Planiranje i protivpoarna profilaktika

PROTIVPOARNOM PROFILAKTIKOM I ZAKONOM O ZATITI OD POARA I VATROGASTVU UREUJE SE:- organizacija i funkcionisanje zatite od poara i vatrogastva,- planiranje i provoenje mjera zatite od poara,- organizacija i funkcionisanje vatrogastva i gaenje poara (vatrogasne intervencije),- struno osposobljavanje i usavravanje zaposlenih lica i vatrogasaca,- finansiranje i druga pitanja od znaaja za organizaciju i funkcionisanje zatite od poara i vatrogastva.Prevencija poara je skup svih mjera koje imaju za cilj spreavanje nastanka i irenja poara.Sagorijevanje (gorenje) je fiziko hemijski proces spajanja zapaljive mat. i oksidatora pri emu se oslobaa toplota, emituje dim i gasovi sagorijevanja popraeni plamenom ili vidljivom svjetlou;Vatra je kontrolirano samoodrivo sagorijevanje koje je namjerno izazvano da bi se stvorili korisni efekti, ije je irenje u prostoru i vremenu kontrolisano;Poar je nekontrolisano, samoodrivo sagorijevanje koje se nekontrolisano iri u prostoru i vremenu;Eksplozija je iznenadna ekspanzija gasa koja moe proizai iz brze reakcije oksidacije ili raspada, sa ili bez porasta temperature i koja moe dovesti do pojave poara;Zapaljive materije su vrste, tene i gasovite materije koje se pale pod dejstvom izvora paljenja;Eksplozivne materije predstavljaju gasovite, tene i vrste hemijske materije, jedinjenja ili smjese koje se pod uticajem odreenog impulsa razlau u veoma kratkom vremenskom intervalu, uz oslobaanje velike koliine gasova i toplotne energije;Opasne materije predstavljaju one materije koje u svim formama postojanja i svim uslovima koritenja svojim negativnim karakteristikama, kao to su: eksplozivnost, zapaljivost, korozivnost, otrovnost, radioaktivnost i dr., mogu biti uzronik razliitih tetnih dejstava i opasnosti po zdravlje ljudi, oteenja ili unitenja materijalnih dobara uslijed razarajueg, termikog ili fiziolokog dejstva, te ugroavanje radne i ivotne sredine;Poarna opasnost je mogunost ozljede i oteenja kao posljedica poara;Poarna otpornost je sposobnost objekta da ispuni, u definisanom periodu vremena zahtjeve otpornosti na poar pri standardnom ispitivanju otpornosti na vatru;Rizik od poara je proizvod vjerovatnoe pojave poara koja se moe oekivati u datoj tehnikoj operaciji ili stanju i posljedice ili obima teta koje se mogu oekivati u sluaju pojave poara;Poarna sigurnost je sigurnost kojom se vjerovatnoa nastanka poara svodi na minimum;Poarni sektor je zatvoreni prostor koji moe biti podijeljen ili odijeljen od susjednih prostora unutar zgrade elementima konstrukcije koji imaju propisanu vatrootpornost;Poarno stepenite je stepenite koje se koristi samo u sluaju opasnosti od poara za evakuaciju ili za gaenje poara;Sigurnosno stepenite je stepenite u objektu odvojeno od unutranjih prostorija konstruktivnim elementima otpornosti prema vatri u trajanju od najmanje 60 minuta, osloboeno svih gorivih materija i osigurano od zadimljavanja za vrijeme dok se ne zavri evakuacija ljudi i gaenje poara;Evakuacija je organizovano izmijetanje ljudi i materijalnih dobara sa ugroenog prostora na prostor siguran od poara;Put za evakuaciju je siguran put za samospasavanje ljudi iz objekta do izlaza i izvan objekta ili kroz drugi siguran objekat;Graevina obuhvata stambene i druge zgrade i objekte;Graevine za javnu upotrebu su kole, obdanita, studentski i aki domovi, staraki domovi, bolnice, hoteli, moteli, pansioni, trini centri, trnice, pozorita, kino dvorane, sportske, koncertne i dr.dvorane, stadioni, sale za konferencije, muzeji, aerodromi, eljeznike i autobuske stanice, objekti kulturno istorijskog naslijea i dr.objekti;Mjere zatite od poara su sve organizacijske, tehnoloke i tehnike mjere koje smanjuju rizik od poara i poveavaju poarnu sigurnost;Preventivne mjere zatite od poara su sve preventivne organizacijske, graevinske i tehniko-tehnoloke mjere koje smanjuju mogunost za nastanak poara, a pri njegovom nastanku omoguavaju sigurnu evakuaciju ljudi i imovine i spreavaju njegovo irenje;Aktivne (represivne) mjere zatite od poara su tehnike mjere koje podrazumijevaju primjenu sistema aktivne zatite od poara;Sistem aktivne zatite od poara obuhvata instalacije, ureaje i opremu za automatsko otkrivanje, dojavu i gaenje poara, odvoenje dima i toplote iz poara, detekciju eksplozivnih gasova, rezervno snabdijevanje elektrinom energijom i drugo;Edukacija je nauno zasnovani, planski i organizovani proces koji se izvodi pod rukovodstvom nastavnika (predavaa), uz aktivno uee polaznika nastave;

Odgovorno lice za organizovanje zatite od poara je:- vlasnik, odnosno korisnik imovine kada se radi o privatnom vlasnitvu,- rukovodilac organa uprave, upravne organizacije i drugog dravnog organa Federacije, kantona, grada i opine,- direktor odnosno drugo odgovorno lice u privrednom drutvu i dr.pravnom licu odreeno opim aktom pravnog lica;Zatita od poara obuhvata skup mjera i radnji upravne, organizacijske, strune, tehnike, obrazovne i propagandne prirode, koje se preduzimaju u cilju sprjeavanja izbijanja i irenja poara, njegovog otkrivanja, te zatite ljudi, biljnog i ivotinjskog svijeta, materijalnih, kulturnih, istorijskih i drugih dobara i okoline.Vatrogastvo obuhvata skup mjera i radnji upravne, organizacijske, strune, kadrovske, tehnike, obrazovne i propagandne prirode, koje se preduzimaju u cilju gaenja poara i spaavanja ljudi i materijalnih dobara ugroenih poarom, te pruanje tehnike pomoi u akcidentnim situacijama.Programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva obuhvata politiku i strategiju i akcione planove u okviru kojih se definie vizija, naela i opredjeljenja, ciljevi i podruja razvoja za organizovanje i provoenje zatite od poara i vatrogastva sa svim elementima potrebnim za njegovo usavravanje i efikasno funkcionisanje za period od najmanje pet godina.Zatita od poara se organizuje i provodi u svim stambenim i drugim zgradama i objektima i na svim prostorima koji se smatraju graevinama.Prema procjeni ugroenosti od poara graevine i prostori koji mogu biti izloeni opasnostima od izbijanja i irenja poara su:1) graevine trajno povezane sa tlom koje se sastoje od graevinskog sklopa ili od graevinskog sklopa i ugraene opreme, kao i samostalna postrojenja trajno povezana sa tlom;2) saobraajne, vodoprivredne i energetske graevine i povrine sa pripadajuim instalacijama, telekomunikacijske graevine i instalacije, graevine i instalacije komunalne infrastrukture;3) proizvodne i druge privredne graevine i postrojenja, skladita, sajmita i sline graevine;4) objekti na vodenim povrinama (ribogojilita, plutajue platforme i sl.);5) trgovi, javne povrine, javne zelene povrine, igralita, sportske graevine, groblja, deponije otpadaka, javne pijace, sklonita i sline graevine.Plan zatite od poara izrauje se na osnovu procjene ugroenosti od poara podruja opine i grada, odnosno kantona i kadrovskim, materijalnim i drugim uslovima koji su od znaaja za tu zatitu.U planu zatite od poara, utvruje se: organizacija zatite od poara, organizacija i nain upotrebe vatrogasnih jedinica, sistem javljanja i obavjetavanja, postupak u sluaju poara, tehnika oprema i sredstva potrebna za gaenje poara, nain snabdijevanja vodom, putevi, prilazi i prolazi za gaenje poara, sadejstvo svih vatrogasnih jedinica koje postoje na podruju opine i grada, obaveze organa uprave u izvravanju predvienih mjera zatite od poara, rokovi za izvrenje predvienih zadataka, druge mjere i aktivnosti za uspjeno funkcionisanje i unapreivanje zatite od poara i vatrogastvo i nain vrenja nadzora na provoenju zadataka utvrenih u tom planu.Opte mjere za zatitu od poara su:1) izbor lokacije i dispozicija graevine, kao i izbor materijala, ureaja, instalacija i konstrukcija kojim e se sprijeiti ili svesti na najmanju mjeru mogunost izbijanja i irenja poara;2) izgradnja prilaznih puteva i prolaza za vatrogasna vozila i tehniku;3) izgradnja poarnih stepenita i pomonih izlaza;4) osiguranje potrebnih koliina vode i drugih sredstava za gaenje poara;5) organizovanje osmatrako-dojavne slube, izrada i odravanje protivpoarnih prosjeka i puteva, osiguranje opreme i sredstava za gaenje umskih poara, te druge mjere zatite od poara na otvorenom prostoru;6) zabrana upotrebe otvorene vatre i drugih izvora paljenja na mjestima i prostorima gdje bi zbog toga moglo doi do poara;7) izbor i odravanje tehnolokih procesa i ureaja kojima se osigurava sigurnost protiv poara;8) postavljanje ureaja za javljanje, gaenje i spreavanje irenja poara, ureaja za mjerenje koncentracije zapaljivih i eksplozivnih gasova, para ili praine u vazduhu i drugih ureaja za kontrolu sigurnog odvijanja tehnolokog procesa;9) odravanje i kontrola ispravnosti ureaja i instalacija ija neispravnost moe uticati na nastanak i irenje poara;10) obuka svih zaposlenih lica i graana u praktinoj upotrebi aparata za gaenje poetnog poara, kao i drugih prirunih sredstava i opreme za gaenje poara.Mjere zatite od poara u oblasti prostornog planiranja Organ uprave nadlean za poslove prostornog ureenja osigurae da se pri izradi dokumenata prostornog ureenja, urbanistikog