Polska Rada Resuscytacji ul. Radziwiłłowska 4, 31-026 Kraków www.prc.krakow.pl

Podsumowanie głównych zmian w porównaniu z Wytycznymi 2005:

Podstawowe zabiegi resuscytacyjne

Zmiany w wytycznych dotyczące podstawowychzabiegów resuscytacyjnych (Basic Life Support -BLS) w zestawieniu z Wytycznymi 2005 obejmują:

• Dyspozytor powinien być przeszkolonyw zakresie zbierania informacji od osób wzywają-cych pomocy zgodnie z precyzyjnym protokołem.Informacje te powinny być ukierunkowane narozpoznawanie stanu nieprzytomności i jakościoddychania. Stwierdzenie braku oddechu lubniewłaściwego toru oddechowego w zestawieniuz brakiem przytomności powinny skutkowaćwdrożeniem właściwego protokołu związanegoz podejrzeniem zatrzymania krążenia. Pod-kreślana jest waga rozpoznania pojedynczychwestchnięć (gasping) jako objawu zatrzymaniakrążenia.

• Wszystkie osoby udzielające pomocy,niezależnie od stopnia wyszkolenia powinnywykonywać uciśnięcia klatki piersioweju poszkodowanych z zatrzymaniem krążenia.Kluczową interwencją, na którą Wytyczne nadalkładą nacisk, jest wysoka jakość wykonywaniauciśnięć klatki piersiowej. Celem powinno byćosiągnięcie głębokości przynajmniej 5 cm i częs-tości przynajmniej 100 uciśnięć na minutę. Należyprzy tym pamiętać, by klatka piersiowa powróciłado pierwotnego kształtu oraz by minimalizowaćprzerwy w uciskaniu klatki piersiowej. Osobyprzeszkolone powinny wykonywać uciśnięciaklatki piersiowej i wentylację w sekwencji 30:2.Gdy BLS wykonuje osoba nieprzeszkolona,zachęca się do zastosowania telefonicznegoinstruktażu z wyłącznym uciskaniem klatki pier-siowej.

• Podczas resuscytacji krążeniowo-odde-chowej (RKO) zachęca się do stosowaniaurządzeń pozwalających na uzyskanie natych-miastowej informacji zwrotnej dla ratowników.Dane gromadzone w tych urządzeniach mogą byćużyte w celu monitorowania i poprawy jakościwykonywania RKO, jak również

dostarczają informacji zwrotnych dla zawodo-wych ratowników przydatnych w trakcie sesjidebriefingowych.

Elektroterapia: automatycznedefibrylatory zewnętrzne, defibrylacja,kardiowersja i stymulacja.

Najważniejsze zmiany dotyczące elektroterapiiw Wytycznych 2010 Europejskiej RadyResuscytacji:

• Podkreśla się potrzebę wczesnego,nieprzerwanego wykonywania uciśnięć klatkipiersiowej.

• Znacznie większy nacisk kładzie się naminimalizowanie przerw bezpośrednio przed i podefibrylacji. Zaleca się kontynuowanie uciskaniaklatki piersiowej w trakcie ładowania defibryla-tora.

• Podkreśla się rolę natychmiastowegoponownego podjęcia uciskania klatki piersiowejpo wykonanej defibrylacji; w zestawieniuz ciągłym prowadzeniem uciśnięć klatki pier-siowej podczas ładowania defibrylatora, wyko-nanie defibrylacji powinno być osiągniętez przerwaniem uciskania klatki piersiowej naokres nie dłuższy niż 5 sekund

• Nadal najważniejsze jest bezpieczeństworatownika. Wytyczne zwracają również uwagę,że zagrożenie dla ratownika podczas defibrylacjijest bardzo małe, szczególnie gdy ma założonerękawiczki. Obecnie kładzie się nacisk naszybkie sprawdzenie bezpieczeństwa w celuzminimalizowania przerwy przed defibrylacją.

