phong tuc vn

91
 100_dieu by Unknown 100_dieu en97393147DC Tân Viá»t Má»t trÄm Äiá»u nên biết vá» phong tục Viá»t Nam Thông tin sách Thông tin vá» tá»±a sách : Má»t trÄm Äiá»u nên biết vá» phong tục Viá»t Nam Tác giả : Tân Viá»t Nhà xuất bản : VÄn hóa dân tá»c NÄm xuất bản : 2001 Thá»±c hiá»n ebook : Nguyá»n Xuân Bình 1. Nam nữ thụ thụ bất thân nghÄ©a là gì ? Äây là câu nói cá»a miá»ng, quen dùng chá» má»i quan há» nam nữ theo quan niá»m của nhà nho. NgÆ°á»i Äà n ông và ngÆ°á»i Äà n bà ngà y xÆ°a trao cho nhau cái gì, nháºn của nhau cái gì, Äá»u không trá»±c tiếp táºn tay, sợ bấm nháy, ra hiá»u gì vá»i nhau chÄng ? (Hai chữ âthụ thụâ trái ngược nghÄ©a: má»t chữ âthụâ là trao cho, má»t chữ âthụâ là nháºn). Hai ngÆ°á»i muá»n má»i nhau Än trầu, thì ngÆ°á»i chủ têm trầu, xếp và o cÆ¡i trầu, Äặt giữa bà n, khách tá»± nhặt lấy mà Än. Lá» giáo phong kiến tháºt khắt khe, viá»c tá» tình yêu trá»±c tiếp khó mà thá»±c hiá»n Äược, há»a chÄng chá» còn Äôi mắt thầm lén nhìn nhau! NgÆ°á»i châu Ãâu từ nhá» Äến già , theo phép lá»ch sá»± bắt tay nhau, nhảy vá»i nhau là chuyá»n thÆ°á»ng. NhÆ°ng, ngÆ°á»i Viá»t Nam ngÆ°á»i á Äông nói chung, nam nữ vô ý chạm và o da của ngÆ°á»i khác giá»i thì coi nhÆ° có cá» chá» không Äứng Äắn. NgÆ°á»i Äà n ông có thái Äá» suá»ng sã sẽ bá» Äà n bà xa lánh, nhÆ°ng không Äáng lo bằng ngÆ°á»i con gái lẳng lÆ¡, bá» xã há»i dèm pha thì khó mà lấy Äược tấm chá»ng cho Äáng tấm chá»ng. Vì váºy các nhà quyá»n quý thÆ°á»ng âcấm cungâ con gái. Ngay từ tuá»i thÆ¡ Äã sá»m hình thà nh sá»± ngÄn cách giá»i tÃÂnh. Thá»i phong kiến xÆ°a, chá» những ngÆ°á»i có tÆ° tÆ°á»ng tân tiến má»i cho con gái Äi há»c, và có Äi há»c thì con trai ngá»i riêng con gái ngá»i riêng. Trai gái Äi cùng nhau, vui chÆ¡i cùng nhau bá» bạn bè cùng lứa chế nhạo. Có há»i hè Äình Äám cÅ©ng phải phân biá»t Äà n ông Äứng bên trái, Äà n bà Äứng bên phải. á» thà nh thá», vợ chá»ng nằm ngủ vá»i nhau má»t giÆ°á»ng là chuyá»n bình thÆ°á»ng, nhÆ°ng xin các bạn lÆ°u ý, á» nông thà´n Äà n bà nằm nhà trong, Äà n ông nhà ngoà i Äã trá» thà nh nếp rá»i. Ngà y xÆ°a, phá» biến má»i nÆ¡i Äá»u thế, ngà y nay lá» Äó vẫn còn á» nhiá»u vùng, nhiá»u nhà . Nếu các bạn có dá»p vá» thÄm bà con há» hà ng á» quê thì tá»t nhất hai vợ chá»ng nên tránh nằm chung giÆ°á»ng kẻo các cụ còn

Upload: dinhnam0005

Post on 03-Jul-2015

46 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Phong tuc vn

 100_dieuby Unknown100_dieu

en97393147DC

T�¢n Vi�t

M�t tr�m �i�u n�ªn biết v� phong tục Vi�t Nam

Th�´ng tin s�¡chTh�´ng tin v� tựa s�¡ch : M�t tr�m �i�u n�ªn biết v� phong tục Vi�t Nam

T�¡c giả : T�¢n Vi�t

Nh� xuất bản : V�n h�³a d�¢n t�c

N�m xuất bản : 2001

Thực hi�n ebook : Nguy�n Xu�¢n B�¬nh

1. Nam nữ thụ thụ bất thÃ�¢n nghÄ©a lÃ� gÃ�¬ ?Ä�Ã�¢y lÃ� cÃ�¢u nÃ�³i cá»a miá»�ng, quen dÃ�¹ng chá»� má»�i quan há»� nam nữ theo quan niá»�m của nhÃ� nho.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng vÃ� ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� ngÃ� y xÆ°a trao cho nhau cÃ�¡i gÃ�¬, nháºn của nhau cÃ�¡i gÃ�¬, Ä�á»�u khÃ�´ng trá»±c tiếp táºn tay, sợ bấm nhÃ�¡y, ra hiá»�u gÃ�¬ vá»�i nhau chÄ�ng ? (Hai chữ â��thụ thụâ�� trÃ�¡i ngược nghÄ©a: má»�t chữ â��thụâ�� lÃ� trao cho, má»�t chữ â��thụâ�� lÃ� nháºn).

Hai ngÆ°á»�i muá»�n má»�i nhau Ä�n trầu, thÃ�¬ ngÆ°á»�i chủ tÃ�ªm trầu, xếp vÃ� o cÆ¡i trầu, Ä�ặt giữa bÃ� n, khÃ�¡ch tá»± nhặt lấy mÃ� Ä�n. Lá»� giÃ�¡o phong kiến tháºt khắt khe, viá»�c tá»� tÃ�¬nh yÃ�ªu trá»±c tiếp khÃ�³ mÃ� thá»±c hiá»�n Ä�ược, há»�a chÄ�ng chá»� cÃ�²n Ä�Ã�´i mắt thầm lÃ�©n nhÃ�¬n nhau!

Ngư�i ch�¢u ��u từ nh� �ến gi� , theo ph�©p l�ch sự bắt tay nhau, nhảy v�i nhau l� chuy�n thư�ng. Nhưng, ngư�i Vi�t Nam v� ngư�i �¡ ��´ng n�³i chung, nam nữ v�´ �½ chạm v� o da của ngư�i kh�¡c gi�i th�¬ coi như c�³ cỠch� kh�´ng �ứng �ắn.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� suá»�ng sÃ�£ sẽ bá»� Ä�Ã� n bÃ� xa lÃ�¡nh, nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�Ã�¡ng lo bằng ngÆ°á»�i con gÃ�¡i lẳng lÆ¡, bá»� xÃ�£ há»�i dÃ�¨m pha thÃ�¬ khÃ�³ mÃ� lấy Ä�ược tấm chá»�ng cho Ä�Ã�¡ng tấm chá»�ng. VÃ�¬ váºy cÃ�¡c nhÃ� quyá»�n quÃ�½ thÆ°á»�ng â��cấm cungâ�� con gÃ�¡i. Ngay từ tuá»�i thÆ¡ Ä�Ã�£ sá»�m hÃ�¬nh thÃ� nh sá»± ngÄ�n cÃ�¡ch giá»�i tÃ�Ânh. Thá»�i phong kiến xÆ°a, chá»� những ngÆ°á»�i cÃ�³ tÆ° tÆ°á»�ng tÃ�¢n tiến má»�i cho con gÃ�¡i Ä�i há»�c, vÃ� cÃ�³ Ä�i há»�c thÃ�¬ con trai ngá»�i riÃ�ªng con gÃ�¡i ngá»�i riÃ�ªng. Trai gÃ�¡i Ä�i cÃ�¹ng nhau, vui chÆ¡i cÃ�¹ng nhau bá»� bạn bÃ�¨ cÃ�¹ng lứa chế nhạo. CÃ�³ há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m cÅ©ng phải phÃ�¢n biá»�t Ä�Ã� n Ã�´ng Ä�ứng bÃ�ªn trÃ�¡i, Ä�Ã� n bÃ� Ä�ứng bÃ�ªn phải.

� th� nh th�, vợ ch�ng nằm ngủ v�i nhau m�t giư�ng l� chuy�n b�¬nh thư�ng, nhưng xin c�¡c bạn lưu �½, � n�´ng th�´n �� n b� nằm nh� trong, �� n �´ng nh� ngo� i ��£ tr� th� nh nếp r�i. Ng� y xưa, ph� biến m�i nơi ��u thế, ng� y nay l� ��³ vẫn c�²n � nhi�u v�¹ng, nhi�u nh� . Nếu c�¡c bạn c�³ d�p v� th�m b� con h� h� ng � qu�ª th�¬ t�t nhất hai vợ ch�ng n�ªn tr�¡nh nằm chung giư�ng kẻo c�¡c cụ c�²n

Page 2: Phong tuc vn

cảm thấy chÆ°á»�ng mÃ� pháºt Ã�½.

2. M�i l�¡i l� g�¬ ?Trong x�£ h�i phong kiến xưa �Nam nữ thụ thụ bất th�¢n� n�ªn h�´n nh�¢n cần phải ngư�i m�´i gi�i. nếu y�ªu nhau, cư�i h�i kh�´ng cần m�i l�¡i sẽ b� ch�ª tr�¡ch l� �Phải l�²ng nhau� �Mắc phải b�¹a y�ªu�. Nguy�n Du ��£ vạch �ư�ng cho Kim Tr�ng. Thu�½ Ki�u cứ y�ªu nhau r�i sẽ �Li�u b� i m�i manh� n�ªn c�¡c cụ nh� nho m�i k�ch li�t phản ��i khuy�ªn con ch�¡u rằng:

"�� n �´ng th�¬ ch� Phan Trần,

�� n b� th�¬ ch� Thu�½ V�¢n, Thu�½ Ki�u"

Chu Mạnh Trinh vá»�nh Kiá»�u cÃ�²n nÃ�³i: â��Chá»� vÃ�¬ má»�t tá»�i má»�i manh chÆ°a cÃ�³, thá»� thá»�t Ä�Ã�£ nhiá»�u; trÄ�ng giÃ�³ mắc vÃ� o, phá»�n hoa dÃ�Ânh mÃ�£iâ��...Nếu khÃ�´ng cÃ�³ â��NhÃ� bÄ�ng Ä�Æ°a má»�iâ�� thÃ�¬ nhÃ� trai lÃ� m sao biết Ä�ược ngÆ°á»�i thục nữ trong cá»a cÃ�¡c phÃ�²ng khuÃ�ª.

Trong xÃ�£ há»�i cÅ©, cÃ�³ những ngÆ°á»�i chuyÃ�ªn lÃ� m nghá»� má»�i lÃ�¡i, nếu Ä�ẹp Ä�Ã�´i vừa lứa thÃ�¬ bÃ� má»�i sẽ trá»� thÃ� nh Ã�¢n nhÃ�¢n suá»�t Ä�á»�i. lá»� tÆ¡ há»�ng xong, tạ bÃ� má»�i má»�t ná»a mÃ�¢m xÃ�´i, ná»a con gÃ� kÃ�¨m theo chiếc Ã�¡o lụa. Chẵn thÃ�¡ng con Ä�ầu lÃ�²ng thế nÃ� o cÅ©ng cá»� má»�i bÃ� má»�i Ä�ến dá»±, Ä�á»� tá»� nghÄ©a tri Ã�¢n. NhÆ°ng cÅ©ng cÃ�³ nhiá»�u tai hoạ do những bÃ� má»�i cÃ�³ Ä�á»�ng cÆ¡ bất chÃ�Ânh gÃ�¢y nÃ�ªn, Ä�á»� Ä�Ã�´i trẻ suá»�t Ä�á»�i mang má»�i háºn vÃ�¬ pháºn hẩm duyÃ�ªn hiu:

...â��Hoặc lÃ� bá»�i â��Mẹ thầy lá»�n quÃ�½tâ��, quÃ�ªn những thÃ�³i mÆ¡ tÃ�´m mảng cÃ�¡, qua lại Ã�Ât nhiá»�u ngá»�t miá»�ng, Ã�©p uá»�ng duyÃ�ªn cÃ�´ nÃ�´ng ná»�i thế, nặng tiá»�n tÃ� i mÃ� nhẹ gÃ�¡nh tÃ�¬nh chung. Hay vÃ�¬ chÆ°ng â��Má»�i lÃ�¡i Ä�Ã�¨o bÃ�²ngâ��, chẳng nhằm khi vÃ� o lá»�ng ra khÆ¡i, nÃ�³i phÃ�´ máºt ngá»�t rÃ�³t vÃ� o tai, dá»� dÃ� nh pháºn gÃ�¡i ngẩn ngÆ¡ tÃ�¬nh, giÃ� nhÃ�¢n sá»± Ä�á»� non quyá»�n tạo hoÃ�¡â��...

(TrÃ�Âch â��VÄ�n tế sá»�ng ngÆ°á»�i con gÃ�¡iâ�� - Má»�t bÃ� i vÄ�n tế khuyết danh Ä�ược truyá»�n tụng á»� HÃ� TÄ©nh vÃ� o Ä�ầu TKXX).

á»� xÃ�£ há»�i má»�i cÅ©ng cần cÃ�³ bÃ� má»�i, bÃ� má»�i thá»�i nay lÃ� ngÆ°á»�i cá»� vấn, ngÆ°á»�i Ä�ỡ Ä�ầu cho Ä�Ã�´i trẻ xÃ�¢y dá»±ng hạnh phÃ�ºc lÃ�¢u dÃ� i. trong tÆ°Æ¡ng lai, cÃ�³ lẽ vai trÃ�² của bÃ� má»�i lÃ� những phÆ°Æ¡ng tiá»�n thÃ�´ng tin Ä�ại chÃ�ºng (nhÆ° quảng cÃ�¡o trÃ�ªn Ä�Ã� i truyá»�n thanh truyá»�n hÃ�¬nh, bÃ�¡o chÃ�Â, chụp ảnh) vÃ� những cÃ�´ng ty du lá»�ch, cÃ�¢u lạc bá»� những ngÆ°á»�i Ä�á»�c thÃ�¢n...

�i�u 3 : L� vấn danh c�³ nghĩa g�¬ ?�L� vấn danh� l� l� nh� trai �ến nh� g�¡i �� h�i t�ªn tu�i c�´ g�¡i, ng� y nay g�i l� l� �Chạm ng�µ� hay l� l� �Dạm� (c�³ nơi ki�ªm cả l� dạm v� h�i c�¹ng m�t l�ºc g�i l� l� dạm h�i). Truy�n Ki�u c�³ c�¢u �Ti�n �ưa canh thiếp trư�c cầm l� m ghi�. �Canh thiếp� l� giấy ghi h� t�ªn, tu�i, qu�ª qu�¡n, con ai.

Trư�c C�¡ch mạng Th�¡ng T�¡m 1945, � nhi�u v�¹ng n�´ng th�´n, con g�¡i từ khi sinh �ến khi lấy ch�ng vẫn chưa �ặt t�ªn, nếu như gia ��¬nh kh�´ng cho con g�¡i �i h�c. Con g�¡i kh�´ng cần v� o s� h�, s� l� ng, kh�´ng �i h�c n�ªn cũng kh�´ng cần dặt t�ªn v�i. � trong nh� con g�¡i m�i sinh ra �ược g�i l� con Hĩm, con Mực, con Chắt em...Trong nh� g�i t�ªn g�¬ th�¬ x�³m gi�ng g�i theo t�ªn ��³. �ến l� m l� vấn danh,

Page 3: Phong tuc vn

Ã�´ng bÃ�¡c hoặc bá»� má»�i Ä�ặt cho cÃ�¡i tÃ�ªn Ä�á»� ghi trong giấy hÃ�´n thÃ�º, cÃ�³ khi chÃ�Ânh ngÆ°á»�i mang tÃ�ªn cÅ©ng khÃ�´ng biết mÃ�¬nh mang tÃ�ªn gÃ�¬ trong giấy hÃ�´n thÃ�º, vÃ�¬ khi vá»� nhÃ� chá»�ng lại gá»�i theo tÃ�ªn chá»�ng, khi cÃ�³ con gá»�i theo tÃ�ªn con, cÃ�³ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n gá»�i theo tÃ�ªn chÃ�¡u. Lá»� vấn danh khÃ�´ng phải Ä�á»� há»�i tÃ�ªn mÃ� chủ yếu lÃ� há»�i tuá»�i, Ä�á»� hai há»� quyết Ä�á»�nh Ä�Ã�´i nam nữ hợp tuá»�i nhau thÃ�¬ lấy Ä�ược nhau, tuá»�i xung khắc thÃ�¬ thÃ�´i.

Trong hÃ�´n nhÃ�¢n xÆ°a chá»� chÃ�º trá»�ng cÃ�³ mÃ�´n Ä�Ä�ng há»� Ä�á»�i hay khÃ�´ng, cÃ�³ hợp tuá»�i hay khÃ�´ng, gia Ä�Ã�¬nh nÃ� o tháºn trá»�ng má»�i tÃ�¬m hiá»�u kỹ â��CÃ�´ng, dung, ngÃ�´n, hạnhâ�� (thÆ°á»�ng lÃ� cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh gia giÃ�¡o). Chẳng những cÃ�¡c chÃ� ng trai, trÆ°á»�c khi cÆ°á»�i chÆ°a biết mặt vợ, mÃ� cÃ�³ những Ã�´ng bá»� chá»�ng lÃ� ngÆ°á»�i chủ Ä�á»�ng Ä�i há»�i dÃ�¢u cÅ©ng khÃ�´ng biết mặt con dÃ�¢u, do Ä�Ã�³ trong gia Ä�Ã�¬nh sau nÃ� y má»�i xảy ra nhiá»�u chuyá»�n oÃ�¡i oÄ�m:

-�Cảm ơn �´ng b� thương �ến, t�´i xin ��ng �½ gả, nhưng xin thưa chuy�n trư�c: con t�´i m�m m�©p chẳng bằng ai!�

TÆ°á»�ng nhÆ° váºy lÃ� mÃ�¬nh tÃ�¬m Ä�ược con dÃ�¢u hiá»�n háºu, khÃ�´ng Ä�anh Ä�Ã�¡ chua ngoa, ai ngá»� cÆ°á»�i vá»� má»�i biết con dÃ�¢u sứt mÃ�´i!. NhÆ°ng Ä�Ã�£ nhỡ viá»�c, biết tÃ�Ânh sao ?

Lại cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�¡nh trÃ�¡o: Khi Ä�i há»�i thÃ�¬ cho thằng em nhanh nhẹn vÃ� â��sạch mặtâ�� hÆ¡n Ä�Ã�³ng vai chÃ� ng rá»�, Ä�ến khi cÆ°á»�i thÃ�¬ lại cÆ°á»�i cho thằng anh Ä�ần Ä�á»�n, xấu xÃ�Â. â��Miếng trầu Ä�á»� dÃ�¢u nhÃ� ngÆ°á»�iâ��, biết tÃ�Ânh sao Ä�Ã�¢y ? Dầu sao cÅ©ng mang tiếng má»�t Ä�á»�i chá»�ng.

Ä�iá»�u 4 : Lấy vợ kÃ�©n tÃ�´ng, lấy chá»�ng kÃ�©n giá»�ng cÃ�³ Ä�Ã�ºng...Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c cụ thÃ�¬ cÃ�¢u há»�i nÃ� y thừa, vÃ�¬ â��NÃ�²i nÃ� o giá»�ng ấyâ��,â��CÃ�¢y nÃ� o quả ấyâ��,â��Giá»� nhÃ� ai quai nhÃ� ấyâ��,â��Con nhÃ� cÃ�´ng chẳng giá»�ng lÃ�´ng cÅ©ng giá»�ng cÃ�¡nhâ��, â��TÃ�¬m nÆ¡i cÃ�³ Ä�ức gá»i thÃ�¢nâ��, ai chẳng muá»�n cÃ�³ trai hiá»�n gÃ�¡i Ä�ảm, rá»� thảo dÃ�¢u hiá»�n. Thá»�i nay, má»�t sá»� bạn trẻ coi thÆ°á»�ng cho lÃ� phong kiến lạc háºu. CÃ�³ những Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i má»�i chá»� gặp nhau trÃ�ªn má»�t Ä�oạn Ä�Æ°á»�ng, Ä�Ã�£ vá»�i Ä�Ã�Ânh Æ°á»�c, tÃ�Ânh chuyá»�n vuÃ�´ng trÃ�²n, tháºm chÃ� há»� Ä�Ã�£ biết rÃ�µ cả â��Ngá»�n nguá»�n lạch sÃ�´ngâ��!!!Ä�Ã� nh rằng cÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp â��Má»�t ngÃ� y nÃ�ªn nghÄ©a, chuyến Ä�Ã�² nÃ�ªn duyÃ�ªnâ��, song thÃ� nh cÃ�´ng lÃ� cÃ�¡ biá»�t, thất bại lÃ� phá»� biến.

�T�¬m t�´ng, t�¬m h�� kh�´ng c�³ nghĩa l� t�¬m ch�n sang gi� u, khinh ngư�i ngh�¨o kh�³, m� chủ yếu l� t�¬m nơi c�³ gia gi�¡o, c�³ �ức ��.

â��Cha mẹ hiá»�n lÃ� nh Ä�á»� Ä�ức cho conâ��,â��Ä�á»�i cha Ä�n mặn, Ä�á»�i con khÃ�¡t nÆ°á»�câ��. Con ngÆ°á»�i sinh ra lá»�n lÃ�ªn do nhiá»�u yếu tá»� xÃ�£ há»�i chi phá»�i, nhÆ°ng nam nữ thanh niÃ�ªn má»�i lá»�n lÃ�ªn, trÆ°á»�ng Ä�á»�i chÆ°a từng trải, giÃ�¡o dục gia Ä�Ã�¬nh lÃ� yếu tá»� quan trá»�ng vÃ� chủ Ä�ạo. HÃ�´n nhÃ�¢n lÃ� viá»�c há»� trá»�ng, tÃ�¡c Ä�á»�ng cả Ä�á»�i, mÃ� con ngÆ°á»�i rất dá»� mÃ�¹ quÃ�¡ng trong tÃ�¬nh yÃ�ªu. Qua tuần trÄ�ng máºt khÃ�´ng phải má»�i viá»�c trong quan há»� vợ chá»�ng Ä�á»�u suÃ�´n sẻ. khi cÃ�³ những viá»�c khÃ�³ khÄ�n, trục trặc trong cuá»�c sá»�ng, ai cÅ©ng muá»�n tÃ�¬m Ä�iá»�u hay lẽ phải Ä�á»� giải quyết cho thoả Ä�Ã�¡ng. LÃ�ºc Ä�Ã�³ cần dá»±a vÃ� o â��TÃ�´ngâ��, vÃ� o há»� hÃ� ng, tÃ�¬m những tÃ�¬nh cảm chÃ�¢n thÃ� nh vÃ� tri thức Ä�Ã�ºng Ä�ắn.

�M�´n ��ng h� ��i�, tức l� t�¬m nơi hai gia ��¬nh, hai b�ªn th�¢n thu�c, c�³ những mặt c�¢n ��i ph�¹ hợp v�i

Page 4: Phong tuc vn

nhau, chứ Ä�Ã�¢u phải bắc báºc leo thang, kẻ khinh ngÆ°á»�i trá»�ng.

NgoÃ� i ra cÃ�²n má»�t yếu tá»� nữa: TÃ�Ânh Ä�ến gien di truyá»�n.

NgÃ� y xÆ°a trong má»�t vÃ� i hoÃ� n cảnh Ä�ặc biá»�t cÃ�³ Ã�´ng chá»�ng thoả thuáºn ngầm vá»�i vợ Ä�i â��Xin nÃ�²iâ��. Xin lÆ°u Ã�½: những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� Ä�Ã�³ khÃ�´ng thuá»�c loại lẳng lÆ¡ Ä�Ã�¢u - ta cÅ©ng chá»� cần biết nÃ�³i nhá»� vá»�i nhau thÃ�´i vÃ� nhấn mạnh â��HoÃ� n cảnh Ä�ặc biá»�tâ��!

Ä�iá»�u 5 : NgÆ°á»�i trong cÃ�¹ng há»� cÃ�³ lấy nhau Ä�ược khÃ�´ng ?á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c Ã�â��u Mỹ, anh chá»� em con chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t vẫn cÃ�³ quyá»�n lấy nhau, qua tÃ�¡c phẩm â��Æ giÃ�ªni GrÄ�ngÄ�Ã�ªâ�� ta thấy má»�i tÃ�¬nh giữa hai anh em con chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t GrÄ�ngÄ�e vÃ� Æ giÃ�ªni sá»� dÄ© trắc trá»� lÃ� do thÃ�³i keo kiá»�t biá»�n lẩn của lÃ�£o GrÄ�ngÄ�Ã�ª, chứ tÃ�¡c giả khÃ�´ng Ä�ả Ä�á»�ng Ä�ến vấn Ä�á»� chung huyết thá»�ng.

Trung Quá»�c lÃ� má»�t nÆ°á»�c chá»�u ảnh hÆ°á»�ng của vÄ�n hoÃ�¡ phong kiến nặng hÆ¡n ta nhiá»�u, nhÆ°ng anh chá»� em con cÃ�´, cáºu ruá»�t, con dÃ�¬ ruá»�t vẫn Ä�ược lấy nhau. Xem Bảo Thoa, Bảo Ngá»�c... trong â��Há»�ng LÃ�¢u Má»�ngâ�� yÃ�ªu nhau, lấy nhau lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng.

á»� nÆ°á»�c ta, dÆ°á»�i triá»�u Trần, con chÃ�¡u nhÃ� vua chá»� Ä�ược lấy ngÆ°á»�i trong HoÃ� ng tá»�c (lấy sang há»� khÃ�¡c sợ bá»� nạn ngoại thÃ�Âch cÆ°á»�p ngÃ�´i). HÆ°ng Ä�ạo vÆ°Æ¡ng Trần Quá»�c Tuấn lấy ThiÃ�ªn ThÃ� nh cÃ�´ng chÃ�ºa, tức lÃ� cÃ�´ ruá»�t của mÃ�¬nh. Vua Trần ThÃ�¡nh TÃ�´ng lấy ThiÃ�ªn Cảm HoÃ� ng háºu, tức chá»� con bÃ�¡c ruá»�t. Vua Trần Minh TÃ�´ng lấy Lá»� ThÃ�¡nh HoÃ� ng háºu, tức con chÃ�º ruá»�t, Ä�á»�u lÃ� chÃ�¡u ná»�i vua Trần NhÃ�¢n TÃ�´ng vv...

CÃ�²n trong dÃ�¢n giÂan từ triá»�u LÃ�ª vá»� sau, nếu trong há»� ná»�i thÃ�¢n cÃ�¹ng quÃ�ª mÃ� lấy nhau gá»�i lÃ� hÃ�´n thÃ�º, há»� hÃ� ng khÃ�´ng chấp nháºn. Nếu cÃ�¹ng há»� nhÆ°ng Ä�Ã�£ xa Ä�á»�i, thuá»�c chi khÃ�¡c nhau hay Ä�Ã�£ xa quÃ�ª (gá»�i lÃ� biá»�t tá»� ly tÃ�´ng) thÃ�¬ vẫn lấy nhau Ä�ược. Thá»�i xÆ°a, do trá»�ng nam khinh nữ, hoặc thiếu hiá»�u biết vá»� gien di truyá»�n, nÃ�ªn anh chá»� em con cÃ�´, cáºu ruá»�t coi nhÆ° khÃ�¡c há»� vẫn cÃ�³ quyá»�n lÃ� m thÃ�´ng gia vá»�i nhau. Ca dao tục ngữ trong dÃ�¢n giÂan cÃ�²n ca ngợi trÆ°á»�ng hợp chÃ�¡u cáºu mÃ� lấy chÃ�¡u cÃ�´, coi nhÆ° â��ThÃ�³c lÃ�ºa trong bá»�, giá»�ng mÃ�¡ nhÃ� taâ��.

NhÆ°ng di truyá»�n há»�c Ä�Ã�£ khẳng Ä�á»�nh rằng ngÆ°á»�i cÃ�³ chung huyết thá»�ng mÃ� cÃ�³ con vá»�i nhau thÃ�¬ qua nhiá»�u Ä�á»�i dÃ�²ng giá»�ng bá»� thoÃ�¡i hoÃ�¡, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp bá»� quÃ�¡i thai, vÃ�¬ váºy anh em há»� lấy nhau, ká»� cả há»� ná»�i hay há»� ngoại Ä�á»�u khÃ�´ng cÃ�³ lợi.

Luáºt phÃ�¡p nÆ°á»�c ta qui Ä�á»�nh cÃ�¹ng chung huyết thá»�ng ba Ä�á»�i, ká»� cả bÃ�ªn bá»� hay bÃ�ªn mẹ, Ä�á»�u khÃ�´ng Ä�ược lấy nhau.

Ä�iá»�u 6 : Sá»± tÃ�Âch tÆ¡ há»�ngâ��TÆ¡ há»�ng Nguyá»�t lÃ�£o thiÃ�ªn tiÃ�ªnâ�� dá»±a theo tÃ�Âch Vi Cá»� gặp Ã�´ng lÃ�£o trong má»�t Ä�Ã�ªm trÄ�ng, ngá»�i kiá»�m sÃ�¡ch hÆ°á»�ng vá»� phÃ�Âa mặt trÄ�ng, sau lÆ°ng cÃ�³ cÃ�¡i tÃ�ºi Ä�á»±ng Ä�ầy dÃ�¢y Ä�á»�. Ã�â��ng lÃ�£o bảo cho biết Ä�Ã�¢y lÃ� những vÄ�n thÆ° kết hÃ�´n của toÃ� n thiÃ�ªn hạ. CÃ�²n những dÃ�¢y Ä�á»� Ä�á»� buá»�c chÃ�¢n những Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i sẽ thÃ� nh vợ thÃ� nh chá»�ng. Má»�t hÃ�´m, Vi Cá»� vÃ� o chợ gặp má»�t bÃ� giÃ� chá»�t mắt ẵm Ä�ứa bÃ�© Ä�i qua. Bá»�ng Ã�´ng giÃ� lại hiá»�n lÃ�ªn cho biết Ä�ứa bÃ�© kia sẽ lÃ� vợ anh. Vi Cá»� giáºn, bảo Ä�Ã� y tá»� tÃ�¬m giết Ä�ứa bÃ�© ấy Ä�i.

Ngư�i �ầy t� lẻn ��¢m �ứa b�© giữa ��¡m ��´ng r�i

Page 5: Phong tuc vn

bá»� trá»�n. MÆ°á»�i bá»�n nÄ�m sau, quan Thứ Sá» TrÆ°Æ¡ng ChÃ�¢u lÃ� VÆ°Æ¡ng ThÃ�¡i gả con gÃ�¡i cho Vi Cá»�. NgÆ°á»�i con gÃ�¡i dung nhan tÆ°Æ¡i Ä�ẹp, giữa lÃ�´ng mÃ� y cÃ�³ Ä�Ã�Ânh má»�t bÃ�´ng hoa vÃ� ng. Vi Cá»� gạn há»�i, vợ má»�i bảo: Thuá»� cÃ�²n bÃ�©, má»�t bÃ� vÃ�º há»� Trần bế vÃ� o chợ bá»� má»�t tÃ�ªn cuá»�ng tặc Ä�Ã�¢m phải. Vi Cá»� há»�i: CÃ�³ phải bÃ� vÃ�º Ä�Ã�³ chá»�t mắt khÃ�´ng ? ngÆ°á»�i vợ bảo: Ä�Ã�ºng thế! Vi Cá»� ká»� lại chuyá»�n trÆ°á»�c, hai vợ chá»�ng cÃ� ng quÃ�½ trá»�ng nhau cho lÃ� duyÃ�ªn trá»�i Ä�á»�nh sẵn.

Mẩu chuy�n vui: T�¬nh y�ªu l� m cho con ngư�i l�º lẫn.

...�T�¢u Thượng �ế, theo hạ thần th�¬ thượng �ế kh�´ng cần ��²i lại tr� kh�´n của con ngư�i. l� m như thế kh�´ng kh�i mang tiếng l� tr�i nh� nhen. �i�u m� thượng �ế n�ªn l� m l� hạn chế tr� kh�´n của con ngư�i.�

-�Bằng c�¡ch n� o�?

-�Ch� c�³ t�¬nh y�ªu-�Kh�´ng c�³ g�¬ l� m con ngư�i l�º lẫn �i như trong t�¬nh y�ªu. Tr�i ch� cần ph�¡i m�t v� thần mang v�²ng d�¢y xu�ng trần, cứ ��´i trai g�¡i n� o � gần nhau th�¬ qu�ng cho m�t v�²ng. Ngư�i n� o c� ng th�´ng minh th�¬ cần qu�ng th�ªm cho nhi�u v�²ng. Con ngư�i ch� luẩn quẩn trong những v�²ng ấy m� chẳng bao gi� nghĩ t�i chuy�n l�ªn quấy nhi�u nh� tr�i nữa�.

Trá»�i khen â��Tháºt lÃ� diá»�u kếâ��!, bÃ�¨n truyá»�n cho Ã�´ng tiÃ�ªn giÃ� mang những chiếc vÃ�²ng của trá»�i xuá»�ng trần giÂan.

Từ ng� y b� �´ng ti�ªn gi� kho�¡c v� o ngư�i m�¬nh những v�²ng d�¢y t�¬nh �¡i, con ngư�i ch� luẩn quẩn v�i nhau, kh�´ng c�²n nghĩ t�i chuy�n ��¡nh nhau v�i tr�i nữa. ��ng ti�ªn gi� ấy �ược g�i l� �´ng �Tơ� .

Ä�iá»�u 7 : Tục thÃ�¡ch cÆ°á»�i hay dá»� ra sao ?Ä�Ã�£ â��ThÃ�¡châ�� lÃ� dá»� hoặc dá»� nhiá»�u mÃ� hay Ã�Ât. Thá»�i nay tÃ�´n trá»�ng tá»± do luyến Ã�¡i hÃ�´n nhÃ�¢n, luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n trong chế Ä�á»� má»�i Ä�Ã�£ giải phÃ�³ng cho nam nữ thanh niÃ�ªn, nhÆ°ng luáºt tục cÃ�²n gÃ�² bÃ�³, trÃ�³i buá»�c. thÃ�¡ch cÆ°á»�i cÅ©ng lÃ� má»�t lá»� tục lạc háºu rÆ¡i rá»�t lại, trÃ�³i buá»�c cả nhÃ� trai lẫn nhÃ� gÃ�¡i, cÃ�³ khi lÃ� m cho chÃ� ng rá»� phải bá»� cuá»�c mÃ� ná»�i thiá»�t thÃ�²i nhất lại rÆ¡i vÃ� o thÃ�¢n pháºn ngÆ°á»�i con gÃ�¡i, dẫu sao cÅ©ng mang tiếng má»�t Ä�á»�i chá»�ng, dẫu sao cÅ©ng lÃ� m cho những chÃ� ng trai khÃ�¡c phải ngại, xui nÃ�ªn pháºn hẩm duyÃ�ªn hiu. Ngay thá»�i trÆ°á»�c cÅ©ng Ä�Ã�£ cÃ�³ cÃ�¢u: â��GiÃ�¡ thÃ�º bất luáºn tÃ� iâ��. Ä�Ã�¡ng lẽ nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, thÃ� nh gia thÃ� nh thất, lÃ� mừng cho cả hai gia Ä�Ã�¬nh, nhÆ°ng gặp phải má»�t vÃ� i bÃ� cÃ�´, Ã�´ng bÃ�¡c bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i khÃ�³ tÃ�Ânh, thÃ�¡ch cÆ°á»�i nÃ� o quần Ã�¡o, nÃ�³n dÃ�©p, nÃ� o rượu bÃ�¡nh cau trầu, che thuá»�c, nÃ� o nếp tẻ, lợn gÃ� , nÃ� o nhẫn xuyến, hoa tai, tiá»�n mặt, lại cÃ�²n tÃ�Ânh Ä�ủ cá»� dÃ�¢u cá»� cÆ°á»�i bao nhiÃ�ªu mÃ�¢m, nÃ�ªn nhÃ� trai phải bá»� cuá»�c. CÅ©ng cÃ�³ Ä�Ã�¡m nhÃ� trai phải chạy ngược chay xuÃ�´i, lo xong viá»�c rá»�i kÃ�©o cÃ� y trả nợ; song, ngay từ buá»�i thÃ� nh hÃ�´n, nghÄ©a vợ chá»�ng, tÃ�¬nh thÃ�´ng gia Ä�Ã�£ bá»� sứt mẻ, Ä�Ã�³ lÃ� mầm má»�ng gÃ�¢y nhiá»�u bất trắc vá»� sau.

Cũng c�³ trư�ng hợp, nh� g�¡i t�ºng thiếu kh�´ng �ủ tự lực cung cấp cho �ủ c�¡i l� l� ng �Trả nợ mi�ng�, ��²i h�i nh� trai phải lo chu to� n. Cũng c�³ trư�ng hợp, b� mẹ c�´ d�¢u c�²n phải xuất ra gấp n�m gấp mư�i lần v� sau khi th� nh th�¢n c�²n cho con g�¡i, con r� nhi�u thứ, nhưng cũng th�¡ch cư�i cao �� tr�¡nh tiếng x�¬ x� o, �� m tiếu, cho rằng con m�¬nh d� duy�ªn r�i, n�ªn phải cho kh�´ng.

Page 6: Phong tuc vn

â��Hay Ã�Âtâ�� lÃ� Ä�á»� dÃ� nh cho những gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ há»�c thức, khÃ�´ng thÃ�¡ch tiá»�n, thÃ�¡ch của mÃ� thÃ�¡ch chữ nghÄ©a vÄ�n chÆ°Æ¡ng vá»�i Ã�½ Ä�á»� chá»�n rá»� con nhÃ� gia thế, vá»�i hy vá»�ng tÆ°Æ¡ng lai con mÃ�¬nh cÃ�²n Ä�ược â��Lá»�ng anh Ä�i trÆ°á»�c vÃ�µng nÃ� ng theo sauâ�� chứ khÃ�´ng Ä�ến ná»�i phải rÆ¡i vÃ� o những anh chÃ� ng â��Vai u thá»�t bắpâ�� nÆ¡i â��NÆ°á»�c mặn Ä�á»�ng chuaâ��.

Ä�iá»�u 8 : BÃ�¡nh su sÃ�ª hay bÃ�¡nh phu thÃ�ª ?Trong lá»� cÆ°á»�i cÃ�³ nhiá»�u lá»� váºt, nhÆ°ng khÃ�´ng thá»� thiếu bÃ�¡nh â��Su sÃ�ªâ��, nguyÃ�ªn xÆ°a lÃ� bÃ�¡nh â��Phu thÃ�ªâ��, má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng nÃ�³i chá»�ch thÃ� nh bÃ�¡nh â��Su sÃ�ªâ��.

BÃ�¡nh su sÃ�ª lÃ� m bằng bá»�t Ä�Æ°á»�ng trắng, dừa, Ä�áºu xanh vÃ� cÃ�¡c thứ hÆ°Æ¡ng ngÅ© vá»�, nặn hÃ�¬nh trÃ�²n, bá»�c bằng hai khuÃ�´n hÃ�¬nh vuÃ�´ng Ã�ºp lại vá»�i nhau vừa khÃ�Ât, khuÃ�´n lÃ� m bằng lÃ�¡ dừa, lÃ�¡ cau hoặc lÃ�¡ dứa, vá»� Ä�á»� nguyÃ�ªn khÃ�´ng luá»�c Ä�á»� giữ mÃ� u xanh thắm.

Sá»� dÄ© gá»�i lÃ� bÃ�¡nh phu thÃ�ª (chá»�ng vợ) vÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� biá»�u tượng của Ä�Ã�´i vợ chá»�ng pháºn Ä�ẹp duyÃ�ªn Æ°a: vuÃ�´ng trÃ�²n, trong trắng má»�m dẻo, ngá»�t ngÃ� o, thÆ¡m tho, xanh thắm, Ä�á»�ng thá»�i cÅ©ng lÃ� biá»�u tượng của Ä�ất trá»�i (trá»�i trÃ�²n, Ä�ất vuÃ�´ng) cÃ�³ Ã�¢m dÆ°Æ¡ng ngÅ© hÃ� nh: Ruá»�t trắng, nhÃ�¢n vÃ� ng, hai vá»� xanh Ã�ºp lại buá»�c bằng sợi dÃ�¢y há»�ng.

Ä�iá»�u 9 : Tiá»�n nạp theo (hay treo) lÃ� gÃ�¬ ?Tiá»�n â��cheoâ�� lÃ� khản tiá»�n nhÃ� trai nạp cho lÃ� ng xÃ�£ bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i. Trai gÃ�¡i cÃ�¹ng lÃ� ng xÃ�£ lấy nhau cÅ©ng phải nạp cheo song cÃ�³ giảm bá»�t. Xuất xứ của lá»� â��Nạp cheoâ�� lÃ� tục â��Lan nhaiâ�� tức lÃ� tục chÄ�ng dÃ�¢y á»� dá»�c Ä�Æ°á»�ng hoặc á»� cá»�ng lÃ� ng. Ä�ầu tiÃ�ªn thÃ�¬ ngÆ°á»�i ta tá»� chức Ä�Ã�³n mừng hÃ�´n lá»�, ngÆ°á»�i ta chÃ�ºc tụng, cÃ�³ nÆ¡i cÃ�²n Ä�á»�t phÃ�¡o mừng. Ä�á»� Ä�Ã�¡p lá»�, Ä�oÃ� n Ä�Æ°a dÃ�¢u cÅ©ng Ä�Æ°a trầu cau ra má»�i, Ä�Æ°a quÃ� , Ä�Æ°a tiá»�n biếu tặng. Dần Ä�ần cÃ�³ những ngÆ°á»�i lÃ� m Ä�n bất chÃ�Ânh, lợi dụng cÆ¡ há»�i cÅ©ng chÄ�ng dÃ�¢y, vÃ�²i tiá»�n, sÃ�¡ch nhiá»�u, trá»� thÃ� nh tục lá»� xấu. VÃ�¬ thÃ�³i xấu lan dần, gÃ�¢y nhiá»�u cản trá»�, triá»�u Ä�Ã�¬nh phải ra lá»�nh bÃ�£i bá»�. Thay thế vÃ� o Ä�Ã�³, cho phÃ�©p lÃ� ng xÃ�£ Ä�ược thu tiá»�n cheo. Khi Ä�Ã�£ nạp cheo cho lÃ� ng, tức lÃ� Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i Ä�ược lÃ� ng cÃ�´ng nháºn cÃ�³ giấy biÃ�ªn nháºn hẳn hoi. NgÃ� y xÆ°a, chÆ°a cÃ�³ thủ tục Ä�Ä�ng kÃ�½ kết hÃ�´n, thÃ�¬ tá»� nạp cheo coi nhÆ° tá»� hÃ�´n thÃ�º. Nạp cheo so vá»�i chÄ�ng dÃ�¢y lÃ� tiến bá»�. Khoản tiá»�n cheo nÃ� y nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng dÃ�¹ng vÃ� o viá»�c cÃ�´ng Ã�Âch nhÆ° Ä�Ã� o giếng, Ä�ắp Ä�Æ°á»�ng, lÃ�¡t gạch, xÃ�¢y cá»�ng lÃ� ng...NhÆ°ng nhiá»�u nÆ¡i chá»� cung Ä�á»�n cho lÃ�½ hÆ°Æ¡ng chÃ�¨ chÃ�©n. Ä�Ã�£ hÆ¡n ná»a thế ká»·, lá»� nÃ� y bá»� bÃ�£i bá»� rá»�i. Thanh niÃ�ªn ngÃ� y nay chá»� cÃ�²n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng của tiá»�n cheo qua ca dao- tục ngữ.

- Nu�´i lợn th�¬ phải v�t b�¨o

Lấy vợ th�¬ phải n�p cheo cho l� ng.

- Cư�i vợ kh�´ng cheo như ti�n gieo xu�ng su�i.

- ��ng x�£ ��¡nh tr�ng th�¬nh th�¬nh

Quan vi�ªn mũ �¡o ra ��¬nh �n cheo.

- Lấy ch�ng anh sẽ gi�ºp cho

Gi�ºp em...

Gi�ºp em quan t�¡m ti�n cheo

Page 7: Phong tuc vn

Quan n�m ti�n cư�i lại ��¨o bu�ng cau.

Tháºt quÃ�¡ cÆ°á»�ng Ä�iá»�u, Chứ tiá»�n cheo khÃ�´ng thá»� vượt quÃ�¡ tiá»�n cÆ°á»�i.

Ä�iá»�u 10 : Những cÃ�¡ch gỡ bÃ� cho bạn trẻ khi lo Ä�Ã�¡m cÆ°á»�iÄ�Ã�¡ng lẽ mừng Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i nhÆ° tục lá»� trÃ�³i buá»�c thÃ� nh ra lo Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i. Tục cÅ© Ä�Ã�£ truyá»�n nhiá»�m lÃ�¢u khÃ�´ng dá»� má»�t mai Ä�á»�i ngay Ä�ược. Váºy phải lÃ� m thế nÃ� o?

Ä�á»� giÃ�ºp cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÆ°á»�i dÃ�¢u, má»�t sá»� gia vÃ�¹ng nÃ�´ng thÃ�´n cÃ�³ tục gÃ�³p lá»� cÆ°á»�i: Ä�ầu nÄ�m gia Ä�Ã�¬nh bÃ�¡o cho há»� hÃ� ng xÃ�³m giá»�ng biết dá»± Ä�á»�nh cÆ°á»�i dÃ�¢u vÃ� o thÃ�¡ng nÃ� o, thÃ�´ng thÆ°á»�ng vÃ� o sau vụ thu hoạch. Lần lượt cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�³ng gÃ�³p cÃ�¡c khoản gạo nếp, gạo tẻ, Ä�áºu xanh, rượu hoặc tiá»�n theo Ä�á»�nh lượng. CÃ�²n lợn gÃ� thÃ�¬ gia Ä�Ã�¬nh nÃ� o tá»± liá»�u cho gia Ä�Ã�¬nh ấy. Tục gÃ�³p cÆ°á»�i cÅ©ng giá»�ng nhÆ° há»�i tÆ°Æ¡ng tế tÆ°Æ¡ng trợ, há»�i cÃ� y cấy, há»�i lợp nhÃ� ... luÃ�¢n phiÃ�ªn cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh. Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t tục hay, cÃ�¹ng nhau lo dần Ä�ến lượt mÃ�¬nh Ä�ỡ phải lo những khoản lá»�n. Tiá»�n, quÃ� cÆ°á»�i của khÃ�¡ch, bạn Ä�Æ°a tá»�i thá»±c chất cÅ©ng lÃ� hÃ�¬nh thức gÃ�³p lá»� cÆ°á»�i, nhÆ°ng khÃ�´ng chủ Ä�á»�ng Ä�ược kế hoạch, thứ cÃ�³ khÃ�´ng cần, thứ cần khÃ�´ng cÃ�³, thÃ� nh ra tá»�n kÃ�©m. Lá»� chÆ¡i há»� ngÃ� y nay, chung vá»�n Ä�á»� kinh doanh buÃ�´n bÃ�¡n cÅ©ng lÃ� xuất phÃ�¡t từ hÃ�¬nh thức gÃ�³p tiá»�n nhau Ä�á»� lÃ� m nhÃ� cÆ°á»�i vợ, táºu trÃ�¢u bÃ�² á»� nÃ�´ng thÃ�´n. VÃ�¬ xuất phÃ�¡t từ há»� hÃ� ng giÃ�ºp nhau nÃ�ªn má»�i gá»�i lÃ� chÆ¡i há»�. Nếu Ä�oÃ� n Thanh niÃ�ªn Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng nÃ� o vững mạnh, cÃ�¡n bá»� Ä�oÃ� n cÃ�´ng tÃ�¢m liÃ�ªm khiết thÃ�¡o vÃ�¡t, tá»� chức â��Há»�i chÆ¡i há»� cÆ°á»�i vợâ�� cÃ�³ kế hoạch quản lÃ�½ kinh doanh sá» dụng phÃ�¢n phá»�i chặt chẽ, ắt Ä�ược nhiá»�u bạn thanh niÃ�ªn hÆ°á»�ng ứng, tham gia...BÆ°á»�c Ä�ầu cÅ©ng Ä�Ã�£ cÃ�³ má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng tá»� chức â��Dá»�ch vụ Ä�Ã�¡m cÆ°á»�iâ�� nhÆ° mua sắm cho thuÃ�ª quần Ã�¡o cÆ°á»�i, bÃ�¡t Ä�Ä©a, ấm chÃ�©n bÃ� n ghế, phÃ�´ng mÃ� n, tá»� chức trang trÃ�Â, chụp ảnh, ca nhạc...vừa kinh doanh gÃ�¢y quỹ, vừa phục vụ thuáºn tiá»�n, cÃ�³ chế Ä�á»� Æ°u Ä�Ã�£i vá»�i ngÆ°á»�i gÃ�³p cá»� phần,vá»�i Ä�oÃ� n viÃ�ªn.

Ä�iá»�u 11 : CÃ�´ dÃ�¢u trÆ°á»�c khi vá»� nhÃ� chá»�ng phải cÃ�³ những...Khi nhÃ� trai bắt Ä�ầu Ä�ến Ä�Ã�³n dÃ�¢u thÃ�¬ cÃ�´ dÃ�¢u cÃ�¹ng vá»�i chÃ�º rá»� Ä�ến trÆ°á»�c bÃ� n thá»� gia tiÃ�ªn, khấu Ä�ầu lÃ� m lá»�, tá»± khấn niá»�m xin tá»� tiÃ�ªn chấp nháºn ká»� từ nay nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, phÃ�¹ há»� cho trÄ�m nÄ�m duyÃ�ªn Æ°a pháºn Ä�ẹp, cầm sắt giÂao hoÃ� . CÅ©ng cÃ�³ thá»� nhá»� gia trÆ°á»�ng khấn há»� cho cÃ�³ bÃ� i bản hẳn hoi. Lá»� xong, hai ngÆ°á»�i Ä�Æ°a há»�p trầu, bao thuá»�c, Ä�i má»�i chÃ� o thÃ�¢n nhÃ�¢n, khÃ�¡ch, bạn khắp má»�t lượt, ngÆ°á»�i nhÃ� sau, những Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i cÃ�³ tá»� chức thÆ°á»�ng Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± sắp xếp vá»� trÃ� sẵn. Trong khi chÃ� o má»�i, cÃ�´ dÃ�¢u phải giá»�i thiá»�u cho chÃ� ng rá»� biết má»�i quan há»� Ä�á»� biết cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´.

Sau cÃ�¹ng, trÆ°á»�c khi bÆ°á»�c ra cá»a Ä�á»� vá»� nhÃ� chá»�ng lÃ� lá»� tạ cha mẹ: Cha mẹ ngá»�i sẵn má»�t phÃ�Âa á»� cá»a chÃ�Ânh, nếu Ã�´ng bÃ� ná»�i ngoại cÃ�²n thượng tại cÃ�³ Ä�ến dá»± thÃ�¬ Ã�´ng bÃ� cÅ©ng ngá»�i chung má»�t phÃ�Âa, nhÆ°ng á»� ghế cao hÆ¡n. Thá»�i xÆ°a cả Ä�Ã�´i tÃ�¢n hÃ�´n phải lạy hai lạy, ngÃ� y nay chÃ�¢m chÆ°á»�c, cÃ�ºi Ä�ầu cung kÃ�Ânh â��Xin phÃ�©p Ã�´ng bÃ� , cha mẹ con vá»� nhÃ� chá»�ngâ��, â��Xin phÃ�©p Ã�´ng bÃ� , cha mẹ con xin Ä�Ã�³n em X vá»�â��. LÃ�ºc Ä�Ã�³, cha mẹ ban phÃ�¡t cho con gÃ�¡i, con rá»� má»�t váºt gÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� m ká»� niá»�m, cÃ�³ thá»� lÃ� ná»�t cÃ�¡i bÃ�ºt, má»�t gÆ°Æ¡ng soi nho nhá»�, má»�t cuá»�n sÃ�¡ch hoặc má»�t chiếc khÄ�n, chiếc quạt....NhÃ� giầu cÃ�²n cho thÃ�ªm hoa tai, nhẫn cÆ°á»�i hoặc quan tiá»�n... (ChÃ�º Ã�½, những thứ nÃ� y nhÃ� trai Ä�Ã�£ Ä�Æ°a Ä�ến hÃ�Â

Page 8: Phong tuc vn

´m lá»� nạp tÃ� i. Trong gÃ�³i quÃ� của bÃ� mẹ cho con gÃ�¡i cÃ�³ cÃ�¡i chÃ�¢m cÃ� i tÃ�³c, hoặc bảy chiếc kim Ä�Ã�Ânh tÃ�³c hoặc kim khÃ�¢u gÃ�³i trong khÄ�n vuÃ�´ng).

��i v�i �´ng b� cũng c�³ những ��ng t�¡c tương tự.

�i�u 12 : L� xin d�¢u c�³ �½ nghĩa g�¬ ?L� n� y rất �ơn giản: Trư�c gi� ��³n d�¢u, nh� trai cỠm�t hai ngư�i, thư�ng l� b� b�¡c, b� c�´, b� ch� của ch�º r� �ưa m�t cơi trầu, m�t be rượu �ến xin d�¢u, b�¡o trư�c gi� �o� n ��³n d�¢u sẽ �ến, �� nh� g�¡i sẵn s� ng ��³n tiếp.

Phong tục n� y c�³ nhi�u �½ nghĩa hay:

Mặc d�¹ hai gia ��¬nh ��£ quy ư�c v�i nhau từ trư�c v� ng� y gi� v� th� nh phần �ưa ��³n r�i, nhưng �� �� ph�²ng m�i sự bất trắc, m�i tin thất thi�t, n�ªn m�i ��nh ra l� n� y, bi�u hi�n sự cẩn tr�ng trong h�´n l�.

Thá»�i giÂan nÃ� y chÃ�º rá»� vÃ� cha mẹ chÃ�º rá»� rất báºn rá»�n khÃ�´ng thá»� sang nhÃ� gÃ�¡i, nÃ�ªn nhá»� ngÆ°á»�i Ä�ại diá»�n sang bÃ�¡o trÆ°á»�c nhÆ° bá»� pháºn â��Tiá»�n trạmâ��.

Ä�á»� trong trÆ°á»�ng hợp vạn nhất hoặc do thá»�i tiết, hoặc do trá»� ngại giÂao thÃ�´ng, gần qua giá»� quy Æ°á»�c mÃ� Ä�oÃ� n Ä�Ã�³n dÃ�¢u chÆ°a Ä�ến, nhÃ� gÃ�¡i biết Ä�á»� chủ Ä�á»�ng lÃ� m lá»� gia tiÃ�ªn hoặc phÃ�¡i ngÆ°á»�i sang nhÃ� trai thÄ�m dÃ�².

TrÆ°á»�ng hợp hai gia Ä�Ã�¬nh cÃ�¡ch nhau quÃ�¡ xa hoặc quÃ�¡ gần, hai gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ thá»� thoả thuáºn vá»�i nhau miá»�n lÃ� bá»�t lá»� nÃ� y, hoặc nháºp lá»� xin dÃ�¢u vÃ� Ä�Ã�³n dÃ�¢u lÃ� m má»�t.

CÃ�¡ch nháºp lá»� xin dÃ�¢u vÃ� Ä�Ã�³n dÃ�¢u tiến hÃ� nh nhÆ° sau:

Khi Ä�oÃ� n Ä�Ã�³n dÃ�¢u Ä�ến ngÃ�µ nhÃ� gÃ�¡i, Ä�oÃ� n cÃ�²n chá»�nh Ä�á»�n tÆ° trang, sắp xếp lại ai Ä�i trÆ°á»�c, ai Ä�i sau, trong khi Ä�Ã�³ má»�t cụ giÃ� Ä�i Ä�ầu há»� cÃ�¹ng vá»�i má»�t ngÆ°á»�i Ä�á»�i lá»� (má»�t mÃ�¢m quả trong Ä�á»±ng trầu cau, rượu... ) vÃ� o trÆ°á»�c,Ä�ặt lÃ�ªn bÃ� n thá»�, thắp hÆ°Æ¡ng vÃ�¡i rá»�i trá»� ra dẫn toÃ� n Ä�oÃ� n vÃ� o lÃ� m lá»� chÃ�Ânh thức Ä�Ã�³n dÃ�¢u. Lá»� nÃ� y phải tiến hÃ� nh rất nhanh. ThÃ�´ng thÆ°á»�ng nhÃ� gÃ�¡i vÃ�¡i chÃ� o xong, chủ Ä�á»�ng xin miá»�n lá»� rá»�i má»�t vá»� huynh trÆ°á»�ng cÃ�¹ng ra luÃ�´n Ä�á»� Ä�Ã�³n Ä�oÃ� n nhÃ� trai vÃ� o.

�i�u 13 : Mẹ ch�ng l� m g�¬ khi con d�¢u v� �ến nh� ?Phong tục � m�i ��a phương m�t kh�¡c, tr�¡i ngược nhau nhưng ��u c�³ �½ nghĩa hay:

Ng� y xưa � nhi�u ��a phương Ngh� An, H� Tĩnh c�³ l� tục mẹ ch�ng ra cất n�³n cho con d�¢u:

NhÃ� trai Ä�ặt sẵn trÆ°á»�c ngÃ�µ má»�t cÃ�¡i ná»�i Ä�á»�ng, má»�t cÃ�¡i gÃ�¡o, trong ná»�i Ä�ặt sẵn má»�t quan tiá»�n Ä�á»�ng vÃ� Ä�á»±ng Ä�ầy nÆ°á»�c trong. CÃ�´ dÃ�¢u vÃ� o Ä�ến cá»�ng dÃ�¹ng gÃ�¡o mÃ�ºc nÆ°á»�c rá»a mặt mÅ©i, chÃ�¢n tay, mẹ chá»�ng bÆ°á»�c ra cất nÃ�³n cho con dÃ�¢u. Con dÃ�¢u, má»�t tay cầm lấy quan tiá»�n, má»�t tay vẫn cầm quạt che mặt.

Mẹ ch�ng dắt con d�¢u v� o nh� �ặt quan ti�n v� c�¡i quạt l�ªn b� n th�, c�ºi �ầu l� gia ti�ªn (b�n lạy ba v�¡i theo tư thế của nữ). Sau ��³ mẹ ch�ng dắt c�´ d�¢u cầm cả ti�n v� quạt v� o bu�ng. Trong bu�ng ��£ chuẩn b� sẵn trầu nư�c hoa quả, giư�ng chiếu m�i. ��´i chiếu trải �ºp v� o

Page 9: Phong tuc vn

nhau, do m�t ngư�i th�¢n trong h� c�³ tu�i t�¡c, vợ ch�ng song to� n, con ch�¡u ��´ng, l� m �n n�ªn n�i, �ược gia ��¬nh m�i �ến trải chiếu; nếu mẹ ch�ng c�³ �ủ ti�ªu chuẩn tr�ªn th�¬ mẹ ch�ng trực tiếp d�n giư�ng trải chiếu, nhưng b� ch�ng th�¬ kh�´ng �ược. Khi con d�¢u ngh� ngơi xong, kh�n yếm ch�nh t� m�i bưng h�p trầu ra ch� o h�. Trư�ng hợp mẹ ch�ng ��£ mất th�¬ m�t b� c�´ hay b� d�¬ thay thế.

Phong tục n� y c�³ nhi�u �½ nghĩa:

- Thá»�i xÆ°a, con dÃ�¢u trÆ°á»�c khi vá»� lÃ� m dÃ�¢u, cÃ�²n hoÃ� n toÃ� n xa lạ, bỡ ngỡ, chÆ°a biết Ä�Ã�¢u lÃ� buá»�ng Ä�Ã�¢u lÃ� bếp, ai lÃ� bá»� mẹ chá»�ng. Trừ trÆ°á»�ng hợp xÃ�³m giá»�ng quen biết nhau từ trÆ°á»�c khÃ�´ng tÃ�Ânh, lÃ� thÃ�¢n pháºn con gÃ�¡i chÆ°a cÆ°á»�i Ä�Ã�£ vá»� nhÃ� trai thÃ�¬ bá»� dÆ° luáºn giÃ�¨m pha lÃ� con nhÃ� hÆ° Ä�á»�n. CÃ�³ ngÆ°á»�i chá»�ng lại rụt rÃ�¨ e lá»�, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp trÆ°á»�c lá»� cÆ°á»�i chÆ°a há»� tá»� mặt nhau, váºy nÃ�ªn mẹ chá»�ng niá»�m ná»� ra Ä�Ã�³n dÃ�¢u, dắt dÃ�¢u vÃ� o nhÃ� lÃ� hay, lÃ� phải lẽ. Má»�i bÆ°á»�c vá»� nhÃ� chá»�ng Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ chá»�ng ban phÆ°á»�c lá»�c, dá»�i dÃ� o nhÆ° nÆ°á»�c quan tiá»�n lÃ� biá»�u tượng vá»�n liếng của riÃ�ªng mÃ� mẹ chá»�ng trao cho.

Nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng lại cÃ�³ tục khÃ�¡c: Khi con dÃ�¢u vừa vÃ� o Ä�ến nhÃ� thÃ�¬ mẹ chá»�ng cầm chiếc bÃ�¬nh vÃ�´i tạm lÃ�¡nh sang hÃ� ng xÃ�³m Ã�Ât phÃ�ºt.

Tục Ä�Ã�³ cÅ©ng cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a hay: Tức lÃ� mẹ chá»�ng Ä�Ã�£ xÃ�¡c Ä�á»�nh vai trÃ�², trÃ�¡ch nhiá»�m con dÃ�¢u sẽ vá»� lÃ� m chủ, mẹ chá»�ng sẵn sÃ� ng trao quyá»�n cÃ�´ng viá»�c trong nhÃ� trong cá»a cho con dÃ�¢u, nhÆ°ng khÃ�´ng phải trao toÃ� n quyá»�n Ä�ẩy hết trÃ�¡ch nhiá»�m mÃ� bÃ� vẫn lÃ� ngÆ°á»�i nắm quyá»�n Ä�iá»�u hÃ� nh, vÃ�¬ bÃ�¬nh vÃ�´i lÃ� váºt tượng trÆ°ng cho bÃ� ChÃ�ºa trong nhÃ� .

Ä�iá»�u 14 : Tại sao mẹ cÃ�´ dÃ�¢u kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a cÃ�´...Trong chế Ä�á»� phong kiến cÅ©, hÃ�´n nhÃ�¢n cưỡng Ã�©p, thÆ°á»�ng lÃ� cha mẹ Ä�ặt Ä�Ã�¢u, con ngá»�i Ä�ấy. Thá»±c ra, trong nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh, ngÆ°á»�i cha quyết Ä�á»�nh má»�i viá»�c, ngÆ°á»�i mẹ chá»� biết tuÃ�¢n theo. VÃ�¬ thế Ä�Ã�£ xảy ra má»�t sá»� trÆ°á»�ng hợp oÃ�¡i oÄ�m: NgÃ� y con gÃ�¡i vu quy Ä�Ã�¡ng lẽ lÃ� ngÃ� y vui nhất trong Ä�á»�i nhÆ°ng ngÆ°á»�i thÃ�¬ khÃ�³c lÃ�³c buá»�n tủi vÃ�¬ bá»� Ã�©p buá»�c, ngÆ°á»�i thÃ�¬ lo sợ cảnh lÃ� m dÃ�¢u, lÃ� m vợ, từ tấm bÃ�© chÆ°a rá»�i mẹ, nay tá»± nhiÃ�ªn mẹ con xa nhau; mẹ thÆ°Æ¡ng con cÃ�²n thÆ¡ dại, cÅ©ng mủi lÃ�²ng sụt sÃ�¹i khÃ�³c. Thế lÃ� , trong khi hai há»� Ä�ang vui mừng yến ẩm á»� nhÃ� ngoÃ� i thÃ�¬ hai mẹ con lủi thủi, cắp nÃ�³n ra vá»�. Tan tiá»�c, nhÃ� trai chẳng tÃ�¬m thấy cÃ�´ dÃ�¢u Ä�Ã�¢u nữa. Qua má»�t vÃ� i Ä�Ã�¡m Ä�ại loại nhÆ° váºy ngÆ°á»�i ta rÃ�ºt kinh nghiá»�m khÃ�´ng nÃ�ªn Ä�á»� mẹ cÃ�´ dÃ�¢u Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u, dần dần bắt chÆ°á»�c nhau, trá»� thÃ� nh tục lá»�.

Má»�t vÃ� i Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, cả bá»� cÃ�´ dÃ�¢u cÅ©ng khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u vá»�i lÃ�½ do con mÃ�¬nh Ä�Ã�£ gả bÃ�¡n cho ngÆ°á»�i. Tuy rằng trong vÄ�n sÃ�¡ch cÃ�³ ghi â��GiÃ�¡ thÃ�º bất luáºn tÃ� iâ�� nghÄ©a lÃ� khÃ�´ng bÃ� n Ä�ến tiá»�n tÃ� i trong viá»�c cÆ°á»�i há»�i, nhÆ°ng khÃ�´ng hiá»�u vÃ�¬ sao trong ngÃ�´n ngữ Viá»�t Nam lại kết hợp â��Gả bÃ�¡nâ�� liá»�n nhau.

Thá»�i nay hÃ�´n nhÃ�¢n tá»± do, trai gÃ�¡i tÃ�¬m hiá»�u, yÃ�ªu nhau kết hÃ�´n trÃ�ªn cÆ¡ sá»� tÃ�¬nh yÃ�ªu Ä�Ã�´i lứa, cha mẹ chá»� tham gia gÃ�³p Ã�½, hÆ°á»�ng dẫn, váºy thÃ�¬ cha mẹ cÃ�³ nÃ�ªn Ä�ến dá»± lá»� vui của hai con khÃ�´ng? Ä�Ã�£ cÃ�³ nhiá»�u Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i ngÃ� y nay bá»� tục kiÃ�ªng nÃ� y.

�i�u 15 : Tại sao trong g�³i qu� mẹ cho con g�¡i trư�c gi�...Ch�ºng t�´i chưa �ược biết m�t t� i li�u th� nh v�n n� o

Page 10: Phong tuc vn

nÃ�³i vá»� tục nÃ� y, cÃ�³ lẽ vÃ�¬ cÃ�¡c cụ nhÃ� nho ngÃ� y xÆ°a Ä�Ã�£ cầm bÃ�ºt lÃ� phải viết những lá»�i thanh nhÃ�£. Tục nÃ� y chá»� lÃ� má»�t thứ bÃ� truyá»�n do ngÆ°á»�i mẹ thủ thá»� â��tÃ�¢m sá»±â�� ngầm vá»�i con gÃ�¡i vÃ� o buá»�i trÆ°á»�c khi vá»� nhÃ� chá»�ng. Thá»�i trÆ°á»�c, cÃ�´ dÃ�¢u quấn khÄ�n nhiá»�u trÃ�ªn Ä�ầu, cÃ�³ Ä�Ã�Ânh mấy chiếc kim trÃ�ªn khÄ�n lÃ� Ä�ủ hiá»�u rá»�i. VÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ tÃ� i liá»�u thÃ� nh vÄ�n, vÃ�¬ cÃ�³ những trÆ°á»�ng hợp mẹ mất sá»�m hoặc Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i xa quÃ�ª vắng mẹ, nÃ�ªn nhiá»�u bÃ� mẹ thá»�i nay (vá»�n lÃ� cÃ�´ dÃ�¢u ngÃ� y trÆ°á»�c) khÃ�´ng biết Ä�á»� truyá»�n tiếp cho con gÃ�¡i. Xuất sứ của tục nÃ� y lÃ� Ä�á»� phÃ�²ng tai biến â��Phạm phÃ�²ngâ��. â��Phạm phÃ�²ngâ��lÃ� gÃ�¬? NÃ�³i thÃ�´ tục lÃ� chết ngay trÃ�ªn bụng vợ ngay khi quan há»� vợ chá»�ng. Ca dao tục ngữ cÃ�³ cÃ�¢u â��nhất phạm phÃ�²ng, nhÃ�¬ lÃ�²ng lợnâ�� cÃ�³ nghÄ©a lÃ� : Ä�ược Ä�n lÃ�²ng lợn ngon miá»�ng, dẫu chết cÅ©ng sÆ°á»�ng.

ChÃ� ng rá»� qua mấy ngÃ� y Ä�Ã�ªm lo lắng, chạy ngược chạy xuÃ�´i, báºn rá»�n, vất vả, Ä�Ã�ªm tÃ�¢n hÃ�´n lÃ� Ä�Ã�ªm xao xuyến, rạo rá»±c nhất, lại thÃ�ªm mấy chÃ�©n rượu ngÃ� ngÃ� say, Ä�ến má»�t thá»�i Ä�iá»�m cảm xÃ�ºc quÃ�¡ Ä�Ã� , nếu ngÆ°á»�i cÃ�³ thá»� chất vÃ� tÃ�¢m thần suy tá»�n nhiá»�u thÃ�¬ lÃ�ºc xuất tinh, thần kinh từ trạng thÃ�¡i hÆ°ng phấn quÃ�¡ Ä�á»� chuyá»�n thÃ� nh ức chế quÃ�¡ Ä�á»�, dá»� bá»� phạm phÃ�²ng, nếu ngÆ°á»�i vợ khÃ�´ng biết xá» lÃ�½ ká»�p thá»�i cÃ�³ thá»� ngÆ°á»�i chá»�ng chết trÃ�ªn bụng vợ. Hầu nhÆ° khÃ�´ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i phụ nữ bá»� phạm phÃ�²ng.

Trong lÃ�ºc giÂao hợp, cá»a buá»�ng Ä�Ã�³ng kÃ�Ân, thÃ�¢n thá»� loÃ�£ lá»�, lại thÃ�ªm tÃ�¢m lÃ�½ e thẹn xấu há»�, sợ hÃ�£i, nếu ngÆ°á»�i vợ thả ngÆ°á»�i chá»�ng ra, Ä�á»� dÆ°Æ¡ng váºt thoÃ�¡t ra ngoÃ� i, mất sá»± Ä�iá»�u hoÃ� khÃ� Ã�¢m khÃ� dÆ°Æ¡ng thÃ�¬ khÃ�³ lÃ�²ng cứu chữa.

LÃ�ºc Ä�Ã�³, sẵn cÃ�³ cÃ�¡i trÃ�¢m cÃ� i trÃ�ªn Ä�ầu hoặc mấy chiếc kim Ä�Ã�Ânh á»� vÃ� nh khÄ�n, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� má»�t tay vẫn Ã�´m riết lấy phÃ�Âa dÆ°á»�i lÆ°ng chá»�ng má»�t tay lấy chiếc trÃ�¢m hoặc kim chÃ�Âch vÃ� o phÃ�Âa dÆ°á»�i há»� xÆ°Æ¡ng cháºu, phÃ�Âa trÃ�ªn háºu mÃ�´n, kÃ�Âch thÃ�Âch Ä�ến lÃ�ºc nÃ� o ngÆ°á»�i chá»�ng tá»�nh lại. NgÆ°á»�i con trai nÃ� o cÃ�³ lÃ�´ng á»� Ä�Ã�Ât thÃ�¬ giáºt lÃ�´ng. Nếu chÆ°a tá»�nh thÃ�¬ tiếp tục chÃ�¢m kim, lấy mÃ�¹i xoa trắng hoặc lấy giấy bản chấm thá», há»� thấy cÃ�³ mÃ�¡u chảy lÃ� chữa Ä�ược. Trong phÃ�²ng Ä�Ã�´i tÃ�¢n hÃ�´n nÃ�ªn Ä�á»� ngá»�n Ä�Ã�¨n con nhằm tạo thÃ�ªm khoÃ�¡i cảm, mặt khÃ�¡c cÅ©ng vÃ�¬ mục Ä�Ã�Âch Ä�Ã�³ nữa, nhÆ°ng vẫn chÃ�º Ã�½ phải Ã�´m riết chá»�ng trÃ�ªn bụng. ChÃ�ºng tÃ�´i khÃ�´ng Ä�i sÃ�¢u vÃ� o lÄ©nh vá»±c y dược, song cÃ�³ phÆ°Æ¡ng thuá»�c Ä�ược lÆ°u truyá»�n trong dÃ�¢n giÂan: Cứt chuá»�t vÃ� lÃ�¡ hẹ giÃ�£ nhá»�, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� ngáºm rá»�i trÃ�ºm vÃ� o miá»�ng chá»�ng, vÃ�¬ lÃ�ºc Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i chá»�ng Ä�ang nằm sấp rất khÃ�³ Ä�á»� thuá»�c.

TrÆ°á»�ng hợp nhẹ, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng vẫn cÃ�²n tá»�nh nhÆ°ng cÆ¡ thá»� liá»�t nhược sau khi giÂao hợp, gá»�i lÃ� phÃ�²ng thất, phải uá»�ng thuá»�c bá»� dÆ°Æ¡ng má»�t thá»�i giÂan sau má»�i há»�i phục sức khoẻ.

CÃ�²n tại sao lại 7 chiếc kim: Theo quan niá»�m cá»� truyá»�n â�� Nam thất nữ cá»uâ�� (Ä�Ã� n Ã�´ng 7 vÃ�Âa, Ä�Ã� n bÃ� 9 vÃ�Âa). VÃ�¬ Ä�á»� phÃ�²ng xa , dÃ�¹ng cho con rá»� nÃ�ªn bÃ� mẹ vợ chá»� Ä�Æ°a 7 chiếc kim - chứ khÃ�´ng phải dÃ�¹ng cho con gÃ�¡i vÃ�¬ con gÃ�¡i khÃ�´ng bá»� phạm phÃ�²ng.

Trong h� ng vạn trư�ng hợp m�i c�³ m�t trư�ng hợp l� phạm ph�²ng, nhưng c�¡c bạn trẻ cũng n�ªn biết trư�c �� khi ng� sự biết chủ ��ng xỠl�½. �i�u cần thiết l� phải c�¹ng

Page 11: Phong tuc vn

nhau hiá»�u biết, thÃ�´ng cảm mÃ� phÃ�²ng ngừa, nhất lÃ� trong tuần trÄ�ng máºt hoặc vợ chá»�ng cÃ�¡ch xa nhau lÃ�¢u ngÃ� y vá»� gặp nhau. CÃ�¡c bạn gÃ�¡i vÃ�¬ e thẹn xấu há»� nhất thá»�i mÃ� mang lại má»�i Ã�¢n háºn suá»�t Ä�á»�i.

Giá»�i thiá»�u thÃ�ªm phÆ°Æ¡ng thuáºt chữa tai biến phạm phÃ�²ng:

Khi nam nữ giÂao hợp vá»�i nhau, khoÃ�¡i cảm lÃ�ªn Ä�ến cá»±c Ä�á»�, tinh khÃ� xuất quÃ�¡ nhiá»�u, cÃ�³ thá»� chết (chết trÃ�ªn bụng vợ). Khi xảy ra nhÆ° thế, nhất thiết khÃ�´ng Ä�ược Ä�ẩy rá»�i nhau ra (dÃ�¹ lÃ� xấu há»� cÅ©ng phải Ä�á»� nguyÃ�ªn nhÆ° tÆ° thế Ä�ang giÂao hợp). Nếu Ä�Ã� n Ã�´ng xuất tinh quÃ�¡ nhiá»�u bá»� thoÃ�¡t, thÃ�¬ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� phải chÃ�ºm miá»�ng thá»�i hÆ¡i nÃ�³ng của mÃ�¬nh vÃ� o miá»�ng chá»�ng, nếu Ä�Ã� n bÃ� bá»� thoÃ�¡t hết khÃ�Â, thÃ�¬ Ä�Ã� n Ã�´ng cÅ©ng lÃ� m nhÆ° váºy, Ä�á»� tá»�ng hÆ¡i nÃ�³ng của mÃ�¬nh vÃ� o miá»�ng vợ. Tá»�ng hÆ¡i nÃ�³ng nhÆ° váºy mấy chục lần, dÆ°Æ¡ng khÃ� sẽ dần trá»� lại. Trong khoảnh khắc cấp bÃ�¡ch giÃ� nh giáºt giữa cÃ�¡i sá»�ng vÃ� cÃ�¡i chết nhÆ° váºy, Ä�á»� bảo vá»� Ä�iá»�u hoÃ� hai khÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, chẳng những khÃ�´ng Ä�ược hoảng há»�t rá»�i khá»�i giÆ°á»�ng, mÃ� khÃ�´ng Ä�á»� cho dÆ°Æ¡ng váºt thoÃ�¡t ra khá»�i Ã�¢m há»�, nÃ�ªn phải Ã�´m chặt lấy phần ná»a mÃ�¬nh phÃ�Âa dÆ°á»�i. NgÆ°á»�i Ä�Ã�£ ngất lá»�m rá»�i khÃ�´ng biết gÃ�¬ nữa, hoÃ� n toÃ� n phải do ngÆ°á»�i sá»�ng chủ Ä�á»�ng Ã�´m riết lấy, Ä�á»� cho khÃ� khÃ�´ng tuyá»�t hẳn, phải tá»�ng khÃ� liÃ�ªn tục cho Ä�ến khi sinh khÃ� của ngÆ°á»�i kia tá»�nh lại má»�i thÃ�´i. CÃ�¡ch tá»�ng khÃ�Â: Phải chÃ�ºm miá»�ng lại, Ä�Æ°a Ä�ược khÃ� từ hạ Ä�an Ä�iá»�n(1) lÃ�ªn, truyá»�n qua miá»�ng tá»�ng khÃ� vÃ� o Ä�ến yết hầu ngÆ°á»�i kia theo nhá»�p thá»�. CÃ�¡ch nÃ� y cả trai vÃ� gÃ�¡i Ä�á»�u nÃ�ªn biết. Sau khi dÆ°Æ¡ng khÃ� Ä�Ã�£ há»�i phục phải dÃ�¹ng bÃ� i â��NhÃ�¢n sÃ�¢m phụ tá» thangâ��(2). Nếu nhÃ� nghÃ�¨o khÃ�´ng cÃ�³ nhÃ�¢n sÃ�¢m, thÃ�¬ cấp tá»�c dÃ�¹ng 4 lạng hoÃ� ng kỳ, 2 lạng Ä�Æ°Æ¡ng quy, 5 Ä�á»�ng cÃ�¢n phụ tá», sắc uá»�ng cÅ©ng cÃ�³ thá»� cứu sá»�ng Ä�ược. TrÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng xuất tinh quÃ�¡ nhiá»�u khÃ� hết, mÃ� Ä�Ã�£ nhỡ Ä�ẩy ra rá»�i, thÃ�¬ phải cấp tá»�c vá»±c ngá»�i dáºy Ã�´m choÃ� ng lấy mÃ� tá»�ng khÃ� vÃ� o miá»�ng, nếu khÃ� qua miá»�ng khÃ�³ vÃ� o thÃ�¬ dÃ�¹ng á»�ng thÃ�´ng hÆ¡i hai Ä�ầu Ä�Ã�ºt vÃ� o miá»�ng mÃ� thá»�i, miá»�n sao hÆ¡i vÃ� o Ä�ược qua cuá»�ng há»�ng. CÃ�³ thá»� mượn ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� , con gÃ�¡i mạnh khoẻ khÃ�¡c hÃ� hÆ¡i, khÃ�´ng nhất thiết phải lÃ� ngÆ°á»�i vợ hoặc ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� vừa giÂao hợp. Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡ch lấy ngÆ°á»�i Ä�á»� chữa ngÆ°á»�i, khả nÄ�ng sắp chết vẫn cứu sá»�ng Ä�ược.

(1) Hạ �an �i�n: v�¹ng bụng dư�i r�n.

(2) NhÃ�¢n sÃ�¢m phụ tá» nhang: Phụ tá»: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Phục linh: 7,5 phÃ�¢n. NhÃ�¢n sÃ�¢m: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Bạch truáºt: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Bạch thược: 1,5 Ä�á»�ng cÃ�¢n

Ä�iá»�u 16 : Tại sao phải cÃ�³ phÃ�¹ dÃ�¢u ?Tục lá»� xÆ°a cần cÃ�³ phÃ�¹ dÃ�¢u vÃ�¬ hÃ�´n ngÃ�¢n cưỡng Ã�©p, do cha mẹ Ä�á»�nh Ä�oạt, nhiá»�u nÆ¡i lại cÃ�³ nạn tảo hÃ�´n, thÃ�´ng thÆ°á»�ng thÃ�¬ â��Nữ tháºp tam nam tháºp lụcâ��, con giÃ�¡ mÆ°á»�i ba tuá»�i vá»� nhÃ� chá»�ng Ä�Ã�£ biết gÃ�¬ Ä�Ã�¢u! do Ä�Ã�³ cÃ�´ dÃ�¢u phải cÃ�³ ngÆ°á»�i dẫn dắt. NgÆ°á»�i dắt cÃ�´ dÃ�¢u gá»�i lÃ� phÃ�¹ dÃ�¢u.

NgÃ� y xÆ°a phÃ�¹ dÃ�¢u phải lÃ� ngÆ°á»�i cÃ�´, ngÆ°á»�i dÃ�¬ hay chá»� em thÃ�¢n thiết của cÃ�´ dÃ�¢u, cÃ�³ khả nÄ�ng thuyết phục, bÃ� y vẽ cho cÃ�´ dÃ�¢u, Ä�ược cÃ�´ dÃ�¢u kÃ�Ânh ná»�, mến phục, Ä�ược bá»� mẹ cÃ�´ dÃ�¢u ủy thÃ�¡c. NgÆ°á»�i phÃ�¹ dÃ�¢u phải lÃ� ngÆ°á»�i may mắn, tá»�t phÃ�ºc, duyÃ�ªn Æ°a, pháºn Ä�ẹp, con gÃ�¡i lÃ� nh mạnh ngoan ngoÃ�£n, gia Ä�Ã�¬nh Ã�ªm ấm, Ä�á»� huá»� cÃ�³ thá»� truyá»�n kinh nghiá»�m lÃ� m dÃ�¢u, lÃ� m mẹ, lÃ� m vợ cho em, cho chÃ�¡u mÃ�¬nh.

Page 12: Phong tuc vn

Ph�¹ d�¢u nhi�u khi c�²n phải � lại n�m bảy ng� y sau �� cho c�´ d�¢u �ỡ bu�n v� �� ch� bảo kinh nghi�m. Th�´ng thư�ng ph�¹ d�¢u cũng tr� lại v�i d�¢u r� trong l� lại mặt.

��¡m cư�i ng� y xưa phải c�³ ph�¹ ��¢u, kh�´ng ��nh l�, v� cũng kh�´ng c�³ danh từ �Ph�¹ r��. ��¡m cư�i ng� y nay, nhi�u nơi c�³ cả ph�¹ d�¢u, ph�¹ r�, c�³ ��¡m m�i �ến n�m s�¡u ��´i ph�¹ ��¢u ph�¹ r� to� n l� trai thanh, g�¡i l�ch, chưa vợ chưa ch�ng. C�³ lẽ chủ yếu �� c�´ d�¢u th�ªm bạn, ch�º r� th�ªm bầu.

Hay phải ch�ng ng� y nay ch� ng r� bẽn lẽn e thẹn hơn xưa, n�ªn phải c�³ ngư�i dẫn dắt. Hay ��¡m cư�i trư�c thư�ng sinh ra nhi�u ��¡m cư�i sau n�ªn phải ch�m lo �� o tạo những c�´ d�¢u, ch�º r� tương lai.

Ä�iá»�u 17 : Lá»� lại mặt cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a gÃ�¬ ?Lá»� thÃ� nh hÃ�´n, tÆ¡ há»�ng, hợp cẩn xong xuÃ�´i, hai vợ chá»�ng tÃ�¢n hÃ�´n trá»� vá»� nhÃ� gÃ�¡i mang theo lá»� váºt Ä�á»� tạ gia tiÃ�ªn Ã�´ng bÃ� cha mẹ, Ä�i chÃ� o há»� hÃ� ng thÃ�¢n nhÃ�¢n bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i sau Ä�Ã�³ Ä�Ã�³n bá»� mẹ vÃ� vÃ� i thÃ�¢n nhÃ�¢n sang nhÃ� chÃ�º rá»�. Ká»� từ buá»�i Ä�Ã�³, mẹ cÃ�´ dÃ�¢u má»�i chÃ�Ânh thức tá»�i nhÃ� chÃ�º rá»� vÃ� nhÃ� thÃ�´ng gia, vÃ�¬ trong lá»� cÆ°á»�i, mẹ cÃ�´ dÃ�¢u (cÃ�³ nÆ¡i cả bá»�) khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u. Lá»� lại mặt thÆ°á»�ng tiến hÃ� nh vÃ� o ngÃ� y thứ hai hoặc thứ tÆ° sau ngÃ� y cÆ°á»�i (gá»�i lÃ� nhá»� há»· hoặc tứ há»·) tuỳ theo khoảng cÃ�¡ch xa gần vÃ� hoÃ� n cảnh cụ thá»� mÃ� Ä�á»�nh ngÃ� y. ThÃ� nh phần chủ khÃ�¡ch rất hẹp, chá»� gÃ�³i gá»�n trong phạm vi gia Ä�Ã�¬nh.

Ph�ng theo tục c� Trung Qu�c: nếu trong l� lại mặt, c�³ c�¡i thủ lợn cắt l� tai tức l� ngầm b�¡o v�i nh� g�¡i rằng nh� trai trả lại, v�¬ con g�¡i �´ng b� ��£ mất trinh (��ªm t�¢n h�´n c�³ l�³t giấy bản, g�i l� giấy th�¡m trinh, �� xem ngư�i con g�¡i c�²n trinh tiết hay kh�´ng. Nếu c�²n trinh th�¬ tr�ªn giấy bản sẽ c�³ mấy gi�t m�¡u. M�£ Gi�¡m Sinh sau khi cưỡng �©p ph�¡ trinh n� ng Ki�u xong d�¹ng �Nư�c v� Lựu�, �M�¡u m� o g� � h�²ng lư�ng gạt l� ng chơi tư�ng nhầm l� Ki�u vẫn c�²n trinh).

TrÆ°á»�ng hợp hai nhÃ� xa xÃ�´i cÃ�¡ch trá»�, Ã�´ng giÃ� bÃ� lÃ�£o thÃ�¬ nÃ�ªn miá»�n cho nhau, cÃ�´ dÃ�¢u chÃ�º rá»� nếu báºn Ã�´ng tÃ�¡c cÅ©ng nÃ�ªn Ä�ược miá»�n thứ. Nếu Ä�iá»�u kiá»�n cho phÃ�©p thÃ�¬ nÃ�ªn duy trÃ�¬, vÃ�¬ lá»� nÃ� y mang nhiá»�u Ã�½ nghÄ©a tá»�t Ä�ẹp:

- Nhắc nhủ con �ạo hiếu, biết tạ ơn sinh th� nh, coi b� mẹ vợ cũng như b� mẹ m�¬nh.

-Thắt chặt v� m� r�ng m�i quan h� th�´ng gia, h� h� ng ngay từ bu�i �ầu, t�¬nh cảm �ược nh�¢n ��´i.

- Hai gia ��¬nh c�¹ng trao ��i r�ºt kinh nghi�m v� vi�c t� chức h�´n l� v� b� n bạc v� tr�¡ch nhi�m của hai b�ªn b� mẹ trong vi�c t�¡c th� nh cu�c s�ng cho ��´i trẻ trong tương lai.

Ä�iá»�u 18 : Trả lá»�i cÃ�¢u há»�i khÃ�´ng rÃ�µ cÃ�¢u há»�iTại sao kỳ quặc thế ? VÃ�¬ cÃ�¡c bạn trẻ muá»�n há»�i nhÆ°ng ngại khÃ�´ng Ä�ặt thÃ� nh cÃ�¢u há»�i, hoặc khÃ�´ng biết Ä�á»� mÃ� há»�i vÃ�¬ những vấn Ä�á»� nÃ� y thá»�i trÆ°á»�c chá»� do ngÆ°á»�i mẹ thầm vá»�i con gÃ�¡i, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng chá»� thầm hiá»�u mÃ� khÃ�´ng bao giá»� nÃ�³i tá»�i. Ä�Ã�³ lÃ� những bÃ� máºt trong phÃ�²ng giữa Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i. ChÃ�ºng tÃ�´i cÅ©ng chá»� xin nÃ�³i thầm vá»�i cÃ�¡c bạn trẻ, xin chá»� hiá»�u lầm lÃ� chuyá»�n khiÃ�ªu dÃ�¢m, thiết nghÄ©

Page 13: Phong tuc vn

v�¬ hạnh ph�ºc ��´i lứa, v�¬ tương lai n�²i gi�ng, trư�c khi th� nh h�´n cần c�³ những kiến thức sơ �ẳng:

Tuá»�i dáºy thÃ�¬ từ lứa tuá»�i nÃ� o ? CÃ�³ những biá»�u hiá»�n gÃ�¬ vá»� tÃ�¢m sinh lÃ�½ ? â�� Nữ tháºp tam nam tháºp lụcâ��. Theo Ä�Ã�¡nh giÃ�¡ của cÃ�¡c cụ ngÃ� y xÆ°a, gÃ�¡i mÆ°á»�i ba trai mÆ°á»�i sÃ�¡u Ä�Ã�ºng tuá»�i dáºy thÃ�¬. Trong tuá»�i phÃ�¡t dục Ä�Ã�³, cÆ¡ thá»� lá»�n nhanh nhÆ° thá»�i, chá»� Ä�ầu nÄ�m Ä�ến cuá»�i nÄ�m Ä�Ã�£ biến Ä�á»�i rất nhiá»�u: mÃ�¡ há»�ng, ngá»±c ná»�, mÃ�´ng phÃ�¡t triá»�n, nhÃ�º Ã�¢m mao, nam má»�c ria mÃ�©p, má»�t sá»� thÃ�¬ mặt ná»�i trứng cÃ�¡, nữ Ä�Ã�£ hÃ� nh kinh, cÃ�³ tÃ�¢m lÃ�½ e thẹn khi tiếp xÃ�ºc vá»�i ngÆ°á»�i khÃ�¡c giá»�i, Ã�¡nh mắt tế nhá»� kÃ�Ân Ä�Ã�¡o, ká»� cả tiếp xÃ�ºc vá»�i ngÆ°á»�i thÃ�¢n trong gia Ä�Ã�¬nh nhÆ°ng khÃ�¡c giá»�i Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu cÃ�³ sá»± ngÄ�n cÃ�¡ch. Cả nam vÃ� nữ á»� tuá»�i nÃ� y Ä�Ã�£ ham lÃ� m dÃ�¡ng. CÃ�³ trÆ°á»�ng hợp tuá»�i dáºy thÃ�¬ Ä�ến sá»�m hÆ¡n hoặc muá»�n hÆ¡n vÃ� i nÄ�m.

Thá»�i xÆ°a, tảo hÃ�´n, cÃ�³ cÃ�´ gÃ�¡i mÆ°á»�i ba tuá»�i Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu sinh ná»�. NÃ�ªn chÃ�º Ã�½, mặc dÃ�¹ con gÃ�¡i Ä�Ã�£ cÃ�³ dục tÃ�Ânh nhÆ°ng giÂao hợp sá»�m cÆ¡ thá»� sẽ suy nhược nhanh chÃ�³ng dẫn tá»�i háºu quả lÃ� m cho nÃ�²i giá»�ng bá»� suy thoÃ�¡i.

Trai gÃ�¡i giÂao hợp lÃ� thuáºn theo quy luáºt Ä�iá»�u hoÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng nhÆ°ng chá»� nÃ�ªn khi nÃ� o cả hai bÃ�ªn Ä�á»�u cÃ�³ khoÃ�¡i cảm mạnh. NgÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� thÆ°á»�ng khoÃ�¡i cảm cháºm hÆ¡n Ä�Ã� n Ã�´ng, cÃ�¡c bạn trai nÃ�ªn chÃ�º Ã�½ kiÃ�ªn trÃ�¬ chá»� Ä�ợi, kÃ�Âch dục nhẹ nhÃ� ng, Ä�ừng Ä�á»� xảy ra tÃ�¢m lÃ�½ lo sợ. Má»�t Ä�ặc Ä�iá»�m nữa lÃ� khoÃ�¡i cảm Ä�Ã� n bÃ� Ä�ến cháºm hÆ¡n nhÆ°ng lÃ�¢u hÆ¡n váºy nÃ�ªn cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� chÃ�¡n nản vÃ�¬ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng khÃ�´ng Ä�Ã�¡p ứng Ä�ược yÃ�ªu cầu sinh lÃ�½, cÃ�³ khi dẫn tá»�i ngoại tÃ�¬nh hoặc ly hÃ�´n.

VÃ�¬ hạnh phÃ�ºc lÃ�¢u dÃ� i, nhiá»�u khi ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng biết tá»± kiá»�m chế. VÃ� dụ trÆ°á»�ng hợp vợ chá»�ng xa vắng lÃ�¢u ngÃ� y gặp nhau, gặp phải thá»�i kỳ hÃ� nh kinh của vợ, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i vợ ná»� chá»�ng phải chiá»�u theo Ã�½ chá»�ng nhÆ°ng rất cÃ�³ hại Ä�ến vá»� sinh phụ nữ. Trong trÆ°á»�ng hợp má»�i sinh ná»� cÅ©ng váºy.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� cÃ�³ thai gần tá»�i kỳ sinh ná»� thÃ�¬ chẳng những Ä�Ã� n Ã�´ng mÃ� Ä�Ã� n bÃ� cÅ©ng váºy, phải tá»± kiá»�m chế dục cảm, tá»�t nhất lÃ� nÃ�ªn tạm thá»�i dừng lại Ä�á»� bảo vá»� cho sản phụ vÃ� thai nhi:

Nam nữ thanh niÃ�ªn chÆ°a lấy vợ lấy chá»�ng, hoặc tÃ�¬nh duyÃ�ªn khÃ�´ng mÃ�£n nguyá»�n thÆ°á»�ng cÃ�³ thÃ�³i thủ dÃ�¢m Ä�á»� Ä�ạt khoÃ�¡i cảm nhất thá»�i nhÆ°ng rất hại cho sức khoẻ lÃ�¢u dÃ� i vá»� sau. Nến biết trÆ°á»�c Ä�á»� trÃ�¡nh háºu quả khÃ�´ng hay, nhất lÃ� Ä�á»�i vá»�i nam giá»�i.

Trư�c l�ºc ��ng ph�²ng, cả nam v� nữ ��u phải sạch sẽ, t�¢m h�n thư th�¡i, ki�ªng kỵ l�ºc m�i lao ��ng nặng nh�c hoặc m�i �i xa v� chưa k�p ngh� ngơi.

Coi viá»�c hiá»�u biết vá»� những kiến thức vá»� sinh giÂao hợp lÃ� cần thiết, vợ, chá»�ng nÃ�ªn nhá»� nhẹ tÃ�¢m tÃ�¬nh, chá»� coi Ä�Ã�³ lÃ� chuyá»�n dÃ�¢m Ã�´.

Ä�iá»�u 19 : Khi ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� tÃ�¡i giÃ�¡ cÃ�³ những thủ tục...Ä�Ã� n Ã�´ng lấy vợ gá»�i lÃ� thÃ�º, Ä�Ã� n bÃ� lấy chá»�ng gá»�i lÃ� giÃ�¡. CÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã� n bÃ� phÃ�¡i tÃ�¡i giÃ�¡: Má»�t lÃ� duyÃ�ªn khÃ�´ng Æ°a, pháºn khÃ�´ng Ä�ẹp phÃ�¡i ly hÃ�´n; hai lÃ� ná»a Ä�Æ°á»�ng Ä�ứt gÃ�¡nh, goÃ�¡ bụa khi tuá»�i cÃ�²n xoan...

Page 14: Phong tuc vn

á»� Ä�Ã�¢y chÃ�ºng tÃ�´i khÃ�´ng nÃ�³i Ä�ến sá»± khÃ�¡c biá»�t giữa luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n thá»�i xÆ°a vÃ� thá»�i nay, vÃ� những quy Ä�á»�nh bất cÃ�´ng vá»� phụ nữ thá»�i phong kiến mÃ� chá»� nÃ�³i vá»� phong tục, trong Ä�Ã�³ má»�t sá»� phong tục cÃ�²n duy trÃ�¬ tá»�i nay:

-Cha mẹ ch� gả b�¡n m�t lần, lần sau kh�´ng tham gia cư�i h�i.

-Ä�Ã� n bÃ� goÃ�¡, tục gá»�i lÃ� â��Nạ dÃ�²ngâ�� Ã�Ât cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp lấy Ä�ược trai tÃ�¢n, phần lá»�n lÃ� m vợ kế hay vợ lẽ, nÃ�³i chung lÃ� chắp ná»�i tÆ¡ duyÃ�ªn, â��Rá»� rÃ�¡ cạp lạiâ��, nÃ�ªn lá»� cÆ°á»�i há»�i chá»� bÃ�³ hẹp trong phạm vi thÃ�¢n nhÃ�¢n gia Ä�Ã�¬nh vÃ� vÃ� i bÃ� con xÃ�³m giá»�ng.

Ä�iá»�u 20 : Tại sao gÃ�¡i Ã�« nạ dÃ�²ng Ã�» khÃ�´ng lấy Ä�ược...KhÃ�´ng phải tÃ�¡c giả Ä�ặt cÃ�¢u há»�i Ä�á»� giải Ä�Ã�¡p, mÃ� chÃ�Ânh tÃ�¡c giả thắc mắc mong Ä�ược giải Ä�Ã�¡p vÃ�¬ sao cÃ�³ sá»± bất cÃ�´ng Ä�Ã�³?

NgÃ� y xÆ°a những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� goÃ�¡ chá»�ng hay bá»� chá»�ng bá»� thÃ�¬ chá»� cÃ�²n cÃ�¡ch lấy lẽ hay lấy kế, mặc dầu cÃ�²n trẻ, cÃ�²n xoan cÅ©ng Ã�Ât ai lấy Ä�ược trai tÃ�¢n (trai tÆ¡). Những ai lÃ� trai chÆ°a vợ mÃ� kết duyÃ�ªn vá»�i gÃ�¡i Ä�Ã�£ cÃ�³ má»�t Ä�á»�i chá»�ng, dÃ�¹ Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n mÃ�¬nh, cÅ©ng bá»� lÃ� ng trÃ�ªn xÃ�£ dÆ°á»�i cÆ°á»�i chÃ�ª. Ngược lại cÃ�³ những Ä�ức lang quÃ�¢n Ä�Ã�£ ngoại tứ tuần, Ä�Ã�£ hai ba Ä�á»�i vợ vẫn lấy Ä�ược con gÃ�¡i tÆ¡ chá»� bằng tuá»�i con mÃ�¬nh. NhÆ° váºy mÃ� thiÃ�ªn hạ vẫn khen lÃ� Ä�ẹp Ä�Ã�´i vừa lứa.

Những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� duyÃ�ªn pháºn hẩm hiu, qÃ�ºa lứa lỡ thÃ�¬, ngÃ� y xÆ°a chá»� lÃ� m vợ lẽ nÃ� ng hầu, thá»�i nay rất khÃ�³ lấy chá»�ng. Luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n phong kiến cÃ�³ nhiá»�u Ä�iá»�u bất cÃ�´ng Ä�á»�i vá»�i phụ nữ, luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n sau CÃ�¡ch mạng Ä�Ã�£ thá»±c hiá»�n Ä�Ã�ºng nam nữ bÃ�¬nh quyá»�n, nhÆ°ng táºp tục dÆ° luáºn xÃ�£ há»�i vẫn cÃ�²n bất cÃ�´ng Ä�á»�i vá»�i nữ. Váºy muá»�n thá»±c sá»± giải phÃ�³ng phụ nữ, phụ nữ phải tá»± Ä�ấu tranh Ä�Ã�²i giải thoÃ�¡t khá»�i những mặc cảm vÃ�´ lÃ�½ nÃ�³i trÃ�ªn. Xin kiến nghá»� cÃ�¡c cấp lÃ�£nh Ä�ạo, trÆ°á»�c hết lÃ� cÃ�¡n bá»� Ä�oÃ� n thá»� phụ nữ hÆ°á»�ng dẫn dÆ° luáºn xoÃ�¡ bá»� dần những mặc cảm bất cÃ�´ng nÃ�³i trÃ�ªn.

Ä�iá»�u 21 : Quan há»� vợ cả, vợ lẽ ra sao ?Ngoại trừ chế Ä�á»� mẫu há»�, cÃ�²n nhÆ° trong chế Ä�á»� phụ há»� ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� chẳng mấy khi cÃ�³ chá»�ng cả, chá»�ng lẽ; ngược lại Ä�Ã� n Ã�´ng nÄ�m thÃ�ª bảy thiếp lÃ� chuyá»�n thÆ°á»�ng, cÃ� ng quyá»�n quÃ� cao sang cÃ� ng lắm vợ: Minh Mạng cÃ�³ 142 con, â��Nhất dạ ngÅ© giÂao, tam hữu dá»±ngâ�� (trong má»�t Ä�Ã�ªm ngủ vá»�i nÄ�m bÃ� thÃ�¬ ba bÃ� cÃ�³ thai) cÃ�²n bao nhiÃ�ªu vợ thÃ�¬ khÃ�´ng thá»� thá»�ng kÃ�ª Ä�ược. Nguyá»�n CÃ�´ng Trứ 73 tuá»�i, lấy vợ lẽ thứ 10, Ä�Ã�ªm tÃ�¢n hÃ�´n cảm tÃ�¡c:

â��TÃ�¢n nhÃ�¢n dục vấn: Lang niÃ�ªn ká»·? - NgÅ© tháºp niÃ�ªn tiá»�n nhá»� tháºp tamâ��

(D�ch nghĩa: N� ng mu�n h�i anh: ch� ng mấy tu�i - N�m mươi n�m trư�c m�i h�m ba)

�ạo Thi�ªn ch�ºa ch� cho ph�©p con chi�ªn m�t vợ m�t ch�ng.

ThÃ�´ng thÆ°á»�ng vợ cả lấy trÆ°á»�c, vợ lẽ lấy sau. NhÆ°ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i con trai lÃ� m Ä�n xa nhÃ� , tá»± Ã�½ lấy vợ, chÆ°a Ä�ược cha mẹ vÃ� há»� hÃ� ng chấp nháºn, á»� quÃ�ª nhÃ� cha mẹ Ä�Ã�£ dạm há»�i sẵn cho má»�t cÃ�´ vợ khÃ�¡c bắt vá»� cÆ°á»�i. NgÆ°á»�i vợ do cha mẹ cÆ°á»�i há»�i, dẫu rằng lấy sau vẫn lÃ� vợ

Page 15: Phong tuc vn

cả. NgÆ°á»�i vợ tá»± Ã�½ chá»�n, nếu sau nÃ� y Ä�ược cha mẹ chấp thuáºn, mặc dÃ�¹ con gÃ�¡i con trai Ä�á»�u Ä�Ã�£ lá»�n, vẫn phải chá»�u pháºn lÃ� m em. Con vợ bÃ�© dẫu nhiá»�u tuá»�i hÆ¡n vẫn phải chÃ� o Ä�ứa con bÃ� cả Ä�ang Ä�m ngá»a bằng anh bằng chá»�. TrÆ°á»�ng hợp vợ cả chết sá»�m, khÃ�´ng cÃ�³ con trai thÃ�¬ con trai vợ kế Ä�ẻ sau vẫn lÃ� trÆ°á»�ng nam, lÃ� Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng chứ con trai vợ lẽ vÃ�¬ pháºn thiếp khÃ�´ng mÃ�´n Ä�Ä�ng há»� Ä�á»�i , khÃ�´ng phải do Ã�´ng bÃ� trá»±c tiếp cÆ°á»�i há»�i nÃ�ªn khÃ�´ng Ä�ủ quyá»�n kế vá»�.

Mu�n cho gia ��¬nh �ªm thấm, ngư�i ch�ng phải kh�©o ��i xỠ�� vợ cả �i h�i vợ lẽ cho ch�ng, th�¬ ngư�i vợ lẽ v� b� mẹ c�´ ta m�i y�ªn t�¢m.

Ä�iá»�u 22 : NÃ�ªn nhÃ�¬n nháºn vấn Ä�á»� ly hÃ�´n nhÆ° thế nÃ� o ?Nhiá»�u cụ cao tuá»�i thÆ°á»�ng phÃ� n nÃ� n: Thá»�i nÃ� y bá»�n trẻ yÃ�ªu nhau quÃ�¡ dá»� dÃ� ng nÃ�ªn bá»� nhau cÅ©ng dá»�. Ngược lại lá»�p trẻ lại cho rằng: NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c cụ chẳng biết yÃ�ªu Ä�Æ°Æ¡ng lÃ� gÃ�¬, lấy vợ lấy chá»�ng thÃ�¬ sinh con Ä�ẻ chÃ�¡u, chứ mấy ai Ä�ược hÆ°á»�ng hạnh phÃ�ºc. Há»� khÃ�´ng bá»� nhau chẳng qua do lá»� giÃ�¡o vÃ� phong tục xÃ�£ há»�i trÃ�³i buá»�c. Trai lÃ� m nÃ�ªn nÄ�m thÃ�ª, bảy thiếp, gÃ�¡i chÃ�Ânh chuyÃ�ªn chức tiết má»�t chá»�ng. Chá»� cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� phải cam chá»�u thiá»�t thÃ�²i bá»� giÂam lá»�ng chứ Ä�Ã� n Ã�´ng khÃ�´ng Æ°ng vợ nÃ� y thÃ�¬ lÃ�¢Ã�½ thÃ�ªm vợ khÃ�¡c, chẳng cần phải ly hÃ�´n vá»�i vợ cÅ©.

Tất nhiÃ�ªn trong chế Ä�á»� cÅ© cÅ©ng nhÆ° má»�i, khÃ�´ng ai khuyến khÃ�Âch viá»�c ly hÃ�´n. CÃ�³ những trÆ°á»�ng hợp quan há»� vợ chá»�ng gặp nhiá»�u trắc trá»�, nhÆ°ng vÃ�¬ nghÄ© Ä�ến tÆ°Æ¡ng lai của con chÃ�¡u hoặc vÃ�¬ nguyÃ�ªn cá»� nÃ� y, lÃ�½ do ná»�, há»� Ä�Ã� nh chấp nháºn ná»�i thiá»�t thÃ�²i chung sá»�ng vÃ�¬ pháºn sá»±, mÃ� thiếu tÃ�¬nh yÃ�ªu. KhÃ�´ng phải má»�i trÆ°á»�ng hợp ly hÃ�´n Ä�á»�u Ä�Ã�¡ng chÃ�ª trÃ�¡ch. Ngược lại cÃ�³ những vụ Ã�¡n sá» ly hÃ�´n Ä�ược coi nhÆ° tráºn thắng giải phÃ�³ng cho cả hai bÃ�ªn. Ly hÃ�´n lại trá»� thÃ� nh cÆ¡ sá»� tÃ�¡i tạo hạnh phÃ�ºc. Váºy ta khÃ�´ng nÃ�ªn cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� nhÃ�¬n nháºn quÃ�¡ khắt khe Ä�á»�i vá»�i má»�i trÆ°á»�ng hợp ly hÃ�´n.

Tuy nhiÃ�ªn, ngÃ� y xÆ°a cÃ�¡c cụ thÆ°á»�ng cÃ�³ má»�t cÃ�¢u â��Má»�t ngÃ� y lÃ� nghÄ©aâ��, thá»�i nay quan há»� xÃ�£ há»�i má»�i cÃ� ng thÃ�ªm tÆ°Æ¡i Ä�ẹp, váºy nÃ�ªn Ä�Ã�´i vợ chá»�ng sau khi chia tay chá»� nÃ�ªn coi nhau nhÆ° thÃ�¹ Ä�á»�ch, cho dÃ�¹ duyÃ�ªn khÃ�´ng Æ°a, pháºn khÃ�´ng Ä�ẹp, vÃ� nÃ�ªn coi nhau nhÆ° bạn bÃ�¨. Bạn bÃ�¨ cÃ�³ thÃ�¢n mÃ� cÃ�³ sÆ¡, váºy nÃ�ªn nhắn những ai sau nÃ� y lÃ� Ä�á»�i tượng của ngÆ°á»�i vợ hay ngÆ°á»�i chá»�ng Ä�Ã�£ ly hÃ�´n chá»� cÃ�³ ghen bÃ�³ng ghen giÃ�³.

CÃ�²n con cÃ�¡i, do tÃ�¬nh trạng ly hÃ�´n, tÃ�¡i thÃ�º, tÃ�¡i giÃ�¡, nÃ�ªn trong má»�t gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ cả con anh, con tÃ�´i, con chÃ�ºng ta. ChÃ�ºng nÃ�³ Ä�á»�i xá» vá»�i nhau hoÃ� thuáºn lÃ� hiếm, mÃ�¢u thuẫn vá»�i nhau lÃ� phá»� biến. Ä�iá»�u Ä�Ã�³ Ä�Ã�²i há»�i ngÆ°á»�i lÃ� m cha lÃ� m mẹ, lÃ� m dÃ�¬ ghẻ, bá»� dượng phải thu xếp sao cho cÃ�´ng minh, Ã�ªm thấm má»�i bá»�.

Ä�iá»�u 23 : Dạy con từ thá»a bÃ� o thaiTục ngữ Viá»�t Nam cÃ�³ cÃ�¢u: â��Dạy con từ thủa cÃ�²n thÆ¡ - Dạy vợ từ thủa bÆ¡ vÆ¡ má»�i vá»�â��.

á»� Ä�Ã�¢y chÃ�ºng tÃ�´i muá»�n nÃ�ªu: KhÃ�´ng những dạy con từ thủa cÃ�²n thÆ¡ mÃ� phải dạy con ngay từ khi cÃ�²n nằm trong bụng mẹ. Bá»�i vÃ�¬ cuá»�c sá»�ng váºt chất lẫn tinh thần của ngÆ°á»�i phụ nữ mang thai ảnh hÆ°á»�ng trá»±c tiếp Ä�ến sức khoẻ vÃ� tinh thần của Ä�ứa trẻ sau nÃ� y.

Ngư�i xưa thư�ng n�³i: ��� n b� hi�n d�u, th�¬ d� c�³

Page 16: Phong tuc vn

con. Thai sản l� lẽ tự nhi�ªn của tr�i, �ất. Ngư�i kh�´ng b�nh th�¬ kh�´ng cần phải u�ng thu�c�.

Theo y há»�c cá»� truyá»�n â��...TÃ�¢m khÃ� kinh sợ thÃ�¬ con bá»� Ä�iÃ�ªn, tháºn khÃ� khÃ�´ng Ä�ủ thÃ�¬ con há»� thÃ�³p, tÃ�¬ khÃ� khÃ�´ng hoÃ� thÃ�¬ con gầy cÃ�²m, tÃ�¢m khÃ� hÆ° kÃ�©m thÃ�¬ con nhÃ�ºt nhÃ�¡t. Con lÃ� theo khÃ� mẹ, mẹ khÃ�´ng cẩn tháºn sao Ä�ược! Mẹ chá»� uá»�ng nhiá»�u thứ thuá»�c, uá»�ng nhiá»�u rượu, chá»� chÃ�¢m cứu xằng xiÃ�ªn, chá»� Ä�i Ä�ại, tiá»�u tiá»�n vÃ� o chá»� khÃ�´ng thÆ°á»�ng Ä�i, chá»� trÃ�¨o cao xÃ�´ng pha hiá»�m trá»�, chá»� gÃ�¡nh vÃ�¡c nặng nhá»�c, chá»� giÂao cấu phÃ�³ng tÃ�ºng, chá»� nằm ngủ nhiá»�u, chá»� mặc Ã�¡o quần quÃ�¡ ấm, chá»� Ä�n cÆ¡m quÃ�¡ no. Tinh thần phải chấn tÄ©nh, khÃ�´ng phạm Ä�ến thất tÃ�¬nh ( mừng quÃ�¡, giáºn quÃ�¡, Ä�au thÆ°Æ¡ng quÃ�¡, ghen ghÃ�©t quÃ�¡, yÃ�ªu quÃ�¡, ham muá»�n quÃ�¡ v.v...). Muá»�n con sau nÃ� y sinh ra thẳng thắn nghiÃ�ªm trang thÃ�¬ ngÆ°á»�i mẹ nÃ�ªn miá»�ng nÃ�³i lá»�i ngay thẳng, lÃ� m viá»�c ngay thẳng. Ä�Ã� n bÃ� rắp tÃ�¢m lÃ� m viá»�c Ã�¡c thÃ�¬ khÃ�´ng sinh Ä�ẻ Ä�ược, ngÆ°á»�i ta cứ tÆ°á»�ng lÃ� tại trá»�i ghÃ�©t bá»�, biết Ä�Ã�¢u rằng: Ä�Ã�³ chÃ�Ânh lÃ� do tá»± mÃ�¬nh gÃ�¢y ra. VÃ�¬ khÃ� á»� gan ruá»�t bá»� uất kết, ba bá»� mạch: tÃ�¢m, tÃ�¬, tháºn Ä�á»�u bá»� uất nÃ�ªn khÃ�³ sinh...â�� (Theo â��Phụ Ä�ạo sÃ�¡n nhiÃ�ªnâ�� của Hải Thượng lÃ�£n Ã�´ng).

VÃ�¬ lẽ Ä�Ã�³ dÃ�¢n giÂan cÃ�³ cÃ�¢u: â��CÃ�¢y khÃ�´ khÃ�´ng cÃ�³ lá»�c, ngÆ°á»�i Ä�á»�c khÃ�´ng cÃ�³ conâ��.

Cần phải giÃ�¡o dục con từ trong bụng mẹ mÃ� thuáºt ngữ khoa há»�c gá»�i lÃ� â��Thai giÃ�¡oâ��. NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c báºc tiá»�n bá»�i Ä�Ã�£ rÄ�n dạy ngÆ°á»�i mẹ tÆ°Æ¡ng lai (sản phụ) khÃ�´ng Ä�ược giáºn dữ, hoảng há»�t, khÃ�´ng Ä�ược nghÄ© Ä�iá»�u xấu, lÃ� m viá»�c xấu, nghe chuyá»�n dá»�, nhÃ�¬n cảnh tang thÆ°Æ¡ng, cần nÃ�³i nÄ�ng, Ä�i Ä�ứng khoan thai...

CÃ�³ má»�i liÃ�ªn há»� khÄ�ng khÃ�Ât giữa thai nhi vá»�i sức khoẻ vÃ� tÃ�¢m trạng ngÆ°á»�i mẹ, giữa thai nhi vá»�i thế giá»�i bÃ�ªn ngoÃ� i, cÃ�³ những phản ứng â��Tiếp nháºnâ�� hoặc â��Chá»�i bá»�â�� của thai nhi trÆ°á»�c cÃ�¡c tÃ�¡c Ä�á»�ng của ngoại cảnh.

Theo tÃ� i liá»�u nghiÃ�ªn cứu khoa há»�c: NhÃ�¢n cÃ�¡ch con ngÆ°á»�i Ä�ược hÃ�¬nh thÃ� nh rất sá»�m, ngay từ trÆ°á»�c khi ra Ä�á»�i. Ã�½ nghÄ©, cảm xÃ�ºc vÃ� những ná»�i buá»�n vui của ngÆ°á»�i mẹ truyá»�n vÃ� o Ä�ứa con. Nhiá»�u phụ nữ cÃ�³ thai Ä�Ã�£ biết giữ gÃ�¬n tÃ�¬nh cảm cÃ�¢n bằng do Ä�Ã�³ giữ Ä�ược sức khoẻ cho Ä�ứa con. Những ná»�i Ä�au của ngÆ°á»�i mẹ phải chá»�u Ä�á»±ng trong thá»�i giÂan thai nghÃ�©n ảnh hÆ°á»�ng mạnh tá»�i Ä�ứa trẻ sÆ¡ sinh. LÃ�²ng thiết tha Ä�á»�i vá»�i Ä�ứa trẻ chÆ°a ra Ä�á»�i lÃ� má»�t biá»�n phÃ�¡p giữ gÃ�¬n sức khoẻ cho Ä�ứa trẻ tá»�t nhất, vÃ� cÃ�³ ảnh hÆ°á»�ng quyết Ä�á»�nh tá»�i quan há»� mẹ con sau nÃ� y"...

Ä�iá»�u 24 : Tại sao cÃ�³ tục xin quần Ã�¡o cÅ© cho trẻ sÆ¡ sinh ?CÃ�¡ch trả lá»�i Ä�Æ¡n giản nhất lÃ� xin Ä�á»� lấy â��khÆ°á»�câ�� (lấy may). NgÆ°á»�i mẹ từ khi má»�i thụ thai Ä�Ã�£ chÃ�º Ã�½ xem trong bÃ� con, há»� hÃ� ng, lÃ� ng xÃ�³m nhÃ� ai cÃ�³ con cÃ�¡i bụ bẫm, hay Ä�n chÃ�³ng lá»�n, Ã�Ât khÃ�³c Ã�Ât quấy, ao Æ°á»�c sắp tá»�i con mÃ�¬nh Ä�ẻ ra cÅ©ng Ä�ược nhÆ° thế thÃ�¬ xin má»�t cÃ�¡i Ã�¡o, hay cÃ�¡i quần, cÃ�¡i tÃ�£ cÅ© của Ä�ứa bÃ�© vá»� sá»a sang lại Ä�á»� dÃ�¹ng cho con mÃ�¬nh.

Xuất xứ lÃ� do má»�t vÃ� i ngÆ°á»�i lÃ� m, rá»�i bắt trÆ°á»�c nhau, dần dần lÃ� truyá»�n ra thÃ� nh phong tục. NguyÃ�ªn ngÃ� y xÆ°a, ta chÆ°a cÃ�³ những thứ vải má»�ng má»�n bÃ�¡n rá»�ng rÃ�£i trong dÃ�¢n giÂan, thá»� trÆ°á»�ng toÃ� n những vải thÃ�´ bá»� lại nhuá»�m nÃ�¢u, thÃ�´ cứng, trẻ sÆ¡ sinh da cÃ�²n non mặc dá»� bá»� xÃ�¢y xÃ�¡t, hÃ� i nhi cÃ� ng mặc Ä�á»� má»�i cÃ� ng Ä�au yếu. NhÃ� nghÃ�¨o khÃ�´ng sẵn tiá»�n

Page 17: Phong tuc vn

mua Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh, nhÃ� giÃ� u cÅ©ng xin Ã�¡o cÅ© cho trẻ sÆ¡ sinh lÃ� vÃ�¬ lẽ ấy. Trẻ thÃ�¬ chÃ�³ng lá»�n, quần Ã�¡o thÃ�¬ lÃ�¢u má»�i rÃ�¡ch, chá»� vÃ� i thÃ�¡ng sau Ä�Ã�£ quÃ�¡ cỡ, ngÆ°á»�i ta khÃ�´ng nỡ phÃ�¡ Ä�i dÃ�¹ng vÃ� o viá»�c khÃ�¡c nÃ�ªn cất giữ lại, dÃ� nh cho em Ã�ºt. VÃ�¬ váºy, ngÆ°á»�i cho Ã�¡o cÅ©ng cảm thấy vinh dá»± Ä�ược ngÆ°á»�i khÃ�¡c quÃ�½ mến con mÃ�¬nh vÃ� coi Ä�ứa bÃ�© sắp ra Ä�á»�i cÅ©ng cÃ�³ phần hÆ¡i hÆ°á»�ng của mÃ�¬nh.

�i�u 25 : �« Con so v� nh� mạ , con dạ v� nh� ch�ngâ��...Con so l� con sinh �ầu l�²ng, con rạ l� những �ứa con sinh sau. Nếu nu�´i �ược cả th�¬ con so l� trư�ng, con rạ l� thứ. Phong tục n� y ph� biến � B�¬nh Tr� Thi�ªn v� m�t s� ��a phương ngo� i Bắc, c�²n � Ngh� An, H� Tĩnh th�¬ trừ trư�ng hợp � r�, n�³i chung con g�¡i kh�´ng �ược sinh �ẻ � nh� cha mẹ m�¬nh.

Con g�¡i m�i l�n l�ªn, m�i sinh lần �ầu ti�ªn, trẻ ngư�i non dạ, chưa biết �i �ứng, �n u�ng, tắm giặt, ki�ªng khem ra sao, hơn nữa trong ngư�i yếu khoẻ ra sao mu�n nh� vả mẹ ch�ng hoặc ch� em nh� ch�ng cũng ngần ngại, kh�³ n�³i hơn v�i mẹ �ẻ v� em �ºt m�¬nh. C�²n những lần sinh sau ��£ c�³ kinh nghi�m, c�³ th� tự m�¬nh giải quyết �ược nhi�u vi�c.