plana, regulacionog plana i urbanistikog projekta, predvide prostorne i tehnike mjere zatite od poara, a naroito:1) uslove za efikasno spaavanje ljudi, ivotinja i materijalnih dobara;2) potrebne razmake ili protivpoarnu udaljenost izmeu objekata;3) saobraajne i manipulativne povrine za interventna vozila;4) izvode za dovoljno snabdijevanje vodom za gaenje poara;5) primjenu odgovarajuih materijala koji ne mogu biti uzronici nastanka i prenosa poara.Elaborat zatite od poara minimalno sadri:1) procjenu ugroenosti od poara s obzirom na dispoziciju i namjenu graevine, graevinske i tehniko tehnoloke karakteristike;2) izbor tehnikih rjeenja, tehnolokih, elektro, mainskih, graevinskih i drugih mjera u funkciji zatite od poara;3) izbor mjera, tehnikih rjeenja i graevinskih materijala u funkciji evakuacije i spaavanja ljudi i materijalnih dobara sa opisom i uputstvima za postupak evakuacije;4) izbor tehnike opreme i sredstava za gaenje poara, kao i drugih mjera u funkciji gaenja poara (putevi, prolazi, prilazi, snabdijevanje vodom i sl.);5) opis organizacije posla i potrebna uputstva u vezi sa primijenjenim mjerama zatite od poara;6) grafike prikaze primijenjenih mjera zatite od poara;7) popis primijenjenih propisa, standarda i normativa, odnosno priznatih i dokumentovanih pravila tehnike prakse u inostranstvu koji nisu regulisani domaim propisima, a koje je prihvatila BiH.Pri projektovanju i gradnji graevina i ugradnji prikljuaka, opreme, ureaja i postrojenja, kao i njihovoj proizvodnji, moraju se predvidjeti i primijeniti mjere zatite od poara koje e omoguiti:1) smanjenje mogunosti nastanka poara;2) pravovremeno otkrivanje i obavjetavanje o poaru;3) efikasno spaavanje ljudi, ivotinja i materijalnih dobara (u graevini i izvan graevine);4) ograniavanje irenja vatre i dima;5) efikasno gaenje poara;6) osiguranje saobraajnih i manipulativnih povrina za interventna vozila.U situacijama kada moe doi do pojave eksplozivne smjesetreba preduzeti slijedee korake:a) ukloniti mogunost da se eksplozivna smjesa pojavi uokolini uzronika paljenja.b) ukloniti uzronik paljenja.Tamo gdje to nije mogue, treba odabrati i razraditi zatitnemjere, procesnu opremu, sisteme i postupke tako damogunost koincidencije a) i b) bude svedena na minimum.Postupak odreivanja zona opasnosti se svodi na slijedee:- Definisanje liste zapaljivih supstanci sa njihovim osnovnim fiz.-hem.karakt.koji su znaajni gledajui saaspekta protiveksplozijske zatite,- Odreivanje izvora opasnosti. Istim se razmatra sluaj normalnograda postrojenja tj. rada unutar projektom predvienih parametara to znai da se iskljuuju sluajevi nenormalnih pogonskih stanja(naprimjer pucanje procesne opreme),- Proraun rasprostiranja potencionalno eksplozivne smjese. Proraunbazira na metodologiji tretiranoj u vaeim standardima te literaturi iz ove oblasti kao i iskustvenim podacima i- Konano usvajanje zona opasnosti po vrstama i prostornom rasporedu (irina, duina, visina odnosno zapremina).

Zone opasnosti u prostorijama mogu obuhvatiti cijelu prostoriju ili samo jedan njen dio.Postoje tri oblika prostora i to: otvoreni, zatvoreni i djelimino otvoreni. (slike)Kriterij za ocjenu opasnog i neopasnog prostora.Osim ovih prostora na slici se vidi i prostor koji moe, uz odreene uslove, biti siguran.Ti uslovi su kontrolisana ventilacija i definisani izvori opasnosti ili pouzdana kotrola konc.ekspl. smjesa. Osim toga granica se moe poveati i do pola donje granice eksplzivnosti ako se pouzdano moe kontrolisati i osigurati eliminisanje uzronika paljenja naprimjer prekidanje izvora zapaljivog medija, odnosno pouzdanogprekidanja elektrine energije potencijalnim uzronicima paljenja.

Razmjetaj opreme, kao i sama klasifikacija opasnog prostora je olakano ako se uzme podjela istog na triopasne zone:- zona "0"- To je prostor u kojem su uestanost i trajanje eksplozivne smjesezapaljivog gasa, para i vazduha veoma veliki ili prisutni due vremena.- zona "1"-To je prostor u kojem je eksplozivna smjesa zapaljivog gasa, para i vazduha mogua pri normalnom radu, odnosno njeno prisustvo je predvieno tehnolokim procesom.- zona "2"-To je prostor u kojem su uestanost pojave i trajanje eksplozivne smjese zapaljivog gasa, pare i vazduha veoma mali, a koja nije predviena pri normalnom radu u tehnolokom procesu.Izvore opasnosti dijelimo na: Trajne-trajno sadre ili isputaju zapaljivi medij u okolni prostor. Primjer ovih izvora susreemo kod:- povrina zapaljive tenosti u rezervoaru sa stabilnim krovom uz trajni oduak u atmosferu.- povina zapaljive tenosti koja je otvorena trajno ili u duim vremenskim razmacima (npr. separator nafta/H20) Primarne- istovremeno kod normalnog rada sadre ili isputaju zapaljivi medij u okolinu. Istovremena prisutnost zapaljivog medija tako omoguava nastajanje eksplozivne smjese, predviene u tehnolokom procesu odnosno kod posluivanja. Pojavljuju se ne ba rijetko, a trajanje im nije kratkotrajno. (npr. brtve pumpi, kompresora ili ventila ako se isputanje zapaljive materije oekuje tokom normalnog rada) Sekundarne-samo kod nenormalnih okolnosti tj. u sluaju kvara na napravi ili zbog nepravilnog voenja tehnolokog procesa, isputaju zapaljivi medij u okolni prostor.(npr. brtve pumpi, kompresora i ventila, kod kojih se isputanje zapaljive materije ne oekuje tokom normalnog rada)Protivpoarna profilaktika koja se odnosi na elektrine instalacije i ureaje podrazumijeva pravila o tehnikim normativima kojima se propisuju:1) osobine i karakteristike ureaja i opreme za izvedbu elektrinih instalacija;2) uslovi i zahtjevi koji moraju biti zadovoljeni pri izvedbi i upotrebi elektrinih instalacija;3) oznaavanje i obiljeavanje ureaja, opreme i elektrinih instalacija koji utiu na sigurnost i zatitu ivota i zdravlja pri upotrebi elektrinih instalacija;4) tehnike zatitne mjere pri upotrebi elektrinih instalacija;5) postupak i nain kontrolisanja i verifikacije propisanih osobina, karakteristika i kvaliteta el.instalacija.Tehniki normativi kojima se propisuju navedena pravila primjenjuju se na elektrine instalacije za:rudnike, prostorije ugroene od eksplozija, elektrinu vuu, brodove, drumska vozila, gromobrane, rasvjetuulica i drugih javnih povrina, proizvodnu opremu u industriji i opremu za medicinske svrhe.Nazivni napon elektrinih instalacija je do 1000 V efektivne vrijednosti za naizmjeninu struju, ili 1500 Vza istosmjernu struju.Ureaji i oprema za elektrine instalacije tkzv. "elektrina oprema"moraju biti prikladni za rad pri nazivnom naponu elektrine instalacije odnosno pri efektivnoj vrijednosti napona za izmjeninustruju. Elektrina oprema mora odgovarati projektovanoj struji, tj.efektivnoj vrijednosti struje za izmjeninu struju koja e proticati u toku normalnog rada.Elektrina oprema mora podnijeti struje koje protiu u vanrednimuslovima, u toku perioda koji im doputaju karakteristike zatitnih ureaja. Elektrina oprema, ukljuujui vodilice i kablove, mora se postaviti tako da se moe provjeravati i odravati te da se moe lako prilaziti njezinim prikljucima i njome lako rukovati. Ovo mora biti zadovoljeno i pri postavljanju elektrine opreme ukuita. Natpisne ploice i druga sredstva koja slue za raspoznavanje moraju se postaviti na sklopne aparate radi oznaavanja njihove namjene. Upravljaki elementi i elementi signalizacije (tasteri, signalne svjetiljke i dr.) moraju se postavljati na lako pristupana i vidljiva mjesta. Zatitni ureaj mora se postaviti i oznaiti tako da se lako raspozna njegov pripadajui strujni krug. eme, dijagrami ili tablice elektrinih instalacija niskog naponamoraju se postaviti na mjesta na kojima ima najvie strujnih krugova, tako da oznaavaju prirodu (tip) i sastav strujnih krugova (napojne take te broj i presjek izolovanih provodnika i kablova) i karakteristike za raspoznavanje zatitnih ureaja, ukljuenje i iskljuenje te njihovo mjesto postavljanja izolacije. Izolovani provodnici i kablovi moraju se zatititi od mehanikih, toplotnih i hemijskih oteenja odgovarajuim tipom elektrine podjele, nainom postavljanja, poloajem ili oblogom. Presjek izolovanih provodnika postavljenih i mehaniki zatienih u trajnim elektrinim instalacijama ne smije biti manji od 1,5 mm2 za bakarne provodnike, ni manji od 2,5 mm2 za aluminijumske provodnike.Izolovani provodnici i kablovi ne smiju se nastavljati u instalacijskim cijevima i instalacijskim kanalima.Izolovani provodnici i kablovi mogu se spajati samo u instalacijskim kutijama, kablovskim spojnicama ili sklopnim blokovima, a mjesta spajanja moraju se izolovati stepenom izolacije koji odgovara tipu elektrine podjeleIspitivanju kvarova na elektrinim instalacijama koji su izazvali poar mogue je pristupiti na vie razliitih naina:1. utvrivanjem radnji ili propusta koji su doveli do kvarova na elektrinim instalacijama,2. klasifikovanjem kvarova prema funkcionalnoj prirodi ureaja, ili nekog njegovog dijela, na kome se kvar dogodio 3. prouavanjem fizikih osnova nastanka poara uzrokovanih kvarovima na elektrinim instalacijama.Glavni uzroci koji pri nastanku kvara na elektrinim instalacijama mogu dovesti do paljenja elektrine izolacije