po co zarządzać wiedzą? - ue.katowice.pl · wiedza jest zawsze ucieleśniona w człowieku, jest...

Zarządzanie wiedzą - wykład 2017-03-30

© Patrycja Klimas 1

Zarządzanie wiedzą

Patrycja KlimasKatedra Teorii Zarządzania

Po co zarządzać wiedzą?

Źródło: Klincewicz 2004

Dlaczego wiedza?

Kluczowy czynnik konkurencyjności firm / organizacji

Charles Handy „na obecnym etapie rozwoju gospodarczegowartość intelektualnego kapitału firmy nawet kilkakrotnieprzewyższa wartość jej aktywów materialnych”

James Brian Quinn „trzy czwarte generowanej wartościdodanej firm należy zawdzięczać wiedzy...”

Wiedza jest ropą XXI wieku - autor nieznany

Średnia liczba lat spędzonych przez pracownika w jednejfirmie zmniejszyła się do trzech lat (US Department of Labor,2009)

• Problem?

Dlaczego wiedza?

Wiedza jest wyjątkowym zasobem organizacji!

• jest przywiązana do posiadających ją osób

• nie da się jej łatwo przekazać

• im bardziej jest wykorzystywana, tym bardziej zyskuje nawartości

• niewykorzystana zanika

Świat przeszedł z ery industrialnej (przemysłowej) do ery postindustrialnej,nazywanej inaczej gospodarką: postkapitalistyczną (P. Drucker), cyfrową (D.Tapscot), społeczeństwa informacyjnego (A. Toffler), społeczeństwatelematycznego (J. Martin), społeczeństwa nadmiaru informacji (M. Marien),opartą na wiedzy (OECD; Eurostat, KE).

Źródło: Strojny 2000



Dlaczego wiedza?

• Czynniki stymulujące znaczenie zarządzaniawiedzą w firmach:• globalizacja

• konieczność specjalizacji

• rozwój technik komunikacyjnych

• rozwój nauki i wiedzy• Ilość / Jakość / Złożoność

• wyczerpywanie innych czynników decydujących okonkurencyjności

• wyścig technologiczny/presja technologiczna wiedza z dnia na dzień traci swoją aktualność i wartość

• Rozwój wiedzy szansa czy zagrożenie?

Źródła wiedzy wykorzystywanej w zarządzaniu organizacją

praca badawcze i rozwojowe w toku

patenty, posiadane i

opanowane technologie informacje o ludziach wewnątrz i w otoczeniu

analiza otoczenia, prognozy dotyczące

przyszłości

sekrety handlowe i know-how

zadawanie pytań i poszukiwanie odpowiedzikultura przetwarzania

informacji, reagowania na nowości

Peter Drucker

Wiedza nie zamieszkuje w książkach, w bankach, w oprogramowaniu komputerowym. Tam są jedynie

informacje. Wiedza jest zawsze ucieleśniona w człowieku, jest zdobywana przez osobę uczącą się, jest wykorzystywana lub niewłaściwie użytkowana przez

jednostkę. Zatem w społeczeństwie wiedzy osoba znajduje się w centrum.


• … sztuka przetwarzania informacji i aktywówintelektualnych w trwałą wartość dla klientów ipracowników organizacji

• … system zaprojektowany, aby pomócprzedsiębiorstwom w zdobywaniu, analizowaniu,wykorzystaniu wiedzy w celu podejmowaniaszybszych, mądrzejszych i lepszych decyzji dziękiczemu mogą one osiągnąć przewagę konkurencyjną

• … systematyczna i zorganizowana próbawykorzystania wiedzy na efekty rynkowe

Zarządzanie wiedzą to ogół procesów umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i

wykorzystywanie wiedzy do realizacji celów organizacji [Probst, Raub, Romhardt 2002]

Droga wiedzo poznajmy się bliżej



Dane – Informacje – Wiedza - Mądrość

Źródło: Tadeusiewicz 2014

Dane w kontekście wiedzy

• Dane reprezentują fakty.• W systemach zarządzania wspomaganych komputerowo dane są

kodowane za pomocą odpowiednich symboli.

• Mogą być rejestrowane, przetwarzane i przesyłane.

• Dane są przesyłane do świadomości odbiorcy w postaci komunikatu.

• Choć same dane nie mają znaczenia ani celu, to dobór odpowiednichsymboli może narzucać lub sugerować ich określoną interpretację.

• Dane są to tylko nieprzetworzone fakty, liczby,zakodowane zdarzenia.

• Dane poddane przetworzeniu i analizie = informacje

Informacje w kontekście wiedzy

Treść o określonym znaczeniu o czymś, dla kogoś i ze względu na coś,wyrażana za pomocą znaków językowych lub/i pozajęzykowych [Lyons, 1984]

Treść zaczerpnięta ze świata zewnętrznego, która zwiększa wiedzę lubzmniejsza niewiedzę decydującego, niepewność i nieokreśloność sytuacjidecyzyjnej [Wierzbicki, 1981]

Informacja to dane zawarte w komunikacie,zinterpretowane przez odbiorcę, mające dla niegoznaczenie i wnoszące do jego świadomości elementnowości, czyli zmniejszające jego niewiedzę.

!!! By dane stały się informacją niezbędny jest ich odbiorca

.


Informacja:

• czynnik zwiększający wiedzę o otaczającej rzeczywistości

• niewyczerpywalny zasób organizacji

• przetworzona i przeanalizowana postać danych

Problem redundancji (nadmiaru) informacji !