Phong tục, â��Con so vá»� nhÃ� mạâ�� lÃ� má»�t phong tục hay nhÆ°ng muá»�n giải quyết Ä�ược Ã�ªm Ä�ẹp cÅ©ng phải cÃ�³ thu xếp: Gần ngÃ� y á»� cữ, mẹ chá»�ng hoặc chÃ� ng rá»� sang quÃ�ª ngoại thÆ°a chuyá»�n trÆ°á»�c, nếu cÃ�³ khÃ�³ khÄ�n vá»� kinh tế hoặc Ä�Æ°á»�ng xÃ�¡ xa xÃ�´i cÃ�¡ch trá»� cÅ©ng cần thảo luáºn vá»�i nhau vá»� trÃ�¡ch nhiá»�m cho thoả Ä�Ã�¡ng, sau khi mẹ trÃ�²n con vuÃ�´ng, chÃ�¡u cứng cÃ�¡p, chÃ� ng rá»� cÅ©ng cần sắm má»�t sá»� lá»� váºt, nhằm ngÃ� y tá»�t sang tạ Æ¡n gia tiÃ�ªn bÃ�ªn ngoại vÃ� Ã�´ng bÃ� ngoại Ä�á»� xin Ä�Ã�³n vợ con vá»�. Ã�â��ng bÃ� ngoại cÃ�²n cẩn tháºn Ä�Ã�¡nh dấu vÃ�´i hoặc nhá»� ná»�i á»� trÃ�¡n cho chÃ�¡u vÃ� cÃ�¡c thứ bÃ�¹a phÃ�©p khÃ�¡c Ä�á»� cÃ�¡c thứ tÃ� ma Ã�¡c quá»· khÃ�´ng dÃ�¡m Ä�ến quấy rá»�i chÃ�¡u dá»�c Ä�Æ°á»�ng.

� Ngh� Tĩnh lại c�³ phong tục ngược lại: Cho l� sinh dữ tỠl� nh, ngo� i con d�¢u ra, kh�´ng ai �ược quy�n sinh trong nh� . Con g�¡i v� nh� mạ, nếu nhỡ �ến kỳ ��ng thai, tr� dạ, kh�´ng k�p tr� v� nh� ch�ng, sợ sinh n� d�c �ư�ng th�¬ b� mẹ phải dựng tạm chiếc l�u � g�³c vư�n, hoặc nếu kh�´ng k�p, th�¬ ra chu�ng tr�¢u m� �ẻ.

Thiết nghÄ© khÃ�´ng cần phÃ�¢n tÃ�Âch, bạn Ä�á»�c cÅ©ng thấy Ä�ược phong tục nÃ� o hợp tÃ�¬nh lÃ�½ hÆ¡n.

Trư�ng hợp ��£ m� c�´i mạ, v� nh� mạ thiếu ngư�i ch�m nom th�¬ con so cũng v� nh� ch�ng.

Ä�iá»�u 26 : Tại sao má»�i Ä�ẻ chÆ°a Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�Ânh ?Theo phong tục, má»�t ngÆ°á»�i từ sinh ra Ä�ế khi chết mang rất nhiá»�u tÃ�ªn gá»�i: Má»�i lá»�t lÃ�²ng thÃ�¬ thằng Cu, thằng CÃ�², con HÄ©m, thằng Má»±c, con CÃ�ºn, thằng Chắt em, con Chắt ả... thÆ°á»�ng lÃ� Ä�ặt tÃ�ªn xấu cho dá»� nuÃ�´i, Ä�ến khi lá»�n lÃ�ªn thÃ�¬ anh Hai, anh Ba, chá»� Bảy... lấy vợ lấy chá»�ng thÃ�¬ anh NhiÃ�ªu, anh Ä�á»�, chá»� XÃ�£...CÃ�³ con gá»�i theo tÃ�ªn con, cÃ�³ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n gá»�i theo tÃ�ªn chÃ�¡u, Ä�ến khi chết thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn hÃ�¨m gá»�i lÃ� hiá»�u Ä�á»� cÃ�ºng, ngÆ°á»�i cÃ�³ há»�c thÃ�¬ tá»± Ä�ặt tÃ�ªn tá»±, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn thuỵ, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c há»�c vá»� cao sang thÆ°á»�ng Ä�ược xÆ°ng tÃ�´n theo há»�, hay tÃ�ªn Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng: Cụ Ã�¡n Mai, Cụ Tam NguyÃ�ªn YÃ�ªn Ä�á»�, Ã�´ng Trạng TrÃ�¬nh, Ã�´ng TÃ�º VÄ© XuyÃ�ªn, Quan ThÃ�¡m Nam SÆ¡n... Ä�Ã�³ lÃ� theo phong tục xÆ°ng hÃ�´ của Trung Quá»�c. Trong nhiá»�u

Page 18: Phong tuc vn

tÃ�ªn gá»�i nhÆ°ng chá»� cÃ�³ tÃ�ªn huÃ�½ lÃ� chÃ�Ânh: TÃ�ªn huÃ�½ lÃ� tÃ�ªn Ä�ặt khi vÃ� o sá»� há»�, khi vÃ� o lÃ� ng ghi trong sá»� há»�, khi Ä�i há»�c Ä�ặt khi vÃ� o sá»� há»�, khi vÃ� o lÃ� ng ghi trong sá»� há»�, khi Ä�i há»�c.

Tại sao má»�i Ä�ẻ chÆ°a Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�Ânh (tÃ�ªn huÃ�½) ?

NgÃ� y nay Ä�ẻ ra la khai sinh, cÃ�³ thủ tục quản lÃ�½ há»� tá»�ch chặt chẽ. NgÃ� y trÆ°á»�c má»�i lÃ� ng xÃ�£ cÃ�ºng cÃ�³ hÆ°Æ¡ng há»� lo sá»� sÃ�¡ch sinh tá», giÃ�¡ thÃ�º nhÆ°ng khÃ�´ng quản lÃ�½ chặt chẽ, NhÃ� nÆ°á»�c chá»� quan tÃ�¢m Ä�ến sá»� Ä�inh (từ 18 tuá»�i), sá»� Ä�iá»�n Ä�á»� thu thuế vÃ� bắt lÃ�Ânh, bắt phu, vÃ�¬ váºy vÃ� o sá»� lÃ� ng cÃ� ng muá»�n cÃ� ng hay, lá»�n lÃ�ªn Ä�ỡ Ä�ược vÃ� i nÄ�m thuế thÃ�¢n, phu phen tạp dá»�ch.

Trong xÃ�£ há»�i cÅ©, tÃ�¬nh trạng hữu sinh vÃ�´ dưỡng khÃ�¡ phá»� biến, Ã�Ât cÃ�³ gia Ä�Ã�¬nh sinh nÄ�m Ä�ẻ bảy Ä�ược vuÃ�´ng trÃ�²n, vÃ�¬ váºy qua cÃ�¡c tuần cữ má»�i tạm yÃ�ªn tÃ�¢m, khi Ä�Ã�³ má»�i Ä�ặt tÃ�ªn huÃ�½.

CÃ�¡c há»� má»�i nÄ�m tế tá»� má»�t lần. Trong dá»�p tế tá»�, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ con chÃ�¡u má»�i sinh sắm sá»a cÆ¡i trầu, chai rượu, hÆ°Æ¡ng hoa, lá»� váºt Ä�ến nhÃ� thá»� há»� yết cÃ�¡o tiÃ�ªn tá»� vÃ� vÃ� o sá»� há»� cho cÃ�¡c con trai trÆ°á»�c lá»� yết cÃ�¡o, ngÃ� y Ä�Ã�³ má»�i cÃ�³ tÃ�ªn huÃ�½ chÃ�Ânh thức, Ä�ược há»� hÃ� ng cÃ�´ng nháºn. Trong khi vÃ� o sá»� há»� phải Ä�á»�i chiếu gia phả Ä�á»� xem cÃ�³ trÃ�¹ng tÃ�ªn cÃ�¡c vá»� tiÃ�ªn tá»� hoặc Ã�´ng bÃ� chÃ�º bÃ�¡c trong ná»�i thÃ�¢n hay khÃ�´ng. Nếu cÃ�³ tức lÃ� phạm huÃ�½ thÃ�¬ phải Ä�á»�i tÃ�ªn. KhÃ�´ng những phải trÃ�¡nh phạm huÃ�½ tá»� tiÃ�ªn bÃ�ªn ná»�i mÃ� cÃ�²n phải trÃ�¡nh phạm huÃ�½ can cụ Ã�´ng bÃ� ngoại mặc dầu khÃ�¡c há»�, trÃ�¡nh phạm huÃ�½ hiá»�u của thÃ� nh hoÃ� ng, thÃ�¡nh mẫu, linh thần từng Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng. á»� nÃ�´ng thÃ�´n, cÃ�¡c vá»� cÃ�³ uy vá»�ng trong lÃ� ng, trong há»� thÆ°á»�ng Ä�ược dÃ�¢n chÃ�ºng biếu trầu rượu vÃ� nhá»� Ä�ặt tÃ�ªn cho con. NgÆ°á»�i Ä�ặt tÃ�ªn Ä�ược gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�³ nhá»� Æ¡n suá»�t Ä�á»�i.

Ä�iá»�u 27 : Tại sao tuá»�i trong khai sinh khÃ�´ng Ä�Ã�ºng vá»�i...Ä�iá»�u nÃ� y cÅ©ng gÃ�¢y khÃ�¡ nhiá»�u rắc rá»�i, phức tạp cho cÃ�¡c nhÃ� khảo cứu sá» há»�c, biÃ�ªn soạn gia phả. Ä�Ã�£ cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp anh em cÃ�¹ng cha cÃ�¹ng mẹ sinh ra mÃ� em nhiá»�u tuá»�i hÆ¡n anh. Chá»� cÃ�³ lÃ�¡ sá»� tá» vi lÃ� chÃ�Ânh xÃ�¡c nhất, chÃ�Ânh xÃ�¡c Ä�ến từng giá»�, nhÆ°ng Ã�Ât ngÆ°á»�i cÃ�²n giữ Ä�ược lÃ�¡ sá»� tá» vi, phần lá»�n Ã�´ng bá»� bÃ� mẹ chá»� nhá»� Ä�ược con mÃ�¬nh cÃ�¢m tinh con gÃ�¬, qua Ä�Ã�³ mÃ� tÃ�Ânh ra tuá»�i thá»±c (tuá»�i mụ).

Như tr�ªn ��£ n�³i, c�³ ba l�½ do khai b�t tu�i:

- Ä�á»� cháºm Ä�ược vÃ� i nÄ�m khá»�i phải Ä�Ã�³ng thuế thÃ�¢n vÃ� Ä�i phu, Ä�i lÃ�Ânh.

- Dư�i th�i Ph�¡p thu�c, �� tr�¡nh hạn ��nh qu�¡ tu�i kh�´ng �ược �i h�c, kh�´ng �ược thi.

- Do viá»�c vÃ� o sá»� há»� cháºm gần má»�t nÄ�m cÃ�²n viá»�c vÃ� o sá»� lÃ� ng, hÃ� ng phe, hÃ� ng giÃ�¡p, cÃ�³ khi cháºm Ä�ến nÄ�m sÃ�¡u nÄ�m.

Trư�ng hợp n�¢ng tu�i l�ªn cũng c�³ ba l�½ do nhưng kh�´ng ph� biến lắm:

- Ä�á»� nhanh Ä�ến tuá»�i lấy vợ (theo lá»� â��nữ tháºp tam, nam tháºp lụcâ��). Nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh muá»�n cÆ°á»�i con dÃ�¢u vá»� sá»�m Ä�á»� cÃ�³ kẻ Ä�n ngÆ°á»�i lÃ� m vÃ� Ä�á»� sá»�m cÃ�³ chÃ�¡u ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng.

Page 19: Phong tuc vn

- Dư�i th�i Ph�¡p thu�c, c�¡c c�´ng s� kh�´ng tuy�n ngư�i dư�i 18 tu�i n�ªn phải khai t�ng tu�i.

- M�t s� ��a phương, c�³ l� l� ng cho t�ng th�ªm tu�i �� ch�³ng �ến tu�i l�ªn l�£o mừng th�.

Mẩu chuyá»�n vui: SÃ�ªÂcuÂture vá»�i Há»� ChÃ� Minh:

SÃ�ªÂcuÂturÃ�ª, Tá»�ng thá»�ng Ghi NÃ�ª sang thÄ�m Viá»�t Nam theo lá»�i má»�i vá»�i tÆ° cÃ�¡ch lÃ� khÃ�¡ch của Há»� Chủ Tá»�ch. Trong buá»�i mÃ�Ât tinh tiá»�n Ä�Æ°a tại Quảng trÆ°á»�ng Ba Ä�Ã�¬nh HÃ� Ná»�i, SÃ�ªÂ-cuÂturÃ�ª hết lá»�i ca ngợi vÃ� khÃ�¢m phục Há»� Chủ Tá»�ch

��ng ph�¡t bi�u �ại �½: Vợ t�´i sắp sinh, nếu sinh con trai, t�´i sẽ �ặt t�ªn con l� H� Ch� Minh.

TÃ�´i Ä�ược dá»± buá»�i lá»� Ä�Ã�³, thầm nghÄ©: Ã�â��ng nÃ� y quả tháºt rất chÃ�¢n thÃ� nh vÃ� rất cảm phục Há»� ChÃ� Minh nhÆ°ng Ã�´ng ta chÆ°a hiá»�u cÃ�¢u â��nháºp gia vấn huÃ�½â�� của phong tục nÆ°á»�c ta, cÃ�¢u Ä�Ã�³ cÃ�³ gÃ�¬ khÃ�¡c chá»i ngÆ°á»�i ta.

Liá»�n Ä�Ã�³ Há»� Chủ Tá»�ch trả lá»�i lại rất khÃ�´n khÃ�©o, tÃ� i tÃ�¬nh â��BÃ�¡c khÃ�´ng cÃ�³ vợ nÃ�ªn khÃ�´ng cÃ�³ con, váºy BÃ�¡c Ä�á»� nghá»� cÃ�¡c chÃ�¡u thanh niÃ�ªn, nếu sắp tá»�i, chÃ�¡u nÃ� o cÃ�³ con trai thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�¡u lÃ� SÃ�ªÂcuÂturÃ�ª!â��

M�i ngư�i dự l� ��u vui cư�i thoải m�¡i, phục t� i ��i ��¡p của B�¡c, vừa �ược l�²ng kh�¡ch nư�c ngo� i, vừa ph�¹ hợp v�i phong tục nư�c ta trong ho� n cảnh ��³.

�i�u 28 : L� m l� yết c�¡o t� ti�ªn, xin �ặt t�ªn cho con...Vấn �� n� y ��£ c�³ l� từ xưa, chẳng c�³ g�¬ m�i mẻ. �H� n� o ��£ c�³ n� nếp sẵn th�¬ cứ theo l� cũ tiến h� nh�.

��i v�i những h� m�i phục h�i lại vi�c h�, chưa v� o n�n nếp, ch�ºng t�´i xin m�¡ch m�t v� i kinh nghi�m:

Yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn: Theo lá»� cÅ© chá»� sau khi Ä�á»�i chiếu gia phả, kiÃ�ªng ká»� cÃ�¡c trÆ°á»�ng hợp phạm huÃ�½ (Ä�ặt tÃ�ªn trÃ�¹ng vá»�i tÃ�ªn huÃ�½ của tá»� tiÃ�ªn vÃ� thÃ�¢n nhÃ�¢n gần gÅ©i nhất, ká»� cả ná»�i ngoại) má»�i chÃ�Ânh thức Ä�ặt tÃ�ªn huÃ�½ cho trẻ sÆ¡ sinh, yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn vÃ� xin vÃ� o sá»� há»�. NgÃ� y nay phải lÃ� m thủ tục khai sinh ká»�p thá»�i, trÆ°á»�ng hợp á»� xa quÃ�ª, khÃ�´ng ká»�p vá»� Ä�á»�i chiếu gia phả, nhỡ trÃ�¹ng tÃ�ªn huÃ�½ tá»� tiÃ�ªn trá»±c há»�, thÃ�¬ tÃ�¬m cÃ�¡ch Ä�á»�i, hoặc trÃ�¡nh gá»�i thÆ°á»�ng xuyÃ�ªn trong nhÃ� . Lá»� yếu cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn rất Ä�Æ¡n giản, nÃ�©n hÆ°Æ¡ng, cÆ¡i trầu, chÃ�©n rượu cÅ©ng xong, thÆ°á»�ng kết hợp lá»� tế tá»� hÃ� ng nÄ�m mÃ� yết cÃ�¡o chung tất cả con chÃ�¡u trong há»� sinh trong nÄ�m cÃ�¹ng má»�t lượt. Lá»� vÃ� o sá»� há»� cÅ©ng Ä�Æ¡n giản, cá»�t sao cho gia Ä�Ã�¬nh nghÃ�¨o nhất trong há»� cÅ©ng khÃ�´ng gặp phải Ä�iá»�u gÃ�¬ phiá»�n phức.

VÃ� o sá»� há»�: Thứ tá»± sá»� há»� ghi theo nÄ�m sinh, ai sinh trÆ°á»�c ghi trÆ°á»�c, sinh sau ghi sau. TrÆ°á»�ng hợp nhiá»�u nÄ�m bá»� phế khoÃ�¡ng nay má»�i láºp lại sá»� há»�, thÃ�¬ phải thá»�ng kÃ�ª theo Ä�Æ¡n vá»� há»� gia Ä�Ã�¬nh hoÃ� n chá»�nh cả há»�, sau Ä�Ã�³ má»�i láºp sá»� tiếp Ä�á»�i vá»�i những trẻ sÆ¡ sinh.

Mẫu s�: H� T�ªn (T�ªn Hu�½. T�ªn thư�ng g�i) con �´ng b� , thu�c ��i thứ mấy, chi thứ mấy? Con trư�ng hay con thứ mấy? Ng� y th�¡ng, n�m, sinh, ng� y v� o s� h�.

Con g�¡i v� o s� h�: Bất cứ trai hay g�¡i, sau khi sinh ��u

Page 20: Phong tuc vn

cÃ�³ yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn, Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� tiÃ�ªn phÃ�¹ trÃ�¬ phÃ�¹ há»�, nhÆ°ng nhiá»�u há»� ngÃ� y xÆ°a khÃ�´ng vÃ� o sá»� há»� Ä�á»�i vá»�i con gÃ�¡i, cho rằng â��Nữ nhÃ�¢n ngoại tá»�câ��, con gÃ�¡i lÃ� con ngÆ°á»�i ta, lá»�n lÃ�ªn Ä�i lÃ� m dÃ�¢u lo cÆ¡ nghiá»�p nhÃ� chá»�ng vÃ�¬ thế khÃ�´ng cÃ�´ng nháºn con gÃ�¡i vÃ� o há»�. Tuy váºy, ngay trÆ°á»�c CM T8-1945 má»�t sá»� há»� Ä�Ã�£ xoÃ�¡ bá»� Ä�iá»�u bất cÃ�´ng Ä�Ã�³, con gÃ�¡i cÅ©ng cÃ�³ má»�i quyá»�n lợi nghÄ©a vụ nhÆ° con trai.

NgÃ� y nay, trong phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»�, xin kiến nghá»� cÃ�¡c há»� Ä�ặc biá»�t quan tÃ�¢m Ä�ến con gÃ�¡i vÃ� nÃ� ng dÃ�¢u của há»�, há»� nÃ� o coi trá»�ng vai trÃ�² phụ nữ, vÃ� coi trá»�ng vai trÃ�² ngÆ°á»�i mẹ, ngÆ°á»�i vợ, ngÆ°á»�i cÃ�´, ngÆ°á»�i chá»�, thÃ�¬ há»� Ä�Ã�³ má»�i vững mạnh. Cả nÆ°á»�c Ä�ang ra sức váºn Ä�á»�ng kế hoạch hoÃ�¡ gia Ä�Ã�¬nh, con gÃ�¡i cÅ©ng nhÆ° con trai, váºy nÃ�ªn váºn dụng phong tục cÅ©ng phải phÃ�¹ hợp vá»�i tÆ° duy thá»�i Ä�ại.

Ä�iá»�u 29 : CÃ�³ mấy loại con nuÃ�´i ?CÃ�³ ba loại con nuÃ�´i: Con nuÃ�´i chÃ�Ânh thức, con nuÃ�´i danh nghÄ©a vÃ� con nuÃ�´i giả vá»�.

Con nuÃ�´i chÃ�Ânh thức: CÃ�³ hai loại :

- Con láºp tá»± : Gia Ä�Ã�¬nh khÃ�´ng cÃ�³ con trai, nuÃ�´i con anh em ruá»�t hoặc con anh em chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t. CÃ�³ thá»� nuÃ�´i từ bÃ�©, hoặc lá»�n rá»�i má»�i nuÃ�´i, tháºm chÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ thÃ� nh gia thất, cÃ�³ con rá»�i má»�i nháºn lÃ� m con nuÃ�´i. NgÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�Ã�³ chá»�u trÃ�¡ch nhiá»�m sÄ�n sÃ�³c, nuÃ�´i dưỡng cha mẹ nuÃ�´i lÃ�ºc tuá»�i giÃ� vÃ� hÆ°Æ¡ng khÃ�³i tang tế sau khi mất, nÃ�ªn khi Ä�ược hÆ°á»�ng quyá»�n thừa kế gia tÃ� i hÆ¡n cả những ngÆ°á»�i con gÃ�¡i do chÃ�Ânh cha mẹ sinh ra, vÃ�¬ con gÃ�¡i lÃ� â��con ngÆ°á»�i taâ��, sau khi gả chá»�ng lo cÆ¡ nghiá»�p nhÃ� chá»�ng. Con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�ược hÆ°á»�ng ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả nếu cha nuÃ�´i lÃ� tá»�c trÆ°á»�ng, Ä�ược há»� hÃ� ng chấp nháºn lÃ� cÃ�¹ng huyết thá»�ng ná»�i thÃ�¢n. Nếu ngÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± lÃ� con thứ của Ã�´ng em thÃ�¬ con ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng của Ã�´ng em vẫn phải gá»�i ngÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�Ã�³ bằng bÃ�¡c (Ä�Ã�¡ng lẽ gá»�i lÃ� chÃ�º) . Khi cha mẹ nuÃ�´i chết, tang chế của vợ chá»�ng ngÆ°á»�i láºp tá»± cÅ©ng ba nÄ�m nhÆ° cha mẹ Ä�ẻ. TrÆ°á»�ng hợp cha mẹ chết trÆ°á»�c, phải xin phÃ�©p cha mẹ nuÃ�´i má»�i Ä�ược vá»� chá»�u tang, nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�ược phÃ�©p mặc Ã�¡o khÃ�¢u gấu, khÄ�n ngang khÃ�´ng Ä�ược Ä�á»� hai giải bằng nhau. Khi cha mẹ nuÃ�´i Ä�Ã�£ sinh con trai thÃ�¬ thÃ�´i quyá»�n láºp tá»± nhÆ°ng vẫn lÃ� con nuÃ�´i Ä�ược hÆ°á»�ng quyá»�n thừa kế nhÆ° cÃ�¡c ngÆ°á»�i con khÃ�¡c.

- Con nuÃ�´i hạ phÃ�³ng tá»: CÃ�³ mấy trÆ°á»�ng hợp:

+ Con hoang thai nuÃ�´i từ lÃ�;ºc má»�i sinh. CÃ�³ nhÃ� hiếm hoi dặn từ trÆ°á»�c, khi sinh ná»� thÃ�¬ Ä�Ã�³n vá»�, sản phụ Ä�ược bá»�i dÆ°á»�ng má»�t Ã�Ât tiá»�n vÃ� sau Ä�Ã�³ khÃ�´ng Ä�ược quyá»�n nháºn hay thÄ�m con.

+ Con má»� cÃ�´i hay con nhÃ� nghÃ�¨o khÃ�³, Ä�em vá»� nuÃ�´i lÃ� phÃ�ºc, mặc dầu khÃ�´ng hiếm hoi. Nếu nuÃ�´i thá»±c sá»± từ lÃ�ºc cÃ�²n nhá»� cÅ©ng Ä�ược hÆ°á»�ng má»�i quyá»�n lợi trong gia Ä�Ã�¬nh. Cha mẹ nuÃ�´i cÅ©ng cÃ�³ trÃ�¡ch nhiá»�m dá»±ng vợ gả chá»�ng, sá»�ng nuÃ�´i chết chÃ�´n, cÅ©ng Ä�ược cha mẹ nuÃ�´i chia cho má»�t phần gia tÃ� i khi ra á»� riÃ�ªng. TrÆ°á»�ng hợp cha mẹ nuÃ�´i khÃ�´ng cÃ�³ con trai cÅ©ng cÃ�³ thá»� láºp ngÆ°á»�i con nÃ� y lÃ� m thừa tá»±, song khÃ�´ng Ä�ược can dá»± vÃ� o phần hÆ°Æ¡ng hoả, tá»± Ä�iá»�n cÅ©ng nhÆ° viá»�c há»�, bá»�i lẽ khÃ�¡c dÃ�²ng mÃ�¡u, khÃ�´ng Ä�ược há»� chấp nháºn. Tang chế Ä�á»�i vá»�i cha mẹ nuÃ�´i cÅ©ng ba nÄ�m nhÆ° cha mẹ Ä�ẻ, Ä�á»�i vá»�i anh em nuÃ�´i cÅ©ng má»�t nÄ�m nhÆ° anh em ruá»�t, nhÆ°ng Ä�á»�i vá»�i há»� hÃ� ng bÃ�ªn bá»� mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ khÃ�´ng tang. Trừ má»�t trÆ°á»�ng hợp con nuÃ�´i Ä�Ã�£ mang há»� của bá»� nuÃ�´i, khÃ�´ng biết

Page 21: Phong tuc vn

bá»� Ä�ẻ (hoang thai) vÃ� Ä�Ã�£ Ä�ược há»� hÃ� ng chấp nháºn thÃ�¬ má»�i lá»� nghi hiếu há»·, tang chế Ä�á»�u nhÆ° ngÆ°á»�i trong há»�, song vẫn khÃ�´ng Ä�ược hÆ°á»�ng hÆ°Æ¡ng hoả, tá»± Ä�iá»�n. Nếu bá»� nuÃ�´i lÃ� tá»�c trÆ°á»�ng vẫn khÃ�´ng Ä�ược kế thế tá»�c trÆ°á»�ng mÃ� vai trÃ�² tá»�c trÆ°á»�ng thuá»�c con trai trÆ°á»�ng của chÃ�º em.

Theo phong tục má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng â��vÃ�´ nam dụng nữâ�� thÃ�¬ ngÆ°á»�i con rá»� cÅ©ng cÃ�³ quyá»�n lợi vÃ� nghÄ©a vụ nhÆ° con nuÃ�´i hạ phÃ�³ng tá» nÃ�³i trÃ�ªn, nhÆ°ng chá»� Ä�á»� tang bá»� mẹ vợ má»�t nÄ�m, anh em ruá»�t của vợ chÃ�Ân thÃ�¡ng, ngoÃ� i ra khÃ�´ng Ä�á»� tang cho ai bÃ�ªn nhÃ� vợ. Láºp tá»± chá»� láºp tá»± cho chÃ�¡u ngoại, khÃ�´ng láºp tá»± cho con rá»�. ChÃ�¡u ngoại cÅ©ng khÃ�´ng Ä�ược lÃ� m tá»�c trÆ°á»�ng (nhÆ° trÃ�ªn).

Con nu�´i danh nghĩa: C�³ mấy trư�ng hợp:

- NhÃ� hiếm con qua mÃ�¢Ã�½ lần tảo sa, tảo lạc, hữu sinh, vÃ�´ dưỡng, hoặc theo sá»� tá» vi lá»�i giá»� sinh, xung khắc vá»�i cha mẹ nÃ�ªn phải bÃ�¡n lÃ� m con nuÃ�´i cho dá»� nuÃ�´i. Khi sinh ná»� xong bá»� Ä�ẻ sẵn má»�t chai rượu, cÆ¡i trầu Ä�ến nhÃ� bá»� nuÃ�´i, lÃ� m lá»� gia tiÃ�ªn bÃ�ªn bá»� nuÃ�´i xin cho ghÃ�© cá»a nÆ°Æ¡ng nhá»�, sau Ä�Ã�³ má»�i bá»� mẹ nuÃ�´i Ä�ến nhÃ� xem mặt Ä�ứa trẻ vÃ� nhÆ°á»�ng quyá»�n cho bá»� nuÃ�´i Ä�ặt tÃ�ªn cho Ä�ứa bÃ�©. Sau nÃ� y khi lá»�n lÃ�ªn thÃ�¬ má»�ng 5 (Ä�oang ngá»�) ngÃ� y Tết dắt Ä�ứa bÃ�© Ä�ến tết nhÃ� bá»� mẹ nuÃ�´i. Ä�ứa bÃ�© cÅ©ng xếp theo vá»� trÃ� anh em ruá»�t má»�t nhÃ� theo quan há»� lứa tuá»�i. Sau nÃ� y lá»�n lÃ�ªn, trong huyết thá»�ng ba Ä�á»�i anh em chÃ�¡u chÃ�¡u khÃ�´ng Ä�ược quyá»�n lấy nhau. Nếu vi phạm cÅ©ng coi nhÆ° mắc tá»�i loại luÃ�¢n. Chá»�n Bá»� mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ chá»�n gia Ä�Ã�¬nh phÃ�ºc háºu, lắm con nhiá»�u chÃ�¡u, lÃ� m Ä�n thá»�nh vượng.

- Do cảm Ã�¢n Ä�ức, nghÄ©a tÃ�¬nh nháºn lÃ� m con nuÃ�´i.

- Anh em kết nghÄ©a vá»�i nhau thÃ�¢n tÃ�¬nh, nháºn bá»� mẹ của anh em cÅ©ng nhÆ° bá»� mẹ của mÃ�¬nh vÃ� ngược lại bá»� mẹ cÅ©ng nháºn ngÆ°á»�i anh em kết nghÄ©a vá»�i con mÃ�¬nh nhÆ° con cÃ�¡i trong nhÃ� .

Trong những trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i Viá»�t thÃ�¬ gá»�i chung lÃ� con nuÃ�´i, bá»� mẹ nuÃ�´i nhÆ°ng Ã�¢m HÃ�¡n gá»�i lÃ� â��nghÄ©a phụ nghia tá»â�� khÃ�¡c vá»�i â��nghÄ©a phụ tá»â��, tang chế khÃ�´ng quy Ä�á»�nh cho trÆ°á»�ng hợp â��dưỡng phụ dưỡng tá»â��, nếu cÃ�³ gả con cho nhau thÃ�¬ cÃ� ng tá»�t Ä�ẹp â��thÃ�¢n thượng gia thÃ�¢nâ��.

Con nuÃ�´i giả vá»�: VÃ�¬ con khÃ�³ nuÃ�´i, sợ ma ta quấy nhiá»�u ngÆ°á»�i mẹ Ä�em con bá»� Ä�Æ°á»�ng bá»� chợ, nhÆ°ng dặn trÆ°á»�c ngÆ°á»�i trá»±c sẵn Ä�Æ°a vá»� nuÃ�´i, sau vÃ� i giá»� hoặc vÃ� i ngÃ� y Ä�ến chuá»�c nháºn lÃ� m con nuÃ�´i. Ä�Ã�¢y lÃ� cÃ�¡ch Ä�Ã�¡nh trÃ�¡o con Ä�ẻ thÃ� nh con nuÃ�´i, con nuÃ�´i lÃ� con Ä�ẻ Ä�á»� lừa ma. TrÆ°á»�ng hợp nÃ� y Ä�Ã� nh rằng phải thÃ�´ng cảm y Æ°á»�c trÆ°á»�c, nhÆ°ng cÅ©ng phải chá»�n ngÆ°á»�i mắn Ä�ẻ, con khÃ�´ng sÃ� i Ä�ẹn, nuÃ�´i sÃ�ºc váºt mÃ�¡t tay...

NgoÃ� i ba loại con nuÃ�´i dÆ°Æ¡ng trần nÃ�³i trÃ�ªn, cÃ�²n cÃ�³ tục â��bÃ�¡n khoÃ�¡nâ�� con cho thần linh nhÆ° bÃ�¡n con cho Ä�ức ThÃ�¡nh Trần, Ä�ức thÃ�¡nh Mẫu... Ä�Ã�£ lÃ� con thần thÃ�¡nh, cÃ�³ tấu, cÃ�³ sá»�, cÃ�³ bÃ�¹a, cÃ�³ dấu ấn hẳn há»�i thÃ�¬ mÃ� quá»· khÃ�´ng dÃ�¡m bÃ�©n mảng Ä�ến Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh mÃ� bá»� mẹ nuÃ�´i con cÅ©ng phải Ä�ặc biá»�t chÃ�º Ã�½: KhÃ�´ng cho con Ä�n uá»�ng những thứ uế tạp, phải mặc Ä�á»� sạch sẽ, khÃ�´ng Ä�ược vÃ�¡ chằng vÃ�¡ Ä�ụp, khÃ�´ng Ä�á»� con bÃ�² lÃ�ª la, khÃ�´ng Ä�ược chá»i rủa xá»� vả con, sợ ngÃ� i gá»�i vá»� trá»�i. Con chá»� Ä�ược gá»�i cha Ä�ẻ bằng thầy, bằng cáºu... Gá»�i mẹ bằng mợ, bằng chá»�, bằng u, bằng Ä�ẻ. Hai từ â��Cha, mẹâ�� chá»� Ä�ược tÃ�´n xÆ°ng vá»�i thần thÃ�¡nh. BÃ�¡n cho Ä�ức ThÃ�¡nh Trần chá»� Ä�ược xÆ°ng há»� Trần khi

Page 22: Phong tuc vn

khấn vÃ�¡i, bÃ�¡n cho pháºt phải xÆ°ng Mầu, nhÆ°ng bÃ�¡n cho Ä�ức thÃ�¡nh mẫu lÃ� Liá»�u Hạnh khÃ�´ng phải Ä�á»�i há»�. Sá»� dÄ© gá»�i lÃ� â��bÃ�¡n khoÃ�¡nâ�� vÃ�¬ chá»� bÃ�¡n thá»�i giÂan cÃ�²n nhá»� Ä�á»� dá»� nuÃ�´i. Ä�ến tuá»�i 13 tuá»�i tức hết tuá»�i Ä�á»�ng ấu, Ä�ến tuá»�i vÃ� o sá»� lÃ� ng xÃ�£ thÃ�¬ lÃ� m lá»� xin chuá»�c vá»�.

ChÃ�Ânh thá»� má»�i hiá»�n nay cÃ�´ng nháºn con nuÃ�´i cÅ©ng cÃ�³ quyá»�n lợi vÃ� nghÄ©a vụ ngang con Ä�ẻ, Ä�Ã�³ lÃ� con nuÃ�´i thá»±c sá»± Ä�ược chÃ�Ânh quyá»�n Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng cÃ�´ng nháºn trÃ�ªn cÆ¡ sá»� thoả thuáºn giữa ngÆ°á»�i nuÃ�´i vÃ� ngÆ°á»�i Ä�ẻ hoặc giữa ngÆ°á»�i nuÃ�´i vÃ� thÃ�¢n nhÃ�¢n Ä�ỡ Ä�ầu trong trÆ°á»�ng hợp bá»� mẹ Ä�ẻ khÃ�´ng cÃ�²n.

Ä�ứa bÃ�© Ä�ếm tuá»�i thiếu niÃ�ªn cÅ©ng Ä�ược quyá»�n tá»± nguyá»�n xin lÃ� m con nuÃ�´i, chá»�n bá»� mẹ nuÃ�´i. Bá»� mẹ nuÃ�´i cÃ�³ thá»� nuÃ�´i nhiá»�u con tuỳ theo khả nÄ�ng, nhÆ°ng khÃ�´ng thá»� nháºn lÃ� m con nuÃ�´i của nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh. Tuá»�i bá»� mẹ nuÃ�´i phải cao hÆ¡n tuá»�i con nuÃ�´i Ã�Ât nhất 20 tuá»�i.

Ä�iá»�u 30 : XÆ°ng hÃ�´ thế nÃ� o cho Ä�Ã�ºng ?Vấn Ä�á»� nÃ� y thuá»�c lÄ©nh vá»±c ngÃ�´n ngữ há»�c, giÃ�¡o dục há»�c, nhÆ°ng dÃ�Ânh dÃ�¡ng nhiá»�u Ä�ến phong tục cá»� truyá»�n. Má»�i nghe tÆ°á»�ng Ä�Æ¡n giản quÃ�¡, Ä�ứa bÃ�© lÃ�ªn ba cÅ©ng biết. Quả váºy, trẻ con vừa há»�c nÃ�³i Ä�Ã�£ Ä�ược cha mẹ, anh chá»� bÃ� y cho cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´, thế nhÆ°ng Ä�ến lá»�n Ä�ến giÃ� vẫn cÃ�²n sai sÃ�³t. Nhiá»�u khi chá»� vÃ�¬ má»�t sai sÃ�³t nhá»� trong cÃ�¡c xÆ°ng hÃ�´ mÃ� gÃ�¢y nÃ�ªn thÃ� nh kiến nặng ná»�.

Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c nÆ°á»�c khÃ�¡c chÃ�¢u Ã�¡, Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng cÃ�³ 3 ngÃ�´i: NgÆ°á»�i nÃ�³i, ngÆ°á»�i nghe vÃ� ngÆ°á»�i, váºt, sá»± viá»�c Ä�ược Ä�á»� cáºp Ä�ến trong cÃ�¢u nÃ�³i. Chá»� cÃ�³ sÃ�¡u từ cÆ¡ bản nếu dá»�ch má»�c mạc ra tiếng Viá»�t lÃ� : tao, mÃ� y, nÃ�³, chÃ�ºng nÃ�³, chÃ�ºng tao, chÃ�ºng mÃ� y.

V� dụ: �B� mẹ ch�¡u bảo ch�¡u �ưa ba ch�¡u sang th�m hai cụ�. C�¢u n� y nếu d�ch từ ��i ra tiếng nư�c ngo� i th�¬ như sau: �Ch�ºng n�³ bảo tao �ưa n�³ sang gặp ch�ºng m� y�.

á»� Viá»�t Nam ta Ä�Ã�£ quen từ nhá»�, Ä�Ã�¡ng tuá»�i Ã�´ng thÃ�¬ gá»�i lÃ� Ã�´ng, Ä�Ã�¡ng tuá»�i bÃ�¡c thÃ�¬ gá»�i lÃ� bÃ�¡c khÃ�´ng Ä�Æ°Æ¡c â��mÃ� y tao chÃ� tá»�â��, â��cÃ�¡ mÃ�¨ má»�t lứaâ��. ChÃ�ºng ta nÃ�ªn thÃ�´ng cảm vá»�i ngÆ°á»�i nÆ°á»�c ngoÃ� i há»�c tiếng Viá»�t. Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng tiếng Viá»�t rất Ä�a dạng phong phÃ�º nhÆ°ng cÅ©ng rất phÃ�ºc tạp, Ä�iá»�u khÃ�³ khÄ�n phức tạp nhất lÃ� , ngay trong Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng của ta Ä�Ã�£ mang sắc thÃ�¡i tÃ�¬nh cảm, thá»� hiá»�n sá»± yÃ�ªu thÆ°Æ¡ng tức giáºn, kÃ�Ânh trá»�ng, khinh ghÃ�©t, khÃ�¡ch sÃ�¡o, thÃ�¢n máºt...

Trong cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ của ta cÃ�³ phÃ�¢n biá»�t tÃ�´n ti tráºt tá»± rÃ�µ rÃ� ng. ChÃ�¡u bÃ�© há»�i rằng: Tại sao Ã�´ng bảo chÃ�¡u thÆ°a bẩm, thế mÃ� chÃ�¡u gá»�i Ã�´ng Ã�´ng lại khÃ�´ng thÆ°a bẩm chÃ�¡u. ChÃ�¡u cÅ©ng khÃ�´ng hiá»�u sao cha mẹ gá»�i con thÃ�¬ gá»�i thằng GiÃ�¡p con ất Ä�ược cÃ�²n con gá»�i tÃ�ªn cha mẹ thÃ�¬ khÃ�´ng Ä�ược. Tại sao Ã�´ng chÃ�º giÃ� rá»�i lại cÃ�²n gá»�i lÃ� â��Ã�´ng trẻâ��.

C�¡ch d�¹ng từ �� xưng h�´ của ta c�²n tuỳ thu�c v� o mức �� th�¢n sơ giữa ngư�i n�³i v� ngư�i nghe.

VÃ� dụ, tháºt thÃ�¢n tÃ�¬nh bạn bÃ�¨ gá»�i nhau bằng mÃ� y tao, hắn thÃ�¬ quÃ�Â; gá»�i nhau bằng thÆ°a quÃ� anh hoặc bằng Ã�´ng thÃ�¬ coi nhÆ° giá»�u cợt kÃ�Âch bÃ�¡c nhau. Ngược lại, má»�i quen biết sÆ¡ sÆ¡ mÃ� mÃ� y tao thÃ�¬ coi nhÆ° bất lá»�ch sá»±, Ä�Ã�´i khi nghe bá»±c mÃ�¬nh bá»� Ä�i khÃ�´ng thÃ�¨m trả lá»�i. Cụ giÃ� vÃ� LÃ�£o giÃ�

Page 23: Phong tuc vn

Ä�á»�ng nghÄ©a nhÆ°ng khi nÃ�³i â��TÃ�´i há»�i cụ giÃ� â�� thÃ�¬ rất khÃ�¡c â��TÃ�´i há»�i lÃ�£o giÃ� â��. CÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp â��lÃ�£oâ�� chÆ°a hẳn Ä�Ã�£ giÃ� , mÃ� lÃ� cÃ�¡ch gá»�i thÃ�¢n máºt.

Nếu cÃ�³ quan há»� há»� ná»�i, há»� ngoại thÃ�¬ gá»�i theo quan há»� thÃ�¢n thuá»�c gắn bÃ�³ tÃ�¬nh thÃ�¢n thiết hÆ¡n; mặc dầu Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n mÃ�¬nh nhÆ°ng ngang hÃ� ng cha mẹ mÃ�¬nh thÃ�¬ gá»�i bằng chÃ�º, bÃ�¡c, cÃ�´, dÃ�¬ theo Ä�Ã�ºng vai vế trong há»�. Ngược lại, Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ lá»�n tuá»�i mặc dầu lÃ� báºc chÃ�¡u nhÆ°ng Ä�á»� cho khá»�i â��chÆ°á»�ngâ�� nÃ�ªn gá»�i bằng anh, Ã�´ng, bÃ�¡c Ã�´ng... Coi nhÆ° gá»�i thay con, chÃ�¡u mÃ�¬nh, nhÆ° váºy thanh nhÃ�£ vÃ� lá»�ch sá»± hÆ¡n.

Thuần tuÃ�½ quan há»� xÃ�£ há»�i, khÃ�´ng cÃ�³ quan há»� há»� hÃ� ng nhÆ°ng theo phÃ�©p xÃ�£ giÂao â��trÆ°á»�ng nhất tuế vi huynh, trÆ°á»�ng tháºp tuế vi phụâ�� (hÆ¡n má»�t tuá»�i lÃ� m anh, hÆ¡n mÆ°á»�i tuá»�i lÃ� m cha), tức lÃ� tÃ�´n lÃ�ªn ngang bằng vá»�i cha mÃ� gá»�i chÃ�º, bÃ�¡c. Ä�Ã�¢y lÃ� phÃ�©p tÃ�´n xÆ°ng.

Ä�iá»�u 31 : Vợ chá»�ng xÆ°ng hÃ�´ vá»�i nhau nhÆ° thế nÃ� o ?NgÆ°á»�i Viá»�t Nam ta từ nhá»� Ä�ến lá»�n, Ä�ến giÃ� nÃ�³i chuyá»�n vá»�i nhau Ä�Ã�£ quen tai nhÆ°ng nếu diá»�n giải cho ngÆ°á»�i nÆ°á»�c ngoÃ� i biá»�u Ä�ạt Ä�ược Ä�ầy Ä�ủ sắc thÃ�¡i ngÃ�´n ngữ ká»� tháºt lÃ�½ thÃ�º . VÃ� dụ: â��NhÃ� tÃ�´iâ�� dá»�ch ra tiếng PhÃ�¡p lÃ� â��Ma maiÂsonâ�� thÃ�¬ ngÆ°á»�i PhÃ�¡p lÃ� m sao hiá»�u ná»�i.

Thá»�i nay vợ chá»�ng trẻ xÆ°ng hÃ�´ vá»�i nhau â��anh anh em emâ�� Ã�¢u yếm thÃ�¢n thiết biết bao! Dẫu chá»�ng Ã�Ât hÆ¡n dÄ�m ba tuá»�i vẫn lÃ� anh. LÃ�¹i lại bá»�n mÆ°Æ¡i nÄ�m trÆ°á»�c, những gia Ä�Ã�¬nh Ã�Ât nhiá»�u Ä�ược Ã�â��u hoÃ�¡, vợ chá»�ng gá»�i nhau bằng â��mÃ�¬nhâ�� cÅ©ng thá»� hiá»�n Ä�ược tÃ�¬nh cảm Ä�áºm Ä�Ã� , gá»�i nhau bằng â��cáº-u, mợâ�� cÅ©ng thanh nhÃ�£, nhÆ°ng những từ Ä�Ã�³ cÃ�²n xa lạ vá»�i nÃ�´ng thÃ�´n, má»�t sá»� tÃ�¢n tiến muá»�n gá»�i nhÆ°ng vẫn cÃ�²n ngượng ngÃ�¹ng vá»�i hÃ� ng xÃ�³m, chá»� thầm kÃ�Ân tá»� tÃ�¬nh vá»�i nhau trong buá»�ng, thá»� thẻ chá»� Ä�ủ hai ngÆ°á»�i nghe vá»�i nhau. CÃ�¡ch gá»�i nhau bằng tÃ�ªn â��trá»�ng khÃ�´ngâ��cÅ©ng lÃ� má»�t bÆ°á»�c cải tiến lá»�n, chứ cÃ�¡c cụ ngÃ� y xÆ°a, thá»�i trẻ chá»� gá»�i nhau bằng â��bá»� thằng cuâ��, â��u nÃ�³â��, â��mẹ hÄ©mâ��... NgÆ°á»�i má»�i lấy nhau chÆ°a cÃ�³ con, chá»�ng chẳng cÃ�³ chức vá»� gÃ�¬ mÃ� gá»�i thÃ�¬ lÃ� m sao ? BÃ� quÃ�¡, cÃ�³ cÃ�´ má»�i vá»� lÃ� m dÃ�¢u, muá»�n gá»�i chá»�ng Ä�ang chÆ¡i bÃ�ªn nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m vá»�, chẳng biết xÆ°ng hÃ�´ ra sao bÃ�¨n ra ngÃ�µ gá»�i tháºt to â��ai Æ¡i! Vá»� nhÃ� Ä�n cÆ¡mâ��. Từ â��aiâ�� á»� Ä�Ã�¢y khÃ�´ng phải lÃ� Ä�ại từ nghi vấn, hay Ä�ại từ phiếm chá»� mÃ� cÃ�³ nghÄ©a lÃ� â��chá»�ng tÃ�´i Æ¡iâ��.

CÃ�²n khi nÃ�³i chuyá»�n vá»�i ngÆ°á»�i khÃ�¡c thÃ�¬ giá»�i thiá»�u vợ mÃ�¬nh hay chá»�ng mÃ�¬nh lÃ� â��nhÃ� tÃ�´iâ��. Từ â��nhÃ� tÃ�´iâ�� tháºt lÃ� Ä�áºm Ä�Ã� gắn bÃ�³, â��mÃ�¬nh â�� vÃ� â��tÃ�´iâ�� tuy hai nhÆ°ng má»�t. â��NhÃ� tÃ�´iâ�� tức lÃ� â��chá»�ng tÃ�´iâ�� hay â��vợ tÃ�´iâ�� chứ khÃ�´ng thá»� nÃ�³i â��vợ anhâ��, â��chá»�ng nÃ�³â�� lÃ� â��nhÃ� anh nhÃ� nÃ�³â��.

Vợ ch�ng n�³i chuy�n v�i nhau thư�ng hay n�³i tr�ng kh�´ng �N� y! Ra t�´i bảo!� hoặc �n� o ai bảo m�¬nh�...

�i�u 32 : C�¡ch xưng h�´ trong h�C�³ xem sơ �� gia phả to� n h� m�i biết �ược: M�¬nh thu�c ��i thứ mấy, ��i tr�ªn m�¬nh l� những ai, m�¬nh thu�c chi n� o, nh�¡nh n� o, bằng vai v�i m�¬nh trong h� l� những ai? C�³ sơ �� gia phải m�i ph�¢n bi�t �ược thế thứ trong h� m�i ngư�i tự x�¡c ��nh �ược quan h� trong n�i t�c m� xưng h�´ cho ��ºng, ch�º ra ch�º, b�¡c ra b�¡c, anh ra anh, em ra em v.v.... Xưng h�´ trong n�i t�c kh�¡c v�i xưng h�´ ngo� i x�£ h�i, �� kh�i mang tiếng �C�¡ m�¨ m�t lứa�. Ngo� i x�£

Page 24: Phong tuc vn

há»�i dá»±a theo tuá»�i tÃ�¡c vÃ� chức vụ Ä�á»�a vá»�, trong gia tá»�c dá»±a theo thế thứ, nhÆ°ng khi giÂao thiá»�p vá»�i từng cÃ�¡ nhÃ�¢n cụ thá»� lại phải kết hợp theo cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ ngoÃ� i xÃ�£ há»�i theo quan há»� tuá»�i tÃ�¡c. CÃ�³ thá»� Ä�Ã�ºng theo huyết thá»�ng thÃ�¬ anh A phải gá»�i tÃ�´i bằng Ã�´ng chÃ�º, nhÆ°ng tÃ�´i cÅ©ng gá»�i anh A bằng bÃ�¡c, vÃ�¬ anh A Ä�Ã�£ lÃ� ngÆ°á»�i tuá»�i cao, gá»�i bằng chÃ�¡u bất tiá»�n vÃ� bất lá»�ch sá»±. TÃ�´i gá»�i anh A bằng bÃ�¡c Ä�Ã�³ lÃ� gá»�i thay cho chÃ�¡u chắt tÃ�´i, mặc dầu tÃ�´i Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n anh nhÆ°ng vá»� thế thứ ngang vá»�i Ã�´ng ná»�i anh A. Tuy nhiÃ�ªn nếu Ã�Ât tuá»�i quÃ�¡ mÃ� gá»�i bằng Ã�´ng cÅ©ng bất tiá»�n, cÃ�³ khi phải hạ xuá»�ng má»�t báºc mÃ� gá»�i bằng chÃ�º má»�i thÃ�¢n máºt.

Trong khi chÃ�ºng tÃ�´i biÃ�ªn soạn gia phả cÃ�³ ngÆ°á»�i bÃ� con trong há»� thắc mắc: Gia phả cÃ�³ nhầm lẫn gÃ�¬ giữa cÃ�¡c chi trong há»� ta hay khÃ�´ng ? Tại sao anh X. CÃ�²n Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n chÃ�¡u ná»�i tÃ�´i, mÃ� tÃ�´i lại phải gá»�i anh X. bằng Ã�´ng.

Xin trả lá»�i: Ä�Ã�³ lÃ� hiá»�n tượng phá»� biến khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ Ä�ặc biá»�t. Ngay trong má»�t gia Ä�Ã�¬nh anh cả Ä�Ã�£ cÃ�³ con, mÃ� chÃ�º Ã�ºt chÆ°a ra Ä�á»�i: hiá»�n tượng â��Em bÃ�º chá»� dÃ�¢u, chÃ�¡u bÃ�º bÃ� â�� lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng trong xÃ�£ há»�i cÅ©, chá»� má»�i qua hai Ä�á»�i Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± chÃ�ªnh lá»�ch 1 Ä�á»�i, váºy thÃ�¬ trong há»� hÃ� ng qua nhiá»�u Ä�á»�i, chÃ�ªnh lá»�ch dÄ�m ba Ä�á»�i khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ lÃ� lạ.

á»� nÃ�´ng thÃ�´n cÃ�²n má»�i quan há»� giÃ�¢y mÆ¡ rá»� mÃ�¡ chằng chá»�t qua giữa thÃ�´ng gia, giữa bÃ� con ná»�i ngoại, nÃ�ªn cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ lại cÃ� ng phức tạp, thÃ�´ng thÆ°á»�ng thÃ�¬ vợ chá»�ng thá»�ng nhất cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ vá»�i Ã�´ng chÃ�º bÃ� bÃ�¡c bÃ�ªn ná»�i bÃ�ªn ngoại nhÆ° nhau, nhÆ°ng cÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp do quan há»� huyết thá»�ng thÃ�¢n sÆ¡ khÃ�¡c nhau chá»�ng gá»�i bằng em, vợ gá»�i bằng bÃ�¡c hay ngược lại. NhÆ°ng dầu sao â��MÃ�¡u thoảng cÃ�²n hÆ¡n nÆ°á»�c lÃ�£â��, gá»�i nhau theo quan há»� gia tá»�c vẫn thÃ�¢n máºt hÆ¡n gá»�i theo quan há»� xÃ�£ há»�i.

�i�u 33 : Phải ch�ng l�i ch� o cao hơn m�¢m c� ?Trong tiếng Vi�t từ �ch� o� thư�ng �i ��´i v�i từ �h�i� v� từ �m�i�, c�¡ch ch� o h�i, ch� o m�i, ch� o thưa � m�i ��a phương c�³ m�t phong tục kh�¡c, lại c�²n l� thu�c v� o ��i tượng �ược ch� o v� phong c�¡ch ngư�i ch� o.

Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c cụ giÃ� , khÃ�ºm nÃ�ºm kÃ�Ânh cẩn Ä�ứng lại â��bẩm cụ ạâ�� thÃ�¬ cụ cÃ�³ cảm tÃ�¬nh ngay nhÆ°ng Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i lá»�p trung niÃ�ªn tÃ�¢n tiến mÃ� lÃ� m nhÆ° váºy thÃ�¬ ngÆ°á»�i ta tÆ°á»�ng chế giá»�u â��Ä�i qua nghiÃ�ªng nÃ�³n khÃ�´ng chÃ� oâ�� khÃ�´ng phải vÃ�¬ ghÃ�©t nhau há»� hững vá»�i nhau mÃ� vÃ�¬ quÃ�¡ yÃ�ªu nhau bằng lá»�i nÃ�³i mÃ� cÃ�²n bằng khoÃ�© mắt nụ cÆ°á»�i, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp mắt nÃ�³i rÃ�µ hÆ¡n miá»�ng.

Ch� o h�i �i ��´i v�i nhau, h�i �� ch� o: ��´ng khoẻ kh�´ng ?� ��´ng �i ��¢u �ấy ?� Nhi�u khi h�i b�¢ng quơ, h�i kh�´ng cần trả l�i, nhưng nếu kh�´ng ch� o h�i th�¬ ra �i�u lạnh nhạt khinh ngư�i.

Ch� o m�i �i ��´i v�i nhau: Cần ph�¢n bi�t m�i thực sự hay m�i �� thay l�i ch� o. Nực cư�i! H� nh kh�¡ch tr�ªn hai chiếc thuy�n �i d�c s�´ng, ngược chi�u nhau cũng m�i nhau �n cơm l�i m�i thuần tu�½ thay l�i ch� o chứ c�³ ai nhảy sang thuy�n kia m� �n ��¢u! l�i ch� o c�³ thức sự cao hơn m�¢m c� kh�´ng. C�³ khi kh�´ng c�³ m�¢m c�, ch� ch� o xu�´ng, e kh�´ng �n, nhưng quả thực, m�¢m cao c� �ầy m� l�i ch� o nhạt nhẽo, khinh khi, ki�ªu kỳ th�¬ m�¢m c� cũng b� �i.

Page 25: Phong tuc vn

L�i ch� o bi�u hi�n phong c�¡ch con ngư�i, bi�u hi�n n� nếp của gia ��¬nh, thuần phong mỹ tục của �iạ phương v� của cả d�¢n t�c ta. Song, � m�i nơi m�t kh�¡c, m�i th�i m�t kh�¡c. Ng� y xưa ch� o bằng c�¡ch v�¡i lạy; ng� y nay ch� o bằng c�¡ch bắt tay. Ch�ºng t�´i sẽ tr� lại vấn �� n� y trong c�¢u h�i �Ai v�¡i lạy ai�.

Ä�iá»�u 34 : Ã�« Nháºp gia vấn hÃ�ºy Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Theo phÃ�©p xÃ�£ giÂao, trÆ°á»�c khi Ä�ến thÄ�m má»�t gia Ä�Ã�¬nh cần tÃ�¬m hiá»�u tÃ�ªn HuÃ�½ của Ã�´ng bÃ� cha mẹ vÃ� bản thÃ�¢n tÃ�ªn ngÆ°á»�i mÃ�¬nh Ä�á»�nh Ä�ến thÄ�m, Ä�á»� trÃ�¡nh trong khi nÃ�³i chuyá»�n hoặc xÆ°á»�ng hoạ thÆ¡ từ Ä�á»�ng Ä�ến tÃ�ªn huÃ�½ gia tiÃ�ªn ngÆ°á»�i ta â��HuÃ�½â�� Ä�á»�ng nghÄ©a vá»�i â��kỵâ�� (tức lÃ� kiÃ�ªng kỵ). NgÃ� y giá»� tức lÃ� huÃ�½ nháºt hay kỵ nháºt. TÃ�ªn huÃ�½ lÃ� tÃ�ªn chÃ�Ânh nhÆ°ng lại lÃ� tÃ�ªn kiÃ�ªng nÃ�³i Ä�ến, khi giáºn nhau ngÆ°á»�i ta Ä�Ã�¨ tÃ�ªn huÃ�½ ra mÃ� chá»i. Ã�â��ng bÃ� , cha mẹ, chÃ�º bÃ�¡c cÃ�³ thá»� gá»�i con chÃ�¡u bằng thằng ná»� con kia theo tÃ�ªn huÃ�½, ká»� cả những ngÆ°á»�i cao tuá»�i trong lÃ� ng xÃ�³m. Trong ngÃ�´n ngữ thÃ�´ng thÆ°á»�ng cÃ�³ trÃ�¹ng Ã�¢m cÅ©ng phải nÃ�³i trÃ�¡nh Ä�i, nếu khÃ�´ng sẽ bá»� coi lÃ� há»�n.

Thá»�i nay, giÂao thiá»�p rá»�ng rÃ�£i, trong quan há»� bạn bá»� Ä�á»�ng chÃ� gá»�i tÃ�ªn nhau lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng. Song vá»� cÃ�¡c vÃ�¹ng nÃ�´ng thÃ�´n phải tuỳ theo phong tục từng vÃ�¹ng mÃ� xÆ°ng hÃ�´, nếu cứ theo há»� tÃ�ªn ghi trong Ä�á»�a chá»� thÆ° tÃ�Ân vÃ� giấy tá»� hÃ� nh chÃ�Ânh mÃ� gá»�i thÃ�¬ chÆ°a chắc hẳn cÃ�¡c vá»� cao tuá»�i Ä�Ã�£ vui lÃ�²ng. Trừ những ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ thoÃ�¡t ly, cÃ�´ng tÃ�¡c, cÃ�²n thÃ�´ng thÆ°á»�ng ngÆ°á»�i ta vẫn hay gá»�i nhau bằng tÃ�ªn con trÆ°á»�ng hoặc tÃ�ªn chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n.

á»� miá»�n nam nÆ°á»�c ta hay gá»�i tÃ�ªn theo thứ tá»± sinh ra trong gia Ä�Ã�¬nh, nếu Ä�Ã�£ ra ngoÃ� i xÃ�£ há»�i thÃ�¬ thÆ°á»�ng gắn tÃ�ªn huÃ�½. VÃ� dá»� : Ã�â��ng Bảy Lá»a, chá»� Ba Tá»�ch ...

Ä�iá»�u 35 : Ai vÃ�¡y lạy ai ?VÃ�¡i lạy lÃ� phÃ�©p xÃ�£ giÂao thá»�i xÆ°a, khÃ�´ng chá»� dÃ�¹ng khi cÃ�ºng tế mÃ� ngÆ°á»�i sá»�ng cÅ©ng lạy nhau...â��Ä�á»�i xÆ°a vua Ä�á»�i vá»�i bÃ� y tÃ�´i, bá»� vợ Ä�á»�i vá»�i chÃ� ng rá»�, ngÆ°á»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng vá»�i kẻ ti ấu Ä�á»�u phải lạy Ä�Ã�¡p lá»�... Ä�ến Ä�á»�i nhÃ� Tần má»�i Ä�ặt ra lá»� â��tÃ�´n quÃ�¢n ti thần", nÃ�ªn thiÃ�ªn tá» khÃ�´ng Ä�Ã�¡p lạy bÃ� y tÃ�´i nữa...

NgÃ� y xÆ°a từ quan khanh sÄ© trá»� xuá»�ng Ä�á»�u theo cá»� lá»� mÃ� Ä�Ã�¡p lá»� kẻ ti ấu, nếu kẻ ti ấu (bá»� dÆ°á»�i) chá»�i từ, má»�i dÃ�¹ng lá»� tÃ�ºc bÃ�¡i Ä�Ã�¡p lại. CÃ�²n vÃ�¡i lÃ� nghi thức lÃ�ºc Ä�Ã�£ lá»� xong....NÆ°á»�c ta xÆ°a kia cÃ�³ chá»�n cÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng cÃ�³ lá»� tÃ�´ng kiến, kẻ hạ quan cÅ©ng vÃ�¡i báºc trÆ°á»�ng quan... Gần Ä�Ã�¢y những kẻ hiếu sá»± khÃ�´ng biết xÃ�©t Ä�ến cá»� Ä�iÃ�ªnr lại cho lÃ� lá»� của tÃ�´n trÆ°á»�ng Ä�á»�i vá»�i kẻ ti ấu, cÃ�²n kẻ ti ấu Ä�á»�i vá»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng khÃ�´ng Ä�ược vÃ�¡i, chá»� lạy xong lÃ� cứ Ä�ứng thẳng vÃ� lÃ�¹i ra..."(TrÃ�Âch VÅ© trung tuỳ bÃ�ºt của Phạm Ä�Ã�¬nh Há»� trang 174).

