poslovni-plan

1

REGIONALNA RAZVOJNA AGENCIJA ZA SJEVERNU CRNU GORU

Poslovni plan (2007 - 2010)

FORS Montenegro Poslovni Plan 2007-2010

2

SADRŽAJ

SADRŽAJ..........................................................................................................................................2

1. IZVRŠNI REZIME..........................................................................................................................4

1.1 Uvod ........................................................................................................................................................................... 4

1.2 Regionalna ekonomska strategija i proces ......................................................................................................... 5

1.3 Finansije .................................................................................................................................................................... 6

1.4 Ciljevi i rezultati ....................................................................................................................................................... 6

2. EKONOMSKI, POLITIČKI I INSTITUCIONALNI KONTEKST ...................................................6

2.1 Uvod ........................................................................................................................................................................... 6

2.2 Ekonomski kontekst: Ključna pitanja................................................................................................................... 7

2.3 Politički i institucionalni kontekst ...................................................................................................................... 12

3. REGIONALNA EKONOMSKA STRATEGIJA..........................................................................14

3.1 Uvod ......................................................................................................................................................................... 14

3.2 Strateški ciljevi ....................................................................................................................................................... 15

3.3 Monitoring implementacije (Strategije) .............................................................................................................. 26

3.4 Ažuriranje strategije............................................................................................................................................... 27

4. PODRŠKA PROCESU REGIONALNOG RAZVOJA ...............................................................27

4.1 Monitoring ............................................................................................................................................................... 27

4.2 Implementacija projekta CRDA-E........................................................................................................................ 28

4.3 Regionalna podrška i koordinacija razvoja MSP .............................................................................................. 29

4.4 Uticaj na oblikovanje politike regionalnog razvoja .......................................................................................... 31

5. NASTANAK FORS MONTENEGRO KAO REGIONALNE RAZVOJNE AGENCIJE ............33

5.1 Uvod ......................................................................................................................................................................... 33

5.2 Organizaciona stuktura......................................................................................................................................... 33

5.3 Organizacioni razvoj.............................................................................................................................................. 35

5.4 Upravljanje i odgovornost .................................................................................................................................... 36


3

6. BUDŽET ......................................................................................................................................37

6.1 Uvod ......................................................................................................................................................................... 37

6.2 Operativni budžet................................................................................................................................................... 37

6.3 Sufinansiranje......................................................................................................................................................... 41

7. OČEKIVANI REZULTATI I ODRŽIVOST ..................................................................................41

7.1 Rezultati................................................................................................................................................................... 41

7.2 Očekivani efekti...................................................................................................................................................... 44

7.3 Održivost ................................................................................................................................................................. 45


4

1. Izvršni rezime

Ovaj dokument predstavlja poslovni plan Fondacije za razvoj sjevera Crne Gore, FORS Montenegro u vezi sa aktivnostima koje će biti preduzete u ekonomskom subregionu sjeverne Crne Gore u periodu od juna 2007. godine do juna 2010. godine. Ovaj dokument je pripremljen u skladu sa smjernicama projekta EU za regionalni ekonomski razvoj (EURED II) za izradu poslovnih planova regionalnih razvojnih agencija u Bosni i Hercegovini, gdje su procesi regionalizacije u skladu s metodologijom i standardima EU najviše odmakli u odnosu na zemlje regiona jugoistočne Evrope. Ovaj Poslovni plan je napravljen za Savjet strateških partnera FORS-a, Upravni odbor, zaposlene i donatore koji podrzavaju FORS, kao vodič za razumijevanje organizacije i budućih razvojnih aktivnosti FORS Montenegro u sjevernom subregionu Crne Gore. Dokument ce putem web stranice FORS Montenegro i na druge nacine biti na raspolaganju i drugim zainteresovanim akterima razvoja sjevera Crne Gore.

1.1 Uvod FORS Montenegro, kao začetak regionalne razvojne agencije (RDA), je izgrađena na regionalnom principu a njeni osnivači su zaposleni u CHF koji je i najveci podržavalac njenog rada i aktivnosti. Kad je u pitanju uspostavljanje FORS Montenegro, značajno je istaći da je proces započeo upravo od onih koji su najdirektnije bili uključeni u razvojne inicijative u zajednicama na sjeveru Crne Gore, a to su bili pripadnici CHF International kao pojedinci, zajedno sa predstavnicima opština-partnera, koji su izražavali svoju inicijativu i definisali neophodnost osnivanja jednog tijela koje bi usmjeravalo i vodilo ekonomski razvoj u regiji. Rezultat je bilo osnivanje FORS Montenegro kao buduće regionalne razvojne agencije za sjevernu Crnu Goru, u 2006. godini. U toku proteklog kratkog perioda, za nešto malo više od jedne godine postojanja, FORS Montenegro je preuzela vrlo važnu ulogu u implementaciji razvojnih projekata na sjeveru Crne Gore. U vršenju ovih aktivnosti, FORS je sarađivao sa drugim učesnicima u ekonomskom razvoju u regiji, kao što su Vladina ministarstva, predsjednici opština, poslovni ljudi, predstavnici sektora poljoprivrede, obrazovanja, kulture, turizma, zdravstva, nevladinih organizacija, itd. Kroz ovu vrijednu saradnju, FORS je počeo da zadobija povjerenje navedenih institucija i bio je konsultovan ili uključen u različite aktivnosti razvoja, prije svega razvoj i implementaciju projekata za lokalne zajednice. U toku svog dosadašnjeg postojanja, FORS je realizovao ili započeo realizaciju različitih aktivnosti, prvenstveno u sledećim oblastima djelovanja: • Regionalno pozicioniranje (postavljanje prioriteta, identifikacija, podrška u implementiranju i

implementiranje projekata) • Podrška projektima koji jačaju zajednice putem ekonomskog razvoja • Istraživanja i analize • Druge aktivnosti (učešće na konferencijama, studijska putovanja, itd)

FORS teži da postane i razvija se kao “organizacija koja uči” kroz kontinuirano usavršavanje, upoznavanje s najboljom evropskom praksom, praćenje napretka zajednice i mjerenje rezultata. FORS teži da u budućnosti usmjeri svoje napore i aktivnosti na sljedeća polja:


5

• Dalje jačanje veza sa strateškim partnerima. Primarno u cilju sufinansiranja vlastitih aktivnosti te povezivanja donatora i strateških partnera.

• Izradu socio-ekonomske analize (SEA) kao osnove za pripremu regionalne razvojne strategije za sjeverni subregion Crne Gore

• Koordinaciju/savjetovanje opštinske administracije i usmjeravanje njihovog rada ka ekonomskom razvoju.

• Pomoć lokalnoj samoupravi u odredjivanju prioriteta i izradi/ažuriranju strateških planova • Usluge lokalnim i državnim organima u vidu praćenja projekata finansiranih iz državnih fondova • Osiguranje ujednačenog razvoja u cijelom regionu. • Definisanje regionalnih potreba i vođenje SEA baze podataka. Ovo predstavlja jedan

sofisticirani način praćenja makroekonomskih pokazatelja i njihovog korišćenja. • Razvoj ljudskih potencijala u regionu. • Internacionalizaciju kroz međunarodnu saradnju.

1.2 Regionalna ekonomska strategija i proces U naredne dvije godine FORS Montenegro ce usmjeriti napore na pripremu i planiranje strategije regionalnog razvoja sjevernog subregiona Crne Gore. FORS namjerava da koordinira ovaj cijeli proces uključujući izradu Strateškog plana za ekonomski razvoj subregiona. U izvođenju ovih aktivnosti, FORS ce sarađivati sa svim drugim učesnicima u ekonomskom razvoju subregiona, uključujući vladine predstavnike, opštinske čelnike, preduzetnike, predstavnike sektora poljoprivrede, obrazovanja, kulture, turizma, zdravstva, nevladinih organizacija, itd. Sjever Crne Gore je u poređenju sa drugim subregionima u Crnoj Gori u vrlo teškom položaju. Prije rata je ovaj region bio orijentisan na razvoj bazne industrije a shodno tome je i mentalni sklop stnovništva bio podešen prema tom prvom prioritetu. Model primijenjen u procesu tranzicije zemlje uništio je velika državna preduzeća. Prije tranzicije, skoro svaka od opština je imala veću fabriku ili postrojenje. Obrazovni sistem i ljudski resursi su bili orijentisani prema potrebama teške industrije. Sada, kad se sjeverni subregion susreće sa stopom nezaposlenosti od 53.5%, postojanje institucije poput FORS Montenegro kao regionalne razvojne agencije koja pomaže u ovom procesu tranzicije je od izuzetne važnosti. Definisanjem jasne ekonomske vizije u zajedništvu sa svim akterima u ekonomskom razvoju, koordinisanjem pravljenja plana strateškog razvoja i koordinisanjem njegove implementacije, FORS će uveliko uticati na razvoj strateških sektora: poljoprivrede, malih i srednjih preduzeća, turizma, ljudskih kapaciteta i regionalne infrastrukture. Jedan od glavnih prioriteta je da se izgradi preduzetnički duh i ohrabre ljudi da unapređuju/razvijaju dodatne vještine u planiranju načina na koji će povećati stvaranje prihoda za svoje porodice korišćenjem svojih sopstvenih mogućnosti. Specijalizovana, ekološki zdrava poljoprivredna proizvodnja u regiji je jedna nova aktivnost i postoji urgentna potreba za edukacijom, procjenama, savjetovanjem i poticanjem. Ista situacija je u sektoru razvoja održivog turizma. Trenutno, kapaciteti ovog sektora su nedovoljno iskorišćeni. S druge strane, i regionalna infrastruktura se sporo razvija. U tom cilju, FORS ce da koristi svoj uticaj, mogućnosti, imidž i povjerenje koje je izgrađeno dosad, posebno u toku prethodne godine, da u razvojnim aktivnostima obezbijedi povezivanje javnog i privatnog, vladinog i nevladinog sektora. Ova značajna kombinacija daje ravnotežu između potreba regionalnog razvoja, institucija za implementaciju i finansijskih resursa. Pored toga, FORS će da pruža informacije o zahtjevima EU s ciljem da partneri i akteri razvoja prepoznaju regionalni ekonomski razvoj kao značajan faktor za buduću integraciju u EU.


6

Ne postoji ni jedna druga institucija koja je aktivna na području sjevernog subregiona Crne Gore sa takvom sveobuhvatnom i strateškom ulogom kakvu ima FORS Montenegro.

1.3 Finansije

Ukupno troškova

2007-2009

Očekivani iznos od CHF

Očekivani iznos od strateških partnera

Očekivani iznos od ostalih donatora

345,551.84 € 257,535.20 € 50,000.00 € 38,016.64 €

1.4 Ciljevi i rezultati Polazna osnova za definisanje očekivanih rezultata i održivosti FORS Montenegro u odnosu na postojeći ekonomsko-politički okvir, proces EU integracije i potrebe sjevernog subregiona, bazira se na:

• Kriterijumima EK za akreditaciju RDA • Strategiji za regionalni razvoj Crne Gore • Strateškim ciljevima FORS Montenegro

U skladu sa gore navedenim rezultate treba voditi ka:

• Ubrzanom ekonomskom razvoju sjevera Crne Gore i smanjivanju razlika u stepenu razvijenosti izmedju sjevera i juga Crne Gore

• Jačanju kapaciteta FORS Montenegro u cilju zadovoljenja kriterijuma EC za akreditaciju RDA

• Sprovodjenju poslovne politike u skladu sa strategijom regionalnog razvoja Crne Gore i strateškim ciljevima FORS Montenegro

Svi rezultati moraju da vode prema ostvarenju boljih ekonomskih uslova u subregionu i njegovom razvoju. Ipak, znamo da se “čuda” ne dogadjaju, pogotovo ne “preko noći”. Zato ćemo pojačati napore i pomoću malih koraka podržati hod subregiona prema boljoj budućnosti. Ograničena finansijska sredstva koja nam stoje na raspolaganju predstavljaju okvir u kojem ćemo se kretati na tom putu nastojeći da obim sredstava za razvoj regije stalno povećavamo. Na taj način, izvršićemo dodatni uticaj na razvoj subregiona koji će se odraziti na sledeće kategorije:

- Uticaj na opštine i lokalne aktere - Uticaj na razvoj MSME sektora - Uticaj na FORS - Uticaj na donatore

2. Ekonomski, politički i institucionalni kontekst 2.1 Uvod

Ključna ekonomska pitanja koja će FORS Montenegro tretirati u svom radu u naredne dvije godine su definisana na osnovu smjernica datih u Strategiji regionalnog razvoja Crne Gore. Naravno,


7

implementacija aktivnosti će u mnogome biti pod uticajem drustveno-političkih i ekonomskih kretanja i, u skladu sa tim, ponašanja određenih lokalnih i drzavnih institucija. Naredna poglavlja opisuju ekonomski, politički i institucionalni kontekst koji će uokviriti aktivnosti FORS Montenegro u naredne dvije godine.

2.2 Ekonomski kontekst: Ključna pitanja

Jedna od osnovnih i početnih aktivnosti svakog poslovnog plana radjenog po metodologiji i koncepciji saglasnim sa EU standardima, jeste kratak opis socio-ekonomske situacije, u funkciji detaljnog upoznavanja regije, njenih snaga i slabosti, kroz spoznaju njenih osnovnih odrednica. O tome je riječ na narednim stranicama. Crnu Goru karakterišu velike razlike (u smislu gustine naseljenosti i nivoa razvijenosti) izmedju sjeverne, centralne i južne regije. Sjeverna regija, koja je pretežno planinska, je najmanje razvijena i uglavnom zavisi od industrije i poljoprivrede. Razlike regija u razvijenosti se moraju uzeti u obzir u svim budućim aktivnostima tokom procesa planiranja regionalnog razvoja. Sjeverna regija ima velike potencijale za turizam, zasnovan na prirodnim ljepotama regije kao sto su planine, rijeke, kanjoni i jezera. Takodje, sjeverni region posjeduje i potencijale za razvoj drvne industrije, poljoprivrede u manjem obimu, kao i prerade hrane. Razvoj turizma za ovu subregiju bi bio od velikog značaja za Republiku Crnu Goru da bi se prevazišli problemi sa sezonskim karakterom turizma na crnogorskom primorju, kao i postojeci ekonomski problemi. Jedan od pokazatelja nedovoljne iskorištenosti komparativnih prednosti za razvoj turizma jeste da je 95% smještajnih kapaciteta Crne Gore na jugu, dok se samo 3% smještajnih kapaciteta nalaze na sjeveru. Očigledno je da turistički potencijali Crne Gore a samim tim i sjevernog subregiona nisu na najbolji način iskorišteni i ekonomski vrednovani. Jedna od komparativnih prednosti sjevernog subregiona, generalno slabo iskorištena, jeste proizvodnja zdrave hrane na ekološki prihvatljivim osnovama, čiji je nedostatak na tržištu očigledan. Ostale komparativne prednosti ovog subregiona uključuju izuzetne prirodne ljepote, kao i još uvijek visok stepen očuvanosti i nezagadjenosti životne sredine, nacionalne parkove (Durmitor, Biogradska Gora, kao i Prokletije koje će uskoro biti proglašeno za nacionalni park). Ukoliko se obezbijede finansijska sredstva za razvoj nacionalnih parkova, oni mogu postati najbolje organizovani inkubatori razvoja kontinentalnog turizma u republici. Planinski svijet sjevernog subregiona se nudi ne samo kao atraktivno izletište, već on posjeduje potencijal za višednevno zadržavanje turista kao regionalna i medjunarodna destinacija za: planinarenje, skijanje, jahanje, kulturni/vjerski turizam i sl. Generalno gledajući ekonomsku situaciju u sjevernom subregionu u njemu nedostaje preduzetnička inicijativa i strane investicije, infrastruktura je nerazvijena, većina velikih industrijskih kapaciteta, koji su bili nosioci razvoja je u stečaju a broj nezaposlenih raste. Plate zaposlenih u gradovima na sjeveru (osim u Pljevljima i Šavniku) su u prosjeku skoro 50 odsto niže od prosjeka Crne Gore1.

