PODSTAWOWE ZAGADNIENIA- społeczność międzynarodowa : I – ogół państw suwerennych utrzymujących wzajemne regulowane przez prawo

stosunki; II – wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowych wyposażeni w zdolność do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki są określone przez prawo międzynarodowe

- ma szerszy skład niż ONZ; państwo wchodzi do społeczności w konsekwencji swego powstawania i nabycia zdolności do działań w płaszczyźnie zewnętrznej

Cechy- mała liczba członków, oparcie stosunków na zasadzie równości, niezbyt zaawansowany stopień zorganizowania

wewnętrznego, brak obowiązkowego sądownictwa- zasada równości – równość w prawie międzynarodowym to przede wszystkim równość wobec prawa; prawa

poszczególnych podmiotów muszą być tak samo respektowane; taki sam zakres immunitetów i przywilejów, akty państwa nie podlegają jurysdykcji; nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku

- szczególna pozycja wielkich mocarstw- mały stopień zorganizowania – brak władzy ustawodawczej, wykonawczej czy obowiązkowego sądownictwa- ONZ pełni głównie funkcje koordynujące- prawo międzynarodowe uważane przez wszystkich za wiążące społeczność międzynarodową- narasta poczucie wzajemnych więzi i współzależności Wspólnota- grupy państw połączone ze sobą ściślejszymi więzami politycznymi, gospodarczymi, wojskowymi- wspólnota regionalna – połączona poza sąsiedztwem także historią, nierzadko językiem i religią- wspólnota funkcjonalna – tworzona przez państwa należące do organizacji międzynarodowej mającej na celu

koordynowanie działań w dziedzinie gospodarczej lub wojskowej – niekiedy daleko idące ograniczenie wykonywania kompetencji państw na rzecz organizacji

- normy uniwersalne (odnoszące się do całej społeczności) i regionalne - prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami

międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych

- nazwa: J. Bentham (1780), do języka polskiego przez F. Kasparka- od rzymskiego ius gentium; ius inter gentes – F. Suarez, R. Zouche - I. Kant (prawo państw), F. von Liszt, G. Jellinek, N.M. Korkunow („prawo międzypaństwowe”), G.W.E. Hegel i F.

von Holtzendorgg – prawo zewnątrzpaństwowe - systematyka – Grocjusz: prawo wojny i pokoju; PL – L. Ehrlich (prawo, nauka prawa, podmioty prawa,

mechanizm stosunków); S.E. Nahlik – społeczność międzynarodowa, współdziałanie międzynarodowe, konflikty międzynarodowe

Podstawa obowiązywania- teorie: normatywistyczna (norma wyższego rzędu), solidarystyczna (znaczenie więzi między państwami) - doktryna naturalistyczna – zasady prawa wyprowadzone z istoty czy natury państwa (prawo do istnienia,

niepodległości, równości, szacunku, uczestniczenia w obrocie międzynarodowym)- teoria pozytywistyczna (woluntarystyczna) – podstawą obowiązywania prawa jest wspólna wola państw (znajduje

wyraz w normach zwyczajowych lub konwencyjnych; normy mogą być zmieniane za zgodą wszystkich związanych nimi państw)

- powody przestrzegania: ze względu na siłę gwarantującą wykonanie praw, wzajemność, wspólny interes; zasada efektywności – istnienie pewnych przewidzianych przez skutki międzynarodowe sytuacji faktycznych bądź wywołuje ipso facto skutki prawne, bądź jest warunkiem niezbędnym do ich powstania

Sankcje- negatorzy prawa międzynarodowego: G.W.F. Hegel, Larsson, Seydel, J. Austin, Holland- system norm rozporządza sankcją – przymus w formach specyficznych- sankcją jest negatywna reakcja społeczności międzynarodowej- sankcje zorganizowane – wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe (określają okoliczności

stosowania, sposób, w jaki mają być podjęte)- sankcje organizacyjne – odnoszą się do uczestnictwa w dalszej współpracy międzynarodowej – zawieszenie lub

wykluczenie- sankcje korygujące – państwa wyrównują, likwidują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego (możliwe

także pozbawienie spodziewanych korzyści przez zawieszenie wykonania postanowień stawiających go w korzystnym położeniu, nałożenie kary, wycofanie pomocy)

- środki przymusu bezpośredniego – przeciwko winnemu naruszenia normy zakazującej uciekanie się do groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe (system środków oparty na zasadzie centralizmu, podporządkowany RB)

- sankcje niezorganizowane: socjologiczne (psychologiczne) – reakcja opinii publicznej i odwet (zawieszenie świadczeń, zastosowanie środków socjalnych; znaczenie przede wszystkim prewencyjne)

1

Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne- teoria monistyczna – oba tworzą jeden system prawny, w którym normy są w porządku hierarchicznym- monizm z prymatem prawa wewnętrznego – G.W.F. Hegel, Zorn, Larson, Schmitt – prawo międzynarodowe jako

praw zewnętrzne, podporządkowane państwu, niezdolne do krępowania jego działania- monizm z prymatem prawa międzynarodowego – H. Kelsen – wszystkie normy stanowią jedność, w obrębie której

prawo międzynarodowe jest wyższym porządkiem prawnym- teoria dualistyczna – oba stanowią odrębne systemy, różniące się przedmiotem regulacji i źródłami (D. Anzilotti,

H. Triepl)- normy prawa międzynarodowego mogą uzyskać moc obowiazującą w porządku wewnętrznym w drodze

transformacji (zwykłej – ratyfikacja; generalnej – wszystkie normy włączone do prawa wewnętrznego na podstawie ogólnej klauzuli)

- każde państwo ma swobodę określania relacji prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego, nie może jednak przyjąć wyższości prawa wewnętrznego – obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych

- normy zwyczajowe nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi

ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO- w sensie materialnym – to, co sprawia, że prawo międzynarodowe kształtuje się i nabywa moc obowiązującą (wola

państw, więź społeczna, nakazy rozumu, świadomość i emocje ludzi) (źródła wewnętrzne)- w znaczeniu formalnym – zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej (źródła

zewnętrzne) – umowa międzynarodowa, zwyczaj (umowa, w przeciwieństwie do prawa cywilnego, w prawie międzynarodowym jest źródłem samodzielnym – moc obowiązującą znajduje w zasadzie pacta sunt servanda)

- źródła poznawcze – zbiór traktatów (Sekretariat ONZ)- podstawa wyrokowania sądów międzynarodowych: MTS, ogólne zasady prawa, orzecznictwo i doktryna w

charakterze środka pomocniczego; strony mogą przyjąć za podstawę wyrokowania zasady słuszności (ex aequo et bono)

Umowa międzynarodowa- Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowych – wiedeńska z 1969- w formie pisemnej, między państwami, regulowane prawem międzynarodowym- kontrahentami umów mogą być także inne podmioty prawa międzynarodowego – przepisy konwencji nie mają

zastosowania do takich umów- umowy prawotwórcze , umowy-kontrakty – brak praktycznego uzasadnienia- różne nazwy: traktaty (umowy o większym znaczeniu, w uroczystej formie), układ, konwencja, pakt, porozumienie,

protokół, deklaracja, akty końcowy konferencji, konkordat – może być zawarta w formie wymiany not- umowy dwustronne (bilateralne), wielostronne (multilateralne)- wielostronne: otwarte (klauzula dopuszczająca przystąpienie innych państw bez potrzeby uzyskiwania zgody

dotychczasowych kontrahentów – wystarcza jednostronne oświadczenie państwa przystępującego), zamknięte; półotwarte (otwarte tylko dla określonej kategorii państw albo tylko dla państw, które spełniają określone warunki)

- umowy państwowe (wymagane przez głowę państwa), rządowe (zatwierdzenie przez RM), resortowe (właściwość jednego ministra)

- podział umów na polityczne, gospodarcze i administracyjne- traktaty pokoju – regulują stosunki między państwami, które przechodzą ze stanu wojny w stan pokoju; w traktatach

przymierza (sojuszniczych) – zobowiązują się do udzielenia sobie pomocy (zaczepne i obronne, obecnie tylko te drugie – umowy wzajemnej pomocy lub umowy gwarancyjne), traktaty przyjaźni

- forma- elementy: tytuł umowy, i n w o k a c j a (wezwanie do Boga), i n t y t u l a c j a (wymienienie państw), a r e n g a

(określenie przyczyn, wspólnych wartości), n a r r a c j a (opis czynności, wydarzeń, okoliczności), d y s p o z y c j i (właściwa treść umowy), k o r r o b o r a c j a (wzmocnienie umowy), data, miejsce, podpisy, pieczęcie

- reguła alternatu – na pierwszym miejscu państwo, dla którego przeznaczony jest dany egzemplarz umowy; w przypadku umów wielostronnych – porządek alfabetyczny, podobnie podpisy, lub wg reguły pêle-mêle (składają podpis w dowolnie wybranym miejscu pod umową)

- język: umowy dwustronne: 2 języki (oba autentyczne), Karta NZ (angielski, chiński, francuski, hiszpański, rosyjski – wszystkie jednakowo autentyczne)

- porozumienie dżentelmeńskie – ważne zobowiązania ustneProcedura zawierania- I – przygotowanie: wymiana not lub rokowania; na konferencji – głosowanie, 2/3 państw obecnych i biorących

udział w głosowaniu- często opracowywane przez organizacje międzynarodowe- przyjęcie przez konferencję – zastępuje niekiedy podpisanie umowy, wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

2

- II – parafowanie (złożenie przez pełnomocników parafy – potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, że jest on autentyczny i nie można w nim czynić zmiany)

- podpisanie umowy – nadaje umowie charakter prawnie wiążący, ale tylko te, które nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

- pełnomocnictwa – przedstawiciel, który przedstawi odpowiednie dokumenty lub z praktyki wynika, że państwa pragną uważać daną osobę za przedstawiciela

- bez pełnomocnictw: szefowie państw, msz, szefowie misji dyplomatycznych, przedstawiciele akredytowani przez państwa lub na konferencji międzynarodowej

- czynności dokonane przez osoby nieupoważnione do reprezentowania państwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone

- PL – pełnomocnictwa: msz, premier, Prezydent RP- ratyfikacja- dawniej – dochodzi do skutku z chwilą jej podpisania- zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, w przypadku umów ważniejszych – zgoda parlamentu- pozostałe – szef państwa, rząd lub ministrowie- nie podlegają ratyfikacji: deklaracje o treści politycznej, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane

w czasie wojny przez dowódców wojskowych (k a r t e l e )- zazwyczaj – klauzule ratyfikacyjne w umowie- ratyfikacja: jeśli umowa przewiduje, jeśli w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się na ratyfikację,

podpisano przez przedstawiciela z zastrzeżeniem ratyfikacji, zamiar podpisania z zastrzeżeniem – z treści pełnomocnictw lub wyrażony w czasie negocjacji

- brak ratyfikacji – umowy nie są wiążące dla państw; po podpisaniu państwa powinny powstrzymać się od czynności, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonanie umowy po jej ratyfikacji

- odmowa ratyfikacji oznacza, że umowa nie została zawarta – państwa nie mają obowiązku ratyfikowania umów- wymiana dokumentów ratyfikacyjnych – wywołuje skutki międzynarodowoprawne, gdy o jej dokonaniu zostaną

formalnie powiadomione państwa umawiające się – wymiana dokumentów ratyfikacyjnych- jeżeli wymaga zatwierdzenia – strony notyfikują wzajemnie fakt zatwierdzenia- w przypadku umów wielostronnych – dokumenty składane u depozytariusza (państwa, na terenie którego umowę

podpisano lub w Sekretariacie ONZ; swoboda wyznaczania depozytariusza – jedno lub kilka państw, organizacja międzynarodowa, szef organu administracyjnego organizacji, funkcja o międzynarodowym charakterze i w sposób bezstronny)

- wejście w życie – z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych, złożenia dokumentów ratyfikacyjnych, z chwilą podpisania umowy, powiadomienia o jej zatwierdzeniu; najczęściej sama określa datę wejścia w życie

- można postanowić, że stosuje się ją przed ratyfikacją; jeżeli brak zapisów o wejściu w życie – w dniu dojścia jej do skutku

- przystąpienie do umowy – akcesja do umowy międzynarodowej- adhezja – przystąpienie do części umowy, może być dokonane w sposób nieformalny lub nawet milczący- z chwilą przystąpienia państwo nabywa prawa i obowiązki stron - rejestracja i publikacja umów: obowiązek rejestracji w ONZ; w innym wypadku – niemożność powoływania się na

umowę wobec jakiegokolwiek organu ONZ; publikacja – sekretariat ONZ w zbiorze traktatów (Treaty Series)- typowe klauzule: wzajemności (zobowiązanie do traktowania obywateli w sposób, w jaki strona sama traktuje

obywateli), narodowa (zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli tak, jak traktuje własnych – bez praw politycznych), największego uprzywilejowania (przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną w przyszłości jakiemukolwiek trzeciemu państwu), arbitrażowa (koncyliacyjna – przekazywanie wszelkich sporów do sądu rozjemczego lub komisji koncyliacyjnej)

- obowiązywanie: lex retro non agit- wszystkie strony umowy wcześniejszej stronami późniejszej – umowa wcześniejsza ma zastosowanie tylko w

zakresie, w jakim jej postanowienia nie są sprzeczne z późniejszą- umowy, w których strony umowy późniejszej nie obejmują wszystkich stron umowy wcześniejszej - umowa

wcześniejsza ma zastosowanie tylko w zakresie, w jakim jej postanowienia nie są sprzeczne z późniejszą- w stosunkach między państwami, które jest stroną obu umów, a państwem, które jest stroną jednej – wzajemne

prawa i obowiązki określa ta umowa, której oba państwa są stronami- obie umowy zachowują moc obowiązującą- strony mogą same podporządkować jedne umowy innym- pierwszeństwo zobowiązań wynikających z Karty NZ- zastrzeżenia – (rezerwacje) dotyczące poszczególnych postanowień- dopuszczalne, chyba że zakazane przez dany traktat, traktat postanawia, że tylko określone zastrzeżenia mogą być

czynione lub zastrzeżenia są niezgodne z celem traktatu- zastrzeżenia, na które umowa zezwala, nie wymagają przyjęcia przez pozostałe państwa, chyba że umowa tak

postanawia albo z ograniczonej liczby państw negocjujących oraz przedmiotu i celu umowy

3

- gdy umowa jest aktem konstytucyjnym organizacji – zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez właściwy organ tej organizacji

- przyjęcie zastrzeżenia – wyraźne lub milczące- zgłoszenie sprzeciwu przez inne państwo – skutkiem niestosowanie postanowień, których dotyczy zastrzeżenie- jeżeli państwo w sposób niedwuznaczny wyrazi swój zamiar, by umowa w całości nie weszła w życie w stosunkach

między nią a państwem zastrzegającym – wówczas umowa nie jest stosowana- formowane na piśmie, zakomunikowane umawiającym się państwom i państwom upoważnionym, by stać się stroną

umowy- zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich: wiąże strony i nie wpływa na sytuację prawną państw

trzecich (pacta tertiis nec prosunt nec nocent)- ustanowienie obowiązków dla państwa trzeciego nie może nastąpić bez jego zgody – nie można jej domniemywać,

wyjątek: ustanowienie obowiązków wobec państwa-agresora- ustanowienie praw dla państw trzecich – zgoda jest domniemana; państwo trzecie nie może domagać się wykonania

umowy zawartej przez inne państwo na jego korzyść, chyba że państwa te przyznały mu takie prawo- nieważność umów: przymus (zastosowanie przymusu wobec przedstawicieli państwa: zgoda na związanie umową

jest pozbawiona wszelkich skutków prawnych; ew. dopuszczalny przymus w stosunku do państw; nieważna jest umowa zawarta w wyniku groźby lub użycia siły z pogwałceniem zasad KNZ), błąd (error, przyczyną nieważności, jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą umową – chyba że państwo samo przyczyniło się do powstania błędu), podstęp (umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa negocjującego; bezpośrednie lub pośrednie przekupienie przedstawiciela przez inne państwo – możliwość uchylenia się od skutków umowy)