ili zapaljivih materijala u blizini elektrinih instalacija su:1. elektrini luk (redni i paralelni),2. veliko omsko zagrijavanje bez elektrinog luka, i3. spoljanje zagrijavanje.Vano je napomenuti da neki poari nastaju kombinacijom gore navedenih uzroka koji se nikako ne smiju smatrati meusobno iskljuujuim.Elektrini luk predstavlja proticanje struje kroz nepotpuno jonizovanu plazmu nastalu udarnom jonizacijom gasova i para, stvorenih zagrijavanjem do viih temperatura dijelova oko vrhova elektroda (dva provodnika na razliitim elektrinim potencijalima).U normalnim uslovima, pod uticajem potencijalne razlike izmeu dvije blisko postavljene elektrode razdvojene izolatorom, u elektrinom kolu se registruje protok elektrine struje. Temperatura izolatora raste, uslijed ega on isparava i broj slobodnih nosioca naelektrisanja u njemu raste, to rezultuje smanjenjem otpornosti i porastom struje. Kada temperatura kontakta progresivnim procesom dostigne odreenu vrijednost, formiraju se uslovi za odravanje luka. Potrebno je da postoji gasna sredina koja omoguava intenzivno kretanje nosilaca elektriciteta kako bi se elektrini luk uspostavio i odrao.Nepoeljni elektrini luk se moe pojaviti kod visokonaponskih razvodnih linija elektrine struje, sistema prenosa elektrine energije ili kod elektronske opreme. Moe se pojaviti kod elektrinih sklopki, automatskih prekidaa, rastalnih osiguraa, releja ili kod slabih provodnika i razvoda. Elektrini bljesak predstavlja eksplozivni elektrini dogadaj koji moe biti opasan za ljude i opremu.Nepoeljno iskrenje na elektrinim kontaktima moemo sprijeiti razliitim ureajima, kao to su:- uranjanjem u transformatsko ulje, izolirajui gas ili vakuum- automatski prekida- magnetni prekidaNajei uzroci pojave elektrinog luka su:1. ugljenisanje izolacije (tzv. trasiranje luka)-2. spolja izazvana jonizacija vazduha (plamenom ili prethodnim elektrinim lukom), i3. kratak spoj-Kratak spoj je naziv za iznenadan kvar koji nastaje uslijed naglog smanjenja otpora i poveanja struje u strujnom kolu. Moe da ima dva oblika:1. direktan kratak spoj, kod kojeg je ostvaren dobar kontakt metala sa metalom preko punog poprenog preseka tzv. metalni kratak spoj, i2. varnienje, kod kojeg ne postoji poetni kontakt metala sa metalom, ve struja tee kroz elektrini luk tzv. kratak spoj preko elektrinog luka.Omsko pregrijavanje mogui uzroci mogu biti:1. strujno preoptereenje elektrine instalacije-mogu zagrijati do visokih temperatura, ali da bi dolo i do nastanka poetnog poara, jaina struje koja protie kroz njih mora da bude ak 37 puta vea od nominalne.Poto je veina strujnih kola na niskom naponu zatiena automatskim prekidaima ili osiguraima nominalne struje od 10 do 20 A, ija je uloga da iskljue napajanje ukoliko se strujno preoptereenje dogodi, moe se smatrati da je ono veoma rijedak uzrok poara u elektrinim instalacijama niskog napona.2. dodatna toplotna izolacija-Do pregrijavanja provodnika moe doi i pri normalnim strujnim optereenjima,ukoliko se sprijei odvoenje toplote tj. povea toplotna izolacija, to se npr. moe ostvariti namotavanjem provodnika ili postavljanjem nekog oblika spoljne toplotne izolacije.3. lutajue struje i zemljospojevi-Pod lutajuim strujama se podrazumijevaju elektrine struje kojese, uslijed kvara nekog dijela elektrine instalacije (npr. uslijed zemljospoja), pojave u provodnim dijelovima u kojima nisu oekivane. Takvi provodni dijelovi mogu se ozbiljno pregrijati, ime se stvaraju uslovi za nastanak poara.Zemljospojevi nastaju pri dodiru ogoljenog dijela faznog provodnika sa metalnim predmetom (metalnim krovom, merdevinama itd), uslijed ega temperatura provodnika, a posebno ostvarenog kontakta, znaajno raste, ak i pri malim jainama struje kvara.4. znaajan porast napona iznad nominalne vrijednosti-pojava paljenja je mogua ukoliko se napon poveauslijed: udara groma, kvara u prenosno-distributivnom sistemu, pri kome se niskonaponska elektrina instalacija spoji direktno na visok napon, i. prekida nultog provodnika5. lo kontakt provodnika-Ukoliko elektrini kontakt nije dobro privren i nije male otpornosti, on vremenom moe da postane progresivan kvar.Koraci koji vode ka paljenju uslijed loeg spoja utika-utinica su sljedei:1. strujno preoptereenje i loi kontakti prouzrokuju zagrijavanje provodnika i porast temperature,2. termika degradacija PVC izolacije,3. oslobaanje korozivnog HCl gasa iz PVC izolacije,4. upijanje vlage uslijed higroskopske aktivnosti kalcijumkarbonatne ispune kabla,5. pojava inicijalnih povrinskih i unutranjih varnienja,6. formiranje ugljenisanih putanja na povrini i u unutranjosti PVC izolacije,7. pojava elektrinog luka, i8. paljenje.OTPORNOST PREMA POARU je Sposobnost nekog elementa graevinske konstrukcije ili sklopa da za odreeno vrijeme ispuni traenu stabilnost, integritet prema poaru i toplotnu izolaciju ili drugu oekivanu ulogu pri standardnom ispitivanju otpornosti prema poaru.STABILNOST PREMA POARU JE stabilnost nekog elementa graevinske konstrukcije, bilo da jenosivi ili ne, da ne izgubi f-ju nosivosti za odreeno vrijeme pri standardnom ispitivanju otpornosti prema poaru.Poarni sektor podrazumijeva osnovna prostorna jedinica dijela objekta, koji se samostalno posmatra ili tretira u pogledu tehnikih i organizacionih mjera zatite od poara, a odijeljen je od ostalih dijelova objekta protivpoarnim konstrukcijama. Poarni sektori se odvajaju poarnim zidovima, ija se otpornost odreuje prema poarnom sektoru koji ima vie poarno optereenje. (Npr.Zid od opeke debljine 12 cm, neomalterisan, vatro-otpornost 1 sat).Objekti u kojima postoji opasnost od stvaranja eksplozivnih smjea moraju imati ventilaciju, prirodnu ako ista moe da obezbijedi max. 10% od DGE bilo koje prisutne zapaljive komponente.Otvori za prirodnu ventilaciju trebaju da budu postavljeni na naspramnim zidovima, na jednom zidu pri podu, na drugom ispod plafona, tako da se omogui izmjena cjelokupne koliine vazduha u objektu.Objekti kod kojih se prirodnim putem ne moe obezbijediti max. 10% od DGE, moraju imati prinudnu ventilaciju i moraju da imaju unutranju i spoljanju hidrantsku mreu.Kanali prinudne ventilacije moraju da budu od negorivog materijala, ventilator od materijala koji ne varnii, a elektromotor ako je u struji vazduha u protiveksplozionoj zatiti.Postupak obaveznog atestiranja elemenata tipskih graevinskih konstrukcija u pogledu otpornosti prema poaru se provodi na elementima:1) zidova - nosivih, nenosivih;2) stubova;3) meuspratnih konstrukcija;4) nosaa (nosivih greda, krovnih konstrukcija i dr.);5) krovnih pokrivaa;6) vrata i drugih elemenata za zatvaranje otvora u zidovima;7) dimnjaka;8) ventilacionih kanalaIspitivanju za obavezno atestiranje proizvoda podlijeu slijedee karakteristike proizvoda:1) gorivost;2) brzina irenja plamena;3) otpornost prema poaruOtpornost na poar (vatrootpornost) je vrijeme, izraeno u min., tokom kojeg graevinska konstrukcija podvrgnuta ispitivanju odolijeva poaru i ispunjava zahtjeve propisane standardom.Osnovni zahtjevi za zatitu graevine od poara su:- ouvanje nosivosti konstrukcije u sluaju poara tokom odreenog vremena- spreavanje irenja vatre i dima unutar graevine,- spreavanje irenja vatre na susjedne graevine,- omoguavanje da neozlijeene osobe mogu napustiti graevinu, odnosno da se omogui njihovo spaavanje,- omoguavanje zatite spasiteljaMOGUNOSTI UTVRIVANJA OTPORNOSTI NA POAR: PRIMJENOM SCENARIJA PRIRODNOG POARA PRIMJENOM DOGOVORNIH (KONVENCIJALNIH) SCENARIJA POARAPRIMJENA SCENARIJA PRIRODNOG POARAKod prorauna toplotnog djelovanja poara na graevinske konstrukcije po metodi prirodnog scenarija u obzir se moraju uzeti sljedei parametri:- poarno optereenje (vrsta, koliina i brzina izgaranja)- dotok zraka- geometrija i veliina unutranjeg prostora (definisana poarnim sektorom)- toplotne osobine unutranjeg prostora- uticaj instalacija na spreavanje poara (npr. sprinkler instalacije)- raspoloivost vatrogasne jedinice (koja se aktivira nakon dojave putem instalacija za detekciju poara)PRIMJENA DOGOVORNIH (KONVENCIJALNIH) SCENARIJA POARAUtvrivanje otpornosti na poar konstrukcije odreuje se ispitivanjem pri kojem se graevinski elementi i konstrukcije (zidovi, stubovi, grede, ploe, vrata i dr) izlau djelovanju takozvanog normiranog poara u skladu sa zahtjevima standarda. Pod tim se pojmom , podrazumijeva (za razliku od stvarnog poara koji se definie kao svaka nekontrolisana pojava izgaranja praena oslobaanjem toplote uz popratnu pojavu plamena, dima i ara,simulirani poar kod kojeg je vremenski prirast temperature u ispitnoj pei odreen tzv. standardnom krivuljom poara, odreenom standardom ISO 834.Odreivanje stepena otpornosti graevine prema poaru osnovna je preventivna mjera kojom odreujemo niz ostalih mjera zatite od poara za odreenu graevinu, i to:- potrebnu koliinu vode za gaenje,- veliine poarnog sektora ili- potrebu ugradnje stabilnih sistema za gaenje poara, ukoliko posebnim propisima nije drugaije odreeno.KLIZNA VRATA OTPORA NA POARVrata sadre:- Termoelement osiguraa 70- Elektromagnetni zatvara sa ureajem za detekciju- Protiv tegove za zatvaranje- Indikator