Kluczowe informacje w systemie gospodarczym(ekonomicznym) np. przedsiębiorstwie to informacjeekonomiczne, zarządcze i metainformacje.


• Ekonomiczne – o wszelkich faktach ekonomicznych,gospodarczych

• Makro- i mikroekonomiczne, wartościowe, ilościowe ijakościowe, wewnętrzne i zewnętrzne, prospektywne(planistyczne, prognostyczne), retrospektywne (statystyczne,sprawozdawcze, ewidencyjne), periodyczne i ciągłe,jednostkowe i zagregowane

• Zarządcze – wykorzystywane w procesie zarządzania

• strategiczne, taktyczne, operacyjne

• Metainformacje – opisujące system informacyjny i jegozasoby informacyjne

Dane, a informacje w kontekście wiedzy

Źródło: Grabowski, M., & Zając, A. (2009). Dane, informacja, wiedza–próba definicji. Zeszyty NaukoweUniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie



Wiedza

„Wiedza to płynne połączenie ukształtowanego doświadczenia,

wartości, informacji kontekstowej i ekspertyzy, które zapewniają

model oceny oraz pozwalają wcielić nowe doświadczenia i

informacje. Swój początek i odniesienie znajduje w umysłach

ludzi posiadających wiedzę. Jest osadzona w dokumentach,

repozytoriach, procedurach, procesach, praktykach i normach

organizacyjnych” [Davenport i Prusak, 1998: 5].

Wiedza powstaje z informacji, które są dla odbiorcy istotne i zostały zweryfikowane w praktyce .

Informacje, a wiedza

• Informacje nie są wiedzą

• Zakres znaczeniowy

• „miejsce gromadzenia”

• Wiedza to informacja przydatna przy podejmowaniudecyzji, powiązana z innymi posiadanymi informacjami

• Wiedza pojedynczych pracowników• Oparta na ich wykształceniu i doświadczeniach

• Może być bezpowrotnie utracona wraz z ich odejściem z firmy

• Powinna być przekazywana innym pracownikom (współdzielona)

• Powinna być aktywnie wykorzystywana

Dane – Informacje – Wiedza - Mądrość

• DANE (potencjalne stanowiące informacje) INFROMACJA (dane użytecznew realizacji celu) WIADOMOŚĆ (celowo, świadomie przekazanainformacja)

• DANE (pobieranie / selekcja) dane użyteczne (przetwarzanie) Daneprzetworzone (analiza) INFORMACJE (interpretacja, w tym zwykorzystaniem sztucznej inteligencji) WIEDZA

• DANE INFORMACJA (dane przeanalizowane) WIEDZA (selekcja podkątem konkretnych problemów i ukierunkowanie na cel) DECYZJE IDZIAŁANIA

• MĄDROŚĆ … przyszłość SI ?

Dane – Informacje - Wiedza

Źródło: Grabowski i Zając 2009

Źródło: Klonowski 2004

CzłowiekMaszyny

Organizacyjne postrzeganie wiedzy

Źródło: Klonowski 2004

1. Wiedza jako produkt

• Wiedza jako produkt – tworzenie wiedzy

• Produkty oparte na wiedzy, GOW (w tym RSI),

zarządzanie innowacjami

• Wiedza jako źródło przewagi konkurencyjnej

• Produkt oparty na wiedzy

• Pracownicy wiedzy



Produkty oparte na wiedzy ??? Przedsiębiorstwa wiedzochłonne

• Istotą jest praca oparta na wiedzy – zarobkowa, nastawiona na

aplikację wiedzy przez wysoko wykwalifikowanych pracownikówwykorzystujących narzędzia i teoretyczne koncepcje do wytworzeniakompleksowych, niematerialnych i materialnych rezultatów

• Dwie główne domeny działalności: usługi profesjonalneoraz B+R

Przedsiębiorstwa wiedzochłonnewg Lowendahla

Pracownicy wiedzy

• Pracownicy, zaangażowani w tworzenie wiedzy i rozwójproduktów opartych na wiedzy

• Nowa grupa obok białych i niebieskich kołnierzyków(white and blue collars)

• Pracownicy biurowi?

• Pracownicy intelektualni?

• Specjaliści?

• Większość absolwentów wydziałów zarządzania, którzy jeszcze nie zarządzają

Pracownicy wiedzy

M. Kochen:• zawody oparte na wiedzy już zdobytej

• zawody oparte na wiedzy zdobywanej w trakcie pracy

• zawody tworzące nową wiedzę

I. Nonaka i H. Takeuchi:

• praktycy wiedzy (operatorzy wiedzy i specjaliści wiedzy)

• konstruktorzy wiedzy

• dowódcy wiedzy

Źródło: Mikuła 2006

Pracownik kreatywny, Pracownik wiedzy, Pracownik intensywnej wiedzy

Źródło: Klimas 2015



2. Wiedza jako ograniczenie

• Brak należytej wiedzy jest ograniczeniem minimalizowanym uczeniem się organizacji

• Uczenie się na własnych błędach, refleksja nad złożonością podejmowanych decyzji, ciągłe doskonalenie organizacji

• Pojęcie wglądu w psychologii

• Pojedyncza i podwójna pętla uczenia się

Modyfikacjeversus

Radykalne zmiany

Atrybucja w podwójnej pętli uczenia się

• Wyjaśnianie przyczyn (atrybucja)• atrybucja wewnętrzna (to moja zasługa/wina)

• atrybucja zewnętrzna (to nie ja, ale...)