- państwo może domagać się uznania umowy za nieważną, jeśli pogwałcenie prawa było oczywiste, dotyczyło przepisu prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu – w innych sytuacjach nie można się powoływać na fakt zawarcia umowy z pogwałceniem przepisów dotyczących kompetencji zawierania umów

- jeżeli pełnomocnictwo zawierało szczególne ograniczenie, przedstawiciel się z nim nie liczył – jeżeli ograniczenie przed wyrażeniem zgody było podane do wiadomości pozostałym państwom negocjującym

- państwo nie może powoływać się na fakty, jeżeli się na nie zgodziło wyraźnie lub pogodziło się z ważnością umowy

- wypowiedzenie lub zawieszenie umowy powinno być pozostałym stronom umowy notyfikowane (sprzeciw innych państw możliwy do 3 miesięcy); w przypadku nieważności na skutek kolizji z ius cogens – MTS, procedura koncyliacyjna

- ius cogens – normy prawne o znaczeniu tak istotnym da społeczności międzynarodowej, że mają moc obowiązującą bezwzględną i nie mogą być uchylone żadną umową międzynarodową: zakaz użycia siły, zakaz interwnecji, zasada wolności morza otwartego, zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, handlu niewolnikami, kobietami, dziećmi – normy przyjęte i uznane przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dopuszczalne

- wygaśnięcie umowy: umowa pociąga za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc) – nieważność – od samego początku nieważna (ex tunc)

- z przyczyn zawartych w umowie: upływ czasu, spełnienie warunku rozwiązującego, wypowiedzenie- inne przyczyny: zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą (actus contrarius), całkowite wykonanie umowy, trwała

niemożność wykonania umowy lub trwałe zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wypełnienia umowy (czasowa – zawieszenie umowy), niezgodność z nowo powstała imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens), pogwałcenie – istotne naruszenie (w przypadku traktatu wielostronnego – uznanie go za wygasły w stosunkach z państwem winnym naruszenia bądź w stosunkach z wszystkimi stronami), zasadniczą zmianę okoliczności (klauzula rebus sic stantibus; istnienie okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody, zmiana spowodowała radykalne przekształcenie zakresu obowiązków – nie dotyczy w przypadku umów granicznych lub jeżeli zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje)

- wypowiedzenie umowy: wypowiedzenie umowy, w której brak klauzuli wypowiedzenia, tylko wówczas, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taką możliwość albo charakter umowy pozwala domniemywać prawo wypowiedzenia

- klauzule prolongacyjne- brak klauzul – notyfikacja co najmniej 12 miesięcy naprzód, na piśmie- zawieszenie stosowania umowy: zwalnia strony z obowiązku wypełnienia postanowień umowy, nie wpływa

jednak na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami; państwo nie powinno przeszkodzić wznowieniu stosowania umowy

- zawieszenie: pogwałcenie umowy, niemożność wykonania, zasadnicza zmiana okoliczności - wybuch wojny – nie tracą mocy umowy wielostronne, ich moc obowiązująca ulega zawieszeniu w stosunkach

między państwami wojującymi, po przywróceniu pokoju nadal są stosowane; niektóre typy umów zachowują moc w trakcie wojny: ustanawiające stan rzeczy, powołujące do życia organizację międzynarodową, z klauzulą obowiązywania w stanie wojny)

4

- środki zabezpieczające wykonanie umów – przysięga, zakładnicy, zastaw (dawniej)- obecnie: okupacja pokojowa, oddanie w zastaw pewnych źródeł dochodów, umowy lub deklaracje gwarancyjne- kontrola wykonania umów dla zapewnienia skuteczności- interpretacja: szkoła subiektywistyczna (ustalenie prawdziwej woli umawiających się stron), szkoła

obiektywistyczna/tekstualna (badany sam tekst umowy), szkołą teleologiczna/funkcjonalna (badanie szczególnego znaczenia przedmiotu lub celu; tendencja do wykładni rozszerzającej)

- największa waga interpretacji samych stron (autentyczna), dokonana przez sądy międzynarodowe (sądowa), organy organizacji międzynarodowej, poszczególnych prawników (doktrynalna) lub przez jedno z państw (urzędowa)

- konwencja wiedeńska – uwzględnianie kontekstu umowy – oprócz tekstu ze wstępem i załącznikami także porozumienia osiągnięte między stronami w związku z zawarciem (należy brać pod uwagę także późniejsze porozumienia, praktykę i odpowiednie normy)– oraz przedmiotu i celu

- okoliczności i prace przygotowawcze jako pomocnicze środki interpretacji - akty jednostronne: notyfikacja (oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu prawa międzynarodowego o

pewnym wydarzeniu, z którym prawo łączy określone skutki prawne); uznanie (stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego), protest (stwierdzenie przez państwo, że określona czynności lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym – ma zawsze charakter fakultatywny), zrzeczenie się (renoncitation, akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych praw – w sposób wyraźny, nie może być domniemane),

Zwyczaj międzynarodowy- do wykształcenia: praktyka (usus) i przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem (opinio iuris vel necessitatis)- norma traci moc obowiązującą na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej lub odstąpienia państw od jej

praktykowania (odwyknięcie – desuetudo) – w drodze wykształcenia przeciwnego zwyczaju może utracić moc obowiązującą norma prawa umownego

- możliwość istnienia zwyczajów obowiązujących państwa pewnego regionu- podstawą mocy obowiązującej jest zgoda państwa – zazwyczaj zwyczaj jako milcząca zgoda (tacitus consensus)- reguły kurtuazji międzynarodowej nie mają charakteru prawnego

Inne źródłaOrzecznictwo sądów międzynarodowych- sąd nie może oprzeć orzeczenia na poprzednich wyrokach – jedynie może wykorzystać dla ustalenia treści nie dość

jasnej normyDoktryna- jako środek wyjaśniający i precyzujący przepisy prawa; nie może nadać regule postępowania charakteru normy

prawnej- jako środek pomocniczy dla MTSUstawodawstwo państw- nie może nakładać obowiązków na inne państwa – jedynie funkcje przepisów wykonawczych Ogólne zasady prawa- MTS nigdy nie oparł orzecznictwa wyłącznie na ogólnych zasadach uznanych przez narody cywilizowaneUchwały organów organizacji międzynarodowych- rezolucje ZO – prawo wewnętrzne organizacji- miękkie prawo międzynarodowe – uchwały organów organizacji międzynarodowych, porozumienia

międzypaństwowe, umowy nieratyfikowane lub niezatwierdzone- np. akt końcowy KBWE

Kodyfikacja prawa międzynarodowego- 13 konwencji haskich – 1907, deklaracja londyńska – 1909- Komisja Prawa Międzynarodowego – od 1949

PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO - podmiot prawa – musi legitymować się zdolnością prawną, zdolnością do czynności prawnych, możliwością

bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków oraz zdolnością występowania w stosunkach międzynarodowych- zdolność = utrzymywanie stosunków, uczestniczenie w organizacjach, zawieranie umów, występowanie z

roszczeniami- podmiotowość posiadają, oprócz państw, suwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych: organizacje, Stolica

Apostolska- podmioty suwerenne/państwa – pierwotny charakter, zakres ich zdolności jest pełny- podmioty niesuwerenne – charakter pochodny i ograniczony – podmiotowość rezultatem nadania lub uznania- korporacje wielonarodowe nie mają zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych (kościoły,

partie, organizacje pozarządowe, osoby fizyczne i ich grupy – ich działania wykraczają poza granice kraju)

5

- sama zdolność prawna nie wystarcza do nabycia podmiotowości prawnej – np. naród walczący o niepodległość uzyskuje podmiotowość dopiero w momencie wykształcenia zrębów swej państwowości; przy uznaniu za stronę wojującą – nadanie częściowej podmiotowości

Państwo- ludność , terytorium, władza najwyższa- zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami - wymóg posiadania efektywnego, ustabilizowanego rządu – efektywne funkcjonowanie organizacji politycznej

najważniejszą okolicznością dla powstania i istnienia państwa- suwerenność – zdolność do samodzielnego, niezależnego od jakiegokolwiek innego podmiotu, występowania w

stosunkach międzynarodowych – jej istnienie jest formalnym kryterium podmiotowości; J.J. Rousseau – wyłączność, autonomia, pełnia kompetencji; L. Ehrlich – samowładność, całowładność

- naród nosicielem suwerenności – suwerenność państwa przejawem zwierzchnictwa narodu- powstanie – czysty stan faktyczny: w wyniku wojny lub procesu pokojowego; przez oderwanie, wyodrębnienie,

rozpad innych podmiotów, połączenie, na terytorium stanowiącym res nullis- uznanie prawa narodów do samostanowienia - XX wiek: dekolonizacja, system mandatowy (LN), system powierniczy (ONZ)- państwa mogą dokonywać legalności powstania państwa- sukcesja – przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium; rezultat zmiany zwierzchnictwa

terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego - w odniesieniu do traktatów : w odniesieniu do wielostronnych: t e o r i a t a b u l a r a s a lub t e o r i a

p r a w a w y b o r u ; w odniesieniu do dwustronnych – umowa obowiązuje, jeśli obie strony się na to zgadzają (2-letni okres na zajęcie stanowiska – „prawo do namysłu”); swoboda w tym zakresie ograniczona zasadą trwałości granic, przechodzą również zobowiązania zlokalizowane terytorialnie, nie można uwolnić się od obowiązków i zakazów wynikających z norm o charakterze ius cogens; z a s a d a f a k u l t a t y w n o ś c i s u k c e s j i w przypadku nowych państw niepodległych, z a s a d a o b l i g a t o r y j n o ś c i k o n t y n u a c j i f a k t ó w w przypadku zjednoczenia/rozpadu

- w odniesieniu do długów państwowych : z a s a d a d o b r e j w i a r yRodzaje państw- jednolite – występują na zewnątrz jako jeden podmiot; nie ma podziału suwerenności w przypadku podziału

administracyjnego- złożone – podział suwerenności między całość i części składowe; podział na państwa związkowe (całość

podmiotem prawa międzynarodowego, części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stosunków zewnętrznych) i związki państw (podmiotami prawa międzynarodowego są części składowe, a całości w ogólne nie ma albo ma ograniczoną zdolność)

- federacja – istotą posiadanie centralnych organów, w związku z czym występuje państwo jako jeden podmiot; części federacji nie są podmiotami prawa międzynarodowego; Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela, USA, Szwajcaria, RFN

- konfederacja – luźny związek państw oparty na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej; z reguły brak centralnej władzy wykonawczej, państwa pozostają suwerennymi i samodzielnymi podmiotami; związek może mieć ew. ograniczoną podmiotowość

- ZSRR – związkowe państwo wielonarodowe- Wspólnota Niepodległych Państw – członkami państwa suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną- Wspólnota Narodów (Commonwealth) – specyficzna organizacja międzynarodowa, szczególna forma

prawnomiędzynarodowych stosunków (w skład dominia, republiki, samodzielne monarchie; monarcha brytyjski jako głowa państwa lub głowa wspólnoty) – niegdyś: teoria inter se – spory między członkami niepoddawane pod rozstrzygnięcia międzynarodowego trybunału; więzy ekonomiczne, prawne

- państwa ograniczone w zdolnościach do czynności prawnych: zależne (zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu – przejęcie reprezentacji zewnętrznej jednego państwa przez inne, występujące w jego imieniu; nie pozbawia podmiotowości; protektorat (międzynarodowy i kolonialny – Bhutan), państwa wasalne (Andora do niedawna); minipaństwa – Liechtenstein (Szwajcaria), Monako (Francja), San Marino (Włochy) (maleńkie terytorium, niewielka liczba ludności)

- państwa trwale neutralne – za gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej państwo zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do wojen, z wyjątkiem samoobrony (dlatego może utrzymywać armię) – wyłączenie możliwości przystępowania do sojuszy i organizacji wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, zakaz udostępniania terytorium na bazy wojskowe – status trwałej neutralności musi być zaakceptowany i zagwarantowany przez inne państwa (Austria, Szwajcaria)

Inne podmioty prawa międzynarodowego podmiotowość narodu – prawo do samostanowienia, zasada narodowości; naród, który w trakcie walki

narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do

6

reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem prawa międzynarodowego – państwo in statu nascendi

podmiotowość organizacji międzynarodowych: uznawane za podmiot, posiadają zdolność do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej: prawo zawierania umów, prawo legacji, ponosi odpowiedzialność i sprawuje opiekę w stosunku do własnych funkcjonariuszy, korzysta z przywilejów i immunitetów, może występować do MTS, stosować sankcje – działalność określona przez prawo międzynarodowe

- podmiotowość ma charakter pochodny, korzysta z podmiotowości w zakresie ustalonym przez państwa- nie ma woli, która byłaby autonomiczną, niezależną od woli państw członkowskich; nie tworzy prawa

międzynarodowego w zakresie, w jakim tworzą państwa; nie wszystkie organizacje podmiotami podmiotowość Stolicy Apostolskiej – na podstawie traktatów laterańskich z 1929 teren państwa-miasta Watykan;

stąd dwoistość podmiotowości – jeden podmiot – S.A., który ma jednak uregulowaną wedle własnego uznania możliwość występowania jako Państwo-Miasto Watykan

podmiotowość osób fizycznych i prawnych: istnienie norm adresowanych do osób fizycznych, posiadanie praw i obowiązków niezależnie od ich sporadyczności, nie wystarcza do uzyskania podmiotowości – prawa i obowiązki należy uzyskiwać lub zaciągać poprzez własne działania

- prawo petycji- uzyskanie podmiotowości teoretycznie jest możliwe Uznanie międzynarodowe - akt prawny, w którym podmiot prawa międzynarodowego stwierdza istnienie pewnych faktów oraz przyznaje im

określone skutki prawnej- przedmiotem uznania: państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród- rodzaje uznania: indywidualne, kolektywne (przez grupę państw); wyraźne i dorozumiane (notyfikowane lub

wynika z faktów konkludentnych – nie można domniemywać z faktu wspólnego uczestniczenia w organizacji międzynarodowej, umowie lub negocjacjach i konferencjach)

- uznanie de facto (ograniczone i niepełne – warunkowe i odwołalne) i de iure (bezwarunkowe i nieodwołanlne) - uznanie w sferze swobodnej decyzji poszczególnych członków społeczności międzynarodowej - uznanie państwa – kryterium jest efektywność: stabilność, skuteczność władzy najwyższej nowo powstałego

państwa, zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych - uznanie przedwczesne – uzależnione od politycznych implikacji – zakaz przedwczesnego uznania; gdy udzielone

mimo istnienia poważnych wątpliwości co do stabilności i trwałości; stanowi naruszenie prawa międzynarodowego- warunkiem i podstawą uznania państwa jest istnienie określonych elementów faktycznych, składających się na

efektywność nowego porządku prawnego; - ma znaczenie polityczne i prawne; skutki: zarejestrowanie i zaakceptowanie nowego państwa, nawiązanie

stosunków dyplomatycznych, stwierdzenie kompetencji organów i przedstawicieli, przyznanie immunitetów, możliwość występowania przed sądami

