub inne określenia, dowolnie obrane [art. 435 §2] - można wykorzystać też imię i nazwisko osoby fizycznej – ale tylko jeśli ta osoba ma związek z powstaniem / działalnością tej osoby prawnej [art. 435 §3] – wymaga to zgody OF, a w razie jej śmierci zgody jej małżonka i dzieci - jeśli nazwisko OF ma pozostać w firmie, mimo iż osoba przestała być członkiem spółki albo jej działalność gospodarczą kontynuuje jej następca prawny – potrzebna jest zgoda tej OF [art. 438 §1 i §2] - firma oddziału OP zawierać musi pełną nazwę tej osoby i zwrot „oddział” ze wskazaniem miejscowości, w której ten oddział ma siedzibę [art. 436] Wymogi dotyczące firmy: - powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorc. prowadzących działalność na tym samym rynku [art. 433 §1] - nie może wprowadzać w błąd (co do osoby p-cy, przedmiotu lub miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia) [art. 433 §2] - nie może być zbyta, ale p-ca może upoważnić innego p-cę do korzystania ze swej firmy,jeśli nie wprowadza to w błąd [art. 439] - powyższa zasada nie jest stosowana do oznaczenia przedsiębiorstwa – w razie jego zbycia nabywca może nadal je prowadzić pod dotychczasową nazwą, jeśli nie wprowadza to w błąd co do tego, kto aktualnie prowadzi zbyte p-stwo – wówczas należy zamieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy (chyba że strony postanowiły inaczej) [art. 438 §3] - zmiana firmy powinna być ujawniona w odpowiednim rejestrze [art. 437] Ochrona prawa podmiotowego do firmy: - konstrukcja podobna co do ochrony dóbr osobistych (żądanie zaniechania, usunięcie skutków naruszenia, oświadczenie, naprawienie szkody majątkowej, wydanie korzyści) [art. 4310]

ROZDZIAŁ VIII – CZYNNOŚCI PRAWNE I INNE ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE

§ 24 Zdarzenia cywilnoprawne I. POJĘCIE I SKUTKI

definicja – są to takie fakty, które mają doniosłość na obszarze stosunków cywilnoprawnych – inaczej: takie fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne Możliwe skutki zdarzeń cywilnoprawnych: - powstanie stosunku cywilnoprawnego – każdy taki stosunek powstaje w rezultacie zdarzenia prawnego

- zmiana podmiotu stos.cyw.pr. – nie we wszystkich stos.cyw.pr. zmiana taka jest dopuszczalna (np. prawa niezbywalne) - zmiana treści stos.cyw.pr. – jeśli jednak zmiana jest tak doniosła, że powoduje przekształcenie typu stos.cyw.pr., przyjmujemy, że w miejsce dawnego stosunku powstaje nowy stosunek - zgaśnięcie stos.cyw.pr. – jedynie prawo własności może utrzymywać się dosłownie wieczyście

II. TYPY ZDARZEŃ CYWILNOPRAWNYCH podział – ze względu na sposób określenia przez normę prawną zdarzenia prawnego czynności konwencjonalne – norma prawna konstruuje zdarzenie, wyznaczając przesłanki jego dokonania przez odpowiednie działanie ludzkie inne zdarzenia – wyłącznie wyróżnione przez normę fakty, które istnieją i mają swój sens niezależnie od obowiązującego systemu prawnego Systematyka (niepełna) zdarzeń prawnych: - wyróżnia pewne typy zdarzeń prawnych ze względu na ich ogólną regulację: a) czynności prawne b) działania prawne zbliżone do czynności prawnych – i dlatego wymagające łącznego rozważania z czynnościami prawnymi c) orzeczenia sądowe lub decyzje administracyjne d) niewykonywanie uprawnień w określonym czasie e) inne typy – np. delikty, bezpodstawne wzbogacenie, porzucenie rzeczy itd. – regulacja w innych działach KC

§ 25 Pojęcie i postacie czynności prawnych I. POJĘCIE

KWESTIE WSTĘPNE: ogólnie – CP jest to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść określa – co najmniej w podstawowym zakresie – konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego Zastosowanie czynności prawnych: - dzięki nim podmioty prawa cywilnego mogą same kształtować wiążące je stos.cyw.pr. na mocy swych decyzji - są to akty o doniosłości społecznej, które dotyczą sytuacji prawnej również innych podmiotów „uwikłanych” w stos. prawne - CP są ukształtowane nie tylko z uwzględnieniem decyzji (aktów woli) stron, ale także interesów innych osób Teorie dotyczące czynności prawnych: teoria woli – w razie niezgodności wewnętrznego aktu woli człowieka i jego zewnętrznego wyrazu (oświadczenia woli), można było uznać CP za nieważną w oparciu o teorię wad oświadczeń woli teoria oświadczenia – decydujący w CP walor miała treść złożonego oświadczenia – tak jak było rozumiane przez typowego czł. teoria zaufania – w razie niezgodności między wolą wewnętrzną a oświadczeniem woli, wygrywał ten drugi element ale tylko wtedy, gdy wymaga tego wzgląd na zaufanie odbiorcy oświadczenia woli Teoria dominująca w polskiej nauce prawa cywilnego: nurt obiektywizujący – podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii, czy zachowanie ludzkie jest CP, należy odnaleźć w regułach znaczeniowych formujących się w kulturze danego społeczeństwa – określających sens czynności OŚWIADCZENIE WOLI: - jest jedynym koniecznym elementem CP, a zarazem wyłącznie charakteryzującym czynność prawną - zawiera treść czynności prawnej określającą jej konsekwencje prawne - jego sens ustala się na podstawie reguł znaczeniowych zastosowanych do zachowania się człowieka Oświadczenie woli a czynność prawna: - oba te pojęcia NIE SĄ TOŻSAME - normy prawne mogą wiązać konsekwencje prawne nie z jednym, lecz z wieloma oświadczeniami woli (np. umowy) lub wymagają spełnienia się innych – poza oświadczeniem woli – okoliczności (np. wpis do ksiąg wieczystych) - w takich wypadkach pojęcie CP służy do oznaczenia całości zdarzenia prawnego, w którego skł. wchodzi min. 1 ośw. woli OŚWIADCZENIA INNEGO RODZAJU: oświadczenia wiedzy – np. zawiadomienie o wadach fizycznych [art. 563] oświadczenia przejawów uczuć – np. przebaczenie [art. 899 §1] kryterium odróżniające – są to zdarzenia prawne w tym sensie, że w ściśle określonych przez normy prawne okolicznościach należy z nimi wiązać wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne – niezależnie od tego, czy sens tych wypowiedzi wskazuje na jakąkolwiek decyzję wywołania skutków prawnych przejawy woli – są to czynności prawne, zawierające ośw. woli, które okr. konsekwencje prawne tych zdarzeń prawnych

II. POSTACIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH definicja – są to rodzaje czynności prawnych wyróżnione wg innych kryteriów niż treść czynności prawnej 1) Jednostronne, umowy i uchwały: czynności prawne jednostronne – dochodzą do skutku przez złożone oświadczenie woli jednej osoby (np. sporządz. testamentu)

umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron uchwały – obejmują oświadczenia woli >1 podmiotu – ale nie jest konieczne aby ośw. woli wszystkich podmiotów były zgodne (quorum, większość) 2) Zgoda osoby trzeciej - ustawa wymaga niekiedy zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej (np. przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym) - zgoda ta ma charakter oświadczenia woli – musi być ono złożone zainteresowanemu adresatowi - zgoda ta ma charakter wtórny – osobie trzeciej przypada jedynie funkcja kontrolna (zaś uczestnicy czynności ją kształtują) - może być złożona przed, podczas, a nawet i po złożeniu oświadczenia woli przez uczestników CP [art. 63 §1] - osoba trzecia – podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności prawnej, na którą wyrazić ma zgodę 3) Czynności prawne indywidualnie adresowane definicja – są to CP, które dla swej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia woli innej osobie [art. 61], oraz takie CP, które wywołują skutki prawne bez złożenia jej innej osobie Brak wymogu złożenia treści CP konkretnemu podmiotowi: - czynności prawne niewymagające ich zakomunikowania nikomu – np. testament własnoręczny - CP uzyskujące skuteczność przez publiczne ich ogłoszenie (ad incertas personas)- np. przyrzeczenie w ogłoszeniu publicznym - CP wywołujące skutek po zakomunikowaniu ich określonym organom państwowym lub świadkom – nie ma potrzeby kierowania ich do osób zainteresowanych skutkami prawnymi tych CP = np. testament urzędowy - w razie wątpliwości – reguła interpretacyjna – oświadczenia woli powinny być składane osobom, których dotyczą złożenie oświadczenia innej osobie – zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł on zapoznać się z jego treścią [art. 61] – jeśli tylko od adresata zależy chęć zapoznania się z treścią CP, przyjmuje się, że ośw. woli zostało złożone wątpliwości – nie ma znaczenia data wysłania ośw. woli. ani też data jego uzewnętrznienia z tego pkt. widzenia Ważność momentu złożenia oświadczenia woli: a) po tym momencie składający OW jest nim związany i odwołanie tego oświadczenia bez zgody adresata jest skuteczne tylko wtedy, gdy doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej [art. 61 zd. 2] b) jest on decydujący dla rozstrzygnięcia, czy CP została dokonana we właściwym terminie c) jest decydujący dla uznania ważności i interpretacji czynności prawnej wyjątek – jeśli z ośw.woli / ustawy / okoliczności nie wynika nic innego, przyjmuje się, że ośw. woli, które ma być złożone innej osobie, nie traci mocy wskutek tego, że zanim doszło do tej osoby, składający je zmarł lub utracił ZDCP (dotyczy OW wysłanych do adresata przez składającego) [art. 62] inne wyjątki – określają je przepisy szczególne – np. OW składane przedsiębiorcom przez konsumentów (przy założeniu teorii wysłania, a nie doręczenia OW) 4) Czynności prawne realne i konsensualne CP realne – do ich dokonania konieczne jest poza OW – działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi funkcja – przydają się w sytuacjach, gdy sens samego OW może być niepewny, oraz dla gwarancji jawności CP CP konsensualne – do ich dokonania wystarczy samo złożenie ośw. woli (choć nie zawsze – często wymaga się innych okoliczności – np. wpis do księgi wieczystej, zgoda organu władzy) wyjątek – jeśli przepisy nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawarcia umowy, to taka czynność prawna jest konsensualna 5) Czynności prawne „między żyjącymi” i „na wypadek śmierci” podstawa podziału – kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej CP mortis causa – wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby dokonującej tej czynności CP inter vivos – wszystkie inne czynności prawne (wywołują konsekwencje prawne już z chwilą ich dokonania) 6) Czynności prawne zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku podstawa podziału – różny charakter konsekwencji prawnych wywoływanych przez czynności prawne CP zobowiązujące: - polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia (działania/zaniechania) na rzecz drugiej strony CP jednostronnie – zobowiązania dotyczą jednej strony dwustronnie – obie strony są zobowiązane – i w ramach tego CP: odpłatne – na ich podstawie obie strony CP zyskują korzyść majątkową nieodpłatne – wszystkie pozostałe – jeśli przyznają korzyść tylko jednej stronie – podlegają silniejszej ochronie prawnej CP rozporządzające (rozporządzenia): - polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego CP rozporządzające a zobowiązujące – relacje: - czynności zobowiązujące do wykonania innego świadczenia niż rozporządzenia (np. najem usług) – to CP zobowiązujące

- CP rozporządzające, dokonane w wykonaniu zobowiąz. powstałego z innego niż CP zdarzenia prawnego (np. deliktu, bezpodstawnego wzbogacenia) – to CP rozporządzające CP o podwójnym skutku: - występuje w odniesieniu do CP, których treść zobowiązuje do wykonania jakiegoś rozporządzenia (kupno-sprzedaż, pożyczka) model niemiecki – takie CP wywołują tylko skutek zobowiązujący, a dla wywołania skutku rozporządzającego potrzebna jest dodatkowo „czynność rozporządzająca” model francuski – takie CP powodują obydwa rodzaje skutków – bez potrzeby dokonywania czynności rozporządzającej Sytuacja w polskim prawie cywilnym: - KC przychyla się do modelu francuskiego (w braku odrębnych przepisów / postanowień stron CP zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje także skutek rozporządzający) np. sprzedaż, darowizna – sama umowa przenosi własność rzeczy - istnieją jednak wyjątki, które realizują model niemiecki 7) Czynności prawne przysparzające - polegają na realizacji zmiany majątkowej dla kogoś innego – polegającą na tym, że druga osoba nabywa prawo podmiotowe / zostaje zwolniona z obowiązku lub z ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe - większość CP z pkt. 6 ma charakter przysparzający, ale są wyjątki (np. porzucenie rzeczy ruchomej – staje się niczyja) - kwalifikacji takich CP nie dokonuje się z punktu widzenia ekonomicznej korzyści dla ich adresata 8) Czynności prawne upoważniające - wyznaczają one innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia (np. przekaz) 9) Kauzalne i abstrakcyjne (podział CP przysparzających): CP kauzalne – są to takie CP przysparzające, których ważność uzależnia się od istnienia prawidłowej kauzy (przyczyny) kauza (mniej trafnie) – ma ona wyjaśnić, dlaczego ktoś dokonuje przysporzenia (psychologicznie: wyobrażony cel, który stanowi motyw sprawczy osoby dokonującej przysporzenia – nikt nie dokonuje przysporzenia bez celu) kauza (trafnie) – element treści czynności przysparzającej / innej czynności / stosunku prawnego, ze względu na który dokonano czynności przysparzającej CP abstrakcyjne – wywołują skutki przysp., nawet mimo braku prawidłowej kauzy stanowiącej podstawę prawną ich dokonania bezpodstawne wzbogacenie – kto bezpodstawnie uzyskał korzyść majątkową, musi ją w naturze zwrócić, lub zwrócić jej wart. przykłady CP abstr. – weksel, przekaz, czek – ale na podstawie przepisów odrębnych ustaw system prawny – uznaje co do zasady kauzalność CP – aby chronić interesy osoby dokonującej przysporzenia Typy kauz: a) causa obligandi vel acquirendi – przysporzenie znajduje podstawę prawną w nabyciu prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynności prawnej (np. kupno-sprzedaż – przysparzamy komuś rzecz, ale w zamian dostajemy kasiorę) b) causa solvendi – podstawą przysporzenia jest zwolnienie z istn. zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia (np. pożyczka – spłata pożyczki powoduje zwolnienie z zobowiązania pożyczkobiorcy) c) causa donandi – gdy przysporzenie następuje nieodpłatnie (np. darowizna) d) inne typy – (kwestionowane w doktrynie) – causa cavendi – zabezpieczająca, albo kauza ustalająca 10) Czynności powiernicze (fiducjarne) - zawierają dwa związane ze sobą elementy: a) przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa (powiernik może z niego korzystać względem osób trzecich w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa) b) zobowiązanie powiernika wobec powierzającego, że będzie korzystał z tego prawa w ograniczonym zakresie (wskazanym w umowie) – szczególnie do tego, że przeniesie to prawo z powrotem na powiernika w danej sytuacji