• Podczas leczenia zewnątrzszpitalnegozatrzymania krążenia, w czasie gdy defibrylatorjest przygotowywany, podłączany i ładowany,zespoły pogotowia ratunkowego powinny za-pewnić wysokiej jakości RKO, ale nie jest już za-lecane rutynowe stosowanie zdefiniowanegookresu RKO (np. 2 lub 3 minut) przed ocenąrytmu i dostarczeniem wyładowania. Dla tych sys-temów opieki przedszpitalnej, w którychwprowadzono zdefiniowany okres RKO przed de-fibrylacją, wobec braku przekonujących danychpotwierdzających bądź wykluczającychstosowanie tego typu postępowania, zasadne jestkontynuowanie tej praktyki.

• Można rozważyć zastosowanie do trzechdefibrylacji pod rząd, gdy zatrzymanie krążeniaw rytmach do defibrylacji (VF/VT) wystąpi pod-czas cewnikowania serca lub we wczesnymokresie pooperacyjnym po zabiegach kar-diochirurgicznych. Strategia trzech wyładowańmoże być również zastosowana jako wstępnepostępowanie w zauważonym zatrzymaniu krąże-nia, gdy pacjent jest już podłączony do defibryla-tora manualnego.

• Zachęca się do dalszego rozwoju pro-gramu AED – istnieje potrzeba dalszegorozpowszechniania automatycznych defibryla-torów zewnętrznych zarówno w miejscach pub-licznych jak i miejscach zamieszkania.

Zaawansowane zabiegi resuscytacyjneu osób dorosłych

Najważniejsze zmiany w Wytycznych 2010 doty-czące zaawansowanych zabiegów resuscyta-cyjnych (Advanced Life Support – ALS) u osóbdorosłych:

• Zwiększenie nacisku na istotę minimali-zowania przerw w wysokiej jakości uciśnięciachklatki piersiowej prowadzonych podczas wszyst-kich interwencji ALS. Uciśnięcia klatki piersiowejzatrzymywane są na krótko, jedynie by umożliwićistotne interwencje.

• Zwiększenie nacisku na zastosowaniesystemu „obserwuj i reaguj” (track and trigger),by uchwycić pogorszenie się stanu zdrowia pac-jenta i umożliwić wdrożenie leczenia w celuprewencji wewnątrzszpitalnego zatrzymaniakrążenia.

• Zwrócenie uwagi na niepokojące objawyryzyka nagłej śmierci sercowej poza szpitalem.

• Rezygnacja z zalecenia dotyczącegozdefiniowanego okresu RKO przed defibrylacjąpozaszpitalną w przebiegu niezauważonegoprzez służby ratownicze zatrzymania krążenia .

• Kontynuacja uciśnięć klatki piersiowejpodczas ładowania defibrylatora – pozwoli tozminimalizować przerwę przed defibrylacją.

• Zmniejszenie znaczenia uderzenia przed-sercowego.

• Zastosowanie do trzech pod rząd defibry-lacji w przypadku migotania komór, częstoskur-czu komorowego bez tętna (VF/VT)występujących podczas cewnikowania serca lubbezpośrednio w okresie pooperacyjnym w kar-diochirurgii.

• Nie jest już zalecane podawanie lekówprzez rurkę intubacyjną – jeżeli dostęp dożylnynie jest możliwy do uzyskania, leki powinno siępodawać doszpikowo (intraosseus – IO).

• W leczeniu zatrzymania krążenia w ryt-mach do defibrylacji (VF/VT) należy podać 1 mgadrenaliny po wykonaniu trzeciej defibrylacjii podjęciu uciskania klatki piersiowej, a następnieco 3-5 minut (co drugą pętlę RKO). Amiodaronw dawce 300 mg jest także podawany po trzeciejdefibrylacji.

• Atropina nie jest rutynowo zalecana dozastosowania w przypadku wystąpienia asystoliilub czynności elektrycznej bez tętna (pulselesselectrical activity - PEA).

• Zmniejszenie nacisku na wczesną intubację,za wyjątkiem sytuacji, gdy może być ona wykonanaprzez dobrze wyszkolone osoby, z minimalną tylkoprzerwą w uciśnięciach klatki piersiowej.