Xem Ä�oạn vÄ�n trÃ�Âch dẫn trÃ�ªn ta thấy vÃ�¡i lạy lÃ� má»�t phÃ�©p xÃ�£ giÂao, khÃ�´ng chá»� vÃ�¡i lạy ngÆ°á»�i trÃ�ªn mÃ� ngÆ°á»�i trÃ�ªn cÅ©ng vÃ�¡i lạy Ä�Ã�¡p lá»�. Từ lạy nhau chuyá»�n sang vÃ�¡i nhau trong buá»�i tÆ°Æ¡ng kiến, Ä�ến nay ta tiếp thu vÄ�n hoÃ�¡ Ã�â��u TÃ�¢y vẫn giữ Ä�ược phÃ�©p tÃ�´n ti (tÃ�´n trÆ°á»�ng ti ấu).

Theo phong tục l� gi�¡o của ta, b� dư�i phải chủ ��ng ch� o b� tr�ªn trư�c, trẻ ch� o gi� trư�c, tr�² ch� o thầy trư�c . Nếu b� tr�ªn kh�´ng ch� o lại ngư�i dư�i, thầy kh�´ng ch� o lại tr�², tức l� kh�´ng ��¡p l�, th�¬ cũng bất l�ch sự chẳng kh�¡c g�¬ từ ch�i ngư�i kh�¡c, l� m cho

Page 26: Phong tuc vn

ngÆ°á»�i Ä�Æ°a tay trÆ°á»�c ngượng ngÃ�¹ng vÃ� bất bÃ�¬nh. KhÃ�´ng biết vÃ�¡i, chÃ� o lại ngÆ°á»�i khÃ�¡c lÃ� Ä�Ã�£ tá»± lÃ� m mất Ä�i phong cÃ�¡ch lá»�ch duyá»�t của chÃ�Ânh mÃ�¬nh.

ChÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch ká»� lại cÃ�¢u chuyá»�n â��Tam nguyÃ�ªn Tá»�ng Ä�á»�c lạy Ã�´ng NhiÃ�ªuâ��.

Ã�â��ng NhiÃ�ªu Chuá»�i ngÆ°á»�i cÃ�¹ng lÃ� m Ä�n mừng lÃ�ªn thá»� 80 Cụ Tam NguyÃ�ªn cÅ©ng tá»�i mừng. Khi lÃ� m lá»� chÃ�ºc thá»�, cụ Tam cÅ©ng nhÆ° má»�i ngÆ°á»�i lá»� Ã�´ng NhiÃ�ªu hai lá»� rất kÃ�Ânh cẩn. â��Ai Ä�á»�i cụ Tam NguyÃ�ªn Tá»�ng Ä�á»�c lại lạy má»�t ngÆ°á»�i dÃ�¢n thÆ°á»�ng. Ã�â��ng NhiÃ�ªu vá»�i vÃ� ng sụp xuá»�ng lạy tạ. Cụ Tam Ä�ỡ Ã�´ng NhiÃ�ªu dáºy, Ã�´n tá»�n nÃ�³i: Ta lá»� lÃ� lá»� cÃ�¡i thiÃ�ªn tÆ°á»�c của Ã�´ng NhiÃ�ªu Ä�ấy...â��

(TrÃ�Âch Nguyá»�n khuyến vÃ� giÂai thoại _ BÃ�¹i. V. CÆ°á»�ng biÃ�ªn soạn_Há»�i VHÂNT HÃ� Nam Ninh xuất bản- tr 123)

Ä�iá»�u 36 : Ä�ạo thầy trÃ�²Quan há»� thầy trÃ�² nÃ�³i riÃ�ªng vá»� mặt phong tục cÅ©ng cần cÃ�³ má»�t táºp sÃ�¡ch rÃ�ªng. Ä�á»� trả lá»�i cho những cÃ�¢u há»�i vá»� Ä�ạo thầy trÃ�², chÃ�ºng tÃ�´i thiết nghÄ© mấy dÃ�²ng sÆ¡ lược thÃ�¬ chÆ°a thá»� nÃ� o nÃ�³i cho hết Ä�ược.

DÃ�¢n tá»�c ta vá»�n tÃ�´n sÆ° trá»�ng Ä�ạo, dÆ°á»�i chÃ�Ânh thá»� nÃ� o cÅ©ng váºy. Vai trÃ�² thầy giÃ�¡o luÃ�´n luÃ�´n tiÃ�ªu biá»�u cho tầng lá»�p trÃ� thức, tiÃ�ªn tiến Ä�ược toÃ� n thá»� xÃ�£ há»�i cÃ�´ng nháºn. Nghá»� giÃ�¡o vá»�n lÃ� nghá»� cao quÃ� nhất. Ná»�n giÃ�¡o dục thá»�i phong kiến cÅ©ng nhÆ° thá»�i dÃ�¢n chủ Ä�á»�u thá»�ng nhất má»�t phÆ°Æ¡ng chÃ�¢m â��tiÃ�ªn há»�c lá»� háºu há»�c vÄ�nâ�� â��nhÃ� trÆ°á»�ng gắn liá»�n vá»�i gia Ä�Ã�¬nh vÃ� xÃ�£ há»�iâ��... NhÃ�¢n tÃ� i phục vụ xÃ�£ há»�i, Ä�iá»�u hÃ� nh bá»� mÃ�¡y NhÃ� nÆ°á»�c Ä�á»�u Ä�ược â��Ã�´ng thầyâ��, tức lÃ� khuÃ�´n mẫu, Ä�Ã� o tạo nÃ�ªn, â��khÃ�´ng thầy Ä�á»� mÃ� y lÃ� m nÃ�ªnâ��. TiÃ�ªu chuẩn Ä�Ã�¡nh giÃ�¡ kiến thức Ä�á»�u thá»�ng nhất dá»±a vÃ� o chế Ä�á»� thi cá», cÃ�³ há»�c vá»�, cấp báºc rÃ�µ rÃ� ng.

VÃ�¬ tất cả những lẽ trÃ�ªn, cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�ặt vấn Ä�á»�: Váºy Ä�ặt thầy cao hÆ¡n cha cÃ�³ quÃ�¡ Ä�Ã�¡ng khÃ�´ng ?

Cha mẹ sinh ra, nuÃ�´i dưỡng mÃ�¬nh, thầy giÃ�¡o lÃ� ngÆ°á»�i truyá»�n thụ kiến thức cho mÃ�¬nh. Sá»� dÄ© hiá»�n Ä�ạt, thi thÃ�´ Ä�ược tÃ� i nÄ�ng vá»�i Ä�á»�i Ä�á»�u nhá»� thầy. NgÃ� y xÆ°a, từ nhá»� Ä�ến khi Ä�i thi Ä�áºu cá» nhÃ�¢n, tiÃ�ªn sÄ© thÆ°á»�ng cÅ©ng chá»� há»�c má»�t thầy cÃ�¹ng lắm lÃ� vÃ� i ba thầy, chứ khÃ�´ng nhÆ° ngÃ� y nay má»�i nÄ�m má»�t lá»�p rá»�i má»�i mÃ�´n má»�t thầy. NgÃ� y xÆ°a cÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp thầy trÃ�² cÃ�¹ng lá»�u chÃ�³ng Ä�i thi nhÆ°ng há»�c tÃ� i thi pháºn , trÃ�² Ä�áºu thầy há»�ng. CÃ�³ những Ã�´ng thầy Ä�Ã� o tạo Ä�ược nhiá»�u Ã�´ng NghÃ�¨, Ã�´ng Cá»�ng nhÆ°ng bản thÃ�¢n Ã�´ng thầỳ lại chẳng Ä�áºu Ä�ạt gÃ�¬, chẳng nháºn quan tÆ°á»�c gÃ�¬, cÃ�³ ngÆ°á»�i thi Ä�áºu cÅ©ng khÃ�´ng ra lÃ� m quan mÃ� chá»� tiếp tục dạy há»�c. CÃ�³ những thầy giÃ�¡o Ä�ạo cao Ä�ức trá»�ng Ä�ược mÃ�´n sinh ná»� trá»�ng hÆ¡n cha. Thầy Chu VÄ�n An lÃ� ngÆ°á»�i thầy tiÃ�ªu biá»�u nhất Ä�ược liá»�t thá»� á»� VÄ�n Miếu.

NgÃ� y xÆ°a, thầy Ä�á»� dạy Ä�á»� Ä�ược má»�t sá»� há»�c sinh Ä�áºu Ä�ạt cá» nhÃ�¢n, tiến sÄ© thÃ�¬ tá»± nhiÃ�ªn vai vế trong xÃ�£ há»�i Ä�ược nÃ�¢ng lÃ�ªn rÃ�µ rá»�t, quan tá»�nh quan huyá»�n cÅ©ng phải kÃ�Â-nh ná»�, chẳng những Ä�á»�i vá»�i thầy giÃ�¡o mÃ� cả gia Ä�Ã�¬nh thầy. Quang Trung ba lần má»�i Nguyá»�n Thiếp (La SÆ¡n Phu Tá») ra lÃ� m quÃ�¢n sÆ°, chÃ�Ânh lÃ� Ä�á»� thu phục nhÃ�¢n sÄ© Bắc HÃ� , vÃ�¬ Nguyá»�n Thiếp lÃ� thầy giÃ�¡o của nhiá»�u triá»�u thần LÃ�ª Trá»�nh Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i.

Page 27: Phong tuc vn

NgÃ� nh giÃ�¡o dục tuy cÃ�³ chế Ä�á»� thi hÆ°Æ¡ng, thi há»�i, thi Ä�Ã�¬nh rất nghiÃ�ªm rất chặt, song rất Ã�Ât giÃ�¡o chức rất Ã�Ât trÆ°á»�ng cÃ�´ng, á»� cấp huyá»�n , cấp phủ chá»� cÃ�³ má»�t vÃ� i huấn Ä�ạo giÃ�¡o thụ Ä�n lÆ°Æ¡ng nhÃ� nÆ°á»�c, hầu hết lÃ� cÃ�¡c lá»�p tÆ° thục. Má»�t nhÃ� khÃ�¡ giả trong vÃ�¹ng nuÃ�´i thầy cho con Ä�n há»�c , xÃ�³m lÃ� ng chung quanh gá»i Ã�´n Ä�ến thụ giÃ�¡o khÃ�´ng phải ná»�p há»�c phÃ�Â, chá»� Ä�ến ngÃ� y má»�ng 5 thÃ�¡ng 5 ngÃ� y Tết... cha mẹ há»�c trÃ�² má»�i Ä�Æ°a lá»� tết Ä�ến tết thầy tuỳ tÃ�¢m. GiÃ� u cÃ�³ thÃ�¬ thÃ�ºng gạo nếp, bá»� quần Ã�¡o...NghÃ�¨o thÃ�¬ má»�t cÆ¡i trầu má»�t be rượu cÅ©ng xong.

MÃ�´n sinh của má»�t thầy thÆ°á»�ng tá»� chức nhau lại gá»�i lÃ� Há»�i Ä�á»�ng mÃ�´n, cÃ�³ trÆ°á»�ng trÃ� ng, giÃ�¡m trÃ� ng vÃ� má»�t sá»� cÃ�¡n trÃ� ng giÃ�ºp viá»�c trÆ°á»�ng trÃ� ng. Con thầy mặc dầu Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n cÅ©ng Ä�ược gá»�i lÃ� thế huynh. Thầy nÃ� o cÃ�³ tiếng dạy giá»�i, dạy nghiÃ�ªm thÃ�¬ Ä�ược nhiá»�u sÄ© tá» Ä�ến theo há»�c , Há»�i Ä�á»�ng mÃ�´n váºn Ä�á»�ng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh mÃ�´n sinh Ä�Ã�³ng gÃ�³p tiá»�n của tạo ruá»�ng, tạo trÃ�¢u bÃ�² rá»�i phÃ�¢n cÃ�´ng cÃ� y cấy, Ä�ến mÃ�¹a mÃ� ng gặt tá»± gÃ�¡nh vá»� gia Ä�Ã�¬nh nhÃ� thầy Ä�á»� gia Ä�Ã�¬nh thầy chi dụng. Khi thầy mất lại dÃ�¹ng rụÃ�´ng Ä�Ã�³ lo tang ma cho thầy, cho vợ thầy vÃ� giá»� tết tế tá»± vá»� sau.

H�c tr�² �� tang thầy cũng ba n�m như tang cha mẹ, nhưng kh�´ng mặc tang phục, g�i l� t�¢m tang tức l� �� tang trong l�²ng.

Cụ Thượng Ni�ªn v� l� tang vợ thầy:

Nguyá»�n Khắc NiÃ�ªn (1889-1954) ngÆ°á»�i SÆ¡n HoÃ� , HÆ°Æ¡ng SÆ¡n, HÃ� TÄ©nh Ä�áºu Ä�á»� nhá»� giÃ�¡p Tiến sÄ© (tức HoÃ� ng GiÃ�¡p) khoa Ä�inh MÃ�¹i 1907 lÃ� m Thượng thÆ° bá»� Cải lÆ°Æ¡ng hÆ°Æ¡ng chÃ�Ânh triá»�u Bảo Ä�ại. Nguyá»�n Khắc NiÃ�ªn lÃ� há»�c trÃ�² cụ Nguyá»�n Duy DÆ° ngÆ°á»�i SÆ¡n Tiến, má»�t ngÆ°á»�i ná»�i tiếng hay chữ á»� huyá»�n HÆ°Æ¡ng SÆ¡n, Ä�Ã�£ Ä�ược há»�i TÆ° vÄ�n hÃ� ng huyá»�n tÃ�´n xÆ°ng lÃ� â��HÆ°Æ¡ng SÆ¡n tứ há»�â��.

Nguyá»�n KhÄ�c NiÃ�ªn thụ giÃ�¡o cụ DÆ° á»� cÃ�¡ch nhÃ� mÃ�¬nh trÃ�ªn 4 km. Ä�ến kỳ thi HÆ°Æ¡ng hai thầy trÃ�² cÃ�¹ng lá»�u chÃ�µng Ä�i thi, há»�c trÃ�² Ä�áºu cá» nhÃ�¢n, Ä�ược vÃ� o Huế thi Há»�i Ä�áºu luÃ�´n HoÃ� ng giÃ�¡p, thầy chá»� Ä�áºu TÃ�º tÃ� i. Theo chế Ä�á»� thi cá» thá»�i trÆ°á»�c: Cá» nhÃ�¢n má»�i Ä�ược dá»± thi Há»�i, cÃ�²n TÃ�º tÃ� i thÃ�¬ phải 3 khoa TÃ�º tÃ� i má»�i Ä�ược thi. Ba nÄ�m má»�i cÃ�³ má»�t khoa, thầy TÃ�º chÆ°a ká»�p chá»� Ä�á»� thi lại khoa sau thÃ�¬ Ä�Ã�£ từ trần- 1909. HÆ¡n 30 nÄ�m sau, bÃ� TÃ�º DÆ° mất, lÃ�ºc Ä�Ã�³ Nguyá»�n KhÄ�c NiÃ�ªn Ä�Ã�£ lÃ�ªn Ä�ến chức Thượng thu trong triá»�u. Nghe tin vợ thầy há»�c cÅ© mất, Ã�´ng Ä�Ã�¡nh xe từ Huế vá»� HÃ� TÄ©nh Ä�á»� phÃ�ºng viếng. NhÃ� cÃ�¡ch sÃ�´ng vÃ� Ä�Æ°á»�ng quá»�c lá»�, Tri huyá»�n tiếp Ä�iá»�n Ä�Ã�£ lá»�nh cho Tá»�ng lÃ�½ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng Ä�em kiá»�u vÃ� vÃ�µng lá»�ng ra táºn bá»� sÃ�´ng Ä�Ã�³n rÆ°á»�c cụ thượng vá»� quÃ�ª lá»� vợ thầy. NhÃ� Ã�´ng bÃ� TÃ�º trÃ�ªn Ä�á»�nh Ä�á»�i SÆ¡n Trại, ngÆ°á»�i trai trÃ�¡ng leo lÃ�ªn cÅ©ng cảm thấy má»�t, hÆ¡n nữa sá»�i Ä�Ã�¡ lá»�m chá»�m. NhÆ°ng Ä�á»� tá»� lÃ�²ng cung kÃ�Ânh nhá»� Æ¡n thầy, cụ thÆ°Æ¡ng NiÃ�ªn Ä�Ã�£ xuá»�ng cÃ�¡ng, Ä�i chÃ�¢n Ä�ất cÃ�³ hai ngÆ°á»�i lÃ�Ânh hầu dÃ�¬u hai bÃ�ªn, lÃ�ªn táºn nhÃ� thầy gần Ä�á»�nh Ä�á»�i . Tất nhiÃ�ªn cụ Thượng thÆ° Ä�Ã�£ Ä�i chÃ�¢n Ä�ất thÃ�¬ từ tuần phủ tri huyá»�n Ä�ến tá»�ng lÃ�½ cÅ©ng phải thÃ�¡o hia hÃ� i cắp nÃ�¡ch mÃ� leo lÃ�ªn. NgÆ°á»�i con trÆ°á»�ng cụ TÃ�º vÃ� má»�t sá»� gia nÃ�¢n khÄ�n Ã�¡o chá»�nh tá»� Ä�Ã�£ xếp hÃ� ng Ä�ứng á»� cá»�ng. Mặc dầu chá»� lÃ� dÃ�¢n thÆ°á»�ng Ã�Ât hÆ¡n má»�t vÃ� i tuá»�i, nhÆ°ng con trai cụ TÃ�º cÅ©ng Ä�ược Cụ Thượng NiÃ�ªn vÃ�¡i chÃ� o rất cung kÃ�Ânh (vÃ�¬ Ä�ược coi lÃ� thế huynh).

H�c tr�² cũ m� thầy lại mất từ l�¢u, nay v� l� tang vợ thầy, ��¢y l� chuy�n thực mắt thấy tai nghe, k� lại dẫu

Page 28: Phong tuc vn

c�³ l�i th�i, nhưng cũng hy v�ng c�¡c bạn ��c chắt l�c �ược trong phong tục xưa ch�ºt hương v� ng�t ng� o ch�ng ?

�i�u 37 : Miếng trầu l� �ầu c�¢u chuy�nTheo phong tục Vi�t Nam, miếng trầu tuy rẻ ti�n nhưng chứa �ựng nhi�u t�¬nh cảm �½ nghĩa, gi� u ngh�¨o ai cũng c�³ th� c�³, v�¹ng n� o cũng c�³. Miếng trầu �i ��´i v�i l�i ch� o, ngư�i l�ch sự kh�´ng �n trầu c�¡ch mặt nghĩa l� ��£ tiếp th�¬ tiếp cho khắp:

Ti�n ��¢y �n m�t miếng trầu

H�i rằng qu�ª qu�¡n � ��¢u ch�ng l�

��ầu tr�² tiếp kh�¡ch� l� trầu, ng� y xưa ai m� chẳng c�³, hoạ ch�ng ri�ªng T�º Xương m�i �B�¡c �ến chơi nh� ta v�i ta�

Qu� nhau m�i trầu, gh�©t nhau theo ph�©p l�ch sự cũng m�i nhau �n trầu nhưng �cau s�¡u ra th� nh mư�i�.

Ä�ặc biá»�t â��trầu lÃ� Ä�ầu cÃ�¢u chuyá»�nâ�� giÂao duyÃ�ªn giữa Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i:

�L�¢n la �iếu thu�c miếng trầu, �ư�ng �n � d� chi�u l�²ng bạn lứa�.

Trầu v� ng nh�¡ lẫn trầu xanh

Duy�ªn em s�¡nh v�i t�¬nh anh tuy�t v�i.

M�i trầu kh�´ng �n th�¬ tr�¡ch m�³c nhau:

�i ��¢u cho �� m� h�´i

Chiếu trải kh�´ng ng�i trầu �� kh�´ng �n.

Thưa rằng b�¡c mẹ t�´i r�n

L� m th�¢n con g�¡i ch� �n trầu ngư�i.

Khi ��£ quen hơi b�©n tiếng, trai g�¡i cũng mượn miếng trầu �� t� t�¬nh, nhất l� c�¡c ch� ng trai nh� miếng trầu m� t�¡n t�nh:

Từ ng� y �n phải miếng trầu

Mi�ng �n m�´i �� dạ sầu ��m chi�ªu.

� M�t thương, hai nh�, ba sầu

Cơm �n chẳng �ược, �n trầu cầm hơi.

�C�³ trầu, c�³ v�, kh�´ng v�´i� th�¬ m�´i kh�´ng th� n� o �� �ược, chẳng kh�¡c g�¬ �c�³ ch�n, c�³ chiếu kh�´ng ngư�i n�m chung�.

Cho anh m�t miếng trầu v� ng

Mai sau anh trả cho n� ng ��´i m�¢m.

� Y�ªu nhau chẳng lấy �ược nhau

Con lợn b� ��³i, bu�ng cau b� gi� .

Page 29: Phong tuc vn

Miếng trầu kh�´ng �ắt �� g�¬ �ba ��ng m�t m� trầu cay� nhưng �miếng trầu n�ªn d�¢u nh� ngư�i�.

Ng� y nay �� r�ng trắng nhi�u ngư�i kh�´ng biết �n trầu nữa, nhất l� � th� nh ph�, nhưng theo tục l� nh� ai c�³ con g�¡i gả ch�ng, sau khi �n h�i xong cũng �em cau trầu cau biếu h� ng x�³m v� b� con n�i ngoại. V�¬ miếng trầu l� tục l�, l� t�¬nh cảm n�ªn �n �ược hay kh�´ng cũng chẳng ai ch�i từ

Th�i xưa, �n trầu c�²n sợ b� b� �b�¹a m�ª�, �b�¹a y�ªu� n�ªn ngư�i ta c�³ th�³i quen:

�n trầu th�¬ m� trầu ra

M�t l� thu�c ��c hai l� mặn v�´i.

C�¡c cụ c� ng gi� c� ng nghi�n trầu, nhưng kh�´ng c�²n r�ng n�ªn ��i ��¢u ch� những c�i c�¹ng ch� y� (Nguy�n Khuyến). C�i ch� y gi�£ trầu l� m bằng ��ng, ch� b� vừa miếng cau, miếng trầu, miếng v� nhưng trạm tr� rất c�´ng phu, ng� y nay kh�´ng c�²n thấy c�³ tr�ªn th� trư�ng n�ªn c�¡c cụ qu�¡ phải nh� con ch�¡u nh�¡ h�.

VÃ�¬ trầu cau lÃ� â��Ä�ầu trÃ�² tiếp khÃ�¡châ�� lại lÃ� biá»�u tượng cho sá»± tÃ�´n kÃ�Ânh, phá»� biến dÃ�¹ng trong cÃ�¡c lá»� tế thần, tế gia tiÃ�ªn, lá»� tang, lá»� cÆ°á»�i, lá»� thá»�, lá»� mừng... NÃ�ªn tÃ�ªm trầu cÅ©ng Ä�Ã�²i há»�i phải cÃ�³ mỹ thuáºt, nhất lÃ� lá»� cÆ°á»�i cÃ�³ trầu tÃ�ªm cÃ�¡nh phượng cÃ�³ cau vá»� trá»� hoa, â��cau giÃ� dao sắcâ�� thÃ�¬ ngon. BÃ� y trầu trÃ�ªn Ä�Ä©a, hạt cau phải sÃ�³ng hÃ� ng, trầu vÃ� o giữa, Ä�Ä©a trầu bÃ� y 5 miếng hoặc 10 miếng, khi Ä�Æ°a má»�i khÃ�¡ch phải bÆ°ng hai tay. Tế gia tiÃ�ªn thÃ�¬ trầu tÃ�ªm, cÃ�²n tế lá»� thiÃ�ªn thần thÃ�¬ phải 3 lÃ� trầu phết má»�t tÃ� vÃ�´i trÃ�ªn ngá»�n lÃ�¡ vÃ� 3 quả cau Ä�á»� nguyÃ�ªn.

Ä�iá»�u 38 : Xuất xứ của tục nhuá»�m rÄ�ng vÃ� cÃ�¡ch nhuá»�m rÄ�ngTục nhuá»�m rÄ�ng lÃ� tục cá»� xÆ°a của dÃ�¢n tá»�c Viá»�t, cÃ�³ từ thá»�i cÃ�¡c vua HÃ�¹ng vá»�i tục Ä�n trầu. Sứ thần của nÆ°á»�c VÄ�n Lang (giÂao chá»�) trả lá»�i vua nhÃ� Chu (Trung Quá»�c) vÃ�¨ tục Ä�n trầu â��ChÃ�ºng tÃ�´i cÃ�³ tục Ä�n trầu Ä�á»� khá» mÃ�¹i Ã�´ uế vÃ� nhuá»�m cho rÄ�ng Ä�en...â��.

Khiếu thẩm mỹ của con ngÆ°á»�i cÅ©ng tuỳ thuá»�c theo Ä�ặc Ä�iá»�m dÃ�¢n tá»�c vÃ� tuỳ thuá»�c theo thá»�i Ä�ại mÃ� thay Ä�á»�i. Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c dÃ�¢n tá»�c á»� chÃ�¢u Phi hay ấn Ä�á»� thÃ�¬ da cÃ� ng Ä�en cÃ� ng Ä�ẹp. NÆ°á»�c ta ngÃ� y nay, chẳng ai nhuá»�m rÄ�ng Ä�en nữa, nhÆ°ng ngÃ� y xÆ°a â��bÃ�µ cÃ�´ng trang Ä�iá»�m mÃ�¡ há»�ng rÄ�ng Ä�enâ��. Ä�ến nhÆ° Phan Kế BÃ�Ânh lÃ� má»�t nhÃ� trÃ� thức tiến bá»� Ä�ầu thế ká»·, chủ trÆ°Æ¡ng cải tạo phong tục cÃ�²n cÃ�³ nháºn xÃ�©t: â��Ä�Ã� n Ã�´ng rÄ�ng trắng thÃ�¬ chẳng sao, chá»� Ä�Ã� n bÃ� nhÃ� tá» tế bÃ�¢y giá»� mÃ� rÄ�ng trắng thÃ�¬ coi khÃ� ngá»� má»�t Ä�Ã�´i chÃ�ºt. NhÆ°ng lÃ�¢u dần cÅ©ng phải quen mắt, cÃ�³ lẽ quen mắt rá»�i thÃ�¬ trắng lại Ä�ẹp hÆ¡n Ä�en nhiá»�uâ��.

N�m quan mua lấy mi�ng cư�i

Mư�i quan chẳng tiếc, tiếc ngư�i r�ng �en.

Tục nhuá»�m rÄ�ng Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, nhÆ°ng xin giá»�i thiá»�u cÃ�¡ch nhuá»�m rÄ�ng cá»� truyá»�n của dÃ�¢n tá»�c ta, Ä�á»� cÃ�¡c bạn trẻ Ä�ược biết: (cÃ�³ thá»� váºn dụng trong ngÃ� nh mỹ nghá»�, kẻ vẽ, nhuá»�m cÃ�¡c chế phẩm bằng xÆ°Æ¡ng bằng ngÃ� voi vÃ� nhá»±a).

Page 30: Phong tuc vn

TrÆ°á»�c hết dÃ�¹ng cÃ�¡c cÃ�¡nh kiến tÃ�¡n nhá»�, vắt nÆ°á»�c chanh Ä�á»� kÃ�Ân 7 ngÃ� y, chá»� tá»�i Ä�i ngủ phết thuá»�c ấy vÃ� o hai mảnh lÃ�¡ dừa hoặc mo cau rá»�i ấp vÃ� o hai hÃ� m rÄ�ng. Trong khi nhuá»�m rÄ�ng thÃ�¬ phải kiÃ�ªng nhai. Nhuá»�m nhÆ° thế 5, 7 ngÃ� y cho rÄ�ng Ä�á»� giÃ� ra mÃ� u cÃ�¡nh giÃ�¡n thi bÃ�´i thuá»�c rÄ�ng Ä�en. Thuá»�c rÄ�ng Ä�en lÃ� m bằng phen Ä�en trá»�n vá»�i cÃ�¡nh kiến, nhuá»�m 1, 2 miếng lÃ� Ä�en ká»�t lại, Ä�oạn lấy cÃ�¡i sá»� dừa Ä�á»� con dao mÃ� Ä�á»�t cho chảy nhá»±a ra, lấy nhá»±a ấy phết vÃ� o rÄ�ng cho khÃ�´ng phải ra Ä�ược nữa.

(TrÃ�Âch Phong tục VN của Phan Kế BÃ�Ânh, tr 351).

�i�u 39 : Tại sao g�i l� �« t�³c th� �» ?C�¡c c�´ g�¡i c�´ m�¡i t�³c th� tr�´ng th�ªm duy�ªn d�¡ng.

T�³c th� v�n l� m�t v� i sợi t�³c ngắn phất phơ hai b�ªn tr�¡n v� v� nh tai. C�³ những bạn trai nghe n�³i c�¡c c�´ g�¡i c�³ m�¡i t�³c th�, tư�ng l� c�¡c c�´ ��£ c�³ ngư�i y�ªu, nhưng thực tế n� o c�¡c c�´ ��£ th� th�t c�¹ng ai ?

NguyÃ�ªn xÆ°a, cÃ�¡c Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i yÃ�ªu nhau hoặc cÃ�³ những Ä�Ã�´i Ä�Ã�£ nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, Ä�ang mặn ná»�ng Ä�ằm thắm bá»�ng vÃ�¬ má»�t lÃ�½ do gÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� m cho tÃ�¬nh duyÃ�ªn dang dá»�, Ä�Ã�´i lứa xa nhau. Há»� quyết má»�t lÃ�²ng, dẫu cho sÃ�´ng cạn Ä�Ã�¡ mÃ�²n, nÄ�m thÃ�¡ng chá»� Ä�ợi vẫn má»�t lÃ�²ng thuá»· chung. TrÆ°á»�c khi lÆ°u luyến chia tay, há»� cắt trao cho nhau má»�t má»� tÃ�³c Ä�á»� ầm tin vÃ� luÃ�´n giữ trong mÃ�¬nh nhÆ° ká»· váºt. Má»� tÃ�³c Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� tÃ�³c thá»�. Chá»� tÃ�³c bá»� cắt Ä�Ã�³ dần má»�c lại vÃ� dÃ� i dần, mÃ�¡i tÃ�³c má»�i má»�c Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� tÃ�³c thá»�. Trong chuyá»�n Kiá»�u cÃ�³ cÃ�¢u:

T�³c th� ��£ chấm ngang vai

N� o l�i non nư�c, n� o l�i sắc son.

CÃ�³ nghÄ©a lÃ� dÄ�m ba nÄ�m sau, chá»� tÃ�³c bá»� cắt cụt Ä�Ã�£ má»�c dÃ� i chấm ngang vai rá»�i vẫn chÆ°a thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng ngÆ°á»�i yÃ�ªu. NÃ�ªn nhá»�, thá»�i xÆ°a con trai cÅ©ng Ä�á»� tÃ�³c dÃ� i, cÅ©ng bÃ�ºi tÃ�³c, vÃ� vÃ�¬ váºy cÅ©ng cÃ�³ tÃ�³c thá»�.

Ä�iá»�u 40 : MÃ� u sắc vá»�i truyá»�n thá»�ng vÄ�n hÃ�³a dÃ�¢n tá»�cá»� má»�i dÃ�¢n tá»�c viá»�c váºn dụng mầu sắc cÃ�³ táºp quÃ�¡n khÃ�¡c nhau. ThÃ� dụ á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c phÆ°Æ¡ng TÃ�¢y, mầu Ä�en lÃ� mầu tang tÃ�³c, cÃ�²n á»� Viá»�t Nam vÃ� cÃ�¡c nÆ°á»�c phÆ°Æ¡ng Ä�Ã�´ng thÃ�¬ phá»� biến mÃ� u tang lÃ� mầu trắng.

Mầu sắc cÃ�²n mang Ä�ặc trÆ°ng sắc thÃ�¡i của cÃ�¡c tầng lá»�p xÃ�£ há»�i khÃ�¡c nhau: ThÃ� dụ mầu vÃ� ng lÃ� của vua, từ cÃ�¡c quan Ä�ại thần cho Ä�ến thÆ°á»�ng dÃ�¢n, cấm khÃ�´ng ai Ä�ược mặc quần Ã�¡o hoặc xÃ�¢y dá»±ng nhÃ� cá»a mÃ� u vÃ� ng. Mầu tÃ�Âm lÃ� sắc phục của cÃ�¡c quan Ä�ại thần. Mầu Ä�iá»�u, mầu Ä�á»� dÃ� nh riÃ�ªng Ä�á»� tế thần vÃ� lÃ� m sắc phục cho cÃ�¡c cụ thượng thá»�. Mầu nÃ�¢u sÃ�²ng lÃ� của cá»a Thiá»�n dÃ� nh cho những kẻ quy y Pháºt tá»�, cÅ©ng nhÆ° mầu Ä�en lÃ� sắc phục của linh mục Ä�ạo Ky-â��TÃ�´. Mầu xanh lÃ� của những ngÆ°á»�i cÃ�²n theo Ä�Ã�²i Cá»a Khá»�ng sÃ�¢n TrÃ�¬nh, của há»�c trÃ�² chÆ°a Ä�áºu Ä�ạt:

Trong bÃ� i thÆ¡ La-â��sÆ¡n phu-â��tá» Nguyá»�n Thiếp gá»i Tiến sÄ© Nguyá»�n Khản cÃ�³ cÃ�¢u:

Qu�¢n kim b� o h�t trung tri�u sĩ,

C� ng�£ l�¢m tuy�n kh�¢m thượng thanh....

Page 31: Phong tuc vn

(C�³ nghĩa l� : Nay ng� i ��£ l� khanh tư�ng trong tri�u, m� c�²n nh� �ến bạn h�c ng� y xưa �¡o vẫn xanh). ��¡o vẫn xanh� tức l� chưa hi�n �ạt, vẫn c�²n l� b� quần �¡o của ngư�i h� n sĩ. Mầu �� o tức mầu hoa �� o l� của c�¡c n� ng ca sĩ, cho n�ªn m�i c�³ danh từ �H�¡t ả �� o�.

Mầu Ä�en, mầu nÃ�¢u lÃ� trang phục rẻ tiá»�n nhất của quần chÃ�ºng nÃ�´ng dÃ�¢n. Mầu xanh nháºp ná»�i từ Ä�ất nÆ°á»�c Trung hoa sau giải phÃ�³ng gá»�i lÃ� xanh cÃ�´ng nhÃ�¢n.

á»� Viá»�t Nam, từ xÆ°a tá»�i nay, mầu Ä�á»�, mÃ� u vÃ� ng, mÃ� u há»�ng, dÃ�¹ng trong trÆ°á»�ng Ä�á»�i chá»� dÃ� nh Ä�á»� chÃ�ºc tụng, khao lÃ�£o, mừng rỡ, cÃ�²n trong lá»� tang chá»� cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng mầu trắng, mầu xanh, mầu Ä�en, mầu tÃ�Âm.... khÃ�´ng hiá»�u vÃ�¬ sao, gần Ä�Ã�¢y nhan nhản á»� cÃ�¡c cá»a hÃ� ng, trÆ°á»�ng Ä�iếu (lá»� tang) cÃ�¹ng dÃ�¹ng mầu Ä�á»�, mầu vÃ� ng rá»±c rỡ, phải chÄ�ng cÃ�¡c cụ giÃ� chết lÃ� Ä�Ã�¡ng mừng, khÃ�´ng cần phải an ủi, lÆ°u luyến, nÃ�ªn chẳng cần dÃ�¹ng mầu Ä�en, trắng, xanh, tÃ�Âm nhÆ° ngÃ� y xÆ°a. VÃ�¬ thế má»�i xẩy ra cÃ�¢u chuyá»�n oÃ�¡i oÄ�m: CÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�i mừng Ã�´ng ban 70 tuá»�i lại mua má»�t bức trÆ°á»�ng Ä�iếu mầu Ä�á»� thÃ�ªu 4 chữ vÃ� ng â��TiÃ�ªn cảnh nhÃ� n duâ��, cÃ�³ khÃ�¡c gÃ�¬ chÃ�ºc cho bạn mÃ�¬nh mau chết Ä�á»� chÃ�³ng Ä�ược lÃ�ªn dạo chÆ¡i trÃ�ªn cảnh Bá»�ng Lai. NguyÃ�ªn â��TiÃ�ªn cảnh nhÃ� n duâ��, (NghÄ©a lÃ� thanh nhÃ� m dạo chÆ¡i trÃ�ªn cảnh tiÃ�ªn) lÃ� Ä�á»� an ủi ngÆ°á»�i má»�i mất từ nay hết nợ trần giÂan lÃ�ªn hÆ°á»�ng cảnh tiÃ�ªn.

Ä�iá»�u 41 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục bÃ�¡n má»� hÃ� ng ? BÃ�¡n má»� hÃ� ng thế...Trong phong tục ngÃ� y Tết, chÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ trÃ�¬nh bÃ� y: Ä�ầu nÄ�m ai cÅ©ng muá»�n váºn há»�i hanh thÃ�´ng, lÃ� m Ä�n suÃ�´i sẻ, lÃ� m quan cÃ�³ ngÃ� y khai ấn, kẻ sÄ© cÃ�³ ngÃ� y khai bÃ�ºt, nhÃ� nÃ�´ng cÃ�³ ngÃ� y khai canh, lÃ� m thợ cÃ�³ ngÃ� y khai cÃ�´ng, ngÆ°á»�i lÃ� m nghá»� buÃ�´n bÃ�¡n cÃ�³ ngÃ� y má»� hÃ� ng. Theo tÃ�¢m lÃ�½ chung má»�i viá»�c khá»�i Ä�ầu Ä�á»�u khÃ�³ khÄ�n, mÃ� â��Ä�ầu Ä�i thÃ�¬ Ä�uÃ�´i lá»�t!â��. RiÃ�ªng trong nghá»� buÃ�´n bÃ�¡n lại cÃ� ng bấp bÃ�ªnh, cÃ�³ ngÃ� y mua may bÃ�¡n Ä�ắt, cÃ�³ ngÃ� y ngá»�i suá»�t buá»�i chẳng ai ngÃ�³ tá»�i, cÃ�³ thÃ�¡ng lá»�i lÃ�£i nhiá»�u, lợi lá»�c lá»�n, cÃ�³ thÃ�¡ng thua lá»� mất cả chÃ�¬ lẫn chÃ� i, vÃ�¬ váºy khÃ�´ng những chá»�n ngÃ� y má»� hÃ� ng Ä�ầu nÄ�m, mÃ� cả Ä�ầu thÃ�¡ng, Ä�ầu tuần, từng ngÃ� y cÃ�²n phải Ä�á»� Ã�½ Ä�ến chuyá»�n má»� hÃ� ng: má»� hÃ� ng vÃ� o lÃ�ºc nÃ� o ? BÃ�¡n cho ai â��Nhẹ vÃ�Âaâ�� Ä�á»� cả ngÃ� y bÃ�¡n Ä�ắt hÃ� ng ?

ThÃ�´ng thÆ°á»�ng muá»�n Ä�ược Ä�Ã�´ng khÃ�¡ch Ä�ến mua thÃ�¬ thÃ�¡i Ä�á»� ngÆ°á»�i bÃ�¡n hÃ� ng phải niá»�m ná»�, vá»�n vÃ�£, Ã�¢n cần, bÃ�¡n ná»�i giÃ�¡ hÆ¡n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng Ä�á»� cầu Ä�ược Ä�Ã�´ng khÃ�¡ch vÃ� giữ Ä�ược chữ TÃ�Ân Ä�ứng hÃ� ng Ä�ầu. Song cÃ�³ ngÆ°á»�i lại tÆ°á»�ng nhầm bÃ�¡n má»� hÃ� ng phải bÃ�¡n cho Ä�ắt, ngÆ°á»�i mua mặc cả chÃ�ª Ä�ắt khÃ�´ng mua bá»� Ä�i, rá»�t cuá»�c ngá»�i lÃ�¬ suá»�t buá»�i khÃ�´ng ai há»�i Ä�ến, tháºm chÃ� cÃ�²n cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� vÃ� ma thuáºt bá»� á»�i cho lÃ� tại ngÆ°á»�i má»� hÃ� ng nặng vÃ�Âa, chá»i rủa ngầm vÃ� â��Ä�á»�t vÃ�Âaâ�� ngÆ°á»�i má»� hÃ� ng. NgÆ°á»�i bÃ�¡n hÃ� ng nhÆ° váºy khÃ�´ng biết rằng: chÃ�Ânh mÃ�¬nh lÃ� ngÆ°á»�i nặng vÃ�Âa nhất.

NgÃ� y trÆ°á»�c ngÆ°á»�i ta muá»�n Ä�i chợ sá»�m Ä�á»� Ä�ược mau má»� hÃ� ng cÃ�³ giÃ�¡ rẻ hÆ¡n chÃ�ºt Ã�Ât, nhÆ°ng ngÃ� y nay nhiá»�u ngÆ°á»�i ngại má»� hÃ� ng vÃ�¬ sợ vÆ°á»�ng phải hạng ngÆ°á»�i khÃ�´ng biết mÃ�¬nh bÃ�¡n hÃ� ng nặng vÃ�Âa lại Ä�Ã�²i â��Ä�á»�t vÃ�Âaâ�� ngÆ°á»�i mua má»� hÃ� ng.

Ä�ến Ä�Ã�¢y ta cÃ�³ thá»� kết luáºn Ä�ược: BÃ�¡n má»� hÃ� ng nÃ�ªn bÃ�¡n Ä�ắt hÆ¡n hay rẻ hÆ¡n giÃ�¡ bÃ�¬nh thÆ°á»�ng ?

Page 32: Phong tuc vn

Chuy�n vui:

â��Má»� hÃ� ng nhẹ vÃ�Âa â�� hay â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��

â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��. Ä�Ã�³ lÃ� thÃ� nh ngữ phá»� biến Ä�á»� chá»� ngÆ°á»�i lắm nợ. NhÆ°ng tại sao ChÃ�ºa Chá»�m lại lắm nợ nhÆ° váºy ? Truyá»�n thuyết ká»� rằng: â��Chá»�mâ�� lÃ� hÃ� ng cÃ�¹ng dÃ�¢n á»� miá»�n Thanh HoÃ�¡, chẳng cÃ�³ gia tÃ� i Ä�iá»�n sản hay nghá»� ngá»�ng gÃ�¬, quanh nÄ�m chá»� cÃ�³ Ä�Ã�¡nh dáºm, mÃ�² cua, bắt á»�c nuÃ�´i thÃ�¢n. â��Chá»�mâ�� tÃ�ªn tháºt lÃ� gÃ�¬, quÃ�ª quÃ�¡n á»� Ä�Ã�¢u, bÃ� con há»� hÃ� ng thÃ�¢n thÃ�Âch cÃ�³ những ai ? Chẳng ai Ä�á»� Ã�½ Ä�ến.

Má»�t con ngÆ°á»�i â��Tứ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ�� Ä�ược. NguyÃ�ªn do: cÃ�³ mấy lần sÃ�¡ng sá»�m, Chá»�m vÃ� o má»�t quÃ�¡n nhá»� Ä�n lÃ�³t dạ, tá»± nhiÃ�ªn những hÃ�´m dÃ�³ chủ quÃ�¡n bÃ�¡n rất Ä�ắt hÃ� ng. VÃ�¬ váºy, má»�t Ä�á»�n mÆ°á»�i, mÆ°á»�i Ä�á»�n trÄ�m, cÃ�¡c chủ quÃ�¡n ai gặp Chá»�m, cÅ©ng cÃ�³ nÃ� i Chá»�m vÃ� o Ä�n quÃ� lấy may. Ai Ä�ược Chá»�m hÃ�´m nÃ� o chiếu cá»� vÃ� o Ä�n thÃ�¬ hÃ�´m ấy Ä�á»�u bÃ�¡n Ä�ược Ä�ắt hÃ� ng. NhÆ°ng Chá»�m lÃ� m gÃ�¬ cÃ�³ nhiá»�u tiá»�n Ä�á»� trả, ngÆ°á»�i ta vui lÃ�²ng má»�i Chá»�m Ä�n, bao giá»� cÃ�³ tiá»�n trả cÅ©ng Ä�ược, mÃ� khÃ�´ng cÃ�³ cÅ©ng thÃ�´i, do Ä�Ã�³ trong khắp vÃ�¹ng khÃ�´ng ai mắc nợ nhiá»�u bằng Chá»�m.

NÄ�m 1527, Mạc Ä�Ä�ng Dung cÆ°á»�p ngÃ�´i của vua LÃ�ª Cung HoÃ� ng, dá»±ng nÃ�ªn nhÃ� Mạc. Ä�ến nay 1532 Nguyá»�n Kim khá»�i nghÄ©a phÃ�² LÃ�ª chá»�ng Mạc, Ä�i tÃ�¬m háºu duá»� tÃ�´n của vua LÃ�ª, tÃ�¬m Ä�ược Chá»�m, mặc dầu khá»� rÃ�¡ch Ã�¡o Ã�´m, nhÆ°ng cÃ�³ khÃ� tÆ°á»�ng Ä�ế vÆ°Æ¡ng (ngÆ°á»�i ta cÃ�²n Ä�á»�n Ä�ại rằng: Chá»�m Ä�i Ä�Ã�¢u cÅ©ng cÃ�³ Ä�Ã�¡m mÃ�¢y che trÃ�ªn Ä�ầu, trá»�i Ä�ang nắng gắt cÅ©ng trá»� nÃ�ªn dÃ�¢m mÃ�¡t...) Chá»�m Ä�ược phÃ�² lÃ�ªn ngÃ�´i vua má»� Ä�ầu thá»�i LÃ�ª Trung HÆ°ng Ä�Ã�³ng Ä�Ã�´ á»� Thanh HoÃ�¡ (tức TÃ�¢y Ä�Ã�´) Ä�á»� chá»�ng vá»�i nhÃ� Mạc á»� HÃ� Ná»�i (tức Ä�Ã�´ng Ä�Ã�´).

Sau khi lÃ�ªn lÃ� m vua, khÃ�´ng cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n gần gÅ©i quần chÃ�ºng nhÆ° trÆ°á»�c, vÃ� cÅ©ng khÃ�´ng nhá»� nợ ai bao nhiÃ�ªu mÃ� trang trải nợ nần nữa, ChÃ�ºa Chá»�m (thá»±c ra lÃ� Vua Chá»�m) Ä�Ã� nh phải hạ lá»�nh Ä�Ã�ºc tháºt nhiá»�u tiá»�n, rá»�i Chá»�m Ä�i Ä�ến Ä�Ã�¢u rải tiá»�n ra Ä�ến Ä�ấy, cho cÃ�´ng chÃ�ºng ai nhanh tay, mạnh bÆ°á»�c thÃ�¬ nhặt lấy. VÃ�¬ thế nÃ�ªn má»�i cÃ�³ thÃ� nh ngữ â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��.

Ä�iá»�u 42 : Ä�ạo hiếu lÃ� gÃ�¬ ?CÃ�¡c bạn biết chữ HÃ�¡n thấy rÃ�µ: Chữ â��Hiếuâ�� lÃ� chữ viết tắt của hai chữ â��LÃ�£oâ�� á»� trÃ�ªn (lượt bá»�t phần dÆ°á»�i) vÃ� chữ â��Tá»â�� á»� dÆ°á»�i. â��Hiếuâ�� tức lÃ� má»�i quan há»� cha trÃ�ªn, con dÆ°á»�i; suy rá»�ng ra lÃ� Ä�ạo nghÄ©a của con chÃ�¡u Ä�á»�i vá»�i cha mẹ, Ã�´ng bÃ� , tá»� tiÃ�ªn.

��c b� i ��ạo hiếu� của Nhất Thanh (Tr.331 cu�n ��ất l� qu�ª th�³i�- NXB ��ng Th�¡p) c�¹ng v�i m�t s� b� i n�³i v� l� Mừng l�£o,Yến l�£o, t�´i rất nhất tr� v� kh�´ng lặp lại, ch� xin n�³i th�ªm v� i l�i.

Ä�ạo hiếu xuyÃ�ªn suá»�t trong má»�i phong tục của nhÃ�¢n dÃ�¢n ta, khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng nÃ�³i Ä�ến chữ hiếu khi viết vá»� phong tục cá»� truyá»�n của ta. Lá»� tế, lá»� tang, lá»� cÆ°á»�i, ká»� cả sinh Ä�ẻ, xÃ�¢y nhÃ� dá»±ng cá»a, há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m, viá»�c nÆ°á»�c, viá»�c lÃ� ng, thuần phong mỹ tục Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh mÃ� trong sá»� những phong tục Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, ngÃ� y nay bá»� xếp vÃ� o loại Ä�á»�i phong bại tục, ta cÅ©ng chắt lá»�c Ä�ược má»�t phần tinh hoa của Ä�ạo hiếu.

Page 33: Phong tuc vn

â��Hiếuâ�� lÃ� thiÃ�ªn kinh Ä�á»�a nghÄ©a, lÃ� gá»�c của má»�i Ä�ức tÃ�Ânh. Ca dao tục ngữ Ä�Ã�£ nÃ�³i nhiá»�u, ngay trong bÃ� i há»�c vỡ lÃ�²ng, trong â��LuÃ�¢n lÃ�½ giÃ�¡o khoa thÆ°â�� cÃ�¡c em Ä�Ã�£ hiá»�u: â��CÃ�´ng cha nhÆ° nÃ�ºi ThÃ�¡i SÆ¡n, nghÄ©a mẹ nhÆ° nÆ°á»�c trong nguá»�n chảy raâ��... Những chÃ�¢n lÃ�½ Ä�Ã�³, ai khÃ�´ng chấp nháºn, song quan niá»�m vá»� chữ â��Hiếuâ�� ngÃ� y nay cÅ©ng cÃ�³ phần khÃ�¡c thá»�i xÆ°a.

TÃ�´i khÃ�´ng dÃ�¡m lÃ�ªn mặt dạy Ä�á»�i, chá»� xin thuáºt lại má»�t buá»�i tranh luáºn trong ná»�i bá»� gia Ä�Ã�¬nh tÃ�´i:

Trư�c hết t�´i h�i� �Hiếu� l� g�¬? Ch�¡u nhanh nhảu trả l�i: �Hiếu� l� hiếu v�i d�¢n, B�¡c H� khuy�ªn� �Trung v�i nư�c, hiếu v�i d�¢n�. �� i b�¡o cũng nhắc lu�´n: � Hiếu v�i ch�¢n, tức l� c�¡n b� phải ch�m lo cho d�¢n, �ừng �n h�´i l�, �ừng h�¡ch d�ch v�i d�¢n�.

- �Vi�c hiếu� l� g�¬ ?

- �Vi�c hiếu � l� vi�c ... l� vi�c... l� vi�c c�¡n b� ch�m lo cho nh�¢n d�¢n m� kh�´ng �n của ��ºt, kh�´ng... �ến ��¢y ch�¡u l�ºng t�ºng. Thằng con �ºt t�´i trả l�i thay:

- �Vi�c hiếu� l� vi�c �ưa ��¡m ma, v�¬ h�´m trư�c, �ưa ��¡m ma xong, �´ng h� ng x�³m �ứng l�ªn cảm ơn th�¢n bằng c� hữu ��£ gi�ºp gia ��¬nh lo xong vi�c hiếu....

�ến ��¢y, �ược ch�º em t�´i phụ hoạ th�ªm:

- ChÃ�¡u nÃ�³i cÃ�³ lÃ�½ Ä�ấy anh ạ! â��Viá»�c hiếuâ�� lÃ� viá»�c Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i chết, cho nÃ�ªn ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng nÃ�³i â��Hiếuâ��, â��Há»·â��, tức lÃ� chá»� viá»�c tang, viá»�c cÆ°á»�i. NhÆ°ng chÃ�¡u ạ, viá»�c hiếu phải ba nÄ�m chứ khÃ�´ng phải Ä�Æ°a ma xong lÃ� xong Ä�Ã�¢u ! Ä�ến nhÆ° tiến sÄ© LÃ�½ Trần QuÃ�¡n, má»�t ngÆ°á»�i táºn trung táºn hiếu cuá»�i triá»�u LÃ�ª, trÆ°á»�c khi chết cÃ�²n viết Ä�Ã�´i cÃ�¢u Ä�á»�i â��Tam niÃ�ªn chi hiếu dÄ© hoÃ� n. Tháºp phần chi trung vá»� táºnâ�� (Chữ â��Hiếuâ�� 3 nÄ�m Ä�Ã�£ xong, chữ â��Trungâ�� mÆ°á»�i phần chÆ°a trá»�n).

- Hiếu ��i v�i ngư�i chết, c�²n ��i v�i ngư�i s�ng th�¬ sao? �Sự tỠnhư sự sinh� kia m� ?

- �, anh mu�n biết con anh c�³ hiếu hay kh�´ng, xin anh h�£y r�¡ng ch� sau khi anh chết sẽ r�µ. Ca dao c�³ c�¢u �Khi s�ng th�¬ chẳng cho �n. �ến khi chết xu�ng l� m v�n tế ru�i�. Th�i xưa c�²n thế nữa l� b�¢y gi�. Nhưng anh cũng �ừng lo ru�i �n hết phần, v�¬ thanh ni�ªn ng� y nay c�³ biết ��c v�n nữa ��¢u m� tế ru�i.

�ến ��¢y lại chuy�n sang mục tranh c�£i giữa t�´i v� ch�º em v� quan ni�m chữ �Hiếu� th�i xưa v� c th�i nay.

- Thá»�i nay lá»�p trẻ chẳng biết â��ChÃ�Ân chữ cÃ�¹ laoâ�� lÃ� cÃ�¡i gÃ�¬. CÃ�´ng Æ¡n mang nặng Ä�ẻ Ä�au, nuÃ�´i con khÃ�´n lá»�n tá»�n bao nhiÃ�ªu tÃ�¢m lá»±c, Ä�ến nay chÃ�ºng nÃ�³ cÃ�³ lá»�n mÃ� chẳng cÃ�³ khÃ�´n.

- T�´i ph� n n� n - ��£ thế c�²n h�n l�¡o, bư�ng b�nh...

- ��³ chẳng qua l� c�¡i m�³n nợ ��ng lần, m�¬nh nu�´i con r�i nu�´i ch�¡u cũng thế. L�p trẻ b�¢y gi� nhi�u ngư�i n�³i ngược: �Sinh ra ta, nu�´i ta l�n l�ªn, ��³ l� tr�¡ch nhi�m của c�¡c �´ng b�´ b� b�´�. C�³ �ứa c�²n tr�¡ch

Page 34: Phong tuc vn

b� mẹ: �Sao ngư�i ta �n sung mặc sư�ng, �ược chi�u chu�ng. B� m�¬nh th�¬ �Khắt khe�, �Ky bo' m� c�²n k� ơn hu�!" - Ch�º em t�´i k� th�ªm.

Ä�á»�i vá»�i những Ã�´ng bá»� bÃ� mẹ cÃ�³ những Ä�ứa con nhÆ° váºy, quả tháºt lÃ� bất hạnh, song cÅ©ng phải khẳng Ä�á»�nh sá»� ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ rất Ã�Ât, vả lại khi Ä�ến tuá»�i trÆ°á»�ng thÃ� nh, Ä�ược tiếp thu sá»± giÃ�¡o dục của gia Ä�Ã�¬nh, nhÃ� trÆ°á»�ng, xÃ�£ há»�i vÃ� qua khảo nghiá»�m thá»±c tế của cuá»�c Ä�á»�i, chÃ�ºng sẽ thay Ä�á»�i tÃ�Ânh tÃ�¬nh. Bá»� mẹ bao giá»� cÅ©ng sẵn sÃ� ng tha thứ, nÆ°á»�c mắt chảy xuÃ�´i lÃ� lẽ thÆ°á»�ng tÃ�¬nh.

B� n �ến c�¢u ca dao: �C�¡ kh�´ng �n mu�i c�¡ ươn, con c�£i cha mẹ tr�m �ư�ng con hư�, r�i �Trứng kh�´n hơn v�t�... �ược d�p, con cả t�´i xen v� o:

- Con xin ph�©p cha mẹ v� ch�º, con c�£i cha mẹ kh�´ng phải tr�m phần tr�m con hư cả. Nếu cha mẹ nghĩ sai l� m sai, con can ng�n th�¬ ��³ c�³ phải l� bất hiếu ��¢u!

Ã�â��ng chÃ�º gáºt gÃ�¹ tÃ�¡n thÃ� nh:

- ChÃ�¡u nÃ�³i cÃ�³ lÃ�½. CÃ�¢u â��Con cÃ�£i cha mẹ trÄ�m phần con hÆ°â�� chá»� Ä�Ã�ºng khi Ä�ứa con cÃ�²n thÆ¡ ấu, chứ khi Ä�Ã�£ trÆ°á»�ng thÃ� nh cÃ�³ nhiá»�u cÃ�´ cáºu cÃ�²n khÃ�´n hÆ¡n cha mẹ. â��Con hÆ¡n lÃ� nhÃ� cÃ�³ phÃ�ºcâ�� mÃ� ! Thá»�i Ä�ại ngÃ� y nay, khoa há»�c kỹ thuáºt tiến vÃ�¹n vụt, tÆ° duy chÃ�Ânh trá»�, kinh tế bÃ�¢y giá»� cÅ©ng Ä�á»�i má»�i mÃ� cÃ�¡nh giÃ� chÃ�ºng ta thÆ°á»�ng hay thủ cá»±u, bảo thủ cá»� chấp. Ã�â��u cÅ©ng lÃ� mÃ�¢u thuẫn giữa hai thế há»�...

- Theo ch�º, c�¢u tục ngữ �C�³ con t�i s�ng, kh�´ng c�³ con t�i chết� c�³ ��ºng kh�´ng ?

- Ä�Ã�ºng thá»�i xÆ°a nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�Ã�ºng thá»�i nay. Thá»�i xÆ°a cÃ�³ cÃ�¢u â��Bất hiếu hữu tam, vÃ�´ háºu vi Ä�ạiâ�� (cÃ�³ 3 Ä�iá»�u bất hiếu vá»�i cha mẹ, trong Ä�Ã�³ khÃ�´ng cÃ�³ con lÃ� Ä�iá»�u nặng nhất). Cha mẹ Ã�´ng bÃ� tuy Ä�Ã�£ qua Ä�á»�i nhÆ°ng khÃ�´ng cÃ�²n sá»�ng trong ta, nếu ta khÃ�´ng cÃ�³ con thÃ�¬ sau khi ta chết, ta cÅ©ng lÃ� m tiÃ�ªu tan ná»�t giÃ�²ng mÃ�¡u của bao Ä�á»�i tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng cha lÆ°u lại. NhÆ°ng cÃ�²n tá»�i sá»�ng thÃ�¬ sao ? CÃ�³ Ã�Ât ngÆ°á»�i cho rằng nuÃ�´i con chẳng qua chá»� mang thÃ�ªm tá»�i vạ. Ä�Ã�£ váºy sao nhiá»�u ngÆ°á»�i ghÃ�©t con lại thÆ°Æ¡ng chÃ�¡u. CÃ�³ lẽ há»� nghÄ© rằng chon há»� Ä�Ã�£ khÃ�´ng ná»�i Ä�ược nghiá»�p cha Ã�´ng thÃ�¬ hy vá»�ng chÃ�¡u mÃ�¬nh sẽ ná»�i.

Trong cuá»�n â��Má»�t nghÃ�¬n lẻ má»�t Ä�Ã�ªmâ�� má»�t nhÃ� thÃ�´ng thÃ�¡i Ä�Ã�£ trả lá»�i Ä�Ã�¡m Ä�Ã�´ng: â��Ná»�i khá»� nhất vÃ� dai dẳng nhất trÃ�ªn Ä�á»�i lÃ� cÃ�³ Ä�ứa con hÆ°â��. NhÆ°ng cÃ�²n má»�t mặt khÃ�¡c, mÃ� lÃ� mặt tÃ�Âch cá»±c vÃ� phá»� biến â��Con khÃ�´n ná»� mặt mẹ chaâ�� â��Má»�t con má»�t củaâ��, cÃ�³ ai từ. Gặp nhau ngÆ°á»�i ta há»�i thÄ�m nhau: â��Mấy trai mÃ�¡y gÃ�¡i rá»�i ?â��, chứ cÃ�³ há»�i: â��Mấy của rá»�i ?â��Ä�Ã�¢u. CÃ�²n nhÆ° cÃ�¢u â��Trẻ cáºy cha, giÃ� cáºy conâ�� ngÃ� y nay liá»�n cÃ�²n Ä�Ã�ºng khÃ�´ng ?

