UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

Fakulteti i Filologjisë

Dega Letërsi Shqipe

Poezia e Zef Serembes- temat dhe motivet

Punim diplome

Mentori: Kandidati:

Prof. Ass. Dr. Besim Muhadri Besarta Llolluni

Gjakovë, 2017

2

Përmbajtja

Hyrje .............................................................................................................................................................. 4

Objekti dhe motivimi i temës .................................................................................................................... 4

Qëlimi ........................................................................................................................................................ 4

Metodologjia e punës ............................................................................................................................... 4

Kapitulli i parë ............................................................................................................................................... 5

1.2 Veprimtaria letrare e Zef Serembes .................................................................................................... 6

Kapitulli i dytë ............................................................................................................................................... 8

2.1 Atdheu ................................................................................................................................................. 8

2.2 Vasha ................................................................................................................................................... 9

2.3 Natyra ................................................................................................................................................ 11

Kapitulli i tretë............................................................................................................................................. 14

3.1 Motivi filozofik .................................................................................................................................. 15

3.2 Motivi erotik ...................................................................................................................................... 17

3.3 Motivi patriotik ................................................................................................................................. 20

4. Kapitulli i katërt ....................................................................................................................................... 22

4.1 Folklori ............................................................................................................................................. 22

4.2 Heroi i poezive të Serembes ............................................................................................................. 22

5. Kapitulli i pestë ........................................................................................................................................ 24

5.1 Gjuha ................................................................................................................................................. 24

5.2 Hiperbola, pyetja retorike, anafora .................................................................................................. 25

Përfundimi .................................................................................................................................................. 26

Bibliografia ( Literatura) .............................................................................................................................. 27

3

Zef Serembe

Ndërgjegja e pastër ësht’ përmbi çdo

tempull si e drejta e çdokujt e njëjtë me timen

kush e err’son mendimin me art t’mbrapshtë

bëhet kasnec më fajtori i mashtrimit .

4

Hyrje

Objekti dhe motivimi i temës

Vepra e Serembes është ndër më të ndjeshmet e letërsisë sonë. Krijimtaria letrare e Zef

Serembes përbën njërin ndër kapitujt më interesant të shekullit të kaluar. Për Zef Seremben me të

drejtë është thënë se ishte fatkeq në jetë e fatkeq në krijimin poetik, dhe për shkak të rrethanave

jo të mira botoi pak vepra sa ishte gjalle. Si motive kryesore të kësaj teme janë atdheu si dhe

dashuria e tij si për vendin e vet ashtu edhe për të dashurën e tij. Poezitë e tij zbulojnë gjendjen

shpirtërore, poeti vë në pah kontrastet e forta mbi bazën e të cilave është ndërtuar poezia.

Zhgënjimi,malli vetmia, trishtimi, dëshpërimi etj manifestojnë gjendjen shpirtërore të poetit i cili

këto i shfaq në poezitë e tij.

Qëllimi

Qëllimi i këtij punimi është trajtimi i veprimtarisë letrare të poetit tonë Zef Serembe,

përkatësisht poezisë së tij. Pas kësaj do të shtrohen edhe çështje të tjera lidhur me temat dhe

motivet në poezitë e tij. Me anë të kësaj teme do të synojmë të paraqesim disa analiza të poezive

të tij, dhe do fokusohemi te temat më të dashura të tij, siç janë atdheu dhe dashuria për vajzën e

zemrës. Gjurmimi në thellësi i vargjeve te Serembes do të na japë mundësi që të njohim më mirë

mendimet e poetit, të kuptojmë ndjenjat e tij, filozofinë e tij jetësore si dhe dëshirat e tij.

Metodologjia e punës

Zef Serembe gjatë gjithë kohës është marrë me krijimin e poezive lirike, prandaj këtu do

ti shfaqim disa nga temat e poezive më të njohura lirike të tij. Po ashtu, gjatë këtij punimi duke

përdorur metoda të ndryshme si analitike e krahasuese do t’i analizojmë disa poezi të poetit, do

të mësojmë më shumë për temat dhe motivet në poezitë e këtij autori. Do të përpiqemi të

saktësojmë se çka njihet dhe çka nuk njihet apo është zhdukur nga krijimtaria e Serembes. Kjo

do të na ndihmojë të njohim në mënyrë edhe më intime procesin krijues si dhe vlerat dhe

karakterin e krijimtarisë të poetit, do të shpjegojmë në mënyrë konkrete shkrimet e tij.

5

Kapitulli i parë

Jeta dhe veprimtaria letrare e Zef Serembes

1.1 Jeta

Në jetë do ta pijë deri në fund gotën e helmit sado hijeshia e trupit dhe zgjuarsia e

mendjes i premtonin mirëqenie1.

Zef Serembe lindi më 1844 në fshatin arbëresh Kosmo Albanese ose Strigari një

provincë e Kozencës. Fëmijëria e Zefit ishte mjaft e trishtuar, kaloi në varfëri, me vuajtje e

brenga. Mësimet ai i filloi e i vijoi për një kohë në kolegjin arbëresh të Shën Adrianit. Këtu ai

kishte për mësues De Radën me të cilin u bë mik. Zefi tregonte mendje të hollë e prirje për poezi.

Poeti i madh arbëresh ndikoi te ai, duke nxitur talentin e duke i nderuar dashurinë për atdheun e

lashtë, për Arbërin, duke i ushqyer ndjenjat e zjarrta për liri.

Një sëmundje e rëndë veshi ia dëmtoi shumë shëndetin e i preku sistemin nervor. Pak nga

varfëria e pak nga shëndeti i lig ai u detyrua të lërë shkollën dhe të kthehet në fshatin e lindjes

për tu ndihmuar prindërve. Zef Serembe nisi herët që të vjershërojë. Serembe ishte natyrë e

shqetësuar, i pakënaqur, i etur për liri, për dashuri të sinqertë dhe lumturi. Një dashuri e pafat me

një vajzë arbëreshe ia helmoi edhe më shumë jetën, ia shtoi edhe më shumë mërzinë e

melankolinë dhe dëshirën e udhëtimeve të largëta. Vajza kishte emigruar me familjen në Brazil

dhe pas një kohe kishte vdekur. Zefi shkon ta kërkojë por gjen vetëm varrin e saj. Me poezinë e

tij Serembe fitoi admirimin e shumë njerëzve. Ai kishte lidhur miqësi me personalitete të njohura

mes të tjerëve me Jeronim De Radën dhe Dora d’Istrian. Jeta e shfrenuar e aristokracisë

braziliane, korrupsioni i oborrit i ngjallnin neveri poetit, ai e demaskon atë me përbuzje në një

1 Rexhep Qosja “Historia e letërsisë shqipe”, Rilindja, Prishtinë, 1986.

6

leter drejtuar De Radës. Këto ngjarje u bënë shkas që ai të merrte rrugën e kthimit. Udhëtimin e

bëri në këmbë ku edhe i humbi dorëshkrimet, disa thonë se e sulmuan njerëz të panjohur, disa të

tjerë se në një çast dëshpërimi i dogji vetë. Ai u kthye në fshat i pa ngushëlluar, i dëshpëruar nga

fatkeqësitë, i dobët fizikisht, i tronditur shpirtërisht dhe as këtu nuk gjen prehje, prapë nis jetën e

varfër. Jeta e Serembes është më e dhimbshmja e letërsisë shqipe dhe figura e tij ndër më

origjinalet. Vuajtjet ekonomike e fizike bënë që Serembeja të mos gjejë qetësi dhe të bjerë në

pesimizëm e misticizëm.