za odreivanje poloaja krila (otvoreno-zatvoreno) Skelet krila izraen je od posebnih profila, zavarena elektroluno. Termoizolacija je u vidu sendvia koji je ispunjen visokokvalitetnim materijalima otpornim na poar.Krilo je obloeno elinim dekapiranim limom debljine 1,5 (mm)Funkcionisanje vrata je sljedee: Zatvaranje: od sopstvene teine i nagiba od 2%. Runo: sa povlaenjem krila.VRATA TIPA PPV-T To su dvokrilna vrata sa ramom koji je sastavljen od posebno izraenih elinih profila, zavarena elektroluno. Polupokretno krilo obezbijeeno je od pomjeranja mehanizmom za fiksiranje. Termoizolacija je u vidu sendvia, ispunjena visokokvalitetnim materijalima otpornim na poar. Obloga krila je od dekapiranog lima debljine 1,5mm. Okov: - 4-6 arki sa mogunou za regulisanje i mehanizam za zatvaranjeVRATA TIPA PPOV-1 -Otpornost na poar ovakve konstrukcije iznosi 90 minuta. Vrata ovog tipa su jednokrilna, sa mehanizmom za samozatvaranje. Krilo vrata je od NEGOR ploe tipa GL-1 debljine 10 mm i ploe NEGOR LG debljine 25 mm. Vrata su svijetlog otvora 602, 702, 802 i 902 mm, a visine 1981 mm. Teina vrata je od 48-70 kg. Otporna su na poar 90 minuta.Vrata otporna prema poaru, osim u zidove na granicama poarnih sektora, moraju se postavljati i na onim mjestima koja su propisana u pravilnicima o tehnikim normativima, kao to su:- Ulazna vrata objekta u kojem je smjeten ureaj za povienje pritiska u hidrantskoj mrei, ako su postavljena tako da se u tu prostoriju ulazi iz prostora koji moe da bude ugroen poarom.- Unutranja vrata lakirnice moraju biti izraena od negorivog materijala i otporna prema poaru najmanje 1,5 sat, a ako ta vrata vode neposredno napolje, moraju biti otporna prema poaru najmanje 30 minuta.- Ako se elektroenergetsko postrojenje visokog napona postavlja u zgradu koja slui i za druge namjene, dijelovi postrojenja podloni poaru moraju se smjestiti u posebne poarne sektore u kom sluaju vrata izmeu poarnih sektora moraju imati poarnu otpornost od najmanje 30 minuta, odnosno najmanje 60 minuta ako je postrojenje postavljeno u stambenu ili poslovnu zgradu, bolnicu, obdanite, kolu, robnu kuu, zatvorenu veliku garau ili sportski objekat.- Vrata u poarnom zidu moraju imati istu vrijednost otpornosti prema poaru kao i zid u kome se nalaze- Pri spajanju poarnih sektora na objektima viim od 100 metara mora se napraviti tampon-zona sa dvoja vrata koja su otporna prema poaru najmanje 1 sat.- Sva vrata na putu za evakuaciju iz podrumskih prostorija visokih objekata moraju biti otporna prema poaru 1,5 sat.- Vrata na prostoriji za sakupljanje otpadaka moraju biti otporna prema poaru najmanje 1,5 sat.- U objektima viim od 75 metara lift za evakuaciju u toku poara mora imati vrata otporna prema poaru najmanje 1,5 sat.- Prostorije u kojima su smjeteni pogonski agregat za lift i agregat za rezervno napajanje moraju biti odvojene od ostalih komunikacija vratima otpornim prema poaru najmanje 1,5 sat.- Kotlovnica za zagrijavanje ako je postavljena u objekat visine do 40 metara mora imati vrata otpornosti prema poaru 1,5 sat kada slue za vezu sa objektom preko tampon-zone.- Prostorija u kojoj su smjetene akumulatorske baterije kao rezervni izvor elektrine energije moraju imati vrata otporna prema poaru najmanje 1,5 sat.- Vrata na prostoriji za klima-komore i ureaja za provjetravanje moraju biti otporna prema poaru 1,5 sat.AUTOMATSKO ZATVARANJE VRATA I KLAPNI OTPORNIH PREMA POARUZa ureaje za automatsko zatvaranje vrata ili klapni otpornih prema poaru propisani su tehniki normativi za primjenu, projektovanje, ugradnju, ispitivanje i periodinu kontrolu ureaja za automatsko zatvaranje vrata ili klapni otpornih prema poaru, koja u sluaju pojave dima i poara spreavaju prodor dima i plamena u susjednu prostoriju, kao i ureaja koji se ukljuuju ili iskljuuju promjenom nekih od poarnih veliina.Mehanizmi za zatvaranje vrata imaju veliki znaaj, jer vrata otporna na poar, koja su ugraena u zidu otpornom na poar, ako za vrijeme poara ostanu otvorena nemaju nikakvu funkciju zatite od poara. Ureaji za automatsko zatvaranje po svojoj konstrukciji mogu biti: 1.sa mehanikim aktiviranjem i 2. sa elektrinim aktiviranjem.Za aktiviranje ureaja za zatvaranje najee se koristi sistem za automatsku dojavu poara preko koga se poveu vrata ili klapne otporne na poar ili sopstveni sistem za registrovanje poarnih veliina.Ureaji za zatvaranje vrata, za blokiranje i fiksiranje i regulatori zatvaranja u zavisnosti od mjesta gdje se postavljaju i od namjene dijele sa na:1. Automatske zatvarae postavljene na krilo vrata;2. Podne zatvarae sa ureajem za blokiranje vrata;3. Ureaje za blokiranje i fiksiranje vrata;4. Regulatore zatvaranja dvokrilnih vrata.PROTIVPOARNA PROFILAKTIKA U GRAEVINARSTVU PODRAZUMIJEVA:1. Zatitu nosivih konstruktivnih elem.negorivim mat. (stubovi, zidovi, meuspratne krovne konstrukcije itd)2. Protivpoarna zatita otvora na granicama protivpoarnih sektora (otvori, prolazi, vrata itd)3. Ekspandirajua zatita graevinskih konstrukcija (drvene konstrukcije, prodori kroz zidove, zatita kablova i instalacija itd)- vri se specijalnim materijalima kao to su:- PLAMEX ekspandirajua traka otporna prema poaru za zaptivanje protiv po. vrata i ventilacionih klapni, Primjena ekspandirajuih traka je obavezna u sluajevima kada na elementima na kojima se postavlja nije rijeeno dihtovanje ili je postavljanje trake bilo predvieno i uslovljeno prilikom dobijanja odg. atesta o vatrootpornosti.,- PLAMEX 2D ekspandirajui premaz za zatitu drvenih konstrukcija od poara ine dvije komponente:- osnovni ekspandirajui premaz jedan, dva ili vie nanosa, etkom, valjkom ili sprej pitoljem- zatitni premaz u boji po elji.Zatita drvenih konstrukcija premazima je vrlo efikasna ali se ne vidi tekstura drveta.- PLAMEX K ekspandirajua masa za zatitu prodora kablova od poara,Ekspandirajue mase prvi put su primijenjene za zatitu od poara 60-tih godina u kosmikom programu. Ekspandirajue mase bubre na niskim temperaturama za poar na 110 oslobaajui gasove. Ovi gasovi dovode do poveanja zapremine premaza 10 i vie puta i premaz se pretvara u negorivu sunerastu masu, koja je dobartoplotni izolator.ZATITA KABLOVA OD POARASa stanovita zatite od poara provodnici i kablovi, kod kojih se kao izolacioni materijal primjenjuju polivinil-hlorid, guma i sl. mogu predstavljati ugroavajui faktor, obzirom da isti spadaju u kategoriju gorivih mat. U takvim situacijama, posebnu opasnost predstavljaju instalacije kod kojih se vri premotavanje topljivih umetaka osiguraa veim brojem tzv. licni, kao i instalacije sa osiguraima veih nominalnih vrijednosti od onih koje odgovaraju tienoj instalaciji. Zbog toga treba naglasiti da osigurai slue kao zatita elektrinih instalacija, pri emu njihove vrijednosti moraju odgovarati propusnoj moi instalacije. Najefikasnija mjera zatite od irenja poara sa elektrinih instalacija na objekat, sadrana je u voenju instalacija kroz, za to posebno predviene kanale otporne na poar, pri emu ovi kanali ine posebne poarne sektore. Kod ovakvog rjeenja, posebnu panju treba obratiti na spreavanje irenja poara iz usponskih kanala kroz otvore kojima usponske kablove i provodnike odvodimo do razvodnih ormara, a zatim prema potroaima. Ti otvori, nakon provlaenja provodnika, moraju biti dobro zaptiveni na odgovarajui nain. Sredstva koja se koriste za zaptivanje mjesta kablovskih prodora rade se od organskih i neorganskih materija. Mat.organskog sastava, nakon izlaganja poaru, pod uticajem gasova koji se iz njih oslobaaju, bubre. Ovi materijali se osim za zaptivanje otvora koriste i za premazivanje kablova, ime se spreava gorenje kablovske izolacije. Mat.neorganskog sastava (vatrootporni malter) se koriste vie za zaptivanje otvora i u poaru ne ekspandiraju.Zaptivanje se mora izvriti i pri ulasku i izlasku kablovskih kanala iz zgrade, odnosno poarnih sektora. Protivpoarno zaptivanje izvodi se pomou pijeska ili nekog drugog negorivog materijala, koritenjem vatrootpornih premaza za kablove i sl.STAKLO OTPORNO NA VATRUU realizaciji zatite objekta od poara znaajno mjesto u samoj konstrukciji zauzimaju i stakla otporna na poar. Postoje stakla sa otpornou na poar od 30 minuta i debljinom od 11 do 12 mm sa teinom od 25 kg/m.Za veu otpornost, npr. otpornost na poar od 60 minuta, stakla su debljine 19 mm sa meuslojem, sastavljena su od vie pojedinanih stakala, mase 40 kg/m.PYRAN stakla otporna na vatru sa otpornou od 30, 60 i 120 minuta su sva debljine 6,5 mm. Ne samo da su tanja od uobiajenih nego su i manje mase koja iznosi 15 kg/m.Struktura samog stakla omoguava njegovu potpunu prozirnost u uslovima visokih temperatura i zadimljavanja. Stakla su bez armature, ali su otporna na udar.Poarni rizik objekta zavisi od mogueg intenziteta i trajanja poara, kao i konstrukcionih elemenata (otpornost konstrukcije prema djelovanju visokih temperatura)EVAKUACIJA I MOGUNOST SPAAVANJANuna evakuacija je organizovano odvoenje ljudi u bezbijednu zonu u sluaju poara ili druge opasnosti. Nosivi elementi konstrukcije i elementi puteva za evakuaciju, s kojih se poar moe prenijeti iz jednog poarnog sektora