§26 Forma oświadczenia woli I. SWOBODA FORMY

Uwagi ogólne: zasada ogólna – jeśli ustawa nie stanowi inaczej, dopuszczalne jest wyrażanie oświadczenia woli przy pomocy jakiegokolwiek znaku – nie tylko językowego [wynika z art. 60] oświadczenia wyraźne – składane przez takie zachowanie, które z mocy przepisu prawa, ustalonych zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane jako oświadczenie woli oświadczenia dorozumiane – złożone przez inne środki przejawu woli, stosownie do okoliczności danego przypadku postać językowa – wg ustawodawcy oświadczenie woli może przybierać postać językową postać pozajęzykowa – takie OW wymagają rozważenia ich konteksty – bez którego nie można im przypisać sensu ośw. woli

II. FORMY SZCZEGÓLNE I ICH RODZAJE Rodzaje form szczególnych: - kryterium wyróżnienia stanowi sposób sporządzania oświadczenia woli

formy szczególne kwalifikowane – poświadczenie daty / podpisu, akt notarialny, forma elektroniczna – do ich zachowania konieczne są jeszcze inne elementy, niż własnoręczny podpis na dokumencie I. Zwykła forma pisemna - do jej zachowania konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść OW i podpisanie go [art. 78 §1 zd. 1] Ustawa o języku polskim (UJP) [a język oświadczenia woli]: - KC milczy na temat języka OW – czyli można je zawierać również w języku obcym, ale: - w obrocie konsumenckim / w prawie pracy wymagane jest używanie języka polskiego [art. 7 ust. 1 UJP] – jeśli konsument / pracodawca ma w chwili zawarcia umowy MZ w Polsce / umowa będzie wykon(yw)ana na terenie RP - poza obrotem konsumenckim język polski wymagany jest przy zawieraniu umów z podmiot. publicznymi [art. 7 ust. 2 UJP] - można sporządzać dodatkowo wersje obcojęzyczne dokumentów, ale wówczas podstawą ich wykładni jest wersja polska – chyba że strony postanowiły inaczej [art. 8 ust. 2 UJP] - jeśli naruszono wymóg sporządzenia umowy w języku polskim, stosuje się art. 74 §2 (taka czynność nie będzie bezwzględnie nieważna, prowadzi tylko do ograniczeń dowodowych w tym przepisie określonych) [art. 8 ust. 4 UJP] - ten sam reżim stosuje się do oświadczeń woli składanych elektronicznie [art. 8 ust. 5 UJP] Sposób wyrazu w formie pisemnej: - treść OW wyrazić należy w języku pisanym, z użyciem stosownych znaków graficznych (liter) - materiały których używa się do sporządzenia dokumentu muszą dobrze utrwalić treść oświadczenia woli (przepisy nie ograniczają zakresu materiałów) - dokument może przygotować np. notariusz, osoba trzecia, prawnik - forma pisma nie gra roli (maszynowa / ręczna / komputerowa) wyjątki – testament holograficzny, który musi być sporządzony przez spadkodawcę własnoręcznie Podpis: a) to językowy znak graficzny – podobnie jak treść oświadczenia woli b) składany jest własnoręcznie przez osobę składającą OW (dowód w badaniach grafologicznych) c) wskazuje w zasadzie imię i nazwisko skł. OW – ale w okolicznościach, gdy można dokonać identyfikacji podpisu w inny sposób, wystarcza samo nazwisko, nawet z opuszczeniem niektórych liter d) podpis jest umieszczany pod tekstem oświadczenia woli (jeśli tekst jest pod podpisem, to nie jest objęty OW podpisującego) umowa – w wypadku formy pisemnej dla umowy, strony mogą wymienić dokumenty, z których każdy obejmuje OW jednej strony i jest przez nią podpisany [art. 78 §1 zd. 2] Wyjątki: inicjały – mają charakter parafy – dokument sygnowany parafą jest jedynie przygotowany do złożenia na nim podpisu wydruk komputerowy – bez podpisu nie jest dokumentem, ale może stanowić podstawę do uprawdopodobnienia, że OW zostało złożone Formy zastępcze podpisu: – nie są podpisem – nie mają cech podpisu, ale wywołują skutki prawne przewidziane dla podpisu - osoba nie mogąca pisać, ale mogąca czytać, (zwłaszcza półanalfabeta): [art. 79] a) może uczynić tuszowy odcisk palca na dokumencie a obok odcisku inna osoba wypisze imię i nazwisko składającego, podpisując się własnoręcznie b) podpisze się za nią inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza / wójta / burmistrza / prezydenta miasta / starosty / marszałka województwa – z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie mogącego czytać, a niemogącego pisać - osoba nie mogąca czytać (zwłaszcza analfabeta pełny) jeśli chce złożyć OW na piśmie, musi się posłużyć formą aktu notarialnego [art. 80] - faksymilia – jest to kopia podpisu odbita sposobem mechanicznym na dokumencie (np. dokumenty na okaziciela [art. 92110]) II. Z poświadczeniem daty (z datą pewną): istota – data pewna polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nieuczestniczące w CP, że czynność została dokonana w określonym czasie [art. 81 §1] – ten skutek wywołuje: a) urzędowe poświadczenie daty – dokonuje notariusz na okazanym mu dokumencie – stwierdza datę okazania [art. 99 PN] b) stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od jego daty [art. 81 §2 pkt 1] c) umieszczenie na dokumencie obejmującym treść CP jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwa lub samorządu tudzież notariusza – od daty wzmianki [art. 81 §2 pkt 2] d) śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie – datę złożenia przez tę osobę podpisu uważa się za pewną od momentu jej śmierci [art. 81 § 3] III. Z poświadczeniem podpisu istota – polega na tym, że notariusz / powołany organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę [art. 96 pkt 1 PN (prawo notarialne)] - Minister Sprawiedliwości może upoważnić organy samorządu terytorialnego i banki mające siedzibę w miejscowościach bez kancelarii notarialnej, do sporządzenia niektórych poświadczeń dokonywanych przez notariusza [art. 101 PN] funkcja – ta forma zapobiega możliwości wykpienia się przez osobę składającą podpis od tego, że to zrobiła

IV. Akt notarialny istota – notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, odczytuje go stronom, i wraz z nimi podpisuje [art. 92,93,94 PN] oryginały aktów notarialnych – pozostają w biurze notarialnym wypisy – podpisuje je tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową, zaś w obrocie cyw.pr. mają one walor dokumentów oryginalnych [art. 95, 109-112 PN] V. Forma elektroniczna istota – OW może być składane w postaci elektronicznej, wywołuje skutki prawne określone z użyciem właściwych kodów podpis elektroniczny – dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny [art. 3 pkt 1 UPE] Warunki bezpiecznego podpisu elektronicznego: [art. 8 pkt 3 UPE] a) jest przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis b) sporządzony jest za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej taki podpis bezpiecznych urządzeń i danych służących do składania podpisu elektronicznego c) jest powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna certyfikacja – elektroniczne zaświadczenie służące do weryfikacji podpisu elektronicznego i ustalenia tożsamości nadawcy informacji elektronicznych (w tym oświadczenie woli) [art. 5 ust. 2 UPE] bezpieczny i kwalifikowany certyfikat – takie zaświadczenie, które odpowiada wymogom z UPE i rozporządzeń, oraz wydane przez podmiot akredytowany przez pewne organy władzy publicznej [art. 3 pkt 12 UPE] Status elektronicznych oświadczeń woli: - oświadczenie woli w formie elektronicznej, opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne OW złożonemu w formie pisemnej [art. 78 §2] - podpis bez weryfikacji i bezpieczności – nie jest pozbawiony doniosłości prawnej i dowodowej, ale nie jest = formie pisemnej - forma elektroniczna jest równoważna zwykłej formie pisemnej a nie kwalifikowanej (akt notarialny, pośw. podpisu) - znakowanie czasem – wywołuje skutki prawne daty pewnej w rozumieniu KC [art. 7 ust. 2 UPE] Wybór formy elektronicznej: - gdy ustawa wymaga formy pisemnej, od decyzji stron zależy, czy wybiorą ekwiwalentną formę elektroniczną - żadna ze stron nie może narzucić drugiej stronie obowiązku posłużenia się formą elektroniczną - przedsiębiorca kierujący do konsumenta OW w postaci elektronicznej musi na to uzyskać jego zgodę [art. 6 ust. 3 UOK] - przedsiębiorca może z góry zastrzec, że zawiera umowy wyłącznie w formie elektronicznej – wtedy kierowane do niego pisemne oferty nie wywierają skutków prawnych VI. Pozostałe formy szczególne - są przewidziane tylko dla pewnych typów czynności prawnych - nie mogą być zastąpione formą elektroniczną, bo nie mają charakteru zwykłej formy pisemnej (w braku odrębnych przepisów) - przykład: testament sporządzany własnoręcznie

III. SKUTKI NIEDOCHOWANIA FORMY Forma ad solemnitatem: [art. 73 §1, §2 zd. 1] - jest to forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności - jej niedochowanie powoduje bezwzględną nieważność CP, która w konsekwencji nie wywołuje skutków prawnych - jeśli strony zastrzegły formę w umowie, ale nie określiły skutków prawnych niedochowania formy, przyjmuje się, że została ona zastrzeżona dla celów dowodowych [art. 76 zd. 2] Forma ad eventum: [art. 73 §2 zd. 2] - jest to forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych - niezachowanie tej formy pociąga za sobą niewystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które wystąpiłyby, gdyby zastrzeżona forma została dochowana Forma ad probationem: - jest to forma czynności prawnej zastrzeżonej dla celów dowodowych - konsekwencje niezachowania tej formy polegają na ograniczeniu korzystania – w razie sporu – z dowodu z przesłuchania stron i ze świadków dla wykazania, że czynność prawna o określonej treści została dokonana [art. 74 §1 zd. 1] - przepisów nt. formy ad probationem nie stosuje się do CP w stosunkach między przedsiębiorcami [art. 74 §3] Wyjątki: - czyli kiedy ww. dowody będą dopuszczalne mimo niedochowania formy ad probationem: [art. 74 §2] a) jeśli obie strony wyrażą na to zgodę b) jeśli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma c) jeśli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą (umocnienie pozycji konsumenta, „niedoinformowanego” o prawie)

IV. ZAKRES ZASTOSOWANIA FORM SZCZEGÓLNYCH

1. Forma z mocy ustawy: Reguły wykładni przepisów dotyczących formy CP: a) formy szczególne (z wyjątkiem zwykłej formy pisemnej) mogą być zastrzeżone tylko pod rygorem nieważności lub dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) - jeśli treść przepisu nie wskazuje wyraźnie na skutek ad eventum¸ przyjmuje się, że forma kwalifikowana została zastrzeżona pod rygorem nieważności [art. 73 §2] b) zwykła forma pisemna może być zastrzeżona jako ad eventum, i ad solemnitatem, i ad probationem - jeśli treść przepisu wyraźnie nie zastrzega rygoru nieważności lub szczególnego skutku prawnego, przyjmuje się, że zwykła forma pisemna przewidziana została jedynie dla celów dowodowych [art. 73 §1; art. 74 §1] c) KC przewiduje formę szczególną albo dla bezpośrednio wymienionych rodzajów CP, albo pośrednio – przez odesłanie do formy dotyczącej innego rodzaju CP, z którą ta CP pozostaje w związku (pochodna czynność prawna) – [np. art. 63 §2] d) w umowach wymóg zachowania formy szczególnej dotyczy z reguły OW składanych przez wszystkich uczestników umowy – ale istnieją wyjątki [np. art. 890] 2. Forma z mocy umowy: art. 76 – strony mogą zastrzec w umowie, że określona CP pomiędzy nimi powinna być dokonana w szczególnej formie - nie musi to być odrębna umowa nt. formy CP – czyli pactum de forma - w wypadku niezachowania tak zastrzeżonej formy szczególnej – CP nie wywołuje skutków prawnych [art. 76 zd. 1] - strony mogą jednak określać inne konsekwencje prawne – w braku takich ustaleń, przyjmuje się, że formę zastrzeżono tylko do celów dowodowych [art. 76 zd. 2] 3. Forma następczych czynności prawnych: następcze CP – zwrot doktrynalny – są to takie CP, pozostające w związku z CP (umową) pierwotną i dokonane po CP (umowie) pierwotnej Umowy modyfikujące: art. 77 §1 – uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidz. dla jej zawarcia - modyfikacja umowy – to zarówno zmiana postanowień umowy jak i dodanie do niej nowych postanowień – powinna być dokonana w takiej formie, w jakiej zawarto umowę - strony – mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą niż w umowie pierwotnej, bądź z surowszymi sankcjami; nie mogą zaś zastrzec dla modyfikacji umowy formy łagodniejszej / o łagodniejszych skutkach niż umowa pierwotna - jeśli strony zawarły umowę pierwotną w formie szczególnej lub surowszej (ponad wymogi ustawowe), przyjmuje się, że strony złożyły OW w formie przez siebie uzgodnionej – wtedy modyfikacja powinna nastąpić w takiej samej formie, jak um. pierw. - jeśli strony zawarły ważną umowę o formie zamierzonej dopiero umowy pierwotnej, a następnie dokonały CP nie dochowując tej formy, to nie ma to wpływu na formę umowy modyfikującej Czynności prawne prowadzące do zakończenia pierwotnego stosunku umownego: - są to: umowa rozwiązująca i jednostronne CP w postaci wypowiedzenia umowy pierwotnej lub odstąpienia od niej - jeśli umowa pierwotna zawarta została w zwykłej formie pisemnej, te czynności prawne następcze powinny być stwierdzone pismem, ad probationem [art. 77 §2] - jeśli umowa pierwotna zawarta została w innej formie szczególnej [czyli formy pisemne kwalifikowane], to: a) dla umowy rozwiązującej przewidziano tę samą formę pisemną kwalifikowaną, jak w umowie pierwotnej b) dla odstąpienia / wypowiedzenia przewidziano zwykłą formę pisemną, ad probationem 4. Zakres zastosowania elektronicznej formy czynności prawnej: - OW w postaci elektronicznej, z bezp. podpisem weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu = formie pisemnej [art. 78 §2] - orzeczenie czasu zastępuje datę pewną [art. 7 ust. 2 UPE]