1.2 Veprimtaria letrare e Zef Serembes

Serembe ishte një poet me talent. Kishte lehtësi të madhe për të improvizuar vjersha dhe

kishte kujtesë të fortë për t’i mbajtur mend. Gjente rast të frymëzohej kudo që ndodhej, në

dasmë, në udhëtime, në vizita tek miqtë etj. Serembe shkroi shumë drama, poezi, e poema por

vetëm një pjesë fare e vogël u ruajt nga miqtë e farefisi. Shumë prej vjershave që ai shumë

shpesh i rishikonte e i ndryshonte humbën gjatë jetës së tij endacake. Sa ishte gjallë ai botoi

vetëm:

“Poesie italiane e canti originali tradotti dall’ albanese" (Poezi italiane e këngë

origjinale të përkthyera nga shqipja) botuar në Kozencë më 1883 në italisht dhe shqip.

" ll reduce soldato, balata lirica"(Kthimi i ushtarit, Baladë lirike) botuar më 1895 në

New York.

“Sonetti vari” (Sonete të ndryshme) botuar në Napoli më 1932.2

Pas vdekjes së Serembes, rrallë u botua ndonjë vjershë e tij deri më 1926, nipi i tij

Kozmo Serembe përmblodhi 39 vjersha të Serembes dhe i botoi ato ne vëllimin “Vjersha” në

Milano. Edhe më vonë pas vdekjes së Serembes, një numër i vjershave të tij, të gjetura në

Bibliotekën Kombëtare të Kopenhagës do të botohen në revistën Nëntori nën kujdesin e

historianit të letërsisë shqipe, Dhimitër S. Shuteriqi. Një poemë u duk edhe në revistën e Zef

Skiroit Abri i Ri me 31 mars 1887. Pjesa më e madhe e rëndësishme e veprës artistike e

shkencore e Zef Serembes ka humbur. Deri më sot konsiderohet e humbur poema “Zoti në

skenën e gjithësisë” prej 120 këngësh, “Historia e Letërsisë Shqipe”, dramat lirike, përkthimi i

2 Zef Serembe, V4, Studime dhe kritikë, Monografi, Rilindja, Prishtinë 1985, f. 45.

7

Psalmeve të Davidit, një vëllim me vjersha origjinale, një histori të Shqipërisë e ndonjë tjetër të

cilat poeti i kishte përmendur në letërkëmbimet me De Radën, Kamardën si dhe me njerëzit e

afërt të familjes.

8

Kapitulli i dytë

Tri dashuritë e Serembes

2.1 Atdheu

Poezitë për atdheun zënë një vend të rëndësishëm në krijimet e Serembes.

Dashuria e pare poetit i lindi nga kujtimet e ruajtura nga të parët që kishte në vendin e vet.

Poezitë që i kushtohen atdheut janë kryesisht poezi romantike me frymë kombëtare e me një

ndjenjë malli të pashuar. Gjendja aspak e mirë e banorëve të fshatit të vet bëri që ti copëtohet

zemra kjo ndikoi që Serembe të këndojë për lirinë e vendit të vet. Poeti Serembe, ishte një shpirt

i shqetësuar dhe dukej se ishte krijuar për të mbajtur barrën e rëndë të vuajtjeve njerëzore.

Dhembja për të ligat që i ndodhnin popullit të tij shtohet çdo herë e më shumë te poeti

Serembe, sepse zemra e tij nuk duronte dot gjendjen e mjerueshme të atdheut të tij. Serembe

kujton me pikëllim të këqijat që e kanë goditur, sheh me zemër të plasur gjendjen e mjeruar të

popullit shqiptar, ai shqetësohet vazhdimisht për fatin e të ardhmen e tij dhe te atdheut të tij.

Në të gjitha krijimet e Serembes malli i pashuar për atdheun e lashtë është njëra nga

arsyet kryesore që poetit i shkakton dhimbje dhe përbën ne poezitë e tij një nga përjetimet më të

thella. Dashurinë për atdhe si dhe dashurinë për vashën i përshkruan të dyja së bashku në

poezinë “Elegji”. Ai shpreh mallin për vashën që i ka vdekur si dhe atdheun e tij të robëruar.

Një numër i poezive të tij atdhetare u janë kushtuar disa figurave historike siç janë: Ali

Pashë Tepelena apo Pjetër Irani si dhe figurave të gjalla si: Elena Gjika dhe Domeniko Mauri.

Vjersha kushtuar Domeniko Maurit është një tingëllimë ku poeti e improvizoi në prani të tij në

vitin 1860. Në poezinë tjetër “Për vdekjen Pjetër Iranit” Serembe përkujton Skënderbeun dhe

Shqipërinë. Pjetër Iranin e përshkruan si një njeri luftëtar por edhe njeri i urtë.

Pak shokë kish si ti dhe asnjeri

S’ndjente zjarrin që pate në krahëruar

9

Askush s’ta shkoi dot në urtësi

Dhe askush nuk pati shpirt aq të zhvilluar.3

Këtu poetin u këndon dy virtyteve kryesore dhe të çmuara të njeriut: trimërinë dhe

urtësinë. Pjetër Irani ishte shpresa e arbëreshëve, një trim i madh dhe vdekja e tij i vjen në moshë

të re duke shkaktuar tek populli një vuajtje të madhe, miqtë e tij nuk kanë me kë të mburren tani,

nuk kanë më gëzim, Irani ishte si një dritë për ata. Të gjithë e nderojnë për të bëmat e tij heroike.

Serembeja është kështu në letërsinë shqipe ndër të parët që ngre haptazi zërin për liri të

Shqipërisë, hedh kushtrimin e luftës së përgjithshme çlirimtare me armë dhe flet me besim për të

ardhmen e lumtur të atdheut të stërgjyshërve të tij. Poeti Serembe dashurinë ndaj atdheut e

shprehu duke bërë thirrje për luftë dhe liri kombëtare.4 Luftën për çlirimin e atdheut të tij ai nuk

e vështronte të shkëputur, por në tërësinë e luftës së të gjithë popujve të shtypur.