u drugi ili sa jednog sprata na drugi, prave se od negorivog graevinskog mat.odg.otpornosti prema poaru. Potrebno vrijeme evakuacije zavisi od vie faktora, a naroito od brzine kretanja ljudi, karaktera i propusne moi puteva za evakuaciju i broja ljudi koje treba evakuisati. Najdui put iz neke prostorije u jednom poarnom sektoru za objekte visine do 75 metara ne smije da bude dui od 30 metara, odnosno 20 metara za objekte vie od 75 metara. Putevi evakuacije moraju biti ravni i neprekidni od ma koje take u zgradi i projektovani tako da se mogu prei u vremenu od 3-5 minuta. Svaki izlaz iz objekta u sluaju poara mora biti oznaen uoljivim znakovima. Znakovi za usmjeravanje kretanja ljudi moraju da budu osvijetljeni izvorom svjetlosti koji na osvijetljenu povrinu daje jainu svjetla od najmanje 50 lx.Propusna mo Najvei broj ljudi koji mogu proi kroz dati broj jedinica irine izlaza za odreeno vrijeme, imajui u vidu kapacitet stepenita u viespratnici.Specifina propusna mo Broj ljudi koji mogu proi kroz jedinicu irine izlaza za dato vrijeme. Postupak (plan) evakuacije Zapis u kome su navedeni putevi evakuacije i bezbjedne zone, propisana pravila ponaanja, postupci i neophodne aktivnosti prisutnih ljudi u sluaju poara.Prilikom izrade plana evakuacije, posebna panja mora da se obrati na broj ljudi koje treba evakuisati, duinu puteva evakuacije, konstruktivna rjeenja objekata i sigurnosnih stepenita, nain odimljavanja evakuacionih puteva, postupke evakuacije kulturnih dobara, opasnih materija, ivotinja i drugo. Za projektovanje je najvanije odrediti duinu prvog evakuacionog puta , koga ine:-duina puta u samoj prostoriji u kojoj osobe borave,-duina puta hodnika do izlaza na protivpoarno stepenite,-duina stepenita, itd.Prilikom odreivanja ove duine, u obzir mora da se uzme i tehnoloki raspored ureaja i opreme, namjetaja i drugih prepreka, koje ovu duinu ine realnomSam evakuacioni put mora da bude potpuno obezbijeen od tetnih i opasnih uticaja dima i vatre.Evakuacioni put se moe podijeliti u tri dijela: - Pristupni put do izlaza,b - izlaz,c - put udaljavanja od izlaza, Putevi evakuacije u zgradama se dijele na horizontalne i kose. Kosi putevi su, u stvari, stepenice sa uglom kosine 1:8 i duinom puta koja predstavlja objektivnu duinu, a ne njegovu horizontalnu projekciju. Smatra se da je irina jednorednog toka u uslovima evakuacije 0,45 -0,5 metara. Sa gledita nune evakuacije ljudi najoptimalnije je da ne postoje kosi putevi.'Izlaz'' onaj dio puta za izlaenje koji je od odreene etae iz koje se treba evakuisati, odvojen zidovima, podovima, tavanicama i sl., koji sa odg. stepenom bezbijednosti omoguava da ljudi izau iz ugroenog podrujaobjekta. Put udaljavanja od izlaza je onaj dio puta izlaenja koji poinje od kraja puta izlaza do slobodnog prostora na povrini terena oko ugroenog objekta.Za objekte zatvorenog tipa, pod izlazom se podrazumijeva:- vrata koja vode neposredno u slobodni prostor,- vrata koja vode u susjedni poarni sektor iz koga vodi izlaz neposredno napolje, ili u stepenini prostor,- izlaz u stepenini prostor sa izlazom neposredno napolje ili kroz ulazni hol odvojen od hodnika pregradama sa vratima,- izlaz u protivpoarno sigurnosno stepenite.Ako je ugao skretanja moguih direktnih pravaca evakuacije ka izlazima vei od 45, tada se moe govoriti o vie direktnih puteva evakuacije.Vrijeme evakuacije ljudi iz ugroenog objekta se prema moe definisati na sljedee segmente: vrijeme otkrivanja poara,vrijeme uzbunjivanja ljudi,vrijeme priprema za sprovoenje,vrijeme oklijevanja prije poetka evakuacije,naputanje ugroene prostorije ili sektora, prelazak u drugi dio osmiljenog puta.Pod sistemom za odvoenje dima i toplote podrazumijevaju se svi ureaji i instalacije koje u sluaju pojave poara od odreenog trenutka treba da obezbijedi odvoenje dima i toplote u odreenom obimu (odreenog kapaciteta). Ureaji za odvoenje dima i toplote su naprave iji se poklopci otvaraju automatski, runo ili kombinovano i slue za odvoenje dima i toplote prirodnim putem.Dobro dimenzionisanim i dobro razmjetenim otvorima za odvoenje dima i toplote postie se:1) ogranienje irenja poara2) umanjuje se teta od poara3) umanjuje se opasnost od eksplozije4) hlaenje vazduha u prostoriji5) brzo i neposredno gaenje poara6) zatita od prodora dima do evakuacionih puteva i evakuacionih izlaza.Ureaji za odvoenje dima i toplote mogu da budu razne konstrukcije:- nadsvjetla (debljina stakla do 3.2 mm)- otvori za prirodnu ventilaciju- nadsvjetla kod krova- prozori na spoljnjim zidovima kad se nalaze ispod samog krovaUreaji za odvoenje dima i toplote e biti efikasni samo u sluaju kad se na vrijeme, neposredno nakon izbijanja poara aktiviraju.Mehanizam za aktiviranje moe biti automatski vezan za centralu za dojavu poara sa koje dobija komandu i runim putem koji ovjek aktivira. Ako se napajaju elektrinom energijom moraju imati dva nezavisna izvora (rezervni izvor). U sluaju izbijanja poara konstrukcionim rjeenjem njihova funkcija ne smije biti ometana. Runi mehanizam za aktiviranje mora da se postavi na bezbijedno mjesto, sa koga ovjek moe da aktivira ureaj, ali to mjesto ne smije da bude smjeteno u prostoriju u kojoj je postavljen ureaj za odvoenje dima i toplote. U prostorijama sa sprinkler ureajima za gaenje poara ili opremljenim sa ureajima za stvaranje vodenih zavjesa, treba paziti da se ureaji za odvoenje dima i toplote ne ukljue prije nego to se otpone sa automatskim gaenjem pomou vode, tj. Treba obezbijediti da se prvo ukljue ureaji za automatsko gaenje vodom pa tek onda ureaji za odvoenje dima i toplote, a to se postie runim aktiviranjem sa bezbijednog mjesta.Poarno optereenje je koliina toplote koja se oslobodi pri potpunom sagorijevanju materija izraena po jedinici povrine prostora za koji se poarno optereenje izraunava.Specifino poarno optereenje predstavlja toplotu koja se moe razviti u jednom objektu (poarnom sektoru), svedeno na m2 povrine.Pod poslovima unapreenja zatite od poara podrazumijevaju se:- Izrada studija organizacije zatite od poara,- Izrada analiza postojeeg stanja zatite od poara,- Izrada programa za saniranje i unapreenje zatite od poara,- Izrada analiza o zonama opasnosti i odreivanje ovih zona na mjestima koja su ugroena od nastanka eksplozivnih smjea,- Projektovanje ureaja i instalacija za detekciju, dojavu i gaenje poara,- Ispitivanje fiziko-hemijskih osobina, vrstih, tenih i gasovitih zapaljivih materija, kao i pogodnosti koritenja ovih materija u objektima ugroenim od poara.Zone opasnosti predstavljaju kategoriju eksplozivno opasnog prostora prema vjerovatnoi da se u njemu pojave eksplozivne smjee. U smislu definisanja zona opasnosti, pod eksplozivnim smjeama podrazumijevaju se smjee u koncentraciji od 10% DGE kada se ona tretira kao eksplozivna.Neopasnim prostorom smatra se onaj kod kojeg je vjerovatnoa postojanja eksplozivne smjee manja od 10%.ZONA OPASNOSTI 0- To je prostor u kojem su uestanost i trajanje eksplozivne smjesezapaljivog gasa, para i vazduha veoma veliki ili prisutni due vremena.ZONA OPASNOSTI 1-To je prostor u kojem je eksplozivna smjesa zapaljivog gasa, para ivazduha mogua pri normalnom radu, odnosno njeno prisustvo jepredvieno tehnolokim procesom.ZONA OPASNOSTI 2-To je prostor u kojem su uestanost pojave i trajanje eksplozivne smjese zapaljivog gasa, pare i vazduha veoma mali, a koja nije predviena pri normalnom radu u tehnolokom procesu.Svaki element procesne opreme, procesni ureaj (npr , regulacioni ventil, sigurnosni ventil, i sl) mora da bude razmatran kao potencijalni izvor isputanja zapaljivog gasa, pare i sl.)Zbog toga mora prethodno da se utvrdi ili ocijeni:- koliina isputanja ili intenzitet isputanja zapaljive i eksplozivne materije,- brzina isticanja,- koncentracija zapaljivog materijala koji se isputa,- donja granica eksplozivnosti,- temperatura paljenja,- gustina u odnosu na vazduh,- prepreke i njihov karakter,- radni pritisak i temperatura,- kretanje vjetra.Klasifikacija ugroenog prostora mora da obuhvati:- analizu izvora isputanja (T-trajni, P-primarni, S-sekundarni),- utvrivanje parametara izvora i zapaljivog materijala,- utvrivanje uticaja promaje, odnosno ventilacije (N-nedovoljna, ili ograniena, ili ometana, P-prirodna, F-forsirana ventilatorima, vjetaka, prinudna)Odreivanje ugroenog prostora, odnosno njegova klasifikacija na zone opasnosti u industrijskim pogonima i prostorijama gdje se javljaju eksplozivne smjee, namijenjena je u prvom redu pravilnom izboru elektrinih ureaja za eksplozivne atmosfere, ali i drugih ureaja i alata. Za tanije odreivanje veliine ugroenog prostora i granica njegovog rasprostiranja, potrebno je poznavanje sljedeih karakteristika utvrenih izvora opasnosti:- kapacitet izvora opasnosti (kg/s, l/s),- vremenska uestalost pojave eksplozivne smjee,- fiziko-hemijske osobine opasne materije,- radna temperatura tehnolokog procesa,- radni pritisak na kome se proces odvija,- lokacija izvora opasnosti,- vrsta i kapacitet primijenjene ventilacije zatvorenog prostora,- metereoloke prilike i rua vjetrova, posebno za postrojenja na otvorenom prostoru.