• Różnice w przyjmowanych atrybucjach

• Sukces / Porażka

• Pesymista / Optymista

• Moje / Cudze działania

• Szerokość perspektywy

• Ocena pracownika: Czy nie udało mu, bo był niekompetentny, czy praca była za trudna?

• Decyzje strategiczne: Czy kryzys firmy wynikła z nieudolnego zarządzania czy sytuacji rynkowej?

Błędna atrybucja w podwójnej pętli uczenia się

Uproszczone (błędne) interpretacje błędów (Finkelstein) • Menedżerowie byli głupi

• Menedżerowie myśleli tylko o własnych korzyściach finansowych

• Nikt nie mógł się spodziewać takiego rozwoju sytuacji

• Dobra decyzja, nieprawidłowe wdrożenie

• Menedżerowie niedostatecznie się starali

• Brakowało umiejętności przywódczych

• Brakowało niezbędnych zasobów

Poszerzony diagram Ishikawy

Błędy decyzyjne w pętlach uczenia się

Błędy decyzyjne:

• tendencyjne postrzeganiecech, stereotypy

• zaburzenia (selektywność) percepcji

• Efekt aureoli (ang. halo)

• Efekt pierwszeństwa

• Efekt świeżości

• Efekt kontrastu

Efektywne uczenie się w pętlach

Nadawanie sensu (sense making) – Weick

• podsumowanie doświadczeń z projektu (lessons learned)

• lektura biografii znanych menedżerów, studia przypadków

• psychologia błędów w procesie podejmowania decyzji

(stupidologia) – decyzje bez analiz, ignorowanie danych …

• kluczowe nieustępliwości (core rigidities) jako przeciwieństwo

kluczowych kompetencji (core competences) – Leonard-

Barton: firmy powinny “nauczyć się zapominać“

3. Wiedza jako zasób

• Gromadzenie, nabywanie, przechowywanie,udostępnianie, dzielenie wiedzy, ochrona zasobówwiedzy

• Pamięć organizacyjna, kapitał intelektualny

• Strategie kodyfikacji i personalizacji*

• Amortyzacja negatywnych skutków odejśćpracowników – zabezpieczenie przed utratą pamięciorganizacyjnej

BPR / XengineeringDownsizing

Knowledge Spillovers



Pamięć organizacyjna

Pamięć organizacyjna - zasoby wiedzy kontrolowane przez organizację (element kapitału strukturalnego)

doświadczenia zawodowe sieć kontaktów z klientami i partnerami procedury wewnątrzorganizacyjne technologie produkcji wykorzystywane systemy informatyczne patenty, znaki towarowe i marka inne...

Wiele informacji z SIZ nigdy nie jest wykorzystywanych

WIEDZA

wiedza JAWNA versus wiedza UKRYTA

Nonaka (1992) wyróżnia wiedzę:

• niejawną (ukrytą) - będąca jedynie w umysłach ludzi „tacit knowledge” Polanyi 1958

• Indywidualna

• Ulotna

• „twardą” (konkretną) - jawna, opisana, zawarta wprocedurach i normach

• Obiektywna

• Trwała


Wiedza jawna

• prowadzi do fachowości, jest łatwa w wyrażaniu i łatwado skopiowania

• charakter statyczny

Wiedza ukryta

• trudna w artykulacji, transferowania, skopiowania przewaga konkurencyjna

• nieświadomość wykorzystywania

• charakter dynamiczny


Od wiedzy ukrytej do wiedzy jawnej …

• Kodyfikacja (spisywanie) wiedzy ukrytej, budowa pamięci organizacyjnej

• Problem: czasochłonność

• Problem: nie wiem, że to wiem ...

• Wspieranie komunikacji i wymiany wiedzy między mniej i bardziej doświadczonymi pracownikami

• Organizacja projektowa

• Organizacja zespołowa

• Organizacja procesowa

• Inne metody i techniki np. mentoring

Rodzaje wiedzy

A Lam (2000) wyróżnia:

• Wiedza indywidualna – jawna (embrained knowledge) - zależna

jest od umiejętności konceptualnych i kognitywnych zdolności jednostki

• Wiedza indywidualna – niejawna (embodied knowledge) -zorientowana na działanie, a więc wiedza praktyczna i indywidualna, opartana doświadczeniach

• Wiedza grupowa – jawna (encoded knowledge) - przenoszonaprzez sygnały i symbole – skodyfikowana i przechowywana

• Wiedza grupowa – niejawna/ ukryta (embedded knowledge)– zbiorowa forma wiedzy ukrytej (tacit) rezydującą w podzielanychnormach, wierzeniach, wartościach (kultura organizacyjna, wspólnotypraktyków)



Rodzaje wiedzy

• Jawna vs ukryta

• Ezoteryczna vs egzoteryczna

• Ogólna vs specjalistyczna

• Użyteczna vs bezużyteczna

• Otwarta vs ukryta vs ślepa vs nieznana (tzw. model Johariwindow)• Ja wiem i inni wiedzą