V. PISMO POTWIERDZAJĄCE ZAWARCIE UMOWY Pisemne potwierdzenie zawarcia umowy bez zachowania formy pisemnej występuje: - w relacjach konsument – przedsiębiorca (regulowane w przepisach o umowach konsumenckich) - w obrocie między przedsiębiorcami (regulowane w KC) Rola pisma potwierdzającego: - pełni między przedsiębiorcami zbliżone funkcje dowodowe, co forma ad probationem - stanowi dowód, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie woli w tym dokumencie zawarte - nie stanowi jednak dowodu, że umowa została zawarta o określonej w tym piśmie treści, od tej reguły art. 771 przewiduje: Wyjątek – bowiem jeśli: a) pismo potwierdzające jedna strona niezwłocznie po zawarciu umowy prześle drugiej stronie b) pismo to nie zawiera istotnej zmiany treści umowy potwierdzanej c) druga strona niezwłocznie nie sprzeciwi się na piśmie przesłanemu jej pismu potwierdzającemu, to strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie potwierdzającym

§ 27 Wykładnia oświadczeń woli I. UWAGI OGÓLNE

1. Pojęcie wykładni: - jest to proces myślowy zmierzający do ustalenia właściwego sensu (znaczenia) oświadczeń woli Wykładnia prawa a wykładnia oświadczeń woli: - przedmiotem wykładni prawa są przepisy prawa, zaś przedmiotem wykładni OW mogą być różnego rodzaju znaki - dla ustalenia właściwego znaczenia prawa stosuje się inne metody niż dla ustalenia właściwego znaczenia oświadczeń woli Cechy wykładni oświadczeń woli: - może jej dokonywać każdy, ale wiążąca dla podmiotów prawa cywilnego jest interpretacja organu stosującego prawo - stosuje się w celu ustalenia właściwej interpretacji tzw. dyrektywy wykładni (nauka, orzecznictwo, przepisy) ogólne dyrektywy wykładni - wskazują, jakie operacje myślowe trzeba wykonać, aby ustalić ważny dla procesu stosowania prawa sens ośw. woli konkretne dyrektywy wykładni – określają sens danego zachowania się człowieka, gdy ogólne dyrektywy zawodzą (przepisy tego typu często zawierają wyrażenie: „w razie wątpliwości”) 2. Ogólne dyrektywy wykładni: [art. 65] a) należy mieć na względzie ukształtowane już reguły znaczeniowe, które z pewnymi zachowaniami człowieka wiążą pewne treści myślowe: język – jeśli przedmiotem interpretacji są mówione lub pisane znaki językow., stosujemy reguły językowe (sensowe/składniowe) ustalone zwyczaje – wiążą znaczenia ze zwrotami językowymi (np. „Cif”), albo z zachowaniami niejęzykowymi (przybicie ręką) b) należy rozpatrywać wszelkie przekazy komunikacyjne z uwzględnieniem ich kontekstu sytuacyjnego - jest to przesłanka konieczna do zrozumienia niejęzykowych postaci oświadczenia woli - stosuje się ją również do OW w postaci językowej – bo dosłowne brzmienie OW nie zawsze ma walor absolutny kontekst – zachowanie się stron przed i po złożeniu OW, bezpośrednia interakcja komunikacyjna, kontekst przestrzenny c) założenie, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie – należy mieć na względzie cel do którego zmierzają podmioty składające OW, oraz ZWS’y – odnosi się to i do umów, i do jednostronnych oświadczeń woli

II. METODA WYKŁADNI - to założenia ideologiczne (wartości), które stanowią podstawę porządkującą system dyrektyw wykładni: a) respektowanie woli składającego oświadczenie woli b) zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób 1. Oświadczenia woli składane indywidualnym adresatom: a) sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia, w jakim zgodnie obie strony go zrozumiały – nadrzędna dyr. interpretacyjna b) jeśli strony nie zrozumiały tak samo sensu OW, miarodajny jest sens ustalony z pkt. widzenia adresata – ale na taką ochronę zasługuje tylko takie rozumienie OW przez adresata, które stanowi rezultat jego starannych zabiegów interpretacyjnych 2. Oświadczenia woli kierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców: - czyli: publiczne przyrzeczenia, pełnomocnictwa, ogólne warunki ubezpieczeń itp. - należy uwzględnić możliwości poznawcze adresata – kwestię tę rozstrzyga się jednak mając na względzie typowego adresata – czyli zobiektywizowanego, normatywnego wzorca ocennego 3. Testamenty: - dla swej skuteczności OW testatora nie wymaga zakomunikowania beneficjentom - interpretuje się je tak, aby możliwie najpełniej urzeczywistnić wolę spadkodawcy [art. 948 §1]

III. WYKŁADNIA OŚWIADCZEŃ WOLI WYRAŻONYCH PISEMNIE 1. Uwagi ogólne: - tyczy się to również dokumentów (wg KPC: pismo uzewnętrzniające jakieś myśli) Reguły wykładni: a) należy uwzględnić językowe reguły znaczeniowe (ale nie zasadę clara non sunt interpretanda) b) należy uwzględnić kontekst w jakim występują poszczególne wyrażenia w dokumencie (w tym związki treściowe) c) definicje zawarte w dokumencie mają pierwszeństwo przed znaczeniem wyrażeń ustalonych w użyciu powszechnym d) uwzględnia się również paralingwistyczne środki wyrazu – związane ze zorganizowaniem wypowiedzi pisemnej w przestrzeni dwuwymiarowej znakami graficznymi (np. kursywa, odstęp pomiędzy wierszami) e) uwzględnia się cel, który może być deklarowany w tekście / zrekonstruowany na podstawie obowiązków tam wyrażonych 2. Ograniczenia dowodowe: - szczególny walor dowodowy dokumentu – wskazuje na to, że CP o wyrażonej w nim treści została dokonana, porównuje się go z zeznaniami świadków lub przesłuchaniem stron a) KPC zakazuje prowadzenia dowodu ze świadków / przesłuchania stron przeciwko osnowie dokumentu: [art. 247 KPC]

- jeśli sporządzenie jego zastrzeżone zostało pod rygorem nieważności – nie ma wyjątków od ww. reguły - jeśli sporz. zastrzeżono pod łagodniejszym rygorem – ad probationem w szczególności – można korzystać z ww. środków dowodowych, jeśli sąd uzna to za konieczne ze względu na szczególne okoliczności sprawy - można dowodzić ze świadków / przesłuchania stron okoliczności spoza dokumentu, jeśli ma to służyć wyjaśnieniu treści OW wyrażonej w dokumencie - osnowa dokumentu – jego treść wyinterpretowana na podstawie całej zawartości dokumentu (również paralingw. śr. wyrazu) b) KPC zakazuje prowadzenia dowodu ze świadków / przesłuchania stron w celu uzupełnienia treści CP, dla której rygor formy pisemnej został zastrzeżony pod sankcją nieważności [art. 247 KPC]

§ 28 Zdolność do czynności prawnych I. POJĘCIE

- jest to możliwość samodzielnego dokonywania takich oświadczeń woli, które wywołują skutki prawne - nie ma charakteru prawa podmiotowego (nie stanowi elementu stos. cyw. pr.) – jest to składnikiem normy kompetencyjnej wyznaczającej przesłanki prawidłowego dokonania czynności prawnej - w stosunku do osób prawnych (także „ułomnych”) zakres ZDCP jest zbieżny z ZP - w stosunku do osób fizycznych mogą być 3 sytuacje:

II. BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - występuje, gdy osoba nie ukończyła lat 13, lub też gdy jest całkowicie ubezwłasnowolniona [art. 12] ubezwłasnowolnienie całkowite [art. 13 §1] – tylko w stosunku do osób >13 lat, stwierdza to sąd na podstawie postępowania, przesłankami są tutaj: niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne, narkomania i alkoholizm, które uniemożliwiają kierowanie własnym postępowaniem - ubezwłasnowalnia się człowieka nie tylko na podstawie przesłanek, ale też gdy jego interes tego wymaga - dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on nadal pod władzą rodzicielską [art. 13 §2] skutki braku ZDCP [art. 14] – czynności prawne takich osób są bezwzględnie nieważne, jeśli jest to umowa powszechna, zawierana w drobnych sprawach życiowych, to staje się ważna w chwili jej wykonania (chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych); osoba taka może zaś być posłańcem [konwalidacja] - w imieniu osób bez ZDCP czynności prawnych dokonują ich przedstawiciele ustawowi (rodzice / sądowi opiekunowie)

III. OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - występuje gdy osoba ukończyła 13, a nie ukończyła 18 lat lub co do osób ubezwłasnowolnionych częściowo [art. 15] ubezwłasnowolnienie częściowe [art. 16 §1] – orzekane tak samo jak całkowite, z tym że można je orzec tylko do osoby pełnoletniej lub jeśli stan osoby nie uzasadnia ub. całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw - ustanow. przez sąd doradcy tymczasowego w toku post. o ub. część. już powoduje ograniczenie ZDCP podmiotu postępow. - dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę [art. 16 §2] skutki ograniczonej ZDCP: a) brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych - dotyczy czynności prawnych wyraźnie wskazanych w szczególnych przepisach (np. testament) b) system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych - do pewnych CP dokonywanych przez ograniczonych w ZDCP potrzebna jest zgoda przedstawicieli ustawowych, a dla szczególnych CP wymagana jest też zgoda sądu [art. 17] - zgoda przedstawiciela na czynność prawną jednostronną musi być pod rygorem nieważności udzielona najpóźniej w chwili dokonania czynności prawnej [art. 19] - zgoda na zawarcie umowy może być przez przedstawiciela udzielona nawet po jej zawarciu (jest to wtedy potwierdzenie) [art. 18 §1] – potwierdzenie to może złożyć sam delikwent, ale dopiero jak zdobędzie pełną ZDCP [art. 18 §2] – i teraz: 1o odmowa potwierdzenia = nieważność umowy 2o dokonanie potwierdzenia = umowa dostaje pełny walor prawny 3o czas między zawarciem umowy a potwierdzeniem = jej bezskuteczność zawieszona, umowa ta jest czynnością niezupełną i wtedy: 1x druga strona takiej umowy może wyznaczyć osobie kompetentnej termin potwierdzenia umowy, i jeśli po tym terminie potwierdzenia nie będzie, to umowa jest nieważna od początku zawarcia [art. 18 §3] 2x druga strona umowy postępowania tego nie może obejść c) pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych - dotyczy to CP nie mających charakteru czynności zobowiązujących lub rozporządzających - dotyczy też to następujących CP (nawet jeśli są rozporządzające lub zobowiązujące): 1o umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego [art. 20] 2o rozporządzenia zarobkiem (w braku odrębnego postanowienia sądu opiekuńczego) [art. 21] 3o CP dotyczące przedmiotów majątkowych, które ustawowy przedstawiciel oddał osobie z ograniczoną ZDCP do swobodnego użytku, jednak bez CP do dokonania których nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego [art. 22] 4o umowy o pracę – z zachowaniem przesłanek z KP, i z zastrz. że przedstawiciel może stosunek pracy rozwiązać za zgodą sądu, jeśli sprzeciwia się on dobru tej osoby

IV. PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - ma ją osoba pełnoletnia (która ukończyła lat 18) – i zachowuje ją do czasu śmierci / ubezwłasnowolnienia [art. 11] - małoletni, który zawrze związek małżeński przed 18tką (wariat jakiś :P), uzyskuje pełnoletność w tej chwili, a co za tym idzie pełną ZDCP – unieważnienie związku małż. nie powoduje utraty pełnoletności [art. 10 §2]

§ 29 Wady oświadczenia woli I. UWAGI OGÓLNE

Geneza wad oświadczeń woli: - ukształtowały się na gruncie teorii woli – miały prowadzić do uchylenia konsekwencji prawnych, które nie odpowiadałyby treści rzeczywiście przeżywanego przez podmiot „aktu woli”, podjętego w sposób świadomy i wolny - w polskim systemie prawa oprócz stanów psychicznych uwzględnia także interesy oraz dobrą wiarę osób, do których oświadczenie woli jest kierowane

II. BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY - czynności prawnej może dokonać skutecznie taka osoba, która spełnia pewne przesłanki dotyczące jej stanu psychicznego – pozwalającego odpowiedzialnie podjąć i wyrazić decyzję o wywołaniu skutków prawnych - OW jest nieważne, gdy składa je osoba, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli [art. 82] w chwili składania tego oświadczenia - dotyczy to też przemijających zaburzeń psychicznych (upojenie alkoholowe) - ciężar dowodu w tych wypadkach spoczywa na tym, kto z tego względu powołuje się na nieważność CP - regulacja ta odnosi się tylko do osoby, która zachowuje się tak, iż można by sądzić, że składa oświadczenie woli przymus fizyczny – ruchy człowieka nie są w ogóle sterowane przez jego centralny układ nerwowy – poddane są ukierunkowanemu naciskowi zewnętrznemu

III. POZORNOŚĆ Pozorna czynność prawna: - art. 83 §1 – bezwzględnie nieważne jest również OW złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru – osoby umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osób trzecich OW nie wywoła skutków prawnych - ograniczenia – pozornymi mogą być umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie Ukryta (dyssymulowana) czynność prawna: - strony mogą jej dokonać obok umowy potajemnej, która powoduje nieważność czynności pozornej - zgodnie z zamiarem stron taka czynność ma wywołać określone w niej skutki prawne - ukryta CP nie jest nieważna – ale jej ważność podlega ocenie wg właściwości takiej czynności [art. 83 §1 zd. 2] - ukryta CP musi odpowiadać przesłankom ważności dla wszystkich CP, ale także takim przesłankom, jakie prawo wskazuje dla rodzaju CP, do którego należy ukryta CP (również forma dokonania CP) Skutki pozorności: a) zawsze może być przedmiotem dowodu między stronami (ze świadków / przesłuchania stron), mimo iż miała postać pisemną b) pozorne OW, mimo swej nieważności, jest ważne w stosunku do osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zostały zwolnione z zobowiązania – działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru OW „nie na serio” – nie wywołuje skutków prawnych, ale wynika to z samego kontekstu sytuacyjnego, w którym jest składane (np. aktor) zastrzeżenie potajemne – reservatio mentalis – pomyślane i niezakomunikowane nikomu zastrzeżenie, że CP nie wywoła skutków prawnych – skoro nie znajduje wyrazu zewnętrznego, pozbawione jest jakiegokolwiek znaczenia prawnego czynności prawne fiducjarne – mają pełen walor prawny