ZONE OPASNOSTI KOMPRESORA ZA VODONIKVodonik se esto javlja i kao sporedan proizvod pri dobijanju razliitih hemijskih proizvoda ili pirolizom ugljovodonika. Pod normalnim uslovima vodonik je bezbojan gas bez mirisa i ukusa. Nije toksian. Zapaljiv je tj. eksplozivan u odreenoj koncentraciji sa vazduhom odnosno kiseonikom. U vazduhu gori blijedoplavim , skoro nevidljivim plamenom. Tean vodonik je providan, bez mirisa, oko 14 puta je laki od vode, a gasoviti vodonik je 15 puta laki od zraka. Pri radu sa komprimovanim vodonikom treba biti izuzetno obazriv, jer on moe da procuri iz instalacija koje su nepropustljive za sve druge gasove. Vodonik se transportuje i skladiti u elinim bocama, komprimovan na 150 190 bar. U bocu od 40 l stane svega 0,5 kg gasa. Transport i skladitenje vodonika u tenom stanju su znatno ekonominiji, ali su rezervoari za ove svrhe veoma skupi, jer zahtijevaju specijalne materijale i izuzetnu izolaciju. Rezervoari za transport i skladitenje tenog vodonika su izolovani superizolacijom, koja se sastoji iz namotanih slojeva tankih aluminijumskih folija izmeu kojih se nalaze slojevi mineralne vune. Zona opasnosti 1 - prostor horizontalne udaljenosti 1,0 m oko gabarita kompresora i neogranieno uvis (do krovne konstrukcije), - Istu rasprostranjenost zone imaju i pratei elementi instalacija za vodonik (sua, filter i sl.).Zona opasnosti 2 - prostorija za smjetaj kompresora, cijelom zapreminom.Ukoloko otvori postoje onda se u zonu opasnosti 2 klasifikuje i prostor:- 1 m horizontalno i 1 m uvis oko ventilacionog otvora na krovu zgrade,- 1 m horizontalno oko zgrade na zidu sa ventilacionim otvorima i vratima.ZONE OPASNOSTI KOD SUAA VODONIKA (vodonikom hlaenih generatora)Sua vodonika, primjena: Za eliminaciju ostatka vlage iz generatora, kao i vlage koja je prisutna u samom vodoniku za hlaenje generatora (ovdje se radi o vodoniku koji je u gasovitom stanju), koristi se sua vodonika sa odg.sredstvom za apsorpciju vlage dehidratoromsilikalgelom (isti silicijumdioksid). Sam silikalgel daje indikaciju o zasienju-nezasien je plav ili bijel, dok je zasien ut ili crven. Sastavni dijelovi suaa vodonika su: posuda sa silikalgelom, grija vazduha, ventilator, pneumatski ventil, elektropneumatski ventil,ormar sa pripadajuom elektrinom opremom. Karakteristike suaa vodonika.- mjesto ugradnje: ispod generatora;- kapacitet: 50 m3/h;- radni pritisak: 6,1 bar;- temperatura vodonika: 45.Na suau treba prvo definisati izvore opasnosti. To su sekundarni izvori opasnosti, tj. oni koji samo pod nenormalnim okolnostima, u sluaju kvara ili pogreno voenog tehnolokog procesa isputaju vodonik u okolni prostor. To su: spojna mjesta,otvor sa providnim poklopcem na kuitu za vizuelnu kontrolusilikalgela,ventil kojim se esto rukuje. Primarnim izvorom opasnosti smatramo samo ispusni otvor cjevovoda za odvoenje vodonika u slobodan prostor izvan pogonskog objekta, jer je povremeno prisustvo zapaljivog gasa predvieno tehnolokim postupkom. Zona opasnosti 0 Unutranja armatura, cjevovoda i apsorbera-kuita sa silikalgelom, jer se u tim prostorima stalno nalazi vodonik, u koncentracijama koje mogu biti eksplozivne.Zona opasnosti 1 U sferi poluprenika 1,5 m od ispusnog otvora cjevovoda za odvoenje vodonika iz suaa.Zona opasnosti 2 Prostor neogranieno uvis-iznad zone 1. Prostor oko samog suaa do horizontalne udaljenosti 3m, i neogranieno uvis do i oko prve prepreke. Ukoliko prepreka nema, a u ovom prostoru se nalaze elektrini ureaji, oni moraju biti u zatiti.

AUTOMATSKA LINIJA ZA TABLETIRANJE LIJEKOVA (ZATVORENI SISTEM)U cilju zatite lijeka od tetnih spoljnih uticaja, nanoenjem posebnog sloja, vri se oblaganje tableta. Ova tehnologija predstavlja opasnost u postupku realizacije pojedinih radnih operacija u toku kojih se koriste organski rastvarai, najee izopropil alkohol i aceton, zbog mogunosti nastanka i formiranja eksplozivnih smjea u okolnom prostoru.Postupak pripreme rastvora i njegovo nanoenje na tabletu prskanjem(rasprivanjem mlaza). Izvori opasnosti na ovakvim proizvodnim linijama, su u principu:- posuda za pripremu materijala sa organskim rastvaraima,- cijevni razvod za dopremu rastvaraa (iako se radi o zatvorenom sistemu, imajui u vidu odreeni broj ventila, zaptivaa, prirubnikih spojeva i dr.),- posuda sa rastvaraima,- ureaj za nanoenje materijala sa organskim rastvaraem na tabletu, - zavrno obraene tablete sa svjee nanijetim zatitnim slojem sa organskim rastvaraima.Ventilacija prostora, u cilju onemoguavanja ili smanjenja vjerovatnoe formiranja eksplozivne smjee, projektuje se i izvodi kao vjetaka (prinudna). Zone opasnosti automatske linije za tabletiranje lijekova klasifikovane su na sljedei nain:Zona opasnosti 0 - unutranjost posude za pripremu materijala sa organskim rastvaraima.Zona opasnosti 1- linija za tabletiranje sa zatvorenim odsisnim ventilacionim sistemom,- prostor na udaljenosti od 1m od linije za tabletiranje,- prostor oko odsisnih ventilacionih otvora sistema prinudne ventilacije, u sferi prenika 1,5m do nivoa kote terena.Zona opasnosti 2 - prostor 5m od granice zona opasnosti 1, uzrokovane ventilacionim otvorima.

VIESLOJNA TAMPARSKA MAINA DUBOKE TAMPE U grafikoj industriji jedna od najznaajnijih maina je maina duboke tampe, za konfekcioniranje ambalae. Ovakve maine imaju mogunost nanoenja vie razliitih slojeva tampe na materijalima kao to su celofan, kairana aluminijumska folija, poliester, papir, polietilen i sl. Sama maina sastoji se od elektromotornog pogona, obrtnih valjaka, namotaa, kade za potapanje, odsisnog ventilacionog sistema, ureaja za nanoenje tamparskih boja i dr. Same boje se pripremaju za tampu koristei pri tome razreivae, od kojih e se u ovom primjeru koristiti etilacetat, etilglikol, etilalkohol i metiletilketon. Izvori opasnosti u prostoriji su: kade, tave i posude sa bojom, lakom i razreivaem-trajniizvori, mjesta pretakanja zapaljivih tenosti-trajni izvori,svjee obojena traka-trajni izvori. Zona opasnosti 0 unutranjost posuda sa zapaljivim tenostima.Zona opasnosti 1 prostor oko kade sa bojom irine 0,5m horizontalno i vertikalno do kote poda,- prostor oko svjee obojenih traka irine od 0,25m, sa svih strana horizontalno do ulaska trake u ureaj za suenje i vertikalno do kote poda,- prostor oko maine za tampanje, u postupku skidanja ostataka boje sa valjka primjenom razreivaa, irine 5m horizontalno i 1,5m iznad gornje take maine, pa do nivoa kote poda.Zona opasnosti 2- prostor 5m od granice zone opasnosti 1 uzrokovane ventilacionim otvorima horizontalno i 0,8m vertikalno.

PUNJENJE AUTOCISTERNI SIROVOM NAFTOM Samo mjesto pretakaa je na otvorenom prostoru, izvori opasnosti znaajni za formiranje eksplozivne atmosfere su:- otvor autocisterne,- unutranjost rezervoara autocisterne,- istakaka ruka (pitolj za toenje nafte),- ugraena armatura i prirubniki spojevi.Zona opasnosti 0 - unutranjost autocisterne.Zona opasnosti 1 - prostor horizontalno 1,5 m oko gabarita autocisterne i istakakog otvora ruke za pretovar nafte.Zona opasnosti 2 - prostor oko granice zone 1 irine 4,5m horizontalno i 1m irine vertikalno pa do nivoa tla.