- teoria konstytutywna – skutki powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego – nabycie podmiotowości zależy od uznania

- teoria deklaratoryjna – skutki prawne mają miejsce, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez prawo warunki – nabycie prostą konsekwencją uzyskania efektywności

- uznanie rządu – kryteria obiektywne i subiektywne/prawne i polityczne- warunkiem wystarczającym – efektywność; prawo międzynarodowe nie uzależnia powstania kompetencji

rządowych ani do sposobu powstania rządu lub jego składu, hołdowania ideologii, zajmowania przychylnego stanowiska, wykonywania zobowiązań wobec państw trzecich

- przeciwną zasadą – zasada legitymizmu, nieuznawanie rządów, które nie mogą powołać się na legitymację prawną- efektywność – rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludności; milczące lub wyraźne

poparcie ludności, zdolność do wykonywania zobowiązań międzynarodowych - doktryna Tobara – doktryna legitymizmu demokratycznego- doktryna Estrady – specjalny akt uznania nowego rządu zbędny- rządy na emigracji – uznanie w przypadku efektywności, kierowanie walką z okupantem, posiadanie własnych sił

zbrojnych, kierowanie ruchem oporu; traci kompetencję, jeżeli nie odzyska władzy na terytorium, które przestało być okupowane (nowy rząd ma sprawować efektywną władzę przy poparciu ludności)

- uznanie za stronę wojującą – ruch niepodległościowy, wojna domowa, powstanie przekształcają się w konflikt o charakterze międzynarodowym

- kryteria obiektywne: powstańcy mają własny rząd, organizację wojskową, rząd kontroluje część terytorium, powstanie lub rewolucja przybrały formę działań wojennych, w których siły powstańcze, działające w sposób zorganizowany pod jednolitym dowództwem, przestrzegają przewidzianych przez prawo sposobów prowadzenia

- kryteria subiektywne – prawdopodobieństwo sukcesu, istnienie bezpośredniego własnego interesu- konsekwencje – nabycie przez grupę powstańców obowiązków państwa prowadzącego wojnę; podmioty uznające –

neutralność; zmiana odpowiedzialności międzynarodowej

7

- uznanie za powstańców – grupa walczy dopiero o stworzenie warunków do powołania własnych organów rządowych, nie ma pod swą rzeczywistą władzą części terytorium, siły jej nie działają pod jednolitym dowództwem bądź nie przestrzegają obowiązujących sposobów prowadzenia wojny

- uznanie – powstańcy nie są traktowani jako przestępcy, państwa trzecie nie mają obowiązku zachowania neutralności

Odpowiedzialność międzynarodowa państwa- tendencja konserwatywna – odpowiedzialność państwa za szkody poniesione na jego terytorium przez cudzoziemca - tendencja postępowa – odpowiedzialność za naruszenie zakazu uciekania się do wojny, za zbrodnie

międzynarodowe – obecnie przeważa - źródła odpowiedzialności – tylko w konsekwencji naruszenia zobowiązania międzynarodowego- z działania lub zaniechania- naruszenia: przynoszące szkodę jakiemuś innemu państwu lub wyrządzające istotną szkodę całej społeczności

międzynarodowej - zbrodnie – takie bezprawne działania, które powodują naruszenie zobowiązania międzynarodowego istotnego dla

ochrony fundamentalnych interesów całej społeczności międzynarodowej; inne formy bezprawnej działalności – delikty

- zbrodnia – nieuznawanie legalności sytuacji, jaka powstała w jej wyniku, nieudzielanie państwu-sprawcy pomocy w utrzymywaniu sytuacji, jaka powstała w wyniku działań, współdziałanie z innymi państwami w wykonywaniu obowiązków

- początkowo – odpowiedzialność na zasadzie winy- obecnie – koncepcja odpowiedzialność obiektywnej – ponosi państwo, któremu można przypisać naruszenie

normy, bez potrzeby ustalania, czy jakiś organ ponosi winę za naruszenie, czy nie- odpowiedzialność bezpośrednia (pierwotna) – państwo ponosi odpowiedzialność za swe własne działanie -

odszkodowanie- odpowiedzialność pośrednia (pochodna) – odpowiedzialność za akty poszczególnych osób prywatnych – ukaranie

winnych lub skłonienie ich do naprawienia szkód (państwo odpowiada za zaniechanie, niepodjęcie przez organy działań, które zapobiegałyby naruszeniu prawa)

- jeżeli państwo nie czyni nic, by ukarać winnych, odpowiedzialność pośrednia zmienia się w bezpośrednią- państwo odpowiada nie tylko za własne, przynoszące szkodę działania, lecz również za działania obywateli, a nawet

cudzoziemców przebywających na jego terytorium- państwo ponosi odpowiedzialność za czynności funkcjonariuszy, przekraczających kompetencje, chyba że

przekroczenie było oczywiste; odpowiada za sprzeczne z kompetencją czynności przedstawicieli dyplomatycznych; w czasie wojny strona odpowiedzialna za każdy czyn osób wchodzących w skład sił zbrojnych

- odpowiedzialność za działania lub zaniechania władzy ustawodawczej, za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z zobowiązaniami międzynarodowymi

- odpowiada za akty sądów sprzeczne z prawem międzynarodowym – niezależnie, czy działania sadów były wynikiem omyłki, czy świadomego działania

- odpowiedzialność za bezprawne działania osób prywatnych, skierowane przeciwko innemu państwu lub cudzoziemcom

Formy odpowiedzialności- polityczna, materialna i moralna (kwestionowana) - reparacje (naprawienie szkody – w adekwatnej formie)- naprawienie szkody przez restytucję (przywrócenie stanu poprzedniego, jaki istnia przed nastapieniem deliktu) lub

odszkodowanie (gdy restytucja niemożliwa; zapłacenie sumy lub danie ekwiwalentu; powinno obejmoać utracone odsetki; prawo nie dopuszcza kar pieniężnych jako formy zadośćuczynienia)

- satysfakcja (wyrażenie dezaprobaty wobec aktów jednego państwa skierowanych przeciwko czci i honorowi innego państwa)

- sankcja (zbrodnie; wobec państw dopuszczających się aktów agresji; ekonomiczne i wojskowe – RB, także inne organizacje międzynarodowe)

ORGANY PAŃSTWA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH- organy państwa w stosunkach międzynarodowych – wewnętrzne (mające siedzibę na terytorium państwa;

konstytucyjne i konwencyjne specjalne) i zewnętrzne (poza granicami; przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, handlowe, przy organizacjach, misje wojskowe, urzędy konsularne)

Organy wewnętrzne- Głowa państwa – jej pozycja w stosunkach międzynarodowych określana wg norm zwyczajowym jako ius

repraesentationis omnimodae (nieograniczone, pełne praw reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych); zespół przywilejów i immunitetów składających się na „immunitet suwerena”

8

- nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i cywilnej (z pewnymi wyjątkami) – rozciągnięte na rodzinę i osoby towarzyszące (świtę); szef państwa bezwzględnie nietykalny – przywilej rozciągnięty na rezydencję, pojazdy, środki lokomocji i korespondencję

- zakaz uprawiania propagandy dyfamacyjnej wymierzonej przeciw szefom państw- parlament – wymiany parlamentarzystów, Unia Międzyparlamentarna- rząd i szef rządu – (szef) prawo zawierania umów międzynarodowych, prowadzenia rokowań, oświadczania woli

państwa bez specjalnych pełnomocnictw- minister spraw zagranicznych – reprezentacja państwa (prowadzi rokowania dwustronne i wielostronne,

podpisuje umowy bez specjalnych pełnomocnictw; jego oświadczenia ustne i pisemne są wiążące dla państwa - casus Ihlena)

- utrzymuje stały kontakt z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi- wszystkie sprawy urzędowe z państwem przyjmującym, poruczone misji – załatwiane z MSZ- powołuje własnych i przyjmuje obcych chargés d’affaires, mianuje radców, sekretarzy, attachés- wystawia listy komisyjne, udziela exequatur konsulom- korzysta z przywilejów i immunitetów, jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznym; jego ranga

odpowiada co najmniej ambasadorowi - minister gospodarki – inicjowanie polityki państwa, jej realizacja oraz koordynacja działań w zakresie stosunków

gospodarczych; tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicąOrgany zewnętrzne

Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne- 2001 – 116 przedstawicielstw - w starożytnej Grecji – kapłani zwani kerykes, później posłowie (presbejs) wraz z heroldami - urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa, mają charakter przedstawicielski, korzystają z

przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu- konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961, normy zwyczajoweMisje specjalne- dla załatwienia określonych spraw – specjalne lub ad hoc- cele – polityczne, ceremonialne, techniczne, misje na konferencje międzynarodowe - wysłanie z chęci użycia dla załatwienia określonej sprawy osoby mającej szczególne kwalifikacje albo cieszącej się

dużym autorytetem i uznaniem- ambasadorowie wędrujący – osoba wysłana dla przedstawienia stanowiska lub zbadania opinii- wysłanie w drodze uzgodnienia; reprezentuje państwo; spraw misji z reguły wcześniej znana drugiej stroniePrzedstawicielstwa handlowe- obok reprezentacji interesów państwa, działania na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych – badanie sytuacji

ekonomicznej kraju pobytu, przygotowywanie umów, pomoc przedsiębiorstwom - działają pod nadzorem szefa misji dyplomatycznejPrzedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych- cele: stały kontakt z sekretarzem organizacji, szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, utrzymywanie

stosunków i uzgadnianie stanowiska z innymi państwami członkowskimi w okresach między posiedzeniami i sesjami organów; ponadto, na podstawie konwencji: negocjacje z organizacją i w jej obrębie, ochrona interesów państwa, popieranie realizacji celów i zasad organizacji

- precedencja wg porządku alfabetycznego nazw krajów używanych w organizacji - 1975 – konwencja o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi (Wiedeń)Urzędy konsularne- w stopniu węższym, ograniczonym – reprezentują państwo w stosunkach zewnętrznych- zadania: ochrona interesów obywateli, ochrona interesów państwa, popieranie przyjaznych stosunków między

państwami- konsul reprezentuje skonkretyzowane interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach- tendencja do zrównania z dyplomatamiMisje wojskowe- działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa (w szerszym

znaczeniu – organem zewnętrznym wszelkie zorganizowane siły zbrojne poza granicami)- na obszarze morza otwartego nie tylko jako organy, ale również mają uprawnienia władcze w stosunku do statków

innych bander – jako organy społeczności międzynarodowej- rodzaje: doraźne i stałe; mające uprawnienia do ogólnej reprezentacji (zamiast przedstawicielstw) i wysłane na

podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej (ograniczone zadania – do sfery militarnej)- wojskowy personel kierowniczy misji korzysta z pełnych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

9

Stosunki dyplomatyczneNormy regulujące- zespół norm prawa międzynarodowego, wyodrębnionych jako prawo dyplomatyczne; ponadto normy o charakterze

kurtuazyjnym i normy prawa wewnętrznego- konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych – 1961- zakaz dyskryminacji w stosunkach dyplomatycznym- wskazuje minimum, od którego strony mogą na zasadzie porozumień odchodzićUstanowienie stosunków dyplomatycznych- prawo legacji – prawo wysyłania własnych (czynne) i przyjmowania obcych (bierne) przedstawicieli

dyplomatycznych - ustanowienie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia- agrément – zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę; w przypadku odmowy nie ma obowiązku

podawania przyczyn odmowy; odmowa może mieć charakter generalny- listy uwierzytelniające – po agrément szef państwa (ambasador, poseł) lub msz (chargé d’affeires) wystawiają listy

uwierzytelniające i wprowadzające, składane głowie państwa lub msz w specjalnie uroczystej oprawie protokolarnej- akredytacja w kilku krajach – szef misji może mieć zgodę państw przyjmujących akredytację w więcej niż 1

państwie- w państwie, w którym szef misji nie ma stałej siedziby, misja może być kierowana przez charge d’affaire ad

interimFunkcje misji dyplomatycznej- reprezentowanie państwa (oświadczenia, wyjaśnienia, odpowiedzi przedstawicielstwa są wiarygodne, mają

charakter oficjalny, składane są na polecenie państwa wysyłającego, ponoszącego odpowiedzialność za przedstawicieli),

- ochrona jego interesów, prowadzenie rokowań (sprawowanie opieki nad obywatelami przebywającymi na terytorium państwa pobytu, kontrola realizacji obowiązujących umów),

- ustalanie warunków rozwoju, popieranie przyjaznych stosunków, ich rozwijanie, niekiedy funkcje konsularne- zbieranie informacji o państwie pobytu (zdobywane dopuszczalnymi środkami, możliwie pełne i rzetelne)Klasy szefów misji (3)- ambasadorowie i nuncjusze – akredytowani przy głowie państwa- posłowie nadzwyczajni i ministrowie pełnomocni, internuncjusze – akredytowani przy głowie państwa- chargés d’affaires (en pied i ad interim) – akredytowani przy msz- ministrowie-rezydenci – między posłami a chargés – nieprzewidziani przez konwencję wiedeńską- precedencja – pierwszeństwo między szefami placówek; wg daty urzędowej notyfikacji ich przybycia (kolejność

daty i czasu podjęcia ich funkcji) – liczone od momentu złożenia listów uwierzytelniających albo zawiadomieniu o przybyciu

Personel misji dyplomatycznej- personel dyplomatyczny – korzysta z przywilejów, immunitetów, z jakich korzysta szef misji; radcowie, sekretarze,

attachés (zwykli – dyplomaci najniżsi rangą, specjalni)- personel administracyjny i techniczny – kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze,

szyfranci- służba misji – personel obsługi (kierowcy, dozorcy, sprzątaczki)

Przywileje i immunitety dyplomatyczne- wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona przedstawicieli dyplomatycznychPodstawa:- teoria eksterytorialności – ambasada lub poselstwo cząstką państwa wysyłającego (zakrajowość)- teoria reprezentacji – reprezentant jako alter ego monarchy-suwerena; przedstawiciel dyplomatyczny

reprezentantem narodu, a skoro wszystkie państwa sobie równe, to organy jednego nie powinny podlegać drugiemu (par in parem non habet imperium)

- teoria funkcjonalna – warunkiem wykonywania zadań przez przedstawicieli jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów (gdyby podlegali jurysdykcji, nie mogliby funkcjonować niezależnie)

- oparcie przywilejów i immunitetów częściowo na teorii reprezentacji i funkcjonalnej Przywileje i immunitety misji (rzeczowe)- nietykalność – w aspekcie negatywny – bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają

prawa wstępu na jej teren; w aspekcie pozytywnym – nietykalność nakłada obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszania jej powagi

- rozciąga się na środki transportu misji, archiwa i dokumenty- prawo porozumiewania – porozumiewanie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego (kurierzy,

poczta kapitańska, fale radiowe) – nietykalność korespondencji urzędowej- zwolnienie od wszelkich opłat, podatków i należności pobieranych w związku z wykonywaniem funkcji oficjalnych

10

Przywileje i immunitety osobowe- nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego – zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu,

zatrzymywania czy aresztowania, obowiązek traktowania z należytym szacunkiem, przedsięwzięcia wszelkich środków dla ochrony, zapobieżenie zamachowi na osobę, wolność lub godność

