kwiecień 2001POLSKI KOMITET NORMALIZACYJNY

POLSKA NORMA PN-IEC 61024-1

Ochrona odgromowa obiektów budowlanych Zamiast: PN-86/E-05003.02

Grupa katalogowa ICS 91.120.40 Zasady ogólne

IEC 61024-1:1990, IDTnr ref. PN-IEC 61024-1:2001 Ustanowiona przez Polski Komitet Normalizacyjny dnia 23 kwietnia 2001 r.(Uchwała nr 15/2001-o)SPIS TREŚCI

ABSTRAKT NORMY TŁUMACZENIE ABSTRAKTUPRZEDMOWA KRAJOWAWersja polskaPRZEDMOWAWSTĘPWPROWADZENIE1. Postanowienia ogólne1.1 Zakres i przedmiot normy1.2 Terminy i definicje1.3 Obiekty żelbetowe2. Zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS)2.1 Zwody2.2 Przewody odprowadzające2.3 Układy uziemień2.4 Zaciski i połączenia2.5 Materiały i wymiary3. Wewnętrzna ochrona odgromowa3.1 Połączenia wyrównawcze (EB)3.2 Zbliżenia instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS)3.3 Ochrona przed zagrożeniem życia4. Projektowanie, utrzymanie i badania urządzenia piorunochronnego (LPS)4.1 Projektowanie4.2 Użytkowanie i badaniaTabliceZałącznik krajowy NA (informacyjny)

ABSTRAKT NORMY

Podano podstawowe terminy i definicje oraz sformułowano zasady zewnętrznej i wewnętrznej ochrony zwykłych obiektów budowlanych o wysokości do 60 m (wraz z ich zawartością) przed oddziaływaniem wyładowań atmosferycznych

TŁUMACZENIE ABSTRAKTU

The standard is applicable to the design, installation, inspection, maintenance of effective system for the protection of common structures up to 60 m high, with their contents. It

contains the basic terms and definitions as well as formulation of principles for external and internal protection systems.Norma opracowana w Normalizacyjnej Komisji Problemowej nr 55 ds. Instalacji Elektrycznych i Ochrony Odgromowej Obiektów BudowlanychPierwsze wydanie normy (rok) i lata kolejnych nowelizacjiZmiany wprowadzone do normyNumer zmiany, Data wprowadzenia

PRZEDMOWA KRAJOWA

Niniejsza norma jest tłumaczeniem oficjalnej wersji językowej normy międzynarodowej IEC 61024-1:1990 i jest wydana jako identyczna, z wprowadzoną normą międzynarodową.W normie są stosowane odsyłacze krajowe od N1) do N3).Norma zawiera załącznik krajowy NA, którego treścią jest wykaz norm IEC, na które powołano się w niniejszej normie, i ich krajowe odpowiedniki.Zwraca się uwagę, że z dniem 1 stycznia 1997 r. w IEC zmieniono numerację norm. Wszystkie normy IEC otrzymały pięciocyfrowe bloki numerów rozpoczynające się cyfrą 6. W przypadku norm IEC wydanych przed 1997 rokiem numery zostały zmienione w następujący sposób: czterocyfrowe bloki numerów poprzedzono cyfrą 6, a trzycyfrowe i dwucyfrowe bloki numerów, odpowiednio, 60 i 600. W danym przypadku numer normy IEC 1024-1 został zmieniony na IEC 61024-1. Nowe numery są podawane w katalogach oraz w treści norm IEC wydanych po 1997 roku (normy powołane), mimo że w powszechnym obiegu znajdują się normy IEC o numerach odpowiadających starej (przed 1997 r.) i nowej numeracji.Przy wprowadzaniu normy IEC do normy PN przyjęto zasadę, że numer PN-IEC odzwierciedla nową numerację normy IEC, natomiast w tekście normy PN-IEC zachowuje się numerację norm zgodną z oryginałem normy IEC.NORMA MIĘDZYNARODOWA

NORME INTERNATIONALE

INTERNATIONAL STANDARD IEC 61024-1

Wersja polska

Ochrona odgromowa obiektów budowlanych Część 1:Zasady ogólneProtection of structures against lightning Part 1:General principlesProtection des structures contre la foudre Premiere partie:Principes generauxNiniejsza norma jest polską wersją normy międzynarodowej IEC 61024-1:1990. Została ona przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny i ma ten sam status co wersje oficjalne.MIĘDZYNARODOWA KOMISJA ELEKTROTECHNICZNAOCHRONA ODGROMOWA BUDOWLICzęść 1: Zasady ogólne

PRZEDMOWA

1) Formalne decyzje lub uzgodnienia IEC w sprawach technicznych, prezentowane przez Komitety Techniczne, w których są reprezentowane wszystkie szczególne zainteresowane Komitety Narodowe, odzwierciedlają - w możliwie największym stopniu - międzynarodowy consensus poglądów w zakresie, którego dotyczą.2) Mają one formę zaleceń przeznaczonych do międzynarodowego stosowania i w tym charakterze są akceptowane przez Komitety Narodowe.3) W celu promowania międzynarodowej unifikacji IEC wyraża życzenie, aby wszystkie Komitety Narodowe adaptowały tekst zaleceń IEC do swoich przepisów tak daleko jak pozwalają na to warunki krajowe. Każda rozbieżność pomiędzy zaleceniem IEC i odpowiednikiem krajowym powinna być możliwie jasno w tym odpowiedniku przedstawiona.