2.2 Vasha

Dashuria që Serembe kishte për vajzën që ishte në fshatin e tij si dhe vdekja e saj

bëri që ky poet t’i shkruajë vargjet më të mira kushtuar asaj. Vajza është një dashuri tjetër e

poetit dhe njëherësh dashuria më e madhe e tij. Poeti vajzën e përshkruan që në poezinë e pare

“Kënga e mallit të pare”

Dëgjo vajzë këngën e par

Që ta thot një djalë bujar

……………………………………

Kur e vrejta, kur e pashë

“Sa e bukur” sakaq thashë

Që aherë s’pat pushim

Ky i mjeri shpirti im 5

3 Zef Serembe, V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 245.

4 Zef Serembe, V4, Studime dhe kritikë, Monografi Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 176.

5 Zef Serembe, V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 67.

10

Në fillim poeti shprehet me një zemër të gëzuar, ai gjen vajzën e zemrës së tij, mirëpo në

poezitë e tjera ai shumë rrallë paraqet vargje me përmbajtje të lumtur, më shpesh paraqet vargje

për vdekjen e të dashurës së tij, apo ndonjë çast lumturie të kaluar. Vajzat poeti i paraqet si

simbol i bukurisë e i gëzimit të jetës gjë që poeti e kishte humbur shpejtë.

Vajzës dhe në përgjithësi poeti dashurinë e paraqet te këto poezi:

“Kënga e mallit të pare”, “Një vajze të panjohur që iku”,“Dashuria ime e pare”,“Një

vajze”,“Fytyra e saj”,“Një vashëze” etj.

Fati i poetit në dashuri udhëhoqi shumë pikëpamjet e tij, dashuria e madhe ndikoi në

vizionin e tij jetësor. Serembe ra në dashuri qysh në moshë të re me një bashkëfshatare të tij e

cila u shpërngul në Brazil dhe vdiq atje. Dashuria e tij për atë u bë shtytëse kryesore e

udhëtimeve të tij të gjata e të mundimshme. Serembe shkruan për jetën e për fatin, për femrën e

për mallin e tij të parë, për dashurinë e për vdekjen e saj

E gaz e lot, o vashë, për mua je ti

Vajza për poetin ishte gëzimi e hidhërimi i tij , shpresa e dhimbjet jetësore. Portretin e e

saj të plotë poeti e paraqet tek poezia “Fytyra e saj”

Si vajza ime bukur s’ka asnjë

E prerë e hollë si kumbull drejt më rri

Kur ecën shkon si zogë e mbase më

Zërin e saj e ngre plot harmoni 6

Dashuria për vajzën e tij bën që poeti ta përshkruajë atë duke zgjedhur fjalët më të mira.

Vasha e tij bel hollë dhe e bukur si asnjë tjetër lindi në natyrën fshatare ajo ishte bashkëfshatare e

tij. Vasha e dashuruar është e bukur, punëtore, e shkathët e gazmore. Vasha është më shumë se

dashuri, është femër që me bukurinë e saj të bënë të vuash. Ajo është edhe grua e mbarë dhe e

fortë që të qëndron pranë gjithmonë në secilën gjendje që ndodhesh.

6 Zef serembe, V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë 1985, f. 155.

11

Vajza që Serembe dashuron largohet nga Strigari, sepse kushtet e vështira kishin bërë që

ajo së bashku me familjen e saj të mërgonte në Brazil. Largimin e saj e paraqet te poezitë

“Vashës së largët” si dhe “Një vashëze”

Poeti nuk e shpreh vetëm dashurinë për të mirëpo edhe mallin që ndjen pas vdekjes së saj

rrugëve të botës. Mallin që ndjen për të e shpreh pikërisht në poezinë e titulluar “Malli”

Dhe të shoh si n’at ditë

Kur te shehi bëje dritë7

Në mënyrë imagjinare poeti sheh vajzën kudo që shkon, kudo ku kalon atij i shfaqet

ndonjë kujtim me të, kujton me mall ato kohë të arta që kishte përjetuar me të por tani gjithçka

që atij i kishte mbetur nga e dashura e tij ishte vetëm malli që ende nuk iu kishte shuar nga zemra

si dhe ato kujtime që nuk mund t’i largonte nga mendja.

2.3 Natyra

Një tjetër dashuri e poetit ishte edhe natyra. Poeti Serembe në natyrë gjente prehje

shpirtërore, natyrës ai ia shprehte brengat, hallet, mërzinë si dhe fatkeqësitë që e shoqëronin dhe i

shtoheshin dita e ditës. Serembe në shumë raste edhe tentonte t’i ikte shoqërisë, dhe të qëndronte

i vetëm në natyrë që të mund t’i largonte vuajtjet si dhe të frymëzohej për ndonjë varg apo

ndonjë poezi.

Natyrën ndonjëherë e shihte si njeri të afërt të cilit mund t’ia çante hallet, vuajtjet që

përjetonte si dhe kujtimet që i kishte me të dashurën e familjen. Ndjenjat e tij shpesh herë i

përziheshin me ndjenjat intime që kishte, gjendjen e tij shpirtërore, shpirtin e tij të lënduar ia

paraqiste natyrës përmes vargjeve të ndryshme. Në vargjet e tij poeti na njofton me madhështinë

dhe hyjninë e natyrës. Natyra në Strigarit ishte vendi i tij, atdheu i të parëve, ai e çmon dhe e

cilëson natyrën si diçka që nuk mund ta arrijë çdoherë në jetë.

Poeti u përpoq shpesh t’i ikë shoqërisë, të prehet në vetmi në gjirin e natyrës. Në natyrë

gjendet e bukura, qetësia shpirtëror, madhështia njerëzore si dhe lumturia. Poeti në natyrë e

humbet lëndën e vet shoqërore dhe shndërrohet në një qenie të natyrës.

7 Zef Serembe,V1 ”Vjersha” Rilindja, Prishtinë 1985, f. 73.

12

Zogj të bukur këndojnë me hare

Po zemra do më plasë mua në gji

Këtu poeti vendos natyrën e qetë e të gëzuar si dhe mallin që ndjen për atdheun e tij,

për natyrën e vendit të vet. Zef Serembe natyrën e përshkruan në shumë poezi të tilla janë edhe

poezitë “Tufani” si dhe poezia “Pas të vjelave”

Retë q’ajri nuk i lë

Derdhën pika shiu sot

Rrushi mbaroi trishtim na zë

Vate veshta e nuk na thot

Të ecim fushës përsëri

Plot me shpresë e lumturi8

Vargje të tilla të rrëmbejnë fuqinë e jashtëzakonshme të ndjenjave si dhe lartësinë e

mendimit që e frymëzon poetin përballë natyrës. Poeti tani shfaq natyrën e zymtë, qiellin me re,

gjethet e rëna në tokë, shfaq vetminë që ndjen kur nuk sheh më njerëzit që punojnë, nuk sheh më

vasha që kalojnë andej.