- rozciąga się na rezydencję, akta, korespondencję i z ograniczeniami na mienie- porywanie dyplomatów jako zbrodnia prawa międzynarodowego- immunitet jurysdykcyjny – wyłączenie spod jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej (z wyjątkami)- może być uchylony przez państwo wysyłające (w sposób wyraźny_- zrzeczenie się immunitetu w sprawach cywilnych i administracyjnych nie oznacza zrzeczenia się immunitetu

egzekucyjnego- zwolnienie z opłat i podatków ; bagaż osobisty zwolniony od wszelkiej kontroli (chyba że istnieją do niej poważne

podstawy)- korzystający z przywilejów: członkowie rodzin, członkowie personelu- początek przywilejów z chwilą wjazdu na terytorium państwa przyjmującego (jeśli znajduje się na terytorium – od

chwili notyfikacji nominacji) do momentu opuszczenia kraju- przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na

terytorium państwa trzeciego (pod warunkiem, że znajduje się in transitu)Obowiązki wobec państwa przyjmującego- poszanowanie praw i przepisów państwa – przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu,

wyłączają jedynie właściwość sądów i zastosowania sankcji (nieszanujący – nota protestacyjna, uznanie za persona non grata, wydalenie); obowiązek szanowania państwa, jego ustroju i władz

- zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne - zakaz wykorzystywania pomieszczeń w sposób niezgodny z funkcjami misji Korpus dyplomatyczny- w węższym znaczeniu – wszyscy szefowie placówek; w szerszym – wszyscy zaliczani do personelu

dyplomatycznego - dziekan korpusu – najstarszy rangą przedstawiciel lub nuncjusz Stolicy Apostolskiej – obowiązki z zakresu sfery

protokolarnej i reprezentacyjnej- korpus pełni rolę ceremonialną Koniec misji dyplomatycznej- zakończenie na skutek notyfikacji - uznanie za persona non grata – odmowa dalszego uznawania przedstawiciela za członka misji- zakończenie misji na skutek wypadków losowych- dymisja - zerwanie stosunków dyplomatycznych (zakończenie działalności całej placówki np. przy ogłoszeniu stanu wojny,

rewolucji, zerwaniu stosunków)- szczególnym sposobem – podniesienie rangi misji (zmiana poselstwa w ambasadę)

Stosunki konsularne- normy regulujące – umowne i zwyczajowe, określane także przez normy prawa wewnętrznego; większa rola

konwencji dwustronnych- konwencje wielostronne (3), m.in. 1963 konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych- zwyczaj międzynarodowy- ustawodawstwo wewnętrzne – każde państwo określa pragmatykę służbową urzędników konsularnych, określa ich

prawa, obowiązki, rangi, wskazuje zadania- ustanowienie stosunków konsularnych – na podstawie wzajemnego porozumienia, z reguły towarzyszy zgodzie

na nawiązanie stosunków dyplomatycznych (ich zerwanie nie pociąga za sobą ipso facto zerwania konsularnych) - pełnienie funkcji przez misje nie wymaga zgody, jedynie notyfikacji- propozycje lokalizacji placówki konsularnej podlegają aprobacie państwa przyjmującego- listy komisyjne (patent) – wystawiane przez głowę państwa, premiera lub msz; propozycja co do osoby szefa,

podlega zatwierdzeniu; w przypadku zgody państwo udziela exequator (dopuszcza szefa placówki do pełnienia funkcji konsularnych)

- zakończenie funkcji konsularnych – zawiadomienie przez państwo wysyłające, cofnięcie exequator, notyfikacja przez państwo przyjmujące, że przestało daną osobę uznawać za członka personelu konsularnego; wydarzenia losowe, zerwanie stosunków (wojna, zmiany w podmiotowości, rewolucja)

- funkcje – kompetencje o charakterze ogólnym, opieka nad obywatelami państwa wysyłającego, kompetencje w sferze obrotu gospodarczego, żeglugi morskiej i powietrznej, kompetencje o charakterze prawnym i administracyjnym

- ochrona interesów państwa, popieranie rozwoju stosunków, wystawianie paszportów i wiz, udzielanie pomocy obywatelom

- immunitety i przywileje – węższe od dyplomatycznych

11

- placówki – prawo używania flagi i godła, nietykalność placówki konsularnej (domniemanie zgody w przypadku pożaru, katastrofy wymagającej akcji ratowniczej); prawo porozumiewania

- osobowe – funkcjonariusze nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (z wyjątkiem ciężkiej zbrodni), nie podlegają jurysdykcji sądowej lub administracyjnej w odniesieniu do czynności wykonywanych w toku pełnienia funkcji konsularnych; zwolnienia podatkowe i celne

- klasy szefów: konsulowie generalni, konsulowie, wicekonsulowie, agenci konsularni- korpus konsularny – w składzie wszyscy funkcjonariusze konsularni, na czele najstarszy szef placówki konsularnej

(najwcześniej otrzymał exequator)- konsulowie zawodowi – urzędnicy państwa- konsulowie honorowi – na podstawie umowy powoływani spośród mieszkańców państwa przyjmującego; stosunek

o charakterze prywatnoprawnym- konsul nie otrzymuje stałego uposażenia, prawo rekompensaty poniesionych wydatków- korzysta ze znacznie węższych przywilejów i immunitetów, zwolniony od wszelkich podatków i sum od państwa

wysyłającego- może zostać aresztowany i uwięziony

TERYTORIUM- rodzaje: podlegające suwerenności i niepodlegające suwerenności państwowej - wśród niepodlegających: res communis – nie można zawłaszczyć, wspólne dziedzictwo ludzkości (morza otwarte,

przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów) i res nullis – obszary niczyje, podlegające zawłaszczeniu- terytorium niezbędne do istnienia państwowości- zakaz wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu, zakaz stosowania siły – aktów skierowanych

przeciwko integralności terytorialnej czy terytorium innego państwaIstota prawna terytorium- teoria przedmiotowa : terytorium jako przedmiot (obiekt) władzy państwowej, własność oparta na zasadach prawa

publicznego lub jako suwerenność- teoria podmiotowa : państwo jako organizm quasi-biologiczny, terytorium – ciało; prawo do terytorium jako prawo

jednostki w stosunku do samego siebie- teoria przestrzenna : terytorium jako przestrzeń, w obrębie której władz istnieje i działa – granica władzy

państwowej, prawo do terytorium jako refleks panowania nad ludźmi; obszary niezamieszkane – nie mogą być terytorium

- teoria kompetencji : państwo porządkiem normatywnym; terytorium jako sfera kompetencji przestrzennej państwa, zakres obowiązywania jego porządku prawnego; w obrębie terytorium państwo – kompetencja dyskrecjonalna, niepodlegająca ograniczeniom

- przedmiot władzy państwowej, przestrzeń, w granicach której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń; terytorium stanowi podstawę wykonywania kompetencji państwowych poza jego granicami

Skład- przestrzeń lądowa (w niej rzeki, jeziora, zbiorniki wodne – wody śródlądowe), morska i powietrzna- enklawy i półenknklawy- zasięg zwierzchnictwa państwa w głąb ziemi determinowany możliwością eksploatacji- teoria przylegania i ciągłości- ochrona integralności na podstawie Karty NZ oraz Deklaracji KBWE (1975)Zwierzchnictwo terytorialne- z. terytorialne – uznanym, chronionym przymiotem, cechą wynikającą z suwerenności, formą jej wykonywania - aspekt pozytywny : sprawowanie w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu;

podporządkowanie władzy państwowej wszystkiego, co się na terytorium danego państwa znajduje i w jego obrębie zachodzi, podleganie wszystkich osób i bogactwa naturalnego kraju; zwierzchnictwo personalne – jednostka podlega prawu swojego kraju

- aspekt negatywny : zapobieganie wykonywania analogicznych funkcji ze strony innych podmiotów; wyłączność władzy państwowej – ekskluzywizm, nieprzenikliwość

- obowiązki: zakaz wyrządzania szkód innym państwom (obowiązek zapobiegania w obrębie terytorium przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej, zakaz używania terytorium w celu wyrządzenia szkody innym państwom); zasada dobrosąsiedztwa (niedopuszczanie do prowadzenia działalności zabronionej przez prawo międzynarodowej, zakaz zmiany spływu rzeki, budowania tamy, zanieczyszczania środowiska wodnego, gleby i atmosfery) – z tych powodów wykonywanie zwierzchnictwa ograniczone

- szczególne ograniczenia: demilitaryzacja (obowiązek zlikwidowania, zakaz budowy i utrzymywania urządzeń i obiektów wojskowych, zakaz utrzymywania sił zbrojnych); neutralizacja (umowne wyłączenie możliwości prowadzenia działań wojennych na danym terytorium); bazy wojskowe (władza terytorialna na terenie bazy, prawo łączności z bazą, pobyt na trenie bazy obcych sił zbrojnych), dzierżawa (udzielenie czasowej zgody na

12

wykorzystanie części terytorium; dopuszczalna, o ile ma równoprawny charakter, nie prowadzi do wyłączenia zwierzchnictwa terytorialnego, nie jest utrzymywana przez dzierżawcę wbrew woli suwerena)

Nabycie i utrata terytorium- pierwotne i pochodne- cesja – w rezultacie umowy transfer terytorium, jedno państwo przestaje, a drugie rozpoczyna wykonywać

zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem- jej podmiotem mogą być tylko państwa, ma charakter dwustronny- elementy: prawny (zawarcie umowy zobowiązującej) i faktyczny (opuszczenie terytorium i przejęcie przez drugie

państwo – w momencie rzeczywistego przekazania cesja staje się skuteczna)- efektywna okupacja (zawłaszczenie) – rzeczywista-faktyczna, dająca tytuł suwerenny, wywołująca określone

skutki w prawie międzynarodowym- przedmiotem – tylko terra nullis (niepodlegające lub porzucone terytorium lądowe)- efektywność zależy od dwóch czynników: charakteru okupowanego terytorium, stopnia zainteresowania

społeczności międzynarodowej- zasiedzenie – ciągłe i pokojowe wykonywanie praw suwerennych, skutki, gdy trwałe i stabilne; nabycie

suwerenności poprzez efektywne wykonywanie kompetencji państwowych- przyrost – wskutek działalności sił przyrody lub pracy człowieka- zawojowanie (podój) – wymóg ostateczności i nieodwracalności zawojowania; do I wojny światowej jako legalny

sposób nabycia; obecnie zakaz podboju- utrata terytorium: państwo przestaje na jakimś obszarze wykonywać swe kompetencje i porzuca je: derelikcjaGranice- linia, płaszczyzna, w obrębie której zawiera się terytorium państwowe- naturalne i sztuczne, orograficzne (uwzględniające ukształtowanie powierzchni), geometryczne (niezależnie od

rzeźby terenu) – astronomiczne (południki i równoleżniki)- proces kształtowania w trzech etapach: decyzja polityczna; delimitacja (ustalenie granicy w drodze umownej, opis

granicy i naniesienie na mapie: kompletna, precyzyjna i dokładna), demarkacja w terenie (szczegółowe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy państwowej w terenie, przeprowadzona przez komisję mieszaną; niekiedy redemarkacja)

- administracja granicy państwowej – pas drogi granicznej, strefa nadgraniczna, Straż graniczna – umowy dwustronne

- nienaruszalność granic – Deklaracja ONZ z 1970 roku, Deklaracja KBWE – uznanie istniejących granic i wyrzeczenie się roszczeń terytorialnych

Rzeki międzynarodowe- przepływające przez terytorium co najmniej 2 państw- rzeka żeglowna, mająca ujście do morza, na niej – swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw (kongres

westfalski z 1648 roku, kongres wiedeński, kongres paryski 1856, konferencja berlińska)- konwencja barcelońska (1921)- Dunaj (konwencja belgradzka 1948), Ren (konwencja mannheimska z 1868), Niger (konferencja berlińska z 1885),

Indus (1960), Amazonka (1978)Obszary morskie- wchodzące w skład terytorium państwowego (wody wewnętrzne, morze terytorialne) i morza otwarte- wody wewnętrzne – pas między brzegiem a linią podstawową (wewnętrzną granicą morza terytorialnego) – pełne

zwierzchnictwo terytorialne państwa- morze terytorialne – od linii podstawowej w kierunku morza otwartego do maksymalnie 12 mil – zwierzchnictwo

terytorialne ograniczone istnieniem prawa nieszkodliwego przepływu- 1982 – konwencja o prawie morza (Montego)W składzie terytorium państwowego:- wody wewnętrzne – wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza

terytorialnego:- z a t o k i m o r s k i e (brzegi należą tylko do 1 państwa, między naturalnym ujściami 24 mile), - z a t o k i h i s t o r y c z n e (nawet jeśli szerokość rozwarcia większa niż 24 mile – podstawą: długotrwałe,

efektywne wykonywanie zwierzchnictwa), - w o d y p o r t ó w (jako części wybrzeża; porty zamknięte – wojenne, rybackie, i otwarte – zasada swobodnego

dostępu na zasadzie wzajemności; wody portów – podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego – statki obcych bander podlegają jego jurysdykcji; redy – jako część morza terytorialnego);

- podlegają c a ł k o w i t e j i w y ł ą c z n e j w ł a d z y państwa nadbrzeżnego (nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, chyba że wcześniej było morzem terytorialnym lub otwartym)

- wody archipelagowe – prawo nieszkodliwego przepływu, prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim

13

- morze terytorialne – pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej – państwo nadbrzeżne sprawuje suwerenność – przestrzeń nad, dno, wnętrze ziemi – ograniczone prawem nieszkodliwego przepływu

- do 12 mil- prawo nieszkodliwego przepływu – jeżeli nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu, porządkowi państwa

nadbrzeżnego; brak rozróżnienia na okręty wojenne i handlowe (konwencja 1982); przestaje być nieszkodliwy, jeśli nastąpi: groźba, użycie siły, ćwiczenie lub użycie broni, zbieranie informacji na szkodę, propaganda, branie statku powietrznego na pokład, naruszanie przepisów celnych, zanieczyszczanie, rybołówstwo, badania i inspekcje, zakłócenie systemu łączności

- na morzu terytorialnym państwa podlegają jurysdykcji administracyjnej, karnej i cywilnej państwa nadbrzeżnego – wyłączone okręty wojenne i statki państwowe niehandlowe

Ograniczona jurysdykcja lub suwerenność:- pas przyległy – obszar morza otwartego o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza

terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżnego sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i na ograniczony zakresie – nieprzekraczający 24 mil (PL – brak od 1977)

- strefa ekonomiczna – szerokość nie może przekroczyć 200 mil, państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne do badania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi oraz jurysdykcję w zakresie ustanawiania i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i urządzeń, morskich badań naukowych i ochrony środowiska – wolność żeglugi i przelotu, układanie kabli i rurociągów

- strefa rybołówstwa – państwo samo określa wysokość dopuszczalnego połowu- PL – 1978 – strefa rybołówstwa, od 1991 – zmieniona na strefę ekonomiczną- szef kontynentalny – dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz

znajdujące się poza granicami morza terytorialnego – głębokość wody nie przekracza 200 metrów, chyba że istnieje możliwość eksploatacji – zewnętrzna granica szelfu nie jest wyraźnie sprecyzowana (IV konwencja genewska z 1958); sięga zewnętrznego skraju krawędzi kontynentalnej – nie może przekraczać 350 mil (konwencja z 1982),

- państwo wykonuje prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji naturalnych zsobów szelfu – ekskluzywny charakter praw, nie zależą od faktycznego ich wykonywania – szelf nie jest res nullis – wykonywanie praw suwerennych bez suwerenności