WSTĘP

Niniejsza norma została opracowana przez Komitet Techniczny 81 IEC: Ochrona Odgromowa.Stanowi ona Część 1 serii dotyczącej ochrony budowli przed piorunami.Treść niniejszej normy została opracowana na podstawie następujących dokumentów:Reguła Sześciu Miesięcy Raport z głosowania Procedura Dwóch miesięcy Raport z głosowania

81(CO)6 81(CO)8 81(CO)9, 81(CO)11 81(CO)10 i 10A, 81(CO)12

Pełną informację o głosowaniu w sprawie zatwierdzenia niniejszej normy podano w raporcie z głosowania wymienionym w tablicy.W niniejszej normie są cytowane następujące publikacje IEC: N2)

IEC 50(826) (1982): International Electrotechnical Vocabulary (IEV), Chapter 826: Electrical installations of buildingsIEC 364-4-41 (1982): Electrical installations of buildings, Part 4: Protection for safety - Chapter 41: Protection against electric shockOCHRONA BUDOWLI PRZED PIORUNEMCzęść 1: Zasady ogólne

WPROWADZENIE

Należy odnotować, że system ochrony odgromowej nie może zapobiec formowaniu się piorunu.System ochrony odgromowej zaprojektowany i zainstalowany zgodnie z niniejszą normą nie może gwarantować absolutnej ochrony budowli, osób lub obiektów; jednakże, stosowanie niniejszej normy obniży znacznie ryzyko szkód powodowanych przez pioruny w obiektach chronionych według niniejszej normy.Rodzaj i rozmieszczenie urządzeń piorunochronnych wymaga starannych rozważań w fazie projektowania nowego obiektu, co umożliwia maksymalne wykorzystanie w tym celu elektrycznie przewodzących elementów budowli. W ten sposób ułatwione jest projektowanie i budowa zintegrowanej instalacji, mogą być poprawione ogólne aspekty estetyczne, a także może być zwiększona skuteczność urządzenia piorunochronnego przy minimum kosztów i prac realizacyjnych.

Po rozpoczęciu w terenie prac budowlanych może być niemożliwy dostęp do ziemi i właściwe wykorzystanie konstrukcji stalowej fundamentów w celu utworzenia skutecznego uziemienia. Zatem, rezystywność gruntu i charakter ziemi powinny być rozpatrywane w możliwie najwcześniejszym stadium projektowym. Informacja ta jest zasadnicza dla projektowania systemu uziemień i może mieć wpływ na architektoniczny projekt fundamentów.W celu uniknięcia niepotrzebnej pracy niezbędne są regularne konsultacje pomiędzy projektantami systemu ochrony odgromowej oraz architektami i wykonawcami.Niniejsza norma zawiera informacje dotyczące wykonania urządzeń piorunochronnych (LPS) w obiektach zwykłych.Dalsze normy będą zawierały dodatkowe informacje na temat ochrony odgromowej obiektów specjalnych, takich jak:- budowle wysokie;- obiekty, w których występuje ryzyko powstania paniki;- obiekty, w których występuje ryzyko pożaru lub wybuchu.Inne przewidziane publikacje będą obejmowały szczególne aspekty dotyczące ochrony wyposażenia elektrycznego i elektronicznego przed zakłóceniami piorunowymi.Ponadto, wytyczne aplikacyjne (Guides) pomogą użytkownikom w ocenie ryzyka, w wyborze właściwego poziomu ochrony i w budowie urządzenia piorunochronnego (LPS).Projektowanie, instalowanie i materiały urządzenia piorunochronnego (LPS) powinny w całości odpowiadać postanowieniom niniejszej normy.

1. Postanowienia ogólne

1.1 Zakres i przedmiot normy

1.1.1 ZakresNiniejsza norma ma zastosowanie w projektowaniu i instalowaniu urządzeń ochrony odgromowej (LPS) obiektów zwykłych o wysokości do 60 m.Do zakresu tej normy nie wchodzą:a) systemy kolejowe;b) znajdujące się poza obiektem systemy przesyłu, rozdziału i wytwarzania energii elektrycznej;c) znajdujące się poza obiektem systemy telekomunikacji;d) pojazdy, statki, samoloty i instalacje nadbrzeżne.Uwaga. - Systemy od a) do d) podlegają zwykle specjalnym uregulowaniom podejmowanym przez odpowiednie władze.1.1.2 PrzedmiotNiniejsza norma zawiera informacje na temat projektowania, instalowania, badania i utrzymania sprawnego urządzenia ochrony odgromowej obiektów wymienionych w p. 1.1.1, jak również znajdujących się w nich lub na nich osób, instalacji i wyposażenia.

1.2 Terminy i definicje

W niniejszej normie są zastosowane następujące definicje.1.2.1 Doziemne wyładowanie piorunoweWyładowanie elektryczne pochodzenia atmosferycznego między chmurą a ziemią, składające się z jednego lub z większej liczby udarów.1.2.2 Udar piorunowy

Pojedyncze wyładowanie elektryczne w doziemnym wyładowaniu piorunowym.1.2.3 Punkt uderzeniaPunkt, w którym następuje kontakt udaru piorunowego z ziemią, budowlą lub urządzeniem piorunochronnym (LPS).Uwaga. - Wyładowanie może mieć więcej niż jedno miejsce uderzenia.1.2.4 Przestrzeń chronionaCzęść budowli lub rejonu, dla których - zgodnie z niniejszą normą - jest wymagana ochrona przed skutkami uderzenia piorunu.1.2.5 Urządzenie piorunochronne (LPS)Kompletne urządzenie stosowane do ochrony przestrzeni przed skutkami piorunów. Składa się ono z zewnętrznego i z wewnętrznego urządzenia piorunochronnego.Uwaga. - W szczególnych przypadkach urządzenie piorunochronne (LPS) może się składać tylko z samego urządzenia zewnętrznego lub wewnętrznego.1.2.6 Zewnętrzne urządzenie piorunochronneUrządzenie to składa się z systemu zwodów, przewodów odprowadzających i uziemień.1.2.7 Wewnętrzne urządzenie piorunochronneZespół dodatkowych środków, uzupełniających system wymieniony w p. 1.2.6, pozwalających na zredukowanie elektromagnetycznych efektów prądu piorunowego wewnątrz chronionej przestrzeni.1.2.8 Połączenie wyrównawcze (EB) N3)

