1

POLICY RECOMMENDATIONS

for strengthening integration in early childhood systems1

Why Integration? There is growing evidence that the way early childhood systems are designed, governed and financed, and the way early childhood services are delivered, can make an important difference in the lives of children and their families. While the needs and demands of children and families are intertwined, often there is fragmentation in early childhood systems, which may lead to overlaps, inefficiency, ineffectiveness, depersonalization, gaps, even clashes, or missed opportunities with a high level of inequality. Poverty, discrimination and increasing inequalities need to be addressed in an integrated manner because one service alone, or parallel fragmented services cannot meet the diverse and complex needs of all children and families.

Building on the Recommendations from the Council Conclusions (2018): Good coordination is essential. Promoting an integrated approach in early childhood services is high on the agenda in the EU. In the Council Conclusions on "Integrated early childhood development policies as a tool for reducing poverty and promoting social inclusion", adopted by the Council of the European Union at its meeting on 21 June 20182, it is stressed that “fighting child poverty and social exclusion and promoting child well-being requires a multidimensional and integrated approach, based on three main pillars, including access to adequate resources, access to affordable quality services and children's right to participate”.

1 Integrated early childhood system are characterized by multi-sectoral comprehensive policies grounded in a shared vision and a holistic approach of child (under 6 years of age) and family’s rights and needs, and enable coordinated funding and delivery of a variety of services (center-, home-, community-based) addressing various aspects of child’s and family’s life: health, education, social assistance and social protection, welfare, culture, etc. 2 Integrated early childhood development policies as a tool for reducing poverty and promoting social inclusion - Council Conclusions, 2018 - http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10306-2018-INIT/en/pdf 3http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/repository/education/policy/strategic-framework/archive/documents/ecec-quality-

framework_en.pdf 4 Idem, p. 62

It is also stressed that “integrated and multi-sectoral policies are needed in order to support children's growth and health, to ensure early detection of difficulties and early interventions, including access to universal preventive health services and rehabilitation services, to guarantee quality early learning opportunities, to prevent neglect, violence and other risks. Good coordination and interaction between health, education, social and child protection systems is essential in that respect.”

Quality entails Integration The European Quality Framework for Early Childhood Education and Care3 also stresses that collaboration between services across ages and sectors is also part of defining quality in ECEC (Statement 9: Stakeholders in the ECEC system have a clear and shared understanding of their role and responsibilities, and know that they are expected to collaborate with partner organizations). The Framework presents substantial evidence for integrated services in early childhood systems (especially vertical integration), starting with care and education, and across birth to six age group. ‘When ECEC governance is not integrated (meaning that responsibility for ECEC regulation and funding rests with different departments both at the central and regional government level) or only partially (as in the majority of EU Member States), children aged under three experience a lower standard of care, there are higher costs to parents, less equal access to all families, and a more poorly educated and paid workforce.’4 Integrated systems seem to offer more coherence across ECEC policy (e.g. regulation and funding, curriculum, workforce education/training and working conditions, monitoring and evaluation systems) as well as more

2

resources allocated to younger children and their families.5 These unitary systems lead to better-quality and more equitable provision and result in greater financial efficiency. Sharing responsibilities between central government and local authorities improves how local needs are taken into account. At the same time, the decentralization of governance might increase the risk of accentuating differences in ECEC access and quality between regions.6

From INTESYS to European and national policy recommendations During the INTESYS Project7, the extensive literature review, the interviews with key stakeholders in different countries and the lessons learned from the pilot interventions in Belgium, Italy, Portugal, and Slovenia contributed to identifying several key factors that may support or hinder integration in the early childhood systems. Most notably, the factors that substantially impact sustainable changes towards integration in early childhood systems are political will and political support at national and local level.

Policy recommendations: At national level, create mechanisms through which

children and families can participate in designing and monitoring the integrated work of services and ensure that their views are accounted for in improving the cooperation among professionals and services.