“Tufani” është kjo poezi e ndërtuar me katër strofa me nga dy katrena dhe dy tercina.

Stuhia ushton bashkë me verinë

Tjegullat qajnë e tundin krejt shtëpinë

Pemët vithisen dhe te lumi vinë9

Poeti edhe këtu flet për natyrën e përshkruan me një tufan i cili iu sjell mërzi njerëzve,

vendi disi vetmohet pasi njerëzit rrallë dalin tani nga shtëpia, stuhia u shkakton dëmtime të

mëdha njerëzve, rrufeja duket sikur po i zë të gjithë. Është kjo një paraqitje vjeshtore e natyrës,

me stuhi e rrufe të papërballueshme, poezi që flet për vetminë e njeriut në gjirin e natyrës.

Edhe përkundër dëshirave të mëdha t’i kthehet natyrës, me një dashuri romantike ndaj

saj, në shumë raste poeti edhe i mohon bukuritë e natyrës. Kjo është kushtëzuar nga gjendjet e tij

shpirtërore, nga nisja dhe fazat e fatkeqësisë së tij jetësore.10

Ndjenja e dashurisë për natyrën

8 Zef Serembe, V1 “Vjersha”Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 115.

9 Zef Serembe, V1, “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 189.

10 Serembe, “Më të bukurës në Strigari, Toena, Tiranë, 2000, f. 349.

13

është e lidhur ngushtë me mallin dhe me nostalgjinë. Natyra për poetin ishte e bukur sepse ishte

dheu i të parëve të tij që në çdo rast mundohej t’i përkushtohej.

14

Kapitulli i tretë

Temat dhe motivet në poezitë e Zef Serembes

Zef Serembe gjatë gjithë jetës ishte me marrë me krijimin e poezisë lirike. Poezia e Zef

Serembes përfshin motive të ndryshme si: motive i dhimbjes, i shoqërisë, motive filozofike,

patriotike, erotike si dhe motive të tjera. Ato pak poezi, poema dhe vepra të botuara sa ishte

gjallë por edhe pas vdekjes së tij dëshmuan që herët se ai ishte poet i një cilësie shumë më të

madhe krijuese sesa njihej. Ai lëvroi lirikën me një tematikë të larmishme. Në poezitë e tij

gjegjësisht përshkruhet gëzimi, malli, vdekja, mërzia e tema të tjera. Këto e përbëjnë jetën e

Serembes. Poezitë e Serembes nuk i përshkruan vetëm pesimizmi, në poezitë e tij të para ai

këndon jetës së lumtur që kishte, pa fatkeqësi, ai çdo ditë besonte se e nesërmja do ishte ditë më

e mire. Lirika e tij filozofike-shoqërore dhe e dashurisë pasqyroi konfliktin midis individit dhe

shoqërisë së kohës, duke sjellë një hero të ri, hero ky i zhgënjyer nga jeta. Përmes vargjeve të tij,

Serembe është gjithmonë i shqetësuar e kërkues.

Poezia e tij e paraqet botën e thellë shpirtërore të poetit. Poezitë e tij përshkruhen nga

dhembja, pikëllimi dhe melankolia, poezi këto që e kanë burimin nga e kaluara e tij si dhe nga

përjetimet e tij personale. Tema të poezisë së tij janë: tema e dashurisë për gruan gruas, tema e

dashurisë për atdheun e të parëve, vetmia, trishtimi, malli, fati si dhe tema të tjera. Ai i këndon

edhe miqësisë, i këndoi fatit të tij të keq dhe u dha hapësirë edhe temave fetare.

Lirikat e tij përfshin poezi për vendlindjen, për miqësinë, për bukuritë e natyrës. Vepra e

Serembes është e lidhur me fshatin e tij ajo shquhet për bukuritë e saj nga edhe frymëzohet në

shumë raste Serembe, shquhet për botëkuptimin dhe frymën e saj. Poezia e tij ishte e lidhur

ngushtë edhe me temat për çlirimin e atdheut. Serembe ishte një poet i ndjenjës, i vetmisë e i

zhgënjimit. Në vargun e tij ndihen disa nga anët më intime të poetëve italianë si: Francesko

Petrarka, Dante Aligieri dhe Xhakomo Leopardi të cilët i kishte lexuar dhe adhuruar.

15

Serembe ishte një poet me aftësi të rrallë improvizimi me një frymëzim të vrullshëm e të

begatshëm. Ai ishte i vetëdijshëm se ishte i pajisur nga natyra me një talent të jashtëzakonshëm,

se kishte ardhur në jetë për të kryer një mision të madh, të nderuar e të ndritur. Serembe

nëpërmjet poezive që shkroi shprehu hapur dhe në mënyrë të sinqertë ato që i ndiente vetë si dhe

reagimin e tij shpirtëror ndaj vuajtjeve që i solli jeta. Ndër figurat stilistike të artit të Serembes

ishin: kontrasti, simboli, epiteti, metafora, krahasimi, anafora etj.

3.1 Motivi filozofik

Një krijimtarinë Serembes zënë vend edhe krijimet me frymë fetare, të cilat shprehin në

vetvete dramën e jetës të poetit, i cili duke mos gjetur shkaqet shoqërore të padrejtësive që e

rrethon bie në pesimizëm e shpesh herë në misticizëm. Këtë motiv poeti e paraqet në formën e

meditimeve për jetën. Poezitë që trajtojnë motivet filozofike, përcaktojnë personalitetin e e tij

poetik, ato burojnë nga jeta e tij e vështirë, e mbushur me pikëllim. Poezia e Serembes në shumë

poezi të tij fiton nota të theksuara meditimi, edhe pse njihen si poezi filozofike ato më tepër

përshkruajnë jetën në tërësi mbi fenomenet e saj të veçanta. Poezitë e tij me tematikë filozofike

janë pasqyrim i shpirtit të tij ai mundohet të shpëtojë nga vuajtjet dhe fatkeqësitë e përditshme.

