71

POSTACIE HISTORYCZNE I HERALDYKA

1. POSTACIE HISTORYCZNE

Benedykt XIII, Bonifacy IX, Innocenty VII, Grzegorz XII, Aleksander V

W pierwszym tomie Trylogii, pt. „Narrenturm” główny bohater ma okazję

zapoznać się z przepowiednią Malachiasza1 a dokładniej jej wycinkiem dotyczącym lat

1394 – 1406. Przedstawiająca przepowiednię postać stara się interpretować kolejne zdania

mające dotyczyć następnych papieŜy i antypapieŜy. AntypapieŜ Benedykt XIII, właściwie

Pedro de Luna został uznany za Luna Cosmedina – KsięŜyc Kosmedyński poniewaŜ pełnił

funkcję kardynała w Marii w Kosmedynie. Rzeczywiście Pedro de Luna w 1375 roku

został mianowany przez papieŜa Grzegorza XI kardynałem w kościele Santa Maria

w Kosmedynie. Później był legatem antypapieŜa Klemensa VI w Hiszpanii i we Francji.

28 września 1394 roku został wybrany antypapieŜem a 26 lipca 1417 roku, podczas

trzydziestej siódmej sesji soboru w Konstancji został złoŜony z tronu i usunięty z Kościoła.

Osoba Pedro de Luny jest równieŜ wspomniana w początkach powieści, kiedy to

wymieniane są waŜne wydarzenia 1423 roku. Pada wówczas zdanie, Ŝe w dzień Zielonych

Świątek 1423 zmarł w zamku Peniscola koło Walencji Piotr de Luna, papieŜ awinioński,

wyklęty schizmatyk, tytułujący się Benedyktem XIII. W rzeczywistości de Luna zmarł

w zamku Peniscola. Schronił się w nim w 1415 roku w obliczu konfliktu z Zygmuntem

Luksemburczykiem. Zwrot „wyklęty” dotyczy wspomnianego juŜ usunięcia z łona

Kościoła w 1417 roku. De Luna aŜ do śmierci kazał tytułować się Benedyktem, twierdził

równieŜ, Ŝe to w twierdzy Peniscola znajduje się prawdziwa siedziba Kościoła. Następny

w przepowiedni Malachiasza był Tubus de mixtione– sześcian z zespolenia czyli Bonifacy

IX, właściwie Pietro Tomacelli. Sześcian odnosił się do herbu Tomacelliego, w którym to

znajduje się szachownica. Niewiele wiadomo o jego wcześniejszej karierze kościelnej

oprócz tego, Ŝe był kardynałem – diakonem od Św. Jerzego i kardynałem – prezbiterem od

Św. Anastazji. Bonifacy IX został wybrany 2 listopada 1389 roku jako następca papieŜa

rzymskiego Urbana VI, zmarł 1 października 1404 roku2.

1 Przepowiednia Malachiasza błędnie przypisywana św. Malachiaszowi powstała prawdopodobnie ok. 1590 roku. Zawiera listę 112 krótkich zdań, mających charakteryzować poszczególnych papieŜy. Przeciwnicy jej autentyczności zaznaczają, Ŝe zwroty powstałe post factum są o wiele dokładniejsze niŜ te mówiące o papieŜach XVII – wiecznych i późniejszych, def. za Roman Zając, Proroctwo św. Malachiasza, http://www.kosciol.pl/article.php?story=20050414085511917 (dostęp 01.05.2009). 2 Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2002, s.7, 515; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy, Warszawa 1997, s. 324 – 330; Michał Gryczyński, Benedykt XIII – antypapieŜ [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego, Poznań 2006, s. 181; idem, Bonifacy IX [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego […], s. 180.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Bonifacio_IX.svg

De meliore sydere

właściwie Cosino Gentile de Migliorati

przepowiedni odnosił się

Cosino de Migliorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX

w Toskanii i Lombardii. Wybrany papie

tego samego roku3.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg

Następny papieŜ u

skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego

pochodzenia. Angelo Correr był

to był on kolejno biskupem Castello, łaci

prezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany nast

IX 30 listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowo

3 Andrzej Sapkowski, Narrenturms. 324 – 330; Michał Gryczyń[…], s. 182.

72

Rys. 43. Herb Bonifacego IX.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Bonifacio_IX.svg (dostęp

De meliore sydere - Z lepszej gwiazdy to według proroctwa Innocenty VII,

ciwie Cosino Gentile de Migliorati. Tak jak w przypadku Bonifacego IX tekst

przepowiedni odnosił się do Herbu Innocentego VII, w którym znajdowała si

iorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX

w Toskanii i Lombardii. Wybrany papieŜem 17 października 1406 roku, zmarł 6 listopada

Rys. 44. Herb Innocentego VII. http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg

(dostęp 01.05.2009)

pny papieŜ u Malachiasza to Nauta de ponte nigro – Sternik z

skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego

pochodzenia. Angelo Correr był bowiem Wenecjaninem. Jeśli chodzi o karier

to był on kolejno biskupem Castello, łacińskim patriarchą Konstantynopola, kardynałem

ezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany nast

listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowo

Narrenturm […], s. 515; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papie30; Michał Gryczyński, Innocenty VII [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko

01.05.2009)

Z lepszej gwiazdy to według proroctwa Innocenty VII,

. Tak jak w przypadku Bonifacego IX tekst

do Herbu Innocentego VII, w którym znajdowała się kometa.

iorati był arcybiskupem Rawenny, potem Bolonii, legatem Bonifacego IX

406 roku, zmarł 6 listopada

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:C_o_a_Innocenzo_VII.svg

Sternik z czarnego mostu

skojarzony z Angelo Correrem czyli Grzegorzem XII, prawdopodobnie z powodu jego

li chodzi o karierę kościelną

Konstantynopola, kardynałem –

ezbiterem od San Marco i sekretarzem papieskim. Został wybrany następcą Bonifacego

listopada 1406 roku. Podczas soboru w Konstancji wyraził gotowość do abdykacji

Encyklopedia papieŜy […], niejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego

w celu zakończenia schizmy. Zrezygnował z urz

w Recanti 18 października 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V.

wymienionym przez przepowiedni

Flagellum Solis – Bicz słoneczny uto

antypapieŜem Aleksandrem

noszący.” Rzeczywiście Philargis pochodził z Kandii na Krecie,

Vicenzy, Nawarry i arcybiskupem Mediolanu,

1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało sło

V zmarł 3 maja 1410 roku

Sobór w Konstancji po zło

oraz po przyjęciu rezygnacji Grzegorza XII wybrał

Marcina V. Andrzej Sapkowski najcz

papieŜa przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni

usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotycz

padło zdanie, Ŝe przyobiecana Wielkiemu Ksi

kolumny.

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307

Chodziło oczywi

przedstawicielem moŜnego rodu Collonów nosił w herbie kolumn

przepowiedni Reynevan wywnioskował,

4 Andrzej Sapkowski, NarrenturmpapieŜy […], s. 324 – 330; Michał GryczyKatolickiego […], s. 183; idem, Katolickiego […], s. 184.

73

czenia schizmy. Zrezygnował z urzędu papieskiego 4 lipca 1415 roku. Zmarł

dziernika 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V.

wymienionym przez przepowiednię i wspomnianym podczas rozmowy bohater

Bicz słoneczny utoŜsamiony z Petrosem Philargis

ksandrem V. „Kreteńczyk, papieŜ obediencji pizań

ście Philargis pochodził z Kandii na Krecie, był biskupem Piacenzy,

Vicenzy, Nawarry i arcybiskupem Mediolanu, antypapieŜem wybrany został 26 czerwca

1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało sło

V zmarł 3 maja 1410 roku4.

Marcin V, Eugeniusz IV

Sobór w Konstancji po złoŜeniu z urzędu antypapieŜa Jana XXIII i Benedykta XII

ciu rezygnacji Grzegorza XII wybrał na głowę Kościoła Oddo Colonn

Andrzej Sapkowski najczęściej i najbardziej dokładnie nawi

a przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni

usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotycz

e przyobiecana Wielkiemu Księciu korona przepadnie za pontyfikatu

Rys. 45. Herb Marcina V. http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307

(dostęp 09.05.2009)

Chodziło oczywiście o pontyfikat papieŜa Marcina V, który b

Ŝnego rodu Collonów nosił w herbie kolumn

przepowiedni Reynevan wywnioskował, Ŝe papieŜ umrze prawdopodobnie w lutym 1431

Narrenturm, Warszawa 2002, s. 7, 515; John Norman Davidson330; Michał Gryczyński, Grzegorz XII [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko

[…], s. 183; idem, Aleksander V – antypapieŜ [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Ko

du papieskiego 4 lipca 1415 roku. Zmarł

dziernika 1417 roku, trzy tygodnie przed wyborem Marcina V. Ostatnim

i wspomnianym podczas rozmowy bohaterów był

Philargisem, późniejszym

obediencji pizańskiej, w herbie słońce

był biskupem Piacenzy,

em wybrany został 26 czerwca

1409 roku podczas soboru w Pizie, a na jego tarczy herbowej widniało słońce. Aleksander

Jana XXIII i Benedykta XIII

ścioła Oddo Colonnę czyli

ciej i najbardziej dokładnie nawiązuje do postaci

a przy okazji wypowiadania przez jego bohaterów przepowiedni. We wróŜbie, którą

usłyszał od Reynevana Zygmunt Korybutowicz, we fragmencie dotyczącym ks. Witolda

korona przepadnie za pontyfikatu

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:C_o_a_Martino_V.svg&filetimestamp=20080817183307

a Marcina V, który będąc

nego rodu Collonów nosił w herbie kolumnę. Z dalszej części

umrze prawdopodobnie w lutym 1431

orman Davidson Kelly, Encyklopedia niejsze postaci w dziejach Kościoła niejsze postaci w dziejach Kościoła

74

roku. Padło równieŜ stwierdzenie dotyczące wieku papieŜa, który miał w 1429 roku mieć

dobre sześćdziesiąt lat, a od konklawe mijało dwanaście. Oddo Colonna urodził się w 1368

roku, we wspominanym okresie miał sześćdziesiąt jeden lat. Wybrany na następcę

św. Piotra został zaś podczas soboru w Konstancji w 1417 roku czyli dokładnie dwanaście

lat wcześniej. Marcin V zmarł 20 lutego 1431 roku. Wspominane proroctwo mówiło

równieŜ, Ŝe Kolumna ustąpi miejsca Wilkowi. Znając ten fakt oraz tekst przepowiedni

św. Malachiasza bohaterowie wysnuli wniosek, Ŝe kolejną głową Kościoła zostanie

Gabriel Condulmer, opisany u Malachiasza jako „wilczyca niebiańska”. Skojarzenie

Condulmera z wilczycą oparte było na fakcie, Ŝe sprawował on urząd biskupa Sieny,

a w herbie tego miasta znajduje się wilczyca. Warto zaznaczyć, Ŝe podczas rozmowy

w więzieniu (w narrenturmie) dotyczącej kolejnych papieŜy Condulmer był nazwany

biskupem Sieny, z kontekstu drugiej przepowiedni wynikało, ze był kardynałem.

W praktyce Condulmer został biskupem Sieny w 1407 roku, a rok później otrzymał

godność kardynalską. O dacie wyboru nowego papieŜa dowiedzieć się moŜna było

z dwóch fragmentów Trylogii. Pierwszym była opisywana przepowiednia dla

Korybutowicza. Drugim zaś majaki chorego Reynevana, który przebywając w więzieniu w

1425 roku i biorąc pośredni udział w dywagacjach dotyczących proroctwa św. Malachiasza

powiedział, Ŝe wybór nastąpi dopiero za sześć lat. Gabriel Condulmer został wybrany

następcą św. Piotra 11 marca 1431 roku. Przyjął imię - Eugeniusz IV5.

Konrad Oleśnicki

Jako Ŝe akcja całej Trylogii toczy się w Czechach i na Śląsku oczywistym jest, Ŝe

biskup wrocławski jest jednym z waŜniejszych bohaterów drugiego planu. Na kartach

powieści pojawiają się dokładne i dość dosadne informacje na temat Konrada. Według

jednego z opisów był pierworodnym synem księcia Oleśnicy. Konrad IV Starszy (Senior)

był rzeczywiście najstarszym dzieckiem Konrada III. Świadczy o tym między innymi jego

przydomek oraz fakt, iŜ zawsze był wymieniany na pierwszym miejscu w dokumentach

wystawionych razem z braćmi. Konrad urodził się z pewnością przed 1394 rokiem,

zapewne nawet kilka lat wcześniej. Kiedy w 1417 roku został wyznaczony do objęcia

biskupstwa wrocławskiego, nie było mowy o udzieleniu mu dyspensy z powodu zbyt

niskiego wieku, który dla tego urzędu wynosił wówczas trzydzieści lat. Karierę duchową

5 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 516 – 517; idem, Lux perpetua, Warszawa 2006, s. 166, 213, 230;

John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy […], s. 333 – 340; Richard P. McBrien, Leksykon papieŜy. Pontyfikaty. Od św. Piotra do Jana Pawła II, Warszawa 2003, s. 177 – 179.

75

rozpoczął Konrad Starszy dość szybko. JuŜ od 1399 – 1400 roku był duchownym w przy

katedrze wrocławskiej, w 1410 roku został członkiem kapituły katedralnej, a 1411 jej

został prepozytem. Ten ostatni fakt znajduje swe odzwierciedlenie w jednym z opisów

w „Lux perpetua”. Konrad Oleśnicki miał równieŜ brać udział w fikcyjnej naradzie

w stodole w Dębowcu w 1425 roku. Wówczas powiedziano o nim, ze jest biskupem od

ośmiu lat. Stwierdzenie to moŜna uznać za nieścisłe bowiem jak juŜ wspomniałem w 1417

roku Oleśnicki został wyznaczony na urząd biskupa wrocławskiego przez Marcina V, za

poparciem Zygmunta Luksemburczyka. Sakrę biskupia przyjął zaś dopiero 22 stycznia

1418 roku. Równolegle z karierą kościelną rozwijała się kariera świecka. W I tomie

pt. „Narrenturm” biskup miał powiedzieć, Ŝe jest namiestnikiem króla Zygmunta, Ŝe

wszyscy ksiąŜęta śląscy uznają jego władzę, Ŝe od 1422 roku to on rządzi na Śląsku.

Rzeczywiście, w kwietniu 1422 roku Luksemburczyk wyznaczył biskupa wrocławskiego

pierwszym w historii namiestnikiem całego Śląska. Konrad IV Starszy jako poplecznik

Zygmunta Luksemburskiego był zaciekłym przeciwnikiem ruchu husyckiego. Andrzej

Sapkowski opisał biskupa mówiącego, Ŝe przejdzie do historii jako obrońca prawdziwej

wiary, pogromca herezji. Nie ukrywał przy tym, Ŝe liczy na docenienie swoich działań

przez Stolicę Apostolską. Konrad Oleśnicki, jako przeciwnik związków Śląska z Polską

ubolewał nad zwierzchnością archidiecezji gnieźnieńskiej nad diecezją wrocławską i liczył

na wydzielenie nowej archidiecezji wrocławskiej. Nie wiemy czy biskup naprawdę stawiał

przed sobą tak ambitne cele ale podczas wspomnianego monologu o obronie wiary miał

powiedzieć, Ŝe upokorzeniem jest podleganie jakiemuś Polaczkowi – Jastrzębcowi.

Jednym z wyraźniejszych przejawów niechęci biskupa do Polski był stworzony wspólnie

z Luksemburczykiem, Zakonem KrzyŜacki oraz ksiąŜętami śląskimi projekt rozbioru

Polski. W „Lux perpetua” Oleśnicki przedstawia ten plan podczas rozmowy z sekretarzem

arcybiskupa mogunckiego. W praktyce zakładał on przyłączenie Rusi, Mołdawii, Podola

i Muszyny do Królestwa Węgier, a ksiąŜętom śląskim miało przypaść to co kiedyś naleŜało

do ich przodków. W 1435 roku biskup Konrad IV wprowadził statut zastrzegający obsadę

beneficjów w diecezji tylko dla Ślązaków, bądź osób posiadających stopnie naukowe.

Znacznie ograniczył w ten sposób dopływ duchowieństwa polskiego na Śląsk. Działania

Konrada przeciw husytom nie ograniczały się jedynie do zapowiedzi i deklaracji. Biskup

był głównym inicjatorem wypowiedzenia Taborowi bitwy pod Nysą, gdzie jednak Czesi

zniszczyli nieomal całkowicie wojska biskupie. Za jego rządów diecezja wrocławska

borykała się z duŜymi problemami finansowymi. Oczywistym powodem kłopotów były

husyckie łupieskie rejzy. Niemały wpływ na stan biskupich finansów miał teŜ sposób Ŝycia

76

Oleśnickiego. Został zapamiętany jako skłonny do pijaństwa rozpustnik, korzystający

z Ŝycia ale przy tym przystępny i lubiący muzykę. Tymczasem Andrzej Sapkowski

tworząc literacką postać biskupa Konrada skupił się wyraźnie na cechach negatywnych.