At the local level, ensure balance between “go structure” and “come structure”8 in the different types of service provision and delivery, with more emphasis on services reaching out to families.

5 Kaga, Y., Bennett, J., and Moss, P. (2010). Caring and learning together: A cross-national study on the integration of early childhood care and education within education. UNESCO. 6 Proposal for key principles of a Quality Framework for Early Childhood Education and Care – Report of the Working Group on Early Childhood Education and Care under the auspices of the European Commission, (2014) p. 62.

Policy recommendations: The European Union, national and local decision makers

should ensure an open dialogue with representatives of various stakeholders (including children and families) involved in the early childhood system about the vision of early childhood and children, child and family centrality, and promote children's rights, values of social justice and respect for diversity, and the best interest of each and every child and family.

Ensure that the vision, values and goals are revisited to meet the constantly changing needs of children and families and to reflect the changes in the local context.

Policy recommendations: At the European level, create inter-sectorial bodies across

General Directorates and cross-sectoral parliamentary groups to enable, guide and support at the country level, cross-sectoral early childhood policies and their implementation,

At the national and local level, create (if not in place) inter-governmental bodies/councils and cross-sectoral parliamentary groups to enable and support cross-sectoral early childhood policies and their implementation.

Introduce a European Reference Framework for Integration in Early Childhood Systems to provide guidance to Member States in their efforts to: Mainstream child and family centrality with coherent

policies across different sectors and services concerning staffing, financing and programming;

Promote a universal-progressive approach, combining universal policies that promote the well-being and development of all children and all families, with additional support to address the specific needs of the most vulnerable children and families.

Define the building blocks of integration within early childhood systems: underpinning values, key factors and quality practices. The Framework should be easily adapted to national and local level in different countries and serve as guidelines.

Address holistically the various aspects of children and families’ life: health, education, child and family protection, welfare, culture, etc.

7 http://www.europe-kbf.eu/en/projects/early-childhood/intesys 8 “Go structure” indicates that services reach out to children and

families (e.g. home visitation), while “come structure” indicates the opposite, that services are sought out/visited by children and families.

Rationale 1: Early childhood services should serve every child and family, and their communities. Meeting their needs and demands is the starting point in integration.

Rationale 2: An integrated early childhood system is based on an agreed vision around early childhood and children, and on commonly agreed values and goals for joint action.

Rationale 3: An integrated early childhood system requires coordinated policies across sectors, services and age groups.

3

Promote participatory mechanisms for involving representatives of different sectors and services, of local governments, civil society organizations, researchers, professional and parents’ associations in the development of cross-sectoral policies.

Policy recommendations: At national level, ensure that the initial preparation and the

continuous professional development of early childhood practitioners and managers include learning experiences that are bridging the professions and services and enables cooperation among them (e.g. joint training/meeting with different categories of personnel and managers).

Create European and national platforms for promoting successful examples of cooperation, collaboration and coordination among services, across sectors and use them to further the countries’ early childhood policy agenda and to nurture peer learning (e.g. “champions” of integration at leadership and service level).

Policy recommendations: Use various EU funding programmes (e.g. Erasmus+,

European Social Fund, Horizon 2020, Instrument for Pre-accession Assistance, etc.) to incentivize State Members’ efforts to strengthen horizontally and vertically the integration in their early childhood systems and learn from each other.

At national level, explore new sustainable funding models that match the ‘integrated’ way of thinking and working, to prevent financial fragmentation and guarantee longer term support, rather than project-based funding.

Policy recommendations: Following the recommendations in the European

Commission’s Communication from 20179, at European and national level support the higher education institutions

9Communication from the Commission to the European Parliament,

the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions on a Renewed EU Agenda for Higher

to contribute to innovations by tackling the complexity of contemporary society and real life challenges, through enhancing multidisciplinary knowledge and care ethics; systemic and integrative interventions with families and the community, valuing diversity and intercultural awareness and human/children’s rights.