NhÃ�¢n nhắc Ä�ến những gÆ°Æ¡ng hiếu kÃ�Ânh thá»�i xÆ°a Ä�ược nhÃ� vua ban biá»�n vÃ� ng nhÆ° thá»�i vua LÃ�ª Huyá»�n TÃ�´ng cÃ�¡ch Ä�Ã�¢y gần ba trÄ�m nÄ�m (1663-1671), ban biá»�n Ä�á»� vá»�i bá»�n chữ vÃ� ng â��Hiếu hạnh khả phongâ�� nhÆ° thá»�i vua HÃ� m Nghi cÃ�¡ch Ä�Ã�¢y hÆ¡n má»�t trÄ�m nÄ�m (1885-1888) chÃ�º em tÃ�´i thắc mắc cÃ�³ tÃ�Ânh chất gợi Ã�½: â��Thá»�i nay thiếu gÃ�¬ gÆ°Æ¡ng hiếu kinh sao từ trung Æ°Æ¡ng Ä�ến Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng chÆ°a thấy cÃ�³ hÃ�¬nh thức khen thÆ°á»�ng biá»�u dÆ°Æ¡ng gÃ�¬ ?. Trong quyá»�n â��Nhá»� tháºp tứ hiếuâ�� cÃ�³ Lục TÃ�Âch ngÆ°á»�i quáºn Cá»u ChÃ�¢n má»�i 6 tuá»�i Ä�ến nhÃ� há»� ViÃ�ªn Ä�n

Page 35: Phong tuc vn

tiá»�c xong dấu quả quÃ�½t mang vá»� cho mẹ Quáºn Cá»u ChÃ�¢n lÃ� Ä�ất Thanh HoÃ�¡ ngÃ� y nay. Lục TÃ�Âch cÅ©ng Ä�ược liá»�t trong sá»� â��Thảo hai mÆ°Æ¡i bá»�n, thÆ¡m nghÃ�¬n muÃ�´n thu", sao trong sá» sÃ�¡ch ta, khÃ�´ng thấy nÃ�³i Ä�ến.

Ã�â��ng chÃ�º vừa dứt lá»�i, cáºu con trai thứ của tÃ�´i xen ngay :

- TÆ°á»�ng ai ná»�i danh, chứ nhÆ° Lục TÃ�Âch giấy quÃ�½t vá»� cho mẹ cÅ©ng Ä�Æ°a vÃ� o sá» sÃ�¡ch, thÃ�¬ á»� nÆ°á»�c ta giấy má»±c Ä�Ã�¢u mÃ� thá»�ng kÃ�ª cho hết, á»� má»�t vÃ�¹ng cÅ©ng Ä�ến hÃ� ng ngÃ� y hÃ� ng váºn ngÆ°á»�i. Ngay nhÆ° chÃ�¡u Ä�Ã�¢y, lÃ�ºc nhá»� cÃ�¹ng Ä�i Ä�n giá»� vá»�i chÃ�º á»� nhÃ� thá»� há»�, hẳn chÃ� cÃ�²n nhá»�, lÃ�ºc Ä�Ã�³ chÃ�¡u má»�i bá»�n, nÄ�m tuá»�i, chÃ�¡u cÃ�²n nhá»� chÃ�º xÃ�© sẵn cho chÃ�¡u má»�t tÃ� i lÃ�¡ chuá»�i trÆ°á»�c khi Ä�n cá»�, thế rá»�i phần giÃ�², phần nÃ�ªm, chả, xÃ�´i, hoa quả của chÃ�¡u, chÃ�¡u Ä�á»�u gÃ�³i cả lại mang vá»� phần mẹ, phần em, mặc dầu chÃ�¡u rất thÃ�¨m, chÃ�¡u hÆ¡n hẳn Lục TÃ�Âch chứ chÃ�º!

Nghe con nhắc lại chuyá»�n cÅ©, vợ tÃ�´i nhoẻn miá»�ng cÆ°á»�i gáºt Ä�ầu tÃ�¡n thÆ°á»�ng. TÃ�´i liếc thấy vợ tÃ�´i cÃ�²n rÆ¡m rá»�m nÆ°á»�c mắt vÃ�¬ cảm Ä�á»�ng.

Cáºu con thứ của tÃ�´i, bá»�ng quay lại phÃ�Âa chÃ�º, Ä�á»�t ngá»�t há»�i:

- Vua ban bằng 'Hiếu hạnh� g�¬ g�¬ ��³ c�³ ��ºng ��i tượng kh�´ng ch�º ? Hay lại nghe dư�i t�¢u b�¡o l�ªn, ch� phong cho b�n lắm ti�n, kh�©o n�nh, �� �ược �n khao cho to ? Ch�º ạ, ng� y xưa c�¡c cụ ng�c lắm� ��ức �ại th�¡nh h� Ngu vua Thuấn� th�¬ ��ºng l� kh�´ng kh�´n: hiếu v�i cha mẹ ��£ �� nh m�t nhẽ, chứ v�i mụ g�¬ ghẻ cay nghi�t như ki�u mẹ con C�¡m, gặp phải ch�¡u th�¬ �n ��¡m chứ �ừng h�²ng �Tr�m cay �ắng m�t ni�m ngon ng�t�. ��i nh� ai, c�³ ngư�i ch�´n con nu�´i mẹ như H�¡n Qu�¡ch Cự m� cũng �ược �Thơm ngh�¬n mu�´n thu�. ��¡ng l�½ ra tri�u ��¬nh phải ngi�ªm tr� t�i giết ngư�i, hơn nữa lại l� t�i giết hại trẻ con.

Cu�i c�¹ng ch�º em t�´i quay sang h�i t�´i:

- Theo Ã�½ anh, thế nÃ� o lÃ� â��CÃ�³ hiếuâ��, thế nÃ� o lÃ� â��Bất hiếuâ��. Giữa hai Ä�ứa con, anh chá»�n Ä�ứa nÃ� o, má»�t nhÆ° chÃ�¡u Ä�Ã�¢y: Con nhÃ� nghÃ�¨o, má»�i 4, 5 tuá»�i Ä�Ã�£ biết giÃ� nh phần ngon vá»� biếu mẹ, má»�t lÃ� Ä�Æ°a giÃ� u sang, khÃ�´ng Ä�Ã�ºng ngÃ� y giá»� cha cÅ©ng lấy cá»� bá»�a ra ngÃ� y giá»�, cá»� bÃ� n linh Ä�Ã�¬nh Ä�á»� khoản Ä�Ã�£i, cầu cạnh những kẻ cao sang, lmÃ� ra vẻ ngÆ°á»�i con chÃ� hiếu, trong khi Ä�Ã�³ thÃ�¬ hắt hủi ngÆ°á»�i mẹ quÃ�ª mÃ�¹a, lam lÅ© nghÃ�¨o hÃ�¨n nhÆ° trong chuyá»�n â��BÃ�¡o hiếu chaâ�� của Nguyá»�n CÃ�´ng Hoan. Thế nÃ� o, giữa â��Lục TÃ�Âch nhÃ� taâ�� mặc dầu cÃ�³ lÃ�ºc cÃ�²n há»�n lÃ�¡o bÆ°á»�ng bá»�nh vÃ� nhÃ�¢n váºt â��Chủ hÃ�£ng Ã�´ tÃ�´ con cá»�pâ�� của Nguyá»�n CÃ�´ng Hoan, anh chá»�n Ä�ứa nÃ� o?

Dư�ng như �� tr�¡nh dung dưỡng cho những �i�u kh�´ng phải, ch�º em t�´i quay lại, nh� nhẹ bảo ch�¡u:

- ChÃ�¡u ạ, chÃ�¡u cÃ�³ thá»� tranh luáºn vá»�i cha mẹ nhÆ°ng phải lá»� Ä�á»�, từ tá»�n, phải biết lá»±a lá»�i, chá»�n lÃ�ºc, tuyá»�t Ä�á»�i khÃ�´ng Ä�ược cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� nÃ�³ng nảy, cÃ�¡u gắt, há»�n lÃ�¡o, nhất lÃ� khi cÃ�³ khÃ�¡ch, khi ra Ä�Æ°á»�ng, giữa cÃ�´ng chÃ�ºng, hoặc trÆ°á»�c mặt vợ con, Ä�ừng Ä�á»� Ã�´ng bÃ� trÃ�ªn bÃ� n thá»� quá»� mắng bá»� mẹ chÃ�¡u rằng khÃ�´ng biết dạy con; Ä�ừng Ä�á»� vợ con chÃ�¡u, em Ã�ºt chÃ�¡u khinh nhá»�n bá»� mẹ chÃ�¡u, tất nhiÃ�ªn cÅ©ng khinh nhá»�n cả chÃ�¡u. Sau nÃ� y chÃ�¡u sẽ rÃ�µ: cÃ�³

Page 36: Phong tuc vn

nu�´i con m�i biết l�²ng cha mẹ.

Từ n�£y �ến gi� nh� t�´i ch� ng�i nghe, b�¢y gi� m�i l�ªn tiếng: �Nghe cha con, ch�º ch�¡u nh� �´ng n�³i th�¬ ai cũng c�³ l�½ �!

Xin mượn c�¢u ��³ l� m c�¢u kết cho b� i n� y.

Ä�iá»�u 43 : Tục khao lÃ�£oBÃ�¢y giá»� Ä�ến báºc Ä�n dÆ°ng nhá»�,

CÃ�³ rượu thÃ�¬ Ã�´ng chá»�ng gáºy ra.

(Nguy�n Khuyến)

LÃ�ªn lÃ�£o cÅ©ng phải khao. â��Khao lÃ�£oâ�� khÃ�´ng khÃ�³ khÄ�n nhÆ° khao vá»� thứ Ä�Ã�¬nh trung. Lo Ä�ủ lá»� lÃ� Ä�ược, cÃ�³ má»�i thÃ�¬ má»�i phe giÃ�¡p hay thÃ�´n xÃ�³m khắc Ä�ến, vÃ�¬ lÃ�ªn lÃ�£o lÃ� quyá»�n Ä�Æ°Æ¡ng nhiÃ�ªn khÃ�´ng phải cáºu cạnh.

Những nhÃ� giÃ� u cÃ�³ thÆ°á»�ng nhÃ�¢n dá»�p bÃ� y tiá»�c mừng thá»� tế lá»�, Ä�n uá»�ng linh Ä�Ã�¬nh. Tế sá»�ng cha mẹ, cÃ�³ vÄ�n chÃ�ºc thá»� vá»�i ban tÆ° vÄ�n hÃ� nh lá»� trợ tế. Cha mẹ ngá»�i phÃ�Âa trong, con trÃ�¡i, gÃ�¡i, dÃ�¢u, rá»�, chÃ�¡u chắt, phÃ�¢n thứ báºc trÃ�ªn dÆ°á»�i Ä�ứng hai bÃ�ªn, nam bÃ�ªn trÃ�¡i, nữ bÃ�ªn phải, lÃ� m lá»� tế ba tuần rượu, cÃ�³ tấu nhạc trá»�ng thá»� , vui vẻ. Tế sá»�ng cha mẹ má»�i lần hai lạy, khÃ�¡c tế thần, tế tá»� má»�i lần bá»�n lạy. á»� Ä�ất vÄ�n váºt, bÃ� i vÄ�n tế chÃ�ºc thá»� thÆ°á»�ng lÃ� cả má»�t cÃ�´ng trÃ�¬nh bÃ�ºt má»±c, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i trong vÃ�¹ng nÃ�´ nức Ä�ến xem tế vÃ� nghe Ä�á»�c vÄ�n.

C�³ ��¡m mừng th� m�i b� con h� h� ng l� ng t�ng, ti�c t�¹ng h�¡t xư�ng hai ba b�n ng� y.

�Ph�º qu�½ sinh l� nghĩa�, c�³ nhi�u nh� l� m l� mừng th� cha mẹ l�ªn l�£o 70,80,90 tu�i...Kh�´ng phải tục l� bắt bu�c, gi� u c�³ b� y ra thết ��£i m�i m�i ngư�i �ến chia vui v�i m�¬nh, ��ng th�i l� m vui l�²ng cha mẹ, tư�ng cũng l� m�t tục hay, c�³ th� khiến cho những kẻ nhẹ t�¬nh hiếu thảo, kh�´ng lo phụng dưỡng cha mẹ cho �ược tu�i th� như ngư�i, phải lấy l� m suy nghĩ v� h� thẹn.

�i�u 44 : Yến l�£o�Yến� l� ti�c rượu. Nhi�u l� ng c�³ tục yến l�£o, h� ng n�m hay hai ba n�m m�t lần, thết ti�c mừng th� c�¡c quan l�£o. C�³ th� n�³i ��¢y l� m�t th�nh �i�n th�i th�¡i b�¬nh, kh�´ng phải l� m�t hủ tục ��£ g�¢y n�ªn nhi�u t� �oan như tục ng�´i thứ hương ẩm. �S�ng l�¢u l�ªn l�£o l� ng�, tự nhi�ªn c�³ vinh dự tu�i th�, kh�´ng phải tranh d� nh m�i c�³, chẳng phải c�³ ti�n m� mua �ược, c�³ quy�n thế m� tạo n�ªn �ược.

M�i n�m cứ �ến d�p l� ng m� h�i hoặc ng� y �ại l� c�³ ��nh kỳ, c�¡c quan l�£o tụ h�i � ch�¹a hay nơi c�´ng qu�¡n hay m�t �ương cai, l� ng �em c� quạt v�i phư�ng b�¡t �¢m �ến rư�c ra ��¬nh. Những l� ng tr�¹ ph�º thư�ng sắm �ủ v�µng l�ng rư�c l�£o, l�£o 100 tu�i �i v�µng �i�u che b�n l�ng xanh, l�£o 90 tu�i �i v�µng �i�u hai l�ng xanh, l�£o 80 tu�i v�ng xanh (��²n cong) m�t l�ng, l�£o 70 v�µng xanh (��²n �ng) m�t l�ng. Trai tr�¡ng cầm c� khi�ªng v�µng ��u n�³n dấu �¡o nẹp. ��¡m rư�c rất tr�ng th�.

Tại Ä�Ã�¬nh lÃ� ng, nÆ¡i giữa thiết láºp bÃ� n thá»� tiÃ�ªn lÃ�£o, cÃ�¡c quan lÃ�£o ngá»�i hai giÂan bÃ�ªn theo thứ báºc tuá»�i, cÃ�³ lÃ� ng

Page 37: Phong tuc vn

yến cả lÃ�£o bÃ� thÃ�¬ giÂan trÃ�¡i lÃ�£o Ã�´ng ngá»�i, giÂan bÃ�ªn phải lÃ�£o bÃ� ngá»�i.

Tuỳ theo lá»� lÃ� ng, cÃ�³ nÆ¡i lÃ�£o 90 tuá»�i hoặc lá»�n hÆ¡n nữa ngá»�i má»�t mÃ�¬nh chiếu nhất, cÃ�³ nÆ¡i chÆ°a Ä�ến 60 tuá»�i Ä�Ã�£ lÃ� báºc cao niÃ�ªn nhất, cÅ©ng ngá»�i má»�t mÃ�¬nh chiếu nhất.

Tế l�£o cũng �ủ nghi thức như tế thần, ba tuần rượu v�i v�n tế ti�ªn l�£o, v�n ch�ºc th� quan l�£o, c�³ ban tư v�n h� nh l�, phư�ng b�¡t �¢m tấu nhạc.

L�ºc tế, quan l�£o ng�i trư�c những m�¢m c� �ặt giữa chiếu, ch� u�ng rượu su�´ng kh�´ng �n, l� thủ �½ trang nh�£, tr�nh tr�ng ��i v�i d�¢n l� ng, ng�i chứng kiến cu�c l� di�n h� nh v� ch�m ch�º nghe v�n tế, v�n ch�ºc th�. Những m�¢m c� kia sẽ �ược mang �ến từng nh� biếu c�¡c cụ.

Cá»� yến lÃ�£o thÆ°á»�ng lÃ� rất thá»�nh háºu cả vá»� phẩm lẫn lượng, cÃ�³ nÆ¡i má»�i cá»� hai bÃ�¡nh dÃ� y, hai bÃ�¡nh chÆ°ng vá»�i những mÃ�³n giÃ�², nem vÃ� nhiá»�u thứ bÃ�¡nh khÃ�¡c lÃ� m rất cÃ�´ng phu.

Chiếu nhất, má»�t cụ ngá»�i thÃ�¬ Ä�ược biếu cả má»�t cá»� gá»�i lÃ� cá»� má»�t, chiếu nhÃ�¬, hai cụ ngá»�i lÃ� cá»� Ä�Ã�´i thÃ�¬ Ä�ược biếu má»�i cụ má»�t ná»a cá»�, những cá»� dÆ°á»�i lÃ� Ä�á»�ng hạng cứ bá»�n cụ má»�t cá»�.

Từ ng� n xưa, những khi c�³ vi�c l� ng, kh�´ng h� c�³ b�³ng phụ nữ nơi ��¬nh trung. Ng� y yến, sự hi�n di�n của c�¡c l�£o b� �em lại cho d�¢n l� ng m�t cảm gi�¡c �ặc bi�t vui v� �ầm ấm.

Mỹ tục yến lÃ�£o lÃ� do Ä�ạo hiếu mÃ� ra, má»�t Ä�ặc tÃ�Ânh dÃ�¢n tá»�c, cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a rất trá»�ng háºu, trẻ vui Ä�ạo trẻ, giÃ� vui tuá»�i giÃ� , trÃ�¡i ngược hẳn vá»�i cÃ�¡i thảm cảnh á»� mấy nÆ°á»�c vÄ�n minh cÆ°á»�ng thá»�nh cứ Ä�ến tuá»�i giÃ� lÃ� bá»� liá»�t vÃ� o hạng ngÆ°á»�i vÃ�´ dụng, Ä�n hại xÃ�£ há»�i, con chÃ�¡u Ã�Ât chÄ�m nom, ngÆ°á»�i Ä�á»�i lạnh nhạt.

L�ºc v�£n ni�ªn, t�³c bạc da m�i, v�i cu�c s�ng bu�n tẻ nơi th�´n d�£ n�m th�¡ng tr�´i, c�¡c cụ hẳn cũng cảm thấy sung sư�ng ��£ �ược cả l� ng t� t�¬nh qu�½ tr�ng, qu�½ tr�ng rất mực trong cu�c rư�c ��³n những bu�i yến ẩm, con ch�¡u c�¡c cụ th�¬ �ược h�£nh di�n l� gia ��¬nh c�³ ph�ºc m�i �ược tu�i th�, cho n�ªn nhi�u nh� , d�¹ ng�¨o cũng r�¡ng may sắm cho �´ng b� �i dự yến.

Cụ thÃ�¬ mÅ© ni nhung Ä�en, Ã�¡o vÃ�³c Ä�ại há»�ng, cụ thÃ�¬ khÄ�n nhiá»�u tam giÂang, giầy vÄ�n hÃ� i, cụ thÃ�¬ Ã�¡o Ä�oạn huyá»�n quần lụa bạch, cÃ�³ những cụ nhÃ� bần hÃ� n, quanh nÄ�m quần nÃ�¢u Ã�¡o vải lÃ�ºc nÃ� y cÅ©ng quần chÃ�ºc bÃ�¢u, Ã�¡o the thÃ�¢m, Ã�¡o lÃ�¡ng chÃ�©o go, dÃ�©p má»�i thay quai... Y phục tuỳ hoÃ� n cảnh má»�i nhÃ� , khÃ�´ng cÃ�³ lá»� Ä�á»�nh nÃ� o, chá»� trừ mÃ� u vÃ� ng của nhÃ� vua, quan dÃ�¢n Ä�á»�u khÃ�´ng Ä�ược mặc

Trư�c ngực, dư�i v�²ng d�¢y thao qu� ng c� l� t�ºi gấm m� u lam, m� u huy�n �ựng trầu, thu�c, c�i, ch� y...

Ä�Ã�¡m rÆ°á»�c quan lÃ�£o, y phục mÃ� u sắc nhÆ° váºy vá»�i vÃ�µng lá»�ng...Ä�iá»�u 45 : Tại sao những nÄ�m gần Ä�Ã�¢y cÃ�³ phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»� ?

Từ n�m 1975 lại nay, nhất l� những n�m gần ��¢y. Từ Bắc

Page 38: Phong tuc vn

chÃ� Nam Ä�á»�u cÃ�³ phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»�, vá»�i ná»�i dung: Diá»�n dá»�ch, biÃ�ªn soạn, phá»� biến gia phả, sá»a sang tÃ�´n tạo tá»� má»�, từ Ä�Æ°á»�ng tá»� chức tế tá»±, giá»� tá»� hÃ� ng nÄ�m vÃ� gắn bÃ�³ tÃ�¬nh cảm gia tá»�c hÆ¡n trÆ°á»�c. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t phong trÃ� o tá»± phÃ�¡t, chÆ°a cÃ�³ má»�t vÄ�n bản chá»� thá»� nÃ� o của cÆ¡ quan trung Æ°Æ¡ng Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, hay ngÃ� nh vÄ�n hoÃ�¡ cÃ�³ hÆ°á»�ng dẫn khuyá»�n khÃ�Âch. Váºy nhÃ�¢n tá»� nÃ� o chá»� Ä�ạo, thÃ�ºc Ä�ẩy phong trÃ� o lan rá»�ng nhanh nhÆ° váºy ?

Ä�Ã�¢y lÃ� quy luáºt phÃ�¡t triến xÃ�£ há»�i khÃ�¡ch quan.

Trong thá»�i kỳ khÃ�¡ng chiến. Má»�i ngÆ°á»�i dÃ�¢n, trÃ�ªn cÆ°Æ¡ng vá»� của mÃ�¬nh Ä�á»�u phải dá»�n toÃ� n bá»� tÃ�¢m sức vÃ� o sá»± nghiá»�p bảo vá»� Tá»� Quá»�c, má»�i ngÆ°á»�i khi Ä�Ã�³ cÃ�²n phải lo những vấn Ä�á»� bức xÃ�ºc nhất : Ä�n á»�, sá»�ng chết ... vÃ� những viá»�c khÃ�´ng thá»� Ä�Ã�¬nh hoÃ�£n Ä�ược. Sau khi hoÃ� bÃ�¬nh, cuá»�c sá»�ng váºt chất Ä�Ã�£ tÆ°Æ¡ng Ä�á»�i á»�n Ä�á»�nh thÃ�¬ nhu cầu vá»� Ä�á»�i sá»�ng tinh thần vÄ�n hoÃ�¡ lại ná»�i lÃ�ªn. Viá»�c Ä�i lại, thÄ�m viếng nhau trong gia Ä�Ã�¬nh há»� hÃ� ng thÃ�¢n thuá»�c, viá»�c củng cá»�, gắn bÃ�³ má»�i quÃ�¢n há»� gia tá»�c, viá»�c thá»� phụng tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ từ ngÃ� n xÆ°a Ä�ẵ trá»� thÃ� nh tÃ�¢m linh của má»�i ngÆ°á»�i. Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t lÄ©nh vá»±c quan trá»�ng trong Ä�á»�i sá»�ng vÄ�n hoÃ�¡ vÃ� tÆ° tÆ°á»�ng.

DÆ°á»�i bất kỳ xÃ�£ há»�i nÃ� o, dÃ�¹ xu hÆ°á»�ng chÃ�Ânh trá»�, tÃ�Ân ngưỡng tÃ�´n giÃ�¡o khÃ�¡c nhau, tÃ�¬nh cảm gia Ä�Ã�¬nh vẫn váºy. TÄ©nh gia tá»�c lÃ� khÃ�¡i niá»�m má»� rá»�ng của tÃ�¬nh gia Ä�Ã�¬nh, mÃ�¡u thoảng hÆ¡n nÆ°á»�c lÃ�£. Ä�Ã�³ lÃ� tÃ�¬nh cảm tá»± nhiÃ�ªn má»�i ngÆ°á»�i Ä�á»�u thừa nháºn .

VÃ�¬ váºy. KhÃ�´i phục viá»�c há»� lÃ� viá»�c lÃ� m hợp vá»�i tÃ�¢m tÆ°...Ä�iá»�u 46 : Quan há»� giữa há»� hÃ� ng vÃ� lÃ� ng xÃ�£ nhÆ° thế nÃ� o ?

Phục h�i vi�c h� lợi hay hại ?

Phục há»�i viá»�c há»� lÃ� má»�t cÃ�¡ch Ä�Ã�ºng Ä�ắn, vÃ�´ tÆ°, tức lÃ� phÃ�¡t huy Ä�ược thuần phong mỹ tục. Nếu cÃ�¡n bá»� cÆ¡ sá»� biết khÃ�©o lÃ�©o váºn dụng Ä�Æ°á»�ng lá»�i, loại trừ Ä�ược 3 chiá»�u hÆ°á»�ng tiÃ�ªu cá»±c sau Ä�Ã�¢y thÃ�¬ cÃ� ng cÃ�³ nhiá»�u dÃ�²ng há»� vững mạnh cÃ� ng cÃ�³ lợi cho phong trÃ� o chung:

â�¢ Ng�n ngừa m�t s� phần tỠlợi dụng t�¬nh cảm h� h� ng th�¢n thu�c �� k�©o b�¨, k�©o c�¡nh.

ââ�¬Â¢ Phục há»�i viá»�c há»�, Ä�á»�ng thá»�i nhÃ�¢n Ä�Ã�³ phục há»�i luÃ�´n cả những thủ tục, mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan.

ââ�¬Â¢ Dá»±a vÃ� o thế cÃ�³ ngÆ°á»�i nhÃ� , ngÆ°á»�i trong há»� cÃ�³ chức cÃ�³ quyá»�n Ä�á»� bÃ�³p mÃ�©o luáºt phÃ�¡p, lÃ� m Ä�n sai trÃ�¡i.

NgoÃ� i ra, nếu tá»� chức há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m khÃ�´ng Ä�Ã�ºng lÃ�ºc, Ä�Ã�ºng chá»� gÃ�¢y lÃ�£ng phÃ�Â, nhiá»�u thÃ�¬ giá»� vÃ� tiá»�n của, ảnh hÆ°á»�ng Ä�ến cÃ�´ng viá»�c, thá»�i vụ sản xuất, thÃ�¬ nÃ�ªn khÃ�©o lÃ�©o hÆ°á»�ng dẫn hạn chế mặt tiÃ�ªu cá»±c.

H� h� ng th� nh �ạt th�¬ l� ng x�£ ph�n vinh .

TrÆ°á»�c CÃ�¡ch Mạng ThÃ�¡ng TÃ�¡m, bá»� mÃ�¡y hÆ°Æ¡ng lÃ�½ cÃ�³ quyá»�n Ä�iá»�u hÃ� nh những cÃ�´ng viá»�c vá»� hÃ� nh chÃ�Ânh, phÃ�¡p lÃ�½, tráºt tá»± trá»� an, cÃ�²n những viá»�c xÃ�¢y dá»±ng nÃ�´ng thÃ�´n, chấn hÆ°ng phong hoÃ�¡ nhÆ° lÃ� m Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡, Ä�Ã� o giếng, sá»a sang Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, há»�i hÃ�¨ ... há»�i Ä�á»�ng hÃ� o mục muá»�n huy Ä�á»�ng cÃ�´ng

Page 39: Phong tuc vn

sức, tiá»�n của của dÃ�¢n phải dá»±a vÃ� o cÃ�¡c há»�, nÃ�ªn má»�i xÃ�£, thÃ�´n cÃ�³ má»�t Há»�i Ä�á»�ng tá»�c biá»�u bao gá»�m những ngÆ°á»�i cÃ�³ vai vế trong cÃ�¡c há»�. Chá»� những vá»� Ä�Ã�³ má»�i cÃ�³ khả nÄ�ng váºn Ä�á»�ng con chÃ�¡u trong cÃ�¡c há»� ra lÃ� ng xÃ�£ lÃ� m những viá»�c cÃ�´ng Ã�Âch.

Phục h�i vi�c h�, nếu �ược hư�ng dẫn ��ºng �ắn sẽ c�³ lợi nhi�u mặt ��i v�i phong tr� o ��a phương:

â�¢ Phục h�i lu�¢n l�½, �ạo �ức kỷ cương x�£ h�i, x�¢y dựng nếp s�ng v�n minh, gia ��¬nh v�n ho�¡ m�i.

â�¢ G�³p phần trong vi�c gi�¡o dục tư tư�ng cha mẹ hi�n từ, con trung hiếu, ch�¡u thảo hi�n, nu�´i con khoẻ, dạy con ngoan.

ââ�¬Â¢ Váºn dụng kinh nghiá»�m của cÃ�¡c há»� thá»�i xÆ°a, cÃ�³ Ä�ặt binh Ä�iá»�n, há»�c Ä�iá»�n, tá»� chức lá»� há»�, há»�i tÆ°Æ¡ng tế. Váºn Ä�á»�ng Ä�ặt cÃ�¡c giải thÆ°á»�ng cho con chÃ�¡u trong há»� há»�c khá»�i, lÃ�ªn lá»�p, lÃ�ªn cấp, hoÃ� n thÃ� nh nghÄ©a vụ quÃ�¢n sá»±, nÃ�ªu cao Ã�½ thức tÃ�´n trá»�ng ngÆ°á»�i giÃ� , thÆ°Æ¡ng yÃ�ªu giÃ�ºp Ä�ỡ ngÆ°á»�i cÆ¡ nhỡ, á»�m Ä�au, tÃ� n táºt ...

â�¢ Nếu kh�©o t� chức, c�¡c h� c�²n c�³ th� c�³ tủ s�¡ch, c�¢u lạc b� v�n ho�¡ ...

Ä�iá»�u 47 : Ruá»�ng Ã�« hÆ°Æ¡ng há»�a Ã�» cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a gÃ�¬ ?â��Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả â�� lÃ� ruá»�ng dÃ� nh riÃ�ªng giÂao cho tá»�c trÆ°á»�ng lo viá»�c phụng thá»� hÆ°Æ¡ng khÃ�³i cho cha Ã�´ng, tá»� tiÃ�ªn. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả lÆ°u truyá»�n từ Ä�á»�i nÃ� y sang Ä�á»�i khÃ�¡c. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả khÃ�´ng Ä�ược chia, khÃ�´ng Ä�ược bÃ�¡n. Luáºt phong kiến cấm bÃ�¡n ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả. Chừng nÃ� o cÃ�¡nh cá»a trÆ°á»�ng khÃ�´ng cÃ�²n ngÆ°á»�i ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng hoặc Ä�i biá»�t xứ xa quÃ�ª, há»� khuyết tá»�c trÆ°á»�ng thÃ�¬ ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng hoặc Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng của cÃ�¡nh hai lÃ�ªn thay, tiếp tục hÆ°á»�ng ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả vÃ� lo viá»�c giá»� tết hÆ°Æ¡ng khÃ�³i. Chừng nÃ� o toÃ� n bá»� con chÃ�¡u trong há»� Ä�á»�u phiÃ�ªu cÆ° bạt quÃ�¡n ( con gÃ�¡i khÃ�´ng Ä�ược tÃ�Ânh Ä�ến ) thÃ�¬ ngÆ°á»�i cuá»�i cÃ�¹ng Ä�ang hÆ°á»�ng hÆ°Æ¡ng hoả nếu cÃ�³ khÃ�³ khÄ�n Ä�ặc biá»�t lÃ� m Ä�Æ¡n xin bÃ�¡n, lÃ�½ trÆ°á»�ng nÃ� o lÃ� m sai luáºt lá»� trÃ�ªn sẽ bá»� quan xá» phạt, nếu trong há»� cÃ�³ ngÆ°á»�i thÆ°a kiá»�n.

V�¬ c�³ ru�ng hương h�a n�ªn vi�c tế tự �ược duy tr�¬ b�n...�i�u 48 : Vai tr�² của t�c trư�ng xưa v� nay

NgÃ� y xÆ°a viá»�c há»� lÃ� cứ vÃ� o tá»�c trÆ°á»�ng. Há»� lá»�n cÃ�³ tá»�c trÆ°á»�ng há»� lá»�n; cÃ�¡c chi cÃ�³ trÆ°á»�ng chi . Tá»�c trÆ°á»�ng cÃ�³ quyá»�n lợi, nghÄ©a vụ rÃ�µ rÃ� ng. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả vÃ� tá»± Ä�iá»�n cÃ�³ nhiá»�u thÃ�¬ lá»� to, nhÃ� thá»� há»� lá»�n, tế khÃ� Ä�ầy Ä�ủ vÃ� ngược lại. Khi vÃ� o tế lá»�, tá»�c trÆ°á»�ng Ä�ầu cÃ�²n trẻ tuá»�i vẫn lÃ� chủ tế, cÃ�¡c Ã�´ng chÃ�º dẫu cao tuá»�i vẫn lÃ� bá»�i tế. Nếu nhá»� quÃ�¡ thÃ�¬ má»�t Ã�´ng chÃ�º kế trÆ°á»�ng thay thế, cÅ©ng nhÆ° Ã�´ng vua trẻ chÆ°a thÃ� nh niÃ�ªn cÃ�³ phụ chÃ�Ânh Ä�ại thần.

Thá»�i nay ruá»�ng Ä�ất thuá»�c sá»� hữu toÃ� n dÃ�¢n, khÃ�´ng cÃ�²n ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả, khÃ�´ng cÃ�²n chế Ä�á»� thu tÃ�´ nhÆ° trÆ°á»�c, quyá»�n lợi của tá»�c trÆ°á»�ng hoặc ngÆ°á»�i thay tá»�c trÆ°á»�ng, Ä�á»�i vá»�i tá»� tiÃ�ªn vÃ� há»� hÃ� ng cÅ©ng tuỳ thuá»�c vÃ� o nháºn thức; tÃ�¢m tÆ°, trÃ�¬nh Ä�á»� hiá»�u biết, hoÃ� n cảnh sinh sá»�ng của từng ngÆ°á»�i, khÃ�´ng cÃ�³ má»�t chế Ä�á»� quy Ä�á»�nh nÃ� o rÃ� ng buá»�c. CÃ�³ nhiá»�u há»�, tá»�c trÆ°á»�ng ngụ cÆ° hoặc khÃ�´ng thoÃ�¡t ly cÃ�Â

Page 40: Phong tuc vn

´ng tÃ�¡c á»� phÆ°Æ¡ng xa cÅ©ng khÃ�´ng giÂao (hoặc khÃ�´ng giÂao Ä�ược) viá»�c há»� cho ai. Trong hoÃ� n cảnh Ä�Ã�³, viá»�c hÆ°Æ¡ng khÃ�³i tế tá»± tá»� tiÃ�ªn vÃ� quan há»� há»� hÃ� ng bá»� phế khoÃ�¡ng.

Thá»� theo nguyá»�n vá»�ng, tÃ�¢m tÆ°, tÃ�¬nh cảm â��Uá»�ng nÆ°á»�c nhá»� nguá»�nâ��, ngÃ� y giá»� ngÃ� y tết con chÃ�¡u muá»�n dÃ�¢ng lÃ�ªn Tá»� tiÃ�ªn bÃ�¡t nÆ°á»�c, nÃ�©n hÆ°Æ¡ng. Ä�á»� bá»� cứu tÃ�¬nh trạng trÃ�ªn nhiá»�u há»� Ä�Ã�£ cÃ�³ sÃ�¡ng kiến thÃ� nh láºp má»�t há»�i Ä�á»�ng gá»�m những ngÆ°á»�i cÃ�³ uy tÃ�Ân, nhiá»�t tÃ�¬nh trong há»� Ä�á»� chÄ�m lo viá»�c há»�. ChÆ°a cÃ�³ má»�t vÄ�n bản hay cÃ�³ má»�t tiá»�n lá»� nÃ� o qui Ä�á»�nh Ä�Ã�³ lÃ� ban nghi lá»�. lÃ� há»�i Ä�á»�ng gia tá»�c hay há»�i Ä�á»�ng tá»�c biá»�u ...

Trư�c mắt, h� n� o mạnh hay yếu, th� nh �ạt hay suy vi, t�¬nh cảm h� h� ng gắn b�³ hay kh�´ng, t�¡c ��ng t�t xấu t�i phong tr� o chung, c�²n tuỳ thu�c v� o nhi�t t�¬nh, khả n�ng t� chức l�£nh �ạo của m�t s� c�¡ nh�¢n, ��³ng vai tr�² chủ ch�t, chứ chưa c�³ m�t cơ chế n� o bảo �ảm sự b�n vững l�¢u d� i.

Trong thá»�i kỳ khÃ�¡ng chiến con chÃ�¡u tản mÃ�¡c, nhiá»�u há»� bá»�...Ä�iá»�u 49 : BÃ� n thá»� vá»�ng lÃ� gÃ�¬ ? CÃ�¡ch láºp bÃ� n thá»� vá»�ng ?

BÃ� n thá»� vá»�ng ngÃ� y nay khÃ�¡ phá»� biến, Ã�¡p dụng cho con chÃ�¡u sá»�ng xa quÃ�ª, hÆ°á»�ng vá»�ng vá»� quÃ�ª, thá»� cha mẹ Ã�´ng bÃ� tá»� tiÃ�ªn, hÆ°Æ¡ng khÃ�³i trong những ngÃ� y giá»�, tết. NgÃ� y xÆ°a, vá»�i ná»�n kinh tế nÃ�´ng nghiá»�p tá»± cung, tá»± cấp, ngÆ°á»�i nÃ�´ng dÃ�¢n suá»�t Ä�á»�i khÃ�´ng rá»�i quÃ�ª cha Ä�ất tá»�, chuyá»�n cÆ° sang lÃ� ng bÃ�ªn cạnh cÅ©ng Ä�Ã�£ gá»�i lÃ� biá»�t quÃ�¡n, ly hÆ°Æ¡ng, vÃ�¬ váºy bÃ� n thá»� vá»�ng chá»� lÃ� hiá»�n tượng cÃ�¡ biá»�t vÃ� tạm thá»�i, chÆ°a thÃ� nh phong tục phá»� biến.

â��Vá»�ng bÃ�¡i â��, nghÄ©a lÃ� vÃ�¡i lạy từ xa. NgÃ� y xÆ°a, khi triá»�u Ä�Ã�¬nh cÃ�³ những Ä�iá»�n lá»� lá»�n, cÃ�¡c quan trong triá»�u táºp trung trÆ°á»�c sÃ�¢n rá»�ng lÃ� m lá»�, cÃ�¡c quan á»� cÃ�¡c tá»�nh hoặc nÆ¡i biÃ�ªn ải, thiết láºp hÆ°Æ¡ng Ã�¡n trÆ°á»�c sÃ�¢n cÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng, thắp hÆ°Æ¡ng, nến, hÆ°á»�ng vá»� kinh Ä�Ã�´ quỳ lạy ThiÃ�ªn tá». Khi nghe tin cha mẹ hoặc Ã�´ng bÃ� mất, con chÃ�¡u chÆ°a ká»�p vá»� quÃ�ª chá»�u tang, cÅ©ng thiết láºp hÆ°Æ¡ng Ã�¡n ngoÃ� i sÃ�¢n, hÆ°á»�ng vá»� quÃ�ª lÃ� m lá»� tÆ°Æ¡ng tá»±. CÃ�¡c bÃ� n thá»� thiết láºp nhÆ° váºy chá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất tạm thá»�i, sau Ä�Ã�³ con cÃ�¡o quan xin vá»� cÆ° tang ba nÄ�m (xem bÃ� i Lá»� CÆ° tang). CÃ�¡c thiá»�n nam tÃ�Ân nữ hÃ� ng nÄ�m Ä�i trẩy há»�i Ä�á»�n thá»� Ä�ức ThÃ�¡nh Trần á»� Vạn Kiếp, Ä�ức ThÃ�¡nh Mẫu á»� Ä�á»�n SÃ�²ng v.v... dần dần vá»� sau, Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡ xa xÃ�´i, cÃ�¡ch trá»�, Ä�i lại khÃ�³ khÄ�n, cÅ©ng láºp bÃ� n thá»� vá»�ng nhÆ° váºy. NÆ¡i cÃ�³ nhiá»�u tÃ�Ân Ä�á»� táºp trung, dần dần hÃ�¬nh thÃ� nh tá»� chức. CÃ�¡c thiá»�n nam tÃ�Ân nữ quyÃ�ªn gÃ�³p nhau cÃ�¹ng xÃ�¢y dá»±ng tại chá»� má»�t Ä�á»�n thá»� khÃ�¡c, rá»�i cá» ngÆ°á»�i Ä�ến bÃ� n thá»� chÃ�Ânh xin bÃ�¡t hÆ°Æ¡ng vá»� thá»�. những Ä�á»�n thá»� Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� vá»�ng từ (thÃ� dụ á»� sá»� nhÃ� 35 phá»� TÃ�´n Ä�ức Thắng HÃ� Ná»�i cÃ�³ â��SÃ�¹ng SÆ¡n vá»�ng từâ�� nghÄ©a lÃ� Ä�á»�n thá»� vá»�ng của nÃ�ºi SÃ�²ng, thá»� thÃ�¡nh Mẫu Liá»�u Hạnh).

BÃ� n thá»� vá»�ng Ã�´ng bÃ� cha mẹ chá»� Ä�ược táºp trung trong trÆ°á»�ng hợp sá»�ng xa quÃ�ª. Những ngÆ°á»�i con thứ, bất cứ giÃ� u nghÃ�¨o, sang hÃ�¨n thế nÃ� o, nếu á»� gần cÃ�¡nh cá»a trÆ°á»�ng trÃ�ªn Ä�ất tá»� phụ lÆ°u lại, thÃ�¬ Ä�ến ngÃ� y giá»�, ngÃ� y tết, con thứ phải cÃ�³ pháºn sá»± hoặc gÃ�³p lá»�, hoặc Ä�Æ°a lá»� Ä�ến nhÃ� thá»� hay nhÃ� con truá»�ng lÃ� m lá»�, cho dÃ�¹ cá»a trÆ°á»�ng chá»� thuá»�c hÃ� ng chÃ�¡u, thÃ�¬ chÃ�º hoặc Ã�´ng chÃ�º vẫn phải thá»� cÃ�ºng Ã�´ng bÃ� tại nhÃ� cá»a trÆ°á»�ng. Do Ä�Ã�³ khÃ�´ng cÃ�³ lá»� láºp bÃ� n thá»� vá»�ng Ä�á»�i cá»a thứ ngay á»� quÃ�ª nhÃ� . Nếu cá»a trÆ°á»�ng khuyết hoặc xa quÃ�ª, thÃ�¬ ngÆ°á»�i con thứ 2 thế trÆ°á»�ng

Page 41: Phong tuc vn

Ä�ược láºp bÃ� n thá»� chÃ�Ânh, cÃ�²n bÃ� n thá»� á»� nhÃ� ngÆ°á»�i anh cả á»� xa quÃ�ª lại lÃ� bÃ� n thá»� vá»�ng.

Phong tục rất hay vÃ� rất cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a. Bá»�i lẽ chữ Hiếu Ä�i Ä�Ã�´i vá»�i chữ Ä�á»�. Khi sá»�ng cÅ©ng nhÆ° Ä�Ã�£ mất, Ã�´ng bÃ� cha mẹ bao giá»� cÅ©ng mong muá»�n anh chá»� em sá»�ng hÃ�²a thuáºn, má»�t nhÃ� Ä�ầm ấm. Thá»�nh vong há»�n vá»� cầu cÃ�ºng lá»� bÃ�¡i, mÃ� anh chá»� em á»� gần nhau khÃ�´ng sum há»�p, má»�i ngÆ°á»�i cÃ�ºng má»�t nÆ¡i, thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� mầm má»�ng của sá»± bất hoÃ� , vong há»�n lÃ� m sao mÃ� thanh thản Ä�ược.

CÃ�¡ch láºp bÃ� n thá»� vá»�ng:

Chưa phải l� phong tục c� truy�n, chưa c�³ nghi l� nhất...�i�u 50 : Hợp tự l� g�¬ ? Tại sao phải hợp tự ?

Hợp tự c�³ nghĩa l� : rư�c c�¡c ti�ªn linh c�¡c ��i v� o th� chung trong c�¹ng m�t nh� th� của �ại t�´n hay của từng ti�u chi.

Theo phong tục cá»� truyá»�n: NÄ�m Ä�á»�i tá»�ng giá»�, hay â��NgÅ© Ä�ại mai thần chủâ�� (Ä�ến 5 Ä�á»�i thÃ�¬ chÃ�´n thần chủ). Thá»±c chất chá»� cÃ�³ bá»�n Ä�á»�i, tức lÃ� lÃ� m giá»� cha mẹ (Ä�á»�i 2), Ã�´ng bÃ� (Ä�á»�i 3), cụ Ã�´ng cụ bÃ� (hay cá»� 4 Ä�á»�i) vÃ� kỵ (hay can 5 Ä�á»�i). Cao hÆ¡n kỵ gá»�i chung lÃ� tiÃ�ªn tá»�, thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�ºng giá»� nữa, mÃ� rÆ°á»�c chung tất cả thuá»· tá»�, tiÃ�ªn tá»� cÃ�¡c Ä�á»�i vÃ� o chung má»�t nhÃ� thá»� má»�i nÄ�m tế má»�t lượt. Thần chủ con cÃ�ºng cha mẹ, Ä�á»� lÃ� Hiá»�n khảo, Hiá»�n tá»·, Ä�ến khi ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng chết, chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n cÃ�ºng Ã�´ng bÃ� , Ä�á»�i thần chủ lÃ� Hiá»�n tá»� khảo, Hiá»�n tá»� tá»·, Ä�ến lượt chÃ�¡u trÆ°á»�ng mất, chắt trÆ°á»�ng tiếp tục thá»� cụ lÃ� Hiá»�n Tằng tá»� khảo (hoặc tá»·), chÃ�Ât (chiu) trÆ°á»�ng thá»� kỵ lÃ� Hiá»�n Cao tá»� khảo (hoặc tá»·). Sau nÄ�m Ä�á»�i thÃ�¬ rÆ°á»�c vÃ� o nhÃ� thá»� tá»� rá»�i chÃ�´n thần chủ Ä�Ã�³ Ä�i. Trong nhÃ� thá»� tá»� chá»� Ä�á»� duy nhất cÃ�³ má»�t ngÃ�´i thần chủ cao nhất (thuá»· tá»� hoặc tiÃ�ªn tá»� báºc cao nhất của nhÃ� thá»� chi Ä�Ã�³) gá»�i lÃ� â��VÄ©nh thế thần chủâ��.

G�p chung tất cả ti�ªn t� của nhi�u ��i lại �� tế chung...�i�u 51 : Gia phả l� gia bảo c�³ ��ºng kh�´ng ?

Ä�Ã�ºng vÃ� rất Ä�Ã�ºng vá»�i những ngÆ°á»�i cÃ�³ Ã�½ thức tÃ�´n kÃ�Ânh tá»� tiÃ�ªn vÃ� quÃ�½ trá»�ng tÃ�¬nh cảm há»� hÃ� ng gia tá»�c. Gia phả lÃ� lá»�ch sá» của má»�t dÃ�²ng há»�, má»�t gia Ä�Ã�¬nh lá»�n. Thiết tÆ°á»�ng khÃ�´ng cần phải nÃ�³i nhiá»�u vá»� Ã�½ nghÄ©a mÃ� má»�i cuá»�n gia phả của từng dÃ�²ng há»� Ä�á»�u Ä�Ã�£ nÃ�³i rÃ�µ trong từng lá»�i tá»±a. Ä�Ã� nh rằng cÃ�¡i Ä�n, cÃ�¡i mặc Ä�á»� nuÃ�´i sá»�ng gia Ä�Ã�¬nh vÃ� bản thÃ�¢n lÃ� viá»�c hÃ� ng Ä�ầu. NhÆ°ng cÃ�³ thấy ná»�i day dứt của những ngÆ°á»�i cÃ�³ tÃ�¢m huyết muá»�n truyá»�n cho con chÃ�¡u biết Ä�á»�i cha mÃ�¬nh do ai sinh ra, từ Ä�Ã�¢u Ä�ến, tá»� tiÃ�ªn cÃ�´ng Ä�ức ra sao, ngặt vÃ�¬ gia phả Ä�Ã�£ mất; cÃ�³ thấy Ä�ược ná»�i niá»�m của những ngÆ°á»�i trÃ�º ngụ á»� phÆ°Æ¡ng xa khÃ�´ng Ä�ược cha Ã�´ng truyá»�n cho biết gá»�c gÃ�¡c của mÃ�¬nh từ Ä�Ã�¢u, há»� hÃ� ng lÃ� ai, khi Ä�Ã�³ má»�i thấy Ä�ầy Ä�ủ Ã�½ nghÄ©a của hai chữ â��Gia phả-â��Gia bảoâ��. Giá»�t nÆ°á»�c rất quÃ�½ Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i sá»�ng trÃ�ªn sa mạc, cÃ�²n Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i sá»�ng ven sÃ�´ng, dá»� gÃ�¬ má»�i lần â��Uá»�ng nÆ°á»�câ�� lại phải â��Nhá»� nguá»�nâ��.

Th�i trư�c h� n� o cũng c�³ gia phả, c�³ h� từng nh� c�²n c�³ gia phả. Nếu v�¬ thuỷ, h�a, �ạo tặc �� mất v� ng bạc- của cải g�¬ th�¬ mất, chứ kh�´ng �� mất gia phả. Ngặt v�¬ gia phả ng� y xưa viết bằng chữ H�¡n, hơn nữa từng

Page 42: Phong tuc vn

chi từng nhÃ� chá»� ná»�i phần trá»±c há»� của chi mÃ�¬nh, nhÃ� mÃ�¬nh, thảng hoặc má»�i cÃ�³ má»�t cuá»�n gia phả ghi Ä�á»�i tiếp ná»�i của chi anh, chi em, Ä�ến Ä�á»�i hai Ä�á»�i ba lÃ� cÃ�¹ng, do Ä�Ã�³ nếu má»�t chi mất gia phả thÃ�¬ chi khÃ�¡c khÃ�´ng thá»� bá»� cứu. Hiá»�n nay, do mất gia phả nÃ�ªn nhiá»�u há»� tuy cÃ�¹ng á»� vá»�i nhau trong má»�t Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng vẫn khÃ�´ng biết nhau, khÃ�´ng nháºn Ä�ược quan há»� há»� hÃ� ng.

Vá»� má»�t Ã�½ nghÄ©a khÃ�¡c, gia phả sá»� dÄ© gá»�i lÃ� gia bảo vÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� lá»�ch sá» của tá»� tiÃ�ªn nhiá»�u Ä�á»�i truyá»�n lại, lÃ� Ä�iá»�u tá»� tiÃ�ªn muá»�n gá»i gắm lại cho Ä�á»�i sau. Bất cứ há»� nÃ� o, bất cứ con ngÆ°á»�i nÃ� o trong há»�, cÃ�³ tÃ� i nÄ�ng lá»�i lạc Ä�ến Ä�Ã�¢u, cÃ�¡ nhÃ�¢n cÅ©ng khÃ�´ng thá»� viết Ä�ược toÃ� n bá»� gia phả mÃ� chá»� cÃ�³ kế thừa Ä�á»�i trÆ°á»�c vÃ� truyá»�n dẫn Ä�á»�i sau.

Gia phả cÃ�¡c há»� lÃ� cÃ�¡c nguá»�n bá»� sung tÆ° liá»�u rất quÃ�½, rất dá»�i dÃ� o cho quá»�c sá», nếu cÃ�¡c nhÃ� sá» há»�c biết khai thÃ�¡c cÅ©ng cÃ�³ khả nÄ�ng từ gia bảo trá»� thÃ� nh quá»�c bảo.

�i�u 52 : Gia phả ho� n ch�nh c�³ những mục g�¬ ?

Gia phả �ược coi l� ho� n ch�nh trư�c hết phải l� m�t gia phả �ược ghi ch�©p r�µ r� ng, chữ nghĩa ch�¢n phương c�³ ghi r�µ t�ªn ngư�i sao lục, bi�ªn soạn thu�c ��i thứ mấy, n�m n� o, tri�u vua n� o, c�n cứ v� o bản n� o, t�ªn ngư�i tục bi�ªn qua c�¡c ��i cũng c�³ cư�c ch�º r�µ r� ng. �ầu gia phả c�³ l�i tựa ghi �ược ngu�n g�c xuất xứ của thủy t� c�³ cứ li�u th� nh v�n hay truy�n ng�´n.

M� �ầu l� thuỷ t�, lần lượt �ến ti�ªn t� c�¡c ��i, n�i d�²ng �ến l�p con ch�¡u m�i sinh.

��i v�i ti�n nh�¢n c�³ c�¡c mục sau ��¢y:

ââ�¬Â¢ TÃ�ªn: Gá»�m tÃ�ªn huÃ�½, tÃ�ªn tá»±, biá»�t hiá»�u, thụy hiá»�u vÃ� tÃ�ªn gá»�i thÃ�´ng thÆ°á»�ng theo táºp quÃ�¡n Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng? Thuá»�c Ä�á»�i thứ mấy ?

â�¢ Con trai thứ mấy của �´ng n� o? B� n� o ?

â�¢ Ng� y th�¡ng n�m sinh (c�³ ngư�i c�²n ghi �ược cả gi� sinh).

â�¢ Ng� y, th�¡ng, n�m mất ? Th� bao nhi�ªu tu�i ?

â�¢ M� t�¡ng tại ��¢u? (c�³ ngư�i ghi �ược cả nguy�ªn t�¡ng, cải t�¡ng, di t�¡ng tại ��¢u ? V� o th�¡ng, n�m n� o ?).

ââ�¬Â¢ Há»�c hÃ� nh, thi cá», Ä�áºu Ä�ạt, chức vụ, Ä�á»�a vá»� lÃ�ºc sinh thá»�i vÃ� truy phong sau khi mất: Thi Ä�áºu há»�c vá»� gÃ�¬? Khoa nÃ� o? Triá»�u vua nÃ� o? Nháºn chức vá»� gÃ�¬? nÄ�m nÃ� o? Ä�ược ban khen vÃ� hÆ°á»�ng tÆ°á»�c lá»�c gÃ�¬ ? Sau khi mất Ä�ược truy phong chức gÃ�¬ ? TÆ°á»�c gÃ�¬ ? (Ä�á»�i vá»�i những vá»� hiá»�n Ä�ạt thÃ�¬ mục nÃ� y rất dÃ� i. VÃ� dụ trong Nghi TiÃ�ªn Nguyá»�n gia thế phả, chá»� riÃ�ªng XuÃ�¢n quáºn cÃ�´ng Nguyá»�n Nghiá»�m, mục nÃ� y Ä�Ã�£ trÃ�ªn mÆ°á»�i trang)

â�¢ Vợ: Ch�¡nh thất, kế thất, thứ thất...

â�¢ H� t�ªn, con g�¡i thứ mấy của �´ng n�

Page 43: Phong tuc vn

o, b� n� o ? Qu�ª � ��¢u ? C�¡c mục ng� y, th�¡ng, n�m sinh, ng� y, th�¡ng, n�m mất, tu�i th�, m�, ��u ghi từng ngư�i như tr�ªn.

ââ�¬Â¢ Nếu cÃ�³ thi Ä�áºu hoặc cÃ�³ chức tÆ°á»�c, Ä�á»�a vá»�, Ä�ược ban thÆ°á»�ng riÃ�ªng thÃ�¬ ghi thÃ�ªm.

ââ�¬Â¢ Con: Ghi theo thứ tá»± nÄ�m sinh, nếu nhiá»�u vợ thÃ�¬ ghi rÃ�µ con bÃ� nÃ� o ? Con gÃ�¡i thÃ�¬ cÆ°á»�c chÃ�º kỹ: Con gÃ�¡i thứ mấy, Ä�Ã�£ lấy chá»�ng thÃ�¬ ghi tÃ�ªn há»� chá»�ng, nÄ�m sinh, con Ã�´ng bÃ� nÃ� o, quÃ�ª quÃ�¡n, Ä�áºu Ä�ạt, chức tÆ°á»�c ? Sinh con mấy trai mấy gÃ�¡i, tÃ�ªn gÃ�¬ ? (Con gÃ�¡i cÃ�³ cÆ°á»�c chÃ�º cÃ�²n con trai khÃ�´ng cần vÃ�¬ cÃ�³ mục riÃ�ªng từng ngÆ°á»�i thuá»�c Ä�á»�i sau).

ââ�¬Â¢ Những gÆ°Æ¡ng sÃ�¡ng, những tÃ�Ânh cÃ�¡ch, hÃ� nh trạng Ä�ặc biá»�t, hoặc những cÃ�´ng Ä�ức Ä�á»�i vá»�i lÃ� ng xÃ�£, há»� hÃ� ng, xÃ�³m giá»�ng...

NgoÃ� i những mục ghi trÃ�ªn, gia phả nhiá»�u há»� cÃ�²n lÆ°u lại nhiá»�u sá»± tÃ�Âch Ä�ặc biá»�t của cÃ�¡c vá»� tiÃ�ªn tá»�, những Ä�Ã�´i cÃ�¢u Ä�á»�i, những Ã�¡ng vÄ�n hay, những bÃ� i thuá»�c gia truyá»�n...Ä�Ã�³ lÃ� những tÃ� i sản quÃ�½ giÃ�¡ mÃ� chÃ�ºng ta Ä�á»� thất truyá»�n, chÆ°a biết khai thÃ�¡c.

Những ná»�i dung ghi trÃ�ªn chá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất gợi Ã�½ vá»�i cÃ�¡c...Ä�iá»�u 53 : Thá»� mai gia lá»� lÃ� gia lá»� nÆ°á»�c ta hay gia lá»�...â��Thá»� mai gia lá»�â�� lÃ� gia lá»� nÆ°á»�c ta, cÃ�³ dá»±a theo Chu CÃ�´ng gia lá»� tức gia lá»� thá»�i xÆ°a của Trung Quá»�c nhÆ°ng khÃ�´ng ráºp khuÃ�´n theo Tầu. Mặc dầu gia lá»� từ triá»�u LÃ�ª Ä�ến nay cÃ�³ nhiá»�u chá»� Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i nhÆ°ng khi Ä�Ã�£ trá»� thÃ� nh luáºt tục, Ä�n sÃ�¢u, bÃ�©n rá»� trong nhÃ�¢n dÃ�¢n, nÃ�ªn Ä�ến nay trong Nam ngoÃ� i Bắc vẫn cÃ�²n phá»� biến Ã�¡p dụng, nhất lÃ� tang lá»�.

TÃ�¡c giả của â��Thá»� mai gia lá»�â�� lÃ� Há»� Sỹ TÃ�¢n (1690-1760) hiá»�u Thá»� Mai ngÆ°á»�i lÃ� ng HoÃ� n Háºu, huyá»�n Quỳnh LÆ°u, Ä�áºu Tiến sÄ© nÄ�m 1721 (nÄ�m thứ 2 triá»�u Bảo ThÃ�¡i), lÃ� m quan Ä�ến HÃ� n lÃ�¢m Thá»� chế.

Trong "Thá»� mai gia lá»�" cÃ�³ trÃ�Âch dẫn má»�t phần của Há»�...Ä�iá»�u 54 : Ã�« Ba cha tÃ�¡m mẹ Ã�» lÃ� những ai ?

Theo �Th� mai gia l��:

Ba cha l� :

1. Th�¢n phụ: Cha sinh ra m�¬nh.

2. Kế phụ: Sau khi cha chết, mẹ lấy ch�ng kh�¡c, ch�ng m�i của mẹ l� kế phụ hay, b� dượng.

3. Dưỡng phụ: B� nu�´i.

T�¡m mẹ l� :

1. Ä�Ã�Âch mẫu: Vợ cả của bá»�.

2. Kế mẫu: Khi c�²n nh� mẹ ��£ mất, cha lấy vợ kh�¡c �� nu�´i nấng m�¬nh.

3. Từ mẫu: Mẹ chết từ tấm b�©, cha sai ngư�i vợ lẽ nu�´i m�¬nh b�º m�m.

Page 44: Phong tuc vn

4. Dưỡng mẫu: Mẹ nu�´i, cha mẹ ngh�¨o cho m�¬nh �� ngư�i kh�¡c nu�´i.

5. Xuất mẫu: L� mẹ sinh ra m�¬nh nhưng b� cha ru�ng rẫy.

6. Gi�¡ mẫu: l� mẹ sinh ra m�¬nh, nhưng khi cha mất th�¬ �i lấy ch�ng kh�¡c.

7. Thứ mẫu: L� mẹ sinh ra m�¬nh nhưng l� vợ lẽ của cha.

8. Nhũ mẫu: Mẹ v�º, cho m�¬nh b�º m�m từ khi c�²n tấm b�©.

Tr�ªn ��¢y l� ��nh nghĩa theo "Th� mai gia l�", chưa n�³i...�i�u 55 : Ch�ºc thư l� g�¬ ?