Część wewnętrznego urządzenia piorunochronnego redukująca różnice potencjałów, wywoływane przez prąd piorunowy.1.2.9 ZwodyCzęść zewnętrznego urządzenia piorunochronnego (LPS), przeznaczona do przejmowania wyładowań piorunowych.1.2.10 Przewód odprowadzającyCzęść zewnętrznego urządzenia piorunochronnego (LPS), przeznaczona do odprowadzenia prądu piorunowego od zwodu do uziemienia.1.2.11 UziemienieCzęść zewnętrznego urządzenia piorunochronnego (LPS), przeznaczona do odprowadzenia do ziemi i rozproszenia w niej prądu piorunowego.Uwaga. - W gruntach o dużej rezystywności uziemienie może przejmować prądy piorunowe płynące przez grunt wskutek pobliskich wyładowań doziemnych.1.2.12 UziomCzęść lub zespół części uziemienia zapewniająca bezpośrednie połączenie elektryczne z ziemią i rozpraszający w niej prąd piorunowy.1.2.13 Uziom otokowyUziom tworzący zamkniętą pętlę wokół budowli pod lub na powierzchni ziemi.1.2.14 Uziom fundamentowyUziom umieszczony w betonowym fundamencie budowli.1.2.15 Zastępcza rezystancja uziemieniaStosunek wartości szczytowych napięcia do prądu uziemienia, które na ogół nie występują równocześnie. Umownie służy on za wskaźnik skuteczności uziemienia.1.2.16 Napięcie uziemieniaRóżnica potencjałów między uziemieniem a ziemią odniesienia.1.2.17 Naturalna część urządzenia piorunochronnego (LPS)Część, która pełni funkcję ochrony odgromowej, ale nie jest instalowana specjalnie w tym celu.Uwaga. - Niektóre przykłady stosowania tego terminu są następujące:

- zwód naturalny;- naturalny przewód odprowadzający;- uziom naturalny.1.2.18 Instalacje metaloweCiągi elementów metalowych chronionej przestrzeni, które mogą tworzyć drogę dla prądu piorunowego, jak: rurociągi, poręcze schodowe, szyny dźwigów, ciągi wentylacyjne, grzewcze i klimatyzacyjne oraz wzajemnie połączona stal zbrojeniowa.1.2.19 Szyna wyrównawczaSzyna, za pomocą której łączone są z urządzeniem piorunochronnym (LPS) metalowe instalacje, zewnętrzne części przewodzące, linie energetyczne i telekomunikacyjne oraz inne przewody.1.2.20 Przewód wyrównawczyPrzewód przeznaczony do wyrównywania potencjałów.1.2.21 Wzajemnie połączona stal zbrojeniowaStruktura stalowa obiektu traktowana jako galwanicznie ciągła.1.2.22 Niebezpieczne iskryNieakceptowalne wyładowanie elektryczne wywołane przez prąd piorunowy wewnątrz chronionej przestrzeni.1.2.23 Bezpieczny odstępMinimalna odległość między dwiema przewodzącymi częściami chronionej przestrzeni, między którymi nie może wystąpić niebezpieczna iskra.1.2.24 Ogranicznik przepięćUrządzenie przeznaczone do ograniczania napięcia udarowego między dwiema częściami w obrębie chronionej przestrzeni, takie jak: iskiernik, odgromnik lub urządzenie półprzewodnikowe.1.2.25 Zacisk probierczyZłącze zaprojektowane i zastosowane w celu ułatwienia elektrycznych prób i pomiarów części składowych urządzenia piorunochronnego (LPS).1.2.26 Zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS) izolowane od chronionej przestrzeniUrządzenie piorunochronne (LPS), którego zwody i przewody odprowadzające są usytuowane w taki sposób, że droga prądu piorunowego nie ma kontaktu z chronioną przestrzenią.1.2.27 Zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS) nieizolowane od chronionej przestrzeniUrządzenie piorunochronne, którego zwody i przewody odprowadzające są usytuowane w taki sposób, że droga prądu piorunowego może mieć kontakt z chronioną przestrzenią.1.2.28 Obiekty zwykłeObiekty zwykłe są obiektami przeznaczonymi do celów zwyczajnych albo handlowych, przemysłowych, rolniczych, i biurowych, albo mieszkalnych.1.2.29 Poziom ochronyTermin służący klasyfikacji urządzenia piorunochronne (LPS) zgodnie z jego skutecznością.Uwaga. - Termin ten wyraża prawdopodobieństwo, z jakim urządzenie piorunochronne (LPS) chroni przestrzeń przed skutkami piorunowymi.

1.3 Obiekty żelbetowe

Struktura stalowa w obrębie żelbetowego obiektu jest traktowana jako galwanicznie ciągła, jeżeli spełnia następujące warunki:a) ok. 50% prętów pionowych i poziomych ma połączenie spawane lub solidnie powiązane;

b) pręty pionowe są spawane lub zachodzą na siebie na długość równą co najmniej 20-krotnej ich średnicy i są solidnie powiązane;c) zapewniona jest ciągłość galwaniczna stali zbrojeniowej między poszczególnymi prefabrykowanymi elementami zbrojonego betonu.

2. Zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS)

2.1 Zwody

2.1.1 Postanowienia ogólnePrawdopodobieństwo udaru piorunowego penetrującego do chronionej przestrzeni jest znacznie zmniejszone, gdy zwody są zaprojektowane właściwie. Zwody mogą być utworzone przez dowolną kombinację następujących elementów:1) prętów;2) rozpiętych przewodów;3) przewodów ułożonych w postaci sieci.2.1.2 RozmieszczanieUkład zwodów jest odpowiedni, jeżeli są spełnione wymagania wg tablicy 1. Przy projektowaniu zwodów może być stosowana niezależnie, lub w dowolnej kombinacji, metoda:a) kąta ochronnego;b) toczącej się kuli;c) wymiarowania sieci.Uwaga. - Dalsze informacje na temat metod i zależności między rozmieszczeniem zwodów a poziomami ochrony będą podane w przewodniku B przyszłej publikacji IEC, dotyczącej konstrukcji urządzeń piorunochronnych.2.1.3 KonstrukcjaW przypadku izolowanego urządzenia piorunochronnego (LPS) odległość między zwodami a dowolną metalową instalacją w obrębie chronionej przestrzeni powinna być większa niż odstęp bezpieczny określony w p. 3.2.W przypadku urządzenia piorunochronnego (LPS) nieizolowanego od przestrzeni chronionej, zwody mogą być instalowane bezpośrednio na dachu lub z niewielkim odstępem pod warunkiem, że prąd piorunowy nie spowoduje szkody.Do wyznaczenia przestrzeni chronionej przed udarem piorunowym powinny być rozpatrywane tylko rzeczywiste wymiary zwodów metalowych.2.1.4 „Naturalne” części składoweNastępujące części budowli mogą być rozpatrywane jako „naturalne” elementy zwodów:a) metalowe pokrycia chronionych przestrzeni, pod warunkiem, że:- zapewniona jest trwała ciągłość elektryczna między różnymi ich częściami;- warstwa metalowa ma grubość nie mniejszą niż wartość t podana w tablicy 2, jeżeli istnieje konieczność zachowania środków ostrożności przeciwko perforacji lub uwzględnienia problemów nagrzania miejscowego;- warstwa metalowa ma grubość nie mniejszą niż 0,5 mm, jeżeli jest dopuszczalna perforacja pokrycia lub nie ma niebezpieczeństwa zapalenia pod spodem jakiś łatwopalnych substancji;- nie są one pokryte materiałem izolacyjnym;- niemetalowe materiały na lub nad warstwą metalową mogą być wyłączone z chronionej przestrzeni.