Enrich the existing European Qualification Framework10 by introducing knowledge and skills and attitudes required for cooperation across professions. Introduce a European Competency Framework, which will go beyond ECEC and ensure that different professionals working in early years’ services know how and are able to work in an integrated way.

At national level, ensure policies for professional development that provide for time and recognize the value of professional development programs organized across services and sectors to incentivize the dialogue among professional cultures, shared learning, group reflection and smooth cooperation among practitioners.

Policy recommendations: Use various EU funding programmes (e.g. Horizon 2020)

for research on integration of early years’ services to enrich the existing knowledge, to document its effects on children and families, to measure cost effectiveness and define quality practices, alter and improve existing policies and inform preparation of new strategic documents and policies.

At European level, introduce measures and regulations which will promote an ethical approach to collection, sharing and protection of relevant, quality and reliable data, while preventing GDPR directive from hindering the collaboration between sectors and services.

Introduce a comprehensive European Reference Framework for Integration in Early Childhood Systems to provide guidance to Member States in their efforts to:

o define quality and indicators for monitoring the quality of practices in integrated way of working

o monitor processes in building integration o define indicators to measure staff capacity and

satisfaction o learn about child and family outcomes.

Education, COM(2017) 247 final, Brussels, 30.5.2017; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52017DC0247 10 https://ec.europa.eu/ploteus/content/descriptors-page

Rationale 4: An integrated early childhood system is built on the culture and practice of cooperation, and on visionary and competent leadership at all levels.

Rationale 5: Funding mechanisms and financial models incentivize cooperation across governance levels, sectors and services in the early childhood system.

Rationale 6: Competent frontline workers are key to a functional and efficient integrated early childhood system.

Rationale 7: Integration in early childhood systems is built in time, by learning from monitoring and evaluating the processes and practices of collaboration, cooperation and coordination and the outcomes of integration.

1

AANBEVELINGEN NAAR GEÏNTEGREERD SAMENWERKEN

VLAAMSE INTESYS PILOT1

INTESYS in een notendop Belang van geïntegreerd werken Noden en behoeften van kinderen en gezinnen zijn veelal complex, zeker voor gezinnen in kwetsbare situaties. Moore en Skinner (2010)2 benoemen het zelfs als ‘wicked problems’, omdat de behoeften zich afspelen op verschillende levensdomeinen. Hierdoor moet er ook op verschillende niveaus en verschillende domeinen samengewerkt worden om tegemoet te komen aan deze behoeften. Ook Katrien Verhegge (2015)3 geeft aan dat problemen van kinderen en families nooit op zichzelf staan, het is steeds een holistisch gegeven. Dus moeten voorzieningen ook holistisch, of geïntegreerd samenwerken. Dat geïntegreerd samenwerken aan belang wint, staat buiten kijf. Dit zien we zowel in de praktijk, onderzoek, als beleid. - In de praktijk zien we voorbeelden overal in Europa (bv.

de children centres in UK4, de family centres in de Scandinavische landen). Ook in Vlaanderen zien we dit in de Huizen van het Kind en de buurtgerichte netwerken.

- Voorbeelden van onderzoek vinden we in INCh5, ISOTIS6.

- Ook voorbeelden van de politieke agenda vinden we terug in Vlaanderen en op Europees niveau7.

Geïntegreerd werken is echter een moeilijk te vatten begrip. Ten eerste, worden verschillende termen door elkaar gebruikt, die allen vallen onder de brede noemer van samenwerken, denk maar aan cooperation, collaboration, inter-agency working, comprehensive working, interdisciplinary working, integrated approach, networking, integrated services …

1 This publication has been developed with financial support from the European Commission, under the Erasmus+ Programme, Key Action 3, the Forward