Obszary poza jurysdykcją- morze otwarte – wody poza morzami terytorialnymi, wodami wewnętrznymi, strefami ekonomicznymi- zasada wolności mórz; wszystkim przysługuje prawo rozsądnego czerpania pożytków- wolność żeglugi (obowiązek istnienia między państwem przynależności a statkiem rzeczywistego związku oraz

skutecznego wykonywania przez państwo jurysdykcji i kontroli w zakresie technicznym, administracyjnym, socjalnym; statki podlegają na morzu otwartym prawu i władzy państwa bandery – władza wykonywana przez okręty wojenne – prawo wizyty i rewizji: handel niewolnikami, piractwo, inna bandera w rzeczywistości, zajmuje się nadawaniem programów radiowych i telewizyjnych – prawo pościgu: ściganie statku w przypadku podejrzenia naruszenia praw i przepisów – kończy się na morzu terytorialnym innego państwa), rybołówstwa, zakładania kabli podmorskich i rurociągów, przelotu, ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniami – wolność budowania sztucznych wysp, instalacji, wolność badań naukowych

- dno mórz – konkrecje polimetaliczne: 1970 – d e k l a r a c j a z a s a d d o t y c z ą c y c h d n a m ó r z i o c e a n ó w p o z a g r a n i c a m i j u r y s d y k c j i p a ń s t w o w e j : dno mórz jako wspólne dziedzictwo ludzkości – badania i eksploatacja dla dobra całej ludzkości

- konwencja o prawie morza – wspólne dziedzictwo, Organizacja Dna Morskiego – system równoległy w eksploatacjiMiędzynarodowe cieśniny i kanały morskie- cieśniny – naturalne drogi wodne łączące morza i oceany; międzynarodowe – łączą morza, nad których brzegami

znajdują się terytoria różnych państw – stanowią szlaki komunikacyjne- gdy szerokość cieśniny jest większa niż dwukrotność morza terytorialnego, wówczas część wód stanowi morze

otwarte – nie trzeba dookreślać stanu prawnego cieśniny- cieśniny terytorialne – sytuacja prawna identyczna ze statusem morza terytorialnego – konieczność określenia

ustroju prawnego- prawo przejścia tranzytowego – korzystanie z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i

szybkiego tranzytu przez cieśniny (statki cywilne i wojskowe, samoloty); prawo państwa do wyznaczania szlaków morskich i ustalania systemu rozgraniczenia ruchu

- cieśniny bałtyckie (traktat kopenhaski z 1857), cieśniny czarnomorskie (konwencja z Montreux 1936, wolność przepływu, o ile Turcja pozostanie neutralna), Cieśnina Magellana (umowa z 1881 roku pomiędzy Argentyną i Chile)

- międzynarodowy kanał morski – sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskiej – umiędzynarodowienie dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa na położenie prawne

14

- Kanał Sueski (traktat 1888, 1956 – znacjonalizowany, otwarcie w 1975, zarząd administracji egipskiej), Kanał Panamski (traktaty z 1901 i 1903 – całkowity zwrot strefy Panamie w 1999), Kanał Kiloński (1919 – traktat wersalski), Kanał Koryncki (ustawodawstwo wewnętrzne Grecji)

Obszary podbiegunowe- Arktyka – teoria sektorów – państwa leżące wokół obszaru arktycznego wysunęły roszczenia do obszarów

lądowych znajdujących się w poszczególnych, wyznaczonych przez nie sektorach - Antarktyka – 1959 – układ w sprawie Antarktyki – wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych, wolność

badań naukowych, współpraca naukowa – konwencja o kompleksowej ochronie zasobów żywychPrzestrzeń powietrzna- zasada całkowitego i wyłącznego zwierzchnictwa państwowego (1919)- przestrzeń nad terytorium – podlega wyłącznej i pełnej suwerenności; nad morzem otwartym etc. – otwarta dla

wspólnego użytkowania- położenie prawne nad terytorium państwa jednolite, a wykonywanie praw suwerennych nie podlega ograniczeniom- międzynarodowa żegluga powietrzna – na podstawie konwencji chicagowskiej (1944) – prawo państwa do

ograniczenia lub zakazywania lotów nad swoim terytorium w razie nagłej konieczności lub zagrożenia bezpieczeństwa

- Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO): konwencje Tokio 1963, Haga 1970, Montreal 1971 – przeciwko zwalczaniu porywania samolotów, nieprzyjęcie zasady bezwarunkowego wydawania porywaczy

- układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych : prawo przelotu nad terytorium bez lądowania, prawo lądowania w celach niehandlowych

- układ o międzynarodowym transporcie lotniczym – prawo przywożenia pasażerów, prawo zabierania pasażerów, prawo zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich, prawo przywożenia z tych krajów

Przestrzeń kosmiczna- niepodleganie przestrzeni suwerenności państwowej - 1959 – Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej – układ o zasadach działalności

państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej – 1967: Moskwa, Waszyngton, Londyn- przestrzeń kosmiczna (łącznie z ciałami niebieskimi), jest otwarta dla badania i wykorzystywania przez wszystkie

państwa- wyłączenie możliwości zawłaszczenia- państwo zachowuje jurysdykcję i nadzór nad obiektem kosmicznym w jego rejestrze- zasada wykorzystywania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych- zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich państw – wymóg konsultacji w

przypadku niebezpieczeństwa wywarcia szkodliwego wpływu- granice: delimitacja przestrzeni; granica wewnętrzna – najniższy punkt toru, po jakim poruszają się sztuczne

satelity (90km) – ok. 80 do 100 km- ratownictwo kosmiczne – umowa o ratowaniu kosmonautów z 1968 roku – kosmonauci jako wysłannicy ludzkości- odpowiedzialność za szkody: konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne z 1972 –

zasada odpowiedzialności absolutnej – państwa wypuszczającego obiekt; w przypadku szkody wyrządzonej jednemu obiektowi przez drugi – odpowiedzialność na zasadzie winy; roszczenia – w drodze dyplomatycznej, w ciągu roku

LUDNOŚĆ- ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji - cudzoziemcy – obce obywatelstwo; apatrydzi – bezpaństwowcy - do ludności nie wchodzi grupa cudzoziemców uprzywilejowanych (immunitet) - określenie położenia prawnego ludności – kompetencja wewnętrzna państwaObywatelstwo- trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego- w przypadku osób prawnych, statków itd. – przynależność państwowa - na obywatelstwie opiera się ogół praw i obowiązków jednostki- obowiązkiem: przyjmowanie przez państwo własnych obywateli, odbycie służby wojskowej- obywatelstwo jako podstawa do wykonywania jurysdykcji także poza granicami kraju- nabycie: urodzenie (pierwotne), naturalizacja, zamążpójście, reintegracja (pochodne) - urodzenie: wg prawa krwi (ius sanguinis, PL) lub prawa ziemi (ius soli)- naturalizacja – nadanie; obywatelstwo uzyskuje osoba nie mająca obywatelstwa lub mająca innego kraju – prośba

do odpowiedniego organu, zamążpójście lub adopcja- reintegracja – odzyskanie obywatelstwa poprzedniego – uproszczony tryb neutralizacji- utrata: przez nabycie obcego obywatelstwa, na prośbę, przez zamążpójście, wstąpienie do służby wojskowej lub

państwowej innego kraju, odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej, pozbawienie

15

- bezpaństwowość i uchodźstwo: status bezpaństwowców określa konwencja z 1954 roku – nie korzysta z ochrony i opieki żadnego państwa; 1961 – konwencja o ograniczeniu bezpaństwowości

- Wysoki Komisarz do Spraw Uchodźców (1951) – obecnie od 2001 Rund Lubbers (Holandia)- konwencja genewska z 1951 roku – m.in. zakaz wydalania uchodźcówCudzoziemcy- żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczania cudzoziemców na swe terytorium- legalnie przebywający cudzoziemiec może być wydalony jedynie w wykonaniu decyzji podjętej zgodnie z ustawą i

będzie miał prawo przedłożyć argumenty przeciwko wydaleniu oraz domagania się ponownego zbadania sprawy- klauzula narodowa – zrównanie obywateli określonego państwa w prawach obywatelskich- klauzula największego uprzywilejowania – takie same prawa dla cudzoziemców, jakie mają obywatele

jakiegokolwiek państwa trzeciego- zasady wzajemności- prawa cudzoziemców z natury węższe – ograniczenia w zakresie praw publicznych, posiadania własności,

wykonywania określonych zawodów- obowiązkiem cudzoziemców – respektowanie ustawodawstwa i zarządzeń regulujących ich pobyt; w razie klęsk –

te same świadczenia co obywateleAzyl terytorialny- udzielenie zezwolenia na wjazd i pobyt cudzoziemcom dyskryminowanym lub prześladowanym za swe

przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową - wyłączenie możliwości ekstradycji- całkowita swoboda państw w zakresie udzielania i nieudzielania schronienia prześladowanemu cudzoziemcowi- prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i

przeciwko ludzkościEkstradycja przestępców- wydanie podejrzanego lub przestępcy państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna w celu

osądzenia lub wykonania orzeczonej kary – z wnioskiem państwo, w którym popełniono przestępstwo - podstawę ekstradycji – tylko czyn zagrożony karą w obu państwach; - osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania – można wykonać tylko taką

karę, dla wykonania której została wydana (zasada specjalności)- nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu- przestępstwa ekstradycyjne to zazwyczaj najpoważniejsze przestępstwa przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu;

najrzadziej – polityczne, wojskowe i religijne- procedura ekstradycyjna regulowana w drodze umownejMiędzynarodowa ochrona praw człowieka- antecedencje – postanowienia w umowach międzynarodowych chroniące pewne grupy wyznaniowe,

narodowościowe czy służące zwalczaniu niewolnictwa i handlu; pierwszy – traktat augsburski z 1555- umowy ogólne, dotyczące specyficznych kwestii oraz poświęconych poszczególnych grup- w przypadku naruszeń państwa nie mogą powoływać się na zakaz interwencji w sprawy międzynarodowe - zasada poszanowania praw człowieka w KNZ, brak definicji i katalogu praw- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – 10 grudnia 1948: prawa obywatelskie i polityczne (4-21),

ekonomiczne, społeczne, kulturalne (22-27) – rezolucja Zgromadzenia Ogólnego – nie miała charakteru formalnie wiążącego – obecnie jako zwyczaj międzynarodowy; jedna z części Międzynarodowej Karty Praw Człowieka

- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych – 1966 – progresywność praw, nie zwalnia jednak państw od obowiązku ich realizacji, uzależniona jest jednak od możliwości materialnych – nakłada zobowiązania na strony

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 1966 – ochrona tradycyjnych praw i wolności człowieka (prawo do życia, wolności sądowe, myśli, sumienia, wyznania, poglądów, prawo gromadzenia się, stowarzyszania) – mogą być ograniczane drogą ustawową

- pakty mają charakter norm prawa międzynarodowego, uznawały prawa niezawarte w Deklaracji, rozszerzyły zakres praw, ustanawiały procedurę kontrolną

- PL ratyfikowała w 1977- zakaz dyskryminacji – deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1963), Konwencja

w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965) – wszelkie różnicowanie wykluczone (kontrola Komitetu do Spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej) – konwencja dotycząca zwalczania apartheidu (1973)

- zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa – konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (1948) (jako zamiar zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych) – podlega ludobójstwo, jak i zmowa w celu jego popełnienia, podżeganie, usiłowanie i współudział; konwencja o niestosowaniu przedawnienia (1965, 1968 – ZO); Międzynarodowy Trybunał dla Rwandy (Arusha (Tanzania), Kigali (Rwanda) – pierwsze wyroki od 1999

16

- ochrona grup : kobiety (konwencja o prawach politycznych kobiet – 1952, konwencja w sprawie likwidacji dyskryminowania kobiet – 1979), dzieci (UNICEF od 1946, Deklaracja Praw Dziecka z 1959, konwencja o prawach dziecka (1989) – zakaz służby wojskowej poniżej 15 lat, zakaz wymierzania kary śmierci – najbardziej uniwersalna umowa dotycząca praw człowieka), prawa mniejszości (Deklaracja o Prawach Osób Należącyc do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych, Językowych – 1992; dokumenty KBWE, ramowa konwencja o ochronie mniejszości narodowych (1994)

- Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka – wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami

- sprawozdania , skargi państw, badanie na miejscu, petycje (odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej)

- organy kontroli: polityczne (przedstawiciele państw: główne i pomocnicze), niezależne (o charakterze niesądowym)- urząd Wysokiego Komisarza Praw Człowieka – od 1993: Ayla Lasso, Mary Robinson, Sergio Viera de Mello

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE- o r g a n i z a c j e r z ą d o w e – zrzeszające państwa; powstanie w drodze umowy międzynarodowej - o r g a n i z a c j e p o z a r z ą d o w e – zrzeszające inne osoby prawne lub fizyczne - organizacje uniwersalne i regionalne- obecnie – polityka zagraniczna przez udział w organizacjach międzynarodowychOrganizacje rządowe- struktury powołane do życia przez umowy międzynarodowe- jedna z form stosunków międzynarodowych- zrzeszenie co najmniej 3 państw, wielostronna umowa mająca charakter statutu, określenie celów i sposobów

funkcjonowania, powoływanie organów o wyznaczonych kompetencjach- najczęstsza struktura: zebranie przedstawicieli wszystkich członków (Zgromadzenie Ogólne, Konferencja Ogólna,

Kongres), rada lub komitet (zbiera się częściej, czasami – kilka), organ administracyjny (Sekretariat/Biuro)- odmienna struktura MOP- Międzynarodowe organizacje rządowe – powstają od połowy XIX wieku, często jako unie administracyjne lub

związki celowe; 1919 – Liga Narodów; po II wojnie – ONZ - podmiotowość prawnomiędzynarodowa – występują jako podmioty prawa międzynarodowego, zawierają

umowy, występują jako strony przed sądami międzynarodowymi, uczestniczą w konferencjach międzynarodowych, utrzymują regularne stosunki

- ich podmiotowość ma ograniczony charakter i nie może wykraczać poza granice działalności opartej na umowach międzynarodowych – żadna organizacja nie posiada pełnej podmiotowości

- funkcje – regulacyjne (ustanawianie norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym lub prawnym), kontrolne (konfrontowanie państw z ustalonymi wzorcami i normami), operacyjne (świadczenie usług); z tego względu podział na funkcje typu forum i typu usługowego

- uchwały – jako prawo umowne lub quasi-umowne – traktowane jako odrębne, nowe źródło prawa, źródło osobnej kategorii przepisów prawnych, niektórzy – nieprzyznawanie uchwałom charakteru źródła prawa, inni – jako etap tworzenia się norm międzynarodowego prawa zwyczajowego

- charakter w dużym stopniu zależy od treści uchwały – potwierdzenie norm z umowy lub zwyczaju (one są więc źródłem prawa), sprawy wewnętrzne – charakter wiążący dla członków (podstawą umowa powołująca organizację do życia)

- podjęcie uchwały w braku wyraźnego postanowienia statutu w tym względzie (nienależącą do kategorii spraw wewnątrzorganizacyjnych, wykraczająca poza treść obowiązującego prawa – wyjaśniające lub konkretyzujące obowiązujące normy prawne, obejmujące dziedziny nieskonkretyzowane, zawierające treści kolidujące) – nie nadaje postanowieniom zawartym w uchwale mocy obowiązującego prawa; uchwały ZO mają charakter zaleceń i nie rodzą obowiązków natury prawnej

- uchwały mogą wytworzyć praktykę, przyczynić się do wykształcenia norm prawa zwyczajowego - zasada contracting out – uprawnienie państwa, które głosowało przeciwko projektowi uchwały, do oświadczenia

wyłączającego stosowanie uchwały przez dane państwo- Międzynarodowe organizacje pozarządowe: kościoły, związki religijne; różnorodność funkcji w zależności od

przeznaczeniaONZ

- 26 czerwca 1945 w San Francisco – Karta Narodów Zjednoczonych (111 artykułów)- poprawki do karty – na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego większością 2/3 głosów oraz ratyfikacji przez