â��ChÃ�ºcâ�� lÃ� lá»�i dặn dÃ�², phÃ�³ thÃ�¡c. â��ChÃ�ºc thÆ°â�� hay â��Di chÃ�ºcâ�� lÃ� lá»�i dặn dÃ�² của ngÆ°á»�i chủ gia Ä�Ã�¬nh, ngÆ°á»�i lÃ�£nh Ä�ạo Ä�ất nÆ°á»�c trÆ°á»�c khi mất. ChÃ�ºc thÆ°, di chÃ�ºc viết thÃ� nh vÄ�n bản cÃ�³ giÃ�¡ trá»� hÃ� nh chÃ�Ânh, phÃ�¡p lÃ�½. Nếu khÃ�´ng biết chữ, hoặc yếu quÃ�¡ khÃ�´ng viết Ä�ược nữa thÃ�¬ nhá»� ngÆ°á»�i khÃ�¡c viết, Ä�á»�c lại cho nghe rá»�i kÃ�½ tÃ�ªn hoặc Ä�iá»�m chá»� vÃ� o dÆ°á»�i. Di chÃ�ºc của nhÃ� vua thÃ�¬ gá»�i lÃ� di chiếu.

Ná»�i dung chÃ�Ânh của chÃ�ºc thÆ° thÆ°á»�ng lÃ� viá»�c chia gia tÃ� i. NhÃ� cÃ�³ bao nhiÃ�ªu ruá»�ng Ä�ất, nhÃ� cá»a, chia cho con trai con gÃ�¡i, ai Ä�ược hÆ°á»�ng khoảnh nÃ� o, mấy mẫu, mấy sÃ� o á»� Ä�Ã�¢u, cÃ�²n lại bao nhiÃ�ªu dÃ� nh cho mẹ lÃ� m của dưỡng lÃ�£o, giÂao ngÆ°á»�i nÃ� o chÄ�m nom. Nếu cÃ�²n bao nhiÃ�ªu nợ lÃ� ng, nợ há»� cÅ©ng giÂao phÃ�³ cho con nÃ� o phải Ä�Ã�²i, phải trả. Quy Ä�á»�nh giÃ� nh bao nhiÃ�ªu lÃ� m ruá»�ng hÆ°Æ¡ng há»�a, giÂao cho con trÆ°á»�ng hoặc chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n. Di chiếu của nhÃ� vua giÂao cho ai lÃ� Ä�ại thần cÃ�³ má»�nh phÃ�² thÃ�¡i tá» lÃ�ªn ngÃ�´i. Nếu ngÃ�´i thÃ�¡i tá» chÆ°a Ä�á»�nh thÃ�¬ chuyá»�n chá»� cho hoÃ� ng tá» nÃ� o ná»�i ngÃ�´i...

Th�i nay, nam nữ b�¬nh quy�n, nếu cha mất trư�c ��£ c�³ mẹ nắm to� n b� quy�n h� nh. Th�i trư�c, ngư�i mẹ, ngư�i vợ sau 3 n�m tang ch�ng nếu mu�n t�¡i gi�¡ th�¬ �i tay kh�´ng, nếu � lại nu�´i con cũng kh�´ng �ược nắm to� n quy�n, c�²n phải l� thu�c c�¡c �´ng ch�º, �´ng b�¡c trong h�. Nếu c�²n c�³ nợ th�¬ phải trả hết.

Thế nÃ�ªn, cÃ�³ những gia Ä�Ã�¬nh giÃ� u cÃ�³ nhÆ°ng vÃ�´ phÃ�ºc, bạc Ä�ức: Cha mẹ nằm xuá»�ng anh em Ä�Ã�¹n Ä�ẩy nhau, chÆ°a lo viá»�c chÃ�´n cất, chá»� chÄ�m chÃ�º tranh giÃ� nh tÃ� i sản, Ä�á»� thiÃ�ªn hạ xá»� vả. VÃ�¬ váºy, khi cÃ�²n khoẻ, cÃ�¡c cụ Ä�Ã�£ phải lo xa: Chia gia tÃ� i trÆ°á»�c, Ä�á»�nh trÃ�¡ch nhiá»�m sẵn, mua sắm bá»� háºu sá»± (Ã�¡o quan) cÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n dặn trÆ°á»�c cả viá»�c chÃ�´n cất, tang chế, cá»� bÃ� n, Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m..

TrÃ�Âch di chÃ�ºc của Chủ Tá»�ch Há»� ChÃ� Minh:

â��...Suá»�t Ä�á»�i tÃ�´i hết lÃ�²ng phục vụ Tá»� quá»�c, phục vụ CÃ�¡ch mạng, phục vụ nhÃ�¢n dÃ�¢n. Nay dÃ�¹ phải từ biá»�t thế giá»�i nÃ� y, tÃ�´i khÃ�´ng cÃ�³ Ä�iá»�u gÃ�¬ phải há»�i háºn, chá»� tiếc lÃ� tiếc rằng khÃ�´ng Ä�ược phục vụ lÃ�¢u hÆ¡n nữa, nhiá»�u hÆ¡n nữa. Sau khi tÃ�´i qua Ä�á»�i, chá»� nÃ�ªn tá»� chức Ä�iếu phÃ�ºng linh Ä�Ã�¬nh, Ä�á»� khá»�i lÃ�£ng phÃ� thá»�i giá»� vÃ� tiá»�n bạc của nhÃ�¢n dÃ�¢n...â��

Ng� y 10-5-1969

Page 45: Phong tuc vn

Di ch�ºc của Tam nguy�ªn Y�ªn ��:

"KÃ�©m hai tuá»�i xuÃ�¢n Ä�ầy chÃ�Ân chục

S� thầy sinh phải l�ºc dương c�¹ng

�ức th� y ��£ m�ng m�²ng mong

Tu�i thầy lại s�ng hơn �´ng cụ thầy

H�c chẳng c�³ rằng hay chi cả

Cưỡi �ầu ngư�i k� ��£ ba phen

Tu�i l� tu�i của gia ti�ªn

Cho n�ªn thầy �ược hư�ng ni�ªn l�¢u ng� y.

ấy thủa trư�c �´ng m� y chẳng ��

Ho�¡ b�¢y gi� cho b� l� m n�ªn

Æ n vua chá»a chÃ�ºt bÃ�¡o Ä�á»�n

CÃ�ºi trÃ�´ng há»� Ä�ất, ngá»ng lÃ�ªn thẹn trá»�i

S�ng kh�´ng �� tiếng ��i ca th�¡n

Chết �ược v� qu�ª qu�¡n hương th�´n

M�i hay tr�m sự vư�´ng tr�²n

S�ng l�¢u ��£ trải chết ch�´n ch� g�¬?

�� kh�¢m ni�m ch� n� xấu t�t

KÃ�Ân chÃ�¢n tay Ä�ầu gÃ�³t thá»�i thÃ�´i

C� �ừng to lắm con ơi

H� ai chạy lại con m�i ngư�i �n

Tế �ừng c�³ viết v�n m� ��c

Trư�ng ��i �ừng gấm v�³c l� m chi

Minh tinh con cũng b� �i

M�i quan �� chủ con th�¬ kh�´ng n�ªn

M�´n sinh ch� b� ti�n �ạt giấy

Bạn của thầy cÅ©ng váºy mÃ� thÃ�´i

Kh�¡ch quen ch� viết thiếp m�i

Ai �ưa l� ph�ºng con th�i ch� thu

Chẳng qua nợ �� cho ngư�i s�ng

Chết �i r�i c�²n ng�³ng v� o ��¢u

Lại mang c�¡i tiếng to �ầu

Page 46: Phong tuc vn

Khi nay b� y bi�n, khi sau ch�ª b� n

C� biến của vua ban ng� y trư�c

Khi �ưa th� y con rư�c �ầu ti�ªn

Lại thu�ª m�t lũ phư�ng k�¨n

Vừa �i vừa th�i m�i b�ªn d�m thằng

Vi�c t�ng t�¡ng nhung nh�ng qua qu�½t

C�ºng cho thầy m�t ch�ºt rượu hoa

�� v� o mấy chữ trong bia,

Rằng: �Quan nh� Nguy�n c�¡o v� ��£ l�¢u�

Ä�iá»�u 56 : Ã�« CÆ° tang Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Thá»�i xÆ°a, dẫu lÃ� m quan Ä�ến chức gÃ�¬, theo phÃ�©p nÆ°á»�c, há»� cha mẹ mất Ä�á»�u phải vá»� cÆ° tang 3 nÄ�m trừ trÆ°á»�ng hợp Ä�ang báºn viá»�c quÃ�¢n nÆ¡i biÃ�ªn ải hay Ä�i sứ nÆ°á»�c ngoÃ� i. Lá»� nÃ� y khÃ�´ng quy Ä�á»�nh Ä�á»�i vá»�i binh lÃ�Ânh vÃ� nha lại. Nếu ai vÃ�¬ tham quyá»�n cá»� vá»�, giấu diếm khÃ�´ng tÃ�¢u bÃ�¡o Ä�á»� vá»� cÆ° tang, bá»� Ä�Ã� n hặc vÃ�¬ tá»�i bất hiếu, sẽ bá»� triá»�u Ä�Ã�¬nh sá» phạt biếm truất. Trong thá»�i giÂan cÆ° tang, lá»�nh vua khÃ�´ng Ä�ến cá»a.

Ba nÄ�m cÆ° tang lÃ� ba nÄ�m chá»�u Ä�á»±ng giÂan khá»�, nhẫn nhục, khÃ�´ng dá»± má»�i cuá»�c vui, khÃ�´ng dá»± lá»� cÆ°á»�i, lá»� mừng, khÃ�´ng uá»�ng rượu (ngoÃ� i chÃ�©n rượu cÃ�ºng cha mẹ), khÃ�´ng nghe nhạc vui, khÃ�´ng ngủ vá»�i vợ hoặc nÃ� ng hầu, trừ trÆ°á»�ng hợp chÆ°a cÃ�³ con trai Ä�á»� ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng, ngoÃ� i ra ai sinh con trong thá»�i kỳ nÃ� y cÅ©ng bá»� coi lÃ� bất hiếu. KhÃ�´ng Ä�ược mặc gấm vÃ�³c, nhung lụa, khÃ�´ng Ä�á»�i mÅ© Ä�i hia, thÆ°á»�ng Ä�i chÃ�¢n khÃ�´ng, cÃ�¹ng lắm chá»� Ä�i guá»�c má»�c hoặc giÃ� y cá»�.

Dầu lÃ� m Ä�ến tá»� tÆ°á»�ng trong triá»�u, khi khÃ�¡ch Ä�ến viếng cha mẹ mÃ�¬nh, bất ká»� sang hay hÃ�¨n cÅ©ng phải cung kÃ�Ânh chÃ� o má»�i vÃ� lạy tạ (hai lạy hay ba vÃ�¡i dÃ� i). Khi ra Ä�Æ°á»�ng, khÃ�´ng sinh sá»± vá»�i bắt cứ ngÆ°á»�i nÃ� o. á»� trong nhÃ� , Ä�á»�i vá»�i ká»� Ä�n ngÆ°á»�i á»� cÅ©ng khÃ�´ng Ä�ược to tiếng.

Ba nÄ�m sầu muá»�n, tá»± nghiÃ�ªm khắc vá»�i chÃ�Ânh mÃ�¬nh, rá»�ng lượng vá»�i kẻ dÆ°á»�i, cung kÃ�Ânh vá»�i khÃ�¡ch bạn, Ä�á»� tá»� lÃ�²ng thÃ� nh kÃ�Ânh vá»�i cha mẹ.

Thá»�i nay khÃ�´ng cÃ�²n lá»� cÆ° tang, nhất lÃ� cÃ�¡c cÃ�¡n bá»� chủ...Ä�iá»�u 57 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục Ä�á»�i mÅ© gai, Ä�ai chuá»�i vÃ� chá»�ng gáºy ?

Tục Ä�á»�i mÅ© rÆ¡m quấn tháºt to quanh Ä�ầu, thắt lÆ°ng bằng dÃ�¢y gai, dÃ�¢y chuá»�i ngÃ� y nay Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, nhiá»�u nÆ¡i Ä�Ã�£ bÃ�£i bá»�, cÃ�²n tục chá»�ng gáºy chá»� Ã�¡p dụng Ä�á»�i vá»�i con trai tang cha (gáºy tre) tang mẹ (gáºy vÃ�´ng),vẫn cÃ�²n á»� nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng.

Nguy�ªn do: ��i xưa, �ư�ng �i lại c�²n hẹp, c�³ khi c�²n phải leo n�ºi cao, ngư�i mất dược ch�´n cất � nơi xa khu d�¢n cư, trong rừng n�ºi, c�³ nơi ch�´n � tri�n n�ºi ��¡ c�³ nhi�u hang ��ng. ��£ c�³ trư�ng hợp, ngư�i con v�¬ qu�¡ thương x�³t cha mẹ, kh�³c l�³c thảm thiết, �ến n�i

Page 47: Phong tuc vn

khÃ�´ng ká»� gÃ�¬ Ä�ến sinh mạng của mÃ�¬nh, Ä�áºp Ä�ầu vÃ� o vÃ�¡ch Ä�Ã�¡, khi leo nÃ�ºi Ä�i vá»� vÃ�¬ thÆ°Æ¡ng cảm quÃ�¡ mất cả thÄ�ng bằng ngÃ�£ lÄ�n xuá»�ng vá»±c. Ä�á»� trÃ�¡ng tÃ�¬nh trạng trÃ�¹ng tang thảm hại Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i ta má»�i Ä�ặt ra lá»� phải quấn quanh Ä�ầu những váºt liá»�u má»�m, xá»�p Ä�á»� nếu va vấp Ä�ỡ gÃ�¢y tá»�n thÆ°Æ¡ng vÃ� Ä�ặt ra lá»� phải chá»�ng gáºy Ä�á»� Ä�i Ä�ứng an toÃ� n hÆ¡n. Váºt liá»�u dá»� kiếm nhất, giÃ� u nghÃ�¨o ai cÅ©ng cÃ�³ thá»� tá»± liá»�u Ä�ược vÃ� á»� Ä�Ã�¢u cÅ©ng cÃ�³ thá»� kiếm Ä�ược Ä�á»� lÃ� m chất Ä�á»�m, Ä�Ã�³ lÃ� rÆ¡m, lÃ�¡ chuá»�i, dÃ�¢y gai, dÃ�¢y Ä�ay. Xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m thá»±c tế của má»�t sá»� ngÆ°á»�i, dần dần trá»� thÃ� nh phong tục phá»� biến.

V�¬ ng� y thư�ng �i lao ��ng � ��ng ru�ng, n�ºi rừng hoặc...�i�u 58 : �« N�m hạng tang phục �» l� g�¬ ?

Theo �Th� mai gia l��, c�³ n�m hạng tang phục tuỳ theo quan h� huyết th�ng v� nghĩa t�¬nh ph�¢n bi�t th�¢n sơ:

1.�ại tang: Trảm th�´i v� t� th�´i.

â�¢ Quần �¡o s� gấu g�i l� trảm th�´i: Con �� tang cha.

â�¢ Quần �¡o kh�´ng s� gấu g�i l� t� th�´i: Con �� tang mẹ, vợ �� tang ch�ng khi cha chưa mất.

â�¢ Th�i hạn: 3 n�m, ��i sau giảm b�t c�²n 2 n�m 3 th�¡ng (sau l� gi� �ại tư�ng 2 n�m, th�ªm 3 th�¡ng dư ai).

â�¢ �¡o x�´, kh�n x�´ c�³ hai giải sau lưng (g�i l� kh�n ngang).

Nếu cha mẹ ��u ��£ mất th�¬ hai giải bằng nhau, nếu c�²n mẹ hoặc c�²n cha th�¬ hai giải d� i ngắn l�ch nhau.

ââ�¬Â¢ Con trai chá»�ng gáºy: Tang cha gáºy tre, tang mẹ gáºy vÃ�´ng, mÅ© rÆ¡m quấn Ä�ầu, dÃ�¢y chuá»�i, dÃ�¢y Ä�ai thắt lÆ°ng.

Th�i nay, nhi�u nơi ��£ b�£i b� những tang phục n� y. � th� nh ph� nhi�u nh� d�¹ng b�ng �en theo tang chế ch�¢u ��u, theo �½ ch�ºng t�´i, ti�n hơn.

ââ�¬Â¢ Con trai, con gÃ�¡i, con dÃ�¢u Ä�á»�u Ä�á»� tang cha mẹ. (Ká»� cả Ä�Ã�Âch mẫu, kế mẫu, dưỡng mẫu, từ mẫu vÃ� dưỡng phụ).

â�¢ Vợ �� tang ch�ng.

ââ�¬Â¢ Nếu con trÆ°á»�ng mất trÆ°á»�c thÃ�¬ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ná»�i cÅ©ng Ä�ại tang thay cha.

2. CÆ¡ niÃ�ªn: Ä�á»� tang má»�t nÄ�m. Từ niÃ�ªn cÆ¡ trá»� xuá»�ng dÃ�¹ng khÄ�n trÃ�²n, vải trắng, khÃ�´ng gáºy.

â�¢ Ch�¡u n�i �� tang �´ng b� n�i.

â�¢ Con ri�ªng của vợ �� tang b� dượng nếu b� dượng c�³ c�´ng nu�´i v� � c�¹ng, nếu kh�´ng � c�¹ng th�¬ kh�´ng tang; trư�c c�³ � c�¹ng sau th�´i th�¬ �� tang 3 th�¡ng.

â�¢ Con �� tang mẹ �ẻ ra m�¬nh nhưng b�

Page 48: Phong tuc vn

b� rẫy (xuất mẫu), hoặc cha chết, mẹ lấy ch�ng kh�¡c (gi�¡ mẫu).

ââ�¬Â¢ Chá»�ng Ä�á»� tang vợ cả cÃ�³ gáºy, nếu cha mẹ cÃ�²n sá»�ng thÃ�¬ khÃ�´ng gáºy.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang bÃ�¡c trai bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º, thÃ�Âm vÃ� cÃ�´ ruá»�t.

â�¢ Anh ch� em ru�t �� tang cho nhau (c�¹ng cha kh�¡c mẹ cũng tang m�t n�m, c�¹ng mẹ kh�¡c cha th�¬ tang 5 th�¡ng).

â�¢ Cha mẹ �� tang con trai, con g�¡i v� con d�¢u cả, k� cả con �i l� m con nu�´i nh� ngư�i.

ââ�¬Â¢ ChÃ�º, bÃ�¡c, thÃ�Âm cÃ�´ ruá»�t Ä�á»� tang cho chÃ�¡u ( con anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� ná»�i Ä�á»� tang cho chÃ�¡u trÆ°á»�ng (Ä�Ã�Âch tÃ�´n).

ââ�¬Â¢ Ä�Ã�Âch mẫu, kế mẫu, từ mẫu tang cÃ�¡c con chá»�ng, thứ mẫu tang con mÃ�¬nh vÃ� con chá»�ng nhÆ° nhau Ä�á»�u má»�t nÄ�m. Tang con dÃ�¢u cả cÅ©ng má»�t nÄ�m.

â�¢ Con d�¢u �� tang d�¬ ghẻ của ch�ng (tức vợ lẽ cha ch�ng).

ââ�¬Â¢ Rá»� Ä�á»� tang cha mẹ vợ (vợ chết Ä�Ã�£ lÃ�¡y vợ khÃ�¡c cÅ©ng váºy).

â�¢ N� ng hầu �� tang cha mẹ ch�ng, vợ cả của ch�ng, c�¡c con ch�ng cũng như con m�¬nh (c�¡c h� h� ng b� ng th�¢n b�ªn nh� ch�ng ��u kh�´ng tang).

3. �ại c�´ng: �� tang 9 th�¡ng.

â�¢ Anh ch� em con ch�º con b�¡c ru�t �� tang cho nhau.

â�¢ Cha mẹ �� tang con d�¢u thứ hoặc con g�¡i ��£ lấy ch�ng.

ââ�¬Â¢ ChÃ�º, bÃ�¡c thÃ�Âm ruá»�t Ä�á»� tang chÃ�¡u (con gÃ�¡i Ä�Ã�£ xuất giÃ�¡, con dÃ�¢u của anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u dÃ�¢u Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� của chá»�ng, chÃ�º, bÃ�¡c, thÃ�Âm ruá»�t, hoặc cÃ�´ ruá»�t của chá»�ng.

â�¢ Mẹ �� tang con d�¢u thứ v� con g�¡i ri�ªng của ch�ng.

ââ�¬Â¢ Con gÃ�¡i Ä�Ã�£ xuất giÃ�¡ Ä�á»� tang bÃ�¡c trai, bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º thÃ�Âm, cÃ�´ ruá»�t.

4. Ti�u c�´ng: �� tang 5 th�¡ng.

ââ�¬Â¢ Chắt Ä�á»� tang cụ. (HoÃ� ng tang: ChÃ�Ât khÄ�n vÃ� ng)

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang anh chá»� em ruá»�t của Ã�´ng ná»�i (Ã�´ng bÃ� bÃ�¡c, Ã�´ng chÃ�º, bÃ� thÃ�Âm, bÃ� cÃ�´).

Page 49: Phong tuc vn

ââ�¬Â¢ Con Ä�á»� tang vợ lẽ, nÃ� ng hầu của cha ( nếu cha giÂao cho nuÃ�´i mÃ�¬nh thÃ�¬ Ä�á»� tang 3 nÄ�m nhÆ° mẹ Ä�ẻ).

â�¢ Ch�¡u �� tang �ư�ng b�¡ th�New ºc phụ mẫu v� �ư�ng c�´ (anh ch� em con ch�º b�¡c ru�t của cha).

â�¢ Anh ch� em con ch�º, b�¡c ru�t �� tang cho vợ của nhau.

â�¢ Anh ch� em chung mẹ kh�¡c cha �� tang cho nhau (vợ con của anh ch� em ấy th�¬ kh�´ng tang).

â�¢ Ch�º b�¡c ru�t �� tang cho ch�¡u d�¢u (con d�¢u của anh em ru�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� bÃ�¡c, Ã�´ng chÃ�º, bÃ� thÃ�Âm, bÃ� cÃ�´ Ä�á»� tang cho chÃ�¡u (tức lÃ� chÃ�¡u ná»�i của anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� ná»�i Ä�á»� tang cho vợ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n hoặc chÃ�¡u gÃ�¡i xuất giÃ�¡.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u ngoại Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ngoại vÃ� cáºu ruá»�t, dÃ�¬ ruá»�t (anh chá»� em ruá»�t của mẹ, ká»� cả Ä�á»�i vá»�i anh chá»� em ruá»�t của Ä�Ã�Âch mẫu, thứ mẫu, kế mẫu).

â�¢ Ch�¡u d�¢u �� tang c�´ ru�t của ch�ng.

ââ�¬Â¢ Chá»� dÃ�¢u, em dÃ�¢u Ä�á»� tang anh chá»� em ruá»�t của chá»�ng vÃ� con của những ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ (tức lÃ� chÃ�¡u gá»�i bằng bÃ�¡c, bằng thÃ�Âm).

5. Ty ma Phục: Tang 3 th�¡ng.

ââ�¬Â¢ ChÃ�Ât Ä�á»� tang can (kỵ) ná»�i (ngÅ© Ä�ại : Há»�ng tang chÃ�Ât khÄ�n Ä�á»�).

â�¢ Chắt �� tang cụ nh� b�¡c, nh� ch�º (tằng t� b�¡ th�ºc phụ mẫu v� tằng t� c�´, tức l� anh em ru�t v�i cụ n�i).

â�¢ Ch�¡u �� tang b� c�´ ��£ lấy ch�ng (ch� em ru�t v�i �´ng n�i).

â�¢ Ch�¡u �� tang c�´ b�¡ (ch� em con ch�º b�¡c ru�t v�i b�).

â�¢ Con �� tang b� dượng (nếu trư�c c�³ � c�¹ng, sau m�i v� b�ªn n�i).

â�¢ Con �� tang n� ng hầu của cha.

â�¢ Con �� tang b� v�º (cho b�º m�m).

â�¢ Ch�¡u �� tang t�c b�¡ th�ºc phụ mẫu (anh em ch�¡u ch�º, ch�¡u b�¡c v�i cha).

â�¢ Ch�ng �� tang vợ lẽ n� ng hầu.

� Anh ch� em h� n�i 5 ��i �� tang cho nhau.

â�¢ B� mẹ vợ �� tang con r�.

Page 50: Phong tuc vn

â�¢ ��ng b� ngoại �� tang ch�¡u ngoại v� ch�¡u d�¢u ngoại.

â�¢ ��ng của ch�ng �� tang ch�¡u d�¢u.

â�¢ Cụ �� tang cho chắt n�i.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang vợ cáºu, chá»�ng cÃ�´, chá»�ng dÃ�¬ cÃ�³ cÃ�¹ng á»� má»�t nhÃ� .

â�¢ Anh ch� em con c�´ ru�t v� bạn con d�¬ ru�t �� tang cho nhau.

ââ�¬Â¢ Cáºu ruá»�t Ä�á»� tang vợ của chÃ�¡u trai

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u dÃ�¢u Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ngoại của chá»�ng, cáºu ruá»�t, dÃ�¬ ruá»�t chá»�ng

â�¢ Ch�¡u d�¢u �� tang c�¡c �´ng b� anh ch� em ru�t v�i �´ng n�i ch�ng.

â�¢ Chắt d�¢u �� tang cụ n�i của ch�ng.

â�¢ Cụ �� tang chắt n�i trai g�¡i.

â�¢ ��ng b� �� tang c�¡c ch�¡u g�¡i của con nh� ch�º, nh� b�¡c.

Tang b�ªn cha mẹ nu�´i:

1. Kỵ b�ªn cha nu�´i th�¬ 3 th�¡ng, cụ b�ªn cha nu�´i th�¬ 5 th�¡ng, �´ng b� th�¬ m�t n�m.

2. Cha mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ Ã�¡o bằng gấu, hoặc sá»� gấu 3 nÄ�m cÃ�³ cả gáºy.

3. Từ �´ng b� tr� l�ªn nếu m�¬nh thừa tr�ng cũng s� gấu 3 n�m.

4. ��ng b� sinh ra mẹ nu�´i th�¬ 5 th�¡ng, c�²n th�¬ ��u kh�´ng c�³.

Tang h� nh� m�¬nh (��£ l� con nu�´i ngư�i kh�¡c, �� tang b�ªn h� của m�¬nh):

1. ��ng b� sinh ra cha th�¬ 9 th�¡ng.

2. Cha mẹ sinh ra mÃ�¬nh thÃ�¬ 1 nÄ�m cÃ�³ gáºy.

3. BÃ�¡c trai bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º, thÃ�Âm vÃ� cÃ�´ lÃ� anh chá»� em ruá»�t vá»�i cha thÃ�¬ Ä�á»�u 9 thÃ�¡ng. CÃ�´ Ä�Ã�£ giÃ�¡ thÃ�¬ 5 thÃ�¡ng.

4. Anh ch� em ru�t th�¬ 9 th�¡ng, ch� d�¢u, em d�¢u th�¬ 3 th�¡ng, ch� em ��£ xuất gi�¡ th�¬ 5 th�¡ng.

5. ��ng b� sinh ra mẹ th�¬ 3 th�¡ng.

X�©t trong l� n�³i rằng: Con g�¡i ��£ xuất gi�¡ th�¬ c�¡c tang c�³ gi�¡ng, song �i lấy ch�ng, hoặc phải ch�ng rẫy b�, hoặc ch�ng chết, con lại chẳng c�³, lại tr� v� nh� cũng như chưa lấy ch�ng, tang chẳng c�³ gi�¡ng

Nếu �ương �� tang cha mẹ �ược m�t n�m m� ch�ng rẫy b�

Page 51: Phong tuc vn

th�¬ phải tang cha mẹ 3 n�m, hoặc �� tang cha mẹ �ược 1 n�m ��£ trừ phục �oạn th�¬ chẳng �ược �� lại 3 n�m, d�¹ phải ch�ng dẫy trư�c, sau m�i �� tang cha mẹ chưa �ủ 1 n�m m� ch�ng m�i g�i v� th�¬ chẳng n�ªn v� v�i phải n�ªn �� tr�n 3 n�m.

Trư�ng phục: c�³ ba loại:

1. Trư�ng trư�ng: Từ 16-19 tu�i

2. Trung trư�ng: Từ 12-15 tu�i

3. Hạ trư�ng: Từ 8-11 tu�i

(Ä�á»�u lấy thứ tá»± giÃ�¡ng má»�t báºc).

VÃ� dụ: GiÂai Ä�Ã�£ lấy vợ, gÃ�¡i Ä�Ã�£ lấy chá»�ng, dẫu cÃ�²n trẻ cÅ©ng khÃ�´ng thá»� gá»�i lÃ� trÆ°á»�ng Ä�ược, nhÆ°ng vá»�n mÃ�¬nh phải tang 1 nÄ�m trÆ°á»�ng trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 9 thÃ�¡ng, trung trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 7 thÃ�¡ng, hạ trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 5 thÃ�¡ng.

Như v�n tang 9 th�¡ng, trư�ng trư�ng gi�¡ng 7 th�¡ng, trung...�i�u 59 : Cha mẹ c�³ �� tang con kh�´ng ?

Tang phục lÃ� thá»� hiá»�n tÃ�¬nh nghÄ©a, cÃ�³ phÃ�¢n biá»�t thÃ�¢n sÆ¡ â��Há»� Ä�Æ°Æ¡ng 3 thÃ�¡ng, lÃ�¡ng giá»�ng 3 ngÃ� yâ��, thá»� hiá»�n lÃ�²ng thÆ°Æ¡ng xÃ�³t giữa kẻ mất ngÆ°á»�i cÃ�²n. VÃ�¬ thế, chẳng những thÃ�¢n thÃ�Âch mÃ� ngÆ°á»�i ngoÃ� i Ä�ến phÃ�ºng viếng cÅ©ng nÃ�ªn Ä�eo bÄ�ng tang. Theo â��Thá»� mai gia lá»�â�� thÃ�¬ chẳng những cha mẹ Ä�á»� tang con mÃ� Ã�´ng bÃ� vÃ� cụ kỵ cÅ©ng Ä�á»� tang hÃ� ng chÃ�¡u, hÃ� ng chắt.

"Thá»� mai gia lá»�" quy Ä�á»�nh nhÆ° váºy nhÆ°ng má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng...Ä�iá»�u 60 : Tại sao cha mẹ khÃ�´ng Ä�Æ°a tang con ?

Tá» biá»�t sinh ly, ai khÃ�´ng thÆ°Æ¡ng xÃ�³t, nhÆ°ng theo quy luáºt...Ä�iá»�u 61 : Ä�Ã�¡m tang trong ngÃ� y tết, liá»�u tÃ�Ânh ra sao ?

NgÃ� y Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n lÃ� ngÃ� y vui của toÃ� n dÃ�¢n tá»�c, ngÃ� y má»� Ä�ầu cho váºn há»�i hanh thÃ�´ng của cả má»�t nÄ�m, cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a rất thiÃ�ªng liÃ�ªng. Gia Ä�Ã�¬nh phải tạm gÃ�¡c má»�i sầu riÃ�ªng Ä�á»� hoÃ� chung vá»�i niá»�m vui toÃ� n dÃ�¢n tá»�c. VÃ�¬ váºy cÃ�³ tục lá»� cất khÄ�n tang trong ba ngÃ� y Tết. NhÃ� cÃ�³ Ä�ại tang kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�i chÃ�ºc tết, mừng tuá»�i bÃ� con, xÃ�³m giá»�ng, ngược lại bÃ� con xÃ�³m giá»�ng lại cần Ä�ến chÃ�ºc Tết vÃ� an ủi gia Ä�Ã�¬nh bất hạnh.

TrÆ°á»�ng hợp gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ ngÆ°á»�i chết vÃ� o ngÃ� y 30 hoặc...Ä�iá»�u 62 : Lá»� cÆ°á»�i Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn vấp phải lá»� tang, tÃ�Ânh sao Ä�Ã�¢y ?

Ä�Ã�³ lÃ� trÆ°á»�ng hợp â��Ưu há»· trÃ�¹ng phÃ�¹ngâ��. Vui vÃ� buá»�n dá»�n vÃ� o má»�t lÃ�ºc. â��Sinh hữu hạn, tá» vÃ�´ kỳâ��, cuá»�c Ä�á»�i thÃ�¬ cÃ�³ hạn nhÆ°ng ai biết trÆ°á»�c chết vÃ� o lÃ�ºc nÃ� o. Theo lá»� nghi thÃ�¬ khi trong nhÃ� cÃ�²n tang, trÃ�ªn Ä�ầu cÃ�²n cÃ�³ vÃ� nh khÄ�n trắng, nhất lÃ� Ä�ại tang thÃ�¬ trÃ�¡nh má»�i cuá»�c vui. NhÆ°ng lá»� cÆ°á»�i Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn, nếu quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� thÃ�¬ quả gay go cho cả hai gia Ä�Ã�¬nh, nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp tÃ�¬nh duyÃ�ªn Ä�Ã�´i lứa dá»� dang, nhất lÃ� cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cả Ä�Ã�´i bÃ�ªn Ä�á»�u Ã�´ng giÃ� bÃ� cả, cÃ�³ khi Ä�ợi Ä�ến bảy, tÃ�¡m nÄ�m sau chÆ°a hết tang. VÃ�¬ váºy tục lá»� xÆ°a cÅ©ng cÃ�³ khoản â��trừ haoâ�� : â��CÆ°á»�i bÃ�´n tang, tức lÃ� cÆ°á»�i chạy tangâ��. Khi Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i chết nằm tạm trÃ�ªn giÆ°á»�ng, Ä�ắp chÄ�n chiếu lại, chÆ°a nháºp

Page 52: Phong tuc vn

quan, hoặc gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ thá»� tá»± lÃ� m thủ tục khÃ�¢m liá»�m, nháºp quan nhÆ°ng chÆ°a lÃ� m lá»� thÃ� nh phục. Theo nghi lá»�, nếu chÆ°a thÃ� nh phục thÃ�¬ trong nhÃ� chÆ°a ai Ä�ược khÃ�³c. HÃ� ng xÃ�³m tuy cÃ�³ biết nhÆ°ng gia Ä�Ã�¬nh chÆ°a phÃ�¡t tang thÃ�¬ chÆ°a Ä�ến viếng, trừ thÃ�¢n nhÃ�¢n ruá»�t thá»�t vÃ� những ngÆ°á»�i lÃ�¢n cáºn tá»�i lá»a tắt Ä�Ã�¨n cÃ�³ nhau, coi nhÆ° ngÆ°á»�i nhÃ� .

Trong khi Ä�Ã�³, cả hai gia Ä�Ã�¬nh chuẩn bá»� gấp Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i cÅ©ng lÃ� m Ä�ủ lá»� Ä�Æ°a dÃ�¢u, Ä�Ã�³n dÃ�¢u, yết cÃ�¡o gia tiÃ�ªn, lá»� tÆ¡ há»�ng... nhÆ°ng lá»� váºt rất Ä�Æ¡n sÆ¡, thÃ� nh phần giản lược, bÃ�³ hẹp trong phạm vi gia Ä�Ã�¬nh vÃ� má»�t vÃ� i thÃ�¢n nhÃ�¢n. KhÃ�¡ch, bạn Ä�Ã�£ má»�i cÅ©ng miá»�n, sẽ thÃ�´ng cảm sau. CÃ�´ng viá»�c cÆ°á»�i, gả xong xuÃ�´i má»�i bắt Ä�ầu phÃ�¡t tang. CÃ�´ dÃ�¢u chÃ�º rá»� má»�i, trá»� thÃ� nh thÃ� nh viÃ�ªn của gia Ä�Ã�¬nh, chá»�u tang chế nhÆ° má»�i con chÃ�¡u khÃ�¡c. Nếu hai gia Ä�Ã�¬nh thÃ�´ng cảm cho nhau, cÃ�³ thá»� trong má»�t ngÃ� y, từ sÃ�¡ng Ä�ến trÆ°a cÆ°á»�i dÃ�¢u, chiá»�u tá»�i phÃ�¡t tang cÅ©ng xong.

TrÆ°á»�ng hợp nhÃ� cÃ�³ Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i mÃ� hÃ� ng xÃ�³m lÃ�¢n cáºn cÃ�³ Ä�Ã�¡m tang thÃ�¬ sao ?

Ngư�i biết ph�©p l�ch v� l�²ng nh�¢n �¡i kh�´ng bao gi�...�i�u 63 : Ngư�i �i dự ��¡m tang n�ªn như thế n� o ?

DÃ�¹ thÃ�¢n hay sÆ¡, Ä�Ã�£ Ä�ến dá»± Ä�Ã�¡m tang phải nghiÃ�ªm tÃ�ºc, biá»�u lá»� lÃ�²ng thÃ� nh kÃ�Ânh Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất, tÃ�¬nh Æ°u Ã�¡i Ä�á»�i vá»�i tang quyến. Tháºt lÃ� bất lá»�ch nếu bÃ�´ bÃ�´ cÆ°á»�i nÃ�³i, Ä�Ã�¹a giỡn trong lÃ�ºc tang chủ Ä�au buá»�n.

� n�´ng th�´n, nhi�u nơi c�²n tục l� c� b� n �n u�ng linh ��¬nh trong ��¡m tang, thực kh�´ng hợp t�¬nh, hợp cảnh ch�ºt n� o.

�� nh rằng vi�c �n u�ng l� kh�´ng tr�¡nh kh�i, nhưng ch� n�ªn hạn chế trong s� ngư�i �ến gi�ºp vi�c v� th�¢n nh�¢n � xa v�. ��i v�i b� con, l� ng x�³m, kh�¡ch, bạn th�¬ tang l� kh�´ng phải l� d�p �� �Trả nợ mi�ng�. C�³ vui vẻ g�¬ trong l�ºc tang gia b�i r�i.

Nếu nhÆ° chÆ°a bá»� Ä�ược thủ tục rượu chÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m thÃ�¬ trong lá»� tang, má»�i ngÆ°á»�i cÅ©ng nÃ�ªn tá»± kiá»�m chế mÃ�¬nh, giÃ�ºp Ä�ược viá»�c gÃ�¬ thÃ�¬ táºn tÃ�¬nh giÃ�ºp Ä�ỡ, khÃ�´ng tiá»�n vá»� nhÃ� Ä�n cÆ¡m thÃ�¬ cÅ©ng khÃ�´ng nÃ�ªn hạch sÃ�¡ch, trÃ�¡ch mÃ�³c. ThÃ�³i cÅ© â��Ma chÃ�ª, cÆ°á»�i trÃ�¡châ�� cÃ�³ hay ho gÃ�¬ !

Cũng cần lưu �½ c�¡c bạn trẻ : Khi �i dự ��¡m tang kh�´ng...�i�u 64 : �i �ư�ng gặp ��¡m tang n�ªn như thế n� o ?

Há»�i má»�i tiếp quản thủ Ä�Ã�´ (1954) chÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ chứng kiến nhiá»�u Ä�Ã�¡m tang rất nghiÃ�ªm tÃ�ºc, tráºt tá»±. Má»�i ngÆ°á»�i Ä�i Ä�Æ°á»�ng Ä�á»�u tá»± giÃ�¡c tuÃ�¢n thủ ká»· cÆ°Æ¡ng xÃ�£ há»�i, tráºt tá»± giÂao thÃ�´ng.

Nếu gặp Ä�Ã�¡m tang ngược chiá»�u, khÃ�´ng ai bảo ai, dÃ�¹ vá»�i Ä�ến Ä�Ã�¢u cÅ©ng Ä�á»�u xuá»�ng xe, ká»� cả ngÆ°á»�i Ä�i xe mÃ�¡y, xÃ�Âch lÃ�´ Ä�á»�u ngả mÅ© nÃ�³n, dắt bá»� qua Ä�Ã�¡m tang rá»�i má»�i lÃ�ªn xe. Ã�â�� tÃ�´ thÃ�¬ cháºm lại, khÃ�´ng bÃ�³p cÃ�²i.

Nếu Ä�i cÃ�¹ng chiá»�u, khÃ�´ng tiá»�n xuá»�ng xe thÃ�¬ Ä�i cháºm lại vÃ� ngả mÅ©.

ThÃ�¢n nhÃ�¢n Ä�i tiá»�n Ä�Æ°a Ä�á»�u tá»± giÃ�¡c Ä�i cÃ�³ hÃ� ng lá»�i, tráºt...Ä�iá»�u 65 : NgÆ°á»�i sắp chết cÃ�³ dấu hiá»�u gÃ�¬ bÃ�¡o trÆ°á»�c ?

Page 53: Phong tuc vn

Tháºt kỳ lạ, xÆ°a nay Ä�Ã�£ ai chết hai lần Ä�Ã�¢u mÃ� biết trÆ°á»�c rÃ�ºt kinh nghiá»�m, thế nhÆ°ng, cÃ�³ những cụ cao tuá»�i cÃ�³ kinh nghiá»�m â��Tri thiÃ�ªn má»�nhâ��, biết trÆ°á»�c Ä�ược ngÃ� y mất của mÃ�¬nh, mặc dầu ngÃ� y hÃ�´m trÆ°á»�c vẫn khoẻ mạnh, tháºm chÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n tÃ�Ânh trÆ°á»�c Ä�ược giá»� mất, Ä�Ã�¡nh Ä�iá»�n cho con chÃ�¡u xa vá»�. Trong trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³ gia Ä�Ã�¬nh phần nÃ� o Ä�Ã�£ chủ Ä�á»�ng chuẩn bá»� tang lá»�, nhÆ°ng những trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³ rất Ã�Ât.

��i v�i những ngư�i gi� yếu, c�³ những dấu hi�u g�¬ b�¡o trư�c gi� hấp h�i m� ta c�³ th� quan s�¡t �ược ?

â�¢ Xem thần sắc : chủ yếu xem hai ��¡y mắt c�²n tinh anh kh�´ng hay ��£ �ục m�.

ââ�¬Â¢ Sá»� chÃ�¢n tay xem cÃ�²n nÃ�³ng hay Ä�Ã�£ lạnh, ngÆ°á»�i sắp chết thÆ°á»�ng lạnh từ Ä�ầu Ä�ến chÃ�¢n. CÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n nháºn biết mÃ�¬nh Ä�Ã�£ chết Ä�ến Ä�Ã�¢u.

ââ�¬Â¢ Mạch rất trầm, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i cÃ�²n sá»�ng nhÆ°ng khÃ�´ng bắt mạch Ä�ược nữa. Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i suy tim, sá»� tÆ°á»�ng nhÆ° tim Ä�Ã�£ ngừng Ä�áºp, nhÆ°ng vÃ�¬ Ä�áºp yếu nÃ�ªn khÃ�´ng phÃ�¡t hiá»�n Ä�ược.

ââ�¬Â¢ Ä�á»� má»�t Ã�Ât bÃ�´ng vÃ� o lá»� mÅ©i mÃ� bÃ�´ng khÃ�´ng cÃ�²n Ä�á»�ng Ä�áºy tức lÃ� Ä�Ã�£ tắt thá»�.

CÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�au á»�m lÃ�¢u dÃ� i, bá»�ng nhiÃ�ªn mạnh khoẻ trá»� lại rất tá»�nh tÃ�¡o, nhiá»�u khi Ä�Ã�³ lÃ� dấu hiá»�u của ngá»�n Ä�Ã�¨n hết dầu loÃ�© sÃ�¡ng lÃ�ªn Ä�á»� rá»�i tắt ngấm. CÃ�¡c cụ giÃ� thÆ°á»�ng bá»� Ä�n, hoặc lÃ� rất muá»�n Ä�n nhÆ°ng Ä�n Ä�ược rất Ã�Ât trÆ°á»�c khi mất.

Cũng c�³ trư�ng hợp, m�nh ��£ tuy�t nhưng c�³ lẽ v�¬ nu�i...�i�u 66 : Trong gi� ph�ºt th�¢n nh�¢n hấp h�i, ngư�i nh� cần phải l� m g�¬ ?

- Dá»�i ngÆ°á»�i sắp mất sang phÃ�²ng chÃ�Ânh tẩm, Ä�ầu hÆ°á»�ng vá»� phÃ�Âa Ä�Ã�´ng.

- H�i xem c�³ dặn d�² tr�i tr�ng g�¬ kh�´ng

- �ặt thuỵ hi�u (tức t�ªn h�¨m) r�i h�i ngư�i ��³ c�³ ��ng �½ kh�´ng.

- Lu�´n lu�´n c�³ ngư�i t�ºc trực b�ªn cạnh.

- Ngư�i c�³ theo t�´n gi�¡o th�¬ l� m l� cầu nguy�n theo ph�©p của từng t�´n gi�¡o.

- Chuẩn b� m�i thứ �� tắm g�i (l� m l� m�c dục) v� kh�¢m...�i�u 67 : Khi th�¢n nh�¢n mất, gia ��¬nh cần phải l� m những g�¬ ?

ChÃ�ºng tÃ�´i chá»� nÃ�ªu lÃ�ªn những viá»�c lÃ� m Ä�á»�i những trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i giÃ� yếu, mất tại nhÃ� , theo phong tục cá»� truyá»�n. TrÆ°á»�ng hợp mất tại bá»�nh viá»�n hoặc mất dá»�c Ä�Æ°á»�ng, quÃ�¡n trá»�, chết vÃ�¬ tai nạn, gÆ°Æ¡m sÃ�ºng, xe cá»�, rắn Ä�á»�c, thuá»· hoả tai, chÆ°a Ä�Ã�ºng kỳ Ä�Ã�¡ng chết... khÃ�´ng Ä�ủ Ä�iá»�u kiá»�n Ä�á»� thá»±c hiá»�n toÃ� n bá»� thao tÃ�¡c vÃ� nghi lá»�, váºy nÃ�ªn chÃ�¢m chÆ°á»�c, tuỳ nghi váºn dụng:

Page 54: Phong tuc vn

1. L� m�c dục : (tắm g�i)

LÃ�ºc tắm gá»�i cho ngÆ°á»�i vừa chết thÆ°á»�ng vừa Ä�á»� sẵn má»�t con dao nhá»�, má»�t vuÃ�´ng vải (khÄ�n), má»�t cÃ�¡i lược, má»�t cÃ�¡i thÃ�¬a, má»�t Ã�Ât Ä�ất á»� Ã�´ng Ä�á»� rau, má»�t ná»�i nÆ°á»�c ngÅ© vá»� hÆ°Æ¡ng vÃ� má»�t ná»�i nÆ°á»�c nÃ�³ng khÃ�¡c. lÃ�ºc tắm, vÃ�¢y mÃ� n cho kiến, tang chủ quỳ xuá»�ng khÃ�³c, ngÆ°á»�i há»� viá»�c cÅ©ng quỳ rá»�i cÃ�¡o từ rằng; â��nay xin tắm gá»�i Ä�á»� sạch bụi trầnâ��, xong phục xuá»�ng, Ä�ứng dáºy. Cha thÃ�¬ con trai vÃ� o tắm, mẹ thÃ�¬ con gÃ�¡i vÃ� o tắm. Lấy vuÃ�´ng vải dấp vÃ� o ngÅ© vá»�, lau mặt, lau mÃ�¬nh cho sạch rá»�i lấy lược chải tÃ�³c lấy sợi vải buá»�c tÃ�³c, lấy khÄ�n khÃ�¡c lau hai tay hai chÃ�¢n, lại lấy dao cắt mÃ�³ng tay mÃ�³ng chÃ�¢n,mặc quần Ã�¡o cho chá»�nh. MÃ�³ng tay mÃ�³ng chÃ�¢n gÃ�³i lại trÃ�ªn Ä�á»� trÃ�ªn, dÆ°á»�i Ä�á»� dÆ°á»�i, Ä�á»� vÃ� o trong quan tÃ� i; dao, lược thÃ�¬a vÃ� nÆ°á»�c Ä�em Ä�i chÃ�´n; rÆ°á»�c thi thá»� Ä�ặt lÃ�ªn giÆ°á»�ng.

2. Sau lá»� má»�c dục thá»�i giÂan chÆ°a nháºp quan:

Ä�ắp chÄ�n hoặc chiếu, buÃ�´ng mÃ� n, Ä�ặt má»�t chiÃ�ªc ghế con phÃ�Âa trÃ�ªn Ä�ầu, trÃ�ªn Ä�Ã�³ Ä�ặt má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t quả trứng, dá»±ng má»�t Ä�Ã�´i Ä�Å©a trÃ�ªn bÃ�¡t cÆ¡m vÃ� thắp hÆ°Æ¡ng. CÃ�³ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng cÃ�²n cÃ�³ tục Ä�á»� thÃ�ªm má»�t con dao trÃ�ªn bụng, (cÃ�³ lẽ Ä�á»� trừ tÃ� ma hay quá»· nháºp trÃ� ng).

3. L� phạn h� m:

Lá»� nÃ� y theo tục xÆ°a, bá»� gạo vÃ� tiá»�n vÃ� o miá»�ng trÃ�¡nh tÃ� ma Ã�¡c quá»· Ä�ến cÆ°á»�p Ä�oạt, Ä�á»� tiá»�n vong há»�n Ä�i Ä�Æ°á»�ng xa Ä�ược siÃ�ªu thoÃ�¡t. Lá»� nÃ� y ngÃ� y nay nhiá»�u nÆ¡i Ä�Ã�£ bá»�, cÃ�³ nÆ¡i thay thế bằng may má»�t cÃ�¡i tÃ�ºi, trong tÃ�ºi Ä�á»±ng má»�t Ã�Ât tiá»�n gạo vÃ� má»�t vÃ� i Ä�á»� lặt vặt mÃ� khi sá»�ng, ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ hay dÃ�¹ng Ä�ến.

Theo �Th� mai gia l��, l� n� y �ược tiến h� nh như sau:

Lấy Ã�Ât gạo nếp xÃ�¡t cho sạch, ba Ä�á»�ng tiá»�n mÃ� i cho sÃ�¡ng (nhÃ� giÃ� u thÃ�¬ dÃ�¹ng vÃ� ng hoặc viÃ�ªn ngá»�c trai).

Tang chủ vÃ� o khÃ�³c quỳ, ngÆ°á»�i chấp sá»± cÅ©ng quỳ, cÃ�¡o từ rằng: â�� nay xin phạn hÃ� n, phục duy hÃ�¢m nạpâ��. NgÆ°á»�i chấp sá»± lần lượt xÆ°á»�ng â��SÆ¡ phạn hÃ� m, tÃ�¡i phạn hÃ� m, tam phạn hÃ� mâ��. Tang chủ ba lần, má»�i lần xÃ�ºc má»�t Ã�Ât gạo vÃ� má»�t Ä�á»�ng tiá»�n tra vÃ� o má»�m bÃ�ªn phải, rá»�i Ä�ến bÃ�ªn trÃ�¡i, cuá»�i cÃ�¹ng vÃ� o giữa. Xong, bÃ�³p má»�m lại, phủ mặt nhÆ° cÅ©.

4. Lá»� khÃ�¢m liá»�m nháºp quan:

CÃ�¡c con vÃ� o, con trai bÃ�ªn trÃ�¡i, con gÃ�¡i bÃ�ªn phải. NgÆ°á»�i chấp sá»± xÆ°á»�ng. Tá»± láºp (Ä�ứng gần vÃ� o), cá» ai (khÃ�³c cả lÃ�ªn), quỳ. Chấp sá»± cÅ©ng quỳ mÃ� cÃ�¡o từ rằng â��Nay Ä�ược giá»� lÃ� nh, xin rÆ°á»�c nháºp quanâ��. â��Cẩn cÃ�¡oâ�� xong lại xÆ°á»�ng: phủ phục (lá»� xuá»�ng), hÆ°ng (dáºy), bÃ�¬nh thÃ�¢n (Ä�ứng thẳng).

Sau Ä�Ã�³ cÃ�¡c con chÃ�¡u trÃ�¡nh ra hai bÃ�ªn, ngÆ°á»�i giÃ�ºp viá»�c quay vÃ� Ä�á»�u cầm tạ quan nÃ�¢ng lÃ�ªn Ä�á»� Ä�Æ°a ngÆ°á»�i vÃ� o cho Ã�ªm Ã�¡i, Ä�ặt cho chÃ�Ânh giữa quan tÃ� i, nếu cÃ�³ há»� chá»� nÃ� o cần lấy Ã�¡o cÅ© của ngÆ°á»�i vừa mất bá»� khuyết cho Ä�ầy Ä�ủ, rá»�i gấp dÆ°á»�i lÃ�ªn Ä�ầu trÆ°á»�c, bÃ�ªn trÃ�¡i gấp trÆ°á»�c, bÃ�ªn phải gấp sau, trÃ�ªn Ä�ầu gấp sau cÃ�¹ng, sÆ¡n nẹp Ä�Ã�³ng lại. ChÃ�º Ã�½: Những quần Ã�¡o của ngÆ°á»�i Ä�ang sá»�ng, hoặc quần Ã�¡o mÃ� ngÆ°á»�i Ä�ang sá»�ng cÃ�³ mặc chung thÃ�¬ kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�ược bá»� vÃ� o Ã�¡o quan.

Page 55: Phong tuc vn

Ä�á»� khÃ�¢m niá»�m: nhÃ� giÃ� u dÃ�¹ng vÃ�³c nhiá»�u, tÆ¡, lụa; nhÃ� thÆ°á»�ng dÃ�¹ng vải trắng may lÃ� m Ä�ại liá»�m (1 mảnh dá»�c, 5 mảnh ngang) hoặc tiá»�u liá»�m (1 mảnh dá»�c 3 mảnh ngang). NgÃ� y trÆ°á»�c, quy Ä�á»�nh Ä�ại liá»�m hay tiá»�u liá»�m vÃ�¬ khá»� vải nhá»�. NgÃ� y nay, dÃ�¹ng vải khá»� rá»�ng, miá»�n kÃ�Ân chÃ�¢n, tay, Ä�ầu, gÃ�³t lÃ� Ä�ược.

â��Tục ta nhiá»�u ngÆ°á»�i tin theo thầy phÃ�¹ thuá»·, trong quan tÃ� i thÆ°á»�ng cÃ�³ mảnh vÃ�¡n Ä�ục sao Bắc Ä�ẩu thất tinh. TrÆ°á»�c khi nháºp quan thÆ°á»�ng chá»�n giá»�, trÃ�¡nh tuá»�i rá»�i dÃ�¹ng bÃ�¹a ná»� bÃ�¹a kia dÃ�¡n á»� trong, ngoÃ� i quan tÃ� i. CÃ�³ ngÆ°á»�i cho lÃ� chết phải giá»� sấu thÃ�¬ bá»� cá»� bÃ� i tá»� tÃ�´m hoặc quyá»�n lá»�ch hoặc tÃ� u lÃ�¡ gá»�i Ä�á»� trấn Ã�¡t ma quá»·â�� (TrÃ�Âch â��Viá»�t Nam phong tụcâ��- Phan Kế BÃ�Ânh - tr.31)

Má»�i viá»�c xong thÃ�¬ sÆ¡n gắn quan tÃ� i cho kỹ cÃ� ng, Ä�ặt chÃ�Ânh giữa giÂan giữa, hoặc nhÃ� cÃ�²n ngÆ°á»�i tÃ�´n hÆ¡n thÃ�¬ Ä�ặt sang giÂan cạnh.

5. Lá»� thiết linh: (Sau khi nháºp quan)

LÃ� lá»� thiết láºp linh vá»�, Ä�ặt bÃ� n thá»� tang.

Khi chưa ch�´n cất th�¬ lấy l� th� ngư�i s�ng m� l�, n�ªn m�i lần lạy ch� lạy hai lạy, trong linh v� v� kh�n vấn d�¹ng chữ �C� phụ�, �C� mẫu� thay cho �Hi�n thảo�, �Hi�n tỷ�.

6. L� th� nh phục:

Tức l� con ch�¡u mặc �� tang �� c�ºng tế v� ��¡p l� khi kh�¡ch �ến viếng. Trư�c khi th� nh phục, nếu c�³ kh�¡ch �ến th�¬ ngư�i chủ tang chưa ra tiếp m� ngư�i h� tang thay mặt tiếp kh�¡ch v� th�´ng cảm v�i kh�¡ch.

Sau lá»� thÃ� nh phục má»�i chÃ�Ânh thức phÃ�¡t tang. Sau Ä�Ã�³...Ä�iá»�u 68 : Tại sao cÃ�³ tục hÃ�º há»�n trÆ°á»�c khi nháºp quan ?

V�¬ ��£ c�³ những trư�ng hợp b� cho�¡ng, ngất, bất t�nh...�i�u 69 : Trư�ng hợp chết ��£ cứng lạnh, ngư�i co r�ºm kh�´ng b� l�t �¡o quan th�¬ l� m thế n� o ?

Theo kinh nghiá»�m dÃ�¢n gian: HÆ¡ lá»a vÃ� nắn dần cho thẳng...Ä�iá»�u 70 : NgÆ°á»�i xÆ°a dÃ�¹ng những váºt liá»�u gÃ�¬ lÃ�³t vÃ� o Ã�¡o quan ?

Trong cÃ�¡c ngÃ�´i má»� cá»� khai quáºt Ä�ược, ngoÃ� i cÃ�¡c Ä�á»� trang...Ä�iá»�u 71 : Tại sao trÆ°á»�c khi khÃ�¢m niá»�m, nháºp quan cÃ�³ tục Ä�Æ°a ngÆ°á»�i chết nằm xuá»�ng chiếc chiếu giải dÆ°á»�i Ä�ất ?

Theo Phan Kế BÃ�Ânh :â��Lấy nghÄ©a, ngÆ°á»�i ta bá»�i Ä�ất sinh thÃ�¬ chết lại vá»� vá»�i Ä�ấtâ��.

Ch�ºng t�´i cho rằng tục ��³ ph�¡t sinh từ kinh nghi�m thực...�i�u 72 : Sau l� th� nh phục trư�c l� an t�¡ng phải l� m g�¬ ?

Th�i nay �ơn giản, �� giữ v� sinh kh�´ng n�ªn �� qu�¡ 24 gi�. Th�i xưa, c�³ những nh� gi� u sang �� n�m bảy h�´m trong nh� , ch� con ch�¡u v� ��´ng �ủ, �� h� h� ng, l� ng

Page 56: Phong tuc vn

xÃ�£, hÃ� ng tá»�ng hÃ� ng huyá»�n Ä�ến phÃ�ºng viếng; Ä�á»� dá»±ng rạp trÆ°á»�c sÃ�¢n, dá»±ng nhÃ� trạm dá»�c Ä�Æ°á»�ng từ nhÃ� Ä�ến má»� Ä�á»� chuẩn bá»� má»�i thứ khÃ� tế vÃ� cá»� bÃ� n thết Ä�Ã�£i linh Ä�Ã�¬nh; Ä�á»� thÃ� y cÃ�ºng chá»�n ngÃ� y, thÃ� y Ä�á»�a lÃ�½ chá»�n Ä�ất an tÃ�¡ng, phÃ�¢n kim láºp hÆ°á»�ng hẳn hoi. CÃ�³ nhÃ� cÃ�²n sắm Ä�ủ trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch, quÃ� n tạm trong vÆ°á»�n, vÃ� i thÃ�¡ng sau má»�i lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng.

Trong thá»�i giÂan chÆ°a chÃ�´n cÃ�³ â��Lá»� triÃ�ªu tá»�ch Ä�iá»�nâ�� : Buá»�i sÃ�¡ng dáºy bÆ°ng khÄ�n lược vÃ� o linh sÃ� ng, cÃ�¡c con quỳ khÃ�³c ba tiếng rá»�i quấn mÃ� n lÃ�ªn cÃ�¡o từ rằng: â��NgÃ� y Ä�Ã�£ sÃ�¡ng rá»�i xin rÆ°á»�c linh bạch ra linh toạâ��. Sau Ä�Ã�³ rÆ°á»�c há»�n bạch ra Ä�ặt vÃ� o á»·, vắt mÃ� n, dá»�n chÄ�n gá»�i, chiá»�u tá»�i lại rÆ°á»�c linh bạch vÃ� o, Ä�ắp chÄ�n thả chiếu, mÃ� n xuá»�ng. Thá»� nhÆ° lÃ�ºc sá»�ng, chá»� lạy hai lạy (chá»� sau khi an tÃ�¡ng, lÃ� m lá»� thÃ� nh phÃ�¢ng xong má»�i lạy bá»�n lạy theo nghi lá»� ngÆ°á»�i chết).

C�¡c bu�i t�i trư�c khi chưa ch�´n, c�³ �L� ch�ºc thực� (Tr�ng b�³ �u�c trư�c s�¢n): phư�ng b�¡t �¢m tấu nhạc, con ch�¡u thay nhau t�ºc trực b�ªn linh cữu, trong nh� ngo� i s�¢n ��¨n �u�c s�¡ng trưng.