b) metalowe elementy konstrukcji dachu (więźba, połączona wzajemnie stal zbrojenia itp.), poniżej niemetalowego pokrycia dachu, pod warunkiem, że ta ostatnia część może być wyłączona z chronionej przestrzeni;c) metalowe części, takie jak: rynny, ornamenty, poręcze itp., których przekrój jest nie mniejszy niż przewidziany w normie dla zwodów;d) metalowe rury i zbiorniki, pod warunkiem, że są one wykonane z materiału o grubości nie mniejszej niż 2,5 mm i że w przypadku ich perforacji nie będą wytworzone niebezpieczne lub w inny sposób nietolerowane sytuacje;e) metalowe rury i ogólnie zbiorniki pod warunkiem, że są one wykonane z materiału o grubości nie mniejszej niż grubość t z tablicy 2 i że wzrost temperatury wewnętrznej powierzchni w punkcie uderzenia piorunu nie stworzy zagrożenia.Uwagi. - 1. - Pokrycie cienką warstwą farby ochronnej, warstwą asfaltu grubości 0,5 mm lub warstwą PVC grubości 1 mm nie jest uznawane za izolację.2. - użycie rurociągu jako części składowej zwodu jest ograniczone do szczególnych przypadków (w przygotowaniu).

2.2 Przewody odprowadzające

2.2.1 Postanowienia ogólneW celu zmniejszenia możliwości występowania niebezpiecznych iskier, przewody odprowadzające należy układać tak, aby na drodze od punktu uderzenia pioruna do ziemi:a) istniało kilka równoległych dróg prądowych;b) długości dróg prądowych były jak najmniejsze.Przewody odprowadzające powinny być tak usytuowane, aby w stopniu możliwym do osiągnięcia tworzyły bezpośrednią kontynuację zwodów.2.2.2 Rozmieszczenie przewodów w izolowanym urządzeniu (LPS)Jeżeli zwód składa się z prętów na oddzielnych masztach (lub na jednym maszcie), to dla każdego masztu jest wymagany przynajmniej jeden przewód odprowadzający.W przypadku masztów wykonanych z metalu lub z wzajemnie połączonej stali zbrojeniowej nie jest wymagany dodatkowy przewód odprowadzający.Jeżeli zwód składa się z oddzielnych przewodów poziomych (lub z jednego przewodu), to na każdym ich krańcu jest potrzebny przynajmniej jeden przewód odprowadzający.Jeżeli zwód tworzy sieć przewodów, to niezbędny jest przynajmniej jeden przewód odprowadzający na każdej konstrukcji wsporczej.2.2.3 Rozmieszczenie przewodów w nieizolowanym urządzeniu (LPS)Przewody odprowadzające powinny być tak rozmieszczane wokół obrysu chronionej przestrzeni, aby średnia odległość między nimi nie była większa niż odległości podane w tablicy 3. W każdym przypadku niezbędne są przynajmniej dwa przewody odprowadzające.Uwagi. - 1. - Średnia odległość między przewodami odprowadzającymi jest skorelowana z bezpiecznym odstępem, podanym w p. 3.2. Jeżeli odległość ta jest większa niż odległości podane w tablicy 3, to odstępy bezpieczne powinny być odpowiednio zwiększone.2. - Preferuje się jednakową odległość między przewodami odprowadzającymi wokół obwodu. Jeżeli jest to możliwe, to przewód odprowadzający powinien być usytuowany w pobliżu każdego narożnika obiektu.Przewody odprowadzające powinny być połączone za pomocą poziomych przewodów opasujących przy powierzchni ziemi i wyżej w odstępach pionowych co 20 m.2.2.4 Konstrukcja

W przypadku izolowanego urządzenia piorunochronnego, odległość między systemem przewodów odprowadzających i instalacjami metalowymi chronionej przestrzeni powinna być większa niż bezpieczny odstęp podany w p. 3.2.Przewody odprowadzające urządzenia piorunochronnego nie izolowanego od chronionej przestrzeni mogą być zainstalowane jak następuje:- jeżeli ściana jest wykonana z materiału niepalnego, to przewody odprowadzające mogą być umieszczane na powierzchni ściany lub w jej wnętrzu;- jeżeli ściana jest wykonana z materiału palnego, to przewody odprowadzające mogą być umieszczane na powierzchni ściany, pod warunkiem, że wzrost ich temperatury pod wpływem prądu piorunowego nie jest groźny dla materiału ściany;- jeżeli ściana jest wykonana z materiału palnego i wzrost temperatury przewodów odprowadzających jest groźny, to przewody odprowadzające powinny być umieszczone w taki sposób, by odstęp między nimi a przestrzenią chronioną był zawsze większy niż 0,1 m. Montażowe uchwyty metalowe mogą mieć kontakt ze ścianą.Uwaga. - Przewody odprowadzające nie powinny być instalowane w rynnach lub w rurach spustowych nawet jeżeli są one pokryte materiałem izolacyjnym. Oddziaływanie wilgoci w rynnach prowadzi do intensywnej korozji przewodu odprowadzającego. Zaleca się rozmieszczać przewody odprowadzające w taki sposób, aby zapewnić im dostęp do drzwi i okien.Przewody odprowadzające powinny być instalowane wzdłuż trasy prostej i pionowej, tak aby zapewnić im najkrótszą bezpośrednią drogę do ziemi. Należy unikać tworzenia się pętli. Gdzie jest to niemożliwe, odstęp s, mierzony w przerwie między dwoma punktami przewodu i długość l przewodu między tymi punktami powinna odpowiadać postanowieniom p. 3.2 (patrz rysunek 1).2.2.5 „Naturalne” części składoweNastępujące części obiektu mogą być uznane za „naturalne” przewody odprowadzające:a) instalacje metalowe pod warunkiem, że:- ciągłość galwaniczna pomiędzy różnymi częściami jest zapewniona na stałe, zgodnie z wymaganiami p. 2.4.2;- ich wymiary są co najmniej równe wymiarom standardowych przewodów odprowadzających;Uwagi. - 1. - Metalowe instalacje mogą być pokryte materiałem izolacyjnym.2. - Użycie rur jako przewodów odprowadzających jest ograniczone do szczególnych przypadków (w przygotowaniu).b) konstrukcje metalowe obiektu;c) wzajemnie połączone elementy stalowe obiektu;Uwaga. - W przypadku naprężanego betonu, należy zwrócić uwagę na ryzyko niedopuszczalnych wpływów mechanicznych, częściowo wskutek prądów piorunowych, częściowo jako konsekwencja przyłączenia do urządzenia piorunochronnego.d) elementy fasad, szyny profilowe i konstrukcja wsporcza metalowych fasad pod warunkiem, że:- ich wymiary odpowiadają wymaganiom dla przewodów odprowadzających i ich grubość nie jest mniejsza niż 0,5 mm;- ich ciągłość galwaniczna w kierunku pionowym odpowiada wymaganiom p. 2.4.2, albo odległość pomiędzy częściami metalowymi nie przekracza 1 mm i powierzchnia zachodzenia na siebie elementów ma co najmniej 100 cm2.Poziome przewody otokowe nie są konieczne, jeżeli ramy metalowe konstrukcji stalowej, lub połączona stal zbrojeniowa obiektu wykorzystywane jako przewody odprowadzające.2.2.6 Zaciski probiercze