Poezitë filozofike përfaqësojnë një tip të veçantë, të poezive në të cilat shfaqet kuptimi tragjik i

jetës vetjake. Në poezitë filozofike më së shpeshti ai paraqet gjendjen e tij dhe nuk nguron ta

paraqesë edhe me gjuhë nocionore…i vetmuar dhe i heshtur në këtë Strigar të braktisur me

mendimin që më vret dhe me zemrën plot hidhërime.11

Vetmia është gjendje sociale dhe psikologjike e Zef Serembes që bëhet mbështetja

mendore dhe emocionale e përsiatjeve të tij poetike. Në poezitë filozofike aj më tepër shfaq

vetminë që e karakterizon tërë jetën e tij si dhe fatkeqësitë që i ndodhën gjatë jetës së tij

endacake, përgjithëson fatin e tij, vuajtjet që i sjell jeta. Vetmia e tij është më e plotë dhe më e

sinqertë për arsye se është një gjendje e brendshme e shpirtërore, nga e cila nuk mund ta nxjerrë

askush.12

Dëshpërimi i madh që si solli jeta bëri që Serembe të hyjë në misticizëm. Krijimet e tij

me motive fetare në vetvete janë pasqyrim i dramës së mprehtë që jetoi poeti.

“Një ditë është jeta” është kjo një poezi filozofike që shfaq simbolikisht tri fazat e jetës

së njeriut. Në vargjet e para poeti shfaq rininë

11

Rexhep Qosja “Historia e letërsisë shqipe”, Rilindja, Prishtinë, 1986, f. 31. 12

Rexhep Qosja “Historia e letërsisë shqipe”, Rilindja, Prishtinë, 1986, f. 31.

16

Po vërej si Agimi, ja, nga deti ngjitet

Dëgjoj si era mbushet me freski

Vetë titulli i kësaj poezie na lë të kuptojmë se sa e vlefshme është jeta. Jeta në rini për

poetin ishte më e freskët më e gjallë dhe më e bukur ajo kishte kuptim. Pas kësaj vjen periudha e

dytë e jetës dhe vështirësitë në jetë sa vijnë e shtohen, edhe poeti në rini kishte jetën e gëzuar e të

lumtur pasi kishte gjetur edhe të dashurën e tij, mirëpo shpejt kalon në një gjendje të mërzitshme

sepse vajza që dashuronte largohet nga fshati duke e lënë Seremben me një mall që do e

shoqëronte gjithë jetën e tij.

Mërzimi nëpër sheshet mbaron,

do të thotë se koha e mire sosi”

Janë këto disa nga vargjet e kësaj poezie që e përshkruajnë më së miri jetën pas rinisë,

kohë kur jetës i shtohen brengat çdo ditë e më të mëdha, atëherë kur koha më e mire që ishte

duke përjetuar poeti vjen e zbehet çdo ditë e më shumë, mirëpo prapë se prapë edhe kjo fazë e

jetës mund të kalohet disi, është pleqëria ajo që na frikëson, poeti simbolikisht pleqërinë e

karakterizon me mbrëmjen…

Mbrëmja hap dyert e natës e nxin

Gjumi gjinden e zë dhe s’e lëshon

Njerinë fati ashtu në varr përpinë13

Në këtë poezi si dhe në poezitë “Fatit”, “Natë”, “Feja” ai paraqet fatin e vet tragjik si

dhe fatin e njerëzve të tjerë në botë, mirëpo në poezinë e tij më të mire filozofike” Zotit” ai

paraqet qëndrimin e tij ndaj idesë mbi Zotin, për gjithësinë si dhe krijimin e botës. Burimi i pare i

frymëzimit të kësaj poezie është vetë jeta e pafat e poetit, dashuria e tij e pafat, vetmia dhe

ndjenja e të braktisurit nga Zoti dhe nga njeriu. Sipas pikëpamjeve të tij Zoti është “Dritë e

amshuar, Dije, Dashuri”14

. Ai është i plotfuqishëm, prej tij fillon qenia njerëzore. Atëherë kur

s’mban më shpresa se do të mëshirohet dhe do ta kuptojë fjalën e tij, poeti i drejtohet Zotit…

13

Zef Serembe, V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f.235. 14

Zef Serembe, V2 “Poezi italishte dhe këngë origjinale” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 29

17

Vështro o Zot , në fund

Të mjerimeve un’ jam15

Poeti këndon fatin e vet tragjik, jetën e mbushur me vuajtje e tragjedi nga më të

ndryshmet, ai i drejtohet Zotit me fjalët më prekëse… “ a don o Zot që n’ pikëllim të vdes”. Kjo

poezi është e ndërtuar mbi simbole biblike ku pasqyrohet qëndrueshmëria e njeriut përballë

fatkeqësive të jetës. Vuajtjet e tij janë aq të mëdha sa që nuk i mbetet tjetër pos të kërkojë

mëshirë tek Zoti. Serembe përmes vargjeve të kësaj poezie i tregon Zotit për vuajtjet që përjetoi

gjatë gjithë jetës së tij i lutet Zotit që të mos e braktiste në mes të fatkeqësive në këtë tokë të

trishtueshme, por t’ia shëronte plagët e jetës e t’i dhuronte paqe shpirtit tij të plagosur nga

vuajtjet që i solli jeta. Poeti që tërë jetën e kaloi me goditje të pandërprera, me goditje që

përfunduan në mënyrë tragjike, ai asnjëherë nuk pushoi së besuari në Zot. Në asnjë varg nuk

ndihen lëkundje në besimin e poetit ndaj fuqisë së Zotit. Feja për Seremben është një strehë ku

ai kërkon të shpëtojë nga ankthi dhe vuajtja e përditshme. Poezi tjera me karakter filozofik janë

edhe poezitë:”Mendimi i mbrëmjes”, “Përfytyrimi i jetës”, “Kur vjen dhimbja”, “Meditim” etj.

3.2 Motivi erotik

Përshkrimi i ndjenjës së dashurisë zë një vend shumë të gjerë në poezinë e Zef

Serembes. Dashuria përshkruhet nga Serembe si kuptim dhe motiv i ekzistencës pa të cilën njeriu

s’ka pse të jetojë. Më tepër se gjysma e poezive të tij i kushtohen dashurisë së tij të pafat ato janë

ndër poezitë më të bukura në lirikën shqiptare, janë poezi të ndjenjave njerëzore më të pastra,

dashurinë e përshkruan si një forcë të madhe të brendshme të njeriut që e gjallëron atë. Dashuria

për jetën, qëndron në bazë të lirikës dashurore të Serembes. Poeti i këndoi një dashurie qe vetë e

përjetoi dhe e cila dashuri iu shndërrua në një burim hidhërimesh që e shoqëruan tërë jetën. I

dashuruar që në moshë të re me një bashkëfshatare të tij si dhe vdekja e saj në Brazil bën që poeti

të privohet nga gëzimet e lumturia që do duhej t’i takonin. Largimi i vajzës i krijon poetit

shkretëtirën e vetmisë. Vajza që dashuron nuk i sjell lumturi por vetëm pikëllim dhe fatkeqësi të

vazhdueshme në jetë. Pjesa më e madhe e poezive që shkruan mbi temën e dashurisë janë,

pothuajse shprehje e ndjenjave të pa tejkaluara dhe të kujtimeve të pashuara për këtë vajzë.