Khi thÃ�¢n bằng cá»� hữu Ä�ến phÃ�ºng Ä�iếu, ngÆ°á»�i chủ tang vÃ� ngÆ°á»�i chủ phụ Ä�ứng cạnh linh toạ vÃ� ngoảnh mặt vá»� phÃ�Âa khÃ�¡ch, há»� khÃ�¡ch lạy hai lạy thÃ�¬ chủ lá»� tạ lại má»�t lạy. KhÃ�¡ch vÃ�¡i cha mẹ mÃ�¬nh ba vÃ�¡i thÃ�¬ vÃ�¡i tạ má»�t vÃ�¡i. TrÃ�¡ch nhiá»�m tiếp trầu, nÆ°á»�c, cá»� bÃ� n thuá»�c vá»� ngÆ°á»�i há»� tang.

Nếu cÃ�³ ngÆ°á»�i con trai nÃ� o Ä�i vắng chÆ°a ká»�p vá»� thÃ�¬ Ä�á»� mÅ©, khÄ�n xÃ�´ vÃ� gáºy cạnh hÆ°Æ¡ng Ã�¡n.

Trư�c khi l� m l� chuy�n cữu �� chuẩn b� ph�¡t dẫn th�¬ �¡o quan vẫn tr� �ầu v� o trong, coi như l� ngư�i s�ng, ��c v�n cũng chưa d�¹ng chữ �Hi�n thảo� (cha) �Hi�n tỷ� (mẹ) m� con d�¹ng chữ �C� phụ� (cha), �C� mẫu� (mẹ)

á»� thÃ� nh phá»� ngÃ� y nay Ä�Ã�£ cÃ�³ nhÃ� Æ°á»�p lạnh, á»� nÃ�´ng thÃ�´n Ä�á»� dÄ�m bảy ngÃ� y trong nhÃ� , phải lÃ� m sao cho khá»�i nhiá»�m uế khÃ� ? - Ä�iá»�u quan trá»�ng nhất lÃ� ngÆ°á»�i trá»� tang phải cÃ�³ kinh nghiá»�m : Ã�¡o quan vá»� dÃ� y, gá»� tá»�t, trÃ�¡m tháºt kÃ�Ân, khÃ�´ng Ä�á»� má»�t khe há»� nÃ� o. Ä�Ã�¡y Ã�¡o quan lÃ�³t những chất chá»�ng ẩm nhÆ° lÃ�¡ chuá»�i, giấy bản, than, vÃ�´i, bá»�ng nếp... CÃ�¡c khe há»� của Ã�¡o quan Ä�ược bá»�t kÃ�Ân trÆ°á»�c bằng sÆ¡n ta, nhá»±a Ä�Æ°á»�ng, dÃ�¡n giấy trÃ�¡ng kim. Nếu Ä�á»� lÃ�¢u phải cÃ�³ trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch, giữa quan vÃ� quÃ�¡ch Ä�á»� cÃ�¡t vÃ� ng rang khÃ�´ nÃ�³ng. Phủ trÃ�ªn thi hÃ� i cÃ�³ cÃ�¡c thứ hÆ°Æ¡ng vá»� Ä�á»� khá» uế khÃ�Â.

Trư�c ng� y an t�¡ng c�²n c�³ th�#786ªm tục "L� yết c�¡o t�...�i�u 73 : Những ngư�i �i�u h� nh c�´ng vi�c trong tang l�

Trong l�ºc tang gia b�i r�i kh�´ng c�³ ngư�i chủ �ạo �i�u h� nh, c�´ng vi�c sẽ rất l�ºng t�ºng v� phạm nhi�u sai s�³t.

Khi thÃ�¢n nhÃ�¢n sắp từ trần, viá»�c Ä�ầu tiÃ�ªn tang gia phải má»�i Ä�ược ngÆ°á»�i há»� tang. NgÆ°á»�i há»� tang phải lÃ� ngÆ°á»�i thÃ�¢n thÃ�Âch gần gÅ©i, cÃ�³ tuá»�i tÃ�¡c, kinh nghiá»�m, thÃ�¡o vÃ�¡t, cÃ�³ uy tÃ�Ân trong há»�. NgÆ°á»�i há»� tang thay mặt tang chủ Ä�iá»�u hÃ� nh má»�i cÃ�´ng viá»�c, Ä�á»�i ná»�i Ä�á»�i ngoại.

Page 57: Phong tuc vn

Nếu ngư�i h� tang biết c�ºng l� th�¬ ki�ªm lu�´n, nếu kh�´ng th�¬ m�i ngư�i chấp sự, Ngư�i chấp sự lo vi�c hư�ng dẫn v� mặt nghi l� từ m�c dục, kh�¢m li�m, thiết linh, th� nh phục �ến an t�¡ng. Th� nh phần v� tế ngu (l� 3 ng� y sau khi ch�´n). Ngư�i chấp sự thư�ng l� ngư�i c�³ v�n ho�¡ (chữ H�¡n, chữ Qu�c ngữ) n�ªn c�³ th� ki�ªm lu�´n cả vi�c tư vấn (viết v�n c�ºng tế, b� i v�, long tri�u, ��i, trư�ng, c�¡o ph�³...).

NgÆ°á»�i thu lá»�: Sau khi thÃ� nh phục cho Ä�ến hết 3 ngÃ� y sau khi an tÃ�¡ng phải cÃ�³ ngÆ°á»�i thu lá»�. NgÆ°á»�i Ä�Ã�³ chuyÃ�ªn tÃ�ºc trá»±c á»� nhÃ� ngoÃ� i, há»� cÃ�³ khÃ�¡ch Ä�ến phÃ�ºng viếng thÃ�¬ tiếp khÃ�¡ch nháºn lá»� Ä�ặt lÃ�ªn bÃ� n thá»�, bÃ�¡o cho thÃ�¢n chủ ra bÃ�¡i tạ. NgÆ°á»�i thu lá»� phải ghi Ä�ầy Ä�ủ danh sÃ�¡ch ngÆ°á»�i Ä�ến viếng vÃ� sá»� lá»� váºt, Ä�á»� sau nÃ� y tang chủ biết mÃ� tạ Æ¡n. NgÆ°á»�i thu lá»� kiá»�m tra lá»� váºt sau khi khÃ�¡ch Ä�Ã�£ cÃ�ºng lá»� xong ra vá»�. VÃ�¬ váºy phải chá»�n ngÆ°á»�i thÃ�¢n tÃ�Ân của tang gia.

NgÆ°á»�i chấp hiá»�u: ThÃ�´ng thÆ°á»�ng cÃ�¡c ban hÃ� nh lá»� Ä�Ã�£ cÃ�³ ngÆ°á»�i chấp hiá»�u chuyÃ�ªn trÃ�¡ch. NgÆ°á»�i chấp hiá»�u lÃ� chá»� huy Ä�Ã�¡m phu kiá»�u Ä�Æ°a quan tÃ� i từ nhÃ� ra xe tang hoặc Ä�ại dÆ° (tuy khÃ�´ng cÃ�³ xe nhÆ°ng khiÃ�ªng kiá»�u hay xe gá»�i lÃ� Ä�ại dÆ°), Ä�iá»�u kiá»�n viá»�c Ä�i Ä�ứng, nÃ�¢ng lÃ�ªn hạ xuá»�ng, sang trÃ�¡i sang phải, bằng hiá»�u lá»�nh hai thanh gá»� ngắn cầm tay, cho Ä�ến lÃ�ºc hạ huyá»�t, thÃ�¡o giÃ�¢y Ä�Ã�²n mÃ� chÃ�©n rượu, Ä�Ä©a dầu lạc Ä�ặt trÃ�ªn nắp Ã�¡o quan khÃ�´ng sÃ�¡nh ra ngoÃ� i. NgÆ°á»�i chấp hiá»�u ngá»�i trÃ�ªn Ä�ại dÆ° á»� phÃ�Âa sau, hoặc Ä�i bá»� giáºt lÃ�¹i trÆ°á»�c quan tÃ� i Ä�á»� Ä�iá»�u khiá»�n.

Nếu gia ��¬nh n� o tự thu xếp �� con ch�¡u ki�ªng �¡o quan th�¬ phải ch�º �½ ch�n ngư�i chấp hi�u nhi�u kinh nghi�m.

Chủ tang vÃ� chủ phụ: LÃ� con trai trÆ°á»�ng vÃ� con dÃ�¢u trÆ°á»�ng. Nếu tang cha mÃ� mẹ cÃ�²n sá»�ng thÃ�¬ mẹ lÃ� chủ phụ. Nếu chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng (thay thế cha Ä�Ã�£ mất, khi lÃ� m lá»� tang Ã�´ng bÃ� ) thÃ�¬ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n lÃ� chủ tang, cÃ�¡c Ã�´ng chÃ�º Ä�ứng hai bÃ�ªn chá»� lÃ� bá»�i tế vợ của ngÆ°á»�i chÃ�¡u lÃ� chủ phụ khi bÃ� chá»�ng vÃ� mẹ chá»�ng Ä�Ã�£ mất, cÃ�²n cÃ�¡c bÃ� thÃ�Âm chá»� lÃ� phụ. Nếu chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n cÃ�²n bÃ�© quÃ�¡, chÆ°a chá»�ng gáºy lá»� tạ Ä�ược thÃ�¬ chÃ�º thứ hai thay thế, nhÆ°ng vẫn phải nhÃ�¢n danh chÃ�¡u mÃ� bÃ�¡i lá»� vÃ� bÃ�¡i tạ.

Những tục nghi l� ng� y xưa kh�¡ phức tạp, ng� y nay ��£...�i�u 74 : L� an t�¡ng tiến h� nh như thế n� o ?

Tuỳ từng ��a phương, từng t�´n gi�¡o, m�i nơi nghi l� phong tục m�t kh�¡c. Th�i trư�c c�³ th�´n ấp cỠnhững ngư�i trai tr�¡ng trong l� ng x�³m ra khi�ªng v�¡c ch�´n cất. Nơi c�³ h�i tư v�n, th�¬ h�i tư v�n �ứng ra lo li�u �i�u h� nh c�´ng vi�c theo hương ư�c ��nh sẵn. Hi�n nay � n�´ng th�´n c�³ c�¡c h�i trợ tang, th� nh ph� th� x�£ c�³ ban quản l�½ nghĩa trang, m�t s� chi h�i tr�ng th� c�¡c phư�ng x�£ hoạt ��ng, �ứng ra lo li�u chu ��¡o.

L� an t�¡ng tiến h� nh tuỳ theo ho� n cảnh từng nh� , �Gi� u l� m k�©p, hẹp l� m �ơn�. � ��¢y ch� n�³i phần tang gia cần l� m g�¬:

â�¢ Khi c�³ ngư�i th�¢n mất, tang chủ cần �ến b�¡o gấp, �� c�¹ng b� n bạc theo quy ư�c ��£ ��nh.

â�¢ Th�i xưa, tang chủ c�³ khoản ti�n

Page 58: Phong tuc vn

thÆ°á»�ng cho ngÆ°á»�i chấp hiá»�u vÃ� những phu kiá»�u. Nếu từ khi Ä�Æ°a Ã�¡o quan lÃ�ªn kiá»�u, Ä�i Ä�ến huyá»�t mÃ� chÃ�©n rượu, Ä�Ä©a dầu lạc Ä�á»� trÃ�ªn Ã�¡o quan khÃ�´ng sÃ�³ng sÃ�¡nh ra ngoÃ� i thÃ�¬ tang chủ Ä�Æ°a tiá»�n thÆ°á»�ng rất háºu.

â�¢ Th�¢n nh�¢n, theo thứ tự nh�¢n sơ quy ��nh, tang phục theo gia l�, ��u xếp h� ng �i theo sau linh cữu. Th�i xưa c�³ c�¡i bạt bằng vải trắng che tr�ªn �ầu g�i l� bạch mạc. Ngư�i con trư�ng �i trư�c hoặc k�¨m sau xe quan t� i theo tục �Cha �ưa mẹ ��³n�.

â�¢ Hạ huy�t xong, tất cả ngư�i �i �ưa ��u �i v�²ng quanh m� m�t v�²ng, m�i ngư�i n�©m xu�ng m�t h�²n �ất.

â�¢ �ắp m� xong, m�i ngư�i �ứng v�²ng quanh m�, ngư�i h� tang, ngư�i chấp sự tiến h� nh l� th� nh phần.

â�¢ Nghi thức chung như tr�ªn, nhi�u...�i�u 75 : Hơi lạnh � x�¡c chết, c�¡ch ph�²ng ch�ng ?

HÆ¡i lạnh hay Ã�¢m khÃ�Â, tÃ� khÃ� cÃ�³ á»� xÃ�¡c ngÆ°á»�i chết khÃ�´ng ?

ChÆ°a ai Ä�o nhiá»�t Ä�á»� cụ thá»� trong thi thá»� ngÆ°á»�i chết nhÆ°ng nhiá»�u ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ cÃ�´ng nháºn rằng, theo cảm giÃ�¡c thÃ�¬ ngÆ°á»�i má»�i chết lạnh hÆ¡n nhiá»�u so vá»�i nhiá»�t Ä�á»� bÃ�¬nh thÆ°á»�ng của con ngÆ°á»�i cÅ©ng nhÆ° của mÃ�´i trÆ°á»�ng xung quanh.

Hiá»�n tượng Ä�Ã�³ Ä�ược giải thÃ�Âch nhÆ° sau: Con ngÆ°á»�i Ä�ang á»� nhiá»�t Ä�á»� bÃ�¬nh thÆ°á»�ng (37oC), tá»± nhiÃ�ªn mất nhiá»�t thÃ�¬ nhiá»�t Ä�á»� khÃ�´ng chá»� hạ xuá»�ng tá»�i hoÃ� Ä�á»�ng vá»�i nhiá»�t Ä�á»� mÃ�´i trÆ°á»�ng mÃ� cÃ�²n tụt xuá»�ng thấp hÆ¡n, sau Ä�Ã�³ má»�t thá»�i giÂan nhiá»�t Ä�á»� má»�i nhÃ�Âch dần lÃ�ªn tá»�i thá»� á»�n Ä�á»�nh.

DÃ�¢n giÂan cÃ�´ng nháºn hiá»�n tượng hÆ¡i lạnh á»� nhÃ� ngÆ°á»�i chết má»�i chết lÃ� hiá»�n tượng cÃ�³ thá»±c, hiá»�n tượng vÆ°á»�ng phải hÆ¡i lạnh bá»� á»�m cÅ©ng lÃ� hiá»�n tượng phá»� biến, nhất lÃ� Ä�á»�i vá»�i những ngÆ°á»�i bá»� cÃ�¡c chứng kinh niÃ�ªn nhÆ° phong thấp, huyết Ã�¡p cao, tÃ�¢m thần... cÃ�²n Ä�á»�i vá»�i những thanh niÃ�ªn mạnh khoẻ thÃ�¬ khÃ�´ng mấy ai bá»� ảnh hÆ°á»�ng.

CÃ�³ thuyết cho rằng: Những ngÆ°á»�i Ä�á»�ng khÃ� huyết (con cÃ�¡i vá»�i cha mẹ, anh chá»� em ruá»�t hoặc gần huyết thá»�ng) thÃ�¬ khÃ�´ng bá»� nhiá»�m hÆ¡i lạnh, khÃ�´ng cÃ�³ phản ứng gÃ�¬ ká»� cả khi Ã�´m ấp thi hÃ� i vÃ� khÃ�¢m liá»�m. Tuy nhiÃ�ªn, Ä�á»� phÃ�²ng xa, ngÆ°á»�i ta vẫn kiÃ�ªng khÃ�´ng cho cÃ�¡c báºc cao lÃ�£o, phụ nữ cÃ�³ thai sắp Ä�ến ngÃ� y sinh hoặc sản phụ hÃ� i nhi Ä�ến dá»± kháºm liá»�m, an tÃ�¡ng vÃ� cải tÃ�¡ng.

C�³ ngư�i hấp thụ phải hơi lạnh th�¬ phản ứng tức th�¬. C�³...�i�u 76 : Tại sao, tại sao v� tại sao ?

- Tại sao cÃ�³ tục Ä�ặt má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t quả trứng, dá»±ng Ä�Ã�´i Ä�Å©a trÃ�ªn bÃ�¡t cÆ¡m, cÃ� i quả trứng vÃ� o giữa hai chiếc Ä�Å©a rá»�i thắp hÆ°Æ¡ng Ä�ặt lÃ�ªn trÃ�ªn Ä�ầu ngÆ°á»�i chết suá»�t trong thá»�i giÂan chÆ°a nháºp quan?

-Tại sao ngư�i ta cắm m�t c�¡i c�c bằng kim loại su�t ch�¢n giư�ng ngư�i chết ?

Page 59: Phong tuc vn

-Tại sao khi chÆ°a nháºp quan, ngÆ°á»�i ta luÃ�´n luÃ�´n thắp hÆ°Æ¡ng nến (nếu khÃ�´ng cÃ�³ nến thÃ�¬ thắp ngá»�n Ä�Ã�¨n dầu) cho Ä�ến khi hạ huyá»�t khÃ�´ng Ä�á»� tắt hÆ°Æ¡ng Ä�Ã�¨n?

-Tại sao hai bÃ�ªn hÆ°Æ¡ng Ã�¡n, phÃ�Âa gần ká»� Ã�¡o quan, ngÆ°á»�i ta Ä�ặt hai cÃ�¢y chuá»�i con ?

-Tại sao c�³ tục dựng b�³ �u�c to � giữa s�¢n v� o ban ��ªm trư�c l� an t�¡ng (nếu �� qua ��ªm), con ch�¡u v� th�¢n nh�¢n t�ºc trực quanh linh cữu (l� �Ch�ºc thực� ban ��ªm, nghĩa l� �l� tr�ng b�³ �u�c� ?)

- Tại sao c�³ tục ki�ªng ng�n ngư�i nh� kh�´ng �ược �ứng cạnh thi h� i m� kh�³c, tr�¡nh nh� nư�c mắt v� o thi h� i?

- Tại sao sau lá»� nháºp quan phải Ä�á»�t lá»� hung (lá»� Ä�Ã� o á»� chÃ�Ânh giữa giÆ°á»�ng ngÆ°á»�i má»�i chết nằm khi chÆ°a nháºp quan. Chất Ä�á»�t cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng trấu, than , củi hoặc giẻ rÃ�¡ch...).

- Tại sao l� tang l� vi�c bu�n lại ��t ph�¡o ? (Tục n� y ch� c�³ � th� nh ph� ��i v�i ngư�i gi� ).

- Tại sao phải nh�t m�¨o khi nh� c�³ ngư�i m�i chết ?

- Tại sao khi ngÆ°á»�i chết trong nhÃ� , ngÆ°á»�i ta phải trÃ�¨o lÃ�ªn mÃ�¡i nhÃ� dỡ má»�t vÃ� i viÃ�ªn ngÃ�³i, hoặc lÃ�¡ tranh (Ä�á»�i vá»�i nhÃ� bá»�t nÃ�³c vÃ� Ã�Ât cá»a)?

Những cÃ�¢u há»�i trÃ�ªn cÃ�¹ng cÃ�³ chung má»�t cÃ�¢u trả lá»�i: Ä�Ã�³ lÃ� kinh nghiá»�m dÃ�¢n giÂan,dÃ�¹ng phÃ�©p thuáºt Ä�iá»�u hoÃ� khÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, thu hÃ�ºt tÃ� khÃ� Ä�á»� phÃ�²ng chá»�ng hÆ¡i lạnh vÃ� phÃ�²ng xa hiá»�n tượng â��Quá»· nháºp trÃ� ngâ��. Xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m, dần dần bắt trÆ°á»�c nhau trá»� thÃ� nh phong tục.

DÃ�¹ng khÃ�³i lá»a, Ã�¡nh sÃ�¡ng mặt trá»�i (Ä�á»�t hÆ°Æ¡ng, nến, Ä�Ã�¨n, Ä�uá»�c, than, trấu, dỡ mÃ�¡i nhÃ� , má»� rá»�ng cá»a, Ä�Ã� o lá»� hung, Ä�á»�t phÃ�¡o...) Ä�á»� triá»�t tiÃ�ªu hÆ¡i lạnh. DÃ�¹ng bÃ�¡t cÆ¡m, quả trứng, cÃ�¢y chuá»�i... Ä�á»� thu hÃ�ºt hÆ¡i lạnh (nếu bá»� Ä�Ã�´i quả trứng, cÃ�³ nhiá»�u lÃ�²ng Ä�á»� Ä�Ã�£ trá»� nÃ�ªn xanh thẫm giá»�ng nhÆ° những quả trứng dÃ�¹ng Ä�á»� Ä�Ã�¡nh giÃ�³.). Nhá»�t mÃ�¨o Ä�á»� Ä�á»� phÃ�²ng mÃ�¨o nhảy qua xÃ�¡c chết, kiÃ�ªng khÃ�³c nhá»� nÆ°á»�c mắt vÃ� o thi hÃ� i hoặc cắm cá»�c kim loại dÆ°á»�i giÆ°á»�ng ngÆ°á»�i chết, dỡ mÃ�¡i nhÃ� ... lÃ� những thuáºt triá»�t tiÃ�ªu luá»�ng Ä�iá»�n Ã�¢m dÆ°Æ¡ng hÃ�ºt nhau.

NgoÃ� i ra, những ngÆ°á»�i Ä�ến dá»± lá»� tang, nhất dá»± khÃ�¢m liá»�m...Ä�iá»�u 77 : Hiá»�n tượng Ã�« quá»· nháºp trÃ� ng Ã�»

Ä�Ã�³ lÃ� hiá»�n tượng xÃ�¡c chết tá»± nhiÃ�ªn báºt dáºy. Hiá»�n tượng nÃ� y rất hiếm nhÆ°ng Ä�Ã�£ xảy ra, do Ä�Ã�³ trong phong tục Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± kiÃ�ªng cá»± Ä�á»� phÃ�²ng xa, gá»�i lÃ� â��Quá»� nháºp trÃ� ngâ�� nhÆ°ng thá»±c ra khÃ�´ng cÃ�³ ma quá»· nÃ� o nháºp vÃ� o xÃ�¡c chết. NguyÃ�ªn nhÃ�¢n: Do Ä�iá»�n Ã�¢m tÃ�Âch tụ trong thi thá»� ngÆ°á»�i má»�i chết chÆ°a ká»�p thoÃ�¡t ra hết, gặp phải luá»�ng Ä�iá»�n dÆ°Æ¡ng cá»±c mạnh cuá»�n hÃ�ºt.

XÃ�¡c chết tá»± nhiÃ�ªn báºt dáºy lÃ� do sá»± cuá»�n hÃ�ºt bá»�i má»�t...Ä�iá»�u 78 : Lá»� 3 ngÃ� y tÃ�Ânh từ sau khi mất hay sau khi chÃ�´n cất ?

Tục nÃ� y khÃ�´ng thá»�ng nhất, cÃ�³ nÆ¡i tÃ�Ânh ba ngÃ� y sau khi mất, cÃ�³ nÆ¡i tÃ�Ânh ba ngÃ� y sau khi chÃ�´n. XÃ�©t trong Ä�iá»�n lá»� thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ â��lá»� ba ngÃ� yâ�� mÃ� chá»� cÃ�³ â��lá»� tế nguâ�� gá»�m cÃ�³ â��sÆ¡ nguâ��, â��tÃ�¡i nguâ��, â��tam nguâ��. â��nguâ�� nghÄ©a lÃ�

Page 60: Phong tuc vn

â��yÃ�ªnâ��, tức lÃ� ba lần tế lá»� cho yÃ�ªn há»�n phÃ�¡ch, theo â��Thá»� mai gia lá»�â�� thÃ�¬ khi chÃ�´n xong, rÆ°á»�c linh vá»� vá»� Ä�ến nhÃ� tế sÆ¡ ngu. LÃ� m sÆ¡ ngu xong gặp ngÃ� y nhu, (tức lÃ� ất, ká»· , tÃ�¢n, quÃ�Â) lÃ� m lế tÃ�¡i ngu, gặp ngÃ� y cÆ°Æ¡ng (tức lÃ� ngÃ� y giÃ�¡p, bÃ�Ânh, máºu, canh, nhÃ�¢m) lÃ� m lá»� tam ngu. Phan Kế BÃ�Â-nh cÅ©ng dẫn giải nhÆ° trÃ�ªn.

Dần dần vá»� sau ngÆ°á»�i ta giảm lược, kiÃ�ªm cả ba lá»� luÃ�´n, chá»� lÃ� m lá»� tam ngu, vÃ�¬ thế nÃ�ªn gá»�i lÃ� lá»� ba ngÃ� y. Váºy lÃ� tÃ�Ânh ba ngÃ� y từ sau khi chÃ�´n, theo tục gá»�i lÃ� lá»� má»� cá»a mả. NgÃ� y Ä�Ã�³ con chÃ�¡u ra sá»a lại má»� mả, Ä�ắp cá»�, khÆ¡i rÃ�£nh thoÃ�¡t nÆ°á»�c... Ngu lÃ� tế ngu, tế chá»� tế ngÆ°á»�i chết, tế thần. Theo phong tục cÅ© thÃ�¬ Ã�Ât khi chết xong chÃ�´n ngay, thÆ°á»�ng cÃ�²n Ä�á»� nÄ�m bảy ngÃ� y trong nhÃ� . Khi chÆ°a chÃ�´n lÃ� m lá»� triÃ�ªu tá»�ch Ä�iá»�n, tức cÃ�ºng cÆ¡m hÃ� ng ngÃ� y vẫn theo lá»� thá»� ngÆ°á»�i sá»�ng. Váºy tế ngu phải tÃ�Ânh từ sau khi chÃ�´n.

CÃ�²n cÃ�³ má»�t láºp luáºn khÃ�¡c: CÃ�³ ba Ä�iá»�u khÃ�´ng yÃ�ªn khiến phải lÃ� m lá»� tế ngu:

- �ang s�ng hoạt ��ng nay m�i hoạt ��ng b�ng nhi�ªn ��¬nh ch�.

- Ä�ang nhÃ�¬n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng, khi Ä�Ã�£ nháºp quan khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng nữa.

- Ä�ang á»� trÃ�ªn dÆ°Æ¡ng thế, nay xÃ�¡c vá»� cÃ�µi Ã�¢m, há»�n vất vÆ°á»�ng lÃ�¬a khá»�i xÃ�¡c. Ã�â��m dÆ°Æ¡ng hoÃ� n toÃ� n cÃ�¡ch biá»�t từ sau lá»� thÃ� nh phần. SÆ¡ ngu, tÃ�¡i ngu, tam ngu lÃ� tế Ä�á»� lÃ� m cho yÃ�ªn há»�n phÃ�¡ch, váºy phải tế sau khi mất, sau khi lá»� nháºp quan vÃ� sau khi lá»� thÃ� nh phần xong.

Th�i n� y cũng c�³ trư�ng hợp sau khi chết 4-5 ng� y c�²n...�i�u 79 : Tại sao c�³ l� c�ºng cơm trong 100 ng� y ?

Gia Ä�Ã�¬nh Viá»�t Nam nhÃ� nÃ� o cÅ©ng váºy, má»�i ngÃ� y cÃ�³ hai bữa cÆ¡m lÃ� giá»� phÃ�ºt Ä�ầm ấm nhất. Trong nhÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i vá»� muá»�n, má»�i ngÆ°á»�i cÅ©ng cá»� chá»� vá»� Ä�n cÆ¡m má»�t lÃ�ºc cho vui vẻ, Ä�ầm ấm. Con chÃ�¡u cầm bÃ�¡t cÆ¡m lÃ�ªn, trÆ°á»�c hết má»�i Ã�´ng bÃ� , cha mẹ, chá»� Ã�´ng bÃ� , cha mẹ rá»�i má»�i bắt Ä�ầu má»�i dÃ�¡m Ä�n. CÃ�³ nÆ¡i xá»�i bÃ�¡t cÆ¡m lần thứ hai cÃ�²n má»�i nữa. Nếu cÃ�³ khÃ�¡ch, trÆ°á»�c khi buÃ�´ng bÃ�¡t Ä�Å©a Ä�ứng dáºyÂcÃ�²n phải xin phÃ�©p vÃ� má»�i khÃ�¡ch tiếp tục xÆ¡i cÆ¡m. Cuá»�c sá»�ng gia Ä�Ã�¬nh Ä�ang vui vẻ, Ã�ªm Ä�ẹp nhÆ° váºy, vắng mặt trong bữa cÆ¡m cÃ�²n nhắc, huá»�ng chi vÄ©nh viá»�n Ä�i xa. Do Ä�Ã�³, trÆ°á»�c bữa Ä�n ngÆ°á»�i thÃ�¢n dÃ�¢ng lÃ�ªn bÃ� n thá»� má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t vÃ� i mÃ�³n Ä�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng, nhÃ� Ä�n thứ gÃ�¬ cÃ�ºng thứ Ä�ấy, thÆ°á»�ng lÃ� tinh khiết, khÃ�´ng Ä�Ã�²i há»�i cầu kỳ, nhÃ� nghÃ�¨o thÃ�¬ lÆ°ng cÆ¡m, Ä�Ä©a muá»�i cÅ©ng xong. Thắp hÆ°Æ¡ng xong, dá»±ng Ä�Ã�´i Ä�Å©a vÃ� o giữa bÃ�¡t cÆ¡m, cÃ�³ rượu thÃ�¬ rÃ�³t chÃ�©n rượu. Khấn vÃ�¡i xong cÅ©ng rÃ�³t chÃ�©n nÆ°á»�c.

Thá»� cÃ�ºng vong linh cÅ©ng giá»�ng nhÆ° Ä�ang sá»�ng, cÅ©ng lÃ� Ä�á»� thoả nguyá»�n tÃ�¢m linh, â��Lấy cÃ�¢u váºn má»�nh khuÃ�¢y dần nhá»� thÆ°Æ¡ngâ��.

Nhưng tại sao lại c�ºng 100 ng� y ?

- CÅ©ng tuỳ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, cÃ�³ nÆ¡i chá»� cÃ�ºng 49 ngÃ� y (tức lÃ� lá»� chung thất). Theo thuyết của Pháºt giÃ�¡o: qua 7 lần phÃ�¡n xÃ�©t, má»�i lần 7 ngÃ� y Ä�i qua má»�t Ä�iá»�n á»� Ã�¢m ty(tức 1 tuần, nhÆ°ng khÃ�´ng phải tuần lá»� theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch); sau 7 tuần vong há»�n Ä�Ã�£ siÃ�ªu thoÃ�¡t. CÃ�³ nÆ¡i cÃ�ºng hết 100 ngÃ� y (tức lá»� tá»�t khá»�c nghÄ©a lÃ� thÃ�´i khÃ�³c). Theo giải thÃ�Âch của cÃ�¡c cụ ngÃ�

Page 61: Phong tuc vn

y xÆ°a thÃ�¬ thá»�i giÂan nÃ� y Ã�¢m há»�n vẫn cÃ�²n phảng phất luẩn quẩn trong nhÃ� chÆ°a Ä�i xa.

Ch�ºng t�´i cho rằng, phong tục n� y c�³ c�n cứ khoa h�c:...�i�u 80 : L� m l� chung thất (49 ng� y) v� t�t kh�c (100 ng� y), c�³ phải ch�n ng� y kh�´ng ?

Theo â��Thá»� mai gia lá»�â��, thÃ�¬ cứ Ä�Ã�ºng ngÃ� y quy Ä�á»�nh trong gia lá»� mÃ� lÃ� m, khÃ�´ng cÃ�³ sá»± chuyá»�n dá»�ch tuỳ tiá»�n theo lá»�i thầy lá»� hay thầy bÃ�³i nÃ� o cả. Chá»� trừ ngÃ� y lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng vÃ� ngÃ� y lÃ� m lá»� trừ phục (hết tang) trong gia lá»� cÃ�³ ghi chá»�n ngÃ� y lÃ� nh. NgÆ°á»�i ta khÃ�´ng ai cÃ�³ thá»� chá»�n ngÃ� y chết, váºy nÃ�ªn từ xÆ°a tá»�i nay, hÃ� ng nÄ�m cứ Ä�ến ngÃ� y mất thÃ�¬ lÃ� m giá»�, dÃ�¹ cho cÃ�³ những nÄ�m, ngÃ� y Ä�Ã�³ rất xấu, cÃ�³ cả trÃ�¹ng phục, trÃ�¹ng tang, sÃ�¡t chủ, quả tÃ�º, cÃ�´ thần.v.v... theo gia lá»�: Lá»� chung thất, Tá»�t khá»�c, Tiá»�u tÆ°á»�ng, Ä�ại tÆ°á»�ng cứ theo Ä�Ã�ºng ngÃ� y mÃ� lÃ� m lá»�.

Con ch�¡u � xa nh� ng� y v� l� m l�, th�¢n nh�¢n � ch�...�i�u 81 : L� n� o l� l� tr�ng ?

��¢y l� c�¢u h�i ph� biến của nhi�u gia ��¬nh:

- Trong m�t n�m c�³ nhi�u l� gi�: Gi� cha, mẹ ,�´ng , b� , cụ , kỵ .v.v...th�¬ gi� n� o quan tr�ng hơn cả ?

- Sau khi an tÃ�¡ng xong, cÃ�³ lá»� ba ngÃ� y , 49 ngÃ� y, 100 ngÃ� y, lá»� giá»� Ä�ầu, lá»� giá»� thứ hai.v.v... lá»� nÃ� o lÃ� lá»� chÃ�Ânh ?

Ä�Ã�¡p: Thá»�i xÆ°a chÆ°a thấy ghi trong Ä�iá»�n lá»�, nhÆ°ng thá»�i nay lại lÃ� vấn Ä�á»� rất thiết thá»±c, vÃ�¬ nhÃ� nÃ� o cÅ©ng váºy con chÃ�¡u ná»�i ngoại cÃ�´ng tÃ�¡c cÆ° trÃ�º phÃ�¢n tÃ�¡n má»�i ngÆ°á»�i má»�t nÆ¡i, khÃ�´ng mấy gia Ä�Ã�¬nh khÃ�´ng cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�i xa, trong má»�t nÄ�m chá»� cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n tụ há»�i gia Ä�Ã�¬nh má»�t hoặc hai lần nhÃ�¢n ngÃ� y lá»� trá»�ng của gia Ä�Ã�¬nh, hoÃ� n cảnh kinh tế eo hẹp, muá»�n má»�i bÃ� con khÃ�¡ch bạn trÆ°á»�c lÃ� tá»�i dá»± lá»� gia tiÃ�ªn cÃ�¹ng thoả nguyá»�n tÃ�¢m linh, sau lÃ� Ä�á»� tá»� tÃ�¬nh thÃ�¢n hiếu, khÃ�´ng thá»� rải ra nhiá»�u lần, váºy phải xÃ�¡c Ä�á»�nh táºp trung vÃ� o lá»� chÃ�Ânh.

Vá»� lá»� giá»� thÃ�¬ phong tục cÃ�¡c nÆ¡i nÃ�³i chung Ä�á»�u thá»�ng nhất lấy giá»� cha mẹ lÃ� chÃ�Ânh (chÃ�º Ã�½ cha mẹ của ngÆ°á»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng nhất trong nhÃ� ) cÃ�²n lá»� tang thÃ�¬ phong tục má»�i nÆ¡i má»�t khÃ�¡c. CÃ�³ nÆ¡i chÃ�º trá»�ng lá»� 49 ngÃ� y lÃ� chÃ�Ânh, cÃ�³ nÆ¡i lá»� 100 ngÃ� y lÃ� chÃ�Ânh, cÃ�³ nÆ¡i lÃ� m lá»� 3 ngÃ� y xong xuÃ�´i tá»�t Ä�ẹp lÃ� Ä�ược, bá»�i lẽ trong khi tang gia bá»�i rá»�i, viá»�c thÃ�¹ Ä�Ã�¡p Ä�á»�i vá»�i thÃ�¢n bằng cá»� hữu vÃ� những ngÆ°á»�i Ä�ến há»� tang cÃ�³ thá»� cÃ�²n nhiá»�u khiếm khuyết nÃ�ªn lấy lá»� ba ngÃ� y lÃ� m lá»� trá»�ng, Ä�á»� nhÃ�¢n lá»� nÃ� y tang gia tạ Æ¡n những ngÆ°á»�i sÄ�n sÃ�³c cha mẹ mÃ�¬nh khi Ä�au yếu vÃ� giÃ�ºp Ä�ỡ gia Ä�Ã�¬nh lo xong phần an tÃ�¡ng. CÃ�³ nÆ¡i coi trá»�ng lá»� giá»� Ä�ầu (gá»�i lÃ� â��Tiá»�u tÆ°á»�ngâ��) cÃ�³ nÆ¡i coi trá»�ng lá»� giá»� thứ hai (gá»�i lÃ� â��Ä�ại tÆ°á»�ngâ��, cÃ�²n gá»�i lÃ� â��giá»� hếtâ��). CÃ�³ láºp luáºn cho rằng: Ä�Ã�£ gá»�i lÃ� â��Tiá»�u tÆ°á»�ngâ��. XÃ�©t theo lá»� nghi thÃ�¬ ngÃ� y nay kết hợp Ä�ại tÆ°á»�ng vÃ� Ä�Ã� m tế cÃ�³ nhiá»�u nghi tiết phức tạp hÆ¡n tiá»�u tÆ°á»�ng (xem phần: â��CÃ�¡ch tiến hÃ� nh Ä�Ã� m tếâ��).

T�³m lại: Ho� n cảnh kinh tế, ho� n cảnh sinh hoạt th�i xưa...�i�u 82 : Khi hết tang l� m l� trừ phục (�� m tế) như thế n� o ?

Sau hai n�m ch�n m�t ng� y t�t trong v�²ng ba th�¡ng dư ai, �� l� m l� trừ phục. Trừ phục g�m 3 l�:

Page 62: Phong tuc vn

1. Lá»� sá»a má»�: Ä�ắp sá»a má»� thÃ� nh má»� trÃ�²n.

2. Lá»� Ä�Ã� m tế: Cất khÄ�n tang. Huá»· Ä�á»�t cÃ�¡c thứ thuá»�c phần lá»� tang, rÆ°á»�c linh vá»� vÃ� o bÃ� n thá»� chÃ�Ânh. Bá»� bÃ� n thá»� tang. Thu cất cÃ�¡c bức trÆ°á»�ng. cÃ�¢u Ä�á»�i viếng.

3. Lá»� rÆ°á»�c linh vá»� vÃ� o chÃ�Ânh Ä�iá»�n vÃ� yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn: ChÃ�©p sẵn linh vá»� má»�i, phủ giấy hay vải Ä�á»�, khi Ä�Ã� m tế á»� bÃ� n thá»� tang xong thÃ�¬ Ä�á»�t linh vá»� cÅ© cÃ�¹ng vá»�i bÄ�ng Ä�en phủ quanh khung ảnh vÃ� vÄ�n tế. Sau Ä�Ã�³ rÆ°á»�c linh vá»�, bÃ�¡t hÆ°Æ¡ng vÃ� chÃ�¢n dung (nếu cÃ�³) Ä�Æ°a lÃ�ªn bÃ� n thá»� chÃ�Ânh, Ä�ặt á»� hÃ� ng dÆ°á»�i.

TrÆ°á»�ng hợp nhÃ� con thứ khÃ�´ng thá»� gia tiÃ�ªn báºc cao hÆ¡n...Ä�iá»�u 83 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục Ä�Ã�´t vÃ� ng mÃ�£ ?

Theo quan niá»�m của ngÆ°á»�i Ä�á»�i xÆ°a, ngÆ°á»�i chết cÅ©ng cần Ä�n uá»�ng, nhÃ� cá»a, quần Ã�¡o, hÃ�ºt thuá»�c, Ä�n trầu, cÅ©ng cần tiá»�n xe, cần tiá»�n Ä�i lại vÃ� má»�i khoản chi dÃ�¹ng nhÆ° khi cÃ�²n sá»�ng...

NgÆ°á»�i chết cÅ©ng Ä�ược chia má»�t phần gia tÃ� i. á»� SÆ¡n La, Lai ChÃ�¢u, nhiá»�u nÆ¡i cÃ�²n dá»±ng cÃ�¡c nhÃ� má»�, trong nhÃ� má»� cÅ©ng cÃ�³ Ä�ầy Ä�ủ cÃ�¡c ná»�i Ä�á»�ng, mầm gá»�, ấm Ä�ất, bÃ�¡t Ä�Ä©a, dao rá»±a, chÄ�n chiếu quần Ã�¡o, mÅ© nÃ�³n...Ä�ủ tiá»�n nghi cho má»�t cÃ�¡ nhÃ�¢n. NgÆ°á»�i chết cÅ©ng Ä�ược chia cả trÃ�¢u, lợn, gÃ� , thÃ�³c, gạo... Sau ba nÄ�m, tang chủ lÃ� m lá»� khấn vÃ�¡i vÃ� ra má»� xin lại những Ä�á»� váºt cÃ�²n dÃ�¹ng Ä�ược, vÃ� sÃ�ºc váºt cÃ�²n sá»�ng, ká»� cả sÃ�ºc váºt vừa má»�i Ä�ẻ ra...

Từ viá»�c cÃ�ºng tế bằng Ä�á»� tháºt, dần dần má»�i sinh ra lá»� Ä�á»�t...Ä�iá»�u 84 : Ã�« ChiÃ�ªu há»�n nạp tÃ�¡ng Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?

Trong gia phả c�¡c h� rất ch�º tr�ng mục: M� t�¡ng � ��¢u. Trong mục n� y c�³ m�t s� trư�ng hợp ghi ch�º: �Chi�ªu h�n nạp t�¡ng� l� g�¬?

Ä�Ã�³ lÃ� những ngÃ�´i má»� khÃ�´ng cÃ�³ tá» thi, hÃ� i cá»�t, má»� ngÆ°á»�i chết tráºn, chết Ä�uá»�i hay do thÃ�º dữ vá»�... khÃ�´ng tÃ�¬m Ä�ược tá» thi. ThÃ�¢n nhÃ�¢n lÃ� m hÃ�¬nh nhÃ�¢n vÃ� lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng theo nhÆ° lá»� an tÃ�¡ng thÃ�´ng thÆ°á»�ng.

�ược nghe c�¡c cụ k� lại rằng: chất li�u l� m h�¬nh nh�¢n, c�³ ��a phương d�¹ng c�¢y n�ºc n�¡c (c�²n g�i l� s�² �o thuy�n, m�c h� �i�p, nam ho� ng b�¡, bạch ng�c nhi). N�ºc n�¡c l� loại g� m�m v� x�p, d� tạo h�¬nh, ch�´n dư�i �ất l�¢u hoai, lại d� kiếm v�¬ m�c � nhi�u nơi. C�³ ��a phương d�¹ng b�¹n lấy � giữa d�²ng s�´ng, c�³ ��a phương d�¹ng m�¹n �� o � giữa ng�£ tư �ư�ng c�¡i.

HÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�ược Ä�ẽo gá»�t hoặc nhÃ� o nặn thÃ�´ sÆ¡, cÃ�³ Ä�ầu mÃ�¬nh chÃ�¢n tay lÃ� Ä�ược (vÃ�¬ Ä�a sá»� khÃ�´ng phải lÃ� nghá»� nhÃ�¢n). KÃ�Âch thÆ°á»�c của hÃ�¬nh nhÃ�¢n khoảng 30-40 cm chiá»�u dÃ� i. Thi hÃ� i tượng trÆ°ng Ä�Ã�³ cÅ©ng Ä�ược khÃ�¢m liá»�m, Ä�Æ°a vÃ� o Ã�¡o quan lÃ� m bằng gá»� vÃ� ng tÃ�¢m, kÃ�Âch thÆ°á»�c nhá»� bÃ�©, hoặc Ä�Æ°a vÃ� o tiá»�u sÃ� nh. TrÃ�ªn hÃ�¬nh nhÃ�¢n cÃ�³ phủ lÃ�ªn linh vá»� viết trÃ�ªn giấy kim tuyến, ná»�i dung giá»�ng nhÆ° linh vá»� Ä�ặt á»� bÃ� n thá»�. TrÆ°á»�c khi lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng cÃ�³ má»�i thầy cÃ�ºng lÃ� m bÃ�¹a ấn phÃ�¹ phÃ�©p Ä�á»� vong há»�n nháºp vÃ� o hÃ�¬nh nhÃ�¢n.

L� an t�¡ng v� c�¡c l� c�¡c l� kh�¡c cũng tiến h� nh như...

Page 63: Phong tuc vn

�i�u 85 : �« H�¬nh nh�¢n thế mạng �» l� g�¬ ?

� nư�c ta chưa c�³ �Tục tuẫn t�¡ng� nhưng ��i trư�c c�³ tục ��t h�¬nh nh�¢n thế mạng, v�n xuất xứ từ tục tuẫn t�¡ng, nh�¢n �ạo hơn so v�i tuẫn t�¡ng.

Ä�á»� vua chÃ�ºa xuá»�ng dÆ°á»�i Ã�¢m cung cÃ�³ ngÆ°á»�i hầu hạ, tục ta khÃ�´ng chÃ�´n ngÆ°á»�i sá»�ng mÃ� dÃ�¹ng hÃ�¬nh ná»�m lÃ� m bằng tre nứa, quấn bằng rÆ¡m rạ hoặc nhÃ� o nặn bằng Ä�ất sÃ�©t, ngoÃ� i dÃ�¡n giấy lÃ� m quần Ã�¡o rá»�i vẽ mặt mÅ©i, sau Ä�Ã�³ khi tế lá»� xong thÃ�¬ Ä�á»�t hÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�Ã�³ cÃ�¹ng vá»�i vÃ� ng mÃ�£. Nếu lá»� thuá»· thần, long vÆ°Æ¡ng, hÃ� bÃ�¡ thÃ�¬ lÃ� m thuyá»�n bằng giấy kết trÃ�ªn thÃ�¢n cÃ�¢y chuá»�i rá»�i Ä�ặt hÃ�¬nh nhÃ�¢n vÃ� o thuyá»�n vÃ� thả trÃ�´i sÃ�´ng. CÃ�³ ngÆ°á»�i nghe theo lá»�i bÃ�³i toÃ�¡n nhảm nhÃ� sắp Ä�ến váºn hạn bá»� hung thần quá»· dữ bắt, phải nhá»� thầy cÃ�ºng lÃ� m lá»�, Ä�á»�t hÃ�¬nh nhÃ�¢n thế mạng. CÃ�³ ngÆ°á»�i vÃ�¬ má»�i tÆ° thÃ�¹ nhÆ°ng yếu thế khÃ�´ng trả thÃ�¹ Ä�ược bÃ�¨n nghÄ© cÃ�¡ch lÃ� m hÃ�¬nh nhÃ�¢n rá»�i Ä�á»� tÃ�ªn há»�, huÃ�½, hiá»�u của kẻ thÃ�¹ vÃ� o trÆ°á»�c ngá»±c hÃ�¬nh nhÃ�¢n, cắm á»� ngÃ�£ ba, ngÃ�£ tÆ° Ä�Æ°á»�ng cÃ�¡i, thắp hÆ°Æ¡ng cắm lÃ�ªn Ä�ầu hÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�á»� nhá»� thần linh bắt tá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�³.

Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t táºp tục chứa Ä�ầy tÃ�Ânh chất mÃ�ª tÃ�Ân, dá»� Ä�oan...Ä�iá»�u 86 : Tại sao phải cải tÃ�¡ng vÃ� khi nÃ� o khÃ�´ng nÃ�ªn cải tÃ�¡ng ?

ChÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch â��Viá»�t Nam Phong tụcâ�� của Phan Kế BÃ�Ânh trang 39

"...Ngư�i mất, sau ba n�m �oạn tang r�i hoặc m�t v� i n�m nữa th�¬ con c�¡i lo vi�c cải t�¡ng

Trư�c h�´m cải t�¡ng l� m l� c�¡o từ �ư�ng. �ến h�´m cải t�¡ng, lại l� m l� khấn th� c�´ng ch� �� mả m�i t�¡ng.

TrÆ°á»�c hết khai mả, nhặt lấy xÆ°Æ¡ng xếp vÃ� o má»�t cÃ�¡i tiếu sÃ� nh, rẩy nÆ°á»�c vang vÃ� o rá»�i che Ä�áºy tháºt kÃ�Ân, khÃ�´ng cho Ã�¡nh sÃ�¡ng mặt trá»�i lá»�t vÃ� o Ä�ược. NhÃ� phÃ�º quÃ�½ thÃ�¬ dÃ�¹ng quan quÃ�¡ch liá»�m nhÆ° khi hung tÃ�¡ng.

�oạn, �em cải t�¡ng sang �ất kh�¡c. C�²n quan t� i cũ n�¡t th�¬ b� �i, t�t th�¬ �em v� d�¹ng hoặc l� m cầu, hoặc l� m chu�ng tr�¢u chu�ng ngựa, �� tr�¢u ngựa �ứng cho kh�i s�¢u ch�¢n.

Tục lại tin rằng: H� ai �au tức th�¬ lấy mảnh v�¡n th� (mảnh v�¡n quan t� i n�¡t) ��t l�ªn , �� gầm giư�ng m� nằm th�¬ kh�i �au tức.

Cải t�¡ng c�³ nhi�u c�.

M�t l� v�¬ nh� ngh�¨o, khi cha mẹ mất, kh�´ng ti�n lo li�u , mua tạm m�t c� v�¡n xấu, �ợi xong ba n�m th�¬ cải t�¡ng, kẻo sợ v�¡n hư n�¡t th�¬ hại �ến di h� i.

Hai l� v�¬ ch� �ất m�i kiến, nư�c lụt th�¬ cải t�¡ng.

Ba l� v�¬, c�¡c nh� ��a l�½, thấy ch� mả v�´ c� m� sụt �ất hoặc c�¢y c�i � tr�ªn mả tự nhi�ªn kh�´ h�©o, hoặc trong nh� c�³ kẻ d�¢m loạn �i�ªn cu�ng, hoặc trong nh� �au �m lủng củng, hoặc trong nh� c�³ kẻ ngh�ch ngợm, sinh ra ki�n tụng l�´i th�´i, th�¬ cho l� tại �ất m� cải t�¡ng.

Page 64: Phong tuc vn

B�n l� , những ngư�i mu�n cầu c�´ng danh ph�º qu�½, nh� thầy ��a l�½ t�¬m ch� c�¡t ��a m� cải t�¡ng. Lại c�³ ngư�i thầy nh� kh�¡c ph�¡t �ạt, �em mả nh� m�¬nh t�¡ng gần v� o ch� mả nh� kia, �� cầu �ược hư�ng dư hu�.

Trong khi cải t�¡ng, tục lại c�³ ba �i�u l� tư�ng thuỵ (tức l� mả ph�¡t t�t �ẹp) m� kh�´ng cải t�¡ng.

M�t l� , khi �� o �ất thấy c�³ con rắn v� ng th�¬ cho l� ...�i�u 87 : �« Thi�ªn t�¡ng �» l� g�¬ ?

Ng� y xưa c�³ ngư�i �i l� m �n � xa nh� , d�c �ư�ng chẳng...�i�u 88 : �« �ất dưỡng thi �» l� g�¬ ?

CÃ�³ những ngÃ�´i má»� cá»� do kỹ thuáºt Æ°á»�p xÃ�¡c, trải qua hÃ� ng trÄ�m nÄ�m da thá»�t vẫn cÃ�²n nguyÃ�ªn khÃ�´ng hoai. NhÆ°ng cÃ�²n cÃ�³ những ngÃ�´i má»� lÃ�¢u Ä�á»�i da thá»�t vẫn nguyÃ�ªn do chÃ�´n vÃ� o Ä�ất dưỡng thi.

â��Ä�ất dưỡng thiâ�� lÃ� loại Ä�ất gÃ�¬, gá»�m những yếu tá»� hoÃ�¡ há»�c nÃ� o, nhiá»�t Ä�á»� vÃ� Ä�á»� ẩm ra sao, cÃ�³ những Ä�ặc Ä�iá»�m gÃ�¬ Ä�á»� tÃ�¬m ra Ä�ất dưỡng thi thÃ�¬ chÆ°a ai rÃ�µ, hoặc giả xÆ°a kia cÃ�³ thầy am hiá»�u thuáºt phong thuá»· Ä�Ã�£ tÃ�¬m ra, ngÃ� y nay Ä�Ã�£ thất truyá»�n hoặc giả do ngẫu nhiÃ�ªn, tÃ�¬nh cá»� gặp mÃ� khÃ�´ng biết. Chá»� biết rằng Ä�Ã�³ lÃ� má»�t mÃ�´i trÆ°á»�ng trong Ä�Ã�³ cả vi khuẩn hiếu khÃ� vÃ� yếm khÃ� Ä�á»�u bá»� huá»· diá»�t.

Hy v�ng trong tương lai, khoa h�c ph�¡t tri�n hoặc sẽ c�³...�i�u 89 : Tại sao ki�ªng kh�´ng �ắp m� trong v�²ng tang ?

Theo phong tục, sau ba ngÃ� y an tÃ�¡ng lÃ� lÃ� m lá»� má»� cá»a mả. Trong buá»�i Ä�Ã�³, sá»a sang má»� cao rÃ�¡o, Ä�ắp cá»� xung quanh lÃ� m rÃ�£nh thoÃ�¡t nÆ°á»�c, chặt bá»� cÃ�¢y bụi chung quanh Ä�á»� phÃ�²ng rá»� má»�c lan, xuyÃ�ªn vÃ� o má»�, chá»�c thủng Ã�¡o quan. Ká»� từ ngÃ� y Ä�Ã�³, con chÃ�¡u Ä�ến viếng thÄ�m, thắp hÆ°Æ¡ng chá»� lấy Ä�ất chung quanh Ä�ắp bá»� sung vÃ� o những chá»� Ä�ất bá»� sụt lá»�, khÃ�´ng Ä�ược trÃ�¨o lÃ�ªn má»�, khÃ�´ng Ä�ược Ä�á»�ng thuá»�ng, cuá»�c vÃ� o.

X�©t ra tục ki�ªng ấy rất c�³ l�½: Trong ba n�m ��³ �¡o...�i�u 90 : Tại sao khi cải t�¡ng phải cất m� ban ��ªm hoặc s�¡ng s�m khi mặt tr�i chưa m�c, hoặc nếu l� m ban ng� y phải c�³ l�¡n che ?

CÃ�³ lÃ�½ luáºn cho rằng, Ã�¢m dÆ°Æ¡ng cÃ�¡ch biá»�t nÃ�ªn phải kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�á»� mặt trá»�i trá»±c tiếp dá»�i vÃ� o. NhÆ°ng theo chÃ�ºng tÃ�´i, xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m thá»±c tế, cÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp, gặp Ä�ất dưỡng thi, hoặc ba Ä�iá»�u tÆ°á»�ng thuỵ (tức má»� kết phÃ�¡t) khÃ�´ng nÃ�ªn cải tÃ�¡ng, phải lấp lại ngay. Trong trÆ°á»�ng hợp thi thá»� sau nhiá»�u nÄ�m vẫn cÃ�²n nguyÃ�ªn vẹn, nếu Ä�á»� Ã�¡nh nắng mặt trá»�i trá»±c tiếp dá»�i vÃ� o thÃ�¬ rữa ra ngay vÃ� teo lại. VÃ�¬ váºy, Ä�á»� phÃ�²ng xa nÃ�ªn kiÃ�ªng Ã�¡nh mặt trá»�i, lÃ�¢u ngÃ� y trá»� thÃ� nh phong tục chung ?

Thấy g�¬ qua 60 ng�´i m� c�³ x�¡c ư�p � Vi�t Nam ?

Theo thá»�ng kÃ�ª của cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»� há»�c, cho Ä�ến nay trÃ�ªn Ä�á»�a bÃ� n của 15 tá»�nh vÃ� thÃ� nh phá»� á»� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ cÃ�³ gần 60 má»� cÃ�³ xÃ�¡c Æ°á»�p Ä�ược khai quáºt. trong sá»� gần 60 ngÆ°á»�i mÃ� cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»� â��tÃ�¬m gặpâ�� Ä�Ã�³ cÃ�³ mặt hầu hết những nhÃ�¢n váºt cÃ�³ vá»� trÃ� cao quÃ�½ nhất của xÃ�£ há»�i Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i: Từ vua cho Ä�ến cÃ�¡c quan thượng thÆ°, Ä�ại

Page 65: Phong tuc vn

tÆ° Ä�á»�, hoạn quan, bÃ� chÃ�ºa, cung tần mỹ nữ... ngÃ�´i má»� cÃ�³ niÃ�ªn Ä�ại sá»�m nhất Ä�ược phÃ�¡t hiá»�n á»� Cẩm BÃ�¬nh- Hải HÆ°ng vÃ� o thế ká»· thứ 15. NgÃ�´i má»� cÃ�³ niÃ�ªn Ä�ại muá»�n nhất Ä�ược chÃ�´n vÃ� o Ä�ầu thế ká»· nÃ� y. nhÆ°ng nhiá»�u nhất vÃ� Ä�ược xá» lÃ�½ kỹ thuáºt tá»�t nhất chá»� cÃ�³ cÃ�¡c má»� chÃ�´n trong 3 thế ká»· 16, 17,vÃ� 18. Ä�Ã�³ cÅ©ng lÃ� thá»�i kỳ bÃ�¹ng ná»� của loại hÃ�¬nh thức tÃ�¡ng nÃ� y. Cấu trÃ�ºc của má»� xÃ�¡c Æ°á»�p rất thá»�ng nhất vá»� cÃ�¡c nguyÃ�ªn tắc cÆ¡ bản: NgoÃ� i cÃ�¹ng lÃ� gÃ�² má»� Ä�ắp Ä�ất, trong cÃ�¹ng gÃ�² cÃ�³ má»�t quÃ�¡ch hợp chất mÃ� u xÃ�¡m rắn chắc lÃ� m bằng vÃ�´i, cÃ�¡t máºt, giấy giÃ�³, dầu thÃ�´ng. Ä�á»� cho quÃ�¡ch thÃ�ªm vững chắc ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng Ä�á»� nắp cÃ�³ hÃ�¬nh vÃ�²m cung trÃ�¹m ra ngoÃ� i thÃ� nh quÃ�¡ch. BÃ�ªn trong quÃ�¡ch hợp chất, thÆ°á»�ng cÃ�³ thÃ�ªm lá»�p quÃ�¡ch gÃ�´c. QuÃ�¡ch gá»�c cÃ�³ thá»� cÃ�¡ch quÃ�¡ch hợp chất 5 cm. khoảng trá»�ng ấy cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng lÃ� m váºt liá»�u hÃ�ºt ẩm hoặc giữa hai lá»�p khÃ�´ng cÃ�³ khoảng cÃ�¡ch do khi Ä�á»� hợp chất, quÃ�¡ch gá»� Ä�ược coi nhÆ° má»�t mặt của cá»�p pha.

BÃ�ªn trong quÃ�¡ch gá»� lÃ� quan tÃ� i Ä�ược Ä�Ã�³ng liá»�n thÃ� nh má»�t khá»�i ngoÃ� i cÃ�³ sÆ¡n phủ kÃ�Ân. QuÃ�¡ch trong Ä�á»�u Ä�ược lÃ� m bằng gá»� thÆ¡m (Ngá»�c am).

Tr�ªn mặt qu�¡ch thư�ng c�³ m�t tấm minh tinh bằng dụ �� th�ªu t�ªn h� của ngư�i qu�¡ c� bằng kim tuyến.

C�¡ch sắp xếp trong l�²ng qu� n t� i cũng tu�¢n theo m�t quy tắc chặt chẽ. ��³ng quan thư�ng c�³ m�t l�p ch�¨ d� y khoảng 4,5cm. Tr�ªn l�p ch�¨ c�³ m�t tấm v�¡n m�ng c�³ kho�©t r� ra chẩy xu�ng l�p ch�¨ dư�i ��¡y quan. � loại h�¬nh t�¡ng thức n� y, ngư�i qu�¡ c� thư�ng mặc rất nhi�u qu�¢n �¡o. B� Phạm Th� Nguy�ªn Ch�¢n mặc t�i 35 �¡o, 18 v�¡y. Thi th� c�²n �ược b�c lại bằng hai l�p vải li�m: ti�u li�m v� �ại li�m. Ngo� i m�i l�p vải li�m c�²n c�³ d�¢y lụa bu�c chặt chẽ.

�� t�ng �� h�ºt ẩm v� cho thi th� kh�i b� x�´ d�ch, ngư�i ta c�²n d�¹ng rất nhi�u g�i bong ch�¨n dư�i l�²ng quan. C�³ m� ��£ d�¹ng t�i 49 chiếc g�i b�´ng.

�� t�¹ng t�¡ng trong loại h�¬nh t�¡ng thức n� y rất ngh�¨o n� n, thư�ng trong m� ch� thấy c�¡c tr�¡i g�m nh� �ựng m�³ng ch�¢n, m�³ng tay, r�ng rụng, trầu kh�´ng, thu�c l�¡, h�p phấn, quạt giấy, ��´i khi c�²n c�³ th�ªm cu�n s�¡ch Kinh.