1 Prosječne zarade u Crnoj Gori i sjevernim opštinama u eurima (Podaci Monstata, decembar 2006). Prosjek Crne Gore 280,63 Andrijevica 211,39 Berane 199,89 Bijelo Polje 185,53 Žabljak 180,58 Kolašin 211,85 Mojkovac 186,39


8

Podatak koji oslikava dio situacije je i taj da je zbir budžeta opština na sjeveru Crne Gore manji od budžeta opstine Budva. Budžet Budve za 2007. godinu je 44 miliona EUR, a Berana, Rožaja, Plava, Bijelog Polja, Andrijevice, Pljevalja, Kolašina, Mojkovca, Žabljaka, Šavnika i Plužina 42,5 miliona EUR. U svih ovih 11 opština na sjeveru živi oko 194.000 stanovnika, a u Budvi tek oko 15.000.

Tabela 1. Nivo društvenog proizvoda po glavi stanovnika u Crnoj Gori 2002. godine

Opština Društveni proizvod Broj stanovnika Društveni proizvod po glavi stanovnika

Andrijevica 2.900.446 5.697 509,1 Bar 116.270.330 39.688 2.929,6

Bijelo Polje 33.813.147 49.967 676,7 Berane 23.157.302 34.912 663,3 Budva 42.046.882 15.671 2.683,1

Danilovgrad 14.297.162 16.376 873.1 Žabljak 4.835.247 4.206 1.149,6 Kolašin 9.127.344 9.934 918,8

Kotor 31.644.702 22.650 1397,1 Mojkovac 6.586.177 10.015 657,6

Nikšić 102.630.984 75.274 1.363,4 Plav 8.462.959 13.725 616,6

Plužine 12.089.554 4.270 2.831,3 Pljevlja 65.784.096 35.751 1.840,1

Podgorica 431.705.167 168.812 2.557,3 Rožaje 10.169.017 22.559 450,8 Tivat 14.326.130 13.481 1.062,7 Ulcinj 19.602.878 20.326 964,4

Herceg Novi 44.611.119 32.988 1.352,3 Cetinje 12.472.359 18.500 674,2 Šavnik 2.948.100 2.938 1.003,4

CRNA GORA 1.009.481.102 617.740 1.634,2

Posmatrano regionalno, BDP po stanovniku u Sjevernom subregionu iznosi 927,3€, a u Južnom 1.854,2€ ili procentualno izraženo, u Sjevernom subregionu ostvareno je svega 56,7% crnogorskog prosjeka društvene proizvodnje po glavi stanovnika. Sjeverni subregion je najnerazvijeniji dio crnogorskog društva (posmatrano sa aspekta BDP, a i ostalih parametara). U ovom subregionu živi 193.974 (31.44%) stanovnika Crne Gore. Ovaj subregion učestvuje sa svega 18% u društvenom proizvodu Crne Gore (početkom 1990. učešće ovog regiona u DP Crne Gore iznosilo 25,5%). Opštine u kojim je zabilježen najmanji nivo proizvodnje po glavi stanovnika su Rožaje i Andrijevica (vidjeti predhodnu tabelu), dok opštine u kojim je zabilježen najveći nivo proizvodnje su Plužine i Pljevlja.

Plav 155,23 Plužine 252,71 Pljevlja 315,00 Rožaje 158,44 Šavnik 283,54


9

Zaposlenost i nezaposlenost kao jedan od parametara razvijenosti društveno-ekonomskog sistema ima svoju regionalnu dimenziju, koja je itekako izražena u Crnoj Gori. Tako je učešće broja nezaposlenih u sjevernom dijelu u ukupnom broju nezaposlenih Republike Crne Gore 37,60% . Odnos broja zaposlenih i nezaposlenih (prema podacima iz marta 2004. godine) posmatran na nivou Crne Gore iznosio je u prosjeku 1,6 zaposlenih lica na svakog nezaposlenog (vidjeti narednu tabelu).

Tabela 2. Odnos broja zaposlenih i nezaposlenih po opštinama u Crnoj Gori, marta 2004. Izvor: Monstat 2004. g. , Zavod za zapošljavanje Crne Gore 2004.g.

Broj registrovanih

Opština

Nezaposlenih Zaposlenih

Zaposleni /nezaposleni

Bijelo Polje 7.545 3.918 0,5 Šavnik 475 244 0,5 Mojkovac 1.884 1.186 0,6 Rožaje 3.166 2.347 0,7 Žabljak 537 510 0,9 Berane 3.951 4.492 1,1 Kolašin 1.134 1.284 1,1 Pljevlja 5.384 6.064 1,1 Andrijevica 561 648 1,2 Plav 986 1.265 1,3 CRNA GORA 69.314 108.638 1,6 Plužine 508 925 1,8

Sjeverni subregion karakteriše veoma malo učešće u ukupnoj zaposlenosti crnogorske privrede koje iznosi svega 22.883 zaposlenih lica, što čini 21% ukupne crnogorske zaposlenosti. U strukturi zaposlenosti ovog subregiona dominantno je učešće lica zaposlenih u prerađivačkoj industriji koje iznosi 17,4% (3.986 zaposlenih), zatim zaposlenih u sektoru obrazovanja gdje radi 3.291 zaposleni (14,4%). U hotelima i restoranima ovog regiona zaposleno je 2.238 lica (9,8%), državna uprava zapošljava 1.800 lica ili 7,9%, u sektoru proizvodnja električne energije zaposleno je 6,8% ovog regiona, a u trgovini 6,4% zaposlenih i u poljoprivrednoj proizvodnji 6% ili 1.375 zaposlenih. Zaposlenost u privatnom sektoru u ovom regionu procjenjuje se na 14,6% ukupne zaposlenosti u privatnom sektoru Crne Gore, što na najbolji način odslikava nivo nerazvijenosti ovog područja. Broj nezaposlenih osoba u Crnoj Gori iznosio je u maju 2007. godine 35.557. Stopa nezaposlenosti u sjevernom subregionu (računata kao odnos nezaposlenih prema ukupnom broju zaposlenih i nezaposlenih) iznosila je 53,5%. Opštine sa najvećom stopom nezaposlenosti u ovom regionu su: Bijelo Polje i Šavnik (66%), Mojkovac (61%), Rožaje (57%) i Žabljak (51%), u ostalim opštinama ovog subregiona stopa nezaposlenosti se kreće od 35% u Plužinama do 46% u Andrijevici. Pad životnog standarda stanovništva i rast siromaštva u Crnoj Gori u poslednjoj deceniji prevashodno je posljedica velike redukcije ekonomske aktivnosti koja je uzrokovana brojnim političkim i ekonomskim krizama, ratom u okruženju i medjunarodnom izolacijom zemlje.


10

U dokumentu Strategija razvoja i redukcija siromaštva Crne Gore, koji je Vlada usvojila početkom novembra 2003.godine, dat je integralni profil siromaštva stanovništva Crne Gore. Analiza, koju je uradio ISSP2, pokazuje da je 12,2% stanovnika Crne Gore siromašno. Apsolutna linija siromaštva je definisana kao ukupna potrošnja ispod troškova minimalne potrošačke korpe za standardno domaćinstvo (116,2 Eura po potrošačkoj jedinici) a linija ekonomski ugroženog stanovništva je postavljana 50% iznad linije siromaštva(174,3 Eura). Procjene siromaštva su osjetljive na liniju siromaštva: više od jedne trećine stanovništva je klasifikovano kao ekonomski ugroženo ili materijalno nedovoljno obezbijeđeno, jer žive ispod nivoa od 150% linije siromaštva. Najugroženiji su stanovnici sjevera Crne Gore koji ispod linije siromaštva ima 19,3% stanovnika i gdje živi 45% siromašnih. U odnosu na ugrožene grupe, na sjeveru živi 53% siromašnog domicilnog stanovništva, 9,7% Roma, 10,4% izbjeglica i 51,6% raseljenih lica (prema statusu u vrijeme raseljavanja-izbjeglištva). Na osnovu gore navedenih podataka FORS agencija će svoj rad u budućnosti fokusirati na slijedećih nekoliko ključnih pitanja: ojačavanje veza sa strateškim partnerima, osiguravanje izjednačenog razvoja regije, razvoj ljudskih kapaciteta u subregiji, fasilitacija regionalnog planiranja – uključujući obuhvatnu socioekonomsku analizu, organizacioni razvoj i prikupljanje sredstava. Ove aktivnosti, odnosno ključna pitanja, će biti u težištu aktivnosti FORS Montenegro u 2008. i 2009. godini. Ojačavanje veza sa Savjetom strateških partnera Jedan od ključnih ciljeva FORS Montenegro u narednom periodu je jačanje veza sa savjetom strateških partnera, kao i uključivanje relevantnih predstavnika zajednice u upravljačke strukture FORS Montenegro. Osnivači FORS Montenegro su osam pojedinaca koji su u vrijeme osnivanja bili službenici CHF Montenegro. Fondacijom upravlja upravni odbor a smjernice dobija od Savjeta strateških partnera kojeg čine predstavnici trinaest opstina, vladinih ministarstava i Sekretarijata za razvoj. U narednom periodu predvidja se daljnje jačanje uloge opština i Savjeta strateških partnera u procesu donošenja odluka o djelovanju fondacije, te uspostavljanje još čvršće koordinacije sa vladinim resorima zaduženim za razvoj. Plan menadžment tima FORS Montenegro jeste da se u najskorijoj budućnosti, u razne vidove upravljanja fondacijom uključe i predstavnici malih i srednjih preduzeća, NVO sektora, unije poslodavaca, sindikata , obrazovno-istraživačkih institucija. U odnosu na opštine, FORS Montenegro će imati ulogu izvora informacija o dostupnim sredstvima za lokalni i regionalni ekonomski razvoj i oslonca lokalnih partnera u pripremi i realizaciji dodijeljenih projekata. Takodje će sarađivati na reviziji opštinskih strateških planova kreiranih u sklopu projekta finansiranog od strane USAID tokom 2007/8 godine. Osiguravanje ujednačenog razvoja subregiona U skladu sa potrebama subregiona definisanih, izmedju ostalog i strategijom regionalnog razvoja Crne Gore, ali i na osnovu drugih pokazatelja, FORS Montenegro će preduzimati mjere i aktivnosti u cilju postizanja ujednacenog razvoja sjevernog subregiona u odnosu na ostale subregione. FORS Montenegro će takođe usmjeriti svoje napore na uskladjivanje razvoja opstina i plansko funkcionalnih zona unutar subregiona u skladu sa potrebama i raspolozivim sredstvima. Ovakav

2 Institut za strateške studije i prognoze, Podgorica


11

pristup će omogućiti ujednačen razvoj kompletnog subregiona koji trenutno karakteriđu vidljivi kontrasti izmedju pojedinih plansko funkcionalnih zona i opština. Ujednačen razvoj regije će biti osiguran kroz razne aktivnosti kao što su: privlačenje direktnih stranih investicija, pribavljanje i implementacija projekata stranih donatora, usmjeravanje sredstava lokalnih institucija na ciljana područja, i dr. Razvoj ljudskih kapaciteta u regiji FORS Montenegro je već u protekloj godini radio na jačanju ljudskih kapaciteta u sjevernoj Crnoj Gori, kroz podršku lokalnim institucijama i organizacijama. Ovo će i u naredne dvije godine biti jedna od naših prioritetnih aktivnosti. Primarni fokus će biti na jačanju kapaciteta lokalnih partnera koji se odnose na sposobnost obezbjedjivanja donatorskih sredstava. Sposobnost pristupanja fondovima EU, Vlade Republike Crne Gore i drugih donatora, kao i priprema kvalitetnih projekata, još uvijek nije dovoljno razvijena u regiji. Samim tim apsorpciona moć regije nije na zadovoljavajućem nivou iako su napori FORS Montenegro rezultirali napretkom u protekloj godini. Ove aktivnosti će biti nastavljene jednakim intenzitetom i u narednim godinama sa konačnim ciljem podizanja apsorpcione moći regije do nivoa kada će moći da odgovori na sve mogućnosti koje joj se pruzaju i time poveca priliv sredstava u regiju. Dio aktivnosti usmjeriće se i na promovisanje i podsticanje preduzetništva što ce ubrzati otvaranje novih radnih mjesta u subregiji. Fasilitacija regionalnog planiranja Opštine sjevernog subregiona su u saradnji sa Urban Institutom i CHF izradile lokalne strateške petogodišnje planove. FORS Montenegro će inicirati njihovu reviziju kao i izradu regionalne strategije ekonomskog razvoja, koja će služiti kao osnova za planiranje aktivnosti FORS u saradnji sa strateškim partnerima i na principima usvojenim od strane EK koji vrijede za sve regije zemalja članica EU, zemalja kandidata i aspiranata na članstvo. U okviru temeljitih priprema za ovu aktivnost FORS će izvršiti sveobuhvatnu socioekonomsku analizu situacije u subregionu po metodologiji EU i sa njome upoznati sve aktere ekonomskoj razvoja. Organizacioni Razvoj FORS Montenegro će nastaviti i sa sopstvenim organizacionim razvojem i strukturiranjem, a radi obezbjeđivanja što bolje strukture koja može brzo i efikasno odgovoriti na potrebe subregije u ulozi regionalne razvojne agencije. Ključni aspekt reorganizacije u naredne dvije godine će u organizacijskom smislu biti popunjavanje pozicija u fondaciji i konsolidacija i jačanje menadžment tima. Daljnji razvoj kapaciteta osoblja fondacije će takođe biti jedna od ključnih aktivnosti u naredne dvije godine kroz koju će se, zavisno od potreba, osoblje edukovati pohađanjem kurseva, seminara, treninga, i sl. u skladu sa potrebama i mogućnostima fondacije. FORS će nastaviti osposobljavanje za pružanje usluga potrebnih partnerima, posebno opštinama, koje bi u narednom periodu obuhvatale: Za prvih 12 mjeseci implementacije poslovnog plana 1. Pomoć/koordinacija rada na kreiranju strateških dokumenata - opštinskih i regionalnih


12

2. Podrška uspostavljanju veza, saradnje i razmjene iskustava ili informacija o mogućnostima za finansiranje projekata

3. Pomoć na jačanju veza sa sektorom MSP i podrška u oblikovanju razvoja strateških oblasti - turizma, agro i drvne industrije

4. Pomoć opštinama da udovolje EU standardima kroz pružanje blagovremenih informacija o raspoloživim nacionalnim i EU fondovima, tehničke podrške i koordinacije u razvijanju i realizaciji projekata/programa

5. Prezentacije preduzetničkih potencijala i prilika u opštinama i subregionu 6. Organizovanje treninga/seminara sa opštinama usmjerenih na jačanje saradnje sa privatnim

preduzećima, sredstvima informisanja, NVO-ima i gradjanima na pitanjima ekonomskog i društvenog razvoja

7. Podrška prepoznavanju potreba i razvoju projekata za dobrobit lokalnih zajednica, posebno onih koje su u prošlosti bivale zanemarene

8. Podsticanje i jačanje ucesca civilnog sektora na razvojnim aktivnostima opština 9. Jačanje kapaciteta opštinskih službi, kako bi se ispunili EU standardi dobre uprave i poboljšale

usluge građanima Za 13.-24. mjesec implementacije poslovnog plana 1. Zajedno sa opštinama kreirati kompaktnu socio-ekonomsku bazu podataka za opštine i

subregion koja će biti izvor podataka za investitore i donatore, a sadržaće podatke o regionalnim potencijalima/resursima/privrednim subjektima…

2. Koordinisati kreiranje privrednih klastera za sjever Crne Gore i uspostavljanje veza sa klasterima van tog regiona.

3. Pomoći pri kreiranju brenda sjevernog subregiona i pomoći pri njegovoj promociji. 4. Pružati pomoć opštinama u odabiru partnera za prekograničnu saradnju i razvijanje projekata. 5. Podržati opštine u osnivanju i razvijanju preduzetničkih zona (konsultovanje tokom osnivanja,

identifikacija glavnih sektora, podrška u njihovoj promociji). Prikupljanje sredstava Prikupljanje sredstava će biti organizovano u skladu sa Strategijom za prikupljanje sredstava koju će kreirati i usvojiti FORS Montenegro u saradnji sa Savjetom strateških partnera. Ova strategija će sadržavati dvosmjerni pristup i to prema lokalnim izvorima (strateški partneri i vlada), te prema stranim izvorima (strani donatori, fondacije i partnerski aranžamani sa regijama iz okolnih zemalja). Menadžment FORS-a će intenzivirati aktivnosti na realizaciji sporazuma sa opštinama o sufinansiranju operativnih troškova fondacije iz opštinskih budžeta. Ujedno, preduzeće se aktivnosti i istražiti mogućnosti za sufinansiranje ovih troškova od strane Vlade Crne Gore, u sklopu njene politike regionalnog ekonomskog razvoja i ubrzanog razvoja slabije razvijenih dijelova Crne Gore.