• Zwiększenie nacisku na zastosowaniekapnografii w celu potwierdzenia i monitorowaniapołożenia rurki dotchawiczej, jakości RKO oraz jakowczesnego wskaźnika powrotu spontanicznegokrążenia (return of spontanous circulation – ROSC).

• Zwrócenie uwagi na potencjalne znaczenieobrazowania ultrasonograficznego podczas ALS.

• Rozpoznanie potencjalnej szkodypowodowanej przez hiperoksemię po ROSC. Gdyosiągnięty zostanie ROSC i można wiarygodniemonitorować saturację krwi tętniczej (SaO2)poprzez pulsoksymetrię i/lub gazometrię, wde-chowe stężenie tlenu powinno być miareczkowanetak by osiągnąć SaO2 94-98%.

• Zwiększenie uwagi na szczegółowe lecze-nie zespołu objawów występujących po zatrzyma-niu krążenia - syndrom poresuscytacyjny (SP)(post-cardiac arrest syndrome).

• Wdrożenie zrozumiałych, przejrzystych pro-tokołów leczenia pacjentów po zatrzymaniu krąże-nia może poprawić przeżycie po ROSC.

• Zwiększenie nacisku na zastosowanie pier-wotnej przezskórnej interwencji wieńcowejw określonej grupie pacjentów z utrzymującym sięROSC (włączając w to pacjentów pozostającychw stanie śpiączki).

• Rewizja zaleceń dotyczących kontroliglikemii: u osób dorosłych po ROSC powinno sięwdrożyć leczenie, gdy poziom glukozy we krwi jest>10 mmol/l (>180 mg/dl). Jednocześnie powinnosię unikać hipoglikemii.

• Zastosowanie terapeutycznej hipotermii upacjentów pozostających w stanie śpiączki po za-trzymaniu krążenia zarówno w rytmach nie do defi-brylacji, jak i w rytmach do defibrylacji. Zwróconouwagę na niższy poziom dowodów naukowych

w przypadku zastosowania hipotermii w grupiepacjentów z zatrzymaniem krążenia w rytmachnie do defibrylacji.

• Wiele zaakceptowanych czynników,które pozwalają przewidzieć niekorzystny wynikleczenia pacjentów pozostających w stanieśpiączki po NZK jest niewiarygodnych,szczególnie gdy zastosowano terapeutycznąhipotermię.

Wstępne postępowanie w ostrychzespołach wieńcowych

Zmiany w postępowaniu w ostrych zespołachwieńcowych od czasu opublikowania Wytycz-nych 2005 obejmują poniższe:

• Termin ostry zespół wieńcowy bezuniesienia odcinka ST (NSTEMI-ACS) obej-muje zarówno zawał bez uniesienia odcinka ST(NSTEMI) jak i niestabilną dusznicę bolesną,gdyż ostateczne rozróżnienie pomiędzy tymistanami jest możliwe dopiero po kilku godzi-nach na podstawie oznaczenia biomarkerów,podczas gdy decyzja odnośnie leczenia podej-mowana jest w oparciu o objawy klinicznew chwili przyjęcia

• Wywiad, badanie fizykalne, biomarkery,kryteria EKG i skale ryzyka nie są wiarygodnymikryteriami identyfikacji pacjentów, którzy mogąbyć wcześnie i bezpiecznie wypisani ze szpi-tala.

• Rolą oddziałów przyjmujących pacjen-tów celem obserwacji dolegliwości bólowychw klatce piersiowej (chest pain observationunits - CPUs) jest identyfikacja, poprzezzastosowanie powtarzanego badaniafizykalnego, EKG, ocenę biomarkerów, tychpacjentów, którzy wymagają przyjęcia do szpi-tala i leczenia inwazyjnego. Może to wymagaćzastosowania testów prowokacyjnych,a w określonej grupie pacjentów badań obra-zowych, takich jak tomografia komputerowaserca, rezonans magnetyczny itp.

• Należy unikać niesteroidowych lekówprzeciwzapalnych (NLPZ).

• Nitratów nie należy stosować w celachdiagnostycznych.