Zapaljive tenosti su tenosti ije se pare pale u dodiru sa izvorom paljenja, i koje na temperaturi od 35C nisu u vrstom ili tjestastom stanju, a na temperaturi od 50C imaju parni pritisak do 3 bara.Nestabilne tenosti su tenosti koje u istom stanju kao finalni proizvodi ili zbog transporta mogu da polimeriziraju, raspadaju se, kondenzuju ili da postanu samoreaktivne potresanjem ili promjenom pritiska i temp. Tenosti sa karakteristikom izbacivanja (prekipljenja) su tenosti koje prilikom gorenja u rezervoaru stvaraju toplotni talas koji se iri prema dnu rezervoara, usljed ega prisutna voda prokljua i izbacuje tenost iz rezervoara.Temperatura zapaljivosti je najnia temperatura na kojoj se iznad povrine tenosti nalazi toliko pare da u dodiru sa vazduhom stvara zapaljivu smjeu.Postrojenje za zapaljive tenosti sastoji se od rezervoara ili drugih zatvorenih posuda, ureaja za pretakanje ili drugih ureaja, koji ine tehnoloku cjelinu. Uskladitenje zapaljivih tenosti je svako trajno ili privremeno dranje ovih tenosti u rezervoarima ili zatvorenim posudama (boce, kante i burad) kod proizvodnje (skladita proizvoaa), distribucije (skladita distributera) i potronje (skladita potroaa).Otvoreni plamen je plamen koji se stvara u pokretnim ili nepokretnim ureajima sagorijevanjem vrstih, tenih ili gasovitih goriva, kao i usijavanjem elektrinih provodnika na mjestima koja nisu izolovana od neposrednih spoljnih uticaja.Zona opasnosti od izbijanja i irenja poara je podruje na kome postoji mogunost stvaranja zapaljive ili eksplozivne smjee pare tenosti sa vazduhom tako da je sposobna za sagorijevanje.Atmosferski rezervoar je rezervoar iji je radni pritisak jednak atm.pritisku i ne prelazi vrijednost 0,5 bara natpritiska.Rezervoar niskog pritiska je rezervoar iji je radni pritisak najmanje 0,5 bara natpritiska.Posuda pod pritiskom je posuda ili rezervoar iji je radni pritisak vei od 1,0 bara natpritiska.Nelomljivi rezervoar je rezervoar koji pri uskladitenju, transportu i rukovanju ostaje nepropusan pod uobiajenim mehanikim uticajima.Lomljivi rezervoar je rezervoar izraen od lomljivog materijala, kao to su keramika, staklo i drugi slian materijal. Oprema rezervoara je sva ona oprema koja je neposredno ugraena u rezervoar i na rezervoaru i koja sa rezervoarom ini funkcionalnu cjelinu.Zadrai plamena su naprave koje tite rezervoar od prodora plamena u njegovu unutranjost.Boca za zapaljive tenosti je prenosiva zatvorena posuda ija zapremina nije vea od 5 l.Kanta za zapaljive tenosti je prenosiva zatvorena posuda izraena od elinog lima ili drugog odgovarajueg materijala rezistentnog na tenost koja se u njoj nalazi, a ija zapremina nije vea od 50 l.Bure za zapaljive tenosti je prenosiva zatvorena posuda valjkastog oblika izraena od elinog materijala, ija zapremina nije vea od 250 l.Pretakalite je posebno odreeno mjesto opremljeno ureajima trajno postavljenim za prikljuivanje transportnih cisterni ili tankera, radi pretakanja zapaljivih tenosti.Pod pretakanjem zapaljivih tenosti podrazumijeva se pretakanje zapaljivih tenosti iz rezervoara u transportne cisterne (auto-cisterne, vagon-cisterne, tankere i sl.) i zatvorene posude ili obrnuto.Odobren (atestiran) rezervoar ili ureaj odnosno odobrena (atestirana) oprema je svaki rezervoar, ureaj ili oprema koji su ispitani od strane ovlatene domae ustanove ili priznate inostrane ustanove.Pouzdan ureaj je ureaj ispitan i u praksi provjeren od ovlatenih strunjaka.Zapaljive tenosti, u smislu ovih propisa, dijele se prema temperaturi zapaljivosti u tri osnovne grupe:1) I grupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti ispod 38C:2) II grupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti od 38C do 60C;3) III grupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti preko 60C do 100C.Tenosti iz I grupe dijele se na tri podgrupe, i to:1) I1 podgrupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti ispod 23C, a temp. kljuanja ispod 38C;2) I2 podgrupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti ispod 23C, a temp. kljuanja preko 38C;3) I3 podgrupa - tenosti ija je temperatura zapaljivosti od 23C do 38C.U zonama se ne smiju nalaziti materije i ureaji koji mogu prouzrokovati poar ili omoguiti njegovo irenje. U zonama je zabranjeno:1) dranje otvorenog plamena;2) rad sa otvorenim plamenom (zavarivanje i slino) i sa uarenim predmetima;3) puenje;4) upotreba lokomotiva koje imaju vatreno loite;5) rad sa alatom koji varnii;6) postavljanje nadzemnih elektrinih vodova bez obzira na napon.Rezervoar za zapaljive-rezervoar zapaljive tenosti tenosti mora biti odobren. Rezervoar mora na vidnom mjestu imati sljedee oznake:- naziv proizvodaa;- fabriki broj;- godinu izrade;- nominalnu i stvarnu zapreminu;- maksimalni radni i ispitni pritisak;- vrstu tenosti i grupu zapaljivosti;- oznaku standarda ili broj atesta po kom je rezervoar izraen.Rezervoar moe biti nadzemni i podzemni.Nadzemni rezervoar je nepokretni i nepropusni sud, postavljen odnosno izgraen na povrini zemlje, za smetaj zapaljivih tenosti.Nadzemni rezervoar u pogledu svoje konstrukcije moe biti sa:- vrstim krovom;- oslabljenim spojem izmeu krovnog lima i plata;- plivajuim krovom;- sigurnosnim odunim ventilom koji ne doputa pritisak vei od 1.750 mm VS;- sigurnosnim ventilom koji doputa pritisak vei od 1.750 mm VS. Nadzemni rezervoar koji, pored unutranjeg plivajueg krova, ima i vrsti krov, sa odgovarajuom ventilacijom izmeu vrstog i plivajueg krova, smatra se kao rezervoar sa plivajuim krovom.Nadzemni rezervoar, zavisno od radnog pritiska, moe biti:- atmosferski;- niskog pritiska;- posuda pod pritiskom. Rezervoar niskog pritiska moe se koristiti i kao atmosferski rezervoar.Nadzemni rezervoar i prikljuci moraju prije upotrebe biti ispitani (ispitivanje nepropusnosti, rendgensko ispitivanje zavara, mjerenje dozvoljenih odstupanja od koninosti i vertikalnosti plata, slijeganje terena i dr.), o emu se sastavlja zapisnik koji se uva kao trajni dokument.Ispitivanje nepropusnosti atmosferskog rezervoara i rezervoara niskog pritiska vri se mjerenjem hidrostatskog pritiska ili pritiska inertnog gasa, pri emu najmanji ispitni pritisak u atmosferskom rezervoaru mora iznositi 0,5 bara za vrijeme od 3 asa, a najmanji ispitni pritisak u rezervoaru niskog pritiska 1,0 bar za vrijeme od 6 sati.Lokacija i postavljanje nadzemnih rezervoaraNadzemni rezervoari se, zavisno od njihove konstrukcije, vrste tenosti koja se u njima uskladitava i sistema zatite od poara, moraju locirati u skladu sa propisima.Odstojanja kod rezervoara bez sistema zatite mogu biti smanjena do 30%, ako je ispunjen jedan od sledeih uslova:1) da zid objekta nema otvor prema rezervoaru i da ima vatrootpornost predvienu za najmanje 4 asa;2) da na objektu koji moe ugroziti poar na rezervoaru postoji sistem za hlaenje;3) da se izmeu rezervoara i javnog puta ili objekta postavi zatitni zid ija je vatrootpornost predviena za najmanje 4 asa.Odstojanje izmeu dva rezervoara ne smije biti manje od 1/3 zbira njihovih prenika, a ako je prenik jednog rezervoara manji od polovine prenika susjednog rezervoara, odstojanje ne smije biti manje od 1/2 prenika veeg rezervoara.Odstojanje izmeu dva rezervoara za uskladitenje nestabilnih tenosti ne smije biti manje od polovine zbira njihovih prenika.Odstojanje izmeu dva rezervoara ija je ukupna zapremina do 300 m3 ne smije biti manje od 1 m. Odstojanje izmeu dva rezervoara za uskladitenje tenosti sa karakteristikom izbacivanja ija je zapremina do 500 m3 ne smije biti manje od 1 m. Ovi propisi mogu se primjenjivati i na rezervoare drugih oblika, s tim da se pri izraunavanju odstojanja izmeu rezervoara kao osnova uzima prenik cilindrinog rezervoara zapremine rezervoara ija se udaljenost izraunava i visine:1) 10 m za rezervoare zapremine do 1.000 m3;2) 13 m za rezervoare zapremine preko 1.000 do 5.000 m3;3) 15 m za rezervoare zapremine preko 5.000 m3.Nadzemni rezervoari se postavljaju u najvie dva reda. Izuzetno, ako to odobri nadleni organ nadzemni rezervoari se mogu postavljati u tri ili vie redova, ili u nepravilnom obliku, pod uslovom da su prethodno odreena vea odstojanja izmeu rezervoara ili preduzete druge propisane sigurnosne mjere.Konstrukcija nadzemnog rezervoara mora biti u skladu sa Odg.propisima o elinim konstrukcijama.Metalni nadzemni rezervoari mogu biti zavareni, zakivani, lemljeni, spojeni zavrtnjima ili kombinovane izrade. Plivajui krov nadzemnih rezervoara mora biti nepropustan i izgraen tako da se moe kretati nagore i nadole, a da pri tom ne doe do okretanja ili iskliznua iz leita, kao i da se njegova sposobnost kretanja ne umanjuje usljed sopstvene teine, odnosno teine atmosferskog taloga nakupljenog na njemu.Rezervoar sa plivajuim krovom mora imati spoj za odvoenje statikog elektriciteta, postavljen izmeu plivajueg krova i plata rezervoara tako da ne umanjuje pokretljivost plivajueg krova, a daje zatien od oteenja. Plat nadzemnog rezervoara mora biti nepropustan i postojan uodnosu na uskladitene