2.3 Politički i institucionalni kontekst Jedan od najznačajnijih deklarisanih strateških ciljeva Vlade republike Crne Gore je unapredjenje evropskih i evro-atlanskih integracija, kao i ispunjenje uslova za punopravno članstvo u Evropskoj Uniji. Institucionalni i politički faktori koji će uticati na aktivnosti FORS Montenegro, a tako i na ispunjavanje Poslovnog plana su sledeći:


13

• Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, • Pravni i institucionalni okvir regionalnog ekonomskog razvoja, • Institucionalna i finansijska podrška partnera, prvenstveno opština i Vlade, • Aktivnosti Vlade na jačanju malih i srednjih preduzeća, posebno preko Agencije za mala i

srednja preduzeća

1. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, Evropska Komisija i Vlada RCG parafirale su Sporazum o stabilizaciji i asocijaciji sa Crnom Gorom. Sledeći koraci uključuju neophodne procedure i konsultacije unutar EU, kako bi se stvorili uslovi da zemlje članice potpišu Sporazum i ratifikaciju u parlamentima Crne Gore i zemalja članica EU. U ovom procesu to je samo prva faza, a potom slijedi najvažnija faza - implementacija Sporazuma. U najskorije vrijeme se očekuje uspostavljanje delegacije Evropske Komisije u Crnoj Gori, koja ce biti u mogucnosti da akredituje regionalne razvojne agencije. FORS Montenegro će u medjuvremenu intezivno raditi na ispunjenju svih uslova kako bi postala akreditovana agencija. FORS Montenegro ocekuje da ce Evropska Komisija uvažiti pristup iz strategije regionalnog razvoja Republike Crne Gore donijetog od Vlade Republike Crne Gore. FORS ce raditi na uspostavljanju blize saradnje sa faktorima unutar i izvan Crne Gore koji rade na procesu stabilizacije i pridruzivanja da bi na vrijeme mogla prilagoditi svoje aktivnosti prioritetima ovog procesa i, u skladu sa svojim mogućnostima, uticati na njega.

2. Pravni okvir regionalnog ekonomskog razvoja Postoje dva aspekta pravne regulative koji utiču na regionalni ekonomski razvoj. Prvi, koji već od samog osnivanja FORS Montenegro kao regionalne razvojne agencije utiče na njegov rad, je nepostojanje zakona o razvojnoj agenciji, odnosno razvojnim agencijama. Ovo za dogledno vrijeme produzava stanje u kojem FORS Montenegro funkcioniše kao fondacija koja za cilj ima regionalni ekonomski razvoj. Ocekuje se da će novi zakonodavni okvir biti utvrđen nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i asocijaciji. Drugi aspekt je nedefinisanost ekonomskih regija, odnosno mogućnost da Vlada Republike Crne Gore reorganizuje ekonomske regije po drugom principu u odnosu na trenutnu regionalnu ekonomsku podjelu definisanu u Strategiji Regionalnog Razvoja Crne Gore. Osnovni dokument na osnovu kojeg se zasnivaju sadašnje i buduće aktivnosti FORS-a na regionalnom razvoju je Strategija Regionalnog razvoja RCG, koju je Vlada usvojila još 2004. godine. 3. Institucionalna i finansijska podrška strateških partnera Kljucni pravac djelovanja FORS Montenegro kao regionalne razvojne agencije je da bude priznata i prepoznata od strane strateških partnera kao pokretac i koordinator razvoja sjevera Crne Gore. Na osnovu prvobitnog plana o ostvarivanju samoodrživosti agencije i saglasnosti Savjeta strateških partnera planirano je da strateški partneri izdvajaju odredjeni procenat sredstava iz svojih opštinskih budžeta na ime operativnih troskova FORS Montenegro. Potpisani su Ugovori o sufinansiranju FORS Montenegro sa dijelom opština partnera. U toku su intenzivne pripreme novog menadžmenta za pojačano lobiranje kod preostalih opština da i one to učine. Biće potrebno uložiti maksimalne dodatne napore da bi se generalno data saglasnost realizovala do kraja.


14

4. Aktivnosti Vlade na jačanju malih i srednjih preduzeća, posebno preko Agencije za MSP Sa obzirom da će i Agencija za MSP biti korisnik pretpristupnih sredstava, a moguće i jedan od ključnih partnera na koje Vlada računa u razvoju SME sektora i regionalnom razvoju potrebno je uspostaviti saradnju i koordinisati aktivnosti sa ovom Vladinom agencijom. FORS i Agencija imaju veliki broj zajedničkih ciljeva i dodirnih tačaka pa je njihova medjusobna saradnja od posebnog značaja za ciljeve koje FORS zeli postići u sjevernom subregionu, posebno kada se radi o pitanjima kao što su: - Institucionalna podrška razvoju MSP - Iznalaženje i unapređenje institucionalnih i sistemsko-pravnih preduslova, mjera i aktivnosti za podršku MSP. - Obezbjeđenje povoljnog sistemskog okvira za MSP

3. Regionalna ekonomska strategija

3.1 Uvod

Jedini dokument koji ima elemente regionalne strategije za cijeli subregion sjeverne Crne Gore za sada je Strategija regionalnog razvoja Republike Crne Gore. Vlada Republike Crne Gore je 2004. godine zadužila Sekretarijat za razvoj, da u saradnji sa resornim ministarstvima, izradi Strategiju regionalnog razvoja sa predlozima mjera i aktivnosti za unapredjenje politike regionalnog razvoja.

Osnovni koncepcijski prilaz u Strategiji je da se u procesu ukupnog razvoja Republike realizuje politika ravnomjernijeg razvoja regiona i pojedinih plansko-funkcionalnih zona, polazeći od prirodnih uslova, raspoloživih resursa, privrednih fondova i tempa razvoja infrastrukture. Strategijom se preferira održivi razvoj, otvorena tržišna ekonomija usmjerena na uključivanje u ekonomske tokove Evropske Unije i trajno očuvanje ekološke ravnoteže. Strategija je podijeljena u dva dijela. Prvi dio Strategije odnosi se na analizu makroekonomskog ambijenta i izabranih ekonomskih pokazatelja razvijenosti subregiona i opština u Crnoj Gori. Drugi dio rada naslovljen kao Strategija regionalnog razvoja Crne Gore objedinjuje sledeće cjeline: 1. Osnovna opredjeljenja strategije razvoja Crne Gore i 2. Osnovne ciljeve i strateške pravce ravnomjernog regionalnog razvoja u okviru kojeg su razrađeni:

1. osnovni ciljevi regionalnog razvoja, 2. osnovni strateški pravci razvoja subregiona, 3. razvoj nerazvijenih područja, 4. investicije kao faktor regionalnog razvoja, 5. prioritetne sektorske razvojne politike i 6. predlog mjera za ostvarivanje Strategije regionalnog razvoja.

Na osnovu postojećih resursa i stanja razvijenosti sjevernog subregiona kao osnovni strateški pravci razvoja Sjevernog subregiona Strategija identifikuje:


15

1. Razvoj saobraćaja, tehničke i komunalne infrastrukture i društvenih djelatnosti, 2. Razvoj poljoprivrede, 3. Razvoj planinskog održivog turizma, 4. Preradivačka industrija 5. Šumski resursi i drvoprerada 6. Vodeni resursi 7. Razvoj uslužnih djelatnosti 8. Ekološka revitalizacija životne sredine

FORS Montenegro, regionalna razvojna agencija, se od osnivanja 2006, i u toku 2007. u svojim aktivnostima i planovima oslanjala na Strategiju regionalnog razvoja. Uočavajući da su zajednički napori ključnih partnera (uključenih u Savjet strateških partnera) od esencijalnog značaja za transformaciju ekonomije, FORS Montenegro će kroz participativni proces pristupiti izradi strategije sjevernog subregiona, koja ce imati za cilj: osiguranje strateškog okvira za uravnotežen ekonomski i društveni razvoj u regiji, da bude dokument na osnovu kojeg će se planirati pristup i koriscenje fondova EU ali i lokalnih fondova, da obezbijedi osnove za buduće učešće u mehanizmima strukturnih fondova EU. FORS Montenegro sa partnerima će koristiti princip izrade strategije “odozdo prema gore” i uspostaviti i organizovati partnersku i radne grupe u koje ce biti uključeni svi ključni akteri razvoja regije, predstavnici: - opština, republičkih ministarstava - obrazovnih institucija - NVO sektora - poslovnih udruženja, privredne komore - finansijskih institucija - stručnjaka iz raznih oblasti

3.2 Strateški ciljevi

FORS je kroz dosadašnji proces strateškog planiranja posebnu pažnju posvetio formulaciji strateških ciljeva razvoja subregiona, oslanjajući se na Vladinu Strategiju. U tom procesu navedeni ciljevi su logički grupisani u četiri osnovna strateška cilja. To su:

1. Unaprijedjena saobraćajna, tehnička i komunalna infrastruktura i društvene djelatnosti 2. Razvijen održivi planinski turizam, povezan sa primorskim turizmom, uz očuvanje prirodne

sredine na ekološkim principima 3. Razvijena poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda kroz revitalizaciju sela, i efikasno

korištenje i upravljanje značajnim prirodnim resursima sjevernog subregiona 4. Razvijena prerađivačka industrija i uslužne djelatnosti kroz razvoj preduzetništva koje

uključuje podršku malim i srednjim preduzećima kao osnovu za uspješan razvoj i jače uključivanje subregiona na domaće i inostrano tržište

Strateški cilj 1: Unaprijedjena saobraćajna, tehnička i komunalna infrastruktura i društvene djelatnosti. U proteklom periodu FORS Montenegro je radio na implementaciji niza projekata koji su vodili u pravcu realizovanja ovog strateškog cilja. Neki od projekata implementiranih u proteklom jednogodišnjem periodu zajedno sa partnerima iz opština subregiona su: Izgradnja sistema centralnog grijanja za opstinu Berane i Osnivanje gradjanskih biroa u Beranama i Rožajama.


16

Projekat Izgradnja sistema centralnog grijanja u zgradi Opštine Berane je realizovan u cilju obezbjedjenja boljih uslova za rad opštinskih sluzbi na pružanju usluga građanima kao i u cilju smanjenja troškova električne energije. Projektom je predložena izgradnja novog sistema centralnog grijanja u zgradi Opštine Berane (Izrada tehničke dokumentacije za projekat centralnog grijanja, Revizija tehničkog dijela, Građevinski radovi) i njegova je realizacija pri kraju. Po realizaciji projekta očekuje se ušteda do 60 % finansijskih sredstava koja se obezbjedjuju za grijanje kao i zapošljavanje jednog radnika. FORS je uložio 50.259,50 € sredstava dobijenih od USAID preko CHF International, dok je Opština Berane obezbijedila novčano učešće od oko 14.000 €. Osnivanje gradjanskih biroa je projekt čiji je cilj unapeđenje kvaliteta i efikasnosti usluga koje se pružaju građanima i privatnim preduzetnicima. Projekat se sastoji iz tri komponente: izgradnja građanskih biroa, opremanje biroa, i obuka zaposlenih. Elementi projekta bili su: Izrada tehničke dokumentacije za izgradnju gradjanskih biroa, Revizija tehničkog dijela projektne dokumentacije, Građevinski radovi, Zapošljavanje i obuka radnika, Evaluacija i monitoring projekta. Realizaciji ovog projekta prethodila je situaciona analiza sprovedena od strane CEED-a, koja je finansirana od Holandske razvojne organizacije SNV u saradnji sa CHF International. Učešće Opštine Rožaje u projektu odnosilo se na nabavku opreme i softvera, dok se učešće opštine Berane odnosilo na organizovanje obuke za zaposlene radnike. FORS je preko USAID/CHF obezbijedio novčana sredstva u iznosu od 69.518,50 € za izgradnju dva biroa, kao i za opremanje biroa u Beranama. Pored otvaranje novih radnih mjesta ovaj je projekt omogućio i unapređenje kvaliteta usluga i efikasnosti u njihovom pružanju, poboljšanje uslova za rad i doprinos kreiranju povoljnijeg ekonomskog okruženja za preduzetnike u ove dvije opštine. Očekivani rezultati ovih projekata su: Lokalne samouprave posjeduju bolje uslove za podršku održivom razvoju Povećano učešće građana u procesu donošenja odluka Rast životnog standarda građana Unapređenje usluga Unapredjenje infrastrukture

Indikatori kojima se mjeri uspješnost ovih projekata su : Broj kreiranih radnih mjesta Broj novih ili unaprijedjenih usluga Povecanje prihoda Broj korisnika usluga Broj ucesnika obuka - treninga

I u narednom periodu FORS Montenegro će raditi na projektima koji se odnose na strateški cilj 1. FORS je u Februaru 2007. godine započeo implementaciju projekta “Unapredjenje reproduktivnog zdravlja“ finansiran od Evropske Agencije za Rekonstrukciju. Projekat traje 18 mjeseci. Naziv projekta:

Unapređenje reproduktivnog zdravlja Lokacija u zemlji: • Sjeverni i centralni dio Crne Gore. Opštine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Danilovgrad,

Kolasin, Mojkovac, Niksic, Plav, Pluzine, Pljevlja Rozaje, Savnik, Zabljak

Donator: Evropska Agencija za rekonstrukciju


17

Početak (mjesec/godina):

Februar 2007

Završetak (mjesec/godina: Avgust 2008

Vrijednost projekta (u €):

204.791,49 €

Kratak opis projekta:

• Projekat se realizuje u saradnji sa Ministarstvom zdravlja, rada i socijalnog staranja, centrima za reproduktivno zdravlje u Beranama, Pljevljima, Bijelom Polju i Nikšiću, nevladinim organizacijama. Projekat se sastoji iz 3 komponente i to: 1) podizanje svijesti kod žena o reproduktivnom zdravlju u 13 opština Crne Gore, 2) izgradnja kapaciteta zaposlenih u centrima za reproduktivno zdravlje i 3) pružanje usluga. Cilj projekta je unapređenje reproduktivnog zdravlja. Krajnji korisnici projekta su 114.847 žena svih doba i oko 10.000 muškaraca adolescenata u 13 opština.