• Suplementację tlenu należy stosowaćjedynie u pacjentów z hipoksją, dusznością lubzastojem płucnym. Hiperoksemia może byćszkodliwa w przebiegu niepowikłanego zawału.

• Wprowadzono liberalizację wytycznychleczenia z zastosowaniem kwasu acetylosalicy-lowego (ASA): ASA może być obecnie podanyprzez świadków zdarzenia, także bez zaleceńdyspozytora pogotowia.

• Zweryfikowano wytyczne nowej terapiiprzeciwpłytkowej, przeciwtrombinowej dla pacjen-tów ze STEMI i NSTEMI-ACS w oparciu o wybranąstrategię terapeutyczną.

• Nie jest zalecane stosowanie inhibitorówglikoproteiny IIb/IIIa przed wykonaniemangiografii/przezskórnej interwencji wieńcowej(PCI).

• Uaktualniono strategię reperfuzyjną dlazawału mięśnia sercowego z uniesieniem odcinkaST:

- Preferowanym sposobem leczenia jestpierwotna przezskórna interwencja wień-cowa (primary PCI) wykonywana we właś-ciwym przedziale czasowym przezdoświadczony zespół.

- Zespół pogotowia ratunkowego możepominąć najbliższy szpital, aby PPCI mogłobyć wykonane bez zbędnego opóźnienia.

- Akceptowalne opóźnienie pomiędzyrozpoczęciem fibrynolizy a pierwszymnapompowaniem balonu jest zmiennei wynosi 45-180 minut w zależności odlokalizacji zawału, wieku pacjenta i czasutrwania objawów.

- Ratunkowa PCI powinna być podjętaw przypadku nieskutecznej fibrynoliz.Nie jest zalecana strategia rutynowej PCIbezpośrednio po fibrynolizie (facilitatedPCI).

• Pacjenci, u których wykonano skutecznąfibrynolizę, a znajdujący się w szpitalach nieposiadających możliwości wykonania PCIpowinni być w ciągu 6-24 godzin po fibrynolizieprzesłani celem wykonania angiografii i ewen-tualnej PCI (strategia farmako-iwazyjna).

• Angiografia i w razie potrzeby PCI mogąbyć zasadne u pacjentów po ROSC i mogą byćczęścią standardowego protokołu postępowaniapo zatrzymaniu krążenia.

• Aby osiągnąć te zamierzenia pomocnemoże być stworzenie sieci obejmujących swoimdziałaniem pogotowie ratunkowe, szpitaleposiadające i nie posiadające możliwości wyko-nania PCI.

• Zalecenia stosowania beta-blokerów sąbardziej restrykcyjne: brak jest dowodówpozwalających na zalecenie rutynowegostosowania beta-blokerów drogą dożylną zawyjątkiem szczególnych sytuacji takich jaktachyarytmie. W przeciwnym razie terapia beta-blokerem powinna być rozpoczynanaz zastosowaniem niskich dawek jedynie wtedy,gdy stan pacjenta jest stabilny.

• Wytyczne zastosowania profilaktycznegoleków antyarytmicznych, inhibitorów enzymukonwertującego angiotensynę/blokerów recep-tora angiotensyny oraz statyn pozostają bezzmian.

Zabiegi resuscytacyjne u dzieci

Najważniejsze zmiany w nowych wytycznychpostępowania resuscytacyjnego w pediatriiobejmują:

• Rozpoznanie zatrzymania krążenia -nawet osoby z wykształceniem medycznym niemogą w sposób wiarygodny ocenić obecności

bądź braku tętna u niemowlęcia lub dzieckaw czasie poniżej 10 sek. Powinni oni poszukiwaćoznak życia, a jeżeli są pewni techniki badaniamogą włączyć ocenę tętna do diagnostyki zatrzy-mania krążenia i zadecydować czy powinnirozpocząć uciśnięcia klatki piersiowej czy nie.Decyzja o rozpoczęciu RKO musi być podjętaw czasie krótszym niż 10 sek. W zależności odwieku dziecka tętno można badać na tętnicyszyjnej (dzieci), ramiennej (niemowlęta) lubudowej (dzieci i niemowlęta).