W miejscu przyłączenia uziemienia każdy przewód odprowadzający, z wyjątkiem „naturalnych” przewodów odprowadzających, powinien być wyposażony w zacisk probierczy.Zacisk ten powinien dać się rozłączyć za pomocą narzędzi, ale normalnie powinien być połączony.

2.3 Układy uziemień

2.3.1 Wymagania ogólneDla odprowadzenia do ziemi prądu piorunowego bez powodowania groźnych przepięć, bardziej istotne są wymiary i ukształtowanie układu uziomowego niż znamionowa wartość jego rezystancji. Jednakże, ogólnie rzecz biorąc, jest zalecana mała wartość rezystancji uziemienia.Z punktu widzenia ochrony odgromowej preferowany i odpowiedni we wszystkich przypadkach (np. do ochrony odgromowej urządzeń elektroenergetycznych niskiego napięcia i urządzeń telekomunikacyjnych) jest jeden układ uziomowy o zintegrowanej strukturze.Zaleca się aby układy uziomowe, które z innych powodów powinny być odseparowane, były przyłączone do wspólnego układu za pomocą połączeń wyrównawczych zgodnie z p. 3.1.Uwagi. - 1. - Warunki separacji i przyłączenia innych układów uziemieniowych są zwykle określane przez uprawnione władze krajowe.2. - Poważne problemy dotyczące korozji mogą wystąpić, gdy łączone są ze sobą układy uziemiające, wykorzystujące różne materiały.2.3.2 UziomyStosowane mogą być następujące typy uziomów: pojedyncze lub wielokrotne uziomy otokowe, uziomy pionowe (lub pochyłe), uziomy promieniowe lub uziomy fundamentowe.Płyty i małe maty kratowe (oczkowe) są dopuszczalne, ale ze względu na korozję, zwłaszcza na połączeniach powinny być - gdy to tylko możliwe - pomijane.Uziom w postaci kilku właściwie rozmieszczonych przewodów jest preferowany przed pojedynczym długim przewodem w ziemi. Minimalne długości uziomów, korespondujące z poziomami ochrony przy różnych rezystywnościach gruntu, są podane na rysunku 2.Uziomy głębokie są jednak skuteczne tam, gdzie rezystywność gruntu maleje z głębokością i gdzie podłoża o małej rezystywności występują na głębokościach większych niż grubość podłoża, do którego są zwykle wprowadzane uziomy prętowe.2.3.3 Układy uziemiające w ogólnych warunkachW uziemieniach są stosowane dwa podstawowe typy układów uziomowych.2.3.3.1 Układ typu AUkład tego typu jest złożony z promieniowych albo pionowych uziomów. Każdy przewód odprowadzający powinien być przyłączony co najmniej do jednego oddzielnego uziomu, złożonego z przewodu albo promieniowego, albo pionowego (lub pochyłego).Uziom powinien się składać z co najmniej dwu przewodów.Minimalna długość każdego przewodu wynosi:l1 - w przypadku poziomych uziomów promieniowych lub0,5 l1 - w przypadku uziomów pionowych (lub pochyłych); przy czyml1 - minimalna długość uziomów promieniowych, podana w odpowiedniej części rysunku 2.Jeżeli na obszarze omawianego uziomu występuje zagrożenie dla ludzi lub zwierząt, to dla tego typu uziomu powinny być przyjęte specjalne środki.

W gruntach o małej rezystywności można nie brać pod uwagę minimalnych długości z rysunku 2 pod warunkiem, że zostanie osiągnięta rezystancja uziemienia o wartości mniejszej niż 10 Ω.Uwagi. - 1. - W przypadku uziomów złożonych powinna być rozpatrywana całkowita ich długość.2. - Układ typu A jest odpowiedni gdy rezystywność gruntu jest mała i obiekty są małe.2.3.3.2 Układ typu BW przypadku uziomu otokowego (lub fundamentowego) średni promień r obszaru objętego przez uziom nie powinien być mniejszy niż długość l1 zgodnie z warunkiem,

r ≥ l1 dla którego l1 przyjmuje wartość z rysunku 2 odpowiednio do aktualnego poziomu ochrony: I i II do IV.Gdy wymagana długość l1 jest większa niż dana wartość r, to powinien być wykonany dodatkowy uziom: promieniowy lub pionowy (lub pochyły), którego długość lr (pozioma) i lv (pionowa) są wyrażone zależnościami