• Tylko ja wiem

• Tylko inni wiedzą

• Nikt nie wie

Źródło: Kisielnicki 2004

Rodzaje wiedzy Wg różnorodności

• Faktograficzna

• Proceduralna

• Semantyczna

• Normatywna

• Strukturalna

Wg różnorodności

• Pewna

• Niepewna

• Hipotetyczna

• Niewiedza

Wg ogólności

• Teoretyczna

• Empiryczna

• Sterująca

Wg ogólności zakresu

• Specyficzna

• Abstrakcyjna

• Interdyscyplinarna

Rodzaje wiedzy

Cztery główne kategorie wiedzy

1. O faktach – Know What – wiedzieć co

2. O prawach zachodzących w naturze, umyśle człowieka orazw społeczeństwie – Know Why – wiedzieć dlaczego

3. O umiejętnościach ludzi, zespołów, sposobach wykonywaniazadań – Know How

4. O zdolnościach i wiedzy poszczególnych jednostek – KnowWho – wiedzieć kto wie

5. O czasie - Know When - wiedzieć kiedy

6. O miejscu - Know Where wiedzieć gdzie

7. O zależnościach – Know Between

8. Czy coś zrobić – Know Whether / Know IF

9. Kto wie jak coś zrobić – Who Knows How

Rodzaje wiedzy

Wiedza organizacyjna w ujęciu Knighta (2001):• O produktach

• O procesach

• O klientach i dostawcach

• O projektach

• Techniczna & specjalistyczna

Rodzaje wiedzy


Wiedza organizacyjna:

• Rdzeń wiedzy spersonalizowanej

• Wiedza spersonalizowana

• Wiedza skodyfikowana

• Wiedza ugruntowana

Rodzaje wiedzy

Wiedza wg roli w zarządzaniu przedsiębiorstwem (Tiwana 2003):

Podstawowa Zaawansowana Innowacyjna

Źródło: Tiwana, 2003, s.125



Rodzaje wiedzy

Wiedza redundantna – zasadna i zbędna

• Redundancja (nadmiarowość)

• Utrzymywanie dwóch lub więcej kopii tego samegodokumentu

• Potrzeba „masła maślanego” i elokwentnych, kwiecistychopisów w komunikacji

• Przykłady ??

Archiwa elektroniczne

Archiwa papierowe

Cechy wiedzy• Dominacja wśród innych zasobów

• Niewyczerpywalność

• Symultaniczność

• Nieliniowość

• Niematerialność

• Ulega szybkiej dezaktualizacji

• Możliwość tworzenia różnymi metodami

• Poliwalencja

• Dynamika

• Osadzenie w człowieku & trudność przekazu

• Niewykorzystana zanika

• Im bardziej jest wykorzystywana tym bardziej zyskuje na wartości

Własności wiedzy

Max H.Boisot (1998):

• stopień skodyfikowania wiedzy, czyli jej systematycznego sformalizowania

• stopień abstrakcji, czyli ogólności wiedzy i możliwości jej wykorzystania w wielu sytuacjach, stopień konkretyzacji

• stopień rozpowszechnienia (dyfuzji) wiedzy, który kształtuje dostępność wiedzy dla ludzi pragnących z niej skorzystać

• Skala: brak – maksimum

• Wzajemne korelacje własności wiedzy



• „Zarządzanie wiedzą jest określonym i systematycznymzarządzaniem istotną dla organizacji wiedzą i związanymi znią procesami kreowania, zbierania, organizowania,dyfuzji, zastosowań i eksploatacji realizowanymi wdążeniu do osiągania celów organizacji” [Skryme 1999]

• Zarządzanie wiedzą jako zintegrowany zestaw działań, któregocelem jest odpowiednie kształtowanie zasobów wiedzy;kierunek rozwoju zasobów wiedzy nie może być przypadkowy.

• Systemy zarządzania wiedzą

• Technologia informacyjna

Cele ZW

• Selekcja wiedzy w powodzi informacji – problem information overflow

• Retencja kompetencji

• Mistrzostwo operacyjne Dell

• Podnoszenie innowacyjności (idea-to-market) Apple

• Podnoszenie kwalifikacji i rozwój pracowników PwC



Cele ZW – ujęcie funkcjonalne

Źródło: Klincewicz, 2004 za: Jemielniak i Koźmiński 2002

11 śmiertelnych grzechów ZW(Fahey i Prusak, 1998)

1. Brak roboczej definicji wiedzy

2. Nacisk na zasoby wiedzy, lekceważenie przepływów wiedzy

3. Postrzeganie wiedzy jako istniejącej poza głowami jednostek

4. Niezrozumienie, że fundamentalnym celem zarządzania wiedząjest dzielenie się nią

5. Lekceważenie wiedzy ukrytej

6. Oderwanie wiedzy od jej zastosowań

7. Lekceważenie myślenia i wnioskowania

8. Koncentracja na przeszłości a nie przyszłości

9. Niedocenianie znaczenia eksperymentowania

10. Zastąpienie kontaktów międzyludzkich technologiamiinformatycznymi

11. Stosowanie niewłaściwych mierników wiedzy

Skuteczne ZW

•Wybór odpowiedniej metody, narzędzi lub modelu

wspomagającego ZW;

•Ujednolicenie terminologii i dobry opis zasobów wiedzy;

•Wykorzystanie wskaźników, które pozwolą na porównanie

z konkurencją;

• Systematyczny pomiar za pomocą wybranych narzędzi;

• Likwidacja barier dzielenia się wiedzą.