Looking Cooperation projects. The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. 2 Moore, T. and Skinner, A. (2010). An integrated approach to early childhood development, Benevolent Society. Available at:

https://ww2.rch.org.au/emplibrary/ccch/TM_BenSoc_Project_09.pdf. Accessed 16.10.2018. 3 Verhegge, K., 2015. http://www.europe-kbf.eu/en/projects/early-childhood/transatlantic-forum-on-inclusive-early-years/tfiey-5-dublin 4 bvb. Pen Green https://www.youtube.com/watch?v=8ieUopMQR1g, https://www.kindengezin.be/img/keynote-margy-whalley.pdf 5 https://www.uantwerpen.be/images/uantwerpen/container33822/files/Final%20report_Integrated%20networks%20to%20combat%20child%20poverty.pdf 6 http://www.isotis.org/wp-content/uploads/2018/06/D6.2.-Review-on-inter-agency-working-and-good-practice.pdf 7 Bvb. ECEC European Quality Framework http://ec.europa.eu/assets/eac/education/experts-groups/2011-2013/ecec/ecec-quality-framework_en.pdf 8 Cfr. INTESYS. Results of a European Survey and Literature review (2016): http://www.europe-kbf.eu/en/projects/early-childhood/intesys/european-review-

report

Ten tweede, vertrekt geïntegreerd werken vanuit de lokale context (de noden en behoeften van gezinnen en de lokale voorzieningen), waardoor het moeilijk is om tot een eenduidige definitie te komen. We moeten ons echter behoeden voor het uithollen van het concept. Vanuit het INTESYS project wordt aangegeven dat het gaat om: ‘professional cooperation within some kind of network or partnership, providing different types of supportive services for families, with the participation of parents / carers as first educators and their children and an guaranteed access for all’. Vaak wordt het gezien als een continuüm van samenwerken, gaande van ‘cooperation’, ‘collaboration’, over ‘coordination’, tot ‘full integration’8.

Geïntegreerd samenwerken moet een meerwaarde hebben voor kinderen en gezinnen. Maar daarnaast kunnen ook de professionals, de organisaties en het beleid een meerwaarde ervaren van geïntegreerd samenwerken.

Voor kinderen en gezinnen

Hogere toegankelijkheid Minder versnippering, betere toeleiding, niet van kastje naar muur, warmere overgang tussen voorzieningen Beter tegemoetkomen aan / betere afstemming op verscheidenheid van noden/vragen/behoeften van gezinnen Gedeeld eigenaarschap

2

Voor professionals en organisaties

Expertisedeling

Krachten bundelen

Sterkere professionele ontwikkeling

Voor beleid Minder overlap, hiaten, fragmentatie

Efficiënter gebruik van middelen

Om tot deze meerwaarde te komen zijn er echter noodzakelijke voorwaarden op vier niveaus:

- gedeelde visie, vertrekkend van de noden en behoeften van kinderen, gezinnen, samenleving;

- betrokkenheid met gezinnen; - competent systeem met sterk leiderschap en reflectieve

medewerkers, die voldoende ondersteund worden; - politieke wilskracht en financiële middelen.

Het INTESYS project INTESYS staat voor Together supporting vulnerable children through integrated early childhood services. Het is een Europees project (2015-2019) met als centrale doelstelling: een betere integratie van voorzieningen voor kinderen en gezinnen om meer te vertrekken vanuit een holistische en kind- en familie centred approach; met een specifieke focus op kwetsbare gezinnen.

Concreet had het INTESYS-project vier opdrachten:

Beschrijven van de huidige Europese situatie van geïntegreerd samenwerken aan de hand van ‘inspirerende voorbeelden’.

Opvolgen van cases in vier landen: Portugal, Italië, Slovenië, België (in Brussel, met een Vlaamse case met Huis van het Kind Brussel en een case voor Franstalige Gemeenschap met een focus op verticale transitie).

Opstellen van een toolkit om geïntegreerd samenwerken te bevorderen.

Beleidsaanbevelingen op niveau van de vier landen en het Europese beleid.

De aanbevelingen voor geïntegreerd

samenwerken

Aanbeveling 1: Een gedeelde visie en doelen, vertrekkende van de noden en behoeften van kinderen, gezinnen en de samenleving

- Geïntegreerd samenwerken moet vertrekken vanuit de noden en de behoeften van kinderen, gezinnen en de samenleving.