Opis aktivnosti koje uključuje ovaj projekat:

1) Kampanja podizanja svijesti - Priprema upitnika - Sprovođenje istraživanja - Analiza dobijenih rezultata - Definisanje obima posla kampanje - Definisanje rasporeda za preventivne preglede - Odabir izvođača - Osmišljavanje kampanje - Kreiranje iskaznice majčinstva - Promocija i upotreba iskaznice majčinstva - Sprovođenje kampanje

2) Jačanje kapaciteta zaposlenih u centrima za reproduktivno zdravlje - Definisanje potreba i specifikacije za opremu - Definisanje trenutno dostupnih usluga - Sastanci sa focus grupama u cilju definisanja usluga koje nedostaju - Raspisivanje tendera za nabavku opreme

3) Pružanje usluga - Tehnička pomoć u cilju poboljšanja postojećih usluga i ponudi novih - Promocija usluga - Praćenje pružanja usluga - Follow up istraživanje

Ošekivani Rezultati: - 7 novih ili unaprijeđenih usluga vezanih za reproduktivno zdravlje koje se pružaju u centrima

u Nikšiću, Pljevlima, Beranama i Bijelom Polju - 50 % zaposlenih koji su prošli obuku o uslugama o reproduktivnom zdravlju posjeduju bolje

znanje - Povećanje broja žena i adolescenata koji posjećuju centre za reproduktivno zdravlje za 30% - Povećanje broja žena koje rade preventivne preglede za 30% u odnosu na osnovno

istraživanje - 50% žena u 13 opština obuhvaćeno javnom kampanjom - 50 % adolescenata u 13 opština obuhvaćeno javnom kampanjom - Porast nivoa znanja žena i adolescenata o reproduktivnom zdravlju za 70%


18

Strateški cilj 2: Razvijen planinski održivi turizam (zimski i ljetnji turizam, eko-turizam, sportski turizam, agro-turizam, vjerski turizam, zdravstveni turizam), povezan sa primorskim turizmom i ekološka revitalizacija životne sredine ( posebno Pljevlja i Mojkovac) uz očuvanje prirodne sredine na ekološkim principima kao uslovu održivog razvoja subregiona. Posebno su značajna dva turistička centra na Sjeveru - Kolašin i Žabljak, a u poslednje vrijeme jačaju turističke destinacije Rožaja, Plava, Berana, ali i drugih područja ovog subregiona koji će posebno doći do izražaja turističkim otvaranjem Bjelasice, Prokletija i drugih planina, čemu naročito doprinose nacionalni parkovi ovih područja. U okviru ovog strateškog cilja, FORS Montenegro je realizovao sledece projekte : Istraživanje zadovoljstva gostiju i gostoprimstva u ljetnjoj sezoni 2006, Institucioalno osnaživanje NP ''Durmitor'' i poboljšanje socio-ekonomskog statusa žena u zoni NP ''Durmitor'', Izrada Studije «Izbor lokacije sanitarne deponije komunalnog otpada za opštine Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav», Istraživanje stanja i tržišnih perspektiva za domaću radinost kao izvor prihoda domaćinstava na sjeveru Crne Gore Istraživanje zadovoljstva gostiju i gostoprimstva domaćina u ljetnjoj sezoni 2006 realizovano je na 600 ispitanika – turista u 13 Opština (Pljevlja, Danilovgrad, Nikšic, Plav, Rožaje, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin, Andrijevica, Berane, Žabljak, Plužine i Šavnik) s ciljem sagledavanja potražnje i očekivanja stranih i domaćih turista kao i mišljenja (zadovoljstva) o smještajnim kapacitetima koji su u ponudi. Projekat je realizovan u saradnji sa UNDP i kancelarijom Austrijsko-crnogorskog partnerstva za region Bjelasice i Komova. Rezultati istraživanja ukazuju na snage i slabosti u sektoru turizma i uslugama koje se pružaju. FORS je ovaj projekt implementirao sredstvima USAID i CHF u ukupnom iznosu 5.678,00 €. Projekt je sadržavao sljedeće aktivnosti: Formiranje radne grupe sastavljene od predstavnika FORS Montenegro, UNDP i Austrijsko crnogorskog partnerstva za Bjelasicu i Komove, Definisanje obima posla i sakupljanje ponuda, Odabir najboljeg ponuđača, Sprovođenje istraživanja i analiza podataka i priprema i prezentovanje završnog izvještaja. Željeni rezultati projekta definisani su kao:

- Podizanje svijesti o stanju turističke ponude kod pružaoca usluga - Uvid u snage i slabosti u sektoru turizma - Identifikovanje nedostataka pri pružanju usluga - Poboljšanje usluga, smještaja

FORS Montenegro namjerava ponoviti ovo istraživanje i u toku 2007. godine kako bi mogao procijeniti stvarne domete promjena u ovoj oblasti.

Izrada Studije «Izbor lokacije sanitarne deponije komunalnog otpada za opštine Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav» je projekt koji je FORS realizovao sredstvima USAID i CHF u ukupnom iznosu od 21.746,00 €. Turizam i poljoprivreda sa drvopreradom predstavljaju glavne sektore razvoja. Za razvoj ovih sektora, neophodno je riješiti neka osnovna infrastrukturna pitanja. Jedno od ključnih je pitanje odlaganja čvrstog otpada. Uz pomoć FORS-a, četiri opštine su zajedno pristupile rješavanju gorućeg problema odlaganja čvrstog otpada na neadekvatnim ili privremenim deponijama, koje ne zadovoljavaju zakonsku regulativu i minimum standarda u ovoj oblasti, a prema Master planu Vlade Crne Gore o odlaganju čvrstog otpada predviđeno je uređenje jedne regionalne deponije za četiri opštine. Prvi korak na ovom putu bilo je definisanje mjesta za regionalnu deponiju. Zbog centralne lokacije opštine Berane, Master plan je predvidio tu opštinu kao lokaciju buduće regionalne deponije. Konkretnu lokaciju je trebalo odrediti vodeći se određenim kriterijumima što je bio cilj projekta. Projekt je realizovan u saradnji sa pomenute četiri opstine, Ministarstvom za zaštitu životne sredine i prostorno planiranje.


19

Kratak opis aktivnosti koje su sastavni dijelovi ovog projekta: - Višefunkcionalna kartografska analiza i rekognizacija (kartiranje) terena u razmjeri 1 : 10 000 i 1 :

25 000, te kartografski prikaz za regionalnu sanitarnu deponiju za opštine Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav odabranih lokacija u razmjeri 1 : 50 000;

- Procjena lokacija sa stanovišta zadovoljenja tehničkih parametara predviđenih propisima i direktivama Evropske Unije i kriterijumima navedenim ovim projektnim zadatkom;

- Ekonomska analiza za svaku od odabranih lokacija koja zadovoljava gore definisane tehničke kriterijume;

- Komparativna analiza parametara za odabrane lokacije; - Na bazi kompartivne analize definisati rang listu lokacija i predložiti lokaciju koja sa stanovišta

tehničkih i ekonomskih parametara predstavlja najbolje rješenje za izgradnju regionalne sanitarne deponije za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav. Analiza se sastoji iz tri dijela: tehnički, ekonomski i pravni

Očekivani rezultati projekta: - Stvoreni preduslovi za izgradnju savremene regionalne deponije - Unaprijedjena životna sredina - Unaprijedjena infrastruktura četiri opštine - Stvoreni osnovni uslovi i odgovarajuće okruženje za razvoj strateških sektora

Istraživanje proizvodnje i prodaje tradicionalnih crnogorskih rukotvorina. Na zahtjev USAID/CHF i Ambasade SAD, FORS Montenegro je u partnerstvu sa lokalnom NVO Zeleni Crne Gore razvio metodološki pristup istraživanju potreba proizvođača i prodavaca u cijeloj zemlji.. FORS i Zeleni su zajednički razvili dva upitnika: 1) Upitnik za proizvođače rukotvorina i 2) Upitnik za prodavce rukotvorina. FORS i Zeleni su već prikupili odgovore od 35 proizvođača i 12 prodavaca rukotvorina, uglavnom iz sjevernog subregiona. Ovo istraživanje pod rukotvorinama podrazumijeva jednostavne rukom proizvedene predmete od tradicionalnih i prirodnih materijala, prvenstveno one niske cijene koji se kao suveniri mogu prodavati turistima. Prikupljanje podataka je završeno i njihova je analiza u toku.

Prikupljanjem i obradom informacija koje ova istraživanja donose FORS i Zeleni očekuju da će bolje razumjeti tržište tradicionalnih crnogorskih rukotvorina te da kasnije nastave sa aktivnostima koje će predstavljati podršku proizvođačima da dizajniraju proizvode za turističko tržište. I u narednom periodu FORS će nastaviti sa pribavljanjem sredstava za projekte koji potpadaju pod strateški cilj 2. U međuvremenu, nastaviće se, u saradnji sa UNESCO-ROSTE implementacija već započetog projekta koji uključuje sljedeće: Naziv projekta: Institucioalno osnaživanje NP ''Durmitor'' i poboljšanje socio-ekonomskog statusa žena u zoni NP ''Durmitor''

Lokacija u zemlji:

NP Durmitor – Žabljak Donator: UNESCO-ROSTE


Završetak (mjesec/godina:



20

Jun 2007

Jul 2007

62.620,00 €

Kratak opis projekta: Nacionalni park Durmitor obuhvata osnovni masiv Durmitora sa kanjonima Tare, Drage i Susice i gornji dio kanjonske doline Komarnice, zauzimajući površinu od 39000 ha, a prostire se na teritoriji opština Pljevlja i Žabljak. 1980. godine NP ''Durmitor'' je uvršten .u spisak Svjetske kulturne i prirodne baštine, odlukom Međunarodnog komiteta za Svjetsku kulturnu i prirodnu baštinu. Razvoj održivog turizma, u skladu sa principima održivog razvoja predstavlja ogroman izazov kako za zaposlene u NP ''Durmitor'' tako i za ostaleaktere lokalnog ekonomskog razvoja kada se uzme u obzir nizak novo životnog standarda, nedostatak stručnih kadrova, ali i ne posjedovanje informacija i znanja iz oblasti upravljanja nacionalnim parkom. Cilj projekta je promocija ekološki orjentisanih inicijativa u okviru NP ''Durmitor'' jačanje kapaciteta zaposlenih u NP durmitor, preduzetnika u oblasti turizma, kao i jačanje socio-ekonomskog položaja žena.

Opis aktivnosti koje uključuje ovaj projekat: - Socio – ekonomska analiza - Razmjena informacija i znanja između NP Dolomiti Bellunesi i NP ''Durmitor'' koja se

zasniva na studijskim posjetama predstavnika nacionalnih parkova i razmjene iskustava - Promocija i podrška ženama koje se izradom suvenira i ručnih radova na teritoriji NP

''Durmitor'', koje se odnosi na organizovanje obuke kao i nabavku opreme za Udruženje žena Žabljak

Rezultati: - Promocija lokalnog ekonomskog razvoja - Promocija ruralnog turizma u skladu sa principima zaštite životne sredine - Jačanje kapaciteta zaposlenih u NP ''Durmitor'' - Unapređenje socio-ekonomskog položaja žena - Jačanje kapaciteta vlasnika privatnog smještaja u zoni NP ''Durmitor''

Očekivani rezultati projekata unutar strateškog cilja 2 su: - Turizam kao jedna od vodećih grana u regiji - Bolja promocija sjeverne subregije Crne Gore kao jedinstvene turističke destinacije - Izgradnja novih turističkih atrakcija - Povećanje broja turista - Podizanje svijesti kod građana i pružaoca usluga o stanju turističke ponude - Smanjenje stepena zagađenja - Upoznavanje sa ekološko zdravstvenim standadima - Bolje upravljanje otpadom - Podizanje svijesti među građanima o zaštiti životne sredine kao osnovnog faktora za održivi

razvoj - Rast životnog standarda - Poboljšanje kvaliteta življenja u sjevernoj subregiji Crne Gore - Unaprijedjena infrastruktura

Indikatori koji će biti mjereni vezano za ove projekte: - Procenat povećanja kreveta ili poboljšanje smještajnih kapaciteta - Porast zadovoljstva turista domaćih i stranih - Povećanje prihoda preduzeća koja rade u turizmu


21

- Povećanje broja zaposlenih u sektoru turizma - Nivo smanjenja zagađenja

Strateški cilj 3: Razvijena poljoprivreda (zemljoradnja, stočarstvo, voćarstvo, mini farme, prerada mlijeka, pčelarstvo, ribarstvo, uzgoj i sakupljanje ljekobilja i sumskih plodova), sumarstvo i vodoprivreda kroz revitalizaciju sela, koristenje i upravljanje značajnim resursima sjevernog subregiona Crne Gore. U okviru ovog strateškog cilja FORS Montenegro je realizovao sledece projekte: Izgradnja pijace u Pljevljima, Izgradnja pijace u Murini, Edukacija pčelara. U toku je rad na izradi studije izvodivosti iskorišćavanja otpadnog drveta u subregionu. Projekt izgradnje mliječne pijace u Pljevljima FORS je sa partnerima implemetirao iz sredstava dobijenih od USAID preko CHF International u vrijednosti 161.684,00 €. Projekat je identifikovan od strane Savjeta za ekonomski razvoj Opštine Pljevlja sa namjerom da njegova realizacija u znatnoj mjeri utiče na razvoj poljoprivrede koja je izdvojena kao strateška privredna grana razvoja sjevera Crne Gore, a samim tim i opštine Pljevlja. Osnovni cilj projekta je rješenje dugotrajnih problema prodaje mlijeka, mliječnih proizvoda, ribe i jagodastog voća na gradskoj pijaci uz osiguranje higijensko-sanitarnih i zdravstveno bezbjedonosnih uslova prema visokim standardima zaštite. Jedan od ciljeva projekta bio je i otvaranje novih radnih mjesta sa punim radnim vremenom, generisanje novog prihoda po tom osnovu kao i povećanje prihoda JKP po osnovu naplate zakupnine tezgi. Rad na projektu sastojao se od slijedećih aktivnosti: Identifikacija strateškog projekta, Izrada finalnog koncepta, Izrada tehničke dokumentacije za objekat mliječne pijace, Revizija tehničkog dijela projekta, Podnošenje finalne verzije projekta na usvajanje partnerima, Građevinski radovi, Zapošljavanje radnika i Evaluacija i monitoring projekta. Sam projekt doprinosi ostvarivanju slijedećih rezultata: - Otvaranje 2 nova radna mjesta - Povećanje prodaje poljoprivrednih proizvoda za 25% - Povećanje prihoda po osnovu organizovanja izložbi i mini sajmova do 2.000€ godišnje - Povećanje prihoda po osnovu izdavanja dva poslovna prostora koja su predviđena u okviru

objekta do 6.000€ godišnje - Povećanje broja prodavaca mliječnih proizvoda za 50% - Poboljšanje higijensko-sanitarnih i zdravstveno bezbjedonosnih uslova Izgradnja pijace u Murini, opština Plav još je jedan projekt koji je FORS sa partnerima implementirao na osnovu donacije USAID i CHF u iznosu od 47,353.99 €. Analiza je ukazala da MZ Murino ne posjeduje namjenski izgradjen objekat za prodaju poljoprivrednih proizvoda. Prodaja proizvoda se vrši na neuslovnim i za to nepredvidjenim mjestima što predstavlja problem kako za kupce tako i za prodavce. Projekat uključuje izgradnju objekta za prodaju poljoprivrednih proizvoda. Realizacija projekta će u znatnoj mjeri uticati na razvoj poljoprivrede, koja se izdvojila kao strateška grana razvoja sjevera Crne Gore, a samim tim i opštine Plav. Osnovni cilj i ovog projekta je rješenje problema prodaje poljoprivrednih proizvoda uz osiguranje potrebnih higijensko-sanitarnih i zdravstveno bezbjedonosnih uslova. Jedan od ciljeva projekta je i otvaranje novih radnih mjesta sa punim radnim vremenom, generisanje novog prihoda po tom osnovu kao i povećanje prihoda JKP po osnovu naplate zakupnine tezgi. Projekat se realizuje u saradnji sa opstinom Plav, koja je obezbijedila prostor za izgradnju pijace, tehničku dokumentaciju, potrebne dozvole, i novčano učešće, i sa Ministarstvom poljoprivrede, sumarstva i vodoprivrede koje je takođe obezbijedilo novčano učešće. Rad na projektu sastojao se od slijedećih aktivnosti: Identifikacija strateškog projekta, Izrada finalnog koncepta, Izrada tehničke


22

dokumentacije za objekat mliječne pijace, Revizija tehničkog dijela projekta, Podnošenje finalne verzije projekta na usvajanje partnerima, Građevinski radovi, Zapošljavanje radnika i Evaluacija i monitoring projekta. Sam projekt doprinosi ostvarivanju slijedećih rezultata: - Generisanje prihoda po osnovu naplate za koriscenje prodajnog prostora do 7.000 € - Zaposlenja 2 radnika - Povećanje prodaje poljoprivrednih proizvoda - Poboljšanje higijensko-sanitarnih i zdravstveno bezbjedonosnih uslova Projekt edukacije pčelara iz opština sjevera Crne Gore finansiran je od strane USAID i CHF u vrijednosti 6.501,00 € i realizovan u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Biotehničkim Institutom Podgorica, Udruženjima pčelara i individualnim proizvodjačima meda. Cilj projekta bio je fasilirati trening i edukaciju za najmanje 500 proizvođača meda, članova udruženja u 13 opština sjevernog dijela Crne Gore sa temama: bolesti kod pčela, proizvodnja matica i ishrana u zimskom periodu. Aktivnosti na projektu obuhvatale su slijedeće: Sastanci sa zainteresovanim grupama, definisanje tema za trening, Definisanje obima posla, Odabir predavača i Izvođenje obuke. Očekivani rezultati uključuju: Povecanje konkurentnosti proizvoda na domaćem i stranom tržištu, Povećanje proizvodnje i prihoda, Podrška razvoju ruralnih područja, itd. U narednom periodu FORS će nastaviti sa pripremom i realizacijom projekata unutar ovog strateškog cilja, u skladu sa postojećim i novopribavljenim finansijskim sredstvima. Takođe će u narednom periodu biti dovršen i tekući projekt pod nazivom Studija izvodljivosti za komercijalnu upotrebu drvnog otpada na sjeveru Crne Gore, čije detalje donosimo u slijedećoj tabeli:

Naziv projekta:

Studija izvodljivosti za komercijalnu upotrebu drvnog otpada na sjeveru Crne Gore Lokacija u zemlji: • Sjever Crne Gore Donator: Agencija Sjedinjenih američih država za međunarodni razvoj (USAID) i CHF


Novembar 2006

Završetak (mjesec/godina: Jun 2007


9.780,00 €

Kratak opis projekta: Evidentan problem u Crnoj Gori, a naročito na sjeveru Crne Gore gdje se nalazi najveći broj drvoprerađivača, je odlaganje drvnog otpada i neiskorišćavanje istog u komercijalne svrhe. Prema raspoloživim podacima godišnje se samo u sjevernom dijelu Cne Gore proizvede oko 133.000 miliona kubnih metara drvnog otpada. Cilj ovog projekta je sagledavanje mogućnosti za komercijalnu upotrebu drvnog otpada. Projekat se sprovodi u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Savjetom Drvne Industrije Crne Gore i Šumarskim Fakultetom iz Beograda. Tokom implementacije projekta biĆe intervjuisano najmanje 17 većih drvoprerađivačkih firmi. FORS Montenegro će nakon završetka istraživanja i izrade studije organizovati konferenciju da bi predstavio finalnu verziju fizibiliti studije.