15

Zef Serembe, V2 “Poezi italishte dhe këngë origjinale” Rilindja, Prishtinë, 1985, f.29

18

Dashuria e humbur do t’i shkaktojë Zef Serembes dhembje të vazhdueshme dhe do ta bëjë njeri

të pikëlluar në jetë, i cili këto pikëllime nuk do të jetë në gjendje t’i përmbajë deri në vdekje.

Poezia dashurore e Serembes pasqyron në mënyrë mjeshtërore gjendjen shpirtërore të njeriut të

dashuruar. Poezitë në të cilat Serembe i këndoi dashurisë janë:

“Kënga e mallit të pare”, “Vashës së largët”,“Më të bukurës që është në

Strigar”,“Këngëtari dhe bilbili”, “Këngë gazmore”,“Serenadë” etj.

Këto dhe poezi të tjera tregojnë se janë këngë të zemrës, por të një zemre të lënduar

rëndë. Pjesa më e madhe e poezive të dashurisë shprehin sinqeritet dhe ndjenja të pastra.

Ndjenja është elementi themelor i këtyre poezive. Dashuria për poetin është një nevojë njerëzore

pa të cilën nuk ka kuptim jeta. Serembe gjithnjë kërkoi dashurinë në çdo vend, ai bëri udhëtime

shumë të gjata në kërkim të dashurisë. Poeti synonte të mbështetej tek dashuria si tek një force

jetëdhënëse, burim lumturie.

Një mendim i tillë pasqyrohet në poezitë që i këndojnë lindjes të dashurisë e që janë:

“Kënga e mallit të pare”, “Këngë malli”,“Këngë gazmore”, “Fytyra e saj”, pastaj janë poezitë

e tjera që e vazhdojnë me përshkrimin e dashurisë së poetit (Serenadë) për të vazhduar me

poezitë që në njëfarë mënyre përshkruajnë ndarjen e të dashuruarve.

Poezia e tij e pare që flet për lindjen e dashurisë është poezia “Kënga e mallit të

pare”. Kjo poezi paraqitet me një rrëfim të natyrshëm, të thjeshtë dhe të lehtë. Në të këndohet

vendi ku për here të pare e sheh vajzën në të cilën dashurohet si dhe i këndon ndjenjat dhe

kujtimet për të, në atë kohë Serembe ishte i gëzuar, ndjente lumturi të madhe, nuk kishte halle.

Një poezi tjetër që flet për dashurinë është e poezia “Këngë gazmore” poeti shprehet me

vargjet…

Si pëllumba pendëbardhë

Fluturojmë anembanë

………………………………..

19

Të zënë dora-dorës

Gjithë helmet i largojmë16

Poeti ëndërron për një të ardhme të përbashkët me vashën që dashuron ku të dy do të

jenë mbështetja e njëri-tjetrit në mes të fatkeqësive të jetës. Çdo fatkeqësi ata do ta përballojnë së

bashku.

Motivi i dashurisë spikat edhe në poezinë “Fytyra e saj” poezia fillon me përshkrimin e

vajzës, aty ai flet me një dashuri të madhe për cilësitë e vajzës, ndër të tjera poeti shprehet

Si vajza ime bukur s’ka asnjë

E prerë e hollë si kumbull drejt më rri

Kur ecën shkon si zog

Zërin e saj e ngre plot harmoni

Tek kjo poezi në mënyrë imagjinare bashkohen dashuria dhe bukuria. Duket se i vetmi

realitet për Seremben është bukuria dhe dashuria e vajzës. Dashuria e tij për vajzën është e

thellë, fisnike që s’pranon asnjë lloj aventure, asnjë lloj sensualizmi. Serembe thekson se

dashuria e tij nuk i ka rrënjët tek bukuria fizike, ajo që i bënte përshtypje Serembes ishte bukuria

e brendshme. Vetë dashuria është një force e brendshme që e gjallëron dhe e zbukuron njeriun.

Një mendim të tillë ka paraqitur tek poezia “Serenadë”

Nuk qe që më rrëmbeu bukuria

Nuk ma fitoi shpirtin begatia

Por zemra jote trurin mua ma z’drodhi

Ma ngrohu gjakun, shpirtin tim ma vodhi17

Janë këto disa nga vargjet e poezisë “Serenadë” ku poeti tregon se nuk është bukuria ajo

që i pëlqeu te vasha por ishte zemra e saj ajo që e bëri për vete shpirtin e poetit. Mbi të gjitha

janë virtytet e larta shpirtërore të vashës që e rrëmbejnë poetin .

16

Zef Serembe, V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 157. 17

Zef Serembe,V1, “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 183

20

“Këngë malli” po ashtu poezi për dashurinë mirëpo që shpreh mallin për të dashurën që

më se kishte. Jeta e tij s’kishte më lumturi, gëzim e hare. Ditët që i kalonin ishin të mërzitshme

për Seremben ato ditë i kalonte në vetmi duke bredhur rrugëve të botës…

Shkoi për jetë si re, shkoi posi erë

Dhe tani fle në një vend që nuk e di18

Poetit i ishin katandisur fatkeqësitë e ndjekin pothuajse në çdo hap që bënte, hidhërimi,

malli, vetmia e kishin kapluar, nuk gjente dot paqe pas vdekjes së të dashurës. Edhe këshillat që

ndokush i jepte atij ia ngjallnin edhe më shumë mallin dhe mërzinë që kishte në zemër.

Në lirikën dashurore të Serembes ndihen gjurmët e poetëve të njohur botërorë të

Petrarkës, të Leopardit, të Dantes, kryesisht lidhur me konceptin e gruas dhe të dashurisë, që

poeti e përpunon sipas mënyrës romantike.

3.3 Motivi patriotik

Krijimtaria letrare e Serembes frymëzohej gjithnjë nga idealet e larta të lirisë dhe të

dinjitetit njerëzor. Në lirikën patriotike të Serembes, ideali i lirisë kombëtare, reflektohet në

shpirtin e heronjve qytetarë në trajtën e disponimit të hareshëm, reflektohet si vetëdije që sjell

frymën heroike dhe i bën heronjtë të gatshëm që për atdheun të sakrifikojnë edhe jetën. Në

poezinë patriotike të Serembes shfaqet hapur e qartë optimizmi i poetit, për çlirimin e Shqipërisë.