- De gedeelde visie moet op verschillende niveaus bepaald worden. Op nationaal / regionaal niveau moeten de krijtlijnen uitgetekend worden. Op lokaal niveau moet de ‘inkleuring’ gebeuren.

- Gedeeld samenwerken vraagt heel wat van de verschillende betrokken. Daarom is het belangrijk dat voor iedereen de meerwaarde van de geïntegreerde samenwerking duidelijk en gedragen is, dat er

prioriteiten bepaald worden, en dat de visie en doelstellingen de partners verbindt.

- Dit vraagt tijd, duidelijke en constante communicatie, en een combinatie met acties.

Aanbeveling 2: De betrokkenheid van gezinnen - De betrokkenheid van gezinnen maakt deel uit van het

DNA van geïntegreerd samenwerking. Het is niet zomaar een ‘tool’ of iets instrumenteels. Het is een noodzakelijk uitgangspunt.

- Alle partners verhogen als netwerk hun toegankelijkheid. Ze maken hierbij gebruik van elkaars ervaringen en kennis.

- Dit vraagt tijd en de gepaste ondersteuning.

Aanbeveling 3: Een competent systeem met sterk leiderschap en reflectieve medewerkers, die voldoende ondersteund worden - Management structuur

Samenwerking vanuit de noden en behoeften van kinderen en gezinnen en tussen partners van verschillende levensdomeinen, verschillende sectoren en verschillende beleidsdomeinen.

Zoeken naar een werkbare management structuur met duidelijk gedefinieerde mandaten en duidelijk rollen en verantwoordelijkheden. Deze management structuur is besproken met en gekend bij alle partners.

- Leiderschap Rol van de coördinator kan wijzigen, afhankelijk van

de noden van het netwerk.

De coördinator(en) bepaalt (bepalen) de richting en zet(ten) de kaders uit. Binnen deze kaders bepalen de lokale partners hoe ze deze ‘inkleuren’.

De coördinator(en) is/zijn beschikbaar en bereikbaar.

De coördinator(en) wordt/worden voldoende ondersteund in hun leidinggevende rol.

- Medewerkers

Belang van de juiste persoon op de juiste plaats en continuïteit in medewerkers die deel uitmaken van het geïntegreerd netwerk.

Elke medewerker heeft de juiste competenties en is bereid om samen te werken. Hij / zij krijgt voldoende autonomie vanuit de eigen organisatie om geïntegreerd samen te werken.

Elke medewerker houdt rekening met verschillende perspectieven: het eigen perspectief, het perspectief van de gezinnen, het perspectief van de eigen organisatie, het perspectief van het netwerk.

- Ondersteuning Competent system.

Gepaste ondersteuning van de coördinator en de medewerkers, rekening houdend met de verwachtingen van de verschillende geledingen.

3

Mogelijkheden om van en met elkaar te leren.

- Evalueren Structurele reflectie: Doen we als geïntegreerd

netwerk, de goede dingen? Doen we als geïntegreerd netwerk, de goede dingen goed? Maken we als geïntegreerd netwerk, het verschil voor kinderen en gezinnen in de buurt?

Evalueren als zelfreflectie en als verantwoording.

Aanbeveling 4: Politieke wilskracht en financiële middelen - Politieke wilskracht op verschillende niveaus.

Met duidelijke krijtlijnen op nationaal / regionaal niveau en een lokale eigen invulling.

Investeren in gepaste ondersteuning (tijd, middelen …).

- Structurele financiële middelen. Enkel als er rekening wordt gehouden met de aanbevelingen op deze vier niveaus kan geïntegreerde samenwerking haar doel bereiken: op een participatieve manier tegemoetkomen aan de noden en behoeften van kinderen en gezinnen.