Według jego opisu Oleśnicki kaŜdy dzień zaczynał od garnca wina, był wyniosły,

niedostępny, interesowny, miał poczucie wyŜszości. Nie omieszkał równieŜ autor Trylogii

opisać swobodnego stosunku biskupa do kobiet, czyli mówiąc wprost posiadania wielu

kochanek. Podczas rozmowy ze Stanisławem Beresiem Andrzej Sapkowski stwierdził, Ŝe

w znacznym stopniu oparł się na opisie Konrada autorstwa Jana Długosza6. Ten ostatni

pisał o biskupie – „zniemczały Piast śląski, mąŜ czarniawy, złośnik, oddany obŜarstwu,

nieumiarkowany względem kobiet, rozrzutny, wina wszelakiego naduŜywał”7. Wprowadził

jawne praktyki łapówkarskie. Sam Sapkowski zaznacza przy tym, Ŝe ten opis jest

z pewnością lekko wypaczony. Jan Długosz był bowiem sekretarzem Zbigniewa

Oleśnickiego, przeciwnego Konradowi. Dla potrzeb fabuły zmieniony został natomiast

wygląd zewnętrzny biskupa. Na kartach Trylogii charakteryzowany jest jako postawny,

przystojny męŜczyzna o młodzieńczym, dźwięcznym głosie. Według Długosza natomiast

był tłusty, niski, miał ropiejące oczy, jąkał się i bełkotał. O stosunku współczesnych do

biskupa Konrada IV Oleśnickiego moŜe świadczyć fakt, iŜ został pochowany

w podziemiach katedry bez nagrobka i skromnej choćby płyty nagrobnej8.

Prokop Wielki (Goły)

Prokop jako dowodzący wojskami Taboru siłą rzeczy dość często pojawia się na

kartach Trylogii. Często jednak opisy dotyczą sytuacji niemoŜliwych do zweryfikowania,

jak na przykład problem z uciąŜliwym bólem pleców, którego pozbyć się pomagał

Reynevan. W „BoŜych bojownikach”, w rozmowie dwóch bohaterów dotyczącej Prokopa

pada stwierdzenie, Ŝe przed rewolucją był księdzem, jednym z wielu taboryckich

6 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 240, 338, 377, 380; idem, BoŜy bojownicy, Warszawa 2004, s. 296;

idem, Lux perpetua […], s. 154, 165, 259; Roman Heck, Konrad IV Starszy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XIII, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1968, s. 590 – 591; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II: Piastowie świdniccy, ziębiccy, głogowscy, Ŝagańscy i oleśniccy, Wrocław 1975, s. 176 – 178; Józef Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000, s. 55; Geschichtsquellen der Hussitenkriege, wyd. Colmar Grunhagen, Scriptores rerum Silesiacarum, t. VI, nr. 46, Wrocław 1871 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454, oprac. Roman Heck, Ewa Maleczyńska, Wrocław 1953, s. 81 – 82; 7 Jan Długosz, Vitae episcoporum Poloniae, t. I, Kraków 1887, s. 472 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór

tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 117 – 118 8 Andrzej Sapkowski, Stanisław Bereś, Historia i fantastyka, Warszawa 2005, s. 120.

77

kaznodziejów. Wcześniej zaś ukończył Karolinum i wiele podróŜował po zagranicznych

uczelniach. Prokop urodził się ok. 1380 roku. Po śmierci ojca został adoptowany przez

swego stryja – Jana z Cach. Ten ostatni umoŜliwił mu zdobycie wykształcenia. Oprócz

uczelni praskiej, jak mówili bohaterowie Prokop odbył kilka podróŜy zagranicznych,

między innymi do Hiszpanii, Francji, Włoch. Po zakończeniu edukacji przyjął święcenia

kapłańskie.

Rys. 46 Prokop Wielki. http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Prokop_Holý.jpeg (dostęp 08.05.2009).

Tak więc te fakty, przytoczone w rozmowie przedstawionej w II tomie nie

odbiegają od prawdy historycznej. W dalszej części tekstu pojawia się prawdziwe

stwierdzenie, jakoby Prokop dołączył do rewolucji po defenestracji. Na początku naleŜał

on do skrzydła radykalnego, dopiero od 1420 roku opowiedział się po stronie bardziej

umiarkowanej. Po śmierci śiŜki awansował do grona najbardziej powaŜanych działaczy

ruchu husyckiego, a po śmierci Bogusława ze Szwamberka został głównodowodzącym

wojsk Taboru. Historiografia zapamiętała Prokopa jako doskonałego wodza. Prowadzone

przez niego wojska rozbiły trzy krucjaty organizowane przeciw Czechom. Zwycięskie

bitwy pod Usti, Tachowem czy DomaŜlicami odbiły się echem w całej Europie.

Największym chyba wyrazem poszanowania dla postaci hetmana Taboru jest nadany mu

przydomek – Wielki. Poza zdolnościami typowo przywódczymi Andrzej Sapkowski

przypisuje równieŜ Prokopowi świetny kontakt ze swoim wojskiem, czego przykładem

mogą być dokładnie opisane, serdecznie prowadzone wizytacje poszczególnych oddziałów

przed bitwami. Warto zaznaczyć, Ŝe hetman wojsk Taboru miał drugi przydomek –

nadany mu juŜ za Ŝycia. Jak kilkakrotnie, w róŜnych sytuacjach wspominali bohaterowie

78

Prokop nie nosił brody, tylko sumiaste wąsy. Była to sytuacja niespotykana wśród

husyckiego duchowieństwa, dlatego Prokopa nazywano równieŜ Gołym9.

Zbigniew Oleśnicki

Postać Zbigniewa Oleśnickiego pełni w ksiąŜkach Andrzeja Sapkowskiego rolę

marginalną. Oleśnicki został kilkakrotnie wspomniany jako biskup krakowski i przeciwnik

husytyzmu. Podczas rozmowy biskupa wrocławskiego Konrada Oleśnickiego z Andrzejem

z Bnina, posłem biskupa krakowskiego pada sugestia jakoby Zbigniew Oleśnicki mierzył

w stanowisko kardynała. Urząd biskupa objął Zbigniew w 1423 roku. Nadanie mu tego

urzędu przez Jagiełłę było poprzedzone wieloma sporami. Król polski zamierzał mianować

Oleśnickiego kanclerzem, a dotychczasowego podkanclerza – Piotra Szafrańca mianować

biskupem krakowskim. PotęŜne rody szlacheckie Tarnowskich i Tęczyńskich obawiały się

jednak zbytniego wzrostu znaczenia Szafrańców. W wyniku ich zabiegów Zbigniew

Oleśnicki 19 grudnia 1423 roku otrzymał sakrę biskupią. Zgodne z prawdą historyczna są

równieŜ poglądy biskupa na sprawy husyckie. Był on zaciekłym przeciwnikiem wszelkich

herezji, postulował zamknięcie wszystkich kościołów w Krakowie gdy w mieście

przebywało husyckie poselstwo, był skonfliktowanym między innymi z Bolkiem V

Wołoszkiem. Swe potwierdzenie w historii znalazły równieŜ ambicje biskupa. 18 grudnia

1439 roku został pierwszym polskim kardynałem10.

Mikołaj Tr ąba

Wspomnienie o Mikołaju Trąbie pojawia się w pierwszym tomie pt. „Narrenturm”.

Narrator wymieniając osoby zmarłe w latach 1421 -1423 nie omieszkał wspomnieć

o arcybiskupie gnieźnieńskim. Mikołaj Trąba urodzony ok. 1358 roku był spowiednikiem

Władysława Jagiełły, podkanclerzym koronnym, arcybiskupem halickim, gnieźnieńskim

i prymasem Polski. Zatwierdzenie ostatniego tytułu uzyskał na soborze w Konstancji gdzie

razem z Pawłem Włodkowicem przewodził polskiej delegacji. Rola Mikołaja Trąby na

soborze jest oceniana pozytywnie. Poza zatwierdzeniem tytułu prymasa, przyczynił się do

jednomyślnego wyboru nowego papieŜa, zawarł polsko – krzyŜacki rozejm w St. Denis

9 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 96 – 99; Primke Robert, Szczerepa Maciej, Szczerepa

Wojciech, Wojny husyckie na Śląsku, ŁuŜycach i Pomorzu, Kraków 2007, s. 120 – 122. 10

Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 288, 498; Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce w latach 965 – 1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 319; Maria Koczerska, Oleśnicki Zbigniew, [w:] PSB, t. XXIII, Warszawa – Wrocław – Kraków – Gdańsk 1978, s. 776 – 784.

79

pod ParyŜem. W 1420 roku, we Wrocławiu przewodził polskiej delegacji podczas

ogłoszenia wyniku w sprawie konfliktu z krzyŜakami. Brał udział w naradzie

w Niepołomicach dotyczącej sprawy korony czeskiej dla Jagiełły. Mikołaj Trąba zmarł 4

grudnia 1422 roku w Lubicy. Ciało pochowano 22 grudnia, w głównej nawie Katedry

Gnieźnieńskiej11.

Jan Kropidło

Pośród wymienionych znanych osób zmarłych w latach 1421 – 1423 swe miejsce

znalazł równieŜ Jan Kropidło. Andrzej Sapkowski napisał, Ŝe w 1421 roku zmarł w wieku

sześdziesięciu lat, w Opolu Jan Kropidło, ksiąŜę krwi piastowskiej, episcopus

wloclaviensis. Jan był najstarszym synem księcia opolskiego Bolesława III i Anny.

Dokładna data jego urodzin nie jest znana. Najbardziej prawdopodobnym jest okres

między 1360, a 1364. Bardziej właściwa wydaje się pierwsza data. Wskazuje na to

przebieg kariery Jana Kropidły. W 1379 roku otrzymał probostwo Św. Marcina

w Podgrodziu Spiskim. Zanim został biskupem poznańskim, w 1382 roku miał za sobą,

bądź był w trakcie studiów w Bolonii. Mało prawdopodobnym jest aby prepozyt, student

boloński i biskup poznański miał mniej niŜ 20 lat. Wspomniane biskupstwo kujawskie

objął po raz pierwszy w 1384 roku i sprawował je do roku 1389 kiedy to otrzymał prowizję

na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Do objęcia arcybiskupstwa nie dopuścił Władysław

Jagiełło bowiem Kropidło był w wyśmienitych stosunkach z Władysławem Opolczykiem,

wrogo usposobionym wobec Jagiełły. Od 1394 roku Jan sprawował kolejno urzędy

biskupa poznańskiego, kamieńskiego i chełmińskiego. W 1402 roku powrócił na

biskupstwo kujawskie, gdzie urzędował do końca Ŝycia. Zmarł 3 marca 1421 roku

w Opolu. Jeśli wi ęc przyjmiemy, Ŝe Kropidło urodził się w 1362 roku, to Sapkowski

pisząc, Ŝe w dniu śmierci miał sześćdziesiąt lat, błędnie określił wiek księcia12.

Zawisza z Kurozwęk

Postać biskupa krakowskiego Zawiszy z Kurozwęk pojawiła się na kartach

„BoŜych bojowników” tylko raz. Biskup został opisany jako słynący z zamiłowania do

11 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Stefan Maria Kuczyński, Mikołaj Trąba [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXI, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 19, s. 97 – 99; John Norman Davidson Kelly, Encyklopedia papieŜy […], s. 334. 12 Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, s. 96 – 97; Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Antoni Liedtke, Jan zwany „Kropidło”, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. X, Wrocław – Warszawa – Kraków 1962 – 1964, s. 436 – 438; Zygmunt Boras, KsiąŜęta piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 271 – 288.

80

rozrywek hulaka. Pojawiał się równieŜ opis śmierci Zawiszy, który to miał być

poturbowany przez ojca dziewczyny, którą chciał zhańbić. W rzeczywistości biskup miał

jakoby spaść z drabiny podczas nocnej wycieczki 12 stycznia 1382 roku w Dobrowodzie.

Niespotykane okoliczności śmierci pozwalają snuć przypuszczenia jak było naprawdę.

Reynevan wspominając Zawiszę powiedział równieŜ, Ŝe od razu po pogrzebie „czarci

zanieśli [go – tj. Zawiszę] wprost do piekła, co słyszało wielu”. Według relacji Janka

z Czarnkowa dotyczącej uroczystości pochówku biskupa, następnej nocy po pogrzebie „złe

duchy” miały hałasować w Katedrze Wawelskiej13. Sposób śmierci biskupa Zawiszy jest

na tyle niejasny i zagadkowy, Ŝe teza Sapkowskiego, mimo duŜej dozy dystansu i poczucia

humoru, wydaje się być prawdopodobną.

Andrzej Bniński

Andrzej z Bnina został opisany w trzecim tomie Trylogii. Sapkowski przedstawił

go jako niespełna 30 – letniego męŜczyznę, magistra Akademii Krakowskiej, sekretarza

królewskiego, prezbitera pobiedziskiego, kanonika łęczyckiego i poznańskiego. Bniński

miał być ponad miarę ambitny, jego celem było osiągnięcie biskupstwa. Poznajemy go w

trakcie rozmowy z biskupem Konradem Oleśnickim, która miała mieć miejsce w okolicach

Wielkanocy 1429 roku. Jako, Ŝe Bniński urodził się ok. 1396 roku stwierdzenie, Ŝe miał

wówczas mniej niŜ 30 lat jest nieprawdziwe. Część pozostałych informacji zgadza się

z rzeczywistością. W 1422 roku Andrzej z Bnina uzyskał tytuł bakałarza nauk

wyzwolonych, był sekretarzem Władysława Jagiełły, od niego właśnie otrzymał probostwo

w Międzyrzeczu i Pobiedziskach. Jednak zarówno wspomniane probostwa jak i tytuł

kanonika poznańskiego otrzymał w latach 1431 – 1432, tak więc opis Sapkowskiego

sugerujący, Ŝe sprawował te urzędy juŜ w 1429 roku jest nieścisły. Występują równieŜ

wątpliwości czy Bniński sprawował urząd kanonika łęczyckiego. Fakt ten pojawia się

jedynie u Długosza. Zgodne z prawdą historyczną okazały się natomiast zamiary objęcia

urzędu biskupa. W 1438 roku Andrzej z Bnina został wybrany następcą biskupa

poznańskiego Stanisława Ciołka, a sakrę biskupią przyjął 15 lutego roku następnego14.

13 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy, Warszawa 2004, s. 327 – 328; Anna Strzelecka, Kurozwęcki Zawisza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971, s. 277 – 278. 14 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 261; Józef Nowacki, Bniński Andrzej, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa – Zakopane 1936, s. 143 – 145.

81

Henryk z Wierzbna

Podczas jednej z rozmów bohaterów trzeciego tomu pt. „Lux perpetua” padło

zdanie, Ŝe po soborze w Vienne, który ogłosił begardów heretykami, biskup Henryk

z Wierzbna zarządził na nich polowanie. Tępienie innowierców, którego miał być sprawcą,

zostało zapamiętane przez historiografię jako jeden z głównych przejawów działalności

biskupa. Obecność na soborze Henryk z Wierzbna zawdzięcza swojemu czteroletniemu

pobytowi w Awinionie. Biskup wrocławski otwarcie popierał Przemyślidów, którzy byli

wówczas skonfliktowani z papieŜem. Z tego powodu został ekskomunikowany

i pozbawiony godności biskupiej. Swoich praw próbował dochodzić właśnie w Awinionie

w latach 1310 – 1314. W czasie sprawowania urzędu biskupa w latach 1302 – 1319 dał się

poznać jako człowiek gwałtowny, porywczy, jawny przeciwnik polskości skonfliktowany

z arcybiskupem Jakubem Świnką. Pozytywnym aspektem jego rządów w diecezji

wrocławskiej było zlecenie sporządzenia Liber fundationis episcopatus Vratislaviensic,

czyli inwentarz całej własności biskupiej oraz ukończenie budowy katedry wrocławskiej15.

Władysław z Oporowa

Pojawiający się w III tomie Trylogii Władysław z Oporowa został opisany przez

Reynevana jako prepozyt łęczycki i podkanclerzy koronny. Główny bohater powieści miał

okazje spotkać Oporowskiego w 1429 roku, a wówczas nie był on jeszcze prepozytem

łęczyckim, godność tę otrzymał rok później, to znaczy w roku 1430. Tytułu

podkanclerzego natomiast uŜywał juŜ w 1428 roku, więc ta informacja jest prawidłowo

umiejscowiona w chronologii. Oporowski był zwolennikiem antyluksemburskiego

i antykrzyŜackiego przymierza z husytami16.

Giordano (Jordan) Orsini, Mikołaj z Kuzy, Henryk B eaufort, Branda Castiglione

Giordano Orsini został przedstawiony w pierwszym tomie Trylogii jako członek

kolegium kardynalskiego i legat papieŜa Marcina V. Wraz ze swym sekretarzem,

Mikołajem z Kuzy miał brać udział w fikcyjnej naradzie w Dębowcu w 1425 roku. Orsini

został mianowany do kolegium kardynalskiego juŜ w 1405 roku przez papieŜa Innocentego 15 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 153 – 154; Krystyna Pieradzka, Henryk z Wierzbna, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław – Warszawa – Kraków 1960 - 1961, s. 424 – 425; Michał Kaczmarek, Henryk z Wierzbna i Wacław z Pogorzeli – biskupi ordynariusze czasu przełomu [w:] Ludzie śląskiego Kościoła Katolickiego, red. Krystyn Matwijowski, Wrocław 1992, s. 15 – 17; Józef Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000, s. 47. 16

Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 289, 512; Antoni Gąsiorowski, Oporowski Władysław, [w:] PSB, t. XXIV, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979, s. 142 – 143.