2/3 członków, w tym wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa- rewizja karty – uchwała specjalnej konferencji członków ONZ zwołanej na podstawie decyzji ZO większością 2/3

głosów i większością którychkolwiek 9 członków RB – moc prawna po ratyfikacji 2/3 członków ONZ, w tym wszystkich stałych RB

- dotychczas – 3 poprawki (1963, 65 i 73)

17

- przepisy Karty mają pierwszeństwo przed postanowieniami innych umów międzynarodowych, zajmują wyższe miejsce w hierarchii przepisów prawnych

Cele i zasady- 4 cele: utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa- rozwijanie przyjaznych stosunków – poszanowanie równych praw i samostanowienia narodów- rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych- stanowienie ośrodka uzgadniania działalności międzynarodowej, zmierzającej do osiągnięcia wymienionych wyżej

wspólnych celów- ochrona praw i godności człowieka- popieranie postępu- zasada suwerennej równości wszystkich członków- zasada powstrzymywania się od groźby użycia siły i jej używaniaCzłonkostwo- pierwotni i przyjęci przez kompetentny organ- przyjęcie – w drodze uchwały ZO na zlecenie RB- poza ONZ – Szwajcaria i Stolica Apostolska; pod koniec 2001 roku – 189 państw - zawieszenie lub wykluczenie w prawach członkowskich – ZO na wniosek RB- pozbawienie prawa głosowania w ZO – przy zaleganiu z opłacaniem składekOrgany OZN- Zgromadzenie Ogólne – przedstawiciele wszystkich państw członkowskich; każdy – 1 głos; uchwały w sprawach

ważnych większością 2/3 głosów, w innych – zwykłą większością głosów członków obecnych i głosujacych- Rada Bezpieczeństwa – 15 członków; stali: Rosja, USA, Chiny, GB, Francja; pozostali – na 2 lata przez ZO (5 –

państwa afroazjatyckie, 2 – Ameryka Łacińska, 1 – Europa Wschodnia, 2 – Europa Zachodnia i inne)- głosowanie w sprawach proceduralnych – większością głosów- we wszystkich innych sprawach – większość głosów, włączając w to głosy wszystkich stałych członków – z zasadą,

że w strona sporu wstrzymuje się od głosowania – prawo weta stałych członków- Rada Gospodarczo-Społeczna – 54 członków wybieranych przez ZO na 3 lata – 14 Afryka, 11 – Azja, 6 – Europa

Wschodnia, 10 – Ameryka Łacińska, 13 – Europa Zachodnia i inni- Rada Powiernicza – 5 stałych członków RB, państwa zarządzające terytoriami powierzonymi, wybrane przez ZO

na 3 lata- podział kompetencji między ZO i RB: w zakresie spraw dotyczących międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju

zasada priorytetu kompetencji RB- RB – plany ustanowienia regulowania zbrojeń, rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi;

podejmowanie decyzji w sprawie sankcjiSankcje- RB – możliwość wydania zarządzenia tymczasowego, dotyczącego wycofania wojsk poza określoną linię, wezwać

do zarządzenia demobilizacji- sankcje niepociągające za sobą użycia sił zbrojnych- sankcje zbrojne (Wojskowy Komitet Sztabowy)- obowiązki państw: postawienie do dyspozycji RB sił zbrojnych, udzielenie pomocy i ułatwień, prawo przejścia,

utrzymywanie pomocy i ułatwień, utrzymywanie w gotowości kontyngentów sił lotniczych- udzielanie sobie nawzajem pomocy w wykonywaniu akcji o charakterze sankcji- 1950 – Korea, 1991 – Irak- operacje pokojowe nie wchodzą w zakres sankcji – wymagają zawsze zgody państwa, na terenie którego są

przeprowadzane: 1998-2000 – 775 tys. żołnierzy w operacjach pokojowych, 20 mld dolarów kosztów; 2000 – 14 operacji wojskowych

- bez upoważnienia RB żadne środki przymusu nie mogą być stosowane przez organy regionalneSekretarz Generalny ONZ- wybierany na 5 lat przez ZO na zlecenie RB- Trygve Lie, Dag Hammarskjold, U Thant, Kurt Waldheim, Javier Perez de Cuellar, B. Boutros Ghali, Kofi Annan - prawo uczestniczenia w posiedzeniach ZO i wszystkich rad, spełnianie funkcji zleconych przez organy, projekt

budżetu, zarządzanie majątkiem, troska o składki- funkcjonariusze ONZ odpowiedzialni przez organizacją- Organizacje wyspecjalizowane ONZ – mają charakter organizacji powszechnych, „rodzina/system Narodów

Zjednoczonych”Międzynarodowe organizacje rządowe poza systemem ONZ- współpracy wojskowej i politycznej: Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) – 1949 (Rada, sekretarz,

Komitet Wojskowy – Międzynarodowy Sztab Wojskowy; obecnie jako gwarant bezpieczeństwa i stabilizacji w Europie, PL od 1999, drugie rozszerzenie w 2003)

- Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku – ANZUS (USA, Australia, Nowa Zelandia) – 1951

18

- Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (SEATO) – 1954-77- Organizacja Paktu Bagdadzkiego – 1955, później jako Organizacja Paktu Centralnego - CENTO, rozwiązana- Organizacja Układu Warszawskiego – 1955-1991- europejskie organizacje regionalne- UE – 1951 – traktat paryski – Europejska Wspólnota Węgla i Stali (ECSC)- traktaty rzymskie – 1957 – Wspólnota Energii Atomowej (Euratom), Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)- 1986 – Europejski Akt Jednolity – współdziałanie państw członkowskich w zakresie polityki zagranicznej- 1991 – Maastricht – traktat w sprawie Unii Europejskiej - organy: Rada (jednomyślnie, większość lub kwalifikowana), Komisja (funkcje administracyjne), Parlament

Europejski, Trybunał Sprawiedliwości- Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu – EFTA – 1959, obecnie tworzy z UE Europejską Strefę

Ekonomiczną- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD – 1960- Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) – 1949-1991- Rada Europy – umowa lozańska z 1949, przygotowanie projektów umów międzynarodowych i aktów

normatywnych zmierzających do unifikacji prawa i standardów na obszarze państw członkowskich- Unia Zachodnioeuropejska – 1954, układy paryskie, w strukturach NATO- Rada Nordycka – 1952, uchwały parlamentów – przedstawiciele parlamentów, zalecenia pod adresem rządów- pozaeuropejskie:- Liga Państw Arabskich – 1945; Organizacja Jedności Afrykańskiej (OJA) – 1963, Organizacja Państw

Amerykańskich (OPA) – 1948 (bez Kanady); Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) – 1967

POKOJOWE ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH - spór – sytuacja, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne, - fazą poprzedzającą spór jest sytuacja, która może doprowadzić do nieporozumień międzynarodowych; zbliżone do

niej jest pojęcie napięcia w stosunkach między państwami – stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu pozostaje na dalszym planie

- kryzys – gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia

- konflikt – spór, który przybrał ostrzejszą formę i w którym grozi użycie sił zbrojnych lub siły zostały użyteRodzaje sporów- zagrażające i niezagrażające pokojowi – kompetencja RB tylko w I przypadku- prawne (strony opierają pretensje na argumentach natury prawnej, na obowiązującym przepisie) i polityczne

(dotyczące honoru i żywotnych interesów państwa; strony powołują się na inne, niż prawne, argumenty)- LN: rozstrzygane rozjemczo lub sądowo spory dotyczące interpretacji traktatu, zagadnienia prawa

międzynarodowego, zaistnienia faktu, który po stwierdzeniu stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego, charakteru lub rozmiarów odszkodowania z tytułu naruszenie zobowiązania międzynarodowego – statut STSM i MTS

- niekiedy kategoria sporów kompleksowych, stosujących metodę prawną i dyplomatycznąŚrodki pokojowego załatwiania sporów- I konwencja haska – postulat powołania Stałego Trybunału Rozjemczego; XII konwencja – Międzynarodowy

Trybunał Łupów- KBWE – zasada pokojowego załatwiania sporów- środki sądowe i dyplomatyczne (w przypadku drugich strony do ostatniej fazy trwania sporu zachowują możliwość

podjęcia ostatecznej decyzji)- rokowania bezpośrednie (negocjacje) – proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w

drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia - rzadko kończą się uznaniem w całości przez jedną ze stron roszczeń drugiej- najczęściej stosowany środek załatwiania sporów, z reguły poufny charakter- dwustronne lub wielostronne (nie tylko strony uczestniczące w sporze)- jedną z form – konsultacje – strony odbywają w wyniku przyjętych wcześniej w tym względzie zobowiązań,

odbywają się na żądanie jednej ze stron, gdy zajdzie po temu potrzeba lub w ustalonych odstępach czasu- rokowania – istnienie różnicy zdań i potrzeby osiągnięcia porozumienia; inaczej – konsultacje - brak stosunków dyplomatycznych nie wyklucza prowadzenia rokowań - KNZ art. 33 – przed przekazaniem sporu do RB lub ZO sporu zagrażającego bezpieczeństwu strony powinny dążyć

do załatwienia w drodze rokowań lub innych pokojowych sposobów (przede wszystkim)- rokowania mogą być zerwane, odrodzone, istnieje możliwość wywierania nacisku- zgoda osiągnięta w drodze ścierania się przeciwstawnych poglądów w czasie rokowań jest wyrazem suwerennej i

równej woli stron w sporze

19

- obecnie w coraz wyższym stopniu charakter „publiczny” rokowań, toczą się przy udziale opinii publicznej – dyplomacja „parlamentarna”/”konferencyjna”

- dobre usługi – państwo udzielające ich dąży d ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, doprowadza do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach przedwstępnych, ale nie bierze udziału w rokowaniach

- mediacja – państwo bierze udział w rokowaniach, kieruje nimi, daje propozycje załatwienia sporu, niekiedy jest gwarantem osiągnięcia porozumienia

- mają miejsce na skutek zwrócenia się o nie jednej lub obu stron, mogą być zaofiarowane przez państwo trzecie, organizację międzynarodową, a nawet poszczególne jednostki

- mediatorami mogą być państwa, ale również osoby fizyczne- komisje badań – gdy występuje różnica zdań co do stanu faktycznego – badanie tego stanu integralną częścią

procedury arbitrażowej, a także działalności organów koncyliacyjnych- koncyliacja – rozszerzenie uprawnień komisji o opracowywanie propozycji pokojowego załatwienia sporu; komisja

sama proponuje propozycje załatwienia sporu – procedura pojednawcza, koncyliacyjna- wnioski komisji tylko propozycją, bez jakiejkolwiek mocy wiążącej- nie jest w propozycjach skrępowana przepisami prawa międzynarodowego, może zaproponować zmianę

obowiązującego stanu prawnego- „rokowania pośrednie”- lista ekspertów ustalana przez Sekretarza ONZ – nie jest obowiązującaSądy międzynarodowe- rozjemcze (arbitraż międzynarodowy) i stałe- Grecja – rada amfiktionów; w średniowieczu arbitrami najczęściej monarchowie lub papieże; nowożytność –

komisje mieszane w Ameryce- konferencje haskie: postulaty utworzenia Stałego Trybunału Rozjemczego – istnieje do dziś, ma jedynie stałe biuro,

ale nie ma stałego składu sędziowskiego – trybunał zawsze gotowy- 1922 – Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 14 LN)- arbitraż międzynarodowy: rozjemstwo, załatwianie sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego

przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony- strony mają bezpośredni wpływ na wybór składu sądzącego; mają możność wskazania podstaw prawnych orzekania

i zasad proceduralnych- może mieć charakter fakultatywny (zgoda 2 państw) lub obowiązkowy (jeżeli strony w umowie zgodziły się, że na

żądanie jednej spór oddany zostanie pod arbitraż)- arbitraż fakultatywny niezorganizowany (strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów) i arbitraż

fakultatywny zorganizowany (istnieje stały sąd rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory)- w arbitrażu spór rozstrzygany jest z zastosowaniem przepisów prawa, orzeczenie jest wiążące – inaczej w

koncyliacji - podstawą działalności sądu: umowa zwana kompromisem/zapisem na sąd, która w swej treści określa skład i

przedmiot sporu; arbitrzy w swej działalności nie mogą wykroczyć poza zakres oznaczony w kompromisie- systemy wyznaczania składu: europejski (szef wybranego państwa trzeciego) i amerykański (komisja mieszana;

przedstawiciele państw i superarbiter)- od wyroku sądu rozjemczego nie ma odwołania, chyba że strony w kompromisie postanowiły inaczej- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – 15 sędziów, z różnych państw (nie może zasiadać 2 z tego

samego); kandydatów proponują grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego- wybór dokonywany przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa (bezwzględna większość; w głosowaniu w

RB nie ma podziału na stałych i niestałych)- wybierani na 9 lat, możliwość reelekcji, co 3 lata ustępuje 1/3- polscy sędziowie: B. Winiarski i M. Lachs- sędziowie nie mogą zajmować stanowisk politycznych, administracyjnych, wykonywać innych zajęć o charakterze

zawodowym, nie mogą występować w jakiejkolwiek sprawie w charakterze przedstawiciela, doradcy lub adwokata- pozbawienie stanowiska tylko na podstawie jednomyślnej uchwały pozostałych sędziów- korzystają z przywilejów i immunitetów- prezes i wiceprezes wybierani na 3 lata, siedziba – Haga - MTS zasiada w pełnym składzie, można obniżyć komplet do 11 sędziów, do ważności konieczna obecność 9; izba –

5 sędziów, może orzekać w trybie uproszczonym- możliwość delegowania sędziego narodowego przez państwo uczestniczące w sporze, a nie mające sędziego w

składzie MTS; dopuszczona taka możliwość w przypadku dwu państw- kompetencje : ratione personae – tylko państwa mogą występować przed MTS; dostępny dla państw-członków

ONZ i innych, które są stronami statutu (pozostałe – na warunkach ustalonych przez RB)- państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem MTS w danej sprawie może

domagać się uczestniczenia w procesie w charakterze interwenienta

20

- uprawnienia dla rządowych organizacji międzynarodowych – gdy zachodzi potrzeba interpretacji statutu lub konwencji

- ratione materiae: kompetencja MTS ma charakter dowolny – orzeka tylko wtedy, gdy strony przedstawią mu spór do rozstrzygnięcia; zgoda może obejmować spór, może być też zawarta w klauzuli sądowej umowy

- niekiedy kompetencja obligatoryjna – na wniosek jednej tylko strony (klauzula fakultatywna) – państwo może w każdym czasie oświadczyć (bezwarunkowo lub pod warunkiem wzajemności; może być na pewien okres), że w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie samo zobowiązanie, uznaje za obowiązującą ipso facto i bez specjalnego porozumienia jurysdykcję MTS w sporach dotyczących: wykładni umowy, innego zagadnienia prawa międzynarodowego, istnienia faktu, rodzaju lub wysokości odszkodowania

- ZO lub RB mogą zwrócić się do MTS z prośbą o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej; inne organy lub organizacje ONZ – na podstawie upoważnienia ZO

- ratione iuris – w sporach MTS stosuje: konwencje międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego narodów – środek pomocniczy

- statut pozwala na orzekane na zasadach słuszności – ex aeqo et bono, jeżeli strony zgodzą się na to- funkcje MTS: sąd o kompetencji dowolnej, o kompetencji obowiązkowej, doradca prawny ONZ, są polubowny- postępowanie przed MTS : etapy pisemny (memoriały, kontrmemoriały, repliki, akty, dokumenty) i ustny (rozprawa

publiczna, kieruje prezes, strony reprezentowane przez przedstawicieli, doradców i adwokatów; strona nie stawia się, nie podejmuje obrony – wyrok zaoczny; język francuski i angielski)