lr = l1 - ri

2.3.4 Układy uziemiające w szczególnych warunkachKiedy zgodnie z rozdziałem 3 wymagane jest połączenie wyrównawcze, ale nie jest wymagane zewnętrzne urządzenie piorunochronne, to jako uziom może być zastosowany przewód poziomy o długości l1 lub pionowy (lub pochyły) o długości 0,5 l1.Do tego celu może być wykorzystane uziemienie instalacji elektrycznej niskiego napięcia pod warunkiem, że ogólna długość uziomów nie będzie mniejsza niż l1 - w przypadku uziomów poziomych, lub 0,5 l1 - w przypadku uziomów pionowych (lub pochyłych).Uwaga. - Przyszły komentarz IEC będzie zawierał informację na temat warunków, w których nie jest wymagana ochrona zewnętrzna.2.3.5 Instalowanie uziomówZewnętrzny uziom otokowy powinien być w zasadzie zakopany na głębokości co najmniej 0,5 m, ale nie bliżej niż 1 m od ścian.Uziomy powinny być instalowane na zewnątrz chronionej przestrzeni na głębokości co najmniej 0,5 m i rozmieszczane możliwie równomiernie, aby zminimalizować efekty elektrycznych sprzężeń w ziemi.Pogrążane w ziemi uziomy powinny być instalowane w taki sposób, aby umożliwiały ich kontrolę w czasie budowy.Głębokość pogrążania i typ uziomu powinny sprzyjać minimalizacji efektów korozji, wysuszania i przemarzania gruntu, a przez to stabilizować zastępczą rezystancję uziemienia. Zaleca się, aby pierwszy metr pionowego uziomu nie był uznawany za skuteczny w warunkach zamarzania. W przypadku gołej skały jest zalecany wyłącznie układ uziemiający typu B.2.3.6 Uziomy naturalnePołączone wzajemnie stalowe zbrojenie betonu lub inne odpowiednie podziemne konstrukcje metalowe, których charakterystyki odpowiadają wymaganiom p. 2.5, mogą być wykorzystywane jako uziomy. Jeżeli metalowe zbrojenie betonu jest wykorzystane jako uziom, to szczególna troska powinna być zwrócona na połączenia, aby zapobiec mechanicznemu rozbijaniu betonu.Uwaga. - W przypadku betonu naprężanego należy zwrócić uwagę na skutki przepływu prądu piorunowego, który może wytwarzać niedopuszczalne naprężenia mechaniczne.

2.4 Zaciski i połączenia

2.4.1 ZaciskiZwody i przewody odprowadzające powinny mieć pewne połączenia, aby elektrodynamiczne lub przypadkowe siły mechaniczne (np. wibracje, zsuwanie się zwałów śniegu itp.) nie powodowały obluzowania lub przerwania przewodów.Uwaga. - Oszacowanie wymiarów zacisków jest w trakcie rozważań.2.4.2 PołączeniaLiczba połączeń wzdłuż przewodów powinna być zminimalizowana. Połączenia powinny być wykonane pewnie w sposób taki, jaki daje twarde lutowanie, spawanie, karbowanie, skręcanie lub zaciskanie.Uwaga. - Oszacowanie wymiarów połączeń jest w trakcie rozważań.

2.5 Materiały i wymiary

2.5.1 MateriałyStosowane materiały powinny wytrzymywać bez uszkodzeń elektryczne i elektromagnetyczne oddziaływania prądu piorunowego i przewidywane naprężenia przypadkowe.Materiał i wymiary powinny być wybierane z uwzględnieniem możliwości powstawania korozji zarówno chronionego obiektu, jak i urządzenia piorunochronnego (LPS).Części składowe urządzenia piorunochronnego (LPS) mogą być wykonane z materiałów wyszczególnionych w tablicy 4, przy zapewnieniu odpowiedniej przewodności elektrycznej i odporności na korozję. Inne metale mogą być użyte, jeżeli mają one równoważne właściwości mechaniczne, elektryczne i chemiczne (korozja).2.5.2 WymiaryMinimalne wymiary są podane w tablicy 5.Uwagi. - 1. - W celu uniknięcia problemów mechanicznych lub korozyjnych wartości te mogą być zwiększone.2. - Dalsze wymiary są rozpatrywane.2.5.3 Zabezpieczenie przed korozjąGdzie występuje ryzyko korozji, tam materiały powinny być dobierane i wymiarowane zgodnie z tablicą 4 i postanowieniami p. 2.5.2.

3. Wewnętrzna ochrona odgromowa

3.1 Połączenia wyrównawcze (EB)

3.1.1 Postanowienia ogólneEkwipotencjalizacja jest ważnym środkiem do zredukowania zagrożenia pożarowego i wybuchowego oraz zagrożenia życia w chronionej przestrzeni.Ekwipotencjalizacja jest osiągana za pomocą przewodów wyrównawczych lub ograniczników przepięć, łączących urządzenie piorunochronne (LPS), konstrukcję metalową obiektu, metalowe instalacje, zewnętrzne części przewodzące oraz elektryczne i telekomunikacyjne instalacje w obrębie chronionej przestrzeni.Zainstalowane urządzenie piorunochronne (LPS) może mieć wpływ na instalacje metalowe poza przestrzenią chronioną. Należy mieć to na uwadze podczas projektowania takiego urządzenia. Połączenia wyrównawcze (EB) mogą być również niezbędne w zewnętrznych instalacjach metalowych.