82

VII. Jednak legatem papieskim w Czechach został dopiero na początku roku 1426.

Wcześniej pełnił tę funkcję we Francji i Anglii, wspólnie z kardynałem Filastre. To

właśnie udając się do Czech zatrudnił jako swego sekretarza Mikołaja z Kuzy. Z relacji

Reynevana, pośrednio uczestniczącego w owym zjeździe dowiadujemy się, Ŝe sekretarz

Orsiniego, któremu sam legat wróŜył wielką karierę w Kościele ma nieprzeciętną

umiejętność obalania heretyckich tez. Mikołaj został wówczas poproszony o wygłoszenie

mowy i nazwany wielebnym. Tymczasem święcenia kapłańskie przyjął ok. 1432 roku,

więc co najmniej siedem lat później. Zgodne z rzeczywistością jest natomiast twierdzenie

jakoby Mikołaj miał zrobić karierę w Kościele. Po współpracy z Orsinim został

sekretarzem arcybiskupa Trewiru Ottona von Ziegenheima, w 1431 roku został dziekanem

kościoła św. Floriana w Koblencji, uczestniczył w obradach Soboru Bazylejskiego (1431 –

1437), w 1449 roku został wyniesiony przez papieŜa Mikołaja V do godności kardynała.

Tymczasem jak napisał Andrzej Sapkowski w II tomie pt. „BoŜy bojownicy” wiosną 1427

roku w miejsce leciwego Orsiniego legatem papieskim na teren Niemiec, Węgier i Czech

został Henryk Beaufort, biskup Winchesteru i przyrodni brat króla Anglii. W 1427 roku

Orsini miał co najmniej sześćdziesiąt dwa lata, podczas gdy zastępujący go Anglik –

pięćdziesiąt. Beaufort był biskupem Winchesteru od 1404 roku, w 1426 roku przed

objęciem urzędu legata został mianowany przez Marcina V kardynałem. Poprzednikiem

Orsiniego i Beauforta na stanowisku legata papieskiego w Niemczech był tylko

wspomniany w Trylogii Branda Castiglione. Godność kardynalską otrzymał w 1411 roku,

w tym samym czasie został teŜ mianowany legatem. W 1429 roku otrzymał prowizję

papieską na archidiakonat gnieźnieński17.

Władysław Jagiełło i Sońka Holszańska, Kazimierz Jagiellończyk

Pierwsza wzmianka o królu Polski pojawia się w Narrenturm w kontekście jego

odmowy przyjęcia przez niego korony czeskiej 1420 roku. W celu uniknięcia konfliktu

z papieŜem lub Luksemburczyka miano postanowić, Ŝe koronę przyjmie Witold. W tym

samym, 1420 roku Zygmunt Luksemburski wydał niekorzystny dla Polski wyrok na sejmie

17 Johann Peter Kirsch, Orsini, The Catholic Encyclopedia, t. XI, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/11325b.htm (dostęp 05.05.2009); John Hagen, Nicholas of Cusa, The Catholic Encyclopedia […] [za:] http://www.newadvent.org/cathen/11060b.htm (dostęp 05.05.2009); Agnieszka Kijewska, Mikołaj z Kuzy [w:] Encyklopedia Katolicka, t. VII, red. Stanisław Wilk, Lublin 2008, s. 1001 – 1006; Edwin Burton Henry Beaufort Plantagenet, The Catholic Encyclopedia, t. XII, Nowy Jork 1911 [za:] http://www.newadvent.org/cathen/12148a.htm (dostęp 05.05.2009); Janusz Bazydło, Branda z Castiglione, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. II, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Lublin 1985, s. 1035.

83

Rzeszy we Wrocławiu18. Spowodowało to wyraźne ochłodzenie stosunków

Luksemburczyka z Jagiełłą, a Witold jasno sformułował zerwanie kontaktów

z Zygmuntem. Taka sytuacja w polityce międzynarodowej sprawiła, Ŝe w Polsce

postanowiono, ze koronę czeską przyjmie nie Jagiełło, a Wielki KsiąŜę Witold, będący

nieomal w otwartym konflikcie z Luksemburczykiem. Poza tym opowiedzenie się po

stronie heretyków i zaprzysięŜenie „Czterech artykułów praskich” przez króla – neofitę

zostałoby potępione przez całą chrześcijańską Europę. Ustalenia te miały miejsce jednak

juŜ w 1421 roku, a nie jak pisze Andrzej Sapkowski w 1420. Drugie wspomnienie

dotyczące Jagiełły dotyczy jego ślubu z Sońką (Zofią) Holszańską w 1422 roku. Sońka

miała mieć wówczas siedemnaście lat i być o ponad pół wieku młodsza od Władysława II.

Rzeczywiście w dniu ślubu Zofia, średnia córka księcia Aleksandra Iwanowicza

Holszańskiego i księŜniczki Aleksandry Dymitriewy Druckiej urodzona w 1405 roku była

młodsza o pięćdziesiąt trzy – pięćdziesiąt cztery lata od urodzonego ok. 1351 – 1352 roku

króla Władysława. W powieści pojawia się jeszcze jedna informacja dotycząca królowej.

Ustami jednego z bohaterów Andrzej Sapkowski poddaje w wątpliwość wierność Sońki

królowi. Rzeczywiście w historiografii przyjęła się taka opinia na temat królowej.

Pierwsze plotki, rozsiane przez Długosza, Witolda lub otoczenie Zbigniewa Oleśnickiego

zrodziły się podczas pobytu pary królewskiej na Rusi Czerwonej. Jagiełło zareagował

wówczas bardzo porywczo, nakazał uwięzić zaufane damy dworu Sońki, które wymieniły

imiona siedmiu rzekomych kochanków. Królowa oczywiście zaprzeczyła jednak

niepochlebna opinia rozpowszechniła się. Warto zaznaczyć równieŜ, Ŝe bohaterowie

powieści nie mówią o królu inaczej niŜ Jogaiła. Było to prawdziwe, litewskie imię

późniejszego Władysława II, oznaczające „mocniejszy”, „bardziej męŜny”.

W dokumentach litewskich sprzed 1386 roku występują teŜ formy Jagel i Jagalo. Kolejna

wzmianka mówiąca o Jagielle mówi o wydanym przez niego, pod naciskiem Zbigniewa

Oleśnickiego, Edykcie Wieluńskim. Edykt ten według bohaterów II tomu pt. „BoŜy

bojownicy” miał zabraniać Polakom handlu z Czechami oraz wyjazdów do tego kraju,

poza tym zmieniał kwalifikację herezji na wystąpienie przeciw królowi i zdradę stanu, co

miało być karane śmiercią19. Edykt Wieluński mówił „ Władysław […] postanawiamy […]

18 Wyrok wrocławski dotyczył konfliktu polsko – krzyŜackiego. Luksemburczyk zajął stanowisko przychylne Zakonowi. Zatwierdził postanowienia pokoju toruńskiego i wyroku budzińskiego, przyznał Zakonowi Murzynno, Orłowo i Nową Wieś, wytyczył granicę prusko – mazowiecką zgodnie z wytycznymi z 1343 roku, nakazał obu stronom przywrócić wolność handlu, def. za Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Warszawa – Łódź 1990, s. 249. 19 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 8 – 9; idem, BoŜy bojownicy […], s. 106; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło […], s. 271; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie.

84

iŜ ktokolwiek w królestwie naszym polskim i ziemiach nam poddanych okaŜe się

heretykiem […] winien być chwytany […] i karany. Gdyby zaś któryś z mieszkańców

królestwa naszego […] zaniedbał powrócić [z Czech] powinien być uwaŜany za heretyka

i podlec karom. […] Zabraniamy teŜ […] kupcom i innym ludziom, aby Ŝadnych

towarów, a zwłaszcza ołowiu, broni i Ŝywności nie waŜyli się wywozić do Czech.”20.

RównieŜ w „BoŜych bojownikach” bohaterowie mówią o narodzinach trzeciego syna

Jagiełły. W Krakowie, na św. Andrzeja 1429 roku Sonka urodziła syna – Kazimierza.

Radość z narodzin syna królewskiego psuł horoskop, mówiący Ŝe za jego rządów na

Królestwo Polskie spadnie wiele nieszczęść. Kazimierz Jagiellończyk rzeczywiście urodził

się 30 listopada 1429 roku w Krakowie. Na okres jego rządów przypadła Wojna

Trzynastoletnia z Zakonem KrzyŜackim, znaczny wzrost znaczenia Księstwa

Moskiewskiego. U schyłku panowania Kazimierza wzrosło równieŜ znacznie zagroŜenie

ekspansją turecką. W latach 1476 – 1486 Turcy zajęli będącą pod protektoratem

Jagiellończyka Kaffę na Krymie oraz Kilię i Białogród. W polityce wewnętrznej król

spotykał się z problemami finansowymi i liczną opozycją szlachty. Najpierw

moŜnowładców pod przywództwem Oleśnickiego, a po śmierci biskupa średniej szlachty.

Ostatnim fragmentem w Trylogii dotyczącym Jagiełły jest przepowiednia mówiąca o nim,

Witoldzie i Zygmuncie Korybutowiczu. Część poświęcona królowi mówi, Ŝe w czwartym

roku pontyfikatu Wilka (tj. Eugeniusza IV – przyp. autor) będą miały miejsce ogromne

burze. Gdy od tych wydarzeń minie sto dziesięć dni umrze syn ojca swego siódmy, król

i mocarz, Rzymem chrzczony a poganin w duszy. Wabiony śpiewem słowika wyzionie

ducha w małym zamku. Wiadomo, Ŝe ojciec Jagiełły Olgierd miał 5 synów z pierwszego

małŜeństwa z księŜniczką witebską Marią Anną. Władysław był zaś drugim synem

z kolejnego małŜeństwa Olgierda, z Juliana Twerską. Był więc Jagiełło siódmym synem

swego ojca. Fragment „Rzymem chrzczony” odnosi się oczywiście do przyjętego 15 lutego

1386 roku. Jeśli chodzi o śmierć króla to historiografia przyjęła, Ŝe Władysław przeziębił

się słuchając śpiewu słowików i zmarł 1 czerwca 1434 roku w Gródku21.

Leksykon biograficzny, Poznań 1996, s. 421, 461; Marek Urbański, Poczet królowych i Ŝon władców polskich, Warszawa 2006, s. 194 – 195. 20 Edykt Wieluński, Volumina legum, t. I, s. 38, wyd. Jozafat Ohryzko, Petersburg 1859 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 92. 21 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 380; idem, Lux perpetua […], s. 213 – 215, 230; Juliusz Bardach, Kazimierz Jagiellończyk [w:] Poczet królów i ksiąŜąt polskich, red. Andrzej Garlicki, Warszawa 1978, s. 295 – 304; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło[…], s. 42; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny […], s. 461, 474.

85

Zygmunt Korybutowicz

W związku z dość istotną rolą księcia Korybuta w stosunkach husycko – polsko -

litewskich jest on postacią dość często pojawiającą się na kartach Trylogii. W „Lux

perpetua” moŜemy nawet znaleźć uproszczoną genealogię Zygmunta. Napisano, Ŝe był

kniaziem litewskim z plemienia Mendoga, prawnukiem Giedymina, zrodzonym był

Korybutowicz z kniaziówny riazańskiej Anastazji, był synem Dymitra

Korybuta, młodszego brata Jagiełły. Jest to opis zupełnie poprawny. W ramach

uzupełnienia moŜna dodać, ze matka księcia, Anastazja była córką księcia riazańskiego

Olega Iwanowicza, natomiast ojciec był synem wielkiego księcia Olgierda z drugiego

małŜeństwa z księŜniczką twerską, Julianną. Opis pochodzenia księcia zamieszczony

został w powieści w kontekście spotkania Zygmunta z Reynevanem. Podczas tegoŜ

spotkania, które miało miejsce w 1429 roku główny bohater Trylogii określił wiek

Korybutowicza na niewiele ponad 30 lat. Jest to bardzo prawdopodobne, choć trudne do

jednoznacznego zweryfikowania, poniewaŜ znana jest jedynie przybliŜona data narodzin

księcia tj. przed 1404 rokiem. JednakŜe wiadomo, Ŝe Zygmunt brał udział w bitwie pod

Grunwaldem, co pozwala przypuszczać, ze urodził się ok. 1394 – 1396 roku. W 1421 roku

złoŜono Jagielle, a potem Witoldowi propozycję przyjęcia korony czeskiej. Z powodu

skomplikowanej sytuacji politycznej, napiętych stosunków z Zakonem KrzyŜackim Witold

postanowił wysłać do Czech właśnie Zygmunta Korybutowicza jako swego namiestnika.

Decyzja ta została ostatecznie podjęta na początku 1422 roku. Przybycie bratanka Witolda

wywoływało róŜne reakcje. Szlachta czeska liczyła na uspokojenie sytuacji w kraju,

natomiast radykałowie podchodzili do tego faktu z duŜą rezerwą. Zygmunt Korybutowicz

według relacji kilku bohaterów Trylogii wkroczył do Pragi na św. Stanisława 1422 roku,

tj. 8 maja na czele oddziałów polsko – litewskich liczących ok. 5 tys. W rzeczywistości

armia jego liczyła od 5 do 7 tys. ludzi, natomiast wjazd do miasta nastąpił według róŜnych

relacji 16 lub 17 maja 1422 roku. Po kilkumiesięcznym pobycie w Pradze Korybut musiał

opuścić Czechy. 30 marca 1423 roku w Kiezmarku Jagiełło odnowił przymierze

z Zygmuntem Luksemburskim. Luksemburczyk uznał postanowienia polsko –

krzyŜackiego pokoju melneńskiego w zamian za co król Polski odstąpił od popierania

husytów. Co więcej Jagiełło nakazał powrót wszystkim Polakom przebywającym

w Czechach i zabronił jakichkolwiek podróŜy w tamtym kierunku. Prawdziwym jest więc

stwierdzenie padające w „Lux perpetua”, Ŝe po pół roku Jagiełło nakazał księciu powrót.

W marcu 1424 roku do Polski przybyło poselstwo husyckie z prośbą o zezwolenie na

86

ponowne przybycie Korybutowicza do Czech. Jagiełło zdecydowanie odmówił. Poselstwo

ponowiło swą prośbę na dworze Witolda i po raz kolejny spotkało się z odmową. W celu

realizacji własnych planów politycznych, sprzecznych z polityką króla i wielkiego księcia

postanowił Korybut ponownie wyruszyć do Czech. Na czele 400 jezdnych stanął w Pradze

29 czerwca 1424 roku. Według relacji Szarleja i Reynevana Korybutowicz wrócił do Pragi

z 500 ludźmi, a nastąpiło to w wigilię Nawiedzenia Maryi Panny. Po sukcesach

militarnych z 1425 roku (wyprawy do Austrii i na Morawy) oraz po śmierci największych

antagonistów Jana Hvezdy i Bogusława ze Szwamberka Korybut liczył na rychłe

ogłoszenie go królem. Wskutek oporu radykałów nie otrzymał jednak korony. Pragnąc

usankcjonowanej władzy ksiąŜę Korybutowicz rozpoczął realizację planu zbliŜenia Czech

do papiestwa za pośrednictwem Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kiedy zawiodły

pertraktacje Korybut postanowił uŜyć argumentu siły i przemocą zająć Pragę. Andrzej

Sapkowski napisał w „Lux perpetua”, Ŝe spisek księcia wykrył Jan Rokycana. Było tak

w rzeczywistości. Rokycana przechwycił listy do Hynka z Kolsztajnu i Jana Smirickiego,

dowódców związku praskiego. 17 kwietnia 1427 roku Zygmunt Korybutowicz został

uwięziony, najpierw na zamku praskim a potem na zamku Waldstejn, nieopodal Turnowa.

KsiąŜę odzyskał wolność w październiku 1428 roku. Podczas wspomnianego wcześniej

spotkania Korybuta z Reynevanem, ksiąŜę usłyszał niekorzystną dla siebie wróŜbę.

Według niej miał zginąć od drewna i Ŝelaza gdy nad świętą rzeką z wilkiem się zmierzy.

Wówczas Zygmunt błędnie zinterpretował tę przepowiednię. Za świętą rzekę uznał Jordan

a za wilka następcę papieŜa Marcina V. W rzeczywistości zginął o wiele bliŜej rodzinnych

stron. Zygmunt Korybutowicz zmarł od ran głowy i szyi poniesionych podczas bitwy nad

rzeką Świętą nieopodal Wiłkomierza22.

Henryk „ śeglarz”

W II tomie pt. „BoŜy bojownicy” w kontekście nowych odkryć i „zmniejszania się”

świata pojawia się wspomnienie infanta Henryka i zainspirowanych przez niego wypraw.