IV. BŁĄD błąd – niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka doniosłość prawna w KC – jeśli błąd jest istotny [art. 84 §2] lub gdy dotyczy treści czynności prawnej [art. 84 §1 zd. 2] Błąd co do treści czynności prawnej: - jeśli strony zgodnie przypisały podczas składania OW jakiemuś zwrotowi sens inny niż wskazują na to normy językowe, wtedy błąd nie występuje - jeśli zaś sens CP ustalony w procesie wykładni nie odpowiada wyobrażeniom żywionym w tym względzie przez podmiot skł. OW, wtedy działa on pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej - błąd taki może dotyczyć właściwości / liczby przedmiotów, treści zachowań określonych w CP, oceny, czy jest to w ogóle CP Wyjątki: - błędem nie jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej (np. X kupił pole błędnie sądząc, że wyrośnie na nim Y zboża) - poza treścią CP pozostają również skutki prawne, które nie są bezpośrednio uregulowane w CP, a wynikają z ustaw, ZWS - jeśli do treści CP wprowadzone zostały postanowienia pod wpływem błędnego przekonania, że nie łamią one prawa, to jest to stan równoważny z błędem co do okoliczności objętych treścią OW

Błąd istotny: - „istotność” błędu KC ocenia wg: a) kryteriów zindywidualizowanych (można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający OW nie działał pod wpływem błędu…) b) kryteriów obiektywnych (… i oceniał sprawę rozsądnie…) … nie złożyłby oświadczenia tej treści – [art. 84 §2] Przypadki szczególne: a) OW składane innej osobie (m. in. umowy) i będące odpłatnymi CP: 1 Nie można powoływać się na istotny i dotyczący treści CP błąd jeśli ponadto adresat oświadczenia woli: - wywołał błąd – chociażby bez swojej winy / wiedział o błędzie / mógł ten błąd z łatwością zauważyć [art. 84 §1 zd. 2] 2 W ośw. woli składanych elektronicznie ryzyko wadliwego działania urządzenia elektr. ponosi osoba spr. nad nim kontrolę b) zniekształcenie OW przez posłańca (także operatora usług teleinformatycznych): - stosuje się przepisy o błędzie [art. 85], ale trzeba rozważyć przesłanki z ppkt. a) c) w odniesieniu do niektórych rodzajów CP przepisy KC modyfikują ogólne zasady dotyczące błędu: - przykład: odrębna regulacja błędu przy ugodzie [art. 918] Skutki wystąpienia błędu: - nie powoduje nieważności, ale stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli

V. PODSTĘP Działanie podstępne: a) świadome wprowadzenie w błąd jakiejś osoby b) umocnienie jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści c) świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko jeśli istniał obowiązek ich udzielenia Istota: - podstęp umożliwia uchylenie się od skutków pr. OW, nawet jeśli błąd nie był istotny / nie dotyczył treści CP [art. 86 §1] - należy udowodnić związek między działaniem podstępnym, a złożeniem OW Podstęp osoby trzeciej: [art. 86 §2] - występuje, gdy czynność prawna jest nieodpłatna - oraz gdy druga strona o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli

VI. GROŹBA definicja – jest to zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej sytuacja przymusowa – osoba zagrożona ma wybór: albo dokonać danej CP, albo ponieść konsekwencje groźby brak wyboru – podjęte w takiej sytuacji OW nie ma cech czynności prawnej Przesłanki groźby wg KC: - jej bezprawność – zarówno zapowiedź dokonania czynu zabronionego przez prawo, jak i zapowiedź podjęcia działań prawnie dozwolonych, lecz nie w tym celu, aby skłonić kogoś do złożenia oświadczenia woli określonej treści - „poważność” – powoduje poważne niebezpieczeństwo dla dóbr osobistych lub majątkowych każdej osoby (nie tylko skł. OW) - o poważności groźby rozstrzyga się wg tego, czy skł. OW mógł się obawiać następstw groźby - groźba pochodząca od strony której złożono OW wywołuje takie same skutki jak groźba osoby trzeciej – nawet jeśli strona ta o tej groźbie nie wiedziała skutek – groźba umożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli

VII. UCHYLENIE SIĘ OD SKUTKÓW PRAWNYCH Konstrukcja: a) jest to prawo podmiotowe kształtujące, który wykonuje podmiot uprawniony przez złożenie kolejnego OW, wyrażającego decyzję uchylenia skutków prawnych pierwotnie dokonanej CP b) wymaga formy pisemnej, ad probationem (ale nie między przedsiębiorcami) c) musi być złożone drugiej stronie stos. pierwotnego, a w braku tej strony – osobie zainteresowanej w skutkach pierwotnej CP - dokonuje się bez udziału organu orzekającego – ale są wyjątki (np. wadliwe oświadczenie woli o przyjęciu spadku) - sąd jedynie może rozstrzygnąć spór o to, czy zaszły przesłanki do uchylenia się od skutków prawnych Terminy: - uchylić się od skutków prawnych można w ciągu roku: a) od wykrycia błędu – w razie błędu b) od ustania stanu obawy (grożący utracił możliwość wykonania groźby lub wykonał ją) – w razie groźby skutek – uchylenie powoduje zgaśnięcie wszelkich związanych z daną CP konsekwencji prawnych, od chwili złożenia wadliwego OW (ex tunc) – nie można jednak domagać się zmiany wadliwej czynności prawnej

ROZDZIAŁ IX – TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ § 30 Swoboda kształtowania treści czynności prawnej

I. UWAGI OGÓLNE - rozdział dotyczy kwestii, jakie konsekwencje prawne wyznacza czynność prawna treść czynności prawnej – oświadczenie/nia woli w pełni zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł interpretacyjnych treść stosunku cywilnoprawnego – kreowana jest nie tylko przez OW stron, ale i przez ustawy, ZWS, ustalone zwyczaje (wskaźniki te pełnią rolę normatywną – kształtują treść konkretnego stosunku prawnego) Zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej: - podmiotom przysługuje kompetencja do kształtowania treści czynności prawnej – przepisy prawne dotyczące tej kwestii należy interpretować na rzecz tej kompetencji - zasadę tę urzeczywistnia Konstytucja RP (wolność gospodarcza) - strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiałyby się właściwości stosunku, ustawie ani ZWS [art. 3531] Wzorzec kompetencji generalnej: - zasada swobody treści pozwala podmiotom nie stosować się do ustalonych przepisami typów czynności prawnych - wzorzec kompetencji szczególnej – zasada swobody treści może uznawać za ważne tylko CP mieszczące się w ramach określonych w ustawie typów – zakres swobody zostaje więc ograniczony - WKS obejmuje czynności prawne, które ze swej natury są skuteczne wobec osób nieuczestniczących w ich dokonywaniu Ograniczenie zasady swobody kształtowania treści CP: - inaczej: numerus clausus – ograniczenie ustawą swobody kszt.treści CP do określonych ich typów: a) umowy, kreujące prawa podmiotowe bezwzględne – prawa rzeczowe w szczególności b) umowy tworzące spółki c) kreują prawa podmiotowe w postaci papierów wartościowych d) regulują stosunki majątkowo – małżeńskie e) dotyczą spadków czynności prawne jednostronne – w doktrynie przeważa pogląd, że dopuszczalne są tylko w ramach ustawowo określonych typów (wzorzec kompetencji szczególnej)

II. OGRANICZENIA istota – zakres dopuszczalnej treści CP jest zawsze ograniczany regułami typu ogólnego (również w zakresie wzorców kompet.) 1. Prawa przyrody: - umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna – [art. 387] - dotyczy to stanów rzeczy niemożliwych, lub oczywistych (umowa o skok na Księżyc. / umowa o to aby jutro wzeszło Słońce) 2. Normy bezwzględnie wiążące: - niedopuszczalne są postanowienia CP niezgodne z zakazami wyrażonymi w normach bezwzględnie wiążących (w tym: semiimperatywnych) [art. 58 §1] - czynność prawna jest też nieważna, gdy nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo - ograniczenie to służy ochronie interesów publicznych (autonomia podmiotów, bezpieczeństwo, wspieranie strony słabszej) 3. Obejście ustawy: - CP mające na celu obejście ustawy są traktowane na równi z CP sprzecznymi z ustawą - przykładem jest określona CP, która nie jest bezpośrednio objęta zakazem prawnym, ale jest dokonana w celu osiągnięcia skutku niezgodnego z prawem / prowadzi do celu niezgodnego z prawem 4. Zasady współżycia społecznego: - CP sprzeczna z ZWS jest nieważna [art. 84 §2] (sprzeczna z ZWS = jej treść lub cel godzą w ZWS)

III. SKUTKI NARUSZENIA reguła ogólna – naruszenie ww. reguł powoduje bezwzględną nieważność danej czynności prawnej Sprzeczność części czynności prawnej: - jeśli niektóre postanowienia CP są sprzeczne z ww. regułami nr 2 lub 4, a po stwierdzeniu tych defektów pozostałe postanowienia CP mogą funkcjonować samodzielnie: a) jeśli z okoliczności wynika, iż bez nieważnych postanowień czynność nie zostałaby dokonana, to jest ona cała nieważna b) w pozostałych wypadkach „zdrowe” postanowienia CP są ważne [art. 58 §3] Wyjątek: - sprzeczność CP z ustawą nie powoduje jej nieważności, jeśli w miejsce nieważnych postanowień CP wchodzą odpowiednie przepisy prawne [lub jeśli właściwy przepis przewiduje inny skutek]

§ 31 Elementy czynności prawnej I. RODZAJE

essentialia negotii – elementy przedmiotowe istotne – ustawowo wyróżnione cechy, wg których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnej naturalia negotii – elementy nieistotne – wskazane są w ustawie jako skutki prawne dokonania czynności prawnej określ. typu Accidentalia negotii – elementy dodatkowe: – w odróżnieniu od n.n. zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków prawnych - nie określają one, w przeciwieństwie do e.n., swoistych cech dla danego typu czynności prawnej a) uregulowane samoistnie – bez związku z określonym typem czynności prawnych – warunek, termin, zadatek b) uregulowane w ramach określonego typu CP – np. zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny

II. WARUNEK I TERMIN 1. Warunek: definicja – zawarte w treści CP zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego [art. 89] zdarzenie niepewne – strony nie mają wpływu na jego ziszczenie się (np. trzęsienie ziemi) lub od decyzji jednej lub obu stron zależy jego spełnienie się (zawarcie małżeństwa, wybór zawodu) ziszczenie się warunku – nie może mieć mocy wstecznej, chyba, że zastrzeżono inaczej [art. 90] Wyjątki: - jeśli zdarzenie nastąpi na pewno w przyszłości (np. jeśli wzejdzie słońce) – nie może być uwzględnione w warunku - jeśli zdarzenie wystąpiło już przed dokonaniem CP, a strony o tym nie wiedziały – nie jest to warunek, ale stosuje się analogicznie przepisy o warunku warunek potestatywny – zdarzenie przyszłe zależy od woli strony – dopuszczalny jeśli nie zależy wyłącznie od woli stron warunek kauzalny – zależy od zdarzenia, na którego ziszczenie się strony nie mają wpływu warunek dodatni – zdarzenie przyszłe i niepewne polega na zmianie istniejącego stanu rzeczy warunek ujemny – zakłada niewystąpienie wskazanego w nim zdarzenia (np. X nie ma pić alkoholu) warunek zawieszający – zastrzeżenie, które uzależnia powstanie skutków CP od zdarzenia przyszłego i niepewnego warunek rozwiązujący – zastrzeżenie, wg którego skutek CP ustaje jeśli nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne Warunki a ważność czynności prawnych: [art. 94] - jeśli war. zawieszający jest niemożliwy, sprzeczny z ustawą lub ZWS, to cała czynność prawna jest nieważna - jeśli war. rozwiązujący jest niemożliwy, sprzeczny z ustawą lub ZWS, uważa się go za niezastrzeżony – ale stosunek prawny utrzymuje się nadal, mimo ziszczenia się tego warunku (np. rozwiązanie umowy najmu, gdy najemczyni urodzi dziecko) Okres do spełnienia się warunku: - obie strony zobowiązane są do lojalnego zachowania się względem siebie a) jeśli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku przeszkodzi w sposób sprzeczny z ZWS jego ziszczeniu, następują takie skutki, jakby warunek się ziścił [art. 93 §1] b) jeśli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z ZWS do jego ziszczenia, następują skutki takie, jakby warunek się nie ziścił [art. 93 §2] c) uprawniony warunkowo może wykonywać wszelkie czynności zmierzające do zachowania jego prawa [art. 91] d) zaś druga strona nie może doprowadzić do tego, że w razie ziszczenia się warunku uprawniony warunkowo nie będzie mógł nabyć swego prawa e) nieważne są czynności prawne rozporządzające w zakresie, w jakim udaremniają one lub ograniczają skutek ziszczenia się warunku [art. 92 §1] f) wyjątki od tej zasady określa art. 92 § 2 – gdy przepisy szczególne chronią osoby trzecie nabywające prawo w dobrej wierze ziszczenie się warunku – od tego momentu ex nunc powstają / ustają skutki czynności prawnej (zależy od rodzaju warunku) nieziszczenie się warunku – wygaśnięcie uprawnienia warunkowego / uchylenie ograniczenia praw podmiotowych Stosowanie warunku: - można go zamieścić z reguły w każdej czynności prawnej - istnieją jednak wyjątki – albo przewidziane w ustawie, albo ze względu na właściwości czynności prawnej (np. małżeństwo) 2. Termin: termin – zastrzeżenie, w wyniku którego powstanie / ustanie skutku prawnego czynności prawnej uzależnia się od zdarzenia przyszłego i pewnego termin początkowy – z jego nadejściem ma nastąpić skutek czynności prawnej termin końcowy – z jego nadejściem ma ustać skutek czynności prawnej zdarzenie – termin niekoniecznie musi określać, kiedy ono nastąpi – moment ten może być nieznany w chwili dokonania CP

- do terminu początkowego stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym, a do końcowego przepisy o warunku rozwiązującym – [art. 116] Zasady obliczania terminów: - w braku odmiennych wskazań w ustawie / orzeczeniu / decyzji administracyjnej, stosuje się przepisy dotyczące obliczania terminu z Kodeksu Cywilnego [art. 110] a) termin oznaczony w dniach kończy się z upływem (o północy) ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu [art. 111] b) termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach: [art. 112] - kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu dniowi terminu - jeśli takiego dnia nie byłoby w danym roku (np. 29.II) – w ostatnim dniu tego miesiąca (czyli 28.II) - przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (nabywa się pełnoletność w dacie urodzin c) jeśli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to 1szy, 15ty, ostatni dzień miesiąca - termin półmiesięczny (nawet w lutym) oznacza termin piętnastodniowy [art. 113] d) jeśli termin oznaczony jest w miesiącach lub latach, a ciągłość nie jest wymagana, to miesiąc=30 dni, rok=365 dni [art. 114] e) jeśli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, termin upływa dnia następnego [art. 115] Stosowanie terminu: - można go zamieścić z reguły w każdej czynności prawnej - istnieją jednak wyjątki – albo przewidziane w ustawie, albo ze względu na właściwości czynności prawnej (np. małżeństwo)