• Stosunek uciśnięć klatki piersiowej dowentylacji (compression ventilation ratio - CV)u dzieci zależy od tego, czy pomocy udzielajeden, czy więcej ratowników. Ratownikówprzedmedycznych, którzy zwykle nauczani sądziałania w pojedynkę, należy instruować, abywykonywali 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 odde-chy ratownicze, czyli tak samo jak w wytycznychdla dorosłych, co umożliwia każdemu, kto zostałprzeszkolony w zakresie BLS prowadzenieresuscytacji dzieci przy minimum dodatkowychinformacji. Ratownicy, mający zawodowy obowią-zek udzielania pomocy powinni się uczyći stosować CV 15:2, jednak mogą użyć stosunku30:2 jeśli działają w pojedynkę, szczególnie gdynie udaje się im osiągnąć wystarczającej liczbyuciśnięć. Wentylacja pozostaje nadal bardzoistotnym elementem RKO w zatrzymaniu krąże-nia spowodowanym asfiksją. Ratowników, którzynie są w stanie lub nie chcą prowadzić wentylacjiusta-usta należy zachęcać do wykonywaniasamych tylko uciśnięć klatki piersiowej.

• Podkreśla się znaczenie jakości uciśnięć,które powinny być wykonywane na odpowiedniągłębokość, z możliwie najmniejszymi przerwami,aby zminimalizować czas bez przepływu. Należyuciskać klatkę piersiową na co najmniej 1/3 jejwymiaru przednio-tylnego u wszystkich dzieci (tj.około 4 cm u niemowląt i około 5 cm u dzieci).Podkreśla się też znaczenie następującego pouciśnięciu całkowitego zwolnienia nacisku.Zarówno u niemowląt, jak i u dzieci częstośćuciśnięć powinna wynosić co najmniej 100/min,ale nie więcej niż 120/min. Technika ich wykony-wania u niemowląt obejmuje uciskanie dwomapalcami w przypadku jednego ratownika orazobjęcie klatki piersiowej i uciskanie dwomakciukami, jeśli ratowników jest dwóch lub więcej.

U starszych dzieci, w zależności od wyboruratownika, można zastosować technikę uciska-nia jedną lub dwoma rękami.

• Automatyczne defibrylatory zewnętrzne(AED), gdy stosuje się je u dzieci powyżej pierw-szego roku życia, są bezpieczne i skuteczne.Specjalne elektrody pediatryczne lub oprog-ramowanie defibrylatora zmniejszają energięurządzenia do 50-75 J i są rekomendowane dladzieci w wieku 1-8 lat. Jeżeli nie jest dostępnetakie urządzenie ani dostosowywane manualnie,u dzieci powyżej 1 roku życia można użyć nie-zmodyfikowanego AED, jak u dorosłych. Istniejądoniesienia o przypadkach skutecznegozastosowania AED u dzieci poniżej 1 roku życia;w rzadkich przypadkach występowania rytmówdo defibrylacji u dzieci poniżej 1 roku życia uży-cie AED jest uzasadnione (najlepiej z modyfikacjąenergii).

• Aby skrócić czas bez przepływu, używa-jąc manualnego defibrylatora, należy konty-nuować uciśnięcia klatki piersiowej podczasumieszczania i ładowania łyżek lub elektrodsamoprzylepnych (jeżeli wielkość klatki pier-siowej dziecka na to pozwoli). Po naładowaniudefibrylatora należy przerwać na krótko uciskanieklatki piersiowej w celu wykonania defibrylacji.Dla uproszczenia i spójności z wytycznymi BLSi ALS u dorosłych, do defibrylacji u dziecirekomendowana jest strategia pojedynczychwyładowań energią 4 J/kg bez jej zwiększania(najlepiej z użyciem defibrylatora dwufazowego,ale jednofazowy jest dopuszczalny).

• Można bezpiecznie używać rurek intuba-cyjnych z mankietem u niemowląt i małych dzieci.Średnicę rurki należy dobrać korzystając z wła-ściwej formuły.