Jak napisał Andrzej Sapkowski Henryk był trzecim z kolei synem króla Jana I.

Pierworodny - Edward dopuszczony do rządów w 1411 roku został królem Portugalii

22 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 9; idem, BoŜy bojownicy […], s. 16 – 17; idem, Lux perpetua […], s. 18, 204 – 207, 213; Jerzy Grygiel, śycie i działalność Zygmunta Korybutowicza. Studium z dziejów stosunków polsko – czeskich w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław – Łódź 1988, s. 32, 35, 42 – 43, 53, 59 – 62, 73 – 74, 83 – 84, 89, 97, 101 – 102, 105, 111; Liber cancellariae Stanislai Ciołek. Ein Formelbuch d. polnischen Konigskanzlei aus d. Zeit d. hussitischen Bewegung, wyd. Jakub Caro, ,,Archiv für österreichische Geschichte”, t. XLV, nr 16 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych. Do r. 1454 […], s. 99 - 100; Jan Długosz, Dziejów polskich ksiąg dwanaście, Kraków 1869, t. IV, s. 302 – 303.

87

w 1433 roku. Drugi w kolejności - Piotr, regent w latach 1441 - 1448 otrzymał od ojca

księstwo Coimbry, a Henryk księstwo Viseu. Młodsi bracia infanta Viseu stanęli na czele

bogatych zakonów rycerskich: Jan został mistrzem Zakonu Santiago, Ferdynand zaś

Zakonu Avis. Główną motywacją dla podejmowania wypraw morskich przez Henryka

były korzyści finansowe. Choć infant władał księstwem Viseu, od 1420 roku był mistrzem

Zakonu Chrystusowego, nie posiadał satysfakcjonujących go dochodów, stąd zwrócenie

się w stronę morza. W dalszej części tekstu powieści padają daty odkryć i nazwiska ich

autorów. I tak w 1418 roku Joao Goncalves Zarco dotarł do Wysp Kanaryjskich, w 1420

roku Zarco wraz Teixterą dopłynęli do Madery, w 1427 roku Diego de Silves dotarł do

wysp nazwanych Azorami, a w 1434 roku Gil Eanes opłynął Przylądek Boiador.

Informacjom tym naleŜy się komentarz. Jeśli chodzi o Wyspy Kanaryjskie to zwrot

„dotarł” nastręcza pewnych wątpliwości bowiem wyspy zostały odkryte znacznie

wcześniej. Prawdopodobnie pierwsza wyprawa dotarła do Wysp Kanaryjskich juŜ w 1336

roku, a istnienie większości odnotowano w portolanie katalońskim Dulcert z 1339 roku.

Jeśli chodzi o pozostałe informacje to są one zgodne z rzeczywistością historyczną.

W 1420 roku Joao Goncalves Zarco oraz Tristao Vaz Texteira zajęli Maderę, w 1427 roku

pilot Diego de Silves zboczywszy z wcześniej obranego kursu dostrzegł wyspę Santa

Maria – jedną z archipelagu Azorów. Tak jak wspomina narrator „BoŜych bojowników”

występuje problem z etymologią nazwy archipelagu, która po portugalsku (Acores)

oznacza jastrzębie. W 1434 roku Gil Eanes opłynął Przylądek Boiador. Jeśli przekazy

z tamtego okresu nie kłamią udało mu się za 15 razem23.

Eryk Pomorski

We wstępie do „Lux perpetua” znajduje miejsce opis sytuacji panującej nieomal w

całej Europie. Zdaniem wspomniany jest król Danii, Eryk Pomorski, który to walczył

z Hanzą oraz z ksiąŜętami Szlezwiku i Holsztynu. Eryk był przyrodnim synem królowej

Małgorzaty. Został koronowany na władcę Unii Kalmarskiej w 1397, a praktyczną władzę

objął w 1412 roku, po śmierci Małgorzaty. Wojna z Holsztynem zaczęła się juŜ w 1413

roku. Konflikt o podłoŜu prawnym doprowadził do interwencji cesarza Zygmunta

Luksemburczyka - brata ciotecznego Eryka. Cesarz nakazał zwrot Szlezwiku królowi

Danii. Po zakończonym w 1416 roku rozejmie Eryk zdobył Szlezwik, który był zmuszony

zwrócić juŜ w 1421 roku. Eskalacja konfliktu nastąpiła roku później gdy Hanza zabroniła

23 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 7; Antonio Henrique de Oliveira Marques, Historia Portugalii, t. I: do XVII w., Warszawa 1987, s. 116 – 119, 130 – 136.

88

handlu z krajami Północy. W toku działań wojennych Eryk utracił nieomal wszystkie

posiadłości w Szlezwiku. W 1424 roku, w wyniku kolejnej interwencji Zygmunta

Luksemburskiego wszystkie pretensje holsztyńskie zostały umorzone. Eryk, przy pomocy

Hanzy postanowił zbrojnie upomnieć się o tereny Południowej Jutlandii. Wyprawa z 1426

roku zakończyła sie poraŜką, a w kwietniu roku następnego Hanza przeszła na stronę

wroga. W czasie walk morskich 8 czerwca 1428 roku pod Kopenhagą doszło do

pierwszego artyleryjskiego pojedynku na Bałtyku. Dania uzyskała chwilową przewagę.

Król wprowadził cło w Sundzie, pokonane na morzu miasta wedyjskie miały przestać

wysyłać flotę przeciw Danii, poparły jednak Holsztyńczykow. Ci ostatni w 1431 roku

zajęli Flensburg i Duborg. Wówczas do konfliktu, po raz kolejny wmieszał się cesarz. Za

jego pośrednictwem zawarto w 1432 roku rozejm, który w ciągu następnych trzech lat

zamienił się w trwały pokój24.

Henryk V, Karol VI

Na pierwszych stronach kaŜdej z części Trylogii występują krótkie opisy bieŜącej

sytuacji na świecie. W początkach „Narrenturm” omówiona jest konflikt o władzę we

Francji. Andrzej Sapkowski, ustami narratora mówi, Ŝe w lipcu 1422 roku zmarł król

Anglii Henryk V, a dwa miesiące później umarł Karol VI – od sześciu juŜ lat pomylony.

Korony zaŜądał delfin Karol, wówczas jego matka Izabela obwołała go bękartem. W tej

sytuacji królem został dziewięciomiesięczny syn króla Anglii Henryka V – Henryk VI.

Regentem zaś został wuj niemowlęcia – John Lancaster, ksiąŜę Bedford. Opis ten jest

nieomal w zupełności zgodny z rzeczywistością. Uściślając naleŜy dodać, Ŝe od śmierci

Henryka V do śmierci Karola VI minęło nie osiem lecz siedem tygodni, początki obłędu

Karola VI datuje się juŜ na 1392 rok a nie rok 1416 jak sugeruje narrator powieści. Poza

tym matką delfina była Izabela Bawarska z rodu Wittelsbachów, a wątpliwości dotyczące

nieślubnego pochodzenia Karola VII zaczęto zgłaszać w 1417 roku. KsiąŜę Bedford był

natomiast stryjem Henryka VI, a nie wujem25.

Bolesław V Wołoszek

Opisy bądź wspomnienia dotyczące Bolesława V zwanego Bolkiem Wołoszkiem

w Trylogii są o tyle częste co skąpe. Wymieniony z imienia jako syn księcia opolskiego

24 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 8; Władysław Czapliński, Karol Górski, Historia Danii, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965, s. 128 – 131. 25

Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Jan Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978, s. 159, 163 – 165.

89

Bolesława IV, był dziedzicem Prudnika, panem na Głogówku. Bolko był najstarszym

synem Bolesława IV opolskiego i Małgorzaty. Pochodzenie matki nie jest znane. Urodził

się prawdopodobnie pod koniec XVI wieku, najwcześniej jednak ok. roku 1394. Podczas

gdy toczyła się akcja Trylogii Bolko był Ŝonaty z ElŜbietą Granowską, córką Wincentego

Granowskiego i ElŜbiety z Pilczy. Ta ostatnia została w 1417 roku Ŝoną króla Władysława

Jagiełły. Więcej uwagi księciu Bolesławowi V poświęcone jest dopiero w kontekście

układów z husytami. Przed bitwą pod Nysą do księcia Wołoszka husyci wysłali poselstwo

w skład którego wchodził Reynevan jako jego znajomy z czasów studenckich, z Pragi.

Bolko rzeczywiście studiował w Pradze. Uczelnię tę wybrał jego ojciec głównie ze

względów finansowych. DuŜy wpływ na wybór Uniwersytetu Praskiego miała równieŜ

ciotka Jadwiga, Ŝona księcia Bernarda niemodlińskiego, wspomnianego na kartach I tomu

pt. „Narrenturm”, która była córką gorliwego polskiego husyty, Spytka z Melsztyna. Choć

wpływy husyckie musiały wywrzeć istotny wpływ na młodego księcia to przez długi czas

opierał się religijnej zawierusze. W 1425 roku potwierdził nawet fundację na rzecz

kościoła kolegiackiego w Głogówku, którą uczynił jego ojciec Bolko IV. W 1428 roku,

wobec zmieniającej się sytuacji polityczno – militarnej zdecydował się jednak Wołoszek

przyjąć wspomniane wcześniej poselstwo. Faktem istotnym dla fabuły lecz oczywiście

nieprawdziwym jest, Ŝe to Reynevan przekonał księcia do przejścia na stronę husytów.

Bolesław V Wołoszek, jedyny husyta spośród ksiąŜąt śląskich zmarł 29 maja 146026.

Ludwik Oławski

W początkach 1429 roku wojska husyckie dotarły pod Oławę. Jak napisano na

kartach „Lux perpetua” miasto nie zostało zniszczone. Było wynikiem umowy zawartej

przez husytów z księciem Ludwikiem Oławskim. Urodzony ok. 1399 roku ksiąŜę miał

rządzić Oławą i Niemczą wspólnie ze swym bratem Wacławem. Po śmierci brata w 1423

roku Ludwik dołączył do sojuszu ksiąŜąt dolnośląskich z Zygmuntem Luksemburczykiem

skierowanego przeciw Polsce. W czasie wojen husyckich równieŜ znajdował się w obozie

Luksemburczyka, tylko jednak do momentu wystąpienia realnego zagroŜenia. W celu

ratowania swoich włości przed zniszczeniem przez husytów, Ludwik III zawarł z nimi

26Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 324, 330, 340; idem, BoŜy bojownicy […], s. 399 – 400, 405; idem, Lux perpetua […], s. 234 – 237; Zygmunt Boras, KsiąŜęta Piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 289 – 302; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. III: Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, s. 100 – 102.

90

układ pod koniec 1428 roku. To właśnie na mocy tej umowy Oława nie została zniszczona

w styczniu 1429 roku27.

Helena z Pszczyny, Mikołaj Raciborski

Helena z Pszczyny została wymieniona w trzecim tomie Trylogii jako postać

wybitnie niesprzyjająca ludziom, którzy próbowali prowadzić handel z husytami. Helena

była wdową po księciu raciborskim Janie oraz rodzoną siostrą Zygmunta Korybutowicza,

bratanicą Jagiełły. W celu uzupełnienia tych informacji moŜna dodać, Ŝe była córką

Dymitra Korybuta Olgierdowicza, kniazia na Brańsku i Nowogrodzie Siewierskim oraz

Anastazji – córki kniazia riazańskiego. Nie występują wyraźne przekazy mówiące

o stosunku Heleny do ruchu husyckiego. Jej mąŜ - Jan Raciborski otwarcie stanął po

stronie Zygmunta Luksemburczyka, jej brat, jak wiadomo był wysuwany do przyjęcia

korony czeskiej. Bardziej prawdopodobne jest, Ŝe trawiącym wówczas Śląsk konflikcie

opowiedziała się po stronie husytów. Podczas oblęŜenia Pszczyny w 1428 roku zawarła

układ z taborytami. Razem z Heleną wymieniony został jej syn – Mikołaj Raciborski.

Oprócz niego wdowa po ks. Janie miała jeszcze jednego syna – Wacława. Synowie

podzielili się władzą w księstwie raciborskim w 1437 roku. Wcześniej, w 1433 roku

Helena wyszła ponownie za mąŜ, za Przemka Opawskiego. Zmarła po 1449 roku28.

Ludwik Brzeski

Osoba Ludwika Brzeskiego pojawiła się w Trylogii kilkakrotnie choć za kaŜdym

razem była jedynie wspominana. Po raz pierwszy podczas fikcyjnej narady w 1425 roku.

Według opisu Reynevana ksiąŜę na Brzegu i Legnicy miał ok. czterdzieści lat.

W literaturze historycznej przyjmuje się, Ŝe Ludwik urodził się przed 1374 rokiem jednak

Kazimierz Jasiński szacuje jego urodzenie na rok 1385, bowiem juŜ od 1400 roku

występują dokumenty wystawione osobiście przez księcia. Tak więc, powołując się na

Jasińskiego moŜna stwierdzić, Ŝe w 1425 roku Ludwik Brzeski miał dokładnie czterdzieści

lat, co doskonale zgadza się z podanymi informacjami. Jak wynika z rozmowy Prokopa

Wielkiego z Reynevanem w „BoŜych bojownikach”, Ludwik Brzeski nie wziął udziału

w bitwie pod Nysą. Fakt ten oraz odwrót księcia spod Brzegu bez stawiania oporu husytom

27 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 37; Andrzej Wędzki, Ludwik III, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973, s. 102; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I: Piastowie wrocławscy i legnicko – brzescy, Wrocław 1973, s. 209 – 210. 28 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 81, 244 – 245; Wanda Maciejewska, Helena, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. IX, Wrocław – Warszawa – Kraków 1960 – 1961, s. 359.

91

spowodowały duŜe ochłodzenie dobrych dotąd stosunków z Luksemburczykiem. Podczas

wspomnianej wyŜej rozmowy pojawia się wspomnienie Ŝony Ludwika. Była nią ElŜbieta,

córka kurfirsta (elektora) brandenburskiego Fryderyka. ElŜbieta była drugą Ŝoną Ludwika.

Ślub odbył się 9 IV 1418 roku w Konstancji29.

Konrad V K ącki (Kantner), Agnieszka, Kaspar Schlick, Konrad IX Czarny, Konrad

VII Biały

KsiąŜę Konrad V swe miejsce w Trylogii znalazł z dwóch powodów. Pierwszym –

były wymagania fabuły czyli pomoc jakiej Kantner udzielił Reynevanovi. Drugim –

pokrewieństwo księcia z biskupem Konradem Oleśnickim. Konrad V był drugim z kolei

synem Konrada III. Urodził się między 1381 – 1387 rokiem. Począwszy od 1403 roku

występuje juŜ na dokumentach ojca jako współrządzący. Od śmierci Konrada III, która

nastąpiła ok. 1412 – 1413 roku, wraz z bratem Konradem IV sprawowali opiekę nad

młodszymi braćmi. Podczas wspomnianego spotkania z głównym bohaterem Trylogii

Kącki został opisany jako pan na Oleśnicy, Trzebnicy, Miliczu, Ścinawie, Wołowie,

Smogorzewie a pospołu z bratem Konradem Białym takŜe na Koźlu. W praktyce pierwsze

trzy miasta posiadał na zasadzie współwłasności Konradem VI, w 1421 roku połączył swe

ziemie z ziemiami Konrada VII, dzięki czemu wszedł w częściowe posiadanie Koźla.

Ścinawę, Smogorzew, Oławę dzierŜył na zasadzie współwłasności z młodszymi braćmi.

Opis posiadłości Konrada Kąckiego zawarty w Narrenturmie jest więc w ogólnych

zarysach prawidłowy, choć nieścisły. W konflikcie z husytami Kantner opowiedział się po

stronie Zygmunta Luksemburskiego. W trzecim tomie pt. „Lux perpetua” ksiąŜę rozmawia

z bratem – biskupem Konradem Oleśnickim na temat planowanych mariaŜy swoich dzieci.

Najstarsza – Agnieszka, mająca niespełna piętnaście lat, miała poślubić wspomnianego

kilkakrotnie w Trylogii Kaspara Schlicka. Przypuszcza się, Ŝe w dniu ślubu, który miał

miejsce w 1437 roku Agnieszka nie miała jeszcze trzydziestu lat. Jako Ŝe małŜeństwo jej

rodziców poświadczono na 1411 rok, najbardziej prawdopodobnym jest, Ŝe Agnieszka

urodziła się pomiędzy 1410 a 1420 rokiem. Rozmowa Konrada V z bratem miała miejsce

w 1429 roku, więc Agnieszka mogła mieć wówczas ok. piętnastu lat. Nie jest jednak

moŜliwe precyzyjne określenie jej wieku. Kaspar Schlick brał udział w fikcyjnej naradzie

mającej miejsce w 1425 roku. Został wówczas opisany przez Reynevana jako sekretarz

29 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 366; idem, BoŜy bojownicy […], s. 414; Andrzej Wędzki, Ludwik II, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII […], s. 101 – 102; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. I […], s. 204 – 205.