Contact: hester.hulpia@vbjk.be; liesbeth.lambert@vbjk.be; ankie.vandekerckhove@vbjk.be

1

POLICY RECOMMENDATIONS

for strengthening integration in early childhood systems

FRENCH SPEAKING COMMUNITY

Het INTESYS kader De ontwikkeling en het welbevinden van kinderen en gezinnen omvat verschillende levensdomeinen, zoals voeding, gezondheid, sociale bescherming, gezinsondersteuning, algemene ontwikkeling, onderwijs. Deze levensdomeinen worden vaak nog gefragmenteerd aangeboden. Deze fragmentatie kan leiden tot gemiste kansen, vooral voor kinderen die in kwetsbare posities leven (bv. Kinderen die in armoede leven, tot minderheidsgroepen behoren of speciale behoeften hebben). Het INTESYS project vertrekt daarom vanuit het holistisch idee dat alle levensdomeinen verbindt. Het INTESYS project stelt zich als doel de integratie tussen voorschoolse voorzieningen te bevorderen om zo volgende win-win te bekomen:

Kinderen en

gezinnen

Hogere toegankelijkheid

Minder versnippering, betere toeleiding, niet van

kastje naar muur, warmere overgang tussen

voorzieningen

Beter tegemoetkomen aan/ betere afstemming

op verscheidenheid van noden/vragen/behoeften

van gezinnen

Gedeeld eigenaarschap

Professional

s en

organisaties

Expertisedeling

Krachten bundelen

Sterkere professionele ontwikkeling

Beleid Minder overlap, hiaten, fragmentatie

Efficiënter gebruik van middelen

INTESYS heeft pilootprojecten in Italië, Portugal, Slovenië en

België. In België zijn er 2 pilootprojecten:

1. Een project langs Vlaamse zijde met de focus op het Huis van het Kind in Brussel (i.e. horizontale integratie)

2. Voor de voor Franstalige Gemeenschap in Brussel (FWB) met een focus op verticale transitie: de zachte transitie naar de kleuterschool.

Nood aan een zachte transitie In België zijn er twee gescheiden sectoren voor de voorschoolse voorzieningen: de opvang van kinderen tot de leeftijd van 3 jaar en de kleuterschool vanaf de leeftijd van 21/2 -3 jaar. Dit split systeem kent men niet in alle landen. In veel landen is de opvang van kinderen onder de 6 jaar georganiseerd in een geïntegreerd systeem. Door dit splits systeem bestaan er als het ware 2 gescheiden werelden, met verschillende visie op de belevingswereld van het jonge kind, verschillendede doelstellingen, verschillende aanpak en een verschillend curriculum. Ook zien we verschillen naar toegankelijkheid, de regelgeving, de financiering, verloning en opleiding.

In België gaat de meerderheid van de kinderen vanaf de

leeftijd van 21/2-3 jaar naar de kleuterschool. Deze vroege

start van ‘scholing’ is voor veel kinderen en hun families de

eerste ervaring in het ‘gescheiden’ worden van elkaar. Om

een transitie van hoge kwaliteit te kunnen garanderen voor

ieder kind op weg naar het ‘leerling-worden’, is een

holistische benadering in de ontwikkeling van het kind

essentieel, daarbij rekening houdend met de

leeftijdsgebonden behoeften en noden.

In ons gesplitste systeem zijn een aantal van de voorwaarden

voor een kwaliteitsvolle transitie naar de kleuterschool

aanwezig in de kinderopvang en de buitenschoolse opvang

(voor kinderen van 3 tot 12 jaar) gereguleerd door l’Office

de la Naissance et de l’Enfance (ONE), en andere eerder in

de kleuterschool, gereguleerd door het ministerie van

Onderwijs van de Franse Gemeenschap in België.

Samenwerking tussen deze voorzieningen is dus

aangewezen.