- wyrok – większością głosów, równość – rozstrzyga przewodniczący; zawsze motywowany, wiąże tylko strony – MTS nie jest związany precedensami; ostateczny (na wniosek strony MTS daje interpretację), rewizja możliwa tylko w przypadku odkrycia faktu nieznanego MTS i stronie, a mogącego mieć decydujący wpływ na wyrok, jeżeli nieznajomość nie była zawiniona na skutek niedbalstwa (6 m-cy i do 10 lat)

- każda ze stron ponosi koszty procesu- podobna procedura w wydawaniu opinii doradczych- Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza – 1996 (wejście w życie Konwencji o prawie morza) – Hamburg - 21 niezawisłych sędziów, wybranych przez strony konwencji, nie może być 2 z tego samego państwa, każda z grup

regionalnych ZO musi posiadać co najmniej 3 członków- 11-osobowa Izba do spraw dna mórz i oceanów- spory dotyczące interpretacji i stosowania konwencji- decyzje ostateczne, wiążące dla stron sporu, język francuski i angielskiStałe sądy regionalne- Trybunał Wspólnot Europejskich – 1957, traktat rzymski, Luksemburg- rozpatruje skargi członków dotyczące niewywiązania się z zobowiązań przyjętych w traktacie - rozpatruje skargi Komisji EWG; odwołania organów Wspólnot, osób fizycznych i prawnych od decyzji

poszczególnych Wspólnot; zajmuje się przede wszystkim skargami na decyzje organów Wspólnot oraz sporami między organami a poszczególnymi państwami

- inne sprawy przekazane przez Radę EWG- Europejski Trybunał Praw Człowieka – 1950, europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych

wolności, Strasburg - sędziowie wybierani przez Zgromadzenie Doradcze Rady Europy - ściśle związane z działalnością Europejskiej Komisji Praw Człowieka, przyjmującą skargi od obywateli, starającej

się załatwić je w sposób ugodowy - spór pomiędzy Komisją a państwem, któremu zarzuca się naruszenie konwencji

Załatwianie sporów – statuty i praktyka organizacji międzynarodowychLN- Pakt LN – obowiązek kierowania sporów na drogę postępowania rozjemczego lub sądowego – po nim:

sprawozdanie, jeżeli przyjęte zgodnie z zasadą jednomyślności ograniczonej, członkowie LN zobowiązani nie uciekać się do wojny

- Pakt LN nie wykluczał wojny jako środka załatwiania sporów międzynarodowychKNZ - zobowiązanie do załatwiania sporów środkami pokojowymi – swoboda wyboru, ograniczona uprawnieniami RB

(może wezwać strony do uregulowania sporu określonymi środkami)- każdy członek ONZ ma prawo zwrócić uwagę RB czy ZO na spór lub sytuację; podobnie ZO i Sekretarz Generalny

ONZ – RB- RB – z inicjatywy własnej lub na wniosek – prawo zbadania sporu lub sytuacji w celu ustalenia, czy trwanie sporu

może zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu- jeżeli środki pokojowego załatwienia sporu nie poskutkowały, strony obowiązane są przekazać spór do RB; ta może

wezwać strony do zastosowania środków tymczasowych- w przypadku stwierdzenia sporu – decyzje RB, ew. także zastosowanie sankcji z użyciem lub bez sił zbrojnych- nie ma przypadków wojny legalnej

21

- RB – głosy co najmniej 9, w tym wszystkich stałych, przy czym strona biorąca udział w sporze powinna wstrzymać się

- ZO – inne sprawy dotyczące międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wydawanie zaleceń, jeżeli potrzeba akcji – do RB

- spory wyłączone spod kompetencji ONZ: należące do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa, dotyczące państw nieprzyjacielskich

- zobowiązania zawarte w KNZ dotyczą także państw niebędących członkami ONZ – zasada pokojowego załatwiania sporów jako część powszechnego prawa międzynarodowego

Inne - Komisja Mediacyjna, Koncyliacyjna i Arbitrażowa – OJA, protokół kairski z 1965- Pakt Bogotański z 1948- Międzynarodowy Ośrodek Regulowania Sporów Inwestycyjnych – 1965, Waszngton; na podstawie konwencji

dotyczących inwestycji między państwami i obywatelami innych państw; ośrodek uznaje zdolność osoby fizycznej lub spółki do uczestniczenia bezpośrednio w toczącym się na forum międzynarodowym procesie; po przekazaniu sporu państwo inwestora nie może sprawować opieki dyplomatycznej z wyjątkiem sytuacji, gdy gospodarz nie zastosuje się do orzeczenia

- tendencja do uznawania właściwości MTS; zasada forum prorogatum (zgoda państwa na poddanie sporu może wynikać z czynności procesowych, MTS może uznać swoją kompetencję mimo braku wyraźnej zgody państwa), zasada estoppel (dopuszcza wydedukowanie zgody państwa na rozpatrzenie sporu przez sąd z zachowania się nie tylko w toku procesu, ale również przed wszczęciem procesu)

Środki przymusu nie będące wojną- retorsja – zastosowanie wobec państwa, które naruszyło interesy drugiego państwa podejmując środki zgodne z

prawem, środków podobnej natury (prowadzi do naprężenia w stosunkach dyplomatycznych)- represalia – bezprawne działanie będące odwetem za dokonane uprzednio podobne bezprawie – wymuszenie od

strony przeciwnej poszanowania prawa; strony powinny przestrzegać zasady proporcjonalności i zasady humanitarności; stosowane, gdy w inny sposób nie można otrzymać zadośćuczynienia; mogą polegać na działaniu tego samego rodzaju (in kind) lub innego rodzaju (not in kind), w czasie pokoju i wojny

- tendencja do ograniczenia represaliów; doktryna Drago-Portera – ograniczenie użycia siły w celu ściągnięcia długów zawarowanych umową

- embargo – zajęcie statków obcego państwa i znajdujących się na nich ładunków, embargo na broń (zakaz wywozu broni), embargo finansowe (zakaz dysponowania rachunkami w bankach)

- blokada pokojowa – przerwanie komunikacji morskiej z portami jakiegoś państwa za pomocą okrętów wojennych niedopuszczających statków handlowych do portów; warunkiem – uprzednia notyfikacja oraz przeprowadzenie w sposób efektywny („dyplomacja kanonierek”); obecnie środek ten w sprzeczności z KNZ, chyba że jako sankcja RB (USA w 1962 szczególny rodzaj blokady – „kwarantanna”)

- okupacja pokojowa – zajęcie części terytorium lądowego drugiego państwa bez wypowiedzenia wojny i bez oporu zbrojnego ze strony okupowanego; w kolizji z postanowieniami KNZ

PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH- wojna – stan walki orężnej między państwami- podział na konflikty międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego- istotnym elementem nie mającego charakteru międzynarodowego jest to, aby toczył się między siłami zbrojnymi

państwa a rozłamowymi siłami zbrojnymi i innymi zorganizowanymi grupami uzbrojonymi - zakaz użycia siły: w doktrynie wojny sprawiedliwej; Pakt Ligi Narodów (ograniczone prawo wszczynania wojen;

pakt znał przypadki wojny legalnej w stosunku do państwa, które nie zastosowało się do wyroku rozjemczego lub sądowego albo jednomyślnie przyjętego sprawozdania Rady lub Zgromadzenia) – powszechnie przyjęta legalność wojny obronnej; Pakt Paryski 1928 – o wyrzeczeniu się wojny (Brianda-Kelloga)

- zakaz użycia siły obecnie – KNZ: obowiązek powstrzymania się od groźby lub użycia siły przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa; obowiązek załatwiania sporów środkami pokojowymi

- zastosowanie siły przez samą ONZ i organizacje regionalne z upoważnienia RB- wyjątkiem – indywidualna lub zbiorowa samoobrona; ponadto – działania przeciwko państwu nieprzyjacielskiemu

z okresu II wojny- Deklaracja zasad prawa międzynarodowego – 1970: państwa mają obowiązek powstrzymania się od przemocy

pozbawiających narody prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości, niestosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły

- zakaz użycia siły w KNZ nie obejmuje wojen narodowowyzwoleńczych; brak zakazu wszczynania wojen domowych

- deklaracja w Akcie Końcowym KBWE

22

- zasada nieinterwencji – zakaz mieszania się do spraw drugiego państwa w sposób władczy, zwłaszcza w drodze zastosowania groźby lub użycia siły

- zakaz interwencji zbrojnej, zakaz interwencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państwa, zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu, zakaz organizowania, wspierania, podżegania, finansowania, zachęcania, tolerowania działalności wywrotowej, terrorystycznej, zbrojnej mającej na celu obalenie siłą reżimu innego państwa; zakaz ingerencji w wojnę domową w innym państwie

- intercesja – udzielanie przyjacielskich rad i wskazówek- zakaz interweniowania w wojnie domowej; I stanowisko – nielegalne udzielenie pomocy powstańcom, pomoc

udzielona rządowi legalna; II stanowisko – udzielanie pomocy jednej ze stron dozwolone, gdy druga pomoc już otrzymuje (tzw. kontrinterwencja)

- samoobrona indywidualna i zbiorowa – nie obejmuje jej zakaz użycia siły - samoobrona strony, przeciwko której dokonano zbrojnej napaści – zanim RB zastosuje środki konieczne dla

utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa- prawo do samoobrony „prawem naturalnym” – vim vi repellere omnia iure permittunt- ograniczenia przedmiotowe – państwo, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, użycie siły tylko przeciwko

bezprawnemu użyciu siły; czasowe – do czasu podjęcia odpowiednich kroków przez RB- napaść (agresja) – 1933: wypowiedzenie wojny, najazd, zaatakowanie, poparcie użyczone bandom zbrojnym- 1974 – uchwała: użycie siły zbrojnej przez państwo, przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub

politycznej niezawisłości drugiego państwa albo w inny sposób niegodny z KNZ- szczególnie: inwazja lub atak, okupacja wojskowa, aneksja, bombardowanie, blokada portów, atak siły zbrojnych,

użycie sił zbrojnych, udzielenie zezwolenia – oddanie do dyspozycji agresora terytorium, wysłanie zbrojnych band, grup, oddziałów – lista niewyczerpująca

- wojna napastnicza jest zbrodnią – żaden nabytek terytorialny, specjalne korzyści nie będą uznane za legalne- rozbrojenie – RB, KBWE, rokowania prowadziły: Komisja Energii Atomowej i Komisja Zbrojeń

Konwencjonalnych (Plan Barucha – przekazanie międzynarodowemu organowi, w którym decyzje podejmowano by większością głosów, produkcji energii atomowej)

- 1963 – Moskwa, traktat o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową- 1959 – demilitaryzacja Antarktyki- od 1962 w Genewie Komitet Rozbrojeniowy – przygotowanie traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej

(1968), bakteriologicznej i toksyn oraz ich zniszczeniu (1972)- Wiedeń – SALT I i ALT II- denuklearyzacja Ameryki Łacińskiej, Afryki i Oceanu Indyjskiego- plan Rapackiego – strefa bezatomowa na obszarze Polski i Czechosłowacji (1958)

Ogólne zagadnienia prawa wojennego – ius in bello- czynniki skłaniające do przestrzegania prawa wojennego – zasada wzajemności; po przegranej wojnie winni

przestępstw będą pociągnięci do odpowiedzialności karnej; wzgląd na opinię publiczną (stanowisko państw neutralnych, zwłaszcza wielkich mocarstw)

- rozwój historyczny: prawo wojenne ukształtowane w drodze zwyczajowej; doktryna Rousseau-Portalisa – wojna jako stosunek między państwami – postulat poszanowania praw jednostek; 1864 – konwencja w sprawie polepszenia losu rannych i chorych – Konwencja Czerwonego Krzyża (ochrona personelu lekarskiego); instrukcja F. Liebera (1963), deklaracja petersburska (1868); konwencje haskie (1907; IV najważniejsza); 1909 – deklaracja kodyfikująca przepisy prawa wojny morskiej (na konferencji londyńskiej)

- klauzula Martensa – kodyfikacja haska nie stanowi jedynego źródła prawa wojny, gdyż nadal w wielu kwestiach obowiązuje prawo zwyczajowe

- konwencje genewskie – 1925, 1929; 1949 – o ochronie ofiar wojny; 1977 – 2 dodatkowe protokoły (drugi dotyczy konfliktów niemających międzynarodowego charakteru)

- konwencja haska z 1954 o ochronie dóbr kulturalnych - postulat skupienia uwagi na rozwoju prawa antywojennego; skodyfikowanie głównie reguł ochrony ludności; mniej

– reguł walkiZakres mocy obowiązującej- konwencje genewskie z 1949 mają zastosowanie w konfliktach o charakterze międzynarodowym, we wszystkich

przypadkach okupacji; tylko art. 3 w przypadku konfliktu niemającego charakteru międzynarodowego - IV konwencja – regulamin haski, jest zbiorem prawa zwyczajowego, mającego charakter powszechnego prawa

międzynarodowego – klauzula si omnes nie ma mocy obowiązującej - prawo wojenne ma charakter prawa powszechnie obowiązującego jako prawo zwyczajowe- siły ONZ tylko w wyjątkowych okolicznościach mogą prowadzić działania o charakterze wojennym (normalnie ich

funkcja jako „bierna obecność sił paramilitarnych”)- teren wojny obejmuje terytorium lądowe, morskie państw, morze otwarte, przestrzeń powietrzną nad obszarami –

państwa wojujące mają obowiązek wstrzymać się od prowadzenia działań na terytorium państw neutralnych; „teatr wojny” ≠ terenowi wojny

23

- zasada konieczności wojennej – państwa obowiązane są przestrzegać prawa wojennego tylko w zakresie, w jakim nie koliduje ono z koniecznością wojskową („konieczność nie zna zakazów) – zasad odrzucana przez większość doktryny

- zasada proporcjonalności – wojujący mogą być zwolnieni od przestrzegania niektórych przepisów prawa wojennego, jeżeli szkody wyrządzone nieprzyjacielowi są niewspółmiernie mniejsze od korzyści wojskowej

Rozpoczęcie wojny- z chwilą wypowiedzenia lub rozpoczęcia działań wojennych- prawo wojenne obowiązuje bez względu na sposób rozpoczęcia wojny; nawet gdyby jedna ze stron nie uznała stanu

wojny- stosunki dyplomatyczne i konsularne zostają przerwane, opiekę nad obywatelami, budynkami i archiwum

przedstawicielstwa – placówki państw neutralnych (mocarstw opiekuńczych); cudzoziemcy wyjeżdżają, o ile nie jest to sprzeczne z interesem, internowanie tylko gdy wymaga bezwzględnie bezpieczeństwo

- statki handlowe – nie mogą być skonfiskowane, mogą być zajęte z obowiązkiem zwrotu bez odszkodowania po wojnie lub zarekwirowane z obowiązkiem odszkodowania – ogólnie powinny swobodnie odpłynąć; mogą być również zniszczone (odszkodowanie, bezpieczeństwo osób, przechowanie dokumentów okrętowych)