92

Zygmunta Luksemburskiego, młodzieniec mający szanse na szybką karierę. Schlick

urodził się w 1396 roku, więc podczas zjazdu miałby dwadzieścia dziewięć lat. Nie był

jednak jeszcze sekretarzem Zygmunta, został nim rok później. W 1429 roku był juŜ

wicekanclerzem, a w 1433 roku kanclerzem cesarza Zygmunta Luksemburskiego. Spełnił

więc pokładane w nim nadzieje na błyskotliwą karierę. MałŜeństwo Agnieszki z Kasparem

Schlickiem doczekało się licznego potomstwa. Agnieszka zmarła podczas porodu w 1448

roku w Wiedniu, Schlick zaś rok później. Drugim planowanym przez Konrada V mariaŜem

miało być małŜeństwo jego syna, równieŜ Konrada z Barbarą – córką Jana Hohenzollerna,

margrafa brandenburskiego. Z tych planów jednak nic nie wyszło. Konrad Czarny zawarł

małŜeństwo ok. 1453 – 1454 roku z Małgorzatą, córką księcia mazowieckiego, Siemowita

V. Konrad IX Czarny zmarł 14 sierpnia 1471 roku, został pochowany w Trzebnicy.

Konrad VII Biały, pan na Koźlu został wspomniany w kontekście działań wojennych

husytów na Śląsku. Ziemie jego miały być spustoszone w rewanŜu za udział Konrada

w krucjatach antyczeskich. Pan na Koźlu nigdy nie uczestniczył w tych wyprawach i został

prawdopodobnie mylnie skojarzony z którymś ze swoich braci, Konradem IV Starszym

bądź Konradem V Kąckim30.

Piotr i Jan Szafrańcowie

Bracia Szafrańcowie mieli przewodzić polskiemu poselstwu, które spotkało się

z Prokopem w 1429 roku. Piotr został opisany przez Reynevana jako podkomorzy

krakowski, pan na Pieskowej Skale. Jan natomiast miał od niedawna być biskupem

kujawskim. Zamek w Pieskowej Skale Piotr otrzymał juŜ od Ludwika Węgierskiego, zaś

pełne prawo własności nadane mu zostało w 1422 roku przez króla Władysława Jagiełłę za

wierną słuŜbę i bohaterstwo. W 1410 roku pod Grunwaldem podkomorzy krakowski

dowodził wystawioną przez siebie chorągwią, a w bitwie pod Tucholą stał na czele wojska

składającego się z dwunastu chorągwi. Jan szafraniec natomiast we wrześniu 1428 roku

czyli niespełna rok przed opisywanymi rozmowami posłów, otrzymał prowizję papieską na

biskupstwo kujawskie31.

30 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 48 – 50; idem, BoŜy bojownicy […], s. 414; idem, Lux perpetua […], s. 259 – 260; Bogumił Grott, Konrad V zwany Kantnerem, [w:] PSB, t. XIII, Wrocław – Warszawa – Kraków 1967 – 1968, s. 591 – 592; Roman Heck, Konrad VII Biały, [w:] PSB, t. XIII […], s. 593 – 594; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II: Piastowie świdniccy, ziębiccy, głogowscy, Ŝagańscy i oleśniccy, Wrocław 1975, s. 180 – 191; http://de.wikipedia.org/wiki/Kaspar_Schlick (dostęp 03.05.2009). 31

Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 288; Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła Katolickiego w Polsce w latach 965 – 1999 […], s. 423; http://www.pieskowaskala.pl/historia.htm (dostęp 11.05.2009); Bartosz

93

Jan, Henryk Ziębiccy, Eufemia

Z racji pomysłu na fabułę ksiąŜek naleŜących do cyklu husyckiego Jan Ziębicki jest

postacią dość istotną. Według licentia poetica Sapkowskiego ksiąŜę Jan miał być

w związku z ukochaną Reynevana – Adelą. Ten fakt powoduje dość częste przywoływanie

osoby księcia ziębickiego. Opisy dotyczące tej postaci są dokładne ale przedstawiają

najczęściej bardzo istotny dla fabuły wygląd zewnętrzny księcia, którego prawdziwości nie

sposób zweryfikować. Poza tym Andrzej Sapkowski opisywał Ziębickiego jako osobę

rozrzutną, lubiącą wystawny styl Ŝycia. Od ruiny spowodowanej Ŝyciem ponad stan miało

uratować księcia małŜeństwo z ElŜbietą, wdową po wojewodzie krakowskim Spytku

z Melsztyna. Rzeczywiście związek ten został zawarty pomiędzy 8 maja 1406 a 19 marca

1408 roku. ElŜbieta zmarła prawdopodobnie w lutym 1424 roku. W powieści ksiąŜę Jan,

spotykając się ze wspomnianą Adelą, był wdowcem. ZwaŜywszy, Ŝe właściwa akcja

„Narrenturm” rozpoczyna się w 1425 roku prawdą jest, Ŝe Ziębicki wówczas nie był juŜ

Ŝonaty. KsiąŜę Jan był przeciwnikiem ruchu husyckiego. W grudniu 1428 roku

zmobilizował wojsko i wziął udział w bitwie pod Starym Wielisławiem. Jan Ziębicki

zdecydował się zaatakować ustawiony w szyku obronnym tabor co skończyło się klęską

dowodzonej przez niego armii. 27 grudnia 1428 roku, jak napisał Andrzej Sapkowski

zginął ksiąŜę Jan Ziębicki, ostatni męski potomek ziębickiej linii Piastów. Warto dodać, Ŝe

ksiąŜę nosił imię niespotykane pośród wszystkich Piastów świdnickich, jaworskich

i ziębickich. Henryk został wspomniany w powieści tylko raz, w kontekście swojej

śmierci, mającej mieć miejsce w latach 1421 – 1423. W rzeczywistości Henryk Ziębicki,

prawdopodobnie starszy od Jana, zmarł 11 marca 1420 roku. O Eufemii zaś dowiadujemy

się, Ŝe była starszą siostrą Jana i Ŝe była wdową po Fryderyku hrabim Oettingen. Eufemia

urodziła się między 1383 a 1385 rokiem, ksiąŜę Ziębicki zaś między 1380 a 1390 rokiem.

MoŜliwym jest więc, Ŝe była starsza choć nie jest to pewne. Eufemia rzeczywiście była

Ŝoną Fryderyka IV z Oettingen. MałŜeństwo zostało zawarte w 1397 roku, a Fryderyk

zmarł w 1423 roku, więc w czasie trwania akcji powieści Eufemia była juŜ wdową32.

Paprocki, Herby rycerstwa polskiego na pięć ksiąg podzielone, Kraków 1854, wyd. Kazimierz Józef Turowski, Kraków 1858, s. 107. 32

Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7, 321, 324, 326; idem, BoŜy bojownicy […], s. 574; Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, t. II […], s. 68 – 73.

94

Jan, Ulryk Bibersteinowie

Jan von Biberstein jest postacią dość istotną dla fabuły całej powieści był bowiem

przez długi czas mylnie uwaŜany za ojca wielkiej miłości Reynevana – Jutty. I w tym

kontekście był najczęściej wymieniany. Bazując na polskiej literaturze niemoŜliwe jest

zweryfikowanie czy Jan posiadał córkę, o której pisze Andrzej Sapkowski. Pewnym jest,

Ŝe przedstawiciele tego niemieckiego rodu przybyli na Śląsk w XIII wieku,

prawdopodobnie z Miśni. Początek pobytu tej rodziny na datuje się na 1243 rok, kiedy

Gunter Biberstein został kasztelanem Głogowa. W 1278 roku Bolko Biberstein kupił

zamek Frydlant. W 1345 roku Henryk Jaworski nadał im w lenno śary wraz z okręgiem,

które przeszły w posiadanie rodu w 1355 roku. W 1366 roku nastąpił podział księstwa

Bibersteinów pomiędzy dwóch braci – Jana i Ulryka. Występujący w powieści Ulryk jest

więc słusznie opisywany jako pan na Frydlancie i śarach. Zamek Stolz równieŜ naleŜał do

rodu Bibersteinów, więc najprawdopodobniej Jan był rzeczywistym panem zamku33.

Dowódcy husyccy

Sytuacja z weryfikacją prawdziwości opisów dotyczących dowódców husyckich

nastręcza wątpliwości podobnych jak w przypadku Prokopa Wielkiego. Są oni wymieniani

bardzo często i w bardzo wielu róŜnych sytuacjach. Większość relacji mówi jednak

o wyglądzie zewnętrznym, cechach charakteru czy podobnych rzeczach, których

prawdziwości nie sposób potwierdzić. Dlatego przy omawianiu tychŜe postaci skupię się

na informacjach pewnych, takich jak na przykład potwierdzenie ich udziału w działaniach

wojennych czy data śmierci.

O Janie Hviezdzie z Vicemilic, Andrzej Sapkowski pisał tylko w kontekście jego

śmierci, bowiem sposób w jaki umarł hetman miał wpływ na fabułę Trylogii. Hviezdzie,

jako waŜnej postać w ruchu husyckim miała zostać poddana trucizna. Hetman hradecki,

głównodowodzący Taboru miał umrzeć w wyniku działania tej trucizny. Uaktywnić ją

miały rany zadane Ŝelazem. Głównodowodzący taboru w latach 1424 – 1425 został ranny,

tak jak napisał Sapkowski w bitwie pod Mladą Vozicą. Według autora powieści zmarł

ostatniego dnia października. Naprawdę zaś zmarł 17 października 1425 roku. Następcy

Hviezdy na stanowisku hetmana taboru – Bohuslawowi ze Szwamberka równieŜ miano

podać wspomnianą truciznę. Zmarł w listopadzie tego samego roku. W przypadku Jana

33

Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 324, 409; idem, Lux perpetua […], s. 272; Tomasz Jaworski, Marcin Łukaszewski, Ród Bibersteinów w śarach, Zielona Góra 2004 [za:] http://www.interklasa.pl/ (dostęp 10.05.2009).

95

Capka z San zdecydowana większość wzmianek tylko wymienia go z nazwiska lub

dotyczy dialogów między bohaterami. Jedyny dłuŜszy fragment mówi o wyprawie

dowodzonych przez Capka Sierotek na Pomorze. Na mocy umowy zawartej w Pabianicach

w 1432 roku ośmiotysięczny oddział czeski wziął udział w wyprawie pomorskiej.

W wyniku tej akcji Zakon poprosił o rozejm, a Jan Capek otrzymał od Jagiełły w ramach

podziękowania niezwykły prezent - wielbłąda. W czasie bitwy pod Lipanami Jan Capek

popełnił brzemienny w skutkach błąd. Podczas gdy wojska Kalikstynów wykonywały

pozorowany odwrót Capek pozwolił połowie taboryckiej piechoty na pościg. Radykałowie,

którzy natknęli się na gotową do walki piechotę wzmocnioną o oddział, który do tej pory

nie brał udziału w bitwie zostali rozgromieni. Inaczej opisał tę sytuacje Andrzej

Sapkowski. Według relacji w epilogu do trzeciego tomu Jan Capek zdawał sobie sprawę,

Ŝe odwrót jest pozorowany i Kalikstyni próbują wciągnąć współdowodzone przez niego

wojska w pułapkę. Nie był jednak w stanie powstrzymać piechoty przed atakiem. Inaczej

niŜ historiografia Sapkowski zinterpretował teŜ oddalenie się Capka z pola bitwy. Czesi

uznali go za zdrajcę, który opuścił towarzyszy. Sapkowski zaś włoŜył mu w usta słowa, Ŝe

teraz wycofuje się by móc walczyć później. Jednak skala poraŜki Taborytów pod

Lipanami, śmierć Prokopa doprowadziły praktycznie do końca wojsk taborycko –

sierocych. Najbardziej obszerny i najciekawszy opis dotyczący Jana Koldy mówi o zajęciu

przez niego zamku na ŚlęŜy. Doszło do niego w 1428 roku. Po obsadzeniu twierdzy, Kolda

i jego ludzie rabowali i plądrowali okoliczne tereny. Jak napisał Sapkowski zbytnio dawali

się Ślązakom we znaki, co spowodowało w końcu wystawienie przez wrocławian

i świdniczan wspólnego kontyngentu. Po tygodniowym oblęŜeniu Kolda zgodził się na

rozejm ale na honorowych warunkach. Zapewniono mu i jego ludziom bezpieczną

przeprawę do Czech. Rzeczywistość okazała się nawet bardziej powieściowa, bowiem pan

ŚlęŜy bronił się nie tydzień, a dwa. Po kapitulacji Kolda wraz z oddziałem przejął miasto i

zamek Nachod oraz zamek Homole, gdzie kontynuował działalność rabunkową. Wziął

równieŜ udział w bitwie pod Lipanami, ale podobnie jak Jan Capek opuścił pole bitwy

w trakcie trwania walk. Bardzo istotne i moŜliwe do zweryfikowania fragmenty Trylogii

husyckiej opisują Hynka z Kolsztejna w dwóch, dość róŜnych sytuacjach. Jako

bohaterskiego uczestnika zwycięskiej bitwy pod Usti i podczas próby zajęcia Pragi przez

oddziały popierające Korybutowicza. Hynek rzeczywiście brał udział w bitwie pod Usti,

a we wrześniu 1427 roku na czele ok. 500 jezdnych wjechał do Pragi. Hetman

litomierzycki, jako jeden z najwierniejszych zwolenników Zygmunta Korybuta próbował

dokonać zbrojnego przewrotu w mieście, mającego na celu uwolnienie Korybutowicza.

96

Mieszkańcy Starego Miasta odpowiedzieli ogniem. Sapkowski opisał sytuację, gdy Hynek

otoczony przez wrogów schronił się w domu „Pod słoniem”. Mieszczanie wdarli się do

budynku, a po chwili zwłoki bohatera spod Usti zostały wyrzucone przez okno.

Rzeczywiście Hynek z Kolsztejna zginął w taki właśnie sposób, w budynku „Pod

słoniem”, na praskim Starym Mieście 6 września 1427 roku. Jan Rohac z Dube to kolejny

z dowódców husyckich, który brał udział w bitwie pod Usti. Podczas opisu przebiegu tej

bitwy Sapkowski określił Rohaca, jako hetmana czasławskiego. Nie jest pewne czy Jan z

Dube juŜ w 1426 roku sprawował to stanowisko. Prawdopodobnie został hetmanem

czasławski rok później. Podczas innego z opisów Rohaca autor Trylogii napisał, Ŝe

hetmana czeka okrutna śmierć. Miał zostać pojmany po oblęŜeniu zamku Sion. Po

uwięzieniu miał zostać zmaltretowany i z rozkazu Luksemburczyka powieszony w 1437

roku. Zamek Sion został zdobyty 6 września 1437 roku przez Hynka Ptacka z Prikstejna.

Trzy dni później, 9 września na rozkaz Zygmunta Luksemburskiego, Jan Rohac z Dube

został powieszony. Fedko z Ostroga został zaś przedstawiony jako porywczy, lubiący

działanie starosta łucki. Starostwo łuckie Fedko otrzymał od Jagiełły w 1387 roku. Do

Czech wyruszył po raz pierwszy w 1422 roku, w wyprawie z Zygmunta Korybuta.

Walczył w bitwie pod Usti i DomaŜlicami. Sapkowski opisał równieŜ epizod podczas,

którego Fedko wraz z Polakami – Janem Kuropatwą i Jakubem Nadobnym napadli na

Jasną Górę. Podczas ataku na klasztor zniszczono i ograbiono ikonę Matki Boskiej ze

złotych ozdób i kamieni szlachetnych. O ile Sapkowski napisał, Ŝe rabunku dokonał Fedko

z towarzyszami to zniszczenia obrazu miał dokonać biskup Zbigniew Oleśnicki. Według

niego zbeszczeszczenie ikony oraz przypisanie tego czynu husytom stałoby się symbolem

motywującym do większego oporu społeczeństwa polskiego przeciw ruchowi husyckiemu.

Rzeczywiście napad ten miał miejsce w Wielkanoc 1430 roku ale dokonano go wyłącznie

dla celów rabunkowych. Fedko Ostrogski zmarł w 1446 roku. Jeden z dwóch Polaków

w tym gronie – Dobiesław Puchała z Węgier (Wangri), został opisany jako weteran

Grunwaldu, pogromca KrzyŜaków spod Radzynia. Faktycznie w 1410 roku, na wieść

o wojnie polsko – krzyŜackiej Dobko powrócił do Polski z Węgier. Wziął udział w bitwie

pod Grunwaldem, gdzie wykazał się bohaterstwem, za co otrzymał od Jagiełły miasto

Świecie. Uczestniczył w bitwie pod Koronowem, uniemoŜliwił zacięŜnym zakonu

zdobycie zamku radzyńskiego. W 1414 roku brał udział w kolejnej wojnie z Zakonem. Od

czerwca 1424 roku wspierał wyprawę Korybutowicza do Czech. Dowodził częścią wojska

taboryckiego w bitwie pod Nysą. Sapkowski pisząc o Puchale wspomniał, Ŝe pochodził

z Węgrowa, który to jest prawdopodobnie toŜsamy z Węgrami pod Kaliszem, poza tym

97

miał dzierŜyć Uniczów i od 1428 roku Odry. Zniczów wszedł w posiadanie Dobka juŜ

w 1424 roku, Odry zaś zajął rzeczywiście w 1428 roku. Rok później otrzymał nakaz

opuszczenia Odry jednak nie przekazał ich Luksemburczykowi, jak zostało ustalone, ale

pozostawił je Korybutowiczowi. Jako przyjaciel Puchały, prowadzący wspólnie z nim

działania wojenne, uczestnik bitwy pod Nysą i oblęŜenia Strzegomia, panujący w Niemczy

wymieniany jest Piotr Polak. W rzeczywistości Piotr zwany Polakiem pochodził

z Lichwina, był starostą podolskim. Od 1428 roku brał udział w wyprawie husyckiej na

Śląsk, zajmował przez pewien czas w Niemczy. W 1433 roku został pojmany przez

wrocławian. Więzienie opuścił, jak napisał Sapkowski po uiszczeniu okupu i złoŜeniu

obietnicy oddania Niemczy. Po uwolnieniu osiadł w Wielkopolsce34.