ROZDZIAŁ X – ZAWARCIE UMOWY § 32 Założenia ogólne

I. KONSENS konsens – zgodność oświadczeń woli dwóch stron, w wyniku których umowa dochodzi do skutku – oba OW muszą mieć ten sam sens, który da się ustalić za pomocą reguł wykładni oświadczeń woli umowa – stanowi integralną całość, która dopiero kształtuje określony w jej treści stosunek prawny dyssens – gdy konsens jest nierównoznaczny ze zgodną wolą stron w sensie psychologicznym (umowa nie dochodzi do skutku): - dyssens jawny – np. A sprzedaje B obraz za 10 000, a B przyjmuje ofertę tylko na 9 000 - dyssens ukryty – np. A sprzedaje B dom za milion franków, z tym że A ma na myśli franki szwajcarskie, a B francuskie Zakres konsensu: zakres maksymalny – granica kompetencji przysługującej stronom przy regulowaniu treści CP (patrz rozdział IX; §30; pkt 2) zakres minimalny – strony muszą konsensem objąć pewien minimalny zakres skutków prawnych (essentialia negotii - istotne postanowienia umowy – [art. 66 §1]) – inaczej to OW nie jest ofertą w rozumieniu KC określenie stron – aby umowa doszła do skutku, należy określić jej strony, które składają OW (wynikać to może zarówno z treści umowy, jak i z okoliczności jej zawarcia)

II. SWOBODA ZAWIERANIA UMÓW Zasada swobody umów: - jest wyrażona w konstytucji poprzez wolność prowadzenia działalności gospodarczej - obejmuje zarówno swobodę kształtowania treści umów, ale też wolność decyzji w zakresie czy / z kim zawrzeć umowę - „zobowiązanie się” własną decyzją do zawarcia umowy – nie narusza tej swobody (np. umowa przedwstępna) Ograniczenia zasady: - ograniczenia zawierania umów z konkretnymi podmiotami mają genezę heterogeniczną – wynikają z ustawy lub aktu wyk.: a) generalne zakazy dokonywania określonych typów CP z innymi podmiotami niż wskazane w ustawie (np. umowy ubezpieczeniowe zawieramy tylko z zakładami ubezpieczeń b) wymóg indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych CP (np. założenie banku jako S.A.) – jest to jedynie czyste upoważnienie do dokonania CP – brak obowiązku c) ustawowe priorytety zawężające wybór kontrahenta – np. prawo pierwokupu nieruchomości rolnej d) związkowe procedury wyłaniania kandydatów – w trybie aukcyjnym / przetargowym (prawo zamówień publicznych) e) nakazy zawierania umów – ograniczają swobodę i co do wyboru kontrahenta, i co do treści umowy (ubezp. obowiązkowe) Umowy adhezyjne (przystąpienia): definicja – osoba, na rzecz której świadczenie ma być wykonane, może tylko wybrać czy chce zawrzeć umowę, czy nie – nie tylko nie może wybrać sobie kontrahenta (monopol), ale nie może też decydować o treści umów (wzorce umów, regulaminy) cechy – również dochodzą do skutku przez zgodne OW stron, umowy te wywołują problemy m.in. w zakresie kontroli ich treści Zastępcze oświadczenie woli: - na uchylającego się od spełnienia OW (mimo ciążącego obowiązku złożenia OW) sąd może nałożyć obowiązek złożenia OW – wtedy to OW sąd zastępuje prawomocnym orzeczeniem stwierdzającym obowiązek złożenia OW [art. 64] - orzeczenie to zastępuje formy szczególne oświadczeń woli lub decyzję samych stron dla OW – nie mylić z orzeczeniami, które zasądzają na świadczenie tego., co jest rezultatem danego stosunku prawnego – bo są deklaratywne (stwierdzające)

- orzeczenie to dopiero kreuje CP która stanowi podstawę do pewnych uprawnień – jest konstytutywne („prawo tworzące”) - może się ono odnosić zarówno do CP jednostronnych, jak i do umów Zastępcze OW zastępujące OW stanowiące element umowy: - przykład: wspólnik zobowiązuje się do wniesienia wkładu do spółki w postaci domu – a potem uchyla się od zawarcia umowy przenoszącej własność tego domu - takie zastępcze orzeczenie uchyla konieczność złożenia OW w stosunku do jednej strony – z wyjątkami: a) zawarcie umowy przyrzeczonej b) uwzględnienie przez sąd powództwa o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy zgodnie z żądaniem powoda ...wtedy zastępcze orzeczenie stwierdza zawarcie umowy i tę umowę (w tym OW obu stron) zastępuje Orzeczenie sądowe jako zdarzenie cywilnoprawne: - w wypadkach wyjątkowych sądy mogą wydawać orzeczenia konstytutywne, które mają walor zdarzeń cywilnoprawnych - na tej podstawie powstaje, gaśnie, lub zmienia swą dotychczasową treść stosunek cyw.pr. (np. sąd ustanawia służebność) - w ogóle nie dochodzi do zawarcia umowy, a autonomia decyzji stron zostaje wyłączona - podobną moc może mieć też decyzja administracyjna (np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości)

§ 33 Sposoby zawierania umów I. OFERTA I JEJ PRZYJĘCIE

oferta – oświadczenie drugiej stronie woli (stanowczej propozycji) zawarcia umowy, określające istotne postanowienia tej umowy (w tejże propozycji) [art. 66 §1] przyjęcie oferty – jest to OW wyrażające wolę zawarcia umowy o treści określonej w ofercie Przykłady wadliwych ofert (zaproszenia do zawarcia umowy): a) wyrażające tylko ogólną dyspozycję do zawarcia umowy – np. „jestem zainteresowany kupnem auta osobowego” b) propozycje niepełne – np. „wynajmę panu ten pokój za pewną sumę” Rozstrzyganie wątpliwości – oferta czy tylko zaproszenie ? 1) reguły ogólne wykładni oświadczeń woli [art. 65] 2) norma interpretacyjna [art. 71] – ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje kierowane do ogółu / indywidualnej osoby należy uznać w razie wątpliwości za zaproszenie do zawarcia umowy Przykłady: - wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z ceną to oferta [art. 543] – zachowanie przedsiębiorcy -> złożenie oferty [posłużono się wykładnią oświadczeń woli] = ofertą też jest wystawienie automatu do sprzedaży biletów, wystawienie bankomatu (oferta banku) Skutki złożenia oferty: złożenie oferty – jednostronna CP. kreująca uprawnienie oblata do przyjęcia oferty / lub wg odmiennych poglądów to OW stanowiące element procesu powstania CP dwustronnej (umowy) oferta wiąże oferenta – tzn. adresat oferty (oblat) może sam poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia umowy oferta ad certas personas – wiąże od momentu uprzystępnienia jej adresatowi w taki sposób, że mógł zapozn. się z jej treścią oferta ad incertas personas – wiąże od chwili jej ogłoszenia Oferty w postaci elektronicznej: Zasada ogólna: - podjęcie oferty w formie elektronicznej wymaga zgody adresata A. Regulacja ofert zawieranych przez e-mail lub inne środki indywidualnego porozumiewania się na odległość: - OW elektroniczne jest złożone innej osobie z chwilą wprowadzenia go do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób. żeby ta osoba mogła się zapoznać z jego treścią [art. 61 §2] B. Regulacja ofert elektronicznych nieadresowanych do indywidualnych osób (np. przez internet - Allegro) a) oferta taka jest skuteczna (wiąże oferenta) po niezwłocznym potwierdzeniu jej otrzymania przez drugą osobę [art. 661 §1] – jest to OW o tym, że potwierdzający ofertę otrzymał ją b) oferent musi poinformować oblata przed zawarciem umowy jednoznacznie i zrozumiale o: [art. 661 §2] 1 czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy 2 skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty 3 zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania treści umowy przez przedsiębiorcę drugiej stronie 4 metodach i środkach tech. służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, które jest on obowiązany udostępnić drugiej stronie 5 językach, w których umowa może być zawarta 6 kodeksach etycznych, które stosuje oraz o ich dostępności w formie elektronicznej - niespełnienie tych warunków nie powoduje nieważności oferty, lecz odpowiedzialność odszkodowawczą oferenta - w relacjach przedsiębiorca -> konsument jest to regulacja ius cogens, zaś między przedsiębiorcami ius dispositivum

Ustanie stanu związania ofertą: a) jeśli oferta określa termin związania – przestaje wiązać z tym terminem b) jeśli oferta złożona została w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość (telefon), przestaje wiązać, jeśli nie została przyjęta niezwłocznie (w ciągu rozmowy) [art. 66 §2] c) jeśli oferta została złożona w „inny sposób” – przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez uzasadnionego opóźnienia - „inny sposób” = strony nie porozumiewają się bezpośrednio, ale za pomocą odrębnych czynności rozłożonych w czasie Opóźnienie odpowiedzi: - jeśli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, ale z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, to umowa dochodzi do skutku – chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, że wskutek opóźnienia odpowiedzi uważa umowę za niezawartą [art. 67] – uprzywilejowanie oferenta śmierć oferenta – oferta gaśnie gdy oferent to zastrzegł, bądź jeśli wykonanie umowy wiąże się ściśle z oferentem (np. namalowanie obrazu przez oferenta) [stosujemy art. 61 i 62] Oferty ad incertas personas: - mogą być w każdej chwili cofnięte lub zmienione – chyba, że oferent wyznaczył termin związania - cofnięcie i zmiana nie jest skuteczne wobec osób, które ofertę przyjęły (zawarły umowę) / elektronicznie zawiadomiły o otrzymaniu oferty - wystawione automaty wiążą ofertą do czasu wyczerpania zapasów towarów / świadczenia usług Odwołanie oferty: - oferta może być odwołana jeśli umowa nie została jeszcze zawarta, a oświadczenie o odwołaniu oferty zostało złożone oblatowi przed wysłaniem przez niego oświadczenia o przyjęciu oferty [art. 662 §1] - przepis ten dotyczy stosunków między przedsiębiorcami - oferty nie można odwołać, jeśli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia [art. 662 §2] Przyjęcie oferty: Reguły ogólne: a) następuje poprzez złożenie OW o przyjęciu oferty oferentowi – inaczej nie wywołuje skutków prawnych, chyba że: - wskazuje na to zwyczaj ustalony w danych stosunkach - wynika to z treści oferty – szczególnie gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy [art. 69] ...wtedy umowa dochodzi do skutku jeśli oblat w czasie właściwym przystąpi do jej wykonania (nie wymaga powiad. oferenta) b) jeśli dla umowy przewidziana została forma szczególna, to dotyczy to też samej oferty oraz jej przyjęcia Reguły „międzystronne”: - oferent może zastrzec określony sposób przyjęcia strony (gdy adresat się nie zastosuje, oferta przestaje wiązać oferenta) - oferent nie może ustalać jednostronnie reguły znaczeniowej interpretującej bierne zachowanie oblata - strony mogą uzgodnić między sobą swoisty sposób złożenia OW o przyjęciu oferty – wtedy wiąże on obie strony Bierne zachowanie adresata: - jeśli wynika to z kontekstu sytuacyjnego interpretowanego w świetle zwyczajów i ZWS, to milczenie = przyjęcie oferty - jeśli p-ca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stos.gosp., ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, to brak niezwłocznej odpowiedzi = przyjęcie oferty [art. 682] Zmiana lub zastrzeżenie oferty: [lustrzane odbicie oferty] - przyjęcie oferty dokonanej z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści = nowa oferta [art. 68] - pierwotny adresat staje się oferentem, zaś pierwotnego oferenta przestaje wiązać jego oferta i staje się oblatem Wyjątki od tej zasady: - występują w obrocie między przedsiębiorcami: a) jeśli odp. na ofertę zawiera zastrzeżenie jej zmiany lub uzupełnienia niezmieniające jej istoty, to uznaje się to za przyjęcie oferty (z uwzględnieniem zastrzeżeń) [art. 681 §1] – chyba że: 1 w treści ofert wskazano, że może być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń 2 jeśli oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy 3 jeśli oblat w odp. na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał [art. 681 §2] Miejsce i czas zawarcia umowy: Umowa jest zawarta w chwili: [art. 70 §1] a) gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o otrzymaniu oferty b) przystąpienia oblata do wykonania umowy – jeśli nie jest wymagane dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty - przepis ten jest regułą interpretacyjną stosowaną tylko w razie wątpliwości Umowa jest zawarta w miejscu: [art. 70 §2] a) otrzymania przez oferenta oświadczenia o jej przyjęciu

b) w miejscu zamieszkania lub siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy – jeśli nie jest wymagane dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty, lub jest to oferta elektroniczna - ten przepis również jest regułą interpretacyjną stosowaną tylko wtedy, gdy strony nie ustaliły wyraźnie wspomnianych kwestii

II. NEGOCJACJE geneza – termin ten zastąpił „rokowania” w noweli z 14.02.2003 istota – polegają na wzajemnym oddziaływaniu stron w celu zawarcia umowy: a) wymiana informacji o okolicznościach mogących mieć wpływ na decyzje stron co do zawarcia umowy b) formułowanie ocen co do gospodarczych wartości proponowanych świadczeń c) progresywne uzasadnianie treści zawieranej umowy Prowadzenie negocjacji: - w toku negocjacji strony nie są związane swoimi oświadczeniami – mają nadal swobodę co do zawarcia umowy - negocjacje powinny być prowadzone w sposób zgodny z dobrymi obyczajami (z zamiarem zawarcia umowy), a nie tylko dla pozoru [art. 72 §2] Odpowiedzialność stron w toku negocjacji: - ma charakter deliktowy – strona powinna w razie niedopełnienia warunków z art. 72 §2 naprawić szkodę jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy [art. 72 §2] - gdy strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności drugiej stronie, to druga strona powinna zachować je dla siebie i nie wykorzystywać do własnych celów (chyba że strony uzgodniły inaczej) [art. 721 §1] - jeśli ten warunek zostanie naruszony, druga strona może żądać naprawienia pełnej szkody bądź wydania korzyści uzyskanej w ten sposób [art. 721 §2] Zawarcie umowy: ogólnie – strony mogą uznać. że umowa została zawarta już po uzgodnieniu jej elementów istotnych – spory rozstrzygają wtedy strony (np. arbitraż) lub sąd,. na podstawie reguł ogólnych z art. 56 warunki – należy uzgodnić wszystkie postanowienia umowy które były przedmiotem negocjacji [art. 72 §1] – jest to tylko reguła interpretacyjna oferta a negocjacje – mogą być stosowane naprzemiennie w toku zawierania tej samej umowy List intencyjny: UWAGA! W Polsce nie istnieje jeszcze normatywna regulacja na ten temat – ani w ustawach, ani w judykaturze definicja – są to oświadczenia o różnej treści i o niejasnych skutkach prawnych – wyrażają dążenie stron do zawarcia negocjowanej umowy Charakter listów intencyjnych: - same są swoistymi umowami – strony negocjacji zgodnie dają w nich wyraz pewnym intencjom i to w formie pisemnej - nie mają charakteru definitywnej umowy cyw.pr. - mogą zawierać oświadczenia woli (np. zobowiązanie się stron do przeprowadzenia określonych prac przygotowawczych) - z listów intencyjnych nie wynika prawny obowiązek zawarcia umowy, do której dążą strony, ani doniosłość intencji doprowadzenia negocjacji do skutku - nie mogą więc stanowić podstawy do zastąpienia OW orzeczeniem sądu wniosek – doniosłość prawna listów intencyjnych przejawia się w określeniu postępowania stron w toku negocjacji Zaproszenie do zawarcia umowy: - ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje kierowane do ogółu / indywidualnej osoby należy uznać w razie wątpliwości za zaproszenie do zawarcia umowy, a nie za ofertę [art. 71] - zaproszenie do zawarcia umowy, składane przez przedsiębiorcę, w postaci elektronicznej, kierowane ad incertas personas musi być opatrzone informacjami przewidzianymi dla ofert – pod sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej

III. AUKCJA I PRZETARG geneza – przetarg wprowadziła do KC nowela z 23.08.1996 i zmodyfikowała nowela z 14.02.2003 (aukcja) Charakter prawny i funkcja przetargu i aukcji: - są to odrębne od oferty i negocjacji sposoby zawierania umów istota – podmiot zainteresowany zawarciem określonej umowy wybiera najkorzystniejszą spośród ofert zgłaszanych mu przez uczestników (wielostronność), a w konsekwencji zawiera umowę z wybranym kontrahentem (eliminacja) Ogłoszenie aukcji albo przetargu: organizacja – przetarg lub aukcję ogłasza podmiot zamierzający zawrzeć daną umowę (organizator) – na zlecenie i rachunek tego podmiotu funkcję organizatora może pełnić inny podmiot (np. dom aukcyjny) Istota ogłoszenia: - organizator wykazuje chęć zawarcia umowy w drodze ogłoszenia aukcji/przetargu

- aukcja / przetarg mogą być kierowane do ograniczonego lub nieograniczonego kręgu odbiorców w dowolny sposób - ogłoszenie powinno zawierać: a) zaproszenie do składania ofert b) dalszy tok postępowania mającego na celu zawarcie zamierzonej umowy przez organizatora (czas, miejsce, przedmiot i warunki aukcji / przetargu lub wskazanie sposobu udostępnienia tych warunków) [art. 701 §2] c) określenie, czy jest to przetarg, czy aukcja [nie musi być to wyrażone expressis verbis – musi to być możliwe do ustalenia] - jeśli przesłanki b) i c) nie zostaną spełnione – wówczas nie inicjuje to postępowania przetargowego czy aukcyjnego - jeśli przesłanka a) zostanie spełniona, a b) i c) nie, to jest to zwykłe zaproszenie do składania ofert Skutki ogłoszenia: - od tej chwili organizator musi postępować zgodnie z postanow. ogłoszenia oraz warunkami aukcji/przetargu [art. 701 §4] - oferenta obowiązuje to z chwilą złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem [art. 701 §4] – z tą chwilą oferent i organizator zawierają tzw. pactum de procedendo – porozumienie co do dalszego post. aukcyjnego / przetargowego - postanowienia a/p mogą być zmieniane lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ogłoszeniu / warunkach [art. 701 §3] - za naruszenie tych reguł grozi odp. odszkodowawcza w granicach negatywnego interesu umownego Aukcja: (dawniej: przetarg ustny) Przebieg: – osoby zamierzające zawrzeć umowę (licytanci) obecni w miejscu aukcji / komunikujący się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami - prowadzący oczekuje coraz korzystniejszych ofert (kolejnych postąpień) – oferta przestaje wiązać licytanta, gdy inny licytant złożył ofertę korzystniejszą (postąpienie) [art. 702 §1] - udzielenie przybicia – aukcja zostaje zamknięta po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę i mimo 3krotnego wezwania do dalszych postąpień nikt nie postąpił wyżej – wtedy też umowa zostaje zawarta [art. 702 §2] - umowa nie dochodzi do skutku jeśli jej ważność zależy od spełnienia pewnych wymogów ustawowych – wtedy licytant lub organizator aukcji mogą dochodzić przed sądem zawarcia umowy [art. 702 §3] - wtedy orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli strony zobowiązanej do zawarcia umowy Przetarg: (dawniej: przetarg pisemny) - od aukcji różni się tym, że oferty osób zainteresowanych zawarciem umowy nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się Przebieg: - organizator oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym - następnie rozpatruje oferty bez udziału oferentów [lub wraz z komisją przetargową, jeśli przetarg jest bardzo specjalistyczny] Organizator może: (chyba, że w warunkach przetargu określono inaczej) [art. 703 §1] a) wybrać ofertę najkorzystniejszą – wtedy pozostałe oferty przestają wiązać pozostałych oferentów i zawiera się umowę z oferentem, który złożył wybraną ofertę b) nie wybrać żadnej z ofert – wtedy przetarg zostaje zamknięty, umowa niezawarta, a oferty nie wiążą oferentów Inne regulacje: - organizator musi niezwłocznie powiadomić na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku / o jego zamknięciu bez dokonania wyboru [art. 703 §2] – za niedopełnienie obowiązku grozi sankcja odszkodowawcza - do ustalenia chwili zawarcia umowy w wyniku przetargu stosuje się przepisy o przyjęciu oferty [art. 70 §1] - umowa nie dochodzi do skutku jeśli jej ważność zależy od spełnienia pewnych wymogów ustawowych – wtedy oferent lub organizator przetargu mogą dochodzić przed sądem zawarcia umowy [art. 702 §3 na podst. art. 703 §3] - wtedy orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli strony zobowiązanej do zawarcia umowy Wadium: geneza – do KC instytucję wadium wprowadziła nowela z 14.02.2003 istota – jest to dodatkowe zastrzeżenie zawarte w warunkach aukcji lub przetargu przez ich organizatorów [naturalia negotii] treść – obowiązek wpłacenia (lub zabezpieczenia – sposób wskazany musi być w warunkach a/p) przez uczestników przetargu określonej sumy pieniężnej, o wysokości regulowanej w warunkach (np. % od wartości przedmiotu przetargu) [art. 704 §1] Konsekwencje wadium: a) niedopuszczenie zainteresowanego do a/p, jeśli nie wpłacił / nie zabezpieczył wadium [art. 704 §1] b) dopuszczenie zainteresowanego do a/p, jeśli wpłacił / zabezpieczył wadium – w razie dojścia umowy do skutku organizator zwraca wadia wszystkim uczestnikom (wpłacenie) lub ich zabezpieczenie wygasa z mocy ustawy Wadium a niedojście umowy do skutku: [art. 704 §2] - jeśli stan ten powstał skutek uchylania się uczestnika, który wygrał a/p od zawarcia umowy – organizator może zatrzymać wadium lub żądać zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia - jeśli to organizator uchyla się od zawarcia umowy ze zwycięzcą, zwycięzca może żądać zapłaty podwojonego wadium lub naprawienia szkody w zakresie negatywnego interesu umowy

Unieważnienie umowy geneza – wprowadzone nowelą z 23.08.1996 (wtedy art. 704), zmienione i przeniesione nowelą z 14.02.2003 (obecnie art. 705) istota – podmioty wskazane w KC mogą żądać unieważnienia zawartej w wyniku a/p umowy, jeśli zajdą określone przesłanki Podmioty uprawnione: [art. 705 §1] a) organizator a/p, będący zarazem stroną zawartej umowy b) uczestnik a/p, nawet jeśli jego oferta nie została wybrana i nie jest on z tego tytułu stroną umowy c) inna osoba jeśli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie Przesłanki unieważnienia: [art. 705 §1] - działanie naganne, polegające na wpływaniu na wynik a/p w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami (=ZWS z art. 58 §2) przez stronę umowy, innego uczestnika a/p, oraz osoby działające z nimi w porozumieniu Spełnienie przesłanek: [art. 705 §1] - podmiot uprawniony może zwrócić się do sądu o unieważnienie umowy [art. 705 §2] - jeśli sąd uzna zasadność żądania, wydaje wyrok konstytutywny i unieważnia umowę z mocą wsteczną Wygaśnięcie uprawnienia: [art. 705 §2] - z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia - jednak nie później niż z upływem roku od zawarcia umowy Inne informacje: - do tego czasu w wypadku wystąpienia przesłanek, umowa jest wzruszalna - przepis art. 705 ma charakter bezwzględnie wiążący

ROZDZIAŁ XI – PRZEDSTAWICIELSTWO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM PEŁNOMOCNICTWA I PROKURY

§ 34 Pojęcie przedstawicielstwa i pełnomocnictwa I. POJĘCIE PRZEDSTAWICIELSTWA

Działanie w cudzym imieniu: przedstawicielstwo – jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej, która, jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (umocowanie), pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego [art. 95 §2] przedstawicielstwo czynne – przedstawiciel składa w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli przedstawicielstwo bierne – przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią Warunki skutecznego przedstawicielstwa: a) z treści CP dokonywanej przez przedstawiciela musi wynikać, że jest on tym przedstawicielem – jeśli tego nie ujawni, składa oświadczenie woli we własnym imieniu b) OW przedstawiciela powinno wskazywać osobę reprezentowanego – przy czym można zrekonstruować treść OW na podstawie reguł interpretacyjnych i kontekstu sytuacyjnego (np. kupno biletów od kasjerki PKP = umowa z PKP) c) działanie przedstawiciela musi być uwzględnione przy kwalifikowaniu tej CP z pkt. widzenia wad OW i złej/dobrej wiary Zakres przedstawicielstwa: - może dotyczyć każdej CP - ale z zastrzeżeniem wyjątków w ustawach czy też wyjątków wynikających z właściw. CP (np. osobisty charakter) [art. 95 §1] znaczenie przedstawicielstwa – jest niezbędnym uzupełnieniem instytucji braku/ograniczenia ZDCP, a osobom z pełną ZDCP ułatwia dokonywanie CP przez zwolnienie z konieczności ich osobistego dokonywania Instytucje o zbliżonej funkcji: (mają odmienną konstrukcję prawną od przedstawicielstwa): a) posłaniec – nie składa sam OW, ale tylko je przenosi (nie musi mieć ZDCP ani rozumieć sensu przenoszonego OW) b) organ osoby prawnej – jego działanie traktuje się jako działanie samej osoby prawnej (brak przedstawiciela/reprezentowan.) c) zastępca pośredni – dokonuje CP we własnym imieniu, lecz na rachunek innej osoby: – w odróżnieniu od przedstawiciela sam nabywa prawa, ale musi je przenieść na tego, w czyim interesie działa (np. komisant) - w stosunku do osoby, z którą zawiera umowę z-ca pośredni, podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym jest z-ca pośredni - w stosunku do osób trzecich osoba, na której rachunek działa z-ca pośredni, pozostaje nieujawniona d) osoba tylko pomagająca przy dokonywaniu CP (np. notariusz) e) wykonujący pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu, które liczą się tak, jakby dokonał ich zastępowany (np. dzierżyciel) f) podpisujący dokument in blanco – wyraża on tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę – pełna treść dokumentu zawiera OW podpisującego ten dokument g) osoba upoważniona do odbioru OW – sama nie dokonuje CP, ale stosuje się do niej odpowiednio przepisy o przedstawicielstwie

II. POJĘCIE PEŁNOMOCNICTWA I PRZEDSTAWICIELSTWA USTAWOWEGO

pełnomocnictwo – źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego (mocodawcy) w stosunku do przedstawiciela (pełnomocnika) [art. 96] przedstawicielstwo ustawowe – źródłem umocowania są inne zdarzenia prawne niż czynność prawna reprezentowanego: - ustawa może określać zdarzenia kreujące umocowanie przedstawiciela ust. (np. rodzice >> dziecko) - ustawa może przyznać określonym organom państwowym – np. sądom – kompetencje do ustanawiania przedstawiciela

§ 35 Pełnomocnictwo I. UDZIELENIE PEŁNOMOCNICTWA

zdolność do czynności prawnej – pełnomocnik musi mieć co najmniej ograniczoną ZDCP [art. 100] Oświadczenie woli mocodawcy: spór – czy OW mocodawcy wymaga złożenia go pełnomocnikowi, czy wystarczy, gdy mocodawca ogłosi je publicznie lub zakomunikuje osobie trzeciej, z którą pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej wynik – na rzecz pierwszego poglądu przemawia fakt, że pełnomocnik powinien wiedzieć, czy jest umocowany do składania OW Forma pełnomocnictwa: - może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem sytuacji: [art. 99] a) gdy dla danej CP została przewidziana forma szczególna pod rygorem nieważności – to pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone w tej samej formie (forma pochodna) b) gdy dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wymaga określonej formy (np. pełnomocnictwo ogólne musi być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie) Ustanawianie dalszych pełnomocników (substytutów): [art. 106] - pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników jeśli umocowanie takie wynika: a) z treści pełnomocnictwa (nie ma generalnego domniemania, że każdy pełnomocnik może bez wskazania udzielać dalej pełn.) b) z ustawy (np. pełnomocnictwo procesowe) c) ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa Charakter substytutów: - działają zawsze bezpośrednio w imieniu mocodawcy – pozycja ich nie różni się od pełnomocników „pierwotnych” - ilekroć ustawa uzależnia skutki CP od wady OW lub dobrej wiary strony, musimy rozważyć działanie i pełnomocnika, i mocod. Treść pełnomocnictwa: Dopuszczalne typy pełnomocnictw: a) pełnomocnictwo ogólne – umocowanie do czynności zwykłego zarządu [art. 98 zd. 1] b) pełnomocnictwo rodzajowe – wskazuje określoną kategorię CP, do których umocowany jest pełnomocnik [art. 98 zd. 2] – niedopuszczalne, gdy ustawa dla danych CP przewiduje pełnomocnictwo szczególne c) pełnomocnictwo szczególne – dotyczy indywidualnie określonej CP – dopuszczalne w odniesieniu do wszystkich typów CP Inne warunki: - o treści i istnieniu pełnomocnictwa decyduje wyłącznie mocodawca – zatem osoba 3cia zawierająca np. umowę z pełnomocnikiem może polegać tylko na treści CP ustalonej przez mocodawcę - OW mocodawcy podlega interpretacji z pozycji osoby trzeciej – ma taką treść, jaką potencjalny uczestnik CP dokonywanej z pełnomocnikiem i dysponujący konkretną wiedzą o OW mocodawcy i jego kontekście powinien przypisać temu oświadczeniu Zasada ochrony zaufania: - osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności. poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania CP, które zazwyczaj bywają dok. z osobami korzystającymi z usług tego p-stwa [art. 97] - skutki prawne takiej CP wiążą p-cę nie tylko wtedy, gdy nie udzielił on pełnomocnictwa, ale i wtedy, gdy CP wykonano wbrew jego woli Większa liczba pełnomocników: - jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie [art. 107] - to samo stosuje się do substytutów ustanowionych przez pełnomocnika - przepisu tego nie stosuje się, gdy co innego wynika z treści pełnomocnictwa (przepis ius dispositivum) Czynność „z samym sobą”: a) A występuje we własnym imieniu, a równocześnie jako reprezentant osoby B, która jest drugą stroną CP b) A sam nie jest stroną CP, lecz równocześnie reprezentuje obie jej strony – B i C - art. 108 wyłącza możliwość występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika w ww. sytuacjach, chyba że: 1 ze względu na treść CP wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy 2 gdy mocodawca na to zezwoli - czynność „z samym sobą” bez zgody mocodawcy jest objęta bezskutecznością zawieszoną (może być potwierdzona)