Serembe përmes poezive patriotike pasqyroi revoltën e intelektualëve arbëreshë pas bashkimit të

Italisë dhe njëkohësisht pjekurinë më të madhe të lëvizjes çlirimtare të Rilindjes.

Motivin patriotik e gjejmë te këto poezi:

”Për lirinë e Venetisë” ,“Vrull” ,“Zonjës Elena Gjika”,“Ali Tepelenasit”, “Korneut”

“Për vdekjen e Pjetër Iranit”.

Në këto poezi poeti këndoi të kaluarën e lavdishme dhe mjerimin që i solli Shqipërisë,

dëshirat për të ardhmen e saj, si dhe luftën për çlirimin dhe bashkimin e Shqipërisë.

Serembe duke pare gjendjen e vendit s’kishte si të mos shqetësohej për fatin dhe për

ardhmërinë e popullit të vet. Kjo brengë e ky shqetësim, që vijnë nga një patriotizëm i theksuar

18

Zef Serembe, V, “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 193

21

që shprehet në tërë poezitë e këtij lloji dhe krijojnë drama të ndërlikuara në shpirtin e poetit

Përmes poezive me temë patriotike ai sheh se çdo gjë qartë dhe e di se nëpërmjet luftës krijohen

realizimet e mëdha në jetë. Në poezinë “Vrull” ai shprehet se populli i tij ende s’janë ngritur në

atë shkallë siç dëshironte ai të ishin, ai bën thirrje që t’i dilnin në ndihmë atdheut. Është poezi që

ngjall ndjenja dhe emocione për atdheun. Përmes vargjeve të kësaj poezie ai ndër të tjera u

kujton arbëreshëve se nuk janë në vendin e vet, janë në dhe të huaj sepse pushtuesi turk i kishte

lënë pa mëmëdhe. Poezia e tij dha kushtrimin e drejtpërdrejtë për luftë të armatosur kundër

pushtuesit turk, goditi pasivitetin e bashkatdhetarëve duke i bërë jehonë shqetësimit të

arbëreshëve për atdheun e të parëve si dhe dëshirës së tyre për të dhënë kontribut në lëvizjen

kombëtare.

Një tjetër poezi me tematikë patriotike është edhe poezia “Për lirinë e Venetisë” poezia

është shkruar më 1860. Poeti këtu këndon luftën e popullit Italian dhe kujton edhe atdheun e të

parëve të tij, Arbërinë. Poeti në këtë poezi fton arbëreshët në luftë për çlirimin e Venetisë dhe të

Lombardisë nga austriakët. Serembe flet edhe për Garibaldin ai flet fjalët më të mira për të sepse

ai ishte gati të luftonte për lirinë e Shqipërisë. Ai e krahason atë me Skënderbeun dhe arbëreshët

që luftuan me të i quan shpresa të Shqipërisë së robëruar.

22

Kapitulli i katërt

Ndikimi i letërsisë popullore

4.1 Folklori

Poezia e Zef Serembes shquhet për mbështetjen e gjerë në poezinë popullore. Poezia

popullore e Serembes vazhdon një traditë që ekzistonte dhe ishte bërë vijë në letërsinë arbëreshe,

por ndjek kritere të tjera të shfrytëzimit të traditës folklorike, ushqehet në burime të tjera dhe e

realizon në forma të tjera mbështetjen në këtë traditë. Nga poezia popullore Serembe ka marrë

dhe përshkruar dukuri themelore të jetës si p.sh: njeriun, natyrën e atdheun. Serembe në poezitë e

tij mbështetet në këngët popullore të dashurisë të arbëreshëve të Kalabrisë. Për traditën poetike

popullore Zef Serembe do të interesohet gjatë gjithë jetës.

Mbështetja e tij në folklor është më pak e dukshme sepse ai nuk e merr gjithmonë vargun

popullor , por më tepër, ide, motive e figura. Këngët popullore ai i ka përshtatur edhe mënyrën e

ndërtimit të figurave e të vargjeve. Serembe ka ditur të shfrytëzojë ato elemente të formës, dhe

ato motive që i përgjigjeshin drejtimit ideor të krijimtarisë së tij.

Poeti mbështetet në folklor më tepër në mënyrë formale, duke shfrytëzuar motivet,

situatat, figuracionin dhe metrikën e poezisë popullore arbëreshe. Përvoja poetike popullore e

shprehur në vargjet e Serembes është një përvojë e vënë në shërbimin e përpjekjeve për një

shprehje të natyrshme, të thjeshtë, të qartë e emocionale ashtu siç është në poezinë popullore.

4.2 Heroi i poezive të Serembes

Poezia e Serembes solli në letërsinë arbëreshe një tip të ri të heroit. Heroi i lirikave të

Serembes është ndër heronjtë më të ndjeshëm dhe njëherë më i vuajturi i letërsisë arbëreshe, këtij

heroi jeta i solli fatkeqësi nga më të ndryshmet, ai u privua nga dashuria e vajzës që dashuronte

dhe atdheut të vet. Në fillim ai paraqitet një hero me jetë të lumtur, jetë të mbushur me gëzime,

me kalimin e kohës ai më shumë shfaqet si hero i lodhur nga mundimet që i shkakton jeta. Ai e

paraqiti figurën e heroit qytetar jo si një figurë historike, por si një figure aktuale dhe krijoi tipin

23

e heroit kryengritës, të njeriut rebel, të pakënaqur me realitetin. Heroi i Serembes është një hero

i shkëputur nga rrethanat shoqërore, është një hero tragjik që nuk gjen rrugëdalje në luftën e vet

të vetmuar. Heroi lirik i poezisë së tij është njeriu cili kudo që shkon ruan tiparet e veta dhe të

vendit të vet. Heroi i poezive të Serembes është në gjendje të përballojë çfarëdo rreziku që i

kanoset, ai humbet gjithçka por nuk dorëzohet, bie në pesimizëm por prapë tenton t’i plotësojë

idealet dhe ëndrrat që kishte. Ky hero paraqitet në shumë raste i pikëlluar e i vuajtur, i rënë në

pesimizëm por prapë ka forcë që të ngrihet dhe tenton që të rimëkëmbet. Heroi lirik i poezive të

Serembes edhe pse i vënë në situata të vështira, shoqërore, fetare,i shfrytëzuar dhe i ndjekur

vazhdimisht, ai nuk bie asnjëherë në gjendje dëshpërimi e pesimizmi të skajshëm sa t’i mohojë

idealet e tij, atdheun, bukuritë dhe begatitë e përsosura të jetës.