Joanna d’Arc

Postać Joanny d’Arc została przywołana na kartach III tomu kilkakrotnie. Była

podawana, jako przykład, ze w walkach o podłoŜu religijnym potrzebny jest symbol, coś

co pomoŜe prowadzić ludzi do walki. Pierwsza wzmianka dotyczy samych początków jej

działalności. Ks. BoŜyczko, będący przedstawicielem Inkwizycji na Śląsku mówi, Ŝe

w Domremy, w Szampanii dziewczyna o imieniu Jehanne usłyszała głosy. Joanna urodziła

się w 1412 roku, jako córka zamoŜnego chłopa – Jakuba Tarc, w Domremy (w hrabstwie

Vaucoulers, na pograniczu Baru i Lotaryngii). „głosy z Nieba” zaczęła słyszeć mając

trzynaście lat, to jest w 1425 roku. Dalsze działania Joanny były przedmiotem rozmowy

biskupa Konrada Oleśnickiego z margrabią Miśni, mającej mieć miejsce w marcu 1429

roku. Biskup powiedział wówczas, Ŝe opętała i zauroczyła króla i lud, który pod jej

sztandarem ruszył na Orlean. W odpowiedzi margrabia stwierdził, Ŝe takie rzeczy nie

przystoją dziewce, Ŝe ubieranie męskiego stroju jest bluźnierstwem. Fakt noszenia

męskiego stroju przez Joannę posłuŜył dwa lata później jako dowód jej konszachtów

z diabłem. W maju 1429 roku wojsko dowodzone przez La Pucelle - Dziewicę przełamało

34 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 375, 383, 567; idem, BoŜy bojownicy […], s. 20 – 22, 45 – 48, 112, 215, 410 – 411, 459, 484; idem, Lux perpetua […], s. 144 - 145, 195, 295, 492 – 508, 513, 525, 533, 560; Robert Primke, Maciej Szczerepa, Wojciech Szczerepa, Wojny husyckie […] , s. 120 – 131; Robert Primke, Maciej Szczerepa, Rycerze – rabusie ze Śląska i ŁuŜyc. Raubritterzy. Zamki. Skarby, Kraków 2006, s. 69 – 71; http://www.husitstvi.cz/rejstrik-osob.php (dostęp 10.05.2009); Zenon Hubert Nowak, Puchała Dobiesław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIX, Wrocław – Łódź 1986, s. 323 – 325; Jerzy Grygiel, śycie i działalność Zygmunta Korybutowicza […], s. 101 – 103; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie […], s. 474; Wacław Urban, Piotr Polak, [w:] Słownik biograficzny historii Polski, t.2, Wrocław – Warszawa – Kraków 2005, s. 1168; http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp? AddButton=pages \O\S\ Ostrozky.htm (dostęp 11.05.2009); Robert Maniura, Pilgrimage to Images in Fifteenth Century. The Origins of the Cult of Our Lady of Częstochowa, Melton 2004, s. 73 – 74.

98

oblęŜenie Orleanu. W rozmowie biskupa wrocławskiego z biskupem krakowskim –

Zbigniewem Oleśnickim padły zdania, Ŝe Joanna pokonała Anglików pad Patay

i doprowadziła do koronacji Karola VII w Reims. Bitwa pod Patay miała miejsce 18

czerwca 1429 roku, a koronacja Karola VII 17 lipca. Bohaterowie Trylogii nie wspomnieli

natomiast w ogóle o końcu Joanny d’Arc. Dziewica Orleańska w maju 1430 roku dostała

się do angielskiej niewoli, gdzie oskarŜona o herezję, czary i konszachty z diabłem została

spalona na stosie 30 maja 1431 roku35.

Jan Gutenberg

Jan Gutenberg został wspomniany w I tomie Trylogii pt. „Narrenturm”. Przedstawił

się wówczas głównym bohaterom, tj. Reynevanovi i Szarlejowi jako Jan Gensfleisch von

Sulgeloch zum Gutenberg i zaraz wyjaśnił, Ŝe z powodów praktycznych skraca nazwisko

do samego Gutenberg. Warto zaznaczyć, iŜ patrycjat moguncki, którego był

przedstawicielem przyjmował nazwiska pochodzące od nazw posiadanych domów. Tak

więc człon Gensfleisch był nazwiskiem jego ojca – Friele, natomiast człon zum Gutenberg

wziął się od nazwy dwupiętrowego domu stojącego w Moguncji. Podczas powitania Jan

powiedział równieŜ, Ŝe jest bakałarzem akademii w Erfurcie. W rzeczywistości nie ma

pewności czy ukończył tę właśnie uczelnię. Jednak fakt, iŜ Erfurt naleŜał terytorialnie do

arcybiskupstwa mogunckiego oraz Ŝe studiowali tam kuzyni Gutenberga, Frilo

i Rulemandus zu der Ladem zdaje się tę tezę potwierdzać. Kolejnym dowodem moŜe być

wpis na liście absolwentów „Johanessa de Alta Villa” (z Eltville), który uzyskał tytuł

bakałarza w semestrze 1419/1420. Eltville bowiem jest uznawane za prawdopodobne

miejsce urodzenia Jana Gutenberga. Podczas dalszej rozmowy wynalazca zaprezentował

zgromadzonym swoje dzieło. Pokazał odlane juŜ czcionki, które ułoŜył w niewielkiej

ramce, ścisnął ramkę obejmą, posmarował tuszem, umieścił pod tłoczydłem, połoŜył kartę

papieru i wydrukował fragment tekstu. Sapkowski opis czynności drukarza skrócił i bardzo

uprościł, naleŜy jednak zaznaczyć iŜ w zarysie nie odbiegał on od rzeczywistości.

Technika ta upowszechniła się jednak dopiero ok. 1450 roku, tymczasem rozmowa

bohaterów miała miejsce w Świdnicy, w roku 1424. Jest wątpliwe aby w tym czasie

35

Andrzej Sapkowski, Lux perpetua […], s. 36, 254 – 255, 269, 499; Jan Baszkiewicz, Historia Francji […], s. 169 – 171; Maria Backmann, Św. Joanna d’Arc, [w:] NajwaŜniejsze postaci w dziejach Kościoła Katolickiego[…], s. 186.

99

Gutenberg przebywał na Śląsku. Czas od 1420 do 1428 roku spędził najprawdopodobniej

w Moguncji36.

Michał Küchmeister, Paweł Russdorf

Michał Küchmeister został w Trylogii wymieniony tylko raz, pośród znanych ludzi

zmarłych w latach 1421 – 1423. Küchmeister – Wielki Mistrz Zakonu KrzyŜackiego zmarł

15 grudnia 1423 roku, prawdopodobnie na kamienicę nerkową. Wzmianka o Pawle

Russdorfie mówi zaś, Ŝe zaraz po objęciu urzędu miał walczyć z Jagiełłą. Russdorf został

Wielkim Mistrzem 10 marca 1422 roku. Tymczasem w lipcu rozpoczął się kolejny etap

wojny polsko – krzyŜackiej, zakończony pokojem melneńskim 27 października tego

roku37.

Zawisza Czarny z Grabowa

Postać Zawiszy pojawia się juŜ na początku I tomu, podczas spotkania w karczmie

m.in. z Konradem V. Został wówczas Zawisza opisany jako czarnowłosy, smagłolicy

rycerz. Podczas karczemnej dysputy zainteresowanie rozmówców przeniosło się z czasem

ku tematyce ruchu husyckiego. Wówczas to Zawisza zasugerował, Ŝe moŜna było uniknąć

rozruchów, wystarczyło nie palić Jana Husa. Ta teza spotkała się z zajadłym sprzeciwem

współrozmówców, wśród których byli równieŜ księŜa katoliccy. Jeden z nich wysunął pod

adresem rycerza oskarŜenie, Ŝe ten juŜ w Konstancji bronił kacerza i heretyka.

W odpowiedzi Zawisza stwierdził, Ŝe miał wówczas rację, poniewaŜ Luksemburczyk

królewskim słowem gwarantował Husowi bezpieczeństwo na soborze. W rzeczywistości

pan z Grabowa wraz z Mikołajem Trąbą, biskupami płockim i poznańskim, Pawłem

Włodkowicem, Janem z Tuliszkowa i Andrzejem Balickim był członkiem polskiego

poselstwa w Konstancji, a jego podpis znalazł się pod listem protestacyjnym w sprawie

uwięzienia Husa. W toku rozmowy Zawisza podaje swoją definicję słowa honoru. Mówi,

Ŝe nie waŜne komu jest dane, winno zostać dotrzymane. W dalszej części tekstu, juŜ

podczas podróŜy w towarzystwie Reynevana podjęty został temat bitwy pod Grunwaldem,

w której to Zawisza uczestniczył, walcząc po stronie polskiej. Był członkiem tzw. hufca

przedchorągiewnego tj. kilkunastu rycerzy zgrupowanych wokół chorągwi królewskiej.

Reynevan pytał o swego ojca, który wówczas zginął ale rycerz uciął dyskusję mówiąc, Ŝe

36 Andrzej Sapkowski, Narrenturm, Warszawa 2002, s. 257 – 259; Jan PiroŜyński, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002, s. 35 – 39, 51. 37 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 7; Paweł Pizuński, Poczet Wielkich Mistrzów KrzyŜackich, Gdańsk 2003, s. 137, 140; Magdalena Duczmal, Jagiellonowie […], s. 472.

100

nie pamięta herbów. Podczas podróŜy Zawisza opowiedział równieŜ głównemu bohaterowi

o swoich losach z kilku ostatnich lat. W 1421 roku został wysłany przez Władysława

Jagiełłę w poselskiej misji do Zygmunta Luksemburskiego. Miał negocjować mariaŜ króla

polskiego z Eufemią – wdową po Wacławie Czeskim, bratową Luksemburczyka. Poseł

dotarł na Morawy na św. Marcina ale nie uzyskał wiąŜącej odpowiedzi od Zygmunta,

zajętego organizowaniem krucjaty przeciw husyckim Czechom. W celu prowadzenia

dalszych negocjacji wziął więc udział w wyprawie. Towarzyszył wojskom niemieckim

podczas bitwy pod Kutną Horą. Rzeczywiście Zawisza, wysłany przez Jagiełłę dotarł do

Luksemburczyka w listopadzie 1421 roku. Jak wynikło z przebiegu dalszej rozmowy

rycerz miał właśnie zamiar dołączyć do wojsk Zygmunta planującego zdobyć twierdzę

Gołubiec. Była to twierdza nad Dunajem, umoŜliwiająca kontrolę nad znacznym

odcinkiem rzeki. Od 1389 roku Gołubiec naleŜał do Serbów, uznających zwierzchność

turecką. Podczas oblęŜenia twierdzy, wiosną 1428 roku Zawisza Czarny z Garbowa, bądź

został wzięty do niewoli z której nie powrócił, bądź zginął na polu bitwy. Według relacji

jednego z bohaterów, Urbana Horna Zawisza zginął 28 maja. Istnieją roŜne przekazy

dotyczące śmierci Zawiszy. Długosz pisał, Ŝe zginął w niewoli, w wyniki sporu Turków

dotyczącego okupu za rycerza, zaś Adam Świnka w epitafium poświeconemu panu

z Grabowa napisał, Ŝe zginął w walce. Co ciekawe w czasie wspólnej podróŜy Reynevan,

znający się na medycynie pomaga Zawiszy rozwiązać kłopoty, zgrabnie nazwane przez

Stanisława Beresia „wentylacyjnymi”. Andrzej Sapkowski przyznał potem, iŜ była to

Ŝartobliwa próba odbrązowienia postaci rycerza38.

Trylogia husycka jest cyklem ksiąŜek bardzo mocno osadzonych w realiach

historycznych. Akcja powieści dzieje się na Śląsku i w Czechach w czasach obfitujących w

waŜne wydarzenia. Ruch husycki był ruchem, który zaangaŜował bardzo wiele osób. Taki,

a nie inny pomysł na akcję Trylogii spowodował włączenie wielu postaci historycznych

w poczet bohaterów powieści. Andrzej Sapkowski stworzył historię, którą zaliczyć naleŜy

do gatunku fantasy historycznej. Choć nie brakuje w niej elementów stricte

fantastycznych, czy magicznych to jednak autor bardzo zadbał o realizm otoczenia. W tym

miejscu naleŜy mu się uznanie. Zebranie tak wielu informacji na temat tylu osób musiało 38 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 55, 57 – 58, 63 – 64, 70 – 74; idem, Lux perpetua […], s. 531; Dariusz Piwowarczyk, Poczet rycerzy polskich XIV i XV wieku, Warszawa 2004, s. 127 – 130; Anna Klubówna, Zawisza Czarny w historii i legendzie, Warszawa 1974, s. 149; Geschichtsschreiber d. hussitischen Bewegung, wyd. Carl Hofler, t. I – III, Wiedeń 1856 – 1866 [w:] Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych […], s. 37 – 38; Andrzej Sapkowski, Stanisław Bereś, Historia i fantastyka […], s. 94 – 95; Jadwiga KrzyŜaniakowa, Koncyliaryści, heretycy i schizmatycy: W państwie pierwszych Jagiellonów, Kraków 1989, s. 60.

101

wiązać się z ogromną wręcz pracą badawczą. Andrzej Sapkowski zwykł mówić, Ŝe

bohaterowie jego ksiąŜek nigdy nie Ŝyją własnym Ŝyciem. Są stworzeni tylko i wyłącznie

pod dyktando fabuły. W przypadku jednak Trylogii musiało być inaczej. Choć kilka

faktów zostało zmienionych, pełnienie przez postacie kilku urzędów przesunięte w czasie,

to jednak fabułę naleŜało w duŜej części dopasować do nich. Poza osobami historycznymi

biorącymi bezpośrednio udział w wydarzeniach husyckich Sapkowski wzmiankował

równieŜ o innych. Królowie Danii, Francji, Anglii, Portugalii, wielcy odkrywcy, Jan

Gutenberg czy Joanna d’Arc - oni wszyscy znaleźli się na kartach powieści. Wspomnienia

o nich pozwoliły autorowi na nakreślenie sytuacji panującej nieomal w całej Europie.

NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe poza celową zmianą chronologii niezbędną dla fabuły

Andrzej Sapkowski nie ustrzegł się błędów. Co jednak w Ŝaden sposób nie powinno

wpłynąć na pozytywną ocenę jego pracy.

2. HERALDYKA

Pisząc powieść, której akcja dzieje się w średniowieczu Andrzej Sapkowski musiał

zwrócić uwagę na kwestię heraldyki. Zazwyczaj jeśli któryś z bohaterów posługiwał się

herbem to na kartach Trylogii pojawiał się jego opis bądź wspomnienie. Kluczem

omówienia przeze mnie herbów jest kolejność pojawiania się ich w powieści. Na początku

pierwszego tomu, gdy narrator zaczyna swą opowieść, mówi Ŝe nie godzi mu się

opowiadać o wojnie poniewaŜ w towarzystwie znajdują się Polacy, Czesi i Ślązacy.

Wspomniani Polacy mieli mieć na tarczach Nałęcze i Habdanki. Herb Habdank (Abdank)

to w polu czerwonym oraz w klejnocie srebrna litera „W”. Herb Nałęcz natomiast to w

polu czerwonym biała opaska, związana u dołu. W klejnocie zaś dziewica znajdująca się

pomiędzy jelenimi rogami. Oba herby były bardzo popularne, posługiwało się nimi

kilkadziesiąt rodzin, więc niemoŜliwe jest zidentyfikowanie rycerzy, o których mówił

narrator. Ślązakiem, który został rozpoznany po Ŝubrzej głowie w herbie był Zettriz.

Rzeczywiście herb tej rodziny miał w polu głowę Ŝubra39.

39

Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 8; Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej. Faksymile pierwodruku, Wrocław – Warszawa – Kraków 1995, s. 6, 233; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 60 [za:] http://www.wappenbuch.com/frontspiece.htm (dostęp 11.05.2009).