Pełnomocnik rzekomy: definicja – jest to osoba, która dokonuje CP w imieniu cudzym, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczając jego granice (falsus procurator) Konsekwencje zawarcia umowy przez falsus procuratora: -reguła ogólna - działanie bez należytego umocowania nie pociąga za sobą skutków prawnych dla reprezentowanego [art. 95 §2] - wyjątki od tej reguły: a) zawarta przez rzekomego pełnomocnika umowa nie jest bezwzględnie nieważna – może być potwierdzona przez reprezentowanego [art. 103 §1] – i od tego zależy jej ważność b) druga strona może wyznaczyć reprezentowanemu termin do potwierdzenia umowy – w wypadku bezskutecznego upływu tego terminu, druga strona jest wolna [art. 103 §2] c) jednostronne CP dokonane przez pełnomocnika rzekomego są od razu nieważne, - chyba że ten, któremu zostało złożone OW w cudzym imieniu wiedział, że osoba skł. OW w cudzym imieniu nie ma stosownego umocowania i zgodził się na jej działanie – wtedy traktuje się to jako zawarcie umowy bez umocowania [art. 104] - w takim przypadku czynność może zostać potwierdzona przez reprezentowanego: 1 w braku potwierdzenia takiej CP staje się ona nieważna 2 rzekomy pełnomocnik musi zwrócić to, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy 3 rzekomy pełnomocnik musi naprawić szkodę, którą druga strona poniosła przez t, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania / przekroczeniu jego zakresu d) jeśli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy CP w granicach pierwotnego umocowania –taka CP jest ważna – chyba, że druga strona o wygaśnięciu umoc. „wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć” [art. 105] Zwrot dokumentu pełnomocnictwa: [art. 102] - po wygaśnięciu umocowania reprezentowanemu przysługuje roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa - może też żądać poświadczonego odpisu tego dokumentu – przy czym musi być na nim zaznaczone wygaśnięcie umocowania

II. STOSUNEK PODSTAWOWY pełnomocnictwo – wyznacza kompetencję do działania w cudzym imieniu, zaś nie rozstrzyga o ewentualnym zobowiązaniu pełnomocnika do korzystania z przysługującego mu umocowania – temu służy stosunek będący podstawą pełnomocnictwa istota – wskazuje on, w jakim celu zostało udzielone pełnomocnictwo – jeśli nie istnieje stos. podst., przyjmujemy że pełnomocnik nie jest względem nikogo zobowiązany do korzystania z umocowania Relacje pomiędzy pełnomocnictwem a stosunkiem podstawowym: - jeśli pełnomocnictwo wyznacza kompetencję do wykonania CP w szerszym zakresie niż stos. podst., to: a) CP pełnomocnika wywiera bezpośrednie skutki prawne wobec mocodawcy w zakresie wskazanym w pełnomocnictwie b) niewykonanie obowiązków z stos.podst. wywołuje konsekwencje prawne tylko między mocodawcą a pełnomocnikiem - pełnomocnictwo jest odrębnym i niezależnym od stosunku podstawowego stosunkiem prawnym, z pewnymi wyjątkami

III. WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA: Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa: a) okoliczności wynikające z jego treści – np. określenie terminu, wygaśnięcie pełnomocnictwa po dokonaniu danej CP b) odwołanie pełnomocnictwa: – mocodawca może pełnomocnictwo w każdym czasie i bez jakiegokolwiek uzasadnienia odwołać [art. 101 §1] - jest to jednostronne i nieformalne OW – wymaga zakomunikowania pełnomocnikowi – może być dokonane bez zachowania formy szczególnej (nawet jeśli taka forma przewidziana jest dla pełnomocnictwa) - mocodawca może zrzec się uprawnienia do odwołania pełnomocnictwa – ale tylko z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa [art. 101 §1] 1 zrzeczenie takie nie pozbawia mocodawcy możliwości dokonania we własnym imieniu CP oznaczonej w pełnomocnictwie 2 mocodawca może zobowiązać się wobec pełnomocnika, że tej CP nie wykona – pod rygorem odp. odszkodowawczej - jeśli CP kreująca ten stosunek podstawowy jest nieważna, mocodawca może odwołać pełnomocnictwo w każdej chwili c) śmierć pełnomocnika lub mocodawcy: - ale mocodawca może w treści pełn. zastrzec, że w takiej sytuacji umocowanie nie wygasa (tylko z przyczyn wg art. 101 §2) - w takim wypadku po śmierci jednej ze stron na jej miejsce wstępują spadkobiercy d) likwidacja osoby prawnej = śmierć osoby fizycznej e) zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika f) utrata ZDCP przez pełnomocnika – powoduje zgaśnięcie pełnomocnictwa - zaś ograniczenie pełnomocnika w ZDCP - nie powoduje zgaśnięcia pełnomocnictwa

IV. PROKURA geneza – przepisy o prokurze istniały w Kodeksie Handlowym z 1934 r. i pozostały niezmienione aż do noweli KC z 14.02.2003 – wprowadzono rozdział „Prokura” do działu VI KC Pojęcie i funkcja: istota – to ściśle ukształtowane pełnomocnictwo, przystosowane do działalności gospodarczej przedsiębiorców regulacja – ogólne normy dotyczące pełnomocnictwa uzupełniająco stosuje się do prokury (bo jest rodzajem pełnomocnictwa) – tylko w takim zakresie, w jakim nie koliduje to z ustawową regulacją prokury (przepisy, reguły interpretacyjne, inferencyjne)

funkcja – prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa [art. 1091 §1] Podmioty udzielające prokury: - mogą być nimi tylko przedsiębiorcy (OF, OP, lub jednostki org. nieposiadające osobowości prawnej) – podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców [art. 1091 §1] Udzielenie prokury: - dokonuje się jednostronną CP przedsiębiorcy - jeśli p-ca nie jest OF, wtedy jego wewnętrzne struktury określają, które organy mogą udzielać prokury - wymaga formy pisemnej (zwykłej) pod rygorem nieważności – nie stosuje się przepisu mówiącego, że pełnomocnictwo wymaga tej samej formy, co czynność prawna, do której reprezentowany upoważnia pełnomocnika [art. 99§1] -> [art. 1092 §1] - przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców udzielenie/ wygaśnięcie prokury [art. 1098 §1] Prokurent: - może nim być tylko osoba fizyczna mająca pełną ZDCP [art. 1092 §2] - prokura nie może być przenoszona – prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnych (rodzajów) CP [art. 1096] - można ustanowić kilku prokurentów łącznie lub oddzielnie [art. 1094 §1] - można ustanowić prokurę oddziałową – ograniczoną do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału p-stwa [art. 1095] Zakres prokury i sposób jej wykonywania: - odnosi się tylko do reprezentacji p-cy - do stosunków wiążących go z innymi podmiotami - prokurent jest umocowany i do czynności materialnoprawnych, i do procesowych, i do odbioru OW kierowanych do p-cy - prokurent nie może: zbyć p-stwa, dokonać CP, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, zbyć i obciążać nieruchomości – tutaj wymagane jest pełnomocnictwo do poszczególnej czynności [art. 1093]: a) jeśli w treści CP ustanawiającej prokurę znajdą się tego rodzaju postanowienia, to będą bezwzględnie nieważne WNIOSEK: prokura jest szersza od pełnomocnictwa ogólnego Zakres umocowania prokurenta nie może być ograniczony ze skutkiem wobec osób trzecich [art. 1091 §2]: - wyjątki: a) ustanowienie kilku prokurentów: - oddzielnie: każdy z prokurentów działa samodzielnie – sam może dokonywać CP w zakresie wskazanym ustawą - łącznie: p-ca może w różny sposób określić zakres umocowania każdego z prokurentów albo konieczność współdziałania - w wypadku kilku prokurentów p-ca powinien ujawnić w rejestrze nie tylko sam fakt prokury, ale też jej rodzaj i w przypadku prokury łącznej – sposób jej wykonywania [art. 1098 §2] - każdy z prokurentów w prokurze łącznej jest umocowany do odbioru oświadczeń lub pism kierowanych do p-cy [art. 1094 §2] b) ustanowienie prokury oddziałowej: - jest ograniczona do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa c) możliwość ograniczenia zakresu prokury przez strony w stosunku podstawowym: - mogą się umówić, że prokurent nie będzie wykonywał niektórych kompetencji w zakresie reprezentacji przedsiębiorcy – przy czym skutki tych postanowień nie występują wobec osób trzecich (!) Składanie oświadczeń woli: - prokurent składając OW w imieniu p-cy w postaci pisemnej powinien: a) złożyć własnoręczny podpis zgodny ze znajdującym się w aktach rejestrowych wzorem podpisu b) wskazać, że występuje w roli prokurenta (musi na to wskazywać dopisek przy podpisie / treść dokumentu) Wygaśnięcie prokury: [art. 1097] a) odwołanie - prokura może być odwołana w każdym czasie i bez uzasadnienia – norma o charakterze ius cogens [art. 1097 §1] - prokurenta można też odwołać nawet wtedy, gdy mocodawca zrzeknie się uprawnienia do odwołania prokury z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku podstawowego [nie stosuje się art. 101 §1] b) zdarzenia związane z ustaniem działalności przedsiębiorcy: - wykreślenie p-cy z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji, przekształcenie p-cy [art. 1097 §2] c) śmierć - śmierć p-cy lub utrata przez niego ZDCP nie powoduje wygaśnięcia prokury [art. 1097 §4] - śmierć prokurenta powoduje zawsze wygaśnięcie prokury [art. 1097 §3] (ius cogens)

ROZDZIAŁ XII – WPŁYW WADLIWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH NA ICH SKUTECZNOŚĆ PRAWNĄ

§ 36 Uwagi ogólne I. CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE

jednorodna teoria nieważności – używana w teorii ogólnej czynności konwencjonalnych, polega na całkowitym nieuznaniu działania psychofizycznego nieodpowiadającego regułom konstruującym daną czynność konwencjonalną

prawo cywilne – przewiduje różne pojęcia nieważności, aż do przyjęcia konstrukcji prawnej nie istniejącej Reguły rozpoznające czyjeś zachowanie jako czynność prawną: konstytutywne – decydują o kwalifikacji czyjegoś zachowania jako czynności prawnej (w tym czynności konwencjonalnej) pomniejszające efektywność dokonanej czynności prawnej w pewnym stopniu

II. NIEISTNIEJĄCE I NIEWAŻNE CZYNNOŚCI PRAWNE nieistniejące CP – takie zachowania, w których nie można rozpoznać oświadczenia woli (nie wyrażają decyzji wywołania skutków prawnych) reżim – takie zachowanie nie może być „ważne” ani „nieważne” – nie liczy się jako czynność prawna i nie wywołuje związanych z jej dokonaniem skutków nieważne CP – zachowania, które zawierają oświadczenia woli i mogą być rozpatrywane w kategoriach ważności / nieważności (w tym wypadku: nieważności) sankcja nieważności CP – nieważna CP nie będzie wywoływała przewidzianych dla tego typu zdarzeń skutków prawnych

§ 37 Postacie bezskuteczności czynności prawnej I. NIEWAŻNOŚĆ

uwaga – przymiotnik „bezwzględna” ma charakter kosmetyczny tzn. nieważność = nieważność bezwzględna Nieważnymi są czynności prawne: a) w których OW jest sprzeczne z normami prawnymi bezwzględnie wiążącymi lub ZWS [art. 58] b) dokonane przy braku odpowiedniej ZDCP [art. 10 i następne] c) dokonane z pewnymi wadami oświadczeń woli [art. 82 i 83] d) dokonane bez dochowania formy ad solemnitatem [art. 73 i następne] Konsekwencje nieważności czynności prawnej: - taka CP nie wywiera skutków prawnych jako czynność prawna - jest nieważna od samego początku i z mocy prawa - stan ten uwzględnia sąd z urzędu – bez konieczności zgłaszania jakichkolwiek wniosków w tym względzie - nieważność ma charakter definitywny – każdy i zawsze się może na nią powołać, a żądanie takie nie jest nadużyciem pr. podm. Nieważność „części” czynności prawnej: a) konwalidacja – uznanie bezwzględnie nieważnej czynności prawnej za czynność ważną z mocą wsteczną w następstwie jakichś faktów późniejszych - można ją stosować jedynie w przypadkach szczególnych, wyraźnie w ustawie wskazanych, które zarazem określają fakty konwalidujące nieważną czynność prawną Przykład konwalidacji (z mocy ustawy): Osoba X pozbawiona zdolności do czynności prawnych kupuje w sklepie bułkę. Co do zasady ta umowa jest nieważna, jednak zgodnie z [art. 14 §2] umowa ta staje się ważna z chwilą jej wykonania (bo jest to umowa powszechnie zawierana w drobnych bieżących sprawach życia codziennego i nie pociąga to za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby X) – zatem w momencie kupna bułki czynność prawna osoby X ulega konwalidacji i staje się w pełni ważna. b) konwersja – przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną, odpowiadającą chociażby częściowo hipotetycznej woli stron Schemat konwersji: warunki - w wypadku nieważności konkretnej CP, a przy równoczesnym spełnieniu przesłanek ważności innej CP, realizującej zbliżony do zamierzonego cel konsekwencje – w braku odmiennej woli stron przyjmuje się, iż dokonana została ta druga ważna czynność prawna Przykład konwersji (z mocy ustawy): Dłużnik X i wierzyciel Y są związani stosunkiem zobowiązaniowym. Dłużnik X zawarł umowę o przejęcie długu z osobą trzecią [z art. 519 §2 pkt 2]. Wierzyciel Y nie wyraził jednak na to zgody. W związku z tym umowa ta staje się nieskuteczna, i przekształca się z mocy prawa w umowę [z art. 392] nakładającą na osobę trzecią odpowiedzialność względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