tenosti i njihove pare u rezervoaru i izgraen od materijala otpornog na mehanika i termika naprezanja, i na hemijska dejstva, koja se mogu pojaviti prilikom upotrebe rezervoara.Temelj nadzemnog rezervoara mora se izvoditi tako da onemogui neravnomjerno slijeganje rezervoara.Podmetai rezervoara moraju biti od betona, opeke ili elika zatienog od dejstva visokih temperatura (vatrootpornosti predviene za najmanje 2 asa) i korozije, i postavljeni na temelj rezervoara radi spreavanja njegovog naginjanja ili pomjeranja.Zatitni bazeni i drenani sistemi nadzemnih rezervoaraRadi prihvatanja sluajno isputenih zapaljivih tenosti i radi zatite okolnog zemljita, vodenih tokova, puteva i drugih objekata, moraju se oko rezervoara izgraditi zatitni bazeni. Izuzetno, umjesto zatitnog bazena moe se izgraditi drenani sistem ako to odobri nadleni organ. Zapremina zatitnog bazena koji obuhvata samo jedan rezervoar jednaka je najveem dozvoljenom punjenju rezervoara. Ako zatitni bazen obuhvata vie od jednog rezervoara, njegova zapremina se dobija kad se od ukupne zapremine svih rezervoara odbiju zapremine rezervoara ispod visine nasipa ili zida ne raunajui zapreminu najveeg rezervoara. Zapremina zatitnog bazena koji obuhvata vie od jednog rezervoara ne smije biti manja od zapremine tenosti u najveem rezervoaru osim ako su u pitanju tenosti sa karakteristikom izbacivanja.Nadzemni rezervoari moraju imati sljedeu opremu:1) normalni oduak;2) sigurnosni oduak;3) odune cjevovode;4) zadrae plamena;5) pokazivae nivoa;6) ureaje za punjenje i pranjenje i ureaje za obezbjeenje protiv prepunjavanja;7) otvore za ulaz i pregled. Nadzemni rezervoar mora biti zatien od svih izvora toplote hidrantskom mreom i sistemom zatite od poara koji mora biti odobren.Pod sistemom zatite od poara smatra se sistem za gaenje i sistem za hlaenje plata rezervoara vodom ili rasprenom vodenom maglom, radi zatite od poara sa susjednih rezervoara.Sistem za gaenje mora imati svaki nadzemni rezervoar zapremine preko 300 m3, kao i svaki nadzemni rezervoar zapremine do 300 m3 ako se u njemu uskladitavaju nestabilne tenosti ili tenosti sa karakteristikom izbacivanja i rezervoar lociran u gusto naseljenim podrujima. Sistem za hlaenje mora imati svaki nadzemnirezervoar.Za nadzemne rezervoare kod kojih nije predvien sistem za gaenje moe se zahtijevati postavljanje odgovarajueg broja prevoznih aparata za gaenje poara. Za hlaenje plata rezervoara u sluaju poara potrebno je najmanje 1,2 l/min vode na m2 plata u trajanju od najmanje 2 asa.Ako je rezervoar sa konusnim krovom, koliina vode za hladenje rova mora iznositi najmanje 0.6 l/min na m2 povrine krova u trajanju od najmanje 2 asa.Za hlaenje leeih cilindrinih nadzemnih rezervoara, koliina vode mora iznositi najmanje 1,6 l/min na m2 povrine rezervoara u trajanju od najmanje 2 asa. Hidrantska mrea mora za jedan nadzemni rezervoar imati najmanje dva standardna hidranta. Za dva ili vie rezervoara broj hidranata se odreuje prema rasporedu rezervoara, i to tako da udaljenost izmeu hidranata nije vea od 50 m odnosno manja od 25 m od rezervoara. Posebni uslovi za nadzemne rezervoare u graevinskim objektimaNadzemni rezervoari smjetaju se u graevinske objekte, namijenjene za:1) ind.postrojenja u kojima je upotreba zapaljivih tenosti povremena odnosno od sporednog znaaja za glavnu djelatnost;2) tehnoloke operacije kao to su: mijeanje, suenje, isparavanje, filtriranje, destilisanje i sl;3) servisne stanice;4) postrojenja u kojima se u radnom procesu javljaju hemijske reakcije, kao to su oksidacija, redukcija, halogenizacija, hidrogenizacija, alkilacija, polimerizacija i sl.;5) rafinerijska postrojenja i destilaciju. Prikljuci nadzemnih rezervoara u graevinskim objektima moraju biti nepropusni za paru i tenost i ispunjavati uslove propisa, radi zatite kontinuiranog proticanja u sluaju izbijanja poara u blizini rezervoara.Nadzemni rezervoari smjeteni u graevinskim objektima, osim u objektima projektovanim kao skladita za zapaljive tenosti, moraju imati automatske ventile na svakom prikljuku za pranjenje ispodnivoa tenosti, koji se aktivira promjenom temperature.

Podzemni rezervoar je nepokretni sud sa svih strana zatien nekorodivnim materijalom (zemljom, pijeskom, ljunkom), postavljen odnosno izgraen ispod povrine zemlje za smetaj zapaljivih tenosti. Podzemni rezervoar moe, po pravilu, biti leei i cilindrinog oblika sa sigurnosnim odunim ventilom. Sigurnosni oduni ventil moe biti takve konstrukcije da onemoguuje pritisak vei od 1.750 mm V.S. Posuda pod pritiskom moe se koristiti kao atmosferski rezervoar ili kao rezervoar niskog pritiska.Rezervoar i njegovi cjevovodi moraju biti zatieni od korozije za vrijeme koje je projektom odreeno kao vijek trajanja rezervoara. Zatita od korozije obezbjeuje se prema jednoj od sljedeih metoda:1) upotrebom zatitnih omotaa ili traka;2) katodnom zatitom;3) materijalima rezistentnim (otpornim) na koroziju;4) antikorozivnim bojama ili premazima, ako je u pitanju nadzemni rezervoar.Na rezervoarima koji su zavareni ne smije se vriti mehaniko zaptivanje pukotina, osim pukotina na krovu nadzemnih rezervoara.Lokacija podzemnog rezervoaraOdstojanje od gabarita podzemnog rezervoara u kome se uskladitava tenost I grupe do podzemnog dijela bilo kog objekta, ne smije biti manje od 1 m odnosno manje od 1,5 m od ivice postrojenja.Odstojanje od gabarita podzemnog rezervoara u kome se uskladitava tenost II grupe ili grupe III do podzemnog dijela bilo kog objekta i ivice postrojenja, ne smije biti manje od 1 m.Odstojanje izmeu podzemnih rezervoara ne smije biti manje od 60 cm.Konstrukcija podzemnih metalnih rezervoara mora biti u skladu sa odg.propisima o elinim konstrukcijama.Podzemni rezervoari zapremine do 10 m3 mogu se koristiti i kao nadzemni rezervoari.Ako se rezervoar postavlja pored nekog objekta, mora se rezervoar obezbijediti od prenoenja optereenja sa objekta a temelj objekta zatititi od potkopavanja.Prije sputanja u zemlju mora se pregledati i utvrditi da li su rezervoar i izolacija rezervoara neoteeni.Ako se rezervoar sastavlja iz dijelova u zemlji, na svakom dijelu prije sputanja u zemlju mora se postaviti zatitna izolacija sa mogunou pouzdanog spajanja izolacija pojedinih dijelova poslije konanogsastavljanja rezervoara. Postavljanje rezervoara vri se sputanjem rezervoara na leita za rezervoar ugraena na temeljima bez pada i kotrljanja da bi se sprijeilo oteenje rezervoara ili zatitne izolacije. Metalni dijelovi koji su sluili za manipulaciju sa rezervoarom a nalazili su se izvan zatitne izolacije, moraju se zatititi od korozije.Ako je potrebno sprijeiti zagaivanje podzemne vode, rezervoar se izrauje tako da ima dvostruki plat, s tim da spoljni plat bude najmanje u visini najveeg dozvoljenog punjenja rezervoara, ili se postavlja u nepropusno betonsko korito ija se gornja ivica mora nalaziti najmanje 20 cm iznad najveeg nivoa podzemne vode. Zapremina betonskog korita mora biti takva da moe da primi svu tenost iz rezervoara u sluaju izlivanja.Prostor oko rezervoara mora izvan sloja pijeska odnosno ljunka biti ispunjen zemljom u kojoj ne smije biti praznog prostora da ne bi dolo do sakupljanja tenosti ili para u sluaju proputanja rezervoara. Rezervoar mora biti prekriven slojem zemlje debljine najmanje 60 cm odnosno slojem zemlje debljine najmanje 30 cm iznad kog se mora postaviti armiranobetonska ploa debljine najmanje 10 cm. Rezervoar koji se postavlja na mjesto na kome je mogua pojava podzemne vode, mora se zatititi od potiska vode posebnim privrivanjem (ankerovanjem) u temelje.Pristupno okno na rezervoaru mora biti izraeno od elika, betona ili cigle i obezbijeeno od sakupljanja atmosferskih padavina i pristupa neovlatenih lica. Veliina pristupnog okna mora biti takva da se u njemu mogu nesmetano vriti svi potrebni radovi. Cijevni prikljuci moraju biti pristupani. OpremaOduni cjevovodi podzemnih rezervoara moraju se zavravati na udaljenosti od najmanje 1 m od zida bilo kog objekta, ako se na njemu nalazi otvor prema odunim cjevovodima.Izlaz odunog cjevovoda mora biti na visini od najmanje 30 cm iznad okolnog terena odnosno iznad visine viegodinjeg prosjeka snijega, ali ne smije biti na visini nioj od otvora cjevovoda za punjenje rezervoara.Na oduni cjevovod iji je unutranji prenik do 50 mm ne smiju se postavljati ureaji koji bi mogli prouzrokovati prekoraenje pritiska u rezervoaru. Izuzetno, ako je duina odunog cjevovoda manja od 3 m aunutranji prenik je do 50 mm, postavlja se zadra plamena ili na izlazu odunog cevovoda ureaj koji spreava stvaranje natpritiska ili potpritiska u cjevovodu.Zatita od poaraRezervoar mora biti zatien od svih izvora toplote hidrantskom mreom i prevoznim aparatima za gaenje poara. Hidrantska mrea skladinog prostora rezervoara mora biti izvedenau skladu sa odredbama ovih propisa. Broj prevoznih aparata koji je potreban za gaenje poara odreujese zavisno od zapremine rezervoara. Vatrogasna oprema, mora se svakodnevno vizuelno kontrolisati.16