Jeżeli nie jest stosowane zewnętrzne urządzenie piorunochronne (LPS), a wymagana jest ochrona przed oddziaływaniem piorunowym na wchodzące instalacje, to powinny być zastosowane połączenia wyrównawcze (EB).3.1.2 Połączenia wyrównawcze instalacji metalowychPołączenia wyrównawcze (EB) powinny być wykonane:a) w piwnicy lub przy powierzchni ziemi. Przewody wyrównawcze powinny być przyłączone do szyny wyrównawczej wykonanej i zainstalowanej w taki sposób, by łatwo była dostępna do kontroli. Szyna wyrównawcza powinna być połączona z uziemieniem. W obiektach rozległych należy zainstalować więcej niż jedną szynę wyrównawczą, zapewniając ich wzajemne połączenie;b) nad ziemią w odstępach pionowych nie przekraczających 20 m, jeżeli obiekty są wyższe niż 20 m. Szyny wyrównawcze powinny być przyłączone do przewodów poziomych, łączących otokowo przewody odprowadzające (patrz p. 2.2.3);c) tam, gdzie wymagania dotyczące zbliżeń nie są spełnione (patrz p. 3.2), w przypadku:- obiektu żelbetowego z wzajemnie połączonym zbrojeniem;- obiektu o konstrukcji stalowej;- obiektu z równoważnymi właściwościami ekranującymi.Połączenia wyrównawcze (EB), wyszczególnione w b) i c), nie są zwykle konieczne w przypadku wewnętrznych instalacji metalowych obiektu.W przypadku izolowanego urządzenia piorunochronnego (LPS) połączenia wyrównawcze są wymagane tylko na poziomie powierzchni ziemi.Jeżeli w przewodach instalacji gazowej lub wodociągowej występują wstawki izolacyjne, to powinny być one zbocznikowane za pomocą ograniczników przepięć (p. 1.2.24), dostosowanych do warunków pracy.Ekwipotencjalizacja (EB) może być dokonana za pomocą:- przewodów wyrównawczych, tam gdzie nie jest zapewniona ciągłość galwaniczna w sposób naturalny.Jeżeli całkowity prąd pioruna lub zasadnicza jego część płynie przez połączenie wyrównawcze, to minimalne przekroje przewodów wyrównawczych powinny odpowiadać danym z tablicy 6. Dla innych przypadków przekroje są podane w tablicy 7;- ograniczników przepięć, tam gdzie przewody wyrównawcze nie są dozwolone.Uwagi. - 1. - Patrz również: IEC Publ. 364-4-41 p. 413.1.2.2. - Ważny jest sposób, w jaki to osiągane, i powinien być on przedyskutowany z odnośnymi władzami, ponieważ mogą być wymagania sprzeczne.3. - Wymagania dotyczące charakterystyk ograniczników przepięć są w trakcie rozważań.Ograniczniki przepięć powinny być instalowane tak, aby mogły być w sposób ciągły kontrolowane.3.1.3 Połączenia wyrównawcze zewnętrznych części przewodzącychW przypadku zewnętrznych części przewodzących, połączenia wyrównawcze (EB) powinny być wykonywane możliwie najbliżej punktów wejściowych do obiektu. Należy oczekiwać, że zasadnicza część prądu piorunowego popłynie przez połączenia wyrównawcze. A zatem powinny być stosowane wymagania podane w p. 3.1.2.3.1.4 Połączenia wyrównawcze instalacji metalowych, elektrycznych i telekomunikacyjnych oraz zewnętrznych części przewodzących w szczególnych warunkachJeżeli ochrona zewnętrzna nie jest wymagana, to instalacje metalowe, elektryczne i telekomunikacyjne oraz zewnętrzne części przewodzące należy połączyć z uziemieniem na poziomie powierzchni ziemi w sposób odpowiadający wymaganiom p. 2.3.4.Uwaga. - Ma to zastosowanie w odniesieniu do obiektów określonych przez uprawnione instytucje.

3.1.5 Połączenia wyrównawcze instalacji elektrycznych i telekomunikacyjnych w zwykłych przypadkachPołączenia wyrównawcze (EB) instalacji elektrycznych i telekomunikacyjnych powinny być ustalane zgodnie z p. 3.1.2. Połączenia te powinny być wykonywane możliwie najbliżej punków wejściowych do obiektu.Jeżeli przewody są ekranowane lub umieszczone w kanałach metalowych, to zwykle wystarczy połączyć tylko osłony, pod warunkiem, że osłony te przedstawiają sobą taką rezystancję, że spadek napięcia na tej rezystancji nie będzie stwarzał zagrożenia dla kabla i przyłączonego wyposażenia.Wszystkie przewody linii powinny być połączone bezpośrednio lub pośrednio. Przewody pod napięciem powinny być połączone z urządzeniem piorunochronnym (LPS) wyłącznie za pomocą ograniczników przepięć. W układzie TN przewody PE lub PEN powinny być połączone bezpośrednio z urządzeniem piorunochronnym.Uwagi. - 1. - Sposób, w jaki jest to osiągnięte, jest ważny i powinien być przedyskutowany z odnośnymi władzami, i ponieważ mogą być sprzeczne.2. - Patrz również publikacja: IEC 50 (826) - definicja 826-04-06.

3.2 Zbliżenia instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS)

Aby uniknąć niebezpiecznych iskier, w przypadku gdy połączenia wyrównawcze nie mogą być wykonane, powinien być zwiększony odstęp izolacyjny s pomiędzy urządzeniem piorunochronnym i instalacjami metalowymi, jak również pomiędzy zewnętrznymi częściami przewodzącymi i liniami, ponad odstęp bezpieczny d, zgodnie z zależnością:

s ≥ d

gdzie:ki zależy od wybranego poziomu ochrony urządzenia piorunochronnego LPS (tablica 8)kc zależy od geometrycznej konfiguracji (patrz rysunek 3, 4, 5)km zależy od materiału izolacyjnego (patrz tablica 9)l(m) jest długością mierzoną wzdłuż przewodu odprowadzającego od punktu rozpatrywanego zbliżenia do punktu najbliższego połączenia wyrównawczego.Zależność ta jest ważna, jeżeli odległość między przewodami odprowadzającymi jest rzędu 20 m.Uwagi. - 1. - Zależności dla innych odstępów są rozważane.2. - W przypadku obiektów żelbetowych z połączoną wzajemnie stalą zbrojeniową i w przypadku obiektów o konstrukcji stalowej lub obiektów o równoważnych właściwościach ekranujących wymagania dotyczące zbliżeń są zwykle spełnione.

3.3 Ochrona przed zagrożeniem życia

Najważniejszym środkiem ochrony przed zagrożeniem życia w chronionej przestrzeni jest połączenie wyrównawcze (EB).Uwaga. - Inne środki są rozważane.

4. Projektowanie, utrzymanie i badania urządzenia piorunochronnego (LPS)

4.1 Projektowanie

Skuteczność urządzenia piorunochronnego (LPS) maleje przy przejściu od poziomu I do poziomu IV.Uwagi. - 1. - Skuteczność urządzenia piorunochronnego dla każdego poziomu ochrony jest przedmiotem rozważań.2. - Właściwy poziom ochrony powinien być wybrany na podstawie wymagań władz krajowych.3. - Kryteria wyboru poziomów ochrony są przedmiotem rozważań.Optymalne technicznie i ekonomicznie projektowanie urządzenia piorunochronnego (LPS) jest możliwe tylko wtedy, gdy etapy tego projektowania są skorelowane z fazami projektowania i budowy obiektu, który ma być chroniony. W szczególności w projektowaniu samego obiektu powinna być przewidziana możliwość wykorzystania jego części metalowych jako części urządzenia piorunochronnego (LPS).