SZW

System Zarządzania Wiedzą

System zarządzania wiedzą

American Productivity & Quality Center - proceszarządzania wiedzą wspierany jest przez :

1. strategię i przywództwo

2. kulturę organizacyjną

3. technologię

4. system pomiarowy

System zarządzania wiedzą

• musi mieć charakter kompleksowy;

• musi zamieniać aktywa intelektualne organizacji w wynik

ekonomiczny;

• musi być wspierane przez odpowiednią konfigurację

wewnętrzną

• musi łączyć ze sobą ludzi tych którzy jej potrzebują;

• musi być hybrydowym połączeniem ludzi i technologii;

• musi kreować sieć.



Uwarunkowania wdrażania SZW

Uw

aru

nko

wan

iaCharakter załogi

Procedura projektu

Struktura organizacyjna

Wsparcie najwyższego kierownictwa

Audyt i ocena

Kultura organizacyjna

Stosowane technologie

Systema zarządzania wiedzą w praktyce

Wpływ na strukturę organizacyjną• Stanowiska (CEO Magazine 2001)

• Dyrektorów ds. Wiedzy (CKO – Chief Knowledge Officer)

• Dyrektorów Kapitału Intelektualnego (ICD – Intellectual Capital Director)

• Inżynierów Wiedzy (KE - Knowledge Engineers)

• Kontrolerów Kapitału Intelektualnego (ICC – Intellectual Capital Controllers)

• Mianowanie Profesorów wiedzy, np. Uniwersytet Kalifornijski

Budowa SZW - podejściaZdecentralizowany SZW• Wiedza budowana przez użytkowników

• Brak ingerencji i koordynacja kierownictwa

• Ludzie > Technologia informacyjna

• Niskie koszty administracyjne, wiedza bardziej praktyczna i łatwiejsza

• Wiedza ukryta > Wiedza jawna

Scentralizowany SZW• Wiedza budowana przez kierownictwo

• Zaawansowana technologia informacyjna > Ludzie

• Kosztochłonność budowa centrów wiedzy

• Wiedza jawna > Wiedza ukryta

Źródło: Kisielnicki 2000

Proces wdrażania SZW

• Proces biznesowy cele strategiczne

Audyt SZW

Elementy (Sharma & Chowdhury 2007)

1. Analiza potrzeb w zakresie wiedzy

• pracownicy / kultura / relacje

2. Analiza zasobów wiedzy

• identyfikacja, lokalizacja, pomiar, indeksowanie, kategoryzowanie

3. Analiza przepływów wiedzy

• analiza sieci społecznych / analiza procesów / analiza systemy infrastruktury informacyjnej

4. Mapa wiedzy

• zasobów wiedzy / przepływów wiedzy

Analiza sieci społecznych (SNA) w audycie wiedzy

Źródło: Episteme Managers



Modele i strategie zarządzania wiedzą

Modele zarządzania wiedzą

• Model zasobowy

• wiedza jako najważniejszy zasób w firmie

• „źródła wiedzy” oparte kluczowychkompetencjach i umiejętnościach.

• Model procesowy

• Doświadczenia praktyczne

• Model japoński – tzw. „Spirala Wiedzy”

• ciągła i powtarzalna konwersja wiedzy

Model zasobowy• Wiedza jako zasób najważniejszy

• Wewnętrzne i zewnętrzne źródła wiedzy

• Elementy:

• importowanie wiedzy z otoczenia

• implementacja i integracja nowych narzędzi i technologii

• eksperymentowanie

• wspólne rozwiązywanie problemów

• kluczowe umiejętności

Źródło: Sopińska i Wachowiak 2006

Model procesowy

• Rodowód praktyczny

• ZW jako ogół procesów umożliwiających tworzenie,upowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy do realizacjicelów organizacji

• Fazy ZWNabywanie (tworzenie) wiedzy

Uczenie się / Nabywanie

Dzielenie się wiedzą

Upowszechnianie wewnętrzne i zewnętrzne

Aplikacja wiedzy

Przekształcanie w decyzje, procedury decyzyjne

Model japoński

Model japoński – Spirala wiedzy – Nonaka & Takeuchi (1995)

• Rozróżnienie wiedzy cichej (tacit) i formalnej (explict)

• 4 procesy konwersji (przetwarzania) wiedzy ujęte

•Wnętrze & otoczenie

• Teraźniejszość & przyszłość

• Bazowe zasady:• wiedza to nie tylko zbiór danych i informacji w bazach komputerowych wartości,

emocje, przeczucia w ludziach;

• nie tylko zarządzanie wiedzą, ale jej tworzenie

• każda osoba w organizacji jest zaangażowana w tworzenie wiedzy;

• szczególne miejsce w procesie tworzenia wiedzy zajmują menedżerowie średniegoszczebla.