24

Kapitulli i pestë

Arti poetik i Zef Serembes

Serembe ishte një poet i lindur, shumë i talentuar e me frymëzim të pasur. Qe

njëkohësisht artist i fjalës. Vepra poetike e tij edhe pse e paktë në numër është e pasur me ide

dhe me vlera të mëdha artistike Në qendër të poezisë së tij është njeriu dhe shqetësimet e tij,

koha kur jetoi poeti dhe ëndërrimi për një të ardhme të gëzuar për atdheun e tij të dashur si dhe

për botën. Krijoi një art të veçantë sepse me mjeshtëri përdori ato fenomene që prekin jetën e

njeriut. Si nën kapituj të artit poetik të Serembes kemi futur gjuhën, variantet si dhe disa nga

figurat që hasim më shumë tek poezitë e Zef Serembes.

5.1 Gjuha

Si shumica e romantikëve të tjerë arbëreshë në mënyrë të veçantë sikundër Jeronim de

Rada apo edhe Zef Skiroi, ashtu edhe Zef Serembe do të interesohet jo vetëm për gjuhën si mjet

krijues poetik, por edhe për gjuhën shqipe, si veçori dalluese kombëtare. Zakonet e gjuha shqipe

janë ruajtur mire e të papërziera deri vonë. Prandaj edhe gjuha e Serembes është më e pastër më

e kuptueshme se shkrimtarëve të tjerë arbëreshë të Kalabrisë.

Në mënyrë të veçantë ai interesohej për çështjet e shkrimit të shqipes. Gjuha e tij është e

qartë dhe mjaft e kuptueshme. Gjuha e Serembes ka pak italianizma që edhe ato u janë

nënshtruar ligjeve të gjuhës arbëreshe, në të gjejmë rrallë ndonjë greqizëm dhe herë-herë ndonjë

ndërtim fraze sipas italishtes. Në shkrimet e tij ai do të përdorë gjithnjë e më shumë fjalë të

dialekteve të Shqipërisë. Serembe ka bërë ndryshime në gjuhën e tij me qëllim që ta pastrojë dhe

ta pasurojë atë. Stili e gjuha e tij shquhen për qartësinë, forcën dhe kuptueshmërinë.

25

5.2 Hiperbola, pyetja retorike, anafora Poezia e Serembes shquhet për një variacion të madh strofash, metrash dhe rimash.

Poezitë e tij janë plot me epitete, hiperbola, krahasime e metafora të hijshme. Hiperbola paraqitet

te vargjet e poezisë “Kënga e mallit të pare” ku ndër të tjera poeti shprehet me fjalët

Kur te sheshi ajo shkonte

Tërë sheshi dritë lëshonte19

Sheshi dritë nuk bënë, është vajza ajo që me bukurinë e saj i jep dritë sheshit.

Pyetja retorike paraqitet tek poezia “Zotit”

A donë o Zot që n’ pikëllim të vdes?20

Ai e di që Zoti nuk mund t’i kthejë përgjigje mirëpo në formë retorike ai i parashtron

pyetje.

Pyetjen retorike Serembe ia ka parashtruar edhe Shën Mërisë së Virgjër pikërisht te kjo

poezi ai i drejtohet me këto fjalë:

Tani ç’të bëj, o Mëmë tek kjo jetë?21

Figura e anaforës është e njohur te poezitë e Serembes kjo figurë është paraqitur te poezia

“Malli”

Shoh katundin e larguar

Shoh katundin, mallin tënd22

Anafora është e paraqitur edhe te poezia “Një djaloshi që më dërgoi përshëndetje me disa

filiza lulesh”

Do ta zbuloj gënjeshtrën dhe, i patrembur

Do ta dëftej un’ rrugën tënde t’ drejtë23

Figura të tjera të njohura në poezitë e Serembes janë edhe epiteti, simboli, kontrasti, etj.

19

Zef Serembe V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 65 20

Zef Serembe V2 “Poezi italishte dhe këngë origjinale” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 29 21

Zef Serembe V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 223 22

Zef Serembe V1 “Vjersha” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 73 23

Zef Serembe V2 “Poezi italishte dhe këngë origjinale” Rilindja, Prishtinë, 1985, f. 23

26

Përfundimi

Jeta e vështirë e poetit, fatkeqësitë në jetë dhe në krijimtari e shumë faktorë të tjerë bënë

qe Serembe të shkruajë ndër poezitë më të mira në lirikën shqiptare Serembe ishte njëri ndër

përfaqësuesit më të shquar të romantizmit shqiptar. Vepra e Serembes sintetizoi një periudhë të

tërë: periudhën e hovit të madh të lëvizjes kombëtare. Thelbin e krijimtarisë së Serembes e

përbën revolta prej njeriu të thjeshtë të popullit të shtypjes kombëtare apo shoqërore. Serembe

solli nota të reja në poezinë arbëreshe të të shekullit të kaluar, si në ndjesi e ide, ashtu edhe në

shprehje.

Zef Serembe i këndoi luftës për liri të popullit shqiptar, ai ka meritën që i pari hodhi

haptazi kushtrimin për luftë dhe për çlirimin e popullit të vet. Poeti ynë i mbeti besnik gjer në

fund idealit të tij fisnik dhe nuk rreshti kurrë së menduari për fatin e atdheut të lashtë. Në poezinë

e Serembes mbizotëron tema e dashurisë, ai gjithashtu flet për vdekjen, jetën, dashurinë, gjuhën

e atdheun duke bërë kështu që poezitë e tij të lexohen me ëndje edhe sot.

Zef Serembe e pasuroi shumë prozodinë shqipe. Ai është i pari që punoi me mjeshtëri

artistike të vërtetë elegjinë, tingëllimin e oden, Variantet e ndryshme të poezive si dhe figurat e

ndryshme që përdori në poezitë e tij i bëjnë ato më të figurshme dhe më të gjalla. Me ato pak

krijime poetike mbetet një ndër autorët më të lexuar shqiptar. Jeta e tij e vuajtur bëri që Serembe

të mbetet në letërsinë tone si poeti më i vuajtur.

27

Bibliografia ( Literatura)

Aliu, Ali, “Magjia e fjalës”, Dukagjini, Pejë, 2003

Qosja, Rexhep, “Historia e letërsisë shqipe”, Rilindja, Prishtinë, 1986

Krasniqi, Milazim, “Studime mbi letërsinë”, Vepra 5, Logos-A, Shkup

Historia e letërsisë shqipe, Enti i teksteve dhe i mjeteve mësimore i Krahinës socialiste

Autonome të Kosovës, Prishtinë, 1971

Serembe, Zef, Vepra 1, Rilindja, Prishtinë, 1985

Serembe, Zef, Vepra 2, Rilindja, Prishtinë, 1985

Serembe, Zef, Vepra 4, Rilindja, Prishtinë, 1985

Xhiku, Ali, “Romantizmi arbëresh”, Rilindja, Prishtinë, 1982