Opis aktivnosti koje uključuje ovaj projekat: - Pripremna faza koja uključuje istraživanje, sastanke sa Savjetom Drvne Industrije Crne


23

Gore i partnera - Definisanje obima posla i sakupljanje ponuda - Angažovanje konsultanta - Rad na terenu – intervjui - Priprema nacrta fizibiliti studije - Revizija fizibiliti studije - Priprema finalne verzije studije - PR aktivnosti - Monitoring i evaluacija

Rezultati: - Poboljšanje ekonomske situacije građana sjeverne Crne Gore - Zaštita životne sredine kroz adekvatno odlaganje drvnog otpada - Dobijeni realni podaci o količinama drvnog otpada koji se proizvodi - Dobijene preporuke za iskorišćavanje drvnog otpada na najbolji način

Očekivani rezultati ovih projekata su: - Razvoj poljoprivrede kao jedne od vodećih industrija u sjevernoj subregiji Crne Gore - Povećanje stepena iskorišćenosti prirodnih resursa na najefektivniji način - Poboljšanje kvaliteta i certifikacije poljoprivredne proizvodnje - Poboljšanje tehničkih i upravljačkih vještina poljoprivrednih proizvođača - Obezbjeđivanje boljih sanitarno higijenskih uslova za prodaju poljoprivrednih proizvoda - Rast životnog standarda - Poboljšanje kvaliteta življenja u sjevernoj subregiji Crne Gore - Razvoj organske poljoprivrede - Zaštita životne sredine kroz adekvatno odlaganje drvnog otpada

Indikatori koji će se koristiti za ocjenu uspješnosti ovih projekata: - Broj novih radnih mjesta - Povećanje prihoda - Povećanje izvoza - Povećanje obima proizvodnje - Smanjenje uvoza hrane - Kolicina drvnog otpada koji ce se koristiti u komercijalne svrhe

Strateški cilj 4: Razvijena preradivačka industrija i usluzne djelatnosti, kroz razvoj preduzetništva koje ukljucuje podrsku malim i srednjim preduzećima kao osnovu za uspješan razvoj i jače uključivanje privrednih subjekata iz sjevernog subregiona Crne Gore na domaće i inostrano tržište (proizvodnja organski zdrave hrane, prerada ljekovitog bilja i šumskih plodova, otkup i prerada voća i povrća, trgovina). U okviru ovog strateškog cilja, FORS Montenegro je implementirao sledece projekte: Procjena potreba malih i srednjih preduzeca, Ucesce drvopreradjivackih firmi na jadranskom sajmu, Trgovinski sajam u Kremoni. Učešće drvoprerađivačkih firmi na Jadranskom sajmu je projekt finansiran od strane USAID i CHF u vrijednosti od 13.386,00€ sa osnovnim ciljem da obezbijedi učešće najmanje 10 drvoprerađivača sa sjevera Crne Gore na 8. sajmu malih i srednjih preduzeća u Budvi. Pored turizma i poljoprivrede sector drvoprerade je jedan od strateških sektora za razvoj sjevera Crne Gore. Projekat je realizovan u saradnji sa Jadranskim Sajmom, Lokalnim Biznis Centrima i Savjetom drvne industrije.


24

FORS Montenegro je u saradnji sa jadranskim sajmom obezbijedio izložbeni prostor za učesnike sajma. FORS Montenegro je podržao izradu brušure u kojoj je predstavljen asortiman proizvoda sa kontakt informacijama. Projektom je stimulisana proizvodnja i promovisani proizvodi na domaćem tržištu. Aktivnosti od kojih se sastoji ovaj projekt uključivale su: - Uspostavljanje kontakta sa predstavnicim sajma - Sakupljanje podataka o malim i srednjim preduzećima koje zadovoljavaju kriterijume za učešće - Obilazak potencijalnih izlagača i intervjui - Odabir izlagača - Obilazak izložbenog proetora i pripremne aktivnsoti - Šampanje kataloga sajma - Priprema i štampanje brošure - PR aktivnosti i - Učešće na sajmu Predviđeno je postizanje slijedećih rezultata kod odabranih korisnika u narednom periodu: - Povećanje proizvodnje za 20% - Povećanje prodaje za 20% - Povećanje broja zapošljenih za 5% Još je jedan projekt fokusiran na promociju drvoprerađivača sa sjevera Crne Gore implementiran od strane FORS'a i njegovih partnera a uz finansiranje USAID i CHF. Radi se o finansijski manjem projektu (6,228.57 €) čiji je cilj bio promovisanje crnogorske drvne industrije na međunarodnom sajmu u Kremoni, Italija. Projektom je omogućeno učešće na sajmu predstavnika Savjeta Drvne Industrije Crne Gore i firme Prava Mjera kao članice Savjeta Drvne Industrije, koja proizvodi polufinalne proizvode za muzičke žičane instrumente. Projekat je razvijen i implementiran u saradnji sa Montenegro Competitiveness Programom koji finansira USAID i sa Savjetom Drvne Industrije Crne Gore. Projekt je sadržavao slijedeće aktivnosti: - Dizajn i štampanje promotivnog materijala - Dizajn i izrada štanda - Priprema štanda - Predstavljanje proizvoda na štandu - Uspostavljanje kontakata sa potencijalnim partnerima - Učešće na sajmu I od njega se očekuju slijedeći rezultati: - Promocija drvne industrije na međunarodnom sajmu - Uspostavljen veći broj poslovnih kontakata - Povećanje prodaje

Ovi i slični projekti treba da doprinesu daljnjoj ekspanziji malih i srednjih preduzeća u subregionu i njihovom većem doprinosu ukupnom razvoju. Uz njih, FORS će sagledati mogućnosti i nastojati da doprinese i uspostavi soft infrastrukture za dalji rast preduzetništva (uspostava poslovnih inkubatora, poslovnih i industrijskih zona, klastera, biznis servis centara – tamo gdje ih još nema). U narednom periodu, sama Fondacija će raditi na implemntaciji jednog već započetog projekta koji se uklapa u okvir poboljšanja uslova privređivanja malih i srednjih preduzeća i stvaranja povoljnije klime za dalji razvoj ovog sektora. Radi se o projektu istraživanja i procjene potreba mikro, malih i srednjih preduzeća na sjeveru Crne Gore:


25

Naziv projekta: Istraživanje i procjena potreba mikro, malih i srednjih preduzeća na sjeveru Crne Gore

Lokacija u zemlji: • Sjever Crne Gore Donator: Agencija Sjedinjenih americkih drzava za medjunarodni razvoj (USAID) i CHF

Početak (mjesec/godina): Mart 2007

Završetak (mjesec/godina: Avgust 2007


5.562,00 €

Kratak opis projekta: Cilj ovog projekta je da se kroz strukturisane intervjue sa 400 aktivnih i registrovanih preduzeća i 100 neregistrovanih preduzeća uradi procjenu potreba malih i srednjih preduzeća. Projektom će se podržati ekonomski razvoj u sjevernom subregionu i definisati potrebe mikro, malih i srednjih preduzeća kroz definisanje: prepreka za razvoj, potražnje za biznis uslugama, barijera za poslovanje. Dobijeni rezultati će biti osnova za razvoj novih projekata a u cilju podrške ekonomskom razvoju sjevernog subregiona Crne Gore. FORS Montenegro će na osnovu rezultata istraživanja predložiti dalje aktivnosti projektnim partnerima, CHF-u, ostalim donatorima. FORS Montenegro je za potrebe istraživanja i analize angažovao konsalting kompaniju Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj.

Opis aktivnosti koje uključuje ovaj projekat: - Pripremna faza – sakupljanje informacija o preduzećima u sjevernoj subregiji Crne Gore- Definisanje obima posla i odabir izvođača - Kreiranje upitnika i rad na terenu - Unošenje i analiza podataka - Priprema i prezentovanje završnog izvještaja - Evaluacija projekta

Rezultati: - Intervjuisano 500 predstavnika mikro, malih i srednjih preduzeća - Definisane potrebe za razvoj mikro, malih i srednjih preduzeća - Definisane prepreke i barijere za razvoj mikro, malih i srednjih preduzeća - Stvorena osnova za razvoj novih projekata - Dobijeno vjerodostojno stanje mikro, malih i srednjih preduzeća - Identifikovani novi projekti

Očekivani rezultati projekata unutar strateškog cilja 4 su: - Stvorena osnova za razvoj novih projekata - Dobijeno vjerodostojno stanje mikro, malih i srednjih preduzeća - Identifikovani novi projekti - Promocija mikro, malih i srednjih preduzeca I biće mjereni uz pomoć sljedećih indikatori:


26

- Povećanje proizvodnje - Povećanje prodaje - Povećanje broja zapošljenih - Broj osoba ukljucenih u implementaciju projekata - Broj definisanih barijera za poslovanje i razvoj mikro, malih i srednjih preduzeća - Broj identifikovanih novih projekata

3.3 Monitoring implementacije (Strategije)

U sklopu jačanja sopstvenih kapaciteta FORS se u proteklom periodu intenzivno pripremao i za ulogu koju većina regionalnih razvojnih agencija u EU i pristupnim zemljama ima, a to je monitoring projekata koje finansira EU i drugi donatori i monitoring implementacije regionalnih razvojnih strategija. U tom cilju, osim teoretskog obučavanja osoblja FORS-a za tu ulogu, vršen je i praktičan monitoring i evaluacija projekta CRDA i CRDA-E finansiranog od strane USAID odnosno CHF i to kroz tri faze: 1. Jun 2006 – septembar 2006, 2. Oktobar 2006 – Decembar 2006 i 3. januar 2007 - mart 2007 (koja se nastavlja i u narednom kvartalu). Ovi projekti u ukupnoj vrijednosti od 391.919,00 € predstavljali su značajan doprinos razvoju poslovne i komunalne infrastrukture u opštinama sjevera kao i ukupnom razvoju toga subregiona. Projekat je realizovan u saradnji sa Savjetima za lokalni ekonomski razvoj, lokalnim i republičkim vlastima, udruženjima, NVO. Ciljevi projekta uključuju: podršku ekonomskom razvoju na sjeveru Crne Gore stimulišući otvaranje novih radnih mjesta, unapređenje infrastructure i generisanje prihoda, imlementaciju identifikovanih i iniciranih projekata, pripremu izvještaja o imlementaciji projekata i njihovom uticaju na zajednicu, poređenje postignituh rezultata sa ciljevima definisanim CRDA/CRDA E Projektima. FORS je tokom godine vršio monitoring i evaluaciju 342 CRDA projekta, 119 CRDA-E projekata, 9 CRDA-E projekata male infrastrukture i 4 projekta iz oblasti podrške promociji i trgovini te obuci i obrazovanju. Time je ne samo pratio realizaciju projekata koji doprinose ostvarenju strategije razvoja subregiona, već i razvijao vlastite sposobnosti za monitoring i evaluaciju. FORS Montenegro će nastojati da u ulozi regionalne razvojne agencije vrši kontinuirano praćenje implementacije projekata koji doprinose ostvarenju ciljeva strategije regionalnog razvoja i pokrenuti inicijativu za ažuriranje regionalne strategije u dijelu koji se odnosi na sjeverni subregion. Praćenje će se, izmedju ostalog, vršiti kroz stalne kontakte sa svim akterima razvoja u regiji: opstina, ministarstava, drugih institucija, NVO sektora i drugih organizacija. Periodično će se nastaviti sa održavanjem sastanaka sa predstavnicima formiranih opstinskih timova radi prikupljanja podataka o implementaciji postojećih projekata kao i dogovora o projektima koji bi trebali da se pripremaju i kandiduju kod donatora. FORS namjerava da uspostavi bazu podataka projekata u subregionu koji su u skladu sa ciljevima strategije. FORS Montenegro će održavati redovne sastanke sa predstavnicima opstina. Putem tih kontakata i sastanaka, FORS Montenegro će osmisliti projekte i služiti kao katalizator za stvaranje projekata koji će predvidjeti učešće opstina ili projekata koji će biti korisni za ekonomski razvoj opstina. FORS Montenegro će pomoći u stvaranju ili ažuriranju lokalnih razvojnih strategija u sjevernom subregionu Crne Gore. FORS Montenegro će ažurirati postojeće i stvoriti nove baze podataka da bi pomogla u monitoringu dinamike regionalnog razvoja. Stvorit će bazu podataka koja će uključivati sve informacije o


27

postojećim malim i srednjim preduzećima, s ciljem da pomogne malim i srednjim preduzećima u poboljšanju lanaca nabavke, vezu sa novim tržištima, novim partnerima itd. Takođe će se raditi na stvaranju baze podataka o NVO sektoru u regiji i svim projektima koji oni ostvaruju. Tokom iduće godine FORS Montenegro će nastaviti da evaluira implementaciju regionalne razvojne strategije i ažurira socio-ekonomsku analizu koja će biti osnova kod kreiranja svih projekata. FORS Montenegro će nastaviti da evaluira rezultate implementiranih i trenutnih projekata, procijeniti njihov uticaj na strategiju i njene definisane ciljeve, kao i regionalni razvoj uopste. Partnerska grupa, radne grupe i fokusne grupe koje ce biti formirane tokom procesa kreiranja strategije će biti uključene u praćenje i izradu socioekonomske analize i strategije, implementaciju projekata iz strategije kao i druge aktivnosti vezane za regionalni razvoj. FORS Montenegro će nastojati da održava stalni kontakt sa ovim grupama i po potrebi vrši dogovaranje oko projekata od važnosti kako za opstine pojedinačno tako i za plansko-funkcionalne zone i subregion u cjelini, a za koje bi trebalo tražiti donatore-investitore. Jedna od aktivnosti u procesu monitoringa biće i praćenje potreba aktera ekonomskog razvoja regije za daljom edukacijom u pogledu što bolje pripreme projekata a kasnije i njihove implementacije. Plan edukacije će obuhvatati teme kao što su: - Priprema projekata i sakupljanje sredstava za one grupe kojima to bude potrebno (do sada je

ovaj ciklus treninga održan za predstavnike opštinskih strateških timova, Savjeta za lokalni ekonomski razvoj i predstavnike NVO sektora).