Konwersja wiedzyw spirali wiedzy

1. Socjalizacja – od wiedzy ukrytej do ukrytej.• zdobywanie wiedzy przez bezpośredni kontakt z drugą osobą np. mentoring

2. Eksternalizacja – od wiedzy ukrytej do jawnej• tworzenia wiedzy i dostarczanie nowych pomysłów drogą refleksji, interakcji

międzyludzkich np. stosowanie metafor

3. Kombinacja – od wiedzy jawnej do jawnej• systematyzacja wiedzy przez kategoryzowanie i ujednolicanie posiadanej

informacji np. selekcja, standaryzacja

4. Internalizacja – od wiedzy jawnej do ukrytej• uczenie się poprzez działanie dzięki możliwości interpretacji nabytych

doświadczeń

Źródło: Nonaka & Takeuchi 2000, s. 96

Źródło: Brdulak 2005



Konwersja wiedzy w spirali wiedzy

Źródło: Nonaka & Takeuchi 2000

Źródło: Brdulak 2005

Wiedza, a strategia wiedzy i zarządzania nią

• Strategia wiedzy wynika ze strategii firmy, a nie z wiedzy

• Strategia wiedzy nie jest tożsama z zarządzaniem wiedzą

• Organizacja wykorzystuje wiedzę poprzez sieć relacji międzywspółpracującymi pracownikami, a nie tylko zaś przez siećtechnologii.

• Zasada „pull not push”

• Strategia wiedzy określa zasoby wiedzy

Źródło: Clarke 2001

Strategie zarządzania wiedząStańczyk-Hugiet 2004

• Stopień turbulencji otoczenia

Źródło: Stańczyk-Hugiet 2004

Strategie zarządzania wiedząStańczyk-Hugiet 2004

Zachowania

• strategia pasywna - ignorowanie otoczenia, minimalnedostosowania, zachowania defensywne

• strategia aktywna - zmiany o charakterze ofensywnym,ukierunkowane na dostosowanie, związane z budowaniemscenariuszy

• strategia kreatywna - ma zapewnić maksymalną elastycznośćorganizacji, z góry zabezpieczyć sobie pozytywny odbiór ofertyprzedsiębiorstwa w otoczeniu (odmiana strategii aktywnej).

Źródło: Stańczyk-Hugiet 2004

Strategie zarządzania wiedzą[Sopińska 2006]

• ZW jako kluczowe aktywo firmy

• ZW jako sposób na doskonalenie produktów i usług

• W jako sposób doskonalenia procesów

• ZW jako podstawowa działalność firmy

Strategie ZWHansen, Nohria i Tiernay 1999

• Strategia kodyfikacji (codification) – oparta na wiedzy jawnej.

• nazywana „ludzie do dokumentów” (people-to-documents) -wykorzystanie techniki komputerowej i sprawnego systemuinformacyjnego w przepływach wiedzy

• wymaga od pracowników posiadania znacznych umiejętności wwykorzystaniu nowoczesnej technologii informatycznej (bazy danych,

sieci komputerowe, infrastruktura, oprogramowanie)

• Strategia personalizacji (personalization) – oparta na wiedzyukrytej, posiadanej przez poszczególnych pracowników, zespołuzadaniowego i całego przedsiębiorstwa.

• nazywana „człowiek do człowieka” (person-to-person) - przepływwiedzy na drodze bezpośrednich kontaktów, przez sieć powiązańmiędzy pracownikami



ZW – strategieHansen, Nohria i Tiernay 1999

Strategia kodyfikacji – polega na spisywaniu wiedzy wdokumentach, tworzeniu organizacyjnych baz wiedzy iwykorzystywaniu systemów informatycznych dozarządzania takimi archiwami

Zamiana wiedzy ukrytej w jawną

• uniezależnić pracodawcę od pojedynczegopracownika

• procedury i systemy

• problem z kodyfikacją wiedzy ukrytej

• brak czasu lub negatywna postawa

Typy dokumentów i różne poziomy kodyfikacji (Markus)

• Dokumenty przygotowywane do własnego użytku

• Dokumenty przygotowywane dla innych osób,posiadających podobną wiedzę

• Dokumenty przygotowywane dla innych osób,różniących się wiedzą

Ograniczenia strategii kodyfikacjiHansen, Nohria i Tiernay 1999

1. Czasochłonność

2. Biurokratyzacja

3. Kompletność kodyfikacji & uzależnienie od dobrej woli

pracowników

4. Pracownik nie wie, że wie

5. Przydatność baz wiedzy, archiwów

6. Problemy prawne i etyczne inwigilacji

Strategia personalizacjiHansen, Nohria i Tiernay 1999

• Strategia personalizacji – skoncentrowana nakomunikacji i współpracy z ekspertami, stymulującaprzekazywanie wiedzy ukrytej.

• dzielenie się wiedzą nawet wtedy, gdy pracownicy nie sąświadomi jej posiadania i wykorzystywania

• Wszyscy pracownicy: regularne zebrania, rozmowy podwładnych zprzełożonymi, szkolenia wewnętrzne i wyjazdy integracyjne;nieformalna komunikacja

• Nowi pracownicy: socjalizacja i wstępne

szkolenie (wyjazdy szkoleniowe w firmach

międzynarodowych); przekazanie wiedzy; kontakt

z doświadczonymi kolegami; kontakt z ”peers”;

funkcja motywacyjna (mentoring)

Ograniczenia strategii personalizacji

Hansen, Nohria i Tiernay 1999

1. czasochłonność

2. eksperci zalewani e-mailami i pytaniami, nie mogąwykonywać własnej pracy

3. nieadekwatność doświadczeń ekspertów w nowej sytuacji

4. postawy pracowników

5. celowy sabotaż

6. starzenie się wiedzy

Źródło: Klincewicz 2008 (opracowano na podstawie Senge1998)

Kodyfikacja Personalizacja

Produkt

standardowy – zindywidualizowany

dojrzały – innowacyjny

Procesy wykorzystujące

wiedzę jawną – wiedzę ukrytą



Strategie ZWMikuła 2005



Procesy zarządzania wiedzą

Sięgaj do źródła wiedzy !