Adam Boniecki,

Kolejnym pojawiaj

Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej cz

się połowa czarnego orła z dziobem zwróconym w praw

części były trzy kamienie szlachetne.

w górnej części tarczy.

poprzednich, a Zawisza czarny z Grabowa był z pewno

uŜytkownikiem40.

Adam Boniecki,

Zawisza podczas podró

wspiętego lwa. Główny bohater

Herb tej rodziny miał w polu wspi

Riedeburg, starosta strzeli

40

Andrzej Sapkowski, Narrenturm Jerzy Wisłocki, Kurnik 1988, s. 898.

102

Rys. 47 Herby Abdank i Nałęcz.

Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 17, 41

pojawiającym się w „Narrenturm” był słynny herb Sulima Zawiszy

Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej cz

orła z dziobem zwróconym w prawą stronę. W dolnej, czerwonej

ci były trzy kamienie szlachetne. W klejnocie zaś znajdował

ci tarczy. Herbu Sulima uŜywało znacznie mniej rodzin ni

Zawisza czarny z Grabowa był z pewnością najbar

Rys. 48. Herb Sulima.

Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. III, Warszawa 1900, s. 84.

Zawisza podczas podróŜy z Reynevanem spotkał rycerza

tego lwa. Główny bohater Trylogii rozpoznał w nim przedstawiciela rodu Unruh.

Herb tej rodziny miał w polu wspiętego w lewą stronę, dwuogoniastego lwa. Henryk von

Riedeburg, starosta strzeliński, którego Reynevan spotkał, gdy wspólnie z wojskiem

Narrenturm […], s. 62; Herby rycerstwa polskiego na Zamku w KurnikuJerzy Wisłocki, Kurnik 1988, s. 898.

, Warszawa 1899, s. 17, 41.

w „Narrenturm” był słynny herb Sulima Zawiszy

Czarnego. Tarcza tego herbu była przedzielona na pół. W górnej, złotej części znajdowała

ę. W dolnej, czerwonej

się ten sam orzeł co

ywało znacznie mniej rodzin niŜ dwu

najbardziej znanym jego

, t. III, Warszawa 1900, s. 84.

a mającego na tarczy

rozpoznał w nim przedstawiciela rodu Unruh.

dwuogoniastego lwa. Henryk von

, którego Reynevan spotkał, gdy wspólnie z wojskiem

Herby rycerstwa polskiego na Zamku w Kurniku, t. IV, oprac.

biskupim prowadził jeń

szachownicę 41.

Johann Siebmacher,

Podczas kolejnych przygód Reynevan miał styczno

rycerzami. Jednym z nich, nosz

karpiem na tarczy był von Glaubitz.

był to Kottwitz (Kotwitz).

Glaubitzów zaś karpia, a Kottwitzów pas. Podczas odbywaj

rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.

Miał on bowiem na tarcz

herb naleŜy do Seidlitzów czy Kurzbachów. Otó

posługiwała się rodzina Kurzbachów

Rys. 50

Johann Siebmacher,

41

Andrzej Sapkowski, Narrenturm 42

Ibidem, s. 272, 282, 323, 324; Johann Siebmacher,

103

biskupim prowadził jeńców podejrzanych o sprzyjanie husytom nosił na tarczy

Rys. 49. Herby rodzin Unruh i von Riedeburg

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55

Podczas kolejnych przygód Reynevan miał styczność z

z nich, noszącym w herbie trzy ryby był Seidlitz. Drugim, ze złotym

karpiem na tarczy był von Glaubitz. Trzecim zaś, mający czerwony

Kottwitz (Kotwitz). Herb rodziny Seidlitzów rzeczywiście przedstawia trzy ryby,

, a Kottwitzów pas. Podczas odbywającego się

rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.

Miał on bowiem na tarczy trzy ryby w polu czerwonym. Bohater nie był pewien czy ten

y do Seidlitzów czy Kurzbachów. OtóŜ trzema rybami w polu czerwonym

rodzina Kurzbachów 42.

. 50. Herby Seidlitzów, Glaubitzów i Kottwitzów

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55

Narrenturm […], s. 66. Ibidem, s. 272, 282, 323, 324; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605 […], s. 60.

rzyjanie husytom nosił na tarczy

Herby rodzin Unruh i von Riedeburg.

, Norynberga 1701, s. 55, 61.

ść z trzema herbownymi

cym w herbie trzy ryby był Seidlitz. Drugim, ze złotym

cy czerwony pas w srebrnym polu

cie przedstawia trzy ryby,

cego się w Ziębicach turnieju

rycerskiego Reynevan miał problem z zakwalifikowaniem pochodzenia jednego z rycerzy.

y trzy ryby w polu czerwonym. Bohater nie był pewien czy ten

trzema rybami w polu czerwonym

i Kottwitzów.

, Norynberga 1701, s. 55, 60, 61.

[…], s. 60.

BłaŜej Jakubowski herbu Poraj był towarzyszem

Glaubitza. Polacy o nazwisku Jakubowski posługiwali si

Jednym, rzeczywiście był

polu. Drugim herbem uŜ

uŜywał wspomniany w „Lux perpetua”

czerwonym, pionowo poło

ten sam topór, lecz umieszczony pod k

pod Krakowem. Wieś ta le

Adam Boniecki,

Kolejnymi wspomnianym

z rodu Hobergów. Herb Bo

(Lossaw) rzeczywiście widnieje wspi

dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał

wyobraŜać szczyt góry nad srebrno

opisany prawidłowo44

43 Andrzej Sapkowski, Narrenturm […], s. 262, 314. 44 Andrzej Sapkowski, Narre174.

104

ej Jakubowski herbu Poraj był towarzyszem wyŜej wymienionego

Polacy o nazwisku Jakubowski posługiwali się co najmniej dwoma herbami.

cie był Poraj – srebrna, pięciolistna róŜa umieszczona w czerwonym

polu. Drugim herbem uŜywanym przez tę rodzinę był zaś Topór. Tego

wspomniany w „Lux perpetua” Andrzej Balicki. Herb ten przedstawia w polu

czerwonym, pionowo połoŜony topór, zwrócony w lewą stronę. W klejnocie za

lecz umieszczony pod kątem. Ród Balickich, wziął nazw

ś ta leŜy na gruntach stanowiących gniazdo rodowe Toporczyków

Rys. 51. Herby Poraj i Topór.

Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 76, 82.

wspomnianymi herbowymi rycerzami byli BoŜywoj de Lossow

rodu Hobergów. Herb BoŜywoja przedstawiać miał złotego rysia. W herbie rodu Lossow

ście widnieje wspięty na dwie łapy, złoty ryś. Tarcza jest w skos

dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał

szczyt góry nad srebrno – czerwoną szachownicą. Ten herb równie

Narrenturm […], s. 283, 289, 291 – 292; Zbigniew Leszczyc,

Narrenturm […], s. 283, 323; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605

ej wymienionego rycerza –

co najmniej dwoma herbami.

a umieszczona w czerwonym

Topór. Tego właśnie herbu

Herb ten przedstawia w polu

. W klejnocie zaś występuje

Ród Balickich, wziął nazwę od wsi Balice

gniazdo rodowe Toporczyków43.

, t. I, Warszawa 1899, s. 76, 82.

Ŝywoj de Lossow i ktoś

W herbie rodu Lossow

ty na dwie łapy, złoty ryś. Tarcza jest w skos

dzielona, jedno pole jest koloru białego, drugie czerwonego. Herb Hobergów miał

. Ten herb równieŜ został

292; Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej

Wappenbuch von 1605 […], s. 166,

Rys. 52

Johann Siebmacher,

Hoberg był jednym z uczestnik

rycerskiego. Pozostali to mi

Bibersteinów z jelenim poro

baranie głowy Haugwitzów, turze łby Zettritzów, ryby Seidlitzów.

Polaków. Widać było herby Staryko

przedstawiał trzy złote kopie uło

wyobraŜenie połowy kozła, zwróconego w prawa stron

jeleni róg. Herb rodziny Haugwitz przedstawiał barani

polu, Zettritz i Seidlitz

Starykoń to herb przedstawiaj

czarnym pasem, w czerwonym polu. W

Jan i Piotr Szafrańcowie wymienieni

z Abdankiem. Doliwa to w polu bł

Jastrzębiec to złota podkowa z krzy

natomiast jastrząb zwrócony w prawa stron

W polu herbu Łodzia widniała złota łód

opisany w „Lux perpetua” Andrzej z

45

Ibidem, s. 323; idem, Lux perpetua Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 476; Boniecki, Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 293.

105

Rys. 52. Herby rodzin de Lossow (Lossaw) i Hoberg

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 166, 174.

Hoberg był jednym z uczestników organizowanego przez Jana Zi

rycerskiego. Pozostali to między innymi Polak herbu Jelita, przedstawiciel rodu

Bibersteinów z jelenim poroŜem na tarczy. Pośród pozostałych spotka

baranie głowy Haugwitzów, turze łby Zettritzów, ryby Seidlitzów. Nie brakowało równie

było herby Starykoń, Awdaniec, Doliwa, Jastrzębiec i Łodzia. Herb Jelita

przedstawiał trzy złote kopie ułoŜone na kształt gwiazdy, w klejnocie za

enie połowy kozła, zwróconego w prawa stronę. Biberstenowie mieli w herbie

ny Haugwitz przedstawiał baranią głowę umieszczon

i Seidlitz, jak juŜ wspomniałem, mieli w herbach

rzedstawiający białego konia, ze złotymi kopytami przepasanego

pasem, w czerwonym polu. W klejnocie znajdował się topór.

cowie wymienieni kilkakrotnie w III tomie. Awd

Abdankiem. Doliwa to w polu błękitnym srebrny pas, a na nim trzy czerwone ró

ec to złota podkowa z krzyŜem, umieszczona w błękitnym polu, w klejnocie

b zwrócony w prawa stronę, w prawym szponie trzymaj

Łodzia widniała złota łódź bez Ŝagli i masztu. UŜywał

perpetua” Andrzej z Bnina45.

Lux perpetua […], s. 261, 288; Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 476; Herby rycerstwa polskiego[…], t. IV, s. 866

, t. I, Warszawa 1899, s. 293.

Herby rodzin de Lossow (Lossaw) i Hoberg.

, Norynberga 1701, s. 166, 174.

ów organizowanego przez Jana Ziębickiego turnieju

dzy innymi Polak herbu Jelita, przedstawiciel rodu

ród pozostałych spotkać moŜna było

Nie brakowało równieŜ

ębiec i Łodzia. Herb Jelita

one na kształt gwiazdy, w klejnocie zaś znajdowało się

. Biberstenowie mieli w herbie

umieszczoną w czerwonym

w herbach turzą głowę i ryby.

cy białego konia, ze złotymi kopytami przepasanego

topór. Posługiwali się nim

Awdaniec to herb toŜsamy

kitnym srebrny pas, a na nim trzy czerwone róŜe.

kitnym polu, w klejnocie

, w prawym szponie trzymający podkowę.

Ŝywał go między innymi

Herby rycerstwa polskiego[…], t. I, s. 291, 306; […], t. IV, s. 866 – 867; Adam

Adam Boniecki, Herbarz Polski

Johann Siebmacher,

Rys. 55

Adam Boniecki, Herbarz Polski

106

Rys. 53. Herby Jelita i Biberstein.

Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 333, Johann Siebmacher,

1605, Norynberga 1701, s. 32.

Rys. 54. Herby Haugwitzów i Zettritzów.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 60, 153.

55. Herby Starykoń, Doliwa, Jastrzębiec, Łodzia

Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 200, 309, 332; idem,

Warszawa 1904, s. 82.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von

, Norynberga 1701, s. 60, 153.

biec, Łodzia.

, t. I, Warszawa 1899, s. 200, 309, 332; idem, Herbarz Polski, t. VII,

Podczas trwania turnieju w Zi

herbowymi postaciami.

skojarzył z rodziną von Baruth, towarzyszył mu

von Baruth (Barut) rzeczywi

jak i w klejnocie. Rawicz natomiast to herb przedstawiaj

dłońmi, w koronie siedzą

równieŜ znajduje się niedź

Rys. 56

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605

Kolejna postacią

Ogończyk. W rzeczywisto

Przedstawiał on połow

z półpierścieniem. W klejnocie

Towarzystwa Krzychowi dotrzymywał rycerz maj

czerwonym pień drzewa, w który wbity jest krzy

46

Andrzej Sapkowski, Narrenturm 47

Ibidem, s. 339;idem, Lux perpetua […], s. 226; Bartosz Paprocki, Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej

107

Podczas trwania turnieju w Ziębicach Reynevan miał styc

. Dwie z nich ich rozpoznał. Młodzieńca z turem na wamsie

von Baruth, towarzyszył mu naomiast jakiś polski Rawicz. Rodzina

zeczywiście ma w herbie zwróconego w lewo tura. Zarówno na tarczy

jak i w klejnocie. Rawicz natomiast to herb przedstawiający kobiet

mi, w koronie siedzącą na czarnym niedźwiedziu, kroczącym w prawo. W klejnocie

edźwiedź46.

Rys. 56. Herby rodziny von Baruth (Barut) i Rawicz

Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 67; Adam Boniecki,

Warszawa 1899, s. 38.

Kolejna postacią w I tomie legitymującą się herbem był Krzych Ko

czyk. W rzeczywistości rodzina Kościelskich posługiwała si

Przedstawiał on połowę strzały, skierowaną ku górze, u dołu za

cieniem. W klejnocie były dwie, dziewicze ręce wyci

Towarzystwa Krzychowi dotrzymywał rycerz mający na tarczy Nieczuj

drzewa, w który wbity jest krzyŜ, bądź miecz 47.

Narrenturm […], s. 325, Herby rycerstwa polskiego[…], t. III, s. 818 Ibidem, s. 339;idem, Lux perpetua […], s. 226; Bartosz Paprocki, Herby rycerstwa polskiego

Herby szlachty polskiej […], s. 244 – 245, Herby rycerstwa polskiego

bicach Reynevan miał styczność z kolejnymi

ńca z turem na wamsie

ś polski Rawicz. Rodzina

cie ma w herbie zwróconego w lewo tura. Zarówno na tarczy

kobietę z podniesionymi

cym w prawo. W klejnocie

Herby rodziny von Baruth (Barut) i Rawicz.

Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. I,

herbem był Krzych Kościelski herbu

cielskich posługiwała się tym herbem.

u górze, u dołu zaś połączoną

ce wyciągnięte ku górze.

cy na tarczy Nieczuję – w polu

[…], t. III, s. 818 – 819. rycerstwa polskiego […], s. 522,

Herby rycerstwa polskiego[…], t. II, s. 595.

Adam Boniecki, Herbarz Polski

Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwa

się herbem Wieniawa. Dobko został herbow

polu znajdowała się czarna głowa

pierścieniem w nosie. W klejnocie herbu umieszczon

Adam Boniecki,

W końcowej częś

rycerzy ślaskich. Są to herby von Rungh

czerwnonym polu, von Oppeln

polu. Choć opisy sa uproszczone to nie mo

prawdziwości49.

48

Andrzej Sapkowski, Narrenturm325, Zbigniew Leszczyc, Herby szlachty polskiej 49

Andrzej Sapkowski, Narrenturm

108

Rys. 57. Herby Ogończyk i Nieczuja.

Herbarz Polski, t. I, Warszawa 1899, s. 57; idem, Herbarz Polski

193.

Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwa

Dobko został herbownym Wieniawy w 1400 roku. W czerwonym

ę czarna głowa Ŝubra z dwoma małymi, czerwonymi

cieniem w nosie. W klejnocie herbu umieszczony jest ukoronowany lew z mieczem

Rys. 58. Herb Wieniawa.

Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. II, Warszawa 1900, s. 125

cowej części I tomu wystepują wspomnienia kilku kolejnych herbórw

ą to herby von Rungh – dwie srebrne, skrzyrzowane kłonice na

czerwnonym polu, von Oppeln – srebrny osęk, Kauffung – czerwony stopie

opisy sa uproszczone to nie moŜna mieć zadnych wą

Narrenturm […], s. 347; Zenon Hubert Nowak, Puchała DobiesławHerby szlachty polskiej […], s. 326 – 327.

Narrenturm […], s. 405, 474, 476.

Herbarz Polski, t. IV, Warszawa 1901, s.

Szerzej omówiony w poprzednim podrozdziale Dobieslaw Puchała miał posługiwać

w 1400 roku. W czerwonym

z dwoma małymi, czerwonymi rogami oraz

y jest ukoronowany lew z mieczem48.

arszawa 1900, s. 125

wspomnienia kilku kolejnych herbórw

dwie srebrne, skrzyrzowane kłonice na

czerwony stopień w srebrnym

zadnych wątpliwości co do ich

Puchała Dobiesław […], s. 323 –

Johann Siebmacher,

Johann Siebmacher,

Akcję drugiego tomu

znajomymi Polakami. Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj

Czewoja, wspomniany przeze mnie

Szreniawa i Jerzy Skirmut herbu Odrow

podszywał się pod Rawicza, bowiem nikt o takim nazwisku

herbowy. Rodzina śyrowski

przedstawia w polu bł

Kuropatwowie osiedli

Wcześniej zamieszkiwali we wsi Grodziny. Piecz

prawdopodobnie w końcu XIV wieku.

kształt litery „S” w polu czerwonym. W klejnocie, pomi

znajduje się lew. W niektórych wersjach herbu ów lew nie wys

nie występuje na liście herbowych herbu Odrow

109

Rys. 59. Herby von Rungh, von Oppeln.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 55, 153.