- Upravljanje projektima - Monitoring i evaluacija (da bi implementatori sami mogli pratiti i na vrijeme reagovati kod

eventualnih odstupanja) - Jačanje partnerstva između javnog i privatnog sektora.

3.4 Ažuriranje strategije

Kako je strategija «živo tijelo» koje se stalno, u zavisnosti od promjena u okruženju, mora ocjenjivati i dopunjavati novim projektima, FORS Montenegro ce najkasnije nakon 18 mjeseci poslije usvajanja strategije i prve revizije vršiti ponovno azuriranje socioekonomske analize a 18 mjeseci nakon toga i regionalne razvojne strategije kako bi ona zaista bila odraz potreba regije kao i praćenja promjena koja nastaju u okruženju. Azuriranje će se vršiti po istoj metodologiji i uz korištenje istih principa kao i kod izrade same strategije. Na taj način, socioekonomska analiza i strategija ekonomskog razvoja sjevernog subregiona će biti ažurirane svake tri godine.

4. Podrška procesu regionalnog razvoja

4.1 Monitoring U cilju podrške procesu regionalnog razvoja koji uključuje i stalni monitoring realizacije strategije i njenih ciljeva FORS Montenegro je implementirao projekat Monitoring i Evaluacija CRDA i CRDA-E


28

projekata koji je finansiran od strane USAID-a i implementiran od strane CHF-a na sjeveru Crne Gore, o čemu je više bilo govora u 3. poglavlju Biznis plana. CRDA monitoring uključuje projekte iz oblasti: - infrastrukture - ekonomskog razvoja - zaštitie životne sredine - građanskog učešća U okviru CRDA-E programa, FORS Montenegro je razvio i implementirao aktivnosti koji imaju za cilj unapređenje ekonomskog ambijenta, odnosno kreiranje novih radnih mjesta. Monitoring CRDA-E projekata uključuje projekte iz sljedecih oblasti: - razvoj odrzivog turizma - razvoj poljoprivrede - ekonomsko okruzenje - podrska razvoju MSME Sve aktivnosti na monitoringu procesa regionalnog razvoja FORS Montenegro je sprovodio i dalje će sprovoditi u saradnji sa Savjetima za lokalni ekonomski razvoj, lokalnim i republičkim vlastima, asocijacijama, NVO sektorom, kao i predstavnicima biznis zajednice, pogotovo nakon usvajanja strategije razvoja sjevernog subregiona.

4.2 Implementacija projekta CRDA-E

Na osnovu uspješne implementracije i praćenja više od 100 projekata iz programa CRDA-E, finansiranog od strane USAID/CHF, donator je odobrio produžetak finansijske podrške FORS-u u narednoj godini s ciljem implementacije projekata koji osnažuju ekonomski razvoj dijela opština sjevernog subregiona i jačanja kapaciteta FORS Montenegro za podršku i koordinaciju tog razvoja. Polazna osnova za implementaciju ovog projekta biće procjena uspješnosti i mogućeg multiplikovanja efekata dosadašnjih projekata CRDA-E kao i usklađenost novih projekata sa razvojnim ciljevima subregiona. Uspješni dosadašnji projekti i partneri na njihovoj implementaciji preuzeće ulogu mentora kod novih implementatora, proširujući domete najbolje prakse ostvarene u dosadašnjim projektima. FORS će implementaciju nastavka CRDA-E programa smatrati svojim prioritetom koji omogućuje i FORS-u i partnerima u subregionu mogućnost da kvalitetna donatorska sredstva usmjeri u pravcu bržeg razvoja subregiona i obezbijedi podršku donatora i u narednom periodu, u skladu sa njegovim prioritetima i mogućnostima. U tom smislu, prepoznajući potrebe opština i subregiona ali i prioritete donatora, FORS će omogućiti njihovo povezivanje u cilju zadovoljenja prepoznatih potreba u okvirima strategije donatora (razvoj povoljnog poslovnog okruženja za MSP, poboljšanje kapaciteta i kvalitete usluga lokalne uprave, razvoj poslovne infrastrukture, itd.) FORS predviđa da će na ovaj način u narednih godinu dana omogućiti implementaciju najmanje 50 projekata ove vrste u partnerstvu sa određenim opštinama. Stečena iskustva i praksa biće korišćeni i u ostalim partnerskim opštinama radi kvalitetnije pripreme projekata i lakšeg pristupa izvorima finansiranja.


29

4.3 Regionalna podrška i koordinacija razvoja MSP FORS Montenegro, na putu da postane regionalna razvojna agencija za sjeverni subregion Crne Gore kao ekonomski struktuirana nevladina organizacija, uspostavljena je s ciljem da doprinese rastu i razvoju subregiona i regionalne privrede i da postane nosilac u njegovoj tranziciji prema modernom regionu koji bi bio atraktivan za pokretanje biznisa zasnovanog u svojem funkcionisanju i vođenju na Europskim standardima. Ove mogućnosti i vrijednosti FORS-a i saznanje o njima sve više raste u ovih godinu dana postojanja ali naš cilj u naredne dvije godine je da postanemo ravnopravan i neizostavan partner našim partnerima u postizanju strateških ciljeva postavljenih kroz proces izgradnje i kontinuiranog revidiranja regionalne strategije, ekonomskog planiranja i razvoja malih i srednjih preduzeća. Ovo zadnje zahtijeva osposobljenost za aktivnosti i napore u oblastima:

- preduzetničkom razvoju - regionalnoj promociji - pokretanju novih instrumenata preduzetničkog razvoja - prenošenju tehnološkog znanja - internacionalizaciji - inovacijii

Stanje razvoja MSP u Crnoj Gori je vrlo kompleksno i još uvijek bez jasne vizije, od pravnog do institucionalnog nivoa. Kad su u pitanju mala i srednja preduzeća, prepreke njihovom razvoju se mogu podijeliti u dvije grupe: eksterne i interne. Sama regionalna razvojna agencija može ograničeno, ili gotovo nikako, uticati na eksterne prepreke na državnom nivou, kao što su: nepostojanje nove strategije malih i srednjih preduzeća i još nedovoljno vidljivi rezultati rada nadležne institucije na državnom nivou, kao i nepostojanje Zakona o razvoju malih i srednjih preduzeća, nepriuštiva kreditna politika i sistem obrazovanja neprilagođen tržištu rada. Trenutno, svi navedeni instrumenti su u procesu usvajanja i u formi nacrta. Stoga, FORS Montenegro, regionalna razvojna agencija koja teži da u budućnosti razvije i usluge preduzetnicima, će se fokusirati na stvaranje i dalji razvoj različitih preduzetničkih instrumentata s ciljem uticaja na interne prepreke unutar samih malih i srednjih preduzeća. Najznačajnije među njima su:

- slab nivo znanja i vještina u polju upravljanja i poduzetništva - zastarjela tehnologija i slabo poznavanje novih tehnologija - nizak nivo konkurentnosti MSPa na stranom tržištu - nepostojanje tradicije u poslovnoj saradnji ili umrežavanju Sve gore navedene eksterne i interene barijere su definisane kao krucijalna područja za djelovanje u EU Povelji o malim i srednjim preduzećima čija je potpisnica (kao sljednica nekadašnje Državne zajednice) i Crna Gora od 2003. godine. Vlada Crne Gore je u okviru strategije ekonomskih reformi i strategije smanjenja siromaštva navela da prioritet budućeg razvoja bude fokusiran na razvojnim aktivnostima u regionu sjevera Crne Gore i unapredjenju MSP. U skadu sa tim FORS Montenego namjerava da koordinira procesom revidiranja postojeće strategije regionalnog razvoja uz uključivanje komponente razvoja MSP za sjeverni subregion Crne Gore. FORS Montenegro je potpisao sporazum sa Unijom poslodavaca u okviru koje će podržati kreiranje socioekonomskih savjeta u opštinama na sjeveru Crne Gore.


30

FORS Montenegro je inicirao istraživanje koje se odnosi na potrebe razvoja MSP kako bi definisao dalje aktivnosti vezane za pružanje usluga MSP. U budućnosti, FORS Montenegro će jacati svoj kapacitet kako bi mogao pružiti dodatnu podršku razvoju MSP kroz pružanje usluga koje se odnose na: U prve dvije godine (opšte usluge): 1. Istraživanje regulative i pomoć za start-up biznise; pomoć-podržavanje pri uklanjanju biznis

barijera 2. Istraživanje i pronalaženje informacija putem interneta 3. Pomoć pri uspostavljanju kontakta sa mogućim poslovnim partnerima 4. Pomoć pri uspostavljanju regionalnih/lokalnih kreditno-garantnih fondova 5. Informacije u vezi uvoza i izvoza 6. Informacije i savjeti pri podnošenju zahtjeva za finansiranje projekata i ukljucivanje u projekte

internacionalne projekte. 7. Koordinacija / organizovanje sajmova i susreta privrednika. 8. Učestvovanje na konferencijama i diskusijama koje se tiču MSP i regionalnog razvoja 9. Blagovremeno informisanje nevladinih organizacija i MSP sektora o tenderima koje finansira

EU/međunarodne organizacije 10. Promovisanje MSP sektora/Internet marketing 11. Predstavljanje MSP sektora lokalno i u inostranstvu 12. Podrška jačanju kvaliteta tržišta rada kroz saradnju izmedju Zavoda za zapošljavanje i

preduzetnika i formulisanje boljih planova i programa stručnog usavršavanja i prekvalifikacije Nakon 2 godine (konkretne poslovne usluge) 1. Kreiranje biznis plana u svrhe: otvaranja novog privatnog biznisa, poboljšavanje postojećeg ili

radi potražnje novčanih sredstava 2. Generalne informacije/savjeti pri otvaranju novog biznisa 3. Savjetovanje MSP sektoru na koji način da se domognu projekata koje finansira Vlada i

Evropska Unija 4. Biti izvor informacija prema medjunarodnom tržištu 5. Marketing – izrada elaborata i analiza 6. MSP baza podataka na lokalnom i regionalnom nivou 7. Savjetovanje u organizovanju biznis inkubatora Kao što je ranije najavljeno, FORS će usko sarađivati sa drugim institucijama koje podržavaju razvoj MSP. Vlada Crne Gore je u saradnji sa EAR osnovala Agenciju, koja je kasnije preimenovana u Direkciju za razvoj malih i srednjih preduzeća i potrebna joj je pomoć u realizaciji proklamovanih ciljeva. Na tom mestu regionalna razvojna agencija za Sever Crne Gore ima jako puno prostora za delovanje. Cilj FORS-a da doprinese rastu i razvoju regionalne privrede i da postane nosilac tranzicije Crne Gore prema modernom regionu pokretanje biznisa zasnovanog u svojem funkcionisanju i vođenju na Europskim standardima. Na tom pravcu i FORS će Agenciji ponuditi saradnju kroz konkretne komplementarne aktivnosti i projekte. Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, kroz 10 regionalnih biznis centara od kojih se 7 nalaze u subregionu severne Crne Gore3, je proklamovala sledeće ciljeve:

3 Regionalni biznis centar Podgorica, Regionalni biznis centar Bijelo Polje , Regionalni biznis centar Bar, Regionalni biznis centar Nikšić, Regionalni biznis centar Pljevlja, Regionalni biznis centar Berane, Lokalni biznis centar Rožaje, Lokalni biznis centar Cetinje, Lokalni biznis centar Žabljak, Regionalni biznis centar Herceg-Novi (u otvaranju), Lokalni biznis centar Plav (u otvaranju )


31

- Povećanje broja malih i srednjih preduzeća registrovanih u privatnom sektoru, koja zvanično posluju.

- Postizanje veće raznolikosti i integrisanosti ekonomske aktivnosti, povećavajući učešćemalih i srednjih preduzeća koja se baziraju na proizvodnji i ne-trgovačkim uslugama.

- Značajno povećati učešće malih i srednjih preduzeća u odnosu na mikro-preduzeca u ukupnoj strukturi preduzeća.

- Povećati konkurentne aktivnosti malih i srednjih preduzeća u ekonomskim sektorima u kojima Republika Crna Gora zavisi od uvoznih dobara i usluga; i povećati učešće malih i srednjih preduzeća u prihodima od izvoza.

- Povećati učešće domaćih malih i srednjih preduzeća u inostranim strateškim savezima i aranžmanima zajedničkih ulaganja (joint ventures).

- Povećati učešće malih i srednjih preduzeća u Bruto društvenom proizvodu. - Povećati udio malih i srednjih preduzeća u ukupnoj zaposlenosti. Pored institucionalnih napora i njihovih programa Vlada je u fazi usvajanja Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća, koja je u fazi rasprave pretrpela čitav niz kritika od strane nevladinih istitucija koje su prisustvovale raspravi. Glavna zamjerka je bila ne u proklamovanim ciljevimaj već u nepostojanju konktetnih smjernica i indikatora kojima bi se mogla mjeriti uspješnost Vlade u sprovođenju strategije. FORS će u svom radu nastojati primijeniti rješenja iz strategije i uticati na njihovo poboljšanje. Upravo se u to vrijeme FORS pojavio sa projektom istraživanja potreba malih i srednjih preduzeća koji je podržao CEED4. Projekat se bavi utvrđivanjem prepreka malim i srednjim preduzeća u finansijskom, tržišnom i personalnom smislu za što efikasniji rast, potrebama malih i srednjih preduzeća za uslugama koje bi podržale njihov razvoj i zakonsko-pravnim barijerama. Zadnji segment ovog istraživanja ’poslovne barijere’ se istražuju na registrovanim i ne registrovanim preduzetnicima kao značajan potencijal za budući razvoj malih i srednjih preduzeća. U iščekivanju konačnih rezultata napravljena je i priprema projekta za kojeg je pronađen finansijer, ORT, kojim će se organizovati rasprave u okviru fokus grupa na bitne zaključke iz prethodno pomenutog projekta. O značaju ove FORS-ove inicijative svjedoči i činjenica da je CEED ovaj projekat proširio na cijelu teritoriju Crne Gore.

4.4 Uticaj na oblikovanje politike regionalnog razvoja

Fondacija za razvoj sjevera Crne Gore (FORS Montenegro) je lokalna, nevladina organizacija koja ima cilj da pospješi ekonomski razvoj kroz aktivnosti koje uključuju privlačenje investicija, jačanje preduzetništva, sa akcentom na unapređenje regionalnih konkurentskih prednosti i povećanja učešća građana u aktivnostima koje omogućavaju poboljšanje standarda stanovnika. Vlada Crne Gore je dokumentom Strategija regionalnog razvoja pripremila osnove za regionalizaciju Crne Gore, koju ce FORS Montenegro koristiti kao polaznu osnovu za aktivnosti na podrsci regionalnom ekonomskom razvoju sjevernog subregiona Crne Gore. U tom smislu FORS Montenegro ce nastojati da buduca strategija reginalnog razvoja sjevera Crne Gore bude u skadu sa NUTS kriterijumima EU, a takođe sa ostalim, u medjuvremenu prihvacenim, razvojnim strategijama: Strategija razvoja i redukcije siromaštva Crne Gore (Ministarstvo rada i socijalnog staranja , MMF, SB, UNDP, Vlada RCG, 2003 ), Strategijom održivog razvoja, Agendom ekonomskih reformi u Crnoj Gori 2002-2007 (Vlada Republike Crne Gore ) kao i sa Strategijom za razvoj malih i srednjih preduzeća.