G. Probst, S. Raub, K. Romhardt, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002

Procesy zarządzania wiedząSARVARY1. Organizacyjne uczenie się 2. Produkcja wiedzy 3. Ddystrybucja wiedzy MARQUARDT

1. Pozyskiwanie2. Tworzenie3. Transfer i użytkowanie4. Gromadzenie

WIIG1. Tworzenie i znajdowanie źródeł2. Kompilacja i transfer3. Rozpowszechnienie4. Zastosowanie i ocenianie wartości

O’DELL1. Identyfikowanie 2. Zbieranie3. Adaptowanie4. Organizowanie5. Wdrażanie6. Dzielenie7. Kreowanie

VAN DER SPEK I SPIJKERVET1. Tworzenie nowej wiedzy2. Zabezpieczenie nowej i dotychczasowej wiedzy3. Dystrybucja wiedzy4. Łączenie dostępnej wiedzy

RUGGLES1. Wytwarzanie (tworzenie, pozyskiwanie, syntezowanie, fuzja,

adaptacja)2. Kodyfikacja (chwytanie, przedstawianie)3. Transfer

Procesy zarządzania wiedząProbst, Raub, Romhardt 2002

Źródło: Probst, Raub, Romhardt 2002

Źródło: Probst, Raub, Romhardt 1998

Procesy ZW

1. Identyfikacja/Lokalizacja wiedzy• Określenie źródeł i przedmiotu wiedzy, w tym identyfikowanie

miejsc generowania i jej nośników

• Jaka wiedza jest dla nas istotna – czy jest spisana, którypracownik ją posiada?

• Mapowanie wiedzy (MS Visio, SNA, macierze)

Podsystem funkcjonalny mapowania wiedzy

Źródło: Wachowiak 2009



Procesy ZW

2. Zdobywanie/Tworzenie wiedzy - zaspokajanie potrzebinformacyjnych i wypełnianie luk kompetencyjnych

• Efekt: zdolność organizacji do

samodzielnego podejmowania

inicjatywy we wprowadzaniu zmian

Procesy ZW

2. Zdobywanie/Tworzenie wiedzy - zaspokajanie potrzebinformacyjnych i wypełnianie luk kompetencyjnych

• Generator wiedzy: człowiek lub maszyna*• Relacje z zagranicznymi partnerami lub inwestorami

• Współpraca firmy z instytucjami akademickimi

• Nie tylko badania, ale atmosfera i inspiracja

• Nie tylko innowacje technologiczne, czy dział B+R

• Robienie rzeczy nowych

• 3T: Technologia + Talent + Tolerancja

• Polityka naukowo-technologiczna rządu

• Otwarte źródła kreatywności i innowacyjności

Procesy ZW

3. Rozwój (powiększanie) zasobów wiedzy

• Budowa kompetencji (percepcyjnych, intelektualnych, poznawczych),

umiejętności (intelektualnych i manualnych) i wiedzy

• Przetwarzanie informacji i wiedzy celem rozwoju wiedzy

• Interpretacja informacji i wiedzy

• Aktualizacja wiedzy

Pośrednie czynniki rozwoju wiedzy:

• wygoda czasu wolnego, kultura organizacyjna, liberalnaobyczajowość

Kluczowy czynnik rozwoju wiedzy ZESPOŁY

• Interdyscyplinarność, zderzenie różnej wiedzy, perspektywpoznawczych, opinii

• Dylemat formalizmu – japońskie spotkania przy piwie bureiko

• Nowe technologie mogą wspierać pracę zespołów: systemypracy grupowej (groupware) i tzw. technologie społeczne, w tymrozwiązania peer-to-peer (P2P)

• Asynchroniczność

Procesy ZW

Procesy ZW

4. Dzielenie się wiedzą

• ma zagwarantować, że uczestnicy organizacji mają dostępdo (zasobów) wiedzy potrzebnej przy wykonywaniuzadań oraz potrafią tę wiedzę wykorzystać.

• Uwarunkowania

• stymulowanie komunikacji i współpracy

• 2 kluczowe aspekty skuteczności dzielenia się wiedzą

• perspektywa „posiadacza wiedzy”

• perspektywa „poszukującego wiedzy” zdolnościabsorpcyjne

Procesy ZW4. Dzielenie się wiedzą

• Dzielenie się wiedzą jawną odbywa się drogątelefoniczną lub elektroniczną np. telefonia, audio- i

wideokonferencje, groupware, e-mail, Internet, Intranet

• Dzielenie się wiedzą uktytą ma dwa wymiary:profesjonalny (gesty, ruchy) oraz integrujący (myślenie,

postrzeganie rzeczywistości, wizje przyszłości)

• Zdolności absorpcyjne

Źródło: Zahra i George 2002



Procesy ZW

Mentoring - przekazanie doświadczonemu pracownikowi

(mentorowi) opieki nad mniej doświadczonym protegowanym

(protegé)

• Średniowieczna relacja między rzemieślniczym mistrzem, a

praktykantem

• Nie każdy szef to mentor !

• Niechaj Uczeń przerośnie Mistrza !

• Japońska relacja senpai-kohai

Źródło: foundrmag.com

MENTORING ≠ COACHING

Procesy ZW

Bariery dzielenia się wiedzą (Grudzewski)

???