• Bezpieczeństwo i znaczenie stosowaniaucisku na chrząstkę pierścieniowatą podczasintubacji tchawicy nie zostały jasno określone.Dlatego, jeśli ten manewr upośledza wentylacjęlub opóźnia bądź utrudnia intubację, należy gozmodyfikować lub zaprzestać.

• Monitorowanie końcowo-wydechowegostężenia dwutlenku węgla (CO2), najlepiej za po-mocą kapnografu, jest pomocne w potwierdzaniuprawidłowego położenia rurki intubacyjneji rekomendowane podczas RKO do pomocy w jejocenie i optymalizacji jakości.

• Po ROSC należy tak miareczkować stężenietlenu w mieszaninie oddechowej, aby ograniczyćryzyko hiperoksemii.

• Wdrożenie systemu szybkiego reagowaniaw oddziałach pediatrycznych może zredukowaćczęstość zatrzymań krążenia i oddychania orazśmiertelność szpitalną.

• Nowe zagadnienia w wytycznych 2010 obej-mują postępowanie w patologiach kanałówjonowych i niektórych sytuacjach szczególnych:urazach, korekcji serca jednokomorowego - przedi po 1 etapie, po korekcji metodą Fontana, nad-ciśnieniu płucnym.

Resuscytacja noworodków bezpośredniopo urodzeniu

Poniżej przedstawiono najistotniejsze zmiany, którepojawiły się w 2010 r. w wytycznych resuscytacjinoworodków:

• U wydolnych noworodków aktualnie zalecasię opóźnienie klemowania pępowiny o co najmniejjedną minutę od momentu urodzenia się dziecka(zakończenia drugiego okresu porodu). Dotychczasnie zgromadzono wystarczającej ilości danychpozwalających na wskazanie zalecanego czasuzaklemowania pępowiny u noworodkówurodzonych w ciężkiej zamartwicy.

• U noworodków urodzonych o czasie, pod-czas resuscytacji bezpośrednio po urodzeniu,należy używać powietrza. Jeżeli pomimo efektyw-nej wentylacji, oksygenacja (optymalnie ocenianaza pomocą oksymetru) nie jest akceptowalna,należy rozważyć użycie wyższego stężenia tlenu.

• Wcześniaki poniżej 32 tygodnia ciążyoddychając powietrzem mogą nie osiągnąćtakiej samej przezskórnej saturacji jak dzieciurodzone o czasie. Dlatego należy rozważniepodawać mieszaninę tlenu z powietrzem podkontrolą pulsoksymetru. Jeżeli mieszaninatlenu z powietrzem nie jest dostępna, należyzastosować to, co jest dostępne.

• Wcześniaki poniżej 28 tygodnia ciążynatychmiast po urodzeniu i bez osuszanianależy całkowicie owinąć folią spożywczą lubworkiem plastikowym do poziomu szyi. Zabiegipielęgnacyjne i stabilizacja powinny sięodbywać pod promiennikiem ciepła. Powinnyone pozostawać owinięte folią dopóki ich tem-peratura nie zostanie sprawdzona po przyjęciuna oddział. W takim przypadku temperatura nasali porodowej powinna wynosić przynajmniej26 ⁰C.

• Rekomendowany stosunek uciśnięćklatki piersiowej do wentylacji w trakcie resus-cytacji noworodków wynosi 3:1.

• Nie zaleca się odsysania smółki z nosai ust po urodzeniu główki dziecka (gdy główkajest jeszcze w kroczu). Jeśli urodzone dzieckojest wiotkie, nie oddycha i obecna jest smółkazasadne jest wykonać szybką inspekcję jamyustno-gardłowej i usunąć potencjalną przy-czynę niedrożności. Jeżeli na miejscu znajdujesię osoba posiadająca specjalistyczne umiejęt-ności, przydatna może być intubacjai odessanie tchawicy. Jednakże jeśli próbaintubacji przedłuża się lub jest nieskutecznanależy rozpocząć wentylację maską twarzową,szczególnie gdy utrzymuje się bradykardia.