4 Vidi detaljnije u Glavi 3.


32

FORS Montenegro namjerava da postane akreditovana regionalna razvojna agencija kada Vlada Crne Gore donese regulativu za osnivanje regionalnih agencija u Crnoj Gori i kada EC postavi kriterijume za akreditaciju regionalnih agencija u Crnoj Gori. U tom cilju, FORS Montenegro će intezivno sarađivati sa Savjetom strateških partnera i lobirati kod Vlade Crne Gore da dodatno zakonski regulise proces regionalizacije u skladu sa ekonomskim indikatorima. U toku procesa regionalizacije FORS Montenegro će sarađivati sa predstavnicima lokalnih samouprava, predstavnicima poslovne zajednice, kao i sa predstavnicima civilnog sektora. 4. 4. Prepoznatljivost u široj javnosti Osoblje FORS Montenegro učestvovalo je u razvijanju i implementaciji preko 500 projekata iz oblasti infrastrukture, ekonomskog razvoja i građanskog učešća u okviru CRDA i CRDA-E programa, pri čemu su stekli značajno iskustvo relevantno za drustveno okruženje i održivi razvoj sjevernog subregiona cime su stvoreni uslovi da FORS Montenegro bude od pocetka prepoznat kao pokretac ekonomskog razvoja sjevera Crne Gore. U ovom periodu zaposleni u FORS Montenegru su upoznali potrebe regiona sjevera Crne Gore, stekli veliko iskustvo u upravljanju cjelokupnim projektnim ciklusom, uspostavili partnerske odnose i pridobili povjerenje predstavnika poslovne zajednice, lokalne samouprave, NVO sektora i građana, kao i ministarstava Vlade Crne Gore. Kao rezultat tih aktivnosti, FORS je pozicioniran kao jedinstvena organizacija u regionu sjevera Crne Gore. Neke od aktivnosti javne promocije FORS Montenegro ukljucivale su 386 sastanaka sa partnerima, oglasavanje 24 tendera, organizovanje javnih potpisivanja 19 ugovora o dodjeli sredstava za projekte, sprovodjenje monitoringa za 342 projekta i organizovanje 24 ceremonije otvaranja nakon uspješnog okončanja projekata. FORS Montenegro svoje aktivnosti detaljno obrazlaže kroz tromjesečni izvještaj koji šalje predstavnicima strateških partnera. Takođe, FORS Montenegro je uspostavio saradnju sa lokalnim i nacionalnim medijima koji prate sve aktivnosti FORS Montenegra. U proteklih godinu dana od osnivanja, FORS je izborio zavidnu prisutnost u štampanim i elektronskim medijima u Crnoj Gori. FORS-ovi projekti, osoblje ili značajni događaji bili su predstavljeni 12 puta na radio programima, imali su 47 posebnih emisija ili predstavljanja na televizijskim programima, a zajedno sa drugom partnerskom organizacijom (Centar za razvoj održivog turizma) proisteklom iz istog programa i podržanom od istog donatora, imao je preko 360 pojavljivanja u posebnim novinskim člancima i reportažama. FORS Montenegro je prisutan na siroj teritoriji sjevera Crne Gore preko svojih kancelarija u Beranama, Pljevljima i Nikšiću i kancelarije za administrativnu podrsku u Podgorici. FORS Montenego će posebnu paznju posvetiti postavljanju i ažuriranju informacija o svom radu i aktivnostima na svojoj web stranice www.forsmontenegro.org ali i obezbjeđivanju pravovremenih i relevantnih informacija znacajnih za aktere u razvoju sjevera Crne Gore. FORS Montenegro ce štampati i distribuisati promotivne brošure o svom radu i projektima regiona sjevera, sa ciljem da se šira javnost upozna sa njegovim radom i dostignućima kako bi se skrenula pažnja donatora da se aktivnije uključe u razvojne aktivnosti regiona.


33

5. Nastanak FORS Montenegro kao regionalne razvojne agencije

5.1 Uvod

Ideja o osnivanju Regionalne razvojne agencije je nastala tokom realizacije CHF-ovih CRDA i CRDA-e projekata (Razvoj zajednice kroz demokratsku akciju), koje je finansirao USAID. U toku realizacije ovih projekata, CHF International je pružao pomoć lokalnim zajednicama na području 13 opština sjevera Crne Gore s ciljem da se kroz realizaciju projekata (infrastrukturnih i drugih) doprinese izmedju ostalog i ekonomskom razvoju kroz jačanje partnerstva između privatnog i javnog sektora. Takodje se zeljelo pokazati, kako se uključivanjem i angažovanjem većeg broja predstavnika grupa i sektora koji cine jednu zajednicu (pojedinci, institucije sistema, NVO, poslovna zajednica…) mogu realizovati veoma značajni projekti. Zaposleni u CHF-u, koji su danas dio FORS-ovog tima, stekli su vrijedno iskustvo u radu sa predstavnicima opština, Vlade, nevladinog sektora kao i preduzetnicima i građanima, sto je doprinosilo jačanju razumijevanja i saradnje između privatnog i javnog sektora, vlasti i nevladinog sektora. Nastojanje da se nakon završetka pomenutih programa nastavi saradnja izmedju dotadasnjih partnera a u cilju razvoja regije, urodilo je idejom o stvaranju domaće regionalne razvojne agencije. Začetnici ideje o osnivanju Regionalne razvojne agencije su zaposleni u CHF-u. U daljem razvijanju ove ideje, tokom 2005 godine, CHF je organizovao nekoliko okruglih stolova i vodio diskusiju o potrebama i organizacionoj strukturi RRA. U ovome su aktivno učestvovali predstavnici opština (predsjednici opština ili njihovi zamjenici). U avgustu 2005. g. CHF Montenegro je od svojih zaposlenih osnovao i radnu grupu Regionalne razvojne agencije, čiji je zadatak između ostalog bio i da istraži modele razvojnih organizacija u regionu i da ponudi scenario za uspostavljanje RRA. U Kolašinu je 14. marta 2006. održan osnivački sastanak Savjeta Strateških Partnera, Fondacije za Razvoj Sjevera Crne Gore - FORS Montenegro. Na tom sastanku, potpisan je Memorandum o razumijevanju kojim se regulišu odnosi izmedju članova SSP i FORS Montenegra. Članovi Savjeta strateških partnera su najviši predstavnici opština Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Danilovgrad, Kolašin, Mojkovac, Nikšić, Plav, Pljevlja, Plužine, Rožaje, Šavnik i Žabljak kao i Sekterarijata za razvoj, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstva turizma, Ministarstva za zaštitu životne sredine i uređenje prostora i Ministarstva rada i socijalnog staranja. Kao rezultat svega navedenog, 15. marta 2006. godine uspostavljena je NVO Fondacija za Razvoj Sjevera Crne Gore - FORS Montenegro. Njeni osnivači su bili zaposleni u CHF Montenegro u skladu sa važećim propisima o registrovanju fondacija. 5.2 Organizaciona stuktura

Organizacionu strukturu FORS Montenegro čine: Upravni odbor Savjet Strateških Partnera Izvrsni direktor fondacije Sektori Nadzorni odbor


34

Uloga Upravnog odbora FORS Montenegro je da: Prati realizaciju strateških i operativnih ciljeva Fondacije utvrdjenih Statutom, imenuje i razrešava izvršnog direktora Fondacije, rukovodi radom Fondacije, usvaja programske, operativne i finansijske planove, vrši evaluaciju rada direktora i ostvarivanja postavljenih ciljeva Fondacije najmanje jednom godišnje, donosi odluku o organizacionoj šemi Fondacije i odlučuje o prijemu zaposlenih, po preporuci izvršnog direktora, usvaja godišnji izvještaj o radu Fondacije, usvaja završni račun, podnosi godišnje izvještaje Nadzornom odboru, razmatra izvještaj Nadzornog odbora i o istom se izjašnjava, donosi finansijske odluke Fondacije, odlučuje o saradnji Fondacije sa srodnim udruženjima u zemlji i inostranstvu, uspostavlja saradnju sa državnim i drugim organima, fondovima i sl. Članovi Upravnog odbora se sastaju najmanje jednom mjesečno, a po potrebi i češće. Sastav Upravnog odbora po stukturi je slijedeći: Predstavnik Christopher Brown CHF International Vincenzo Gamberale CHF International Predrag Dakovic UNDP

Branimir Vujacic Savjet Strateških Partnera (Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede) Veselin Bakic Savjet Strateških Partnera (Opština Andrijevica)

Savjet strateških Partnera razmatra postignute rezultate u prethodnom periodu i daje smjernice za dalji razvoj Fondacije. Nadleznosti Savjeta strateških partnera su da imenuje Predsjednika i sekretara Savjeta strateških partnera, imenuje predstavnike Savjeta strateških partnera u Upravni odbor, clanovi Savjeta strateških partnera daju doprinos u finansijskim sredstvima, savjetima, ekspertizama svojih zaposlenih u razvoju i impementaciji prioritetnih projekata, razmatra kvartalne izvještaje Izvršnog Direktora o poslovanju, razmatra godišnje izvještaje o poslovanju. Sjednice Savjeta strateških partnera se održavaju kvartalno. Nakon svog prvog, osnivačkog sastanka koji je održan u martu 2006. godine, Savjet je održao još dva sastanka u novembru 2006 i februaru 2007 godine. FORS vodi, upravlja i nadgleda na operativnom nivou Izvrsni direktor kojeg imenuje Upravni odbor. Nadleznosti izvrsnog direktora fondacije su da: predstavlja i zastupa Fondaciju, sprovodi operativne odluke Upravnog odbora, obavlja dnevne aktivnosti u skladu sa usvojenim programskim, operativnim i finansijskim planovima, podnosi mjesečne izvještaje Upravnom odboru, podnosi kvartalne izvještaje Savjetu strateških partnera, priprema predlog godišnjeg plana rada i podnosi na usvajanje članovima Upravnog odbora, predlaže imenovanja zaposlenih. Prva organizaciona struktura koju je FORS uspostavio nakon osnivanja izgledala je ovako: Izvršni direktor, Direktor sektora za ekonomski razvoj, Direktor sektora za nove programske inicijative, Direktor sektora za razvoj civilnog društva, Direktor sektora za zaštitu zivotne sredine, i Finansijski director. Dalje u strukturi su postojali rukovodioci timova sektora za ekonomski razvoj, sektora poljoprivrede, sektora malih i srednjih preduzeca, i sektora turizma. koji su bili podredjeni Direktoru sektora za ekonomski razvoj. Takodje su u strukturi postojali koordinatori operativnih centara Nikšic, Pljevlja i Berane. Ova struktura je predstavljala odgovor na program CRDA-e i zahtjeve koji su morali biti ispunjeni kroz ovaj projekat. Nakon godinu dana rada po ovoj organizacionoj šemi smatrali smo da postoje efikasnije organizacione strukture koje pruzaju bolje mogucnosti za rad jedne organizacije koja pledira da vodi vaznu ulogu u razvoju regiona pa je donesena odluka da se razvije i u praksi sprovede reorganizacija strukture FORS-a.


35

FORS sada ima tri sektora: sektor za ekonomsko (strateško) planiranje, sektor za upravljanje projektnim ciklusom, sektor za administrativna i finansijska pitanja. Za sva radna mjesta unutar ovih sektora FORS ima opise radnih zadataka i odgovornosti. Slijedi grafički prikaz organizacione strukture i spisak osoblja zaposlenog u FORS-u po pozicijama.

Ime Pozicija Veselin Šturanović Izvršni Direktor Nebojša Babović Menadžer sektora za ekonomsko (strateško) planiranje Emil Kočan Menadžer za implementaciju projekata Jelena Živković Menadžer za finansije i administraciju Gordana Rakočević Koordinator za poslovni razvoj Radule Bojović Programski službenik Snežana Maslovarić Programski službenik Nadežda Brković Programski službenik Nataša Bajović Programski službenik Mira Kovačević Programski službenik

Nadzorni odbor, u skladu sa zakonom, vrši kontrolu finansijskog poslovanja Fondacije, daje saglasnost na finansijske izvještaje, vrši kontrolu rada Upravnog odbora, obavještava Predsjednika Upravnog Odbora o uočenim nepravilnostima i ostavlja rok za njihovo otklanjanje, ukoliko se uočene nepravilnosti ne otklone u predvidjenom roku to konstatuje u svom izvještaju koji podnosi osnivačima i članovima Savjeta strateških partnera.

5.3 Organizacioni razvoj FORS trenutno zapošljava 12 ljudi. Osoblje FORS-a zaposleno je na osnovu strukture opisane predhodno, što je u skladu sa praksom ovakvih organizacija koje imaju za cilj sprovođenje aktivnosti ekonomskog razvoja i implementacije projekata. Zapošljavanje osoblja i sistem nagrađivanja i

Executive Director

Project Imp. Manager

KBusiness DevpmentCoordinator

Strategy & Planning Manager

Rukovodioci projekata

Važi od Jula 2007

Development Fund Coordinator

Projektni službenici

Računovođa

Izvršni Direktor

Menadžer za Implementaciju projekata

Koordinator za razvoj projekata

Menadžer za strateško planiranje

Ekonomski Analitičar Koordinator Razvojnog fonda

Fin/Admin Menadžer

FORS Montenegro Organigram


36

unapređivanja u FORS-u se odvija u skladu sa procedurama i zasniva se na načelu transparentnosti. FORS Montenegro ce veliku paznju pridavati jačanju kapaciteta svog osoblja. FORS nastoji da motiviše svoje osoblje na način da im obezbjedi dodatnu edukaciju kroz treninge i kurseve a na osnovu prethodno iskazane potrebe i zainteresovanosti od strane osoblja. Do sada je osoblje FORS-a učestvovalo na brojnim seminarima i treninzima u organizaciji raznih institucija, organizacija i sl. u zemlji i inostranstvu. Danas FORS ima osoblje koje posjeduje odgovarajuce znanje i vještine koje stalno unapredjuje i svoj rad obavlja predano i pouzdano. Nakon preliminarne analize potreba utvrđene su sljedeće teme daljnjeg stručnog usavršavanja osoblja FORS-a tokom 2007-2008. godine:

- Upravljanje i kontrola finansijskih sredstava EU - Razvijanje vještina prikupljanja finansijkih sredstava - Upravljanje regionalnim razvojem - Proces izrade regionalne razvojne strategije - Upravljanje projektnim ciklusom - Mentorske i savjetodavne vještine - Rukovođenje timskim radom i nadzor promjena - Upravljanje vremenom - Prevazilaženje stresa - Tehnike ocjenjivanja osoblja - Rešavanje konflikata - Monitoring i evaluacija - Lobiranje - Usavrsavanje IT korisničkih vjestina

5.4 Upravljanje i odgovornost

FORS vodi, njome upravlja i nadgleda je na operativnom nivou Izvršni direktor kojeg postavlja Upravni odbor. Interna struktura je trenutno zasnovana na 3 sektora: sektor za ekonomsko (strateško) planiranje, sektor za upravljanje projektnim ciklusom, sektor za finansije i administraciju. U navedena 3 sektora, FORS trenutno upošljava 10 članova osoblja. Za sva ova radna mjesta FORS je napravio opise radnih zadataka i odgovornosti. Svakim od sektora upravlja menadžer koji direktno odgovara Izvršnom Direktoru agencije i njihove odgovornosti su definisane u opisu njihovih radnih zadataka. FORS agencija ima ukupno 8 pravilnika koji su usklađeni sa državnim zakonima i Najboljom praksom EU i to:

- Priručnik o nabavkama - Priručnik o kadrovskim pitanjima - Politika putovanja i dnevnica - Disciplinski postupci - Priručnik o organizaciji sa organigramom - Priručnik o finansijskom poslovanju - Priručnik o računovodstvu - Priručnik o zaštiti na radu


37

FORS će nastaviti razvijati svoje interne procedure i priručnike koji će obuhvatati i druga područja svoga rada.

6. Budžet

6.1 Uvod

Glavni izvor finansiranja FORS Montenegro u toku prvih godinu dana funkcionisanja bio je CHF, tj. USAID. Kroz donaciju (sub-award) obezbijeđenu ovim sredstvima, FORS je implementirao i vršio monitoring velikog broja projekata iz programa CRDA i CRDA-E. Zahvaljujući uspješnosti ovih početnih aktivnosti CHF je od donatora USAID obezbijedio djelimični nastavak finansiranja aktivnosti FORS Montenegro u sjevernom subregionu. Realno je očekivati da će i u narednoj godini najveći dio sredstava namijenjenih programskim aktivnostima i pokriću operativnih troškova FORS-a biti upravo iz ovih izvora. Ipak, FORS će istovremeno intenzivno raditi na pribavljanju sredstava iz novih kvalitetnih izvora a težište će mu biti na obezbjeđenju učešća partnera (opštine, ministarstva) te domaćih i stranih institucionalnih donatora koji podržavaju projekte ekonomskog razvoja u Crnoj Gori.