II. WZRUSZALNOŚĆ (NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA / UNIEWAŻNIALNOŚĆ) cechy – CP wzruszalna wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki prawne, jednakże w sytuacjach wskazanych przepisami skutki te mogą ulec uchyleniu lub zmianie i to od chwili dokonania (ex tunc) danej CP, jeśli uprawniona do tego osoba skorzysta z przysł. mu pr.podm. i to w danym czasie CP może być wzruszona przez: a) samo ośw. woli uprawnionego podmiotu – czyli uchylenie się od skutków złożonego OW pod wpływem błędu, podst., groźby b) konstytutywne orzeczenie sądu – prowadzi do unieważnienia albo do zmiany treści czynności prawnej

Reguły „intertemporalne”: - do czasu unieważnienia CP wzruszalnej wywołuje ona skutki tak jak czynność „zdrowa” - z chwilą unieważnienia CP traktuje się tak samo jak CP bezwzględnie nieważną – z mocą wsteczną (ex tunc)

III. BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA istota – polega na tymczasowym wstrzymaniu skutków dokonanej CP, do momentu nadejścia określonego zdarzenia strony – wadliwie dokonana czynność prawna nie wywołuje przewidzianych w niej skutków prawnych, ale „wiąże” strony tak, że żadna z nich, w okresie „oczekiwania” na dane zdarzenie, nie może się uwolnić od umowy, powołując się na jej nieważność Inne cechy bezskuteczności zawieszonej: - sytuacje, w których ten stan powstaje, oraz zdarzenie, które ten stan uchylają, mogą wyznaczać tylko przepisy ustawy - zdarzeniem uchylającym bezskuteczność zawieszoną jest wg KC zgoda (potwierdzenie) na dokonanie CP – kiedy zostaje udzielona, to „kulejącą” czynność prawną uznaje się za ważną od momentu zawarcia - jeśli nastąpi odmowa potwierdzenia, to CP jest bezwzględnie nieważna - potwierdzać CP mogą osoby trzecie (nieuczestniczące w dokonaniu CP. ale ich interesy wymagają ochrony w razie jej dokonania), albo np. osoba ograniczona w ZDCP – sama może potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej ZDCP

IV. BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA (dalej: BW) Uwagi ogólne: funkcja – ustawodawca wykorzystuje ten stan,. gdy chce zapobiec temu, aby niewadliwa CP (umowa) nie uniemożliwiała wykonywanie prawa jakiejś innej osoby, nieuczestniczącej w tej CP (umowie) zakres – bezskuteczność względną cechuje ograniczenie podmiotowe zakresu działania zarys – podmiot chroniony BW (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby ta CP nie została w ogóle dokonana – może realizować swą wierzytelność nie tylko wobec swojego dłużnika, ale i wobec jego kontrahenta (uczestnika BW CP) wniosek – wierzytelność uprawnionego uzyskuje szczególną, poszerzoną skuteczność Zastosowanie konstrukcji BW: a) z mocy prawa – przedmiotowo-względna konstrukcja BW (bezskut. rozporządzania udziałem w spadku – [art. 1036 zd. 2]) b) z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu – podmiotowo-względna konstrukcja BW [art. 59, 527, 916, 1024] Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59: Treść przepisu: [art. 59] W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia. Przesłanki: a) A (osoba trzecia) ma roszczenie wobec B (dłużnik A) b) po powstaniu ww. roszczenia B zawarł z C umowę, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu A wobec B, ale: - wg Sądu Najwyższego niemożliwość zaspokojenia roszczenia A powinna być bezpośrednim skutkiem wykonania umowy - niewypłacalność /sytuacja majątkowa dłużnika nie ma tu znaczenia c) jeśli umowa B z C była: 1 odpłatna – A może korzystać z ochrony art. 59, gdy strony tej umowy (B,C) wiedziały o wcześniejszym roszczeniu A wobec B; nie jest jednak konieczne aby B i C wiedzieli, że wykonanie umowy uniemożliwi zadośćuczynienie roszczenia A wobec B 2 nieodpłatna – warunki te same jak w odpłatnej + A może korzystać z ochrony nawet wtedy, gdy B i C nie wiedzieli o roszczeniu A wobec B - ciężar dowodu, że B i C wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A->B, spoczywa na A (w przypadku umowy odpłatnej) Skutki i funkcja: - jeśli przesłanki a, b, c się spełnią, to osoba trzecia (A) może żądać uznania umowy zawartej między B i C za bezskuteczną w stosunku do niej - o BW orzeka sąd w wyroku konstytutywnym, na skutek powództwa skierowanego przeciwko wszystkim uczestnikom umowy - wyrok ten ogranicza skuteczność umowy B z C względem A – nie uwzględnia się nabycia przedmiotu roszczenia przez C – A może żądać wydania przedmiotu od C, tak jakby nadal należał do B - osoba trzecia (A) może wytoczyć to powództwo w okresie roku od zawarcia umowy – z tym terminem gaśnie prawo do zaskarżenia umowy Ograniczenia: - art. 59 stosuje się do roszczeń niepieniężnych – w szczególności do ochrony przypadków naruszenia prawa obligacyjnego do indywidualnie oznaczonej rzeczy

ROZDZIAŁ XIII – PRZEDAWNIENIE I TERMINY ZAWITE § 38 Dawność

I. POJĘCIE I FUNKCJA

dawność – obejmuje typ zdarzeń prawn., innego rodzaju niż czynności prawne, których swoistym elementem jest upływ czasu, który stanowi konieczną, ale nie jedyną przesłankę wywołania wskazanych w ustawie skutków prawnych funkcja – likwiduje kolizje między treścią stosunków prawnych, a utrzymującymi się przez dłuższy czas stosunkami faktycznymi oraz klaruje niejasne sytuacje prawne

II. RODZAJE Dawności wg celi: a) prowadząca do nabycia prawa: - zasiedzenie – nabycie prawa podmiotowego w następstwie długotrwałego, faktycznego wykonywania prawa przez osobę nieuprawnioną [art. 172-176] - przemilczenie – nabycie prawa podmiotowego w związku z bezczynnością uprawnionego (brakiem zainteresowania właściciela swoją rzeczą) – brak regulacji wyraźnej, na tej konstrukcji opierają się niektóre przepisy o nabywaniu własności b) prowadząca do osłabienia lub utraty przysługującego komuś prawa, jeśli nie zrealizuje go w odpowiednim czasie - tę funkcję spełniają przedawnienie i terminy zawite (prekluzja)

§ 39 Przedawnienie regulacja – art. 117-125 KC, istotnie zmienione nowelą z 28.07.1990 r. (uchylenie rozwiązań socjalistycznych)

I. POJĘCIE istota – przedmiotem przedawnienia są tylko cywilnoprawne roszczenia majątkowe [art. 117 §1] Przedmiotem przedawnienia nie mogą być: a) roszczenia pozbawione charakteru cywilnoprawnego (np. procesowe, administracyjnoprawne) b) uprawnienia cywilnoprawne postaci innej niż roszczenia (np. prawo podmiotowe bezwzględne) c) roszczenia niemajątkowe (np. służące ochronie dóbr osobistych) d) WYJĄTKOWO cywilnoprawne roszczenia majątkowe, w wyraźnie w ustawie przewidzianych wypadkach [art. 117 §1] Zarzut przedawnienia: - po upływie określonego w ustawie terminu, ten przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia [art. 117 §2 zd. 1] – aby przedawnienie odniosło skutek, dłużnik musi podnieść odpowiedni zarzut - możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia (a co za tym idzie: odmowy świadczenia) to swoiste prawo podmiotowe - sąd może nie uwzględnić takiego zarzutu, jeśli uzna, że byłoby to sprzeczne z ZWS Zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia: - dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (w formie jednostronnej, nieformalnej, wymagającej dojścia do drugiej strony i nieodwołalnej czynności prawnej) - może być ważnie dokonane tylko po upływie terminu przedawnienia Skutek: - roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo zrealizowane - przybiera charakter roszczenia niezupełnego – nie korzysta z pełnej ochrony państwa, ale nadal prawnie istnieje

II. TERMINY Długość: - terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez CP [art. 119] – wszelkie postanowienia umów skracające / przedłużające terminy przedawnienia są bezwzględnie nieważne Termin przedawnienia wynosi: a) 3 lata: – dla roszczeń o świadczenia okresowe - dłużnik zobowiązany jest je spełniać periodycznie – np. czynsz najmu - dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – przysługujących OF lub OP trudniącej się profesjonalnie dział. gosp. i związanych z tym właśnie zakresem działalności – nieważne przeciwko komu kierowanych b) 10 lat – wszelkie pozostałe roszczenia c) inne terminy – wskazują na nie przepisy dotyczące poszcz. instytucji prawnych (z reguły termin jest nie dłuższy niż 10 lat) Obliczanie biegu terminu: - bieg przedawnienia rozpoczyna się w dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne [art. 120 §1 zd. 1] – wyjątki: a) bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści zobowiązania [art. 120 §2] b) gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (np. wezwanie dłużnika do wykonania świadczenia): - bieg takiego terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie [art. 120 §1 zd. 2] c) przepisy szczególne mogą specjalnie określać rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczeń

III. ZAWIESZENIE BIEGU PRZEDAWNIENIA zawieszenie – przy ustalaniu biegu terminu nie uwzględnia się okresów, w których występowały pewne stany rzeczy bliżej określone w ustawie Konsekwencje prawne zawieszenia: a) jeśli stany rzeczy powodujące zawieszenie istnieją w momencie, w którym wg reguł ogólnych powinien rozpocząć się bieg przedawnienia: - początek biegu terminu przedawnienia przesunięty zostaje do chwili ustania tych stanów rzeczy b) jeśli te stany rzeczy pojawiają się po rozpoczęciu biegu przedawnienia: - okresu ich trwania w ogóle nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu przedawnienia uwaga – przy wznowieniu zawieszonego biegu terminu wlicza się ten czas, który już upłynął Zdarzenia powodujące zawieszenie biegu przedawnienia: a) siła wyższa – jeśli uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przed sądem lub innym organem – przez czas trwania przeszkody [art. 121 pkt 4] b) stosunek rodzinny/opiekuńczy łączący uprawnionego z osobą, przeciwko której skierowane jest roszczenie: - Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu: 1 co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej [art. 121 pkt 1] 2 co do roszczeń, przysługujących osobom niemającym pełnej ZDCP przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania tej opieki lub kurateli [art. 121 pkt 2] 3 co do roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa [art. 121 pkt 3] Ograniczenia: - przedawnienie względem osoby niemającej pełnej ZDCP nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego / od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia [art. 122 §1] - jeśli termin przedawnienia jest < 2 lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela / od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia [art. 122 §2] - przepisy te stosuje się do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia [art. 122 §3]

IV. PRZERWA BIEGU PRZEDAWNIENIA Cechy: - następuje zawsze wskutek zdarzenia, które występuje w toku biegu przedawnienia - w jej wyniku nie uwzględnia się czasu, jaki minął od rozpoczęcia do przerwy biegu przedawnienia – po przerwie biegnie na nowo [art. 124 §1] Zdarzenia powodujące przerwę biegu terminu przedawnienia: [art. 123] a) podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego b) uznanie roszczenia przez dłużnika Dochodzenie roszczenia: [art. 123 §1 pkt 1] - przerwę powoduje każda czynność dokonana przed: a) organem powołanym do rozpatrywania sporu lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju b) przed sądem polubownym ... jeśli przedsięwzięta została bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia przerwane przedawnienie – biegnie na nowo dopiero od zakończenia postępowania przed właściwym organem / sądem polubownym [art. 124 §2] termin – jeśli postępowanie to doprowadziło do wydania prawomocnego orzeczenia lub ugody, przy czym akty te stwierdzają roszczenie uprawnionego, to zawsze ulega ono przedawnieniu po upływie terminów ogólnych (3 lata – świadczenia okresowe/ 10 lat - pozostałe), choćby termin przedawnienia roszczeń danego rodzaju był krótszy [art. 125 §1] Uznanie roszczenia: [art. 123 §2 pkt 2] - uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje, powoduje przerwę przedawnienia Kwalifikacja uznania roszczenia – teorie: a) ma charakter czynności prawnej – jednostronnej CP realizowanej przez OW uznającego [uznanie właściwe] - dłużnik wyraża wolę wykonania swojego długu określonego w roszczeniu wierzyciela - czynność (umowa) taka może być zawarta w dowolnej formie - zawsze powoduje przerwę biegu przedawnienia - jeśli dokonano jej po upływie terminu przedawnienia – dłużnik zrzeka się zarzutu przedawnienia – jego zobowiązanie staje się zaskarżalne - gdy umowa uznania okaże się nieważna, przerwa terminu przedawnienia nie nastąpi tylko wtedy, gdy przyczyny nieważności umowy dają podstawę do stwierdzenia, że nie zostały spełnione przesłanki uznania niewłaściwego b) to działanie tylko podobne do czynności prawnej [uznanie niewłaściwe]

- komunikuje się tylko oświadczenie wiedzy a nie oświadczenie woli - uznanie wywiera skutek prawny dopiero, gdy oświadczenie uznającego dojdzie do świadomości wierzyciela zgodnie z wolą dłużnika - uznanie to może być wyrażone w dowolnej formie (nawet znakami niejęzykowymi) - jest skuteczne, gdy uznający miał faktyczną świadomość znaczenia swojego oświadczenia i gdy składał je dobrowolnie - uznanie długu po upływie terminu przedawnienia nadal utrzymuje dług jako niezaskarżalny

§ 40 Terminy zawite I. POJĘCIE I RODZAJE

terminy zawite (prekluzyjne) – wyznaczone w przepisach szczególnych terminy do wykonywania uprawnień – wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa Typy terminów zawitych: a) terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym: - terminy dochodzenia roszczeń - terminy dochodzenia praw stanu cywilnego - terminy do wytaczania powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych b) terminy do dokonywania czynności pozasądowych: - terminy do wykonywania zawiadomień - terminy do wykonywania praw kształtujących o charakterze majątkowym / niemajątkowym c) terminy wygaśnięcia praw podmiotowych Regulacja: - brak jest jakichkolwiek przepisów ogólnych regulujących terminy zawite - instytucja ta znajduje zastosowanie w sytuacjach wyraźnie przewidzianych w przepisach szczególnych – każdy z nich określa długość i początek biegu terminu zawitego (na ogół są krótkie) - mają one charakter norm bezwzględnie wiążących – z wyjątkami w postaci zastrzeżeń „chyba, że zostały zastrzeżone inne terminy)

II. SKUTKI - upływ terminów zawitych powoduje wygaśnięcie uprawnienia – przy czym sąd uwzględnia ten fakt z urzędu – nie trzeba wnosić żadnego powództwa (podnosić zarzutu) - nie można złagodzić rygoru prekluzji powołując się na ZWS’y, można to zrobić stosując per analogiem przepisy o zawieszeniu i przerwie biegu przedawnienia (np. terminy do dochodzenia uprawnień przed sądem a siła wyższa) - per analogiem stosuje się również przepis o przerwie biegu przedawnienia wskutek uznania