4.2 Użytkowanie i badania

4.2.1 Zakres badańCelem badań jest upewnienie się, że:a) urządzenie piorunochronne (LPS) jest zgodne z projektem;b) wszystkie części składowe urządzenia piorunochronnego są w dobrym stanie, spełniają przypisane im w projekcie zadanie i nie występuje na nich korozja;c) wszystkie później wykonane instalacje lub konstrukcje powinny być włączone do chronionej przestrzeni przez przyłączenie do urządzenia piorunochronnego (LPS) lub przez jego rozbudowę.4.2.2 Porządek badańBadania powinny być wykonane zgodnie z p. 4.2.1, w następującej kolejności:- badanie w czasie budowy obiektu, by skontrolować pogrążane uziomy;- badanie po zainstalowaniu urządzenia piorunochronnego (LPS), wykonane zgodnie z podpunktami a) i b);- badania okresowo powtarzane, wykonywane zgodnie z podpunktami a), b) i c), w odstępach czasowych określanych w zależności od charakteru chronionej przestrzeni i problemów korozji;- badania dodatkowe wykonywane zgodnie z podpunktami a), b) i c), po zmianach lub naprawach, lub gdy wiadomo, że obiekt był uderzony przez piorun.4.2.3 UżytkowanieRegularne badania należą do podstawowych warunków niezawodnego użytkowania urządzenia piorunochronnego (LPS). Wszystkie zaobserwowane uszkodzenia powinny być naprawiane bez zwłoki.

Tablice

Tablica 1Rozmieszczenie zwodów zgodnie z poziomem ochrony (patrz p. 2.1.2)

Poziom ochrony

h(m) 20 30 45 60 wymiar oka sieci (m)

R(m) α° α° α° α°

I 20 25 * * * 5

II 30 35 25 * * 10

III 45 45 35 25 * 10

IV 60 55 45 35 25 20

* W tych przypadkach tylko tocząca się kula i sieć.

Uwaga. — Inne wysokości są w opracowaniu.

Tablica 2Minimalna grubość metalowych blach lub rur w urządzeniu piorunochronnym (patrz p. 2.1.4)

Poziom ochrony Materiał Grubość t (mm)

I do IV Fe 4

Cu 5

Al 7

Uwaga. - Inne grubości są rozważane.Tablica 3

Średnia odległość między przewodami odprowadzającymi zgodnie z poziomem ochrony (patrz p. 2.2.3) Poziom ochrony Średnia odległość (m)

I 10

II 15

III 20

IV 25

Tablica 4Materiały urządzenia piorunochronnego (LPS) i warunki stosowania (patrz p. 2.5.1)

Materiał Zastosowanie Korozja

Na otwartym powietrzu

W ziemi W betonie

Odporność Zwiększenie przez Elektrolityczna z

Miedź Drut Linka Jako powłoka

Drut Linka Jako powłoka

- Na wiele substancji

Silnie skoncentrowane chlorki Związki siarki Materiały organiczne

-

Stal cynkowana na gorąco

Drut Linka Drut Drut Duża, nawet w gruntach kwaśnych

- Miedzią

Stal nierdzewna

Drut Linka Drut - Na wiele substancji

Woda z rozpuszczonymi chlorkami

-

Aluminium Drut Linka - - - Czynniki zasadowe Miedzią

Ołów Drut Jako powłoka

Drut Jako powłoka

- Na dużą koncentrację

Grunty kwaśne Miedzią

rsiaczanów

Tablica 5Minimalne wymiary materiałów urządzenia piorunochronnego (patrz p. 2.5.2)

Poziom ochrony Materiał Zwód (mm2) Przewód odprowadzający (mm2) Uziom (mm2)

I do IV Cu 35 16 50

Al 70 25 -

Fe 50 50 80

Tablica 6Minimalne przekroje przewodów wyrównawczych przenoszących zasadniczą część prądu pioruna

(patrz p. 3.1.2) Poziom ochrony Materiał Przekrój (mm2)

I do IV Cu 16

Al 25

Fe 50

Tablica 7Minimalne przekroje przewodów wyrównawczych przenoszących nieznaczną część prądu pioruna

(patrz p. 3.1.2) Poziom ochrony Materiał Przekrój (mm2)

I do IV Cu 6

Al 10

Fe 16

Tablica 8Zbliżenie instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS); wartości współczynnika ki (patrz p. 3.2)

Poziom ochrony ki

I 0,1

II 0,075

III i IV 0,05

Tablica 9Zbliżenie instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS); wartości współczynnika km (patrz p. 3.2)

Materiał km

Powietrze 1

Dielektryk stały 0,5

Rysunek 1 - Pętla w przewodzie odprowadzającym (patrz p. 2.2.4)

Rysunek 2. - Minimalna długość l1 uziomu zgodnie z poziomami ochrony (patrz p. 2.3.2 i p. 2.3.3). Poziomy II do IV są niezależne od rezystywności gruntu l.

Rysunek 3. - Zbliżenie instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS).Wartość współczynnika kc w jednowymiarowej konfiguracji (patrz p. 3.2)

Rysunek 4. - Zbliżenie instalacji do urządzenia piorunochronnego (LPS).

Wartość współczynnika kc w dwuwymiarowej konfiguracji (patrz p. 3.2)

Rysunek 5. - Zbliżenie instalacji do urządzenia piorunochronnego.Wartość współczynnika kc w trójwymiarowej konfiguracji (patrz p. 3.2)

Załącznik krajowy NA (informacyjny)

NORMY POWOŁANE W TREŚCI NORMY MIĘDZYNARODOWEJ I ICH KRAJOWE ODPOWIEDNIKI

UWAGA. - ZALECA SIĘ SPRAWDZIĆ, CZY PODANE W WYKAZIE NORMY I ICH ODPOWIEDNIKI KRAJOWE NIE SĄ ZAKTUALIZOWANENormy powołane w IEC Odpowiedniki krajoweIEC 50(826):1982: - PN-IEC 60050-826:2000 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanychA1:1990A2:1995A3:1998IEC 364-4-41 (1982)zastąpiona normą:IEC 364-4-41:1992 - PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowaA1:1996A1:1999

Początek formularzaDół formularza