Porozumienia między państwami wojującymi- mogą być zawarte przez rządy lub przez dowódców- zalecenie zawierania porozumień w sprawie polepszenia losu ofiar wojny- rozejm – wstrzymanie działań wojennych: ogólny lub miejscowy (zawieszenie broni)- kartele – porozumienia między dowódcami stron (wymiana jeńców, transport rannych, grzebanie zabitych)- kapitulacje wojskowe – umowy kończące na uzgodnionych warunkach lub bezwarunkowo obronę wszystkich

wojsk lub poszczególnych armii- faktyczne poddanie się – jedna ze stron rezygnuje z walki (biała flaga) – zobowiązuje drugą stronę zaprzestanie

walki- prowadzenie rokowań – zapewnienie nietykalności parlamentarzom (osoby przybywające z białą flagą) – druga

strona nie ma obowiązku przyjęcia parlamentarza- wolny glejt – dokument wydawany przez dowódców wojskowych upoważniający osoby do swobodnego poruszania

się po określonym terenieMocarstwa opiekuńcze- instytucja służy potrzebie kontaktowania się wojujących ze sobą państw- państwa neutralne podejmujące się opieki nad interesami danego państwa na obszarze państwa nieprzyjacielskiego- pełni funkcje pomocnika i pośrednika Organizacje Czerwonego Krzyża- na podstawie konwencji z 1949 – określone funkcje humanitarne- Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – bezstronna organizacja humanitarna mogąca świadczyć usługi

stronom uczestniczącym w konflikcie - centrum informacji o jeńcach, internowanych i zaginionych osobach cywilnych- występowanie z interwencjami o charakterze humanitarnym do właściwych władz- zabieganie o rozwój humanitarnego prawa konfliktów zbrojnych – przygotowywanie projektów konwencji- zrzesza krajowe organizacje Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (siedzibą – Genewa)- podstawowe zasady: humanitaryzm, bezstronność, neutralność, niezależność, dobrowolność, jedność,

uniwersalność- najwyższym organem – Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża; między konferencjami – Stała Komisja

(9 członków); poszczególne człony działają samodzielnie na podstawie swoich statutów Jeńcy- III konwencja genewska- status jeńców nie tylko członkom sił zbrojnych regularnych i nieregularnych oddziałów, członkom

zorganizowanych ruchów oporów, wszystkim członkom sił zbrojnych którejkolwiek ze stron mających prawo uczestniczenia w działaniach zbrojnych

- jeńcy znajdują się we władzy państwa nieprzyjacielskiego, powinni być traktowani w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności i czci, wolno zatrudniać zdrowych, ale za wynagrodzenie (zakaz zmuszania do pracy oficerów); prawo do wysyłania i otrzymywania korespondencji, otrzymywania paczek z żywnością

Ranni i chorzy- I (wojna lądowa) i II (wojna morska) konwencje genewskie- traktowani w sposób humanitarny, ochrona we wszelkich okolicznościach, zabronione dokonywanie doświadczeń

biologicznych, pozostawianie z premedytacją bez opieki,- ludność cywilna może uczestniczyć w udzielaniu pierwszej pomocy, nikt nie może być karany za udzielanie opieki

rannym i chorym

24

- z ochrony korzystają formacje, zakłady i personel sanitarny – nie mogą być przedmiotem ataku; ponadto personel krajowych organizacji Czerwonego Krzyża i innych dobrowolnych organizacji pomocy; ochrona transportów sanitarnych

- represalia skierowane przeciwko rannym, personelowi i budynkom sanitarnym – zabronione - ochrona ustaje, gdy obiekty sanitarne używane są do działań na szkodę nieprzyjaciela Ochrona ludności cywilnej- zakaz atakowania i bombardowania niebronionych miast, wsi, domów mieszkalnych i budowli; obowiązek

uprzedzania o mającym nastąpić bombardowaniu – regulamin haski - doktryna wojny zniewalającej – stwarzanie dla ludności cywilnej sytuacji nie do zniesienia, by skłonić rząd

przeciwnej strony do rezygnacji ze zbrojnego oporu; zabronione stosowanie głodu jako metody prowadzenia wojny- protokół I z 1977 – zawsze rozróżniana ludność cywilna i kombatanci oraz dobra o charakterze cywilnym i cele

wojskowe – kierowanie operacji wojskowych przeciwko celom wojskowym- zabronione stosowanie metod mających na celu szerzenie terroru wśród ludności cywilnej, nie wolno stosować

środków i metod walki rażących bez rozróżniania ludność cywilną i kombatantów, dobra cywilne i cele wojskowe – ograniczenie ataków do celów wojskowych

- nie wolno atakować celów niezbędnych do przeżycia ludności cywilnej, wszelkich dóbr niestanowiących celów wojskowych

- zakaz bombardowania i niszczenia zakładów i urządzeń ujarzmiających niebezpieczne siły (zapory wodne, tamy, ośrodki produkcji elektronuklearnej)

- operacje wojskowe prowadzone z troską o oszczędzanie ludności cywilnej i dóbr o charakterze cywilnym- możliwość tworzenia stref i miejscowości sanitarnych, stref zneutralizowanychZakończenie wojny i likwidacja jej skutków- koniec z zawarciem traktatów pokoju lub przez faktyczne zaprzestanie działań wojennych- zawojowanie jako sposób zakończenia wojny pozostaje w kolizji z zasadami prawa - restytucja – zwrot przedmiotów zabranych przez władze okupacyjne z obszarów okupowanych - odszkodowania należne osobom, którym państwa wojujące wyrządziły szkody na skutek niezgodnego z prawem

prowadzenia wojnyOdpowiedzialność za przestępstwa wojenne- porozumienia londyńskie – 1945 – utworzenie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego do sądzenia głównych

przestępców wojennych w Europie – 4 sędziów i 4 zastępców; dla zbrodniarzy japońskich – Międzynarodowy Trybunał w Tokio

- osądzane zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, przeciwko ludzkości- zasada, że przywódcy, organizatorzy, podżegacze i pomocnicy uczestniczący w układaniu i wykonywaniu

wspólnego planu albo zmowy w celu popełnienia jednej ze zbrodni odpowiadają za wszelkie czyny, których dopuścił się ktokolwiek w związku z wykonywaniem takiego planu

- działanie z rozkazu rządu/zwierzchnika nie zwalnia od odpowiedzialności (może spowodować złagodzenie kary)- zasady norymberskie (potwierdzone przez ZO w uchwałach z 1946) - konwencje genewskie z 1949 o ochronie ofiar – zobowiązanie państw do wydania w trybie ustawodawczym

przepisów niezbędnych do ustalenia odpowiednich sankcji karnych w stosunku do osób, które dokonały lub wydały rozkaz dokonania ciężkiego naruszenia konwencji: umyślne zabójstwo, tortury, nieludzkie traktowanie, umyślne sprawianie wielkich cierpień, niszczenie i przywłaszczanie nieusprawiedliwione koniecznościami wojennymi

- konwencja z 1968 w sprawie o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych – niestosowanie terminów przedawnienia w stosunku do zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości

- Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (Haga)- Międzynarodowy Trybunał dla Ruandy

Wojna lądowa- siły zbrojne – zbrojne grupy i jednostki, które pozostają pod dowództwem odpowiedzialnym za swych

podwładnych także wówczas, gdy ta strona jest reprezentowana przez rząd lub władzę nieuznawaną przez stronę przeciwną

- najemnik – osoba, która została specjalnie zwerbowana na miejscu lub za granicą, uczestniczy faktycznie w działaniach wojennych, motywem uczestniczenia jest pragnienie prywatnej korzyści, nie jest obywatelem ani stałym mieszkańcem terytorium, nie jest członkiem sił zbrojnych stron, nie jest wysłana w misji oficjalnej przez stronę nieuczestniczącą w konflikcie

- metody i środki walki: strony nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków, zabronione jest używanie broni, pocisków lub środków mogących zadać niepotrzebne cierpienia – jedynym uprawnionym celem jest osłabienie sił zbrojnych

- (regulamin haski 1907) – zabronione użycie trucizny, broni zatrutej, zabijanie lub zadawanie ran temu, kto złożył broń lub nie mając środków zdał się na łaskę, wydawanie na łup miast i miejsc zdobytych szturmem, zabijanie i ranienie zdradziecko osób należących do ludności lub wojsk nieprzyjaciela; ponadto ochrona szczególnych miejsc

- zakaz bombardowania miast, wsi, domów i budowli niebronionych („miasta otwarte”);

25

- zakaz używania gazów duszących, trujących oraz środków wojny bakteriologicznej (protokół z 1925)- 1993 – konwencja o zakazie rozwijania, produkcji, magazynowania i stosowania broni chemicznej oraz jej

zniszczenia- 1980 – zakazy i ograniczenia w stosowaniu nowych rodzajów broni konwencjonalnej - 1954 – konwencja o ochronie dóbr kulturalnych – tylko gdy wymaga kategorycznie konieczność wojskowa Okupacja wojenna- terytorium, które faktycznie znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej – władza ta ma charakter przejściowy,

los danego terytorium zostanie rozstrzygnięty dopiero po zakończeniu wojny- terytorium okupowane pozostaje nadal pod dotychczasowym zwierzchnictwem państwowym, wykonywanie władzy

należy faktycznie do okupanta- okupant jest jedynie administratorem majątku państwowego, majątek gmin, instytucji religijnych powinien być

respektowany na równi z własnością prywatną- zakaz masowego i indywidualnego przesiedlania oraz deportacji ludności z obszarów okupowanych; zapewnienie

ludności zaopatrzenia w żywność i lekarstwa- zakaz zmuszania ludności do służby w swych siłach zbrojnych lub pomocniczych

Wojna morska- nieprzyjacielska własność prywatna na morzu nie jest chroniona przez prawo, podlega prawu łupu- prawem łupu objęta jest nie tylko ta własność, ale w pewnych przypadkach także własność osób mających

obywatelstwo państw neutralnych- koncepcje wojny: kontynentalna (nacisk na działanie przeciwko siłom zbrojnym i respektowanie własności

prywatnej) i anglosaska (rozszerzenie kręgu osób przeciwko którym prowadzone są działania wojenne; cel – gospodarcze osłabienie przeciwnika)

- prawo wojny morskiej głównie prawem zwyczajowym- metody i środki wojny: zakaz zakładania min automatycznych i niezakotwiczonych- korsarstwo – upoważnienie statków prywatnych do zajmowania statków nieprzyjacielskich – 1856 – wyrzeknięcie

się; piractwo – rozbój na morzu- blokada wojenna – operacja podjęta przez okręty państwa z zamiarem przerwania wszelkiej komunikacji drogą

morską i z pewnym odcinkiem wybrzeża lub portem strony przeciwnej – wymaga oficjalnego ogłoszenia lub poinformowania w inny sposób państw neutralnych o jej rozpoczęciu; statek neutralny przerywający blokadzie – podlega konfiskacie; nielegalna tzw. blokada papierowa (ogłoszenie bez poparcia operacjami okrętów wojennych)

- użycie okrętów podwodnych – podlegają przepisom dotyczącym statków nawodnych – zakaz zatopienia lub uszkodzenia statku handlowego, nie umieściwszy pasażerów, załogi i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu

- wizytowanie i rewizja – w odniesieniu do statków handlowych na morzu otwartym – w celu sprawdzenia, czy statek okazujący banderę państwa neutralnego nie jest w istocie statkiem uprawniony do podnoszenia bandery, czy ładunek nie będzie stanowił pomocy dla nieprzyjaciela w prowadzeniu wojny

- prawo łupu – własność nieprzyjacielska (z wyjątkiem znajdującej się na statku neutralnym, chyba że stanowi kontrabandę) podlega prawu łupu

- nie podlega własność obywateli państw neutralnych- prawo nie obejmuje przybrzeżnych statków rybackich, statków kartelowych, żeglugi lokalnej, sanitarnych,

przeznaczonych do zadań religijnych, naukowych albo dobroczynnych- tylko sąd może zatwierdzić zabór statku lub towaru tytułem prawa łupu- kontrabanda wojenna – towary przeznaczone na cele wojenne i dostarczane stronom wojującym wbrew zakazowi;

podlega zaborowi także wówczas, gdy stanowi własność neutralną- bezwzględna (el. używane wyłącznie na wojnie) i warunkowa – przedmioty bezwzględnej mogą być zajęte, jeśli są

przeznaczone dla kraju nieprzyjacielskiego, nie ma znaczenia, czy podróż odbywa się bezpośrednio, czy wymaga przeładunku lub przewozu drogą lądową; przedmioty warunkowej – podlegają zajęciu tylko na statku zmierzającym do kraju nieprzyjacielskiego

Wojna powietrzna- podejmowanie środków ostrożności przy dokonywaniu ataków w celu oszczędzania ludności cywilnej i dóbr o

charakterze cywilnym- ochrona samolotów sanitarnych- zakaz przeprowadzania ataków na ludność cywilną; dopuszczenie bombardowania tylko obiektów wojskowych

Konflikty nie mające charakteru międzynarodowego - pierwsze uznanie powstańców przez państwo macierzyste – układ 1820 z S. Bolivarem- konwencje genewskie z 1949 – art. 3, nakładający na każdą ze stron obowiązek humanitarnego traktowania osób

niebiorących bezpośrednio udziału w dziedzinach wojennych; zakazane zamachy na życie i nietykalność cielesną, branie zakładników, zamachy na godność osobistą, skazywanie na karę śmierci i egzekucje bez wyroku; obowiązek leczenia rannych, chorych i rozbitków

- ochrona prawna rozciągnięta na powstańców, którzy nie są uznani za stronę wojującą

26

- gwarancje procesowe - protokół z 1977 (II) – szanowanie i ochrona rannych, chorych, rozbitków, personelu medycznego i religijnego,

ochrona ludności cywilnej, zakładów i urządzeń ujarzmiających niebezpieczne siły, obiektów kulturalnych, miejsc kultu – zakaz przymusowego przesiedlania ludności; upoważnienie Czerwonego Krzyża do wykonywania swych funkcji

- zakaz stosowania kar zbiorowych, działań terrorystycznych, niewolnictwa, handlu niewolnikami, grabieży, groźby popełnienia jednego z zabronionych czynów

- szczególna ochrona dzieci- powstańcy, niezależnie od stopnia zorganizowania i przestrzegania praw, nie mają prawa do statusu jeńca- umiędzynarodowione konflikty wewnętrzne – w chwili udzielenia pomocy z zewnątrz; rozróżniane 4 stosunki

prawne: między wojskami interweniującymi państw, między interweniującymi a siłami rządu legalnego, siłami powstańców, siłami rządu a siłami powstańców – 2 pierwsze – prawo humanitarne konfliktów zbrojnych w całości, 2 kolejne – prawo dotyczące konfliktów wewnętrznych

Neutralność wojenna- państwo, które nie uczestniczy w wojnie- neutralność – stan faktyczny, z którego wynikają określone obowiązki prawne- stała neutralność – zobowiązanie się w umowach międzynarodowych do nieuczestniczenia w wojnach- państwo nie ma obowiązku zachowania neutralności, chyba że w umowie się do tego zobowiązało; państwo

neutralne nie ma obowiązku deklarowania swego zamiaru- państwa wojujące obowiązane są respektować nietykalność terytorium państwa neutralnego, nie przysługuje prawo

przejścia przez terytorium państwa neutralnego- państwo neutralne – ograniczenia, zakazy lub uprawnienia stosowane równomiernie wobec stron- może internować na swoim terytorium oddziały państw wojujących- zakaz prowadzenia działań na wodach terytorialnych państw neutralnych- w portach neutralnych – naprawa tylko w granicach koniecznych dla zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi, okręty

nie mogą zwiększać swej siły bojowej- „życzliwa nieutralność” – doktryna nieuczestniczenia w wojnie (doktryna neutralności kwalifikowanej) – państwo

deklarujące zamiast neutralności – nieuczestniecznie, nie jest zobowiązane do równego traktowania obu stron

27