Rys. 60. Herb rodziny Kauffung.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 162

drugiego tomu Trylogii rozpoczyna między innymi spotkanie Reynevana ze

Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj

Czewoja, wspomniany przeze mnie wcześniej Jan Kuropatwa z Ła

i Jerzy Skirmut herbu OdrowąŜ. Adam Wejdnar bądź był

pod Rawicza, bowiem nikt o takim nazwisku nie jest wymieniany jako

śyrowskich zaś naleŜała do grona herbowych Czewoi. Herb

przedstawia w polu błękitnym miecz, a po jego bokach dwie zł

w Łańcuchowie prawdopodobnie w pocz

niej zamieszkiwali we wsi Grodziny. Pieczętować się herbem

prawdopodobnie w końcu XIV wieku. Na herbie Jana widnieje biała rzeka płyn

w polu czerwonym. W klejnocie, pomiędzy tr

lew. W niektórych wersjach herbu ów lew nie występuje. Nazwisko Skirmut

herbowych herbu OdrowąŜ. Sam herb natomiast przedstawiał biał

, Norynberga 1701, s. 55, 153.

, Norynberga 1701, s. 162

dzy innymi spotkanie Reynevana ze

Byli to Adam Wejdar herbu Rawicz, Mikołaj śyrowski herbu

z Łańcuchowa herbu

był postacią fikcyjną bądź

nie jest wymieniany jako

ych Czewoi. Herb ten

miecz, a po jego bokach dwie złote podkowy.

cuchowie prawdopodobnie w początkach XV wieku.

herbem Szreniawa zaczęli

Na herbie Jana widnieje biała rzeka płynąca na

dzy trąbami myśliwskimi

ępuje. Nazwisko Skirmut

. Sam herb natomiast przedstawiał białą

strzałę z rozdzielonym na dwa ko

pawie pióra50.

Adam Boniecki, Herbarz Polski

Dwa herby wymienione s

dotyczącej ewentualnego okupu

winiarskie w polu w skos dzielonym

blankowany, srebrny bal w czarnym polu

opisy herbów tych dwóch rodów

Johann Siebmacher,

We fragmencie II tomu, opisuj

biskupiego, znajdującego si

50 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy […], s. 16, rycerstwa polskiego […], t. IV, s. 946 s. 233. 51 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy

110

z rozdzielonym na dwa końcem, skierowaną ku górze. W klejnocie znajdowały si

Rys. 61. Herby Szreniawa i OdrowąŜ.

rz Polski, t. III, Warszawa 1900, s. 84; idem, Herbarz Polski

s. 233.

Dwa herby wymienione są równieŜ w czasie rozmowy Prokopa z podwładnymi

cej ewentualnego okupu za poległych juŜ rycerzy. Były to mianowicie no

w skos dzielonym mające być herbem Dietriechsteinów oraz

blankowany, srebrny bal w czarnym polu – herb hrabiego Nesselrode. S

opisy herbów tych dwóch rodów51.

Rys. 62. Herby Dietrichsteinów i Nosselrode.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 6, 125.

We fragmencie II tomu, opisującym bitwę pod Nysą znalazł si

ącego się na chorągwi. Miały to być czarne orły i czerwone lilie.

Ŝy bojownicy […], s. 16, Herby rycerstwa polskiego […], t. II, s. 610 […], t. IV, s. 946 – 947; Adam Boniecki, Herbarz Polski, t. XIII, Warszawa

y bojownicy […], s. 30 – 31; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605

ku górze. W klejnocie znajdowały się

Herbarz Polski, t. XIII, Warszawa 1909,

w czasie rozmowy Prokopa z podwładnymi

. Były to mianowicie noŜe

herbem Dietriechsteinów oraz

herb hrabiego Nesselrode. Są to prawdziwe

Herby Dietrichsteinów i Nosselrode.

, Norynberga 1701, s. 6, 125.

znalazł się równieŜ opis herbu

czarne orły i czerwone lilie.

[…], t. II, s. 610 – 611; Herby , t. XIII, Warszawa 1909,

Wappenbuch von 1605 […], s. 6.

Rzeczywiście w herbie biskupa

herbowej widnieją dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym

Johann Siebmacher,

Kwestia heraldyki w pow

się jednak wraŜenie, Ŝe

początku Trylogii. Nie jest to jednak zarzut powa

częstotliwości występowania opisów s

tym prawdopodobnie zostało

Aby przygotować tak dokła

literatury tematycznej. Po pierwsze wyobra

z rzeczywistością. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówi

fachowej terminologii.

przedstawione w sposób nie odbie

informacjami są przypadki

Wejdnarów oraz herbu Odrow

opracowanie herbów ryce

Śląsku” ukazały się dopiero w 2001 roku, a wi

W tej kwestii musiał wi

Podsumowując naleŜy stwierdzi

bardzo dobrze, a autorowi udało ustrzec si

52 Andrzej Sapkowski, BoŜy bojownicy

111

cie w herbie biskupa wrocławskiego, na podzielonej na cztery cz

dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym

Rys. 63. Herb biskupa wrocławskiego.

Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605, Norynberga 1701, s. 11.

Kwestia heraldyki w powieści stoi na wysokim poziomie. Z czasem

Ŝe herby przestają być uwaŜane przez autora za tak istotne jak na

. Nie jest to jednak zarzut powaŜny, bowiem mimo mniejszej

ępowania opisów są one tak samo rzetelnie i dokładnie wykonane. Poza

zostało to podyktowane załoŜoną przez autora struktur

tak dokładny opis herbów autor musiał zapoznać

literatury tematycznej. Po pierwsze wyobraŜenia herbowe w zasadzie zawsze s

. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówią

fachowej terminologii. Zarówno herby rycerstwa polskiego jak i

przedstawione w sposób nie odbiegający od rzeczywistości. Jedynymi nieprawdziwymi

przypadki uŜywania herbu Rawicz przez przedstawiciela rodziny

Wejdnarów oraz herbu OdrowąŜ przez Skirmuta. Uznanie natomiast nale

opracowanie herbów rycerzy śląskich. Pierwsze tomy ksiąŜki „Herby szlacheckie na

dopiero w 2001 roku, a więc po ukończeniu pierwszego tomu

W tej kwestii musiał więc Sapkowski oprzeć się na herbarz

Ŝy stwierdzić, Ŝe ogólny obraz tej części powie

bardzo dobrze, a autorowi udało ustrzec się powaŜniejszych pomyłek.

y bojownicy […], s. 413; Johann Siebmacher, Wappenbuch von 1605

wrocławskiego, na podzielonej na cztery części tarczy

dwa czarne orły w polu złotym i lilie w polu czerwonym52.

, Norynberga 1701, s. 11.

wysokim poziomie. Z czasem jednak odnosi

ane przez autora za tak istotne jak na

ny, bowiem mimo mniejszej

one tak samo rzetelnie i dokładnie wykonane. Poza

przez autora strukturą powieści.

herbów autor musiał zapoznać się z szeroką gamą

e w zasadzie zawsze są zgodne

. Poza tym narrator oraz bohaterowie Trylogii mówiąc o herbach uŜywają

wno herby rycerstwa polskiego jak i śląskiego są

ci. Jedynymi nieprawdziwymi

zedstawiciela rodziny

nanie natomiast naleŜy się za

ki „Herby szlacheckie na

czeniu pierwszego tomu Trylogii.

na herbarzach niemieckich.

ci powieści przestawia się

niejszych pomyłek.

Wappenbuch von 1605 […], s. 125.

112

PODSUMOWANIE

Akcja powieści Andrzeja Sapkowskiego toczy się w ciekawych, obfitujących

w waŜne wydarzenia czasach historycznych. Taki, a nie inny dobór miejsca akcji oraz

bohaterów musiał spowodować częste goszczenie postaci historycznych na kartach

Trylogii. Jeśli wi ęc chodzi o prawdziwość opisów tych osób to ogólny efekt pracy

Sapkowskiego jest zadowalający. Choć wkradło się kilka błędów i nieścisłości, to były

one celowym zabiegiem, bądź nie miały wpływu na fabułę. Opis papieŜy i antypapieŜy

opierający się na przepowiedni św. Malachiasza oraz fragmenty poświęcone urzędującym

w czasie trwania powieści są wolne od jakichkolwiek pomyłek. Daty wyboru na urząd,

prawdziwe nazwiska, herby, daty śmierci doskonale zgadzają się z rzeczywistością. Biskup

Konrad Oleśnicki jako postać istotna dla fabuły wspominany jest dość często i co za tym

idzie dość dokładnie opisany. Daty osiągania przez niego kolejnych etapów kariery

kościelnej zgadzają się co do dnia. Za pewien rodzaj odstępstwa moŜna uznać stwierdzenie

jednego z bohaterów, które miało paść w 1425 roku, Ŝe Oleśnicki został biskupem

Wrocławia osiem lat wcześniej. W zaleŜności od sposobu liczenia wynika, Ŝe Konrad

został biskupem w 1417 lub 1418 roku. Faktycznie pod koniec 1417 roku został

wyznaczony do objęcia diecezji wrocławskiej, sam urząd objął na początku roku

następnego. Inna niezgodność z rzeczywistością dotyczyła wyglądu zewnętrznego biskupa.

Te sprawę wyjaśnił sam autor podczas rozmowy ze Stanisławem Beresiem, kiedy to

stwierdził, atrakcyjny wygląd Oleśnickiego był bardzo istotny dla fabuły. Jeśli chodzi

o Prokopa Wielkiego to wszystkie informacje moŜliwe do sprawdzenia okazały się

prawdziwe, a rzeczy takie jak problemy zdrowotne hetmana czy jego zachowanie prywatne

to juŜ czysta licentia poetica autora Trylogii. Fakty dotyczące polskich dostojników

kościelnych, takich jak Zbigniew Oleśnicki, Mikołaj Trąba, Jan Kropidło, Zawisza

z Kurozwęk, Andrzej Bniński, Henryk z Wierzbna czy Władysław z Oporowa zasadniczo

nie odbiegają od rzeczywistości historycznej. Nie zgadzają się jedynie prawdopodobny

wiek biskupa Kropidły w dniu śmierci, daty objęcia przez Bnińskiego probostwa

w Międzyrzeczu i kanonii poznańskiej, daty objęcia przez Władysława z Oporowa urzędu

prepozyta łęczyckiego. Inne niŜ w rzeczywistości są równieŜ daty objęcia przez Orsiniego

funkcji legata papieskiego w Niemczech, Czechach i na Węgrzech. Mikołaj z Kuzy,

nazywany w 1425 roku wielebnym przyjął świecenia kilka lat później, to jest w 1432 roku.

Jeśli zaś chodzi o Jagiełłę i Sońkę Holszańską to jedyną nieścisłością jest data

postanowień, Ŝe to Witold przyjmie koronę czeską. W rzeczywistości miały one miejsce

113

kilka miesięcy wcześniej niŜ napisał Sapkowski. Zygmuntowi Korybutowiczowi autor

poświęcił nawet krótki wywód genealogiczny, a błąd w informacjach o księciu dotyczył

terminu jego wjazdu do Pragi. ZwaŜywszy na dokładne opisanie takich rzeczy jak

pochodzenie, motywy działania księcia, kilkudniowa niezgodność dat traci na znaczeniu,

a dodatkowo nie wpływa w Ŝaden sposób na fabułę. Fakty przytoczone w kontekście

omówienia sytuacji w Europie, informacje dotyczące zachodnich władców – Henryka

śeglarza i Eryka Pomorskiego choć zdawkowe to bardzo trafne i prawdziwe. Jeśli zaś

sprawa tyczy się królów angielskiego i francuskiego to źle zdefiniowany został stopień

pokrewieństwa regenta z małoletnim królem oraz przesunięte w czasie wykrycie choroby

psychicznej Karola VI. Fakty dotyczące Bolesława V Wołoszka, Ludwika Oławskiego,

Ludwika Brzeskiego w Ŝadnym stopniu nie odbiegają od prawdy historycznej. Niewielkie

wątpliwości dotyczą stosunku Heleny raciborskiej do husytów, ale w tym konkretnym

przypadku nie istnieją dane umoŜliwiające zdecydowane określenie jej sympatii

politycznych. Konrad Kantner w rzeczywistości był tylko współwłaścicielem części ziem,

które Sapkowski w powieści nadał mu w całkowite władanie. Nie spełniły się teŜ plany

mariaŜu jego syna z córką Jana Hohenzollerna. Kaspar Schlick natomiast został

sekretarzem Luksemburczyka rok później niŜ napisał autor Trylogii. MoŜliwe do

zweryfikowania informacje dotyczące Jana, Henryka i Eufemii Ziębickich oraz Jana

i Ulryka von Bibestein są prawdziwe. Lekkie wątpliwości moŜna mieć tylko co do wieku

Eufemii, ale literatura biograficzna nie pozwala wyjaśnić ich do końca. Fragmenty

powieści poświęcone dowódcom husyckim w ogólnych ramach są równieŜ prawdziwe.

Historiografia uznała Jana Capka z San za jednego z głównych winowajców poraŜki wojsk

taborycko – sierocych pod Lipanami. Andrzej Sapkowski zaś potraktował tę postać

łagodniej przypisując mu dobre intencje. Jan Kolda przez tydzień dłuŜej niŜ zostało podane

bronił się na ŚlęŜy. Pozostali hetmani zostali opisani w zgodzie z historią. śyciorysy

Joanny d’Arc oraz Jana Gutenberga, choć krótkie zostały napisane z ogromna dbałością

o szczegóły. Zawisza Czarny z Grabowa zaś opowiada o swoim Ŝyciu w sposób bardzo

dokładny, nie pomijając istotnych fragmentów. Na kartach powieści znajduje równieŜ

odzwierciedlenie jego przysłowiowe wręcz poczucie honoru. Tak jak wspomniałem

wcześniej autor nie ustrzegł się drobnych błędów, jednak Ŝadnej z pomyłek nie moŜna

uznać za karygodną. Część przeinaczeń została podyktowana wymaganiami fabuły.

Umieszczenie akcji powieści fantastycznej w prawdziwych realiach było nowością

zarówno dla autora jak i czytelnika. Dotychczasową twórczość Sapkowskiego, z małymi

wyjątkami naleŜy uznać za stricte fantastyczną. Dlatego więc naleŜy docenić wkład

114

piszącego w poznanie okoliczności, zasady funkcjonowania średniowiecznego Śląska,

Czech i Polski. Autor musiał wykonać ogrom pracy badawczej by poznać tak dokładne

informacje dotyczące postaci historycznych tamtego okresu, jak daty urodzenia,

panowania, koneksje rodzinne na bardzo skomplikowanej mapie politycznej Śląska. Poza

tym swoboda twórcza musiała w jakiś sposób zostać ograniczona przez pewne ramy

historyczne. Dla czytelnika, zwłaszcza polskiego nowością jest gatunek w jaki ta powieść

się wpisuje. Na polskim rynku wydawniczym nie było jeszcze tak dobrze opracowanej

i napisanej ksiąŜki zaliczanej do fantasy historycznej.

Kwestie heraldyczne zostały potraktowane przez autora Trylogii w sposób

nierówny. Wiadomo, Ŝe nie sposób napisać powieści, której akcja toczy się

w średniowieczu, bez choćby wspomnień dotyczących herbów. Tego Sapkowskiemu

oczywiście zarzucić nie moŜna, ale odnosi się wraŜenie, Ŝe jego zapał do opisywania

herbów stopniowo gasł. Nigdy jednak poziom opisów, informacji dotyczących herbów nie

spadł poniŜej pewnego, wysokiego poziomu. Nie mam na myśli celowych zabiegów, jak

na przykład tworzenie postaci fikcyjnych legitymujących się rzeczywistymi herbami.

Wiadomo równieŜ, Ŝe poświecenie zbytniej uwagi herbom mogłoby czytelnika znudzić.

Tym niemniej pierwszy tom powieści obfituje wręcz w bohaterów herbowych, w drugim

jest ich znacznie mniej, w trzecim natomiast pojawia się dosłownie kilka wspomnień.

MoŜliwe, Ŝe podyktowane jest to fabułą ksiąŜki. „Narrenturm” jako część pierwsza miał

być moŜe wprowadzić czytelnika w realia epoki, w „BoŜych wojownikach” autor skupił

się na opisach działań wojennych, a najistotniejszym wątkiem „Lux perpetua” był wątek

miłości Reynevana do Jutty. W Ŝaden sposób nie zmienia to faktu, Ŝe kwestie heraldyczne,

choć coraz uboŜsze, stoją na wysokim poziomie. WyobraŜenia herbowe w powieści nie

odbiegają w Ŝaden sposób od faktycznych. Zdarzają się nawet sytuacje, gdzie bohaterowie

opisując herby uŜywają fachowej terminologii. Szczególnie godne podziwu jest doskonałe

opracowanie herbów rycerstwa śląskiego.

115