Źródło: Davenport i Prusak 1998

Procesy ZW

Transfer technologii

Specyficzny proces dzielenia się wiedzą wewnętrzną nazewnątrz, tj. przekazywanie wymiernych wyników badańnaukowych z instytucji akademickich do przedsiębiorstw

• licencjonowanie patentu – Uniwersytet Columbia i patenty Axela

• sprzedaż wynalazku firmie – PAN, błękitny laser i firma TopGaN

• stworzenie nowej firmy odpryskowej (spinoff) - UniwersytetWarszawski: Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii (UOTT)

POLSKIE UWARUNKOWANIA Brak nawyku patentowania

Obawy przed otwarciem na biznesBadania naukowe jako „sztuka dla sztuki”

Procesy ZW

5. Archiwizacja (przechowywanie, utrzymywanie,pamiętanie, magazynowanie) wiedzy

• Fizyczna versus cyfrowa

• Zasada 4K archiwizacji

• Kasowanie / Koordynacja / Konsekwencja / Konstrukcja

• Gdzie i jak przechowywać ?

Procesy ZWRodzaje backupów

• Backup pełny

• Backup przyrostowy

• Backup różnicowy



Procesy ZW

6. Wykorzystywanie wiedzy

Pracownicy skupiają się na optymalnym wykorzystaniudostępnych zasobów wiedzy przedsiębiorstwa, i pokonaniutakich barier jak:

• rutyna, obawa o pozycję, przecenianie własnej wartości, źle zorientowane przywództwo i inne

Cel wykorzystania wiedzy:

• wykonywanie pracy, zwłaszcza pracy opartej na wiedzy

• uczenie się organizacyjne:

daneinformacjewiedzadaneinformacjewiedzadane

informacjewiedzadaneinformacjewiedza

Inne procesy ZW

• Utrzymywanie aktywów wiedzy silnie związanych z ludźmioraz z systemami informatycznymi zaimplementowanymi wprzedsiębiorstwie

• Wartościowanie wiedzy, w tym głównie wycena kapitałuintelektualnego

• Sprzedaż wiedzy w formie patentów, nowych produktów,usług, technologii itp.

• Eliminacji (pozbywania się) wiedzy zbędnej inieadekwatnej do potrzeb

• Ochrona wiedzy (proces pierwotnie uwzględniany przez Probsta, Rauba i

Romhardta: 1998)

Ochrona wiedzy

Ochrona przed utratą zasobów wiedzy oraz ichnieuprawnionym wykorzystaniem

• Ochrona wewnętrzna:

• Ograniczenia w dostępie do dokumentów – możliwośćczytania, kopiowania, wynoszenia z archiwum, ...

• Procedury ochrony informacji niejawnej i tajemnicysłużbowej, dokumenty poufne

• Zagrożenia wewnętrzne:

• Szpiegostwo przemysłowe

• Nieintencjonalne wycieki wiedzy

• Dywersja ze strony pracowników

Źródło: Kotarba 2005

Ochrona wiedzykontrolna dostępu do wiedzy

Ochrona wiedzy

• Ochrona zewnętrzna:

• opatentowane wynalazki, wzory użytkowe, znaki towarowe iusługowe, wzory przemysłowe, nazwy handlowe, topografieukładów scalonych, geograficzne oznaczenie pochodzenia

• Zagrożenia zewnętrzne:

• atak fizyczny

• atak przez uniemożliwienie działania

• atak przez wykorzystanie „tylnego wejścia”

• atak poprzez błędnie skonfigurowaną usługę

• Atak przez odwrotną inżynierię (reverse engineering)

•

Ochrona wiedzy

• Strategia protekcji wiedzy – ochrona wiedzy kluczowej m.in.ochrona produktu lub usługi, utrzymanie przewagi konkurencyjnej,zapobieganie imitacji innowacji lub zapobieganie nowych wejść

• Strategia udostępniania wiedzy – przeciwieństwo strategii protekcjiwiedzy. Jej celem jest:

• tworzenie pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa oraz jego marki,przyciąganie

• utrzymywanie i budowanie satysfakcji klientów, dostawców,kooperantów i innych potencjalnych partnerów rynkowych

• przyciąganie zdolnych i utalentowanych pracowników



Ochrona wiedzyNajczęstsze zagrożenia zewnętrzne• fałszerstwo komputerowe

• włamanie do systemu, czyli tzw. hacking

• oszustwo, a w szczególności manipulacja danymi

• manipulacja programami

• manipulacja wynikami

• niszczenie danych oraz programów komputerowych

• sabotaż komputerowy

• piractwo

• podsłuch

Ochrona wiedzy, a cyber-ryzyka

• Mogą wystąpić w każdej organizacji - dotyczy to nie tylko firmdziałających w Internecie.

• Dotyczą zdarzeń o różnej skali oddziaływania – od utraty informacjiz pojedynczego komputera przenośnego do zagrożeń związanych zprzetwarzaniem danych w chmurze.

• Główne cyber-ryzyka:

• Wyciek danych osobowych lub handlowych

• Zniszczenie danych / informacji

• Utrata zysku wskutek ataku informatycznego

• Dodatkowe koszty związane z odpowiedzią na ataki komputerowe

• Utrata, naruszenie reputacji

• Cyber-wymuszenia

• Cyber-terroryzm

po co zarządzać wiedzą? - ue.katowice.pl · wiedza jest zawsze ucieleśniona w człowieku, jest...

Documents