• Gdy podawana jest adrenalina,rekomenduje się drogę dożylną i stosuje dawkę10-30 µg/kg. Jeżeli wykorzystywany jest dostępdotchawiczy, aby osiągnąć efekt porównywalnydo dawki 10 µg/kg dożylnie, prawdopodobniepotrzebna będzie dawka co najmniej50-100 µg/kg.

• Wykrycie obecności dwutlenku węgla w wydy-chanym powietrzu w połączeniu z oceną klinicznąjest najbardziej wiarygodną metodą potwierdzeniapołożenia rurki intubacyjnej u noworodkówz zachowanym spontanicznym krążeniem.

• U noworodków urodzonych o czasie lubprawie o czasie, rozwijających umiarkowaną lubciężką encefalopatię hipoksyczno-ischemicznąnależy, o ile to możliwe, zastosować terapeutycznąhipotermię. Takie postępowanie nie modyfikujeresuscytacji, ale jest ważne w opiece poresuscyta-cyjnej.

Zasady edukacji w resuscytacji

Poniżej przedstawiono kluczowe kwestie wskazaneprzez grupę roboczą ds. edukacji, implementacjii zespołów (EIT - Education, Implementation andTeams) International Liasion Committee on Resus-citation podczas procesu oceny dowodównaukowych Wytycznych 2010:

• Aby zapewnić wiarygodną ocenę osiągnięciazałożonych celów nauczania należy przeprowadzaćewaluację metod edukacyjnych. Celem jestupewnienie się, że osoby szkolone posiądąi zachowają umiejętności i wiedzę, które umożliwiąim prawidłowe działanie podczas zatrzymania krąże-nia i poprawią wyniki leczenia pacjentów.

• Krótkie wideo/komputerowe kursysamokształcące, z minimalnym udziałem instruktoralub bez niego, w połączeniu z ćwiczeniami praktycz-nymi należy uważać za efektywną alternatywę dlakursów podstawowych zabiegów resuscytacyjnych(BLS-AED) prowadzonych przez instruktorów.

• Ideałem byłoby gdyby wszyscy obywatele byliprzeszkoleni w zakresie standardowej RKO, obej-mującej uciskanie klatki piersiowej i wentylację.W niektórych sytuacjach dopuszczalne może okazaćsię szkolenie polegające na nauczaniu tylko uciśnięćklatki piersiowej (dostosowane do sytuacji np. szkole-nie w bardzo ograniczonym czasie). Osoby w tensposób przeszkolone należy zachęcać, aby uczyłysię pełnej RKO.

• Wiedza i umiejętności z zakresu pod-stawowych i zaawansowanych zabiegówresuscytacyjnych pogarszają się już po upły-wie 3-6 miesięcy od szkolenia. Częsta ocenapomoże zidentyfikować osoby wymagająceszkoleń przypominających w celu utrzymaniawiedzy i umiejętności.

• Podczas szkoleń z zakresu RKO,niezależnie od wyszkolenia medycznegouczestników, należy rozważyć stosowanieurządzeń dających natychmiastową informa-cję zwrotną w celu poprawy nabywaniai utrzymania umiejętności praktycznych.

• Zwiększony nacisk na rozwijanieumiejętności poza-technicznych (non-techni-cal skills - NTS), takich jak kierowaniezespołem, praca zespołowa, podział obow-iązków i umiejętność komunikacji pomożepoprawić jakość RKO i opieki nad pacjentem.

• Odprawy dla zespołów i przygo-towywanie się do resuscytacji oraz omawianiejej w oparciu o analizę postępowania podczassymulowanej lub rzeczywistej resuscytacjinależy wykorzystywać jako narzędziepomocne w doskonaleniu działań zespołówresuscytacyjnych i osób indywidualnych.

• Liczba badań naukowych dotyczącychwpływu szkoleń z zakresu resuscytacji nawyniki końcowe leczenia pacjentów jestograniczona. Chociaż obserwacje z wyko-rzystaniem manekinów są przydatne, należyzachęcać badaczy aby analizowali i publi-kowali wyniki dotyczące wpływu metod eduka-cyjnych na efekty leczenia pacjentów.

www.prc.krakow.pl