6.2 Operativni budžet

38

OPERATIVNI BUDŽET ZA PERIOD JUL 2007 – JUN 2009 Organizacija: FORS Montenegro Početak perioda: 01.07 2007. Završetak perioda: 30.06 2009. I. TROŠKOVI

1 Troškovi zarada zaposlenih u organizaciji

Predviđeni troškovi u €

Zarade zaposlenih (sa uključenim naknadama, porezima i dopirnosima)

Opis troška Iznos u €

Troškovi zarada tima za upravljanje Fondacijom 189,919.80

Troškovi zarada zaposlenih na implementaciji projekata 146,585.40

Ukupno 336,505.20 336,505.20 Ukupno za 1. 336,505.20

2 Opšti operativni troškovi Opis troška Zakupnina 40,320.00 Troškovi komunikacija 15,360.00 Troškovi transporta 14,400.00 Materijal kancelarijski 7,200.00 Održavanje (opreme, kancelarija…) 4,800.00 Komunalije 21,120.00 Troškovi održavanja čistoće 13,920.00 Reprezentacija 2,880.00 Troškovi spoljih saradnika (savetnika, experata) 96,000.00


39

Troškovi poštarine 2,160.00 PR troškovi 7,000.00 Edukacija zaposlenih 24,000.00 Dnevnice i troškovi smeštaja za zaposlene 4,800.00 Knjigovodstvene usluge 2,400.00 Advokatske usluge 4,800.00 Bankovne provizije 7,200.00 Ostali administrativni troškvi 4,800.00 Finansijska revizija 12,000.00 Ukupno 285,160.00 Ukupno za 2. 285,160.00 UKUPNI TROŠKOVI 621,665.20


40

II. PRIHOD

Predviđeni prihod u €

1 Podrška CHF-a Opis prihoda Iznos u €

Predviđena sredstva za implementaciju CRDA-E projekta 387,505.98

Ukupno za 1. 387,505.98

2 Doprinosi organizacije (samofinansiranje-doprinos partnera)

Ukupno za 2. 50,000.00

3 Doprinosi ostalih organizacija (navedite detalje)

EAR 27,245.22 Caritas 3,000.00 Segura 2,226.00 SCOPES 1,977.60 ORT 1,725.00 UNESCO 1,400.00 Ukupno za 3. 37,573.82

4 Doprinosi ostalih organizacija za plate zaposlenih na programu

EAR 35,100.00 Caritas 3,000.00 SCOPES 612.00 CHF 107,873.40 Ukupno za 4. 146,585.40

UKUPNO PRIHODI 621,665.20

41

6.3 Sufinansiranje FORS će bez odlaganja pristupiti planiranju i izradi strategije prikupljanja sredstava za 1) sufinansiranje operativnih troškova organizacije i 2) finansiranje i sufinansiranje novih projekata u subregionu. Očekujemo da će aktivnosti po ovom prioritetnom zadatku biti usmjerene prema:

- Institucijama Vlade Crne Gore koje su akteri regionalnog razvoja zemlje, prije svega onima sa kojima FORS ostvaruje partnerstvo kroz Savjet strateških partnera;

- Opštinama subregiona, članicama Savjeta strateških partnera, sa kojima je u načelu dogovorena finansijska podrška FORS-u, u skladu s njihovim mogućnostima;

- Institucionalnim donatorima koji imaju interes da ulažu sredstva u brži ekonomski razvoj sjevera Crne Gore, vodeći se dosadašnjim iskustvima u toj podršci (USAID/CHF), izraženim institucionalnim, političkim i ekonomskim interesom za ujednačenijim regionalnim razvojem u procesu evropskih integracija (EU), ispoljenim interesom bilateralnih donatora za razvoj sjevera, posebno kroz prekograničnu saradnju (Austrija, Italija, Slovenija, Njemačka, Holandija, Švedska, Norveška, itd.)

- Jačanju kapaciteta FORS-a da u dogledno vrijeme počne ostvarivati prihod pružanjem specijalizovanih usluga, kojim će takođe doprinijeti finansijskoj održivosti organizacije.

7. Očekivani rezultati i održivost

Polazna osnova za definisanje očekivanih rezultata i održivosti FORS Montenegro u odnosu na postojeći ekonomsko-politički okvir, proces EU integracije i potrebe sjevernog subregiona,bazira se na:

• Kriterijumima EK za akreditaciju RDA • Strategiji za regionalni razvoj Crne Gore • Strateškim ciljevima FORS Montenegro

U skladu sa gore navedenim rezultate treba usmjeriti ka:

• Jačanju kapaciteta FORS-a u cilju zadovoljenja kriterijuma EC za akreditaciju RDA • Sprovodjenju poslovne politike u skladu sa strategijom regionalnog razvoja Crne Gore i

strateškim ciljevima FORS-a

7.1 Rezultati

Jačanje veze sa strateškim partnerima i zainteresovanim grupama - Potpisani ugovori o finansiranju sa opštinama iz sjevernog subregiona - Organizovano n5 sastanaka Savjeta strateških partnera - Organizovano n informacionih sastanaka sa akterima razvoja - Poptisano n sporazuma o saradnji

5 n- konkretan broj rezultata će biti odredjen pojedinačno nakon konsultacija unutar sektora i tokom pripreme noog CRDa-E programa


42

- Broj prisutnih na sastancima Pravni status - Revidovan statut - Revidovana registracija

Organizacioni razvoj • Razvoj kapaciteta zaposlenih

- Prisustvo na n treninga - Učešće na n seminara - n zaposlenih prisustvovao treninzima - n zaposleni učestvovao na seminarima

• Popunjavanje i usavrsavanje organizacione strukture

- Razdvojene odgovornosti izmedju administrativno/finansijskog sektora i komisije za odobravanje projekata

• Kreiran poslovni duh organizacije (preimenovati)

- Definisana broj i geografska lokacija kancelarija - Popunjavanje upraznjenih i kreiranje novih radnih mjesta -

Implementacija CRDA-E projekta

- Izvršena analiza dosadašnjih projekata u okviru CRDA-E - Izabrano n projekata koji su ispunili ili premašili projektna očekivanja - Pripremljeno n prijedloga za nadogradnju rezultata izabranih projekata - Selekcija prioritetnih oblasti za novi projektni ciklus, u skladu sa FORS strategijom - Pripremljeno n novih projekata - Odobreno finansiranje n projekata - Implementacija n novih projekata - Monitoring i evaluacija n novih CRDA-E projekata

Sufinansiranje

- Broj opstina koje su potpisale Ugovor o finansiranju - Broje opstina koje su uplatile iznos prema Ugovoru o finansiranju - Iznos uplacenih sredstava od opština - Identifikovani drugi donatori - Obezbijeđeno n% za finansiranje operativnih troskova FORS Montenegro

Definisana strategija za Regionalni razvoj sjeverne regije • Socio-ekonomska analiza

- kreiran dokument o socio-ekonomskoj analizi - napravljena baza podataka o socio ekonomskim indikatorima

• Fasilitiranje procesa kreiranja regionalne razvojne strategije


43

- organizovano n sastanaka partnerske grupe - organizovano n sastanaka radnih grupa - definisani strateški ciljevi - definisana strategija razvoja sjevernog subregiona - kreiran akcioni plan i lista prioritetnih projekata

PR strategija i prepoznatljivost FORS Montenegro

- Dizajniran i postavljen FORS web site - Dizajnirano, odštampano i distribuirano 1000 FORS informatora - obezbijeđeno učešće u 10 TV emisija - obezbijeđeno učešće u 10 radio emisija - objavljeno najmanje 50 tekstova o aktivnostima u dnevnoj štampi - organizovana najmanje 2 okrugla stola za predstavnike medija

Podrška razvoju MSME sektora

• Umrežavanje (Networking)

- Podržano formiranje n poslovnih udruženja - Podržano stvaranje n klastera - Podržano osnivanje n preduzetničkih zona - Podržano osnivanje n industrijskih zona - Podržano osnivanje n inkubatora (tehnoloških parkova) - Odrzano n dogadjaja na umrezavanju (sajmovi, okr. stolovi, konferencije)

• Jačanje privatno javnog partnerstva (PPP)

- organizovano n seminara za predstavnike privatnog i javnog sektora - obezbijedjeno implementiranje n projekata iz privatno javnog partnerstva - izvršeno najmanje 1 istraživanje vezano za potrebe MSME sektora - obezbijeđivane i distribuirane informacija o kreditima za MSME sektor - pružena podrška u organizovanju n sajmova - pružena podrška ili pokrenuta inicijativa za uklanjanje n biznis barijera - ostvareno n promjena na bazi tih inicijativa - pružena podrška u organizovanju n radionica sa predstavnicima MSME sektora na temu kako pristupiti pripremi i implementaciji projekata finansiranih od strane EU

Razvoj ljudskih kapaciteta u regiji • Razvoj kapaciteta lokalnih aktera u ekonomskom razvoju

- Organizovan određen broj treninga

• Pomoć u pripremanju i implementaciji projekata - Pružena pomoć za n lokalnih aktera - Lokalni akteri aplicirali najmanje n puta za finansijska sredstva - Broj odobrenih projekata

Prikupljanje finansijskih sredstava

• Potpisivanje n ugovora sa opštinama o sufinansiranju • Iznos obezbjeđenog sufinansiranja od opština u skladu sa ugovorima • Razvoj strategije za privlačenje sredstava

- Razvijena strategija


44

- Broj izvora i iznos sredstava kao rezultat Implementacije strategije

7.2 Očekivani efekti

Realizacijom poslovnog plana FORS-a i aktivnom saradnjom sa lokalnim institucijama i građanima, regionalnim i međunarodnim organizacijama obezbijediće se uslovi za realizaciju zajedničkih projekata koji imaju za cilj podsticanje održivog razvoja i poboljšanje životnog standarda na sjeveru Crne Gore. Kroz privlačenje investicija, motivisanje razvoja mikro, malih i srednjih preduzeća, promovisanje konkurentskih prednosti sjevera Crne Gore i povećavanje učešća građana u projektima ostvariće se sledeće: - Uticaj na razvoj MSME sektora - Uticaj na opštine i lokalne aktere - Uticaj na FORS - Uticaj na donatore

Uticaj na razvoj MSME sektora Stvaranjem uslova za organizovanje poslovnih udruženja, identifikovanjem i pružanjem podrške u otklanjanju zakonskih i regulatornih barijera u poslovanju kroz jačanje privatno javnog partnerstva, i uz primjenu najbolje prakse pospješiće se kreiranje povoljnog ekonomskog okruženja. Osim navedenog, nastojanjem da se realizuju projekti obuke zaposlenih i vlasnika preduzeća unaprijediće se njihova znanja i vještine, a rezultat toga će biti povećan prihod i povećana zaposlenost. Uticaj na opštine i lokalne aktere Fondacija za razvoj sjevera Crne Gore (FORS Montenegro) će aktivno sarađivati sa opšinama i drugim lokalnim akterima u procesu regionalnog ekonomskog razvoja. Opštine i ostali lokalni akteri će biti osposobljeni za pripremanje projekata u skladu sa zahtjevima EK, kroz jačanje kapaciteta, tehničku podršku pri razvijanju, implementaciji i monitoringu projekata u skladu sa zahtjevima EK i ostalih donatora. Takođe će FORS Montenegro pružati informacije o ostalim fondovima EU i drugim fondovima, kao i potencijalnim investitorima, tehničku podršku u pripremanju i implementaciji projekata koji su od strateškog značaja za razvoj opština na sjeveru Crne Gore. Uticaj na FORS Fondacija za razvoj sjevera Crne Gore (FORS Montenegro) će kroz saradnju sa opštinama i ostalim učesnicima u procesu planiranja strategije regionalnog razvoja i uz aktivno učešće u njenoj implementacij, ojačati sopstvene kapacite i obezbijediti uslove da postane katalizator regionalnog razvoja sjevera Crne Gore. Uticaj na donatore Fondacija za razvoj sjevera Crne Gore (FORS Montenegro) kroz aktivnu komunikaciju sa donatorima prisutnim na teritoriji Crne Gore će promovisati prioritete i potrebe sjevernog subregiona. Pored toga FORS Montenegro će im ponuditi usluge koje se odnose na razvijanje, implementaciju i monitoring njihovih projekata.


45

7.3 Održivost

FORS svoju održivost i prisustvo u regionu gradi na: - pozicioniranju u regiji - jačanju partnerskih odnosa - jačanju ljudskih resursa - saradnji sa CHF, USAID, EU i ostalim donatorima Implementacija preko 100 projekata, koji su za cilj imali podršku razvoju održivog turizma, poljoprivrede i sektora mikro, malih i srednjih preduzeća, u okviru USAID (CHF) programa za Razvoj zajednica putem demokratskog djelovanja-ekonomski razvoj (CRDA-E) doprinijela je da se FORS Montenegro pozicionira kao pouzdan partner i koordinator aktivnosti koje su doprinijele ekonomskom razvoju 13 opština u sjevernom dijelu Crne Gore. U naredne dvije godine FORS Montenegro će nastojati da zauzme ulogu i izgradi imidž ključnog aktera u identifikaciji potreba regiona kroz fasilitiranje procesa izrade regionalne strategije za ekonomski razvoj i implementaciju prioritetno definisanih projekata u saradnji sa strateškim partnerima, građanima i ostalim učesnicima u procesu ekonomskog razvoja sjevera Crne Gore. Na ovaj način stvoriće se preduslovi da FORS bude prihvaćen od ostalih učesnika i pozicioniran kao organizacija koja pokreće i koordinira procese strateškog planiranja, privlačenja sredstava, implementacije, monitoringa i procjene projekata. U cilju ubrzanja procesa održivog razvoja, napretka u sektorima koji su definisani kao prioritetni za sjever Crne Gore i obezbjeđenja aktivnog učešće regiona u procesu integracije zemlje u Evropsku Uniju, FORS Montenegro će koristi svoj uticaj, mogućnosti, imidž i povjerenje koje je izgrađeno u prethodnom periodu, za povezivanje javnog i privatnog, vladinog i nevladinog sektora. Ovo će uticati na stvaranje novih partnerstava i obezbjeđenje širokog konsenzusa u samom regionu, a što je jedan od preduslova za prepoznavanje i prihvatanje FORS Montenegro kao agencije za regionalni razvoj od strane Vlade Crne Gore i EK.

FORS će takođe u naredne dvije godine, u skladu sa internim planovima, obezbijediti svojim zaposlenima učešće na obuci kao i studijske posjete u zemlji i inostranstvu kako bi mogli da se usavršavaju i profesinalno razvijaju. FORS će takođe pokušati da, kroz implementaciju takve personalne politike koja omogućava svakom zaposlenom šansu da profesionalno napreduje unutar organizacije, zadrži svoje osoblje kao preduslov za razvoj i napredak organizacije. Velika pažnja će se posvetiti promociji FORS -a i izgradnji imidža što će povratno takođe doprinijeti jačanju organizacionog jedinstva. Saradnja sa CHF-om i opštinama kao strateškim partnerima će obezbijediti osnovno finansiranje za FORS Montenegro u početnom periodu. To će doprinijeti ostvarivanju održivosti i stabilnosti FORS Montenegro, posebno kroz postepeno povećanje podrške od strane strateških partnera, što je vrlo bitno sa stanoviša uloge FORS-a u regionu. FORS Montenegro će na taj način moći da obezbijedi kvalitetne usluge za strateške partnere i ostale aktere u procesu ekonomskg razvoja i da se aktivno uključi u implementaciju projekata u okviru procesa EU integracija, što će obezbijediti osnovu za buduće finansiranje organizacije.

poslovni-plan

Documents