De INTESYS pilot in Schaarbeek Het pilootproject richtte zich op professionals met diverse

achtergronden om samen te reflecteren en praktijken uit te

2

wisselen over de zachte transitie van de kinderopvang/thuis

naar kleuterschool. Het project werd uitgevoerd in 2017-18,

met professionals uit de REC (Réseau Coordination Enfance)

bestaande uit kinderopvang, kleuterscholen, buitenschoolse

voorzieningen uit Schaarbeek. Concreet werd nagedacht

over de belangrijkste problemen, obstakels en uitdagingen

voor het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie van

het kind in de kleuterschool en het ondersteunen van

praktijken die leiden tot een zachte transitie.

Aanbevelingen voor een zachte transitie

naar de kleuterschool Onderstaande aanbevelingen voor alle voorschoolse

voorzieningen voor kinderen tot 6 jaar versterken een

zachte transitie, zodat kleuterscholen ‘kindrijp’ zijn en, dus

klaar zijn om de jonge kinderen en gezinnen te

verwelkomen.

Aanbevelingen om een gemeenschappelijk

referentiekader te promoten in voorschoolse

voorzieningen

• Ondersteun de kennis en vaardigheden van educare

(combinatie zorg, opvoeding, leren) in de pre- en

inservice opleiding van alle professionals in voorschoolse

voorzieningen (0 - tot 6-jarigen): kleuterleider,

kinderbegeleider, kinderverzorger en toekomstige

bachelors Pedagogie van het Jonge Kind.

• Deel de theoretische referentiekaders inzake het belang

aan continuïteit, vooral tijdens transitiemomenten

(wenmomenten, aankomst op school in de ochtend,

overgangen tussen perioden van activiteit ...)

• Benadruk het belang van positieve relaties tussen de

verschillende actoren in het leven van het kind (familie

en ouders, actoren in andere omgevingen van het leven

van het kind, actoren in de sociale ondersteuning).

Aanbevelingen inzake de ondersteuning van

professionals

• Ondersteun systematisch kansen voor interprofessionele

en intersectorale bijeenkomsten om uit te wisselen, om

te analyseren en om samen na te denken over de

praktijken van "educare" binnen voorschoolse

voorzieningen. Om dit te verwezenlijken moet er een

ethisch kader opgesteld worden dat zorgt voor een

gelijkwaardige relatie en vertrouwen tussen

professionals vanuit verschillende sectoren,

verschillende opleidingen en verschillende diensten.

• Stimuleer partnerschappen met ouders, met speciale

aandacht voor ouders in precaire situaties en in

armoede, in een context van diversiteit.

Organisatorische aanbevelingen

• Onderzoek systematisch de structurele hindernissen in

de school. Controleer de organisatie van de school om

de behoefte aan continuïteit voor de kinderen te

ondersteunen. Structurele belemmeringen inzake de

toegankelijkheid van de school voor ouders dienen

geïdentificeerd te worden, en indien nodig, gewijzigd,

rekening houdend met de noodzakelijke veiligheid.

• Reflecteer en neem concrete maatregelen, zodat het

ritme van de kinderen primeert in plaats van het ritme

van de school (bv. inzake de verschillende

leermomenten, slaapmomenten en maaltijden)

• Organiseer een dagelijks onthaalmoment waarbij de

ouders welkom zijn, vertrekkend vanuit de behoefte van

ieder kind. Hierbij wordt rekening gehouden met de

vertrouwdheidsbehoeften van elk kind dat op school

begint.

Aanbevelingen voor onderwijsbeleid

• Erken het belang van educare als een cruciale stap om

kwaliteitsvolle transitie van alle kinderen te verzekeren

naar de kleuterschool en naar andere diensten voor

kinderen jonger dan 6 jaar.

Verhoog de tijd die toegekend wordt aan professionals voor intersectorale en interprofessionele uitwisseling.

• Verbeter de leerkracht-leerlingratio in instapklasjes of in

de 1e kleuterklas, als een essentiële voorwaarde voor het

implementeren van educare-praktijken

• Verbeter de arbeidsomstandigheden van de

leidinggevenden op scholen, met het oog op de

ondersteuning van vernieuwingen en dit in het bijzonder

op voorschools niveau.

Contact: Perrine Humblet; hester.hulpia@vbjk.be