Tuyá»�t Ä�ại bá»� pháºn cÃ�¡c má»� xÃ�¡c Æ°á»�p thÆ¡i LÃ�ª -Trá»�nh Ä�Ã�£ Ä�ược khai quáºt, khÃ�´ng tÃ�¬m thấy bất kỳ má»�t Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng nÃ� o quÃ�½ giÃ�¡ nhÆ° vÃ� ng, bạc, ngá»�c, ngÃ� .

á»� những má»� chÆ°a bá»� phÃ�¡ hoại, kỹ thuáºt chÃ�´n cất rất cẩn tháºn thÃ�¬ xÃ�¡c vÃ� Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng vẫn cÃ�²n Ä�ược bảo quản nguyÃ�ªn vẹn. Thi thá»� tuy cÃ�³ bá»� mất nÆ°á»�c teo Ä�Ã�©t lại, nhÆ°ng mÃ� u da khÃ�´ng bá»� Ä�en, cÃ�¡c khá»�p chÃ�¢n tay cÃ�²n má»�m mại, phần lÃ�´ng khÃ�´ng bá»� rụng há»�ng. Ä�iá»�u Ä�Ã�¡ng chÃ�º Ã�½ lÃ� , khi khÃ�¡m nghiá»�m tá» thi, cÃ�¡c nhÃ� nhÃ�¢n chủng há»�c vÃ� y há»�c khÃ�´ng tÃ�¬m thấy bất kỳ má»�t dấu vết má»� xẻ nÃ� o trÃ�ªn thÃ�¢n thá»�. NhÆ° váºy lÃ� , ruá»�t vÃ� Ã�³c ngÆ°á»�i chết Ä�Ã�£ khÃ�´ng bá»� má»� lấy ra nhÆ° kỹ thuáºt Æ°á»�p xÃ�¡c của ngÆ°á»�i Ai Cáºp thá»�i cá»�.

NguyÃ�ªn nhÃ�¢n nÃ� o Ä�Ã�£ lÃ� m cho xÃ�¡c vÃ� Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng khÃ�´ng bá»� tiÃ�ªu huá»·? Sau nhiá»�u nÄ�m nghiÃ�ªn cứu, cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»�, nhÃ�¢n chủng há»�c vÃ� y há»�c hiá»�n Ä�ại Ä�Ã�£ Ä�i Ä�ến kết luáºn lÃ� , cÃ�³ hai nguyÃ�ªn nhÃ�¢n cÆ¡ bản:

Page 66: Phong tuc vn

Má»�t lÃ� , má»� Ä�ược chÃ�´n cất trong mÃ�´i trÆ°á»�ng kÃ�Ân tuyá»�t Ä�á»�i. KhÃ�´ng cÃ�³ hiÃ�ªn tượng trao Ä�á»�i bÃ�ªn trong vÃ� bÃ�ªn ngoÃ� i. Quan, quÃ�¡ch (hai lá»�p) Ä�Ã�£ Ä�Ã�³ng vai trÃ�² chủ Ä�ạo trong yÃ�ªu cầu kỹ thuáºt nÃ� y. NgoÃ� i ra, cÃ�²n cần phải hạn chế tá»�i mức tá»�i Ä�a khÃ�´ng giÂan trá»�ng trong lÃ�²ng má»�.

Hai l� , dầu thơm cũng l� m�t yếu t� quyết ��nh. Dầu thơm ��£ l� m sạch vi khuẩn, dầu tr�n v�i hợp chất, �� v� o l�²ng quan, quan t� i thơm... ��£ ng�n kh�´ng cho vi khuẩn, k� cả c�¡c vi khuẩn yếm kh� tiếp tục hoạt ��ng huỷ hoại x�¡c.

Ngo� i ra c�¡c phương ph�¡p ch�ng ẩm bằng ch�¨, quần �¡o, tẩm li�m, g�i b�´ng cũng ��£ g�³p th�ªm mặt yếu t� g�¬n giữ x�¡c.

Những kết quả khoa h�c �� o t�¬m �ược v� c�¡c gi�¡m ��nh khoa h�c vừa �ược tr�¬nh b� y cho thấy: M� x�¡c ư�p Vi�t Nam kh�´ng c�³ g�¬ l� b� ẩn cả. m� x�¡c ư�p, m�t di sản v�n ho�¡ cần �ược bảo v�

(HoÃ� ng Linh- TrÃ�Âch â��Du lá»�ch Viá»�t Namâ�� sá»� 43)

V� ng�´i m� x�¡c ư�p m�i ph�¡t hi�n � C�¡t Hanh.

Th�¡ng 8 n�m 1984, m�t ng�´i m� x�¡c ư�p �ược ph�¡t hi�n tr�ªn c�¡nh ��ng Mả V�´i thu�c x�£ C�¡t Hanh huy�n Ph�¹ C�¡t, t�nh Nghĩa B�¬nh.

NgÃ�´i má»� Ä�ược tÃ�¡ng theo lá»�i trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch. QuÃ�¡ch Ä�ược xÃ�¢y dá»±ng bằng má»�t hợp chất gá»�m vÃ�´i sá»�ng, cÃ�¡t vÃ� má»�t sá»� chất kết dÃ�Ânh nhÆ° nhiá»�u ngÃ�´i má»� Ä�Ã�£ phÃ�¡t hiá»�n thá»�i LÃ�ª Trá»�nh vÃ� thá»�i Nguyá»�n. Quan tÃ� i bằng gá»�, mặt ngoÃ� i trÃ�¡t má»�t lá»�p ngÄ�n thấm rất kÃ�Ân. Quan tÃ� i cÃ�³ chÃ�¢n vÃ� nắp lÃ� má»�t ná»a thÃ�¢n gá»� cÃ�²n nguyÃ�ªn lá»�p vá»� bÃ� o khÃ�´ng nhẵn.

Thi h� i ch�´n trong m� l� m�t phụ nữ khoảng 60 tu�i, cao 154,5 cm, ch�¢n tr�¡i b� g�£y v� li�n lại khi c�²n s�ng n�ªn ngắn hơn ch�¢n phải 3,1cm. Thi th� hầu như c�²n nguy�ªn vẹn v� c�¡c kh�p xương, nhất l� xương s�ng v� c�¡c kh�p vai c�²n c�³ th� cỠ��ng rất m�m dẻo.

Y trang phục của ngư�i chết g�m ba l�p �¡o mặc, kh�n nhi�u ��i �ầu, ��i h� i da, m�t chiếc �¡o d� i mầu �en k�ª dư�i tay phải. Vải li�m g�m 7 s�ºc �ặt theo chi�u d� i v� s�ºc �ặt theo chi�u ngang.

Ä�Ã�¡y quan tÃ� i cÃ�³ má»�t lá»�p trấu vÃ� lÃ�ºa khÃ�´ng sấy, chất gạo cÃ�²n khÃ�¡ tá»�t. Giữa nắp quan tÃ� i vÃ� xÃ�¡c lÃ� má»�t lá»�p lÃ� chuá»�i khÃ�´. Giấy bản chÃ�¨n cÅ©ng buá»�c bằng dÃ�¢y chuá»�i khÃ�´. Ä�ặc biá»�t, quan tÃ� i chứa má»�t dung dá»�ch ngÃ�¢m giữ xÃ�¡c cÃ�³ mÃ� u nÃ�¢u trong. ThÃ� nh phần hoÃ�¡ há»�c của dung dá»�ch chÆ°a xÃ�¡c Ä�á»�nh Ä�ược, nhÆ°ng khÃ�´ng cÃ�³ thuá»· ngÃ�¢n (Hg) arÂsenic (as) vÃ� tinh dầu thÃ�´ng.

CÄ�n cứ vÃ� o gia phả của dÃ�²ng há»� vÃ� sá»± ghi nháºn của thÃ�¢n nhÃ�¢n thÃ�¬ chủ ngÃ�´i má»� lÃ� bÃ� Nguyá»�n Thá»� Trá»�ng, vợ thứ ba của Ã�´ng LÃ�ª VÄ�n Thá»�.

Ng�´i m� ư�p x�¡c n� y l� m�t tư li�u khoa h�c c�³ gi�¡ tr� v� nhi�u phương di�n:

Page 67: Phong tuc vn

- Ä�Ã�¢y lÃ� ngÃ�´i má»� Æ°á»�p xÃ�¡c Ä�ầu tiÃ�ªn tÃ�¬m thấy từ má»�t tá»�nh xa nhất vá»� phÃ�Âa nam.

- So vá»�i những ngÃ�´i má»� Æ°á»�p cÃ�¡c Ä�ược phÃ�¡t hiá»�n á»� cÃ�¡c tá»�nh phÃ�Âa Bắc, ngÃ�´i má»� nÃ� y cÃ�³ những Ä�ặc Ä�iá»�m riÃ�ªng cần nghiÃ�ªn cứu nhÆ°: Nắp quan tÃ� i lÃ� má»�t ná»a thÃ�¢n cÃ�¢y Ä�á»� nguyÃ�ªn vá»�, thi hÃ� i ngÃ�¢m trong dung dá»�ch giữ xÃ�¡c...

- Những di váºt trong ngÃ�´i má»� phản Ã�¡nh nghi thức mai tÃ�¡ng y trang phục cÃ�¡c nghá»� thủ cÃ�´ng, phong tục táºp quÃ�¡n vÃ� lá»�i sá»�ng xÃ�£ há»�i Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i.

- Chủ nhÃ�¢n của ngÃ�´i má»� thuá»�c gia Ä�Ã�¬nh TÃ�¢y SÆ¡n vÃ� cÃ�³ quan há»� máºt thiết vá»�i TÃ�¢y SÆ¡n nÃ�ªn những do váºt Ä�Ã�³ cÃ�ºng lÃ� những chứng tÃ�Âch vá»� Ä�á»�i sá»�ng vÄ�n hoÃ�¡ xÃ�£ há»�i, kinh tế thá»�i bấy giá»�.

(TrÃ�Âch "Quang Trung Nguyá»�n Huá»�- con ngÆ°á»�i vÃ� sá»± nghiá»�p"-...Ä�iá»�u 91 : Ma trÆ¡i hay ma chÆ¡i ?

Tiếng khu TÆ° gá»�i lÃ� â��ma trÆ¡iâ��, Bắc bá»� gá»�i lÃ� â��ma chÆ¡iâ��. ChÃ�ºng tÃ�´i chÆ°a rÃ�µ biến Ã�¢m hay xuất xứ của ngÃ�´n từ Ã�¡m chá»� loại ma Ä�Ã�³ â��chÆ¡i vÆ¡iâ��, â��chÆ¡i Ä�Ã�¹a vá»�i trần thếâ�� hay â��chÃ�ªu chá»�c cho xấu há»�â��. Nguyá»�n Du trong â�� VÄ�n chiÃ�ªu há»�n tháºp loại chÃ�ºng sinhâ�� cÃ�¢u:

Láºp loÃ�¨ ngá»�n lá»a ma chÆ¡i

Tiếng oan v�ng vẳng t�i tr�i c� ng thương.

Nguyá»�n VÄ�n ThÃ� nh trong â��VÄ�n tế tráºn vong tÆ°á»�ng sÄ©â�� cÃ�³ cÃ�¢u:

H�n chiến sĩ biết ��¢u mi�n minh mạc,

M�t m�¹ gi�³ l�c th�i dấu tha hương.

Mặt chinh nhÃ�¢n khÃ�´n vẽ nÃ�©t giÂan nan,

Láºp loÃ�¨ lá»a chÆ¡i soi chừng cá»� Ä�á»�.

ChÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ nhÃ�¬n thấy ma trÆ¡i vÃ� nghe nhiá»�u ngÆ°á»�i ká»� chuyá»�n ma trÆ¡i Ä�uá»�i. Ä�Ã�³ lÃ� ngá»�n lá»a láºp loÃ�¨ yếu nhạt, báºp bÃ�¹ng lan toả theo chiá»�u giÃ�³, chá»�c lại biến mất rá»�i từ chá»� cÅ©, chá»�c chá»�c lại láºp loÃ�¨ ngá»�n lá»a xanh nhạt, loÃ�¡ng thoÃ�¡ng bay lÃ�ªn. Theo cÃ�¡c cụ giÃ� giải thÃ�Âch thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� oan há»�n của những ngÆ°á»�i chết tráºn, của những nắm xÆ°Æ¡ng vÃ�´ thừa nháºn khÃ�´ng ngÆ°á»�i chÃ�´n cất, vất vÆ°á»�ng trÃ�ªn bÃ�£i chiến trÆ°á»�ng, trong bÃ�£i tha ma, hoặc trÃ�ªn cÃ�¡nh Ä�á»�ng khÃ�´ng mÃ�´ng quạnh. Khoa há»�c Ä�Ã�£ giải thÃ�Âch, chứng minh hiá»�n tượng Ä�Ã�³ lÃ� do chất lÃ�¢n tinh (P) từ trong xÆ°Æ¡ng cá»�t ngÆ°á»�i vÃ� xÃ�ºc váºt toả ra gặp Ã�´xy trong khÃ� trá»�i bá»�c chÃ�¡y thÃ� nh ngá»�n lá»a xanh nhạt, ban ngÃ� y cÅ©ng cÃ�³ nhÆ°ng khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy.

Tuy Ä�ược khoa há»�c giải thÃ�Âch rÃ�µ khÃ�´ng phải lÃ� ma, nhÆ°ng...Ä�iá»�u 92 : Tục Ã�« bÃ�¡i váºt Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Quan niá»�m cá»� xÆ°a khÃ�´ng riÃ�ªng ta mÃ� nhiá»�u dÃ�¢n tá»�c trÃ�ªn thế giá»�i cho rằng má»�i váºt do tạo hoÃ�¡ sinh ra Ä�á»�u cÃ�³ linh há»�n. Má»�i loại váºt, kết cả khoÃ�¡ng váºt, thá»±c váºt cÅ©ng cÃ�³ cuá»�c sá»�ng riÃ�ªng của nÃ�³. LÃ�ºc Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i ta chÆ°a phÃ�¢n biá»�t thế giá»�i hữu sinh vÃ� vÃ�´ sinh. Con ngÆ°á»�i chÆ°a thá»� lÃ�½ giải ná»�i những yếu tá»� thiÃ�ªn nhiÃ�ªn xung quanh chi phá»�i mÃ�¬nh nhÆ° thế nÃ� o nÃ�ªn cÃ�¡c váºt nhÆ° hÃ�²n Ä�Ã�¡, thÃ�¢n cÃ�¢y, con váºt cÃ�³ quan há»� máºt thiết vá»�i há»� Ä�á»�u Ä�ược há»� tÃ�´n thá»� nhÆ°

Page 68: Phong tuc vn

thần linh. Trong ngÃ�´n ngữ nhiá»�u nÆ°á»�c á»� chÃ�¢u Ã�â��u (nhÆ° tiếng PhÃ�¡p) má»�i váºt trong tạo hoÃ�¡ hữu hÃ�¬nh hay vÃ�´ hÃ�¬nh, cụ thá»� hay trừu tượng Ä�á»�u mang khÃ�¡i niá»�m Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, Ä�á»�u cÃ�³ giá»�ng Ä�á»±c giá»�ng cÃ�¡i. Ä�Ã�³ lÃ� chứng cứ xuất xứ tục bÃ�¡i váºt hiá»�n tá»�n tại á»� nhiá»�u dÃ�¢n tá»�c trÃ�ªn thế giá»�i vÃ� má»�t vÃ� i dÃ�¢n tá»�c á»� miá»�n nÃ�ºi nÆ°á»�c ta.

á»� ta, hÃ�²n Ä�Ã�¡ trÃ�ªn chÃ�¹a, cÃ�¢y Ä�a Ä�ầu Ä�Ã�¬nh, giếng nÆ°á»�c, cá»a rừng cÅ©ng Ä�ược nhÃ�¢n dÃ�¢n thá»� cÃ�ºng, coi Ä�Ã�³ lÃ� má»�t biá»�u tượng, nÆ¡i ẩn hiá»�n của má»�t vá»� thiÃ�ªn thần hoặc nhÃ�¢n thần nÃ� o Ä�Ã�³. NgÆ°á»�i ta â��Sợ thần sợ cả cÃ�¢y Ä�aâ�� mÃ� cÃ�ºng cÃ�¢y Ä�a, Ä�Ã�³ khÃ�´ng thuá»�c vÃ� o tục bÃ�¡i váºt. CÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»�i ta lá»� Pháºt, thá»� ChÃ�ºa, quÃ�¬ trÆ°á»�c tượng Pháºt, tượng ChÃ�ºa, Lá»� Thần, quÃ�¬ trÆ°á»�c long ngai của Thần, những Thần Ä�Ã�³ cÃ�³ thần hiá»�u rÃ�µ rÃ� ng, chứ khÃ�´ng phải lạy khÃ�ºc gá»� hÃ�²n Ä�Ã�¡ nhÆ° tục bÃ�¡i váºt.

XÆ°a, xa xÆ°a, ta cÃ�³ tục bÃ�¡i váºt khÃ�´ng? NgÃ� y nay chá»� cÃ�²n lại vÃ� i dấu vết trong phong tục. ThÃ� dụ, bÃ�¬nh vÃ�´i lÃ� bÃ� chÃ�ºa trong nhÃ� , chÆ°a ai Ä�á»�nh danh lÃ� bÃ� chÃ�ºa gÃ�¬, nhÆ°ng bÃ�¬nh vÃ�´i tượng trÆ°ng cho uy quyá»�n chÃ�ºa nhÃ� , nhÃ� nÃ� o cÅ©ng cÃ�³ bÃ�¬nh vÃ�´i. Khi con dÃ�¢u vá»� nhÃ� , mẹ chá»�ng tạm lÃ�¡nh ra ngÃ�µ cÅ©ng mang bÃ�¬nh vÃ�´i theo, cÃ�³ nghÄ©a lÃ� tạm lÃ�¡nh nhÆ°ng luÃ�´n nắm giữ uy quyá»�n. Khi lỡ lÃ� m vỡ bÃ�¬nh vÃ�´i thÃ�¬ Ä�em mảnh bÃ�¬nh cÃ�²n lại cất á»� chá»� uy nghiÃ�ªm hoặc Ä�Æ°a lÃ�ªn Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, khÃ�´ng vức á»� chá»� Ã�´ uế.

Gá»� chÃ�² lÃ� loại gá»� quÃ�Â, gá»� thiÃ�ªng chá»� Ä�ược dÃ�¹ng Ä�á»� xÃ�¢y dá»±ng Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, nhÃ� thá»�. NhÃ�¢n dÃ�¢n khÃ�´ng ai Ä�ược dÃ�¹ng gá»� chÃ�² lÃ� m nhÃ� riÃ�ªng. NgÃ� y xÆ°a trong Ä�Ã�¡m củi theo lÅ© cuá»�n vá»� xuÃ�´i, nếu cÃ�³ gá»� chÃ�², cÃ�¡c cụ cÃ�²n mặc Ã�¡o thụng ra lạy, lạy gá»�c chứ Ä�Ã�£ phải lạy thần Ä�Ã�¢u!

C�²n như tục ki�ªng vứt ch�¢n hương v� o th�¹ng r�¡c hoặc...�i�u 93 : L� gi� c�ºng v� o ng� y n� o ?

Lá»� cÃ�ºng giá»� vÃ� o Ä�Ã�ºng ngÃ� y mất hay trÆ°á»�c ngÃ� y mất má»�t ngÃ� y ? CÃ�³ ngÆ°á»�i cho rằng phải cÃ�ºng vÃ� o ngÃ� y Ä�ang cÃ�²n sá»�ng (tức lÃ� trÆ°á»�c ngÃ� y mất), cÃ�³ ngÆ°á»�i lại cho rằng â��trẻ dÃ�´i ra, giÃ� rÃ�ºt lạiâ��, váºy nÃ�ªn chết trẻ thÃ�¬ cÃ�ºng giá»� Ä�Ã�ºng ngÃ� y chết, cÃ�²n ngÆ°á»�i giÃ� thÃ�¬ cÃ�ºng trÆ°á»�c má»�t ngÃ� y. Váºy cÃ�³ cÃ�¢u há»�i: â��NgÆ°á»�i trung niÃ�ªn chết thÃ�¬ cÃ�ºng vÃ� o ngÃ� y nÃ� oâ��?

NgÃ� y giá»� theo Ã�¢m HÃ�¡n lÃ� huÃ�½ nháºt hay kỵ nháºt, tức lÃ� lá»� ká»· niá»�m ngÃ� y mất của tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ, cÅ©ng cÃ�³ nghÄ©a lÃ� ngÃ� y kiÃ�ªng kỵ.

NguyÃ�ªn ngÃ� y trÆ°á»�c, â��Lá»� Giá»�â�� gá»�i lÃ� â��Lá»� chÃ�Ânh kỵâ��: chiá»�u hÃ�´m trÆ°á»�c lá»� chÃ�Ânh kỵ cÃ�³ â��Lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ngâ�� (NghÄ©a lÃ� nếm trÆ°á»�c), con chÃ�¡u sắm sanh má»�t Ã�Ât lá»� váºt, dÃ�¢ng lÃ�ªn má»�i gia tiÃ�ªn nếm trÆ°á»�c.

NgÃ� y xÆ°a, những nhÃ� phÃ�º hữu má»�i thÃ�´ng gia, bÃ� con lÃ� ng xÃ�³m Ä�ến má»�i Ä�n giá»� cả hai lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng vÃ� chÃ�Ânh kỵ. Dần dần vÃ�¬ khÃ�¡ch Ä�Ã�´ng phải chia ra hai lượt; lại cÃ�³ những nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m má»�i cả hai vợ chá»�ng nÃ�ªn luÃ�¢n phiÃ�ªn nhau, ngÆ°á»�i Ä�i lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng, ngÆ°á»�i Ä�i lá»� chÃ�Ânh kỵ, á»� nÃ�´ng thÃ�´n tuỳ theo thá»�i vụ, muá»�n â��Vừa Ä�ược buá»�i cÃ� y vừa hay bữa giá»�â��, buá»�i chiá»�u Ä�i lÃ� m Ä�á»�ng vá»�, sang hÃ� ng xÃ�³m Ä�n giá»� tiá»�n hÆ¡n nÃ�ªn cÃ�³ nÆ¡i lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng Ä�Ã�´ng hÆ¡n lÃ� lá»� chÃ�Ânh kỵ. Dần dần hoặc vÃ�¬ báºn viá»�c hoặc vÃ�¬ kinh tế eo hẹp hoặc vÃ�¬ thiếu ngÆ°á»�i phục dá»�ch, ngÆ°á»�i ta giản lược Ä�i, chá»� má»�i khÃ�¡ch má»�t lần nhÆ°ng hÆ°Æ¡ng hoa, trầu

Page 69: Phong tuc vn

rượu vẫn cÃ�ºng cả hai lá»�. Má»�t vÃ� i nhÃ� lÃ� m, những ngÆ°á»�i khÃ�¡c thấy thuáºn tiá»�n bắt chÆ°á»�c, dần dần trá»� thÃ� nh tục của Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng. Viá»�c cÃ�ºng ngÃ� y sá»�ng (tức lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng vÃ� o chiá»�u hÃ�´m trÆ°á»�c, nguyÃ�ªn xÆ°a chá»� cÃ�ºng vÃ� o buá»�i chiá»�u vÃ�¬ buá»�i sÃ�¡ng cÃ�²n phải mua sắm nấu nÆ°á»�ng vÃ� ra khấn á»� má»� yết cÃ�¡o vá»�i thá»� thần, long mạch xin phÃ�©p cho gia tiÃ�ªn vá»� nhÃ� dá»± lá»� giá»�). CÃ�ºng ngÃ� y sá»�ng hay cÃ�ºng ngÃ� y chết, hay nÃ�³i cÃ�¡ch khÃ�¡c lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng hay lá»� chÃ�Ânh kỵ, lá»� nÃ� o lÃ� lá»� quan trá»�ng hÆ¡n, chẳng qua Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡ch biá»�n há»� cho phong tục từng nÆ¡i.

Kết luáºn: Nếu váºn dụng Ä�Ã�ºng phong tục cá»� truyá»�n phá»� biến...Ä�iá»�u 94 : Mấy Ä�á»�i tá»�ng giá»� ?

Theo gia lá»�: â��NgÅ© Ä�ại mai thần chủâ��, há»� Ä�ến nÄ�m Ä�á»�i thÃ�¬ lại Ä�em chÃ�´n thần chủ của cao tá»� Ä�i mÃ� nhấc lần tằng tá»� khảo lÃ�ªn báºc trÃ�ªn rá»�i Ä�em Ã�´ng má»�i mất mÃ� thế vÃ� o thuần chủ Ã�´ng khảo.

Theo nghÄ©a cá»u tá»�c (9 Ä�á»�i): Cao, tằng, tá»�, phụ (4 Ä�á»�i trÃ�ªn); thÃ�¢n mÃ�¬nh vÃ� tá», tÃ�´n, tằng tÃ�´n, huyá»�n tÃ�´n (4 Ä�á»�i dÆ°á»�i mÃ�¬nh).

NhÆ° váºy lÃ� cÃ�³ 4 Ä�á»�i lÃ� m giá»� (cao , tằng, tá»�, phụ) tức lÃ� kỵ (hay can), cụ (hay cá»�), Ã�´ng bÃ� , cha mẹ.

Từ "Cao" tr� l�ªn g�i chung l� ti�ªn t� th�¬ kh�´ng c�ºng...�i�u 95 : Chết y�u c�³ c�ºng gi� kh�´ng ?

C�³ hai trư�ng hợp:

ââ�¬Â¢ Những ngÆ°á»�i chết Ä�Ã�£ Ä�ến tuá»�i thÃ� nh thÃ�¢n, thần nhÃ�¢n nhÆ°ng khi chết chÆ°a cÃ�³ vợ hoặc má»�i cÃ�³ con gÃ�¡i, chÆ°a cÃ�³ con trai, hoặc Ä�Ã�£ cÃ�³ con trai nhÆ°ng Ã�Ât lÃ�¢u sau con trai cÅ©ng chết, trá»� thÃ� nh phạp tá»± (khÃ�´ng cÃ�³ con trai ná»�i giÃ�²ng). Những ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ cÃ�³ cÃ�ºng giá»�. NgÆ°á»�i lo viá»�c giá»� chạp lÃ� ngÆ°á»�i chÃ�¡u (con trai của anh hoặc em ruá»�t) Ä�ược láºp lÃ� m thừa tá»±. NgÆ°á»�i chÃ�¡u thừa tá»± Ä�ược hÆ°á»�ng má»�t phần hoặc toÃ� n bá»� gia tÃ� i của ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất. Sau khi ngÆ°á»�i thừa tá»± mất thÃ�¬ con chÃ�¡u ngÆ°á»�i thừa tá»± Ä�Ã�³ tiếp tá»±.

â�¢ Những ngư�i chưa �ến tu�i th� nh...�i�u 96 : C�ºng gi� mừng ng� y sinh ?

Theo táºp quÃ�¡n lÃ�¢u Ä�á»�i, dÃ�¢n ta lấy ngÃ� y giá»� (ngÃ� y mất) lÃ� m trá»�ng, cho nÃ�ªn ngÃ� y Ä�Ã�³, ngoÃ� i viá»�c thÄ�m phần má»�, tuỳ gia cảnh vÃ� tuỳ vá»� trÃ� ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất mÃ� cÃ�ºng giá»�. Ä�Ã�¢y cÅ©ng lÃ� dá»�p thÄ�m ngÆ°á»�i thÃ�¢n trong gia Ä�Ã�¬nh, trong chi há»�, dÃ�²ng há»�, há»�p mặt Ä�á»� tÆ°á»�ng nhá»� ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất vÃ� bÃ� n viá»�c ngÆ°á»�i sá»�ng giữ gÃ�¬n gia phong. VÃ� o dá»�p Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng tá»� chức Ä�n uá»�ng, nÃ�ªn má»�i gá»�i lÃ� Ä�n giá»�, thÃ�¬ cÅ©ng gá»�i lÃ� â��trÆ°á»�c cÃ�ºng sau Ä�nâ��, cÃ�³ mất Ä�i Ä�Ã�¢u, cÅ©ng lÃ� Ä�á»� cho cuá»�c há»�p mặt thÃ�ªm Ä�áºm Ä�Ã� ấm cÃ�ºng, kÃ�©o dÃ� i thá»�i giÂan sinh hoạt, ká»� chuyá»�n tÃ�¢m tÃ�¬nh, chuyá»�n lÃ� m Ä�n. MÃ� viá»�c chi phÃ� cÅ©ng khÃ�´ng dá»�n lÃ�ªn Ä�ầu má»�t ai vÃ�¬ ngoÃ� i phần do hÆ°Æ¡ng hoả mÃ� cÃ�³, má»�i ngÆ°á»�i Ä�á»�u Ä�Ã�³ng gÃ�³p bằng tiá»�n mặt hoặc hiá»�n váºt, nÃ�ªn má»�i cÃ�³ từ â��gÃ�³p giá»�â��, vá»�i Ã�½ nghÄ©a trÃ�ªn- â��Uá»�ng nÆ°á»�c nhá»� nguá»�nâ��- viá»�c Ä�Ã�³ cÃ�³ thá»� xếp vÃ� o loại thuần phong mỹ tục, nếu nhÆ° ngÆ°á»�i ta loại bá»� Ä�ược những hủ tục cÃ�³ tÃ�Ânh chất mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan, nếu nhÆ° khÃ�´ng bá»� lợi dụng má»�t cÆ¡ há»�i cho bá»�n hÃ�£nh tiến khoe của bằng mÃ�¢m cao cá»� Ä�ầy, sÆ¡n hÃ� o hải vá»�, cho

Page 70: Phong tuc vn

những Ã�´ng tham nhÅ©ng dá»±a vÃ� o chức quyá»�n nháºn lá»� giá»� háºu hÄ©, má»�t thứ Ä�Ã�ºt lÃ�³t trÃ�¡ hÃ�¬nh.

ChÃ�Ânh vÃ�¬ thá»� theo phong tục Ä�Ã�³ mÃ� nhÃ� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ giữ gÃ�¬n viá»�c tá»� chức trang nghiÃ�ªm ngÃ� y giá»� của cÃ�¡c vá»� anh hÃ�¹ng dÃ�¢n tá»�c cÃ�³ cÃ�´ng dá»±ng nÆ°á»�c vÃ� giữ nÆ°á»�c nhÆ° ngÃ� y giá»� tá»� HÃ�¹ng VÆ°Æ¡ng, há»�i Ä�á»�n Kiếp Bạc... Cho nÃ�ªn, theo tÃ�´i, giữ gÃ�¬n tục lá»� Ä�Ã�³ theo Ã�½ nghÄ©a trong sÃ�¡ng của nÃ�³ khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ phải bÃ� n.

Thế c�²n ng� y sinh ?

PhÆ°Æ¡ng tÃ�¢y cÃ�³ táºp quÃ�¡n mừng ngÃ� y sinh lÃ� chÃ�Ânh.

TÃ�´n giÃ�¡o Ä�Ã�´ng TÃ�¢y cÅ©ng coi trá»�ng ngÃ� y sinh, Pháºt giÃ�¡o cÃ�³ ngÃ� y â��Bụt sinh Bụt Ä�ẻâ�� (Pháºt Ä�ản 8-4 Ã�â��m Lá»�ch), Ki tÃ�´ giÃ�¡o cÃ�³ ngÃ� y ChÃ�ºa giÃ�¡ng sinh (NÃ�´- en 25-12 DÆ°Æ¡ng lá»�ch). Do giÂao lÆ°u vÄ�n hÃ�³a, giÂao tiếp quá»�c tế, NhÃ� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ tiếp nháºn táºp quÃ�¡n quá»�c tế Ä�Ã�³ nÃ�ªn Ä�Ã�£ tá»� chức trá»�ng thá»� ngÃ� y sinh BÃ�¡c Há»�, Mừng thá»� cÃ�¡c nhÃ� lÃ�£nh Ä�ạo khÃ�¡c của Ä�ảng vÃ� NhÃ� nÆ°á»�c.

Từ khi ra Ä�á»�i, cÃ�¡c há»�i thá»� hÃ� ng nÄ�m thÆ°á»�ng tá»� chức mừng thá»� cho cÃ�¡c cụ vÃ� o những nÄ�m chẵn 70, 75, 80... Má»�t sá»� Ä�oÃ� n thá»� cÅ©ng tá»� chức mừng thá»� cho há»�i viÃ�ªn của mÃ�¬nh. Viá»�c tá»� chức mừng thá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất Ä�ại trÃ� , khÃ�´ng Ä�Ã�ºng ngÃ� y Ä�Ã�³ khÃ�´ng thá»� thay thế cho viá»�c mừng thá»� Ä�Ã�ºng ngÃ� y sinh, ấm cÃ�ºng trong gia Ä�Ã�¬nh. Cho nÃ�ªn, tÃ�´i nghÄ© rằng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh chÃ�ºng ta nÃ�ªn tá»� chức mừng ngÃ� y sinh cho má»�i thÃ� nh viÃ�ªn trong gia Ä�Ã�¬nh, Ä�ặc biá»�t lÆ°u Ã�½ Ä�ến Ã�´ng bÃ� giÃ� lÃ� những ngÆ°á»�i Ä�ang cảm thấy cÃ�´ Ä�Æ¡n. Hiá»�n ngay rất nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�£ tá»� chức mừng ngÃ� y sinh con, thÆ°á»�ng lÃ� hai chÃ�¡u, nay thÃ�ªm hai vợ chá»�ng, má»�t nÄ�m bá»�n lần mừng ngÃ� y sinh, dÆ° dáºt thÃ�¬ cÃ�³ mÃ�¢m cÆ¡m thá»�nh soạn, tặng phẩm tÆ°Æ¡m tất, thiếu thá»�n thÃ�¬ bữa cÆ¡m tÆ°Æ¡i hÆ¡n thÆ°á»�ng ngÃ� y, quÃ� tặng giản Ä�Æ¡n. NgÆ°á»�i cÃ�²n cha mẹ nếu á»� chung thÃ�¬ thÃ�ªm hai lần Ä�n mừng ngÃ� y sinh, cÅ©ng tÃ�¹ng tiá»�m nhÆ° trÃ�ªn. Nếu á»� riÃ�ªng thÃ�¬ Ä�á»�ng quÃ� tấm bÃ�¡nh vừa vá»�i tÃ�ºi tiá»�n tặng cha mẹ, cá»�t thá»� hiá»�n tấm lÃ�²ng Æ°u Ã�¡i, tÄ�ng thÃ�ªm sá»± ấm cÃ�ºng trong gia Ä�Ã�¬nh, giÃ�ºp tuá»�i giÃ� Ä�ỡ cảm thấy cÃ�´ Ä�Æ¡n. Mừng ngÃ� y sinh má»�t cÃ�¡ch giản dá»� nhÆ° váºy thiết tÆ°á»�ng cÅ©ng khÃ�´ng phải cÃ�¡i gÃ�¬ cao xa ngoÃ� i tầm tay của những gia Ä�Ã�¬nh cÃ�²n thiếu thá»�n. CÅ©ng cần thÃ�ªm má»�t lÃ�½ do nữa khiến ta coi trá»�ng ngÃ� y sinh lÃ� bản thÃ�¢n ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ Ä�ược hÆ°á»�ng khi cÃ�²n sá»�ng, dÃ�¹ lÃ� má»�t mÃ�³n Ä�n tÆ°Æ¡i cÃ�²n hÆ¡n mÃ�¢m cao cá»� Ä�ầy cÃ�ºng vÃ�¡i khi sang thế giá»�i bÃ�ªn kia. á»� chá»� nÃ� y cÃ�³ thá»� nhắc Ä�ến má»�t lá»�i chÃ�ª bai của ngÆ°á»�i xÆ°a:

Khi s�ng th�¬ chẳng cho �n

�ến khi chết xu�ng l� m v�n tế ru�i

(Ä�ặng VÄ�n Phủng - TrÃ�Âch â��HÃ� ná»�i má»�i chủ nháºt â��, sá»� 119)

L�i b� n th�ªm của t�¡c giả:

ChÃ�ºng tÃ�´i trÃ�Âch dẫn bÃ� i trÃ�ªn của Ã�´ng Ä�ặng VÄ�n Phủng vÃ� cÃ�³ lá»�i bÃ� n thÃ�ªm sau Ä�Ã�¢y:

Lá»� giá»� Ä�ược xếp vÃ� o loại thuần phong mỹ tục của dÃ�¢n tá»�c ta. Mừng ngÃ� y sinh lÃ� phong tục Ã�â��u TÃ�¢y cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a hay. Theo phÃ�¢n tÃ�Âch của Ã�´ng Phủng thÃ�¬ ká»· niá»�m ngÃ� y sinh hay hÆ¡n lÃ� giá»�. Ngặt vÃ�¬ mấy ai nhá»� Ä�ến ngÃ� y sinh của bản thÃ�¢n mÃ�¬nh. TrÆ°á»�c nÄ�m 1945 cÅ©ng chÆ°a dá»� mấy ai biết chÃ�Ânh

Page 71: Phong tuc vn

xÃ�¡c, trừ má»�t sá»� Ã�Ât con cÃ�´ng chức cÅ© Ä�n lÆ°Æ¡ng phải cÃ�³ giấy khai sinh chÃ�Ânh thức hoặc ai cÃ�²n may mắn giữ Ä�ược lÃ�¡ sá»� tá» vi, ngược lại hầu hết cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�²n ghi nhá»� ngÃ� y giá»� của cha mẹ, Ã�´ng bÃ� . cụ kỵ. Dầu cho khi cha mẹ cÃ�²n sá»�ng, con chÃ�¡u Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� chức ká»· niá»�m ngÃ� y sinh, nhÆ°ng nhá»� Ä�ến ngÃ� y Ã�´ng bÃ� cha mẹ qua Ä�á»�i, mÃ� trÃ�ªn bÃ� n thá»� hÆ°Æ¡ng tÃ� n khÃ�³i lạnh cÅ©ng cảm thấy Ã�¡y nÃ�¡y trong lÃ�²ng.

VÃ�¬ váºy á»� nÆ°á»�c ta, nhÃ� nÃ� o tá»� chức ká»· niá»�m ngÃ� y sinh...Ä�iá»�u 97 : Tết nguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n cÃ�³ từ bao giá»� ?

Ngu�n g�c Tết Nguy�ªn ��¡n, hay n�³i ngắn hơn l� Tết c�³ từ ��i Ngũ �ế, Tam Vương.

��i Tam Vương, nh� Hạ, chu�ng mẫu �en, n�ªn ch�n th�¡ng �ầu n�m, tức th�¡ng Gi�ªng, nhằm th�¡ng Dần.

NhÃ� ThÆ°Æ¡ng, thÃ�Âch mÃ� u trắng, lấy thÃ�¡ng Sá»u (con trÃ�¢u), thÃ�¡ng chạp lÃ� m thÃ�¡ng Ä�ầu nÄ�m.

Qua nh� Chu (1050-256 trư�c c�´ng nguy�ªn), ưa sắc ��, ch�n th�¡ng T�½ (con chu�t), th�¡ng mư�i m�t l� m th�¡ng Tết.

CÃ�¡c vua chÃ�ºa nÃ�³i trÃ�ªn, theo ngÃ� y giá»�, lÃ�ºc má»�i tạo thiÃ�ªn láºp Ä�á»�a: nghÄ©a lÃ� giá»� TÃ�½ thÃ�¬ cÃ�³ trá»�i, giá»� Sá»u thÃ�¬ cÃ�³ Ä�ất, giá»� Dần sinh loÃ� i ngÆ°á»�i mÃ� Ä�ặt ra ngÃ� y tết khÃ�¡c nhau.

�ến ��i ��´ng Chu, Kh�ng Phu TỠra ��i, ��i ng� y tết v� o m�t th�¡ng nhất ��nh: th�¡ng Dần.

M�£i �ến ��i Tần (thế kỷ III trư�c C�´ng nguy�ªn), Tần Thủy Ho� ng lại ��i qua th�¡ng Hợi (con lợn), tức th�¡ng Mư�i.

Cho �ến khi nh� H�¡n tr� v�¬, H�¡n Vũ �ế (140 trư�c C�´ng nguy�ªn) lại �ặt ng� y Tết v� o th�¡ng Dần (tức th�¡ng Gi�ªng) như ��i nh� Hạ, v� từ ��³ v� sau, trải qua bao nhi�ªu th�i �ại, kh�´ng c�²n nh� vua n� o thay ��i v� th�¡ng Tết nữa.

Ä�ến Ä�á»�i Ä�Ã�´ng PhÆ°Æ¡ng SÃ�³c, Ã�´ng cho rằng ngÃ� y tạo thiÃ�ªn láºp Ä�á»�a cÃ�³ thÃ�ªm giá»�ng GÃ� , ngÃ� y thứ hai cÃ�³ thÃ�ªm ChÃ�³, ngÃ� y thứ ba cÃ�³ Lợn, ngÃ� y thứ tÆ° sinh DÃ�ª, ngÃ� y thứ nÄ�m sinh TrÃ�¢u, ngÃ� y thứ sÃ�¡u sinh Ngá»±a, ngÃ� y thứ bảy sinh loại NgÆ°á»�i vÃ� ngÃ� y thứ tÃ�¡m má»�i sinh ra ngÅ© cá»�c.

V�¬ thế, ng� y Tết thư�ng �ược k� từ ng� y m�ng M�t cho �ến hết ng� y m�ng bảy.

* (TrÃ�Âch bÃ� i "Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n" của Nguyá»�n Ä�Ã�¬nh Khang)Ä�iá»�u 98 : NgÃ� y tết cÃ�³ những phong tục gÃ�¬ ?

D�¢n t�c ta c�³ nhi�u ng� y Tết. Tết l� c�¡ch n�³i tắt hai chữ l� tiết. C�³ Tiết Thương Nguy�ªn, Trung Nguy�ªn, Hạ Nguy�ªn, Thanh Minh, �oan Ng�, TrungThu... Ng� y tết n�ªu � ��¢y tức l� n�³i tắt L� tiết Nguy�ªn ��¡n (ng� y �ầu n�m).

Ng� y Tết, d�¢n t�c ta c�³ nhi�u phong tục hay, ��¡ng �ược g�i l� thuần phong như khai b�ºt, khai canh, h�¡i l�c, ch�ºc tết, du xu�¢n, mừng th�... Từ trẻ �ến gi� ai ai cũng biết, kh�´ng nhắc th�¬ thanh thiếu ni�ªn cũng mua cho �ược c� nh hoa

Page 72: Phong tuc vn

bÃ�¡nh phÃ�¡o, nghÃ�¨o cÅ©ng cÃ�³ chiếc bÃ�¡nh chÆ°ng, chai rượu. VÃ�¬ váºy xin miá»�n liá»�t kÃ�ª dÃ� i dÃ�²ng, Ä�á»� trao Ä�á»�i má»�t vÃ� i phong tục Ä�Ã�¡ng Ä�ược duy trÃ�¬ phÃ�¡t triá»�n.

Tá»�ng cá»±u nghÃ�ªnh tÃ�¢n: cuá»�i nÄ�m quÃ�©t dá»�n sạch sẽ nhÃ� cá»a, sÃ�¢n ngÃ�µ, vứt bá»� những thứ rÃ�¡c rÆ°á»�i, cÃ�¹ng lÃ� ng xÃ�³m dá»�n dẹp nhÃ� thá»�, Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡ phong quang, tắm giặt, cắt tÃ�³c, may sắm quần Ã�¡o má»�i, trang trÃ� bÃ� n thá»�, lau chÃ�¹i bÃ� n ghế ấm chÃ�©n vÃ� má»�i thứ thức Ä�n váºt dụng.

Nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh nhắc nhá»�, dặn dÃ�² con chÃ�¡u từ phÃ�ºt giÂao thừa trá»� Ä�i khÃ�´ng quấy khÃ�³c, khÃ�´ng nghá»�ch ngợm, cÃ�£i cá»� nhau, khÃ�´ng nÃ�³i tục chá»i báºy, khÃ�´ng vứt rÃ�¡c viết vẽ bừa bÃ�£i. Cha mẹ, anh chá»� cÅ©ng khÃ�´ng quá»� mắng, tra phạt con em, Ä�á»�i vá»�i ai cÅ©ng tay bắt mặt mừng, vui vẻ niá»�m ná»� dầu lạ dầu quen.

Ä�á»�i vá»�i bÃ� con xÃ�³m giá»�ng dÃ�¹ trong nÄ�m cÅ© cÃ�³ Ä�iá»�u gÃ�¬ khÃ�´ng hay khÃ�´ng phải, Ä�iá»�u nặng tiếng nhẹ hay xÃ�Âch mÃ�Âch gÃ�¬ Ä�á»�u xÃ�ºy xoÃ�¡ hết. Dầu cÃ�³ thá»±c lÃ�²ng hay khÃ�´ng nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�á»� bụng, cÅ©ng khÃ�´ng ai nÃ�³i khÃ�Âch bÃ�¡c hoặc bÃ�³ng giÃ�³, Ã�¡c Ã�½ gÃ�¬ trong những ngÃ� y Ä�ầu nÄ�m. Dẫu má»�i gặp nhau Ã�Ât phÃ�ºt trÆ°á»�c, nhÆ°ng sau phÃ�ºt giÂao thừa coi nhÆ° má»�i gặp, ngÆ°á»�i ta chÃ�ºc nhau những Ä�iá»�u tá»�t lÃ� nh.

HÃ�¡i lá»�c, xÃ�´ng nhÃ� , chÃ�ºc tết, mừng tuá»�i: ai cÅ©ng hy vá»�ng má»�t nÄ�m má»�i tÃ� i lá»�c dá»�i dÃ� o, lÃ� m Ä�n thá»�nh vượng, mạnh khá»�e tiến bá»�, thÃ� nh Ä�ạt hÆ¡n nÄ�m cÅ©. Lá»�c tá»± nhiÃ�ªn Ä�ến, Ä�i hai lá»�c (chá»� lÃ� má»�t cÃ� nh non á»� Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, á»� chá»�n tÃ�´n nghiÃ�ªm mang vá»� nhÃ� ), tá»± mÃ�¬nh xÃ�´ng nhÃ� hoặc dặn trÆ°á»�c ngÆ°á»�i â��Nhẹ vÃ�Âaâ�� mÃ� mÃ�¬nh thÃ�Âch Ä�ến xÃ�´ng nhÃ� . Bạn nÃ� o vinh dá»± Ä�ược ngÆ°á»�i khÃ�¡c má»�i Ä�ến xÃ�´ng thÃ�¬ nÃ�ªn chÃ�º Ã�½, chá»� cÃ�³ sai hẹn sẽ xÃ�ºi quẩy cả nÄ�m Ä�á»�i vá»�i gia Ä�Ã�¬nh ngÆ°á»�i ta vÃ� cả Ä�á»�i vá»�i bạn. á»� thÃ� nh thá»� thá»�i trÆ°á»�c, sÃ�¡ng má»�ng má»�t, cÃ�³ má»�t sá»� ngÆ°á»�i nghÃ�¨o gÃ�¡nh má»�t gÃ�¡nh nÆ°á»�c Ä�ến cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh giầu cÃ�³ lÃ�¢n cáºn vÃ� chÃ�ºc há»� â��Lá»�c phÆ°á»�c dá»�i dÃ� oâ��. Những ngÆ°á»�i nÃ� y Ä�ược thÆ°á»�ng tiá»�n rất háºu. Nhiá»�u ngÆ°á»�i khÃ�´ng tin tục xÃ�´ng nhÃ� nhÆ°ng cÅ©ng phải dÃ�¨ dặt, chÆ°a dÃ�¡m Ä�ến nhÃ� ai sá»�m, sợ trong nÄ�m má»�i gia Ä�Ã�¬nh ngÆ°á»�i ta xảy ra chuyá»�n gÃ�¬ khÃ�´ng hay Ä�á»� tại mÃ�¬nh â��Nặng vÃ�Âaâ��. ChÃ�Ânh vÃ�¬ váºy, Ä�Ã�¡ng lẽ sÃ�¡ng má»�ng má»�t Ä�Ã�´ng vui lại hoÃ�¡ Ã�Ât khÃ�¡ch, trừ những nhÃ� Ä�Ã�£ tá»± xÃ�´ng nhÃ� , vÃ�¬ tục xÃ�´ng nhÃ� chá»� tÃ�Ânh ngÆ°á»�i Ä�ầu tiÃ�ªn Ä�ến nhÃ� , từ ngÆ°á»�i thứ hai trá»� Ä�i khÃ�´ng tÃ�Ânh.

Sau giÂao thừa cÃ�³ tục mừng tuá»�i chÃ�ºc Tết. TrÆ°á»�c hết con chÃ�¡u mừng tuá»�i Ã�´ng bÃ� , cha mẹ. Ã�â��ng bÃ� cha mẹ cÃ�¹ng chuẩn bá»� má»�t Ã�Ât tiá»�n Ä�á»� mừng tuá»�i cho con chÃ�¡u trong nhÃ� vÃ� con chÃ�¡u hÃ� ng xÃ�³m lÃ�¡ng giá»�ng, bạn bÃ�¨ thÃ�¢n thÃ�Âch. Lá»�i chÃ�ºc cÃ�³ ca cÃ�³ ká»� hẳn hoi nhÆ°ng xem ngÆ°á»�i ta thÃ�Âch nhất Ä�iá»�u gÃ�¬ thÃ�¬ chÃ�ºc Ä�iá»�u Ä�Ã�³, chÃ�ºc sức khoẻ lÃ� phá»� biến nhất. ChÃ�º Ã�½ trÃ�¡nh phạm tÃ�ªn huÃ�½ gia tiÃ�ªn, trÃ�¡nh nhắc tá»�i lá»�i lầm sai phạm cÅ©, xÆ°ng hÃ�´ hợp vá»�i lứa tuá»�i vÃ� quan há»� thÃ�¢n thuá»�c. ChÃ�ºc Tết nhÆ°ng ngÆ°á»�i trong nÄ�m cÅ© gặp rủi ro tai hoạ thÃ�¬ Ä�á»�ng viÃ�ªn nhau â��Của Ä�i thay ngÆ°á»�iâ��, â��Tai qua nạn khá»�iâ��, nghÄ©a lÃ� ngay trong cÃ�¡i hoạ cÅ©ng tÃ�¬m thấy cÃ�¡i phÃ�ºc, hÆ°á»�ng vá»� sá»± tá»�t lÃ� nh. Ká»� cả Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i phạm tá»�i vẫn vá»�i thÃ�¡i Ä�á»� nhẹ nhÃ� ng, khoan dung. NhÆ°ng, nhÃ�¬n chung trong những ngÃ� y Ä�ầu nÄ�m, ngÆ°á»�i ta kiÃ�ªng khÃ�´ng nÃ�³i tá»�i Ä�iá»�u rủi ro hoặc xấu xa.

Quanh nÄ�m lÃ� m Ä�n vất vả, Ã�Ât cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n qua lại thÄ�m há»�i nhau, nhÃ�¢n ngÃ� y Tết Ä�ến chÃ�ºc mừng nhau, gắn bÃ�³ tÃ�¬nh cảm tháºt lÃ� Ä�ặm Ä�Ã� Ã�½ vá»�; hoặc Ä�iếu thuá»�c miếng trầu, hoặc

Page 73: Phong tuc vn

ch�©n tr� ly rượu, chẳng t�n k�©m l� bao. Hi�m m�t n�i, nhi�u ngư�i c�²n qu�¡ c�¢u n�, c�´ng thức ru�m r� , kh�´ng chủ ��ng �ược kế hoạch. Nhi�u v�¹ng n�´ng th�´n, h� �ến ch�ºc Tết nhau nhất thiết phải n�¢ng ly rượu, nếm v� i m�³n thức �n g�¬ ��³ chủ m�i vui l�²ng, n�m m�i từ ch�i sợ b� gi�´ng cả n�m.

Qu� Tết, l� Tết: B�¬nh thư�ng qua lại h�i th�m nhau c�³ khi cũng c�³ qu� , bi�u l� m�i �¢n t�¬nh, nhưng phong tục ta �i l� Tết vẫn c�³ �½ nghĩa hơn, nhất l� �i trư�c Tết c� ng qu�½. Loại trừ ��ng cơ h�i l� quan tr�ªn �� cầu danh cầu lợi th�¬ vi�c biếu qu� Tết, t� �¢n nghĩa t�¬nh cảm l� �i�u ��¡ng qu�½. H�c tr�² tết thầy gi�¡o, b�nh nh�¢n tết thầy thu�c, con r� tết b� mẹ vợ... qu� biếu, qu� Tết ��³ kh�´ng ��¡nh gi�¡ theo gi�¡ th� trư�ng. Nhưng cũng �ừng n�ªn g�² b�³, c�¢u n� sẽ hạn chế t�¬nh cảm: Kh�´ng c�³ qu� , ngại kh�´ng d�¡m �ến. D�¢n t�c ta tuy ngh�¨o nhưng vẫn tr�ng nghĩa t�¬nh, �L�i ch� o cao hơn m�¢m c��.

Lá»� mừng thá»�: á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c TÃ�¢y Ã�â��u thÆ°á»�ng mừng thá»� vÃ� o dá»�p ká»· niá»�m ngÃ� y sinh, á»� ta ngÃ� y xÆ°a Ã�Ât ai nhá»� chÃ�Ânh xÃ�¡c ngÃ� y sinh thÃ�¡ng Ä�ẻ nÃ�ªn vÃ� o dá»�p Ä�ầu xuÃ�¢n thÆ°á»�ng tá»� chức mừng thá»� lục tuần, thấp tuần, cá»u tuần... tÃ�Ânh theo tuá»�i mụ. NgÃ� y tết ngÃ� y XuÃ�¢n cÅ©ng lÃ� dá»�p má»�i ngÆ°á»�i Ä�ang rảnh rá»�i, con chÃ�¡u tụ táºp Ä�Ã�´ng vui.

CÅ©ng vÃ� o dá»�p Ä�ầu xuÃ�¢n, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c khai ẩn, há»�c trÃ�² sÄ© phu khai bÃ�ºt, nhÃ� nÃ�´ng khai canh, thợ thủ cÃ�´ng khai cÃ�´ng, ngÆ°á»�i buÃ�´n bÃ�¡n má»� hÃ� ng lấy ngÃ� y: SÄ©, NÃ�´ng, CÃ�´ng, thÆ°Æ¡ng â��Tứ dÃ�¢n bÃ�¡ch nghá»�â�� của dÃ�¢n tá»�c ta vá»�n cần cÃ�¹, ai cÅ©ng muá»�n nÄ�m má»�i váºn há»�i hÃ� nh thÃ�´n lÃ� m Ä�n suÃ�´n sẻ, Ä�ầu xuÃ�¢n chá»�n ngÃ� y tá»�t Ä�ẹp, bắt tay lao Ä�á»�ng sá»�m, trÃ�¡nh tÃ�¬nh trạng cá»� bạc, rượu chÃ�¨, há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m, vui chÆ¡i quÃ�¡ Ä�Ã� . Sau ngÃ� y má»�ng má»�t, dÃ�¹ cÃ�³ mÃ�£i vui tết, hoặc cÃ�²n kế hoạch du xuÃ�¢n, Ä�Ã�³n khÃ�¡ch, cÅ©ng chá»�n ngÃ� y â��Khai nghá»�â��, â��LÃ� m lấy ngÃ� yâ��. Nếu nhÆ° má»�ng má»�t lÃ� ngÃ� y tá»�t thÃ�¬ chiá»�u má»�ng má»�t Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu. RiÃ�ªng khai bÃ�ºt thÃ�¬ giÂao thừa xong, chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo bắt Ä�ầu khÃ�´ng ká»� má»�ng má»�t lÃ� ngÃ� y tá»�t hay xấu. NgÆ°á»�i thợ thủ cÃ�´ng nếu chÆ°a ai thuÃ�ª mÆ°á»�n Ä�ầu nÄ�m thÃ�¬ cÅ©ng tá»± lÃ� m cho gia Ä�Ã�¬nh mÃ�¬nh má»�t sản phẩm, dụng vụ gÃ�¬ Ä�Ã�³ (nguyÃ�ªn váºt liá»�u Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn). NgÆ°á»�i buÃ�´n bÃ�¡n, vÃ�¬ ai cÅ©ng chá»�n ngÃ� y tá»�t nÃ�ªn phiÃ�ªn chợ Ä�ầu xuÃ�¢n vẫn Ä�Ã�´ng, mặc dầu ngÆ°á»�i bÃ�¡n chá»� bÃ�¡n lấy lá»�, ngÆ°á»�i Ä�i chợ phần lá»�n lÃ� Ä�i chÆ¡i xuÃ�¢n.

Cá»� bạc: NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ ná»� nếp quanh nÄ�m cấm Ä�oÃ�¡n con chÃ�¡u khÃ�´ng Ä�ược cá»� bạc rượu chÃ�¨ nhÆ°ng trong dá»�p tết, nhất lÃ� tá»�i 28, 29; gia Ä�Ã�¬nh quÃ�¢y quần bÃ�ªn ná»�i bÃ�¡nh chÆ°ng thÃ�¬ Ã�´ng bá»� cho phÃ�©p vui chÆ¡i, cÃ�³ cả trẻ con ngÆ°á»�i lá»�n những nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m, những gia Ä�Ã�¬nh thÃ�¢n cáºn cÃ�¹ng vui. Tam cÃ�ºc, cÆ¡ gÃ�¡nh, cá»� nhảy, cá»� tÆ°á»�ng, kiá»�u, chắn, tá»� tÃ�´m... ai thÃ�Âch trÃ�² nÃ� o chÆ¡i trÃ�² ấy. Ä�ế lế khai hạ, tiá»�n Ä�Æ°a gia tiÃ�ªn, coi nhÆ° hết Tết thÃ�¬ xÃ�© bá»� tam cÃ�ºc, thu bÃ� n cá»� tÆ°á»�ng, cất bá»� tá»� tÃ�´m hoặc Ä�á»�t luÃ�´n khi hoÃ�¡ vÃ� ng.

T�³m lại, ng� y Tết l� ng� y ti�ªu bi�u cho truy�n th�ng...�i�u 99 : V�¬ sao c�³ tục ki�ªng h�³t r�¡c �� �i trong 3 ng� y tết ?

Trong �Sưu thần k�½� c�³ chuy�n ngư�i l�¡i bu�´n t�ªn l� ��u Minh �i qua h� Thanh Thảo �ược thủy thần cho m�t con hầu t�ªn l� Như Nguy�t, �em v� nh� �ược v� i n�m th�¬ gi� u to.

Page 74: Phong tuc vn

M�t h�´m, nh�¢n ng� y m�ng m�t Tết, ��u Minh ��¡nh n�³, n�³ chui v� o ��ng r�¡c m� biến mất, từ ��³ nh� ��u Minh lại ngh�¨o �i. K� từ ��³ ki�ªng kh�´ng d�¡m h�³t r�¡c ng� y Tết.

Tục kiÃ�ªng hÃ�³t rÃ�¡c ba ngÃ� y Tết nÃ�ªn ngÃ� y 30, dầu báºn...Ä�iá»�u 100 : Tại sao cÃ�ºng giÂao thừa ngoÃ� i trá»�i ?

DÃ�¢n tá»�c nÃ� o cÅ©ng coi phÃ�ºt giÂao thừa lÃ� thiÃ�ªng liÃ�ªng. CÃ�¡c cụ ta quan niá»�m: Má»�i nÄ�m ThiÃ�ªn Ä�Ã�¬nh lại thay toÃ� n bá»� quan quÃ�¢n trÃ�´ng nom cÃ�´ng viá»�c dÆ°á»�i hạ giá»�i, Ä�ứng Ä�ầu lÃ� má»�t ngÃ� i cÃ�³ vá»� trÃ� nhÆ° quan toÃ� n quyá»�n. NÄ�m nÃ� o quan toÃ� n quyá»�n giá»�i giÂang anh minh, liÃ�ªm khiết thÃ�¬ hạ giá»�i Ä�ược nhá»� nhÆ°: Ä�ược mÃ�¹a, Ã�Ât thiÃ�ªn tai, khÃ�´ng cÃ�³ chiến tranh, bá»�nh táºt... TrÃ�¡i lại, gặp phải Ã�´ng lÆ°á»�i biếng kÃ�©m cá»�i, tham lam... thÃ�¬ hạ giá»�i chá»�u má»�i thứ khá»�. VÃ� cÃ�¡c cụ hÃ�¬nh dung phÃ�ºt giÂao thừa lÃ� lÃ�ºc bÃ� n giÂao, cÃ�¡c quan quÃ�¢n quản hạ giá»�i hết hạn kÃ�©o vá»� trá»�i vÃ� quan quÃ�¢n má»�i Ä�ược cá» thÃ�¬ Ã� o ạt kÃ�©o xuá»�ng hạ giá»�i tiếp quản thiÃ�ªn hạ.

CÃ�¡c cụ cÅ©ng hÃ�¬nh dung phÃ�ºt ấy ngang trá»�i quÃ�¢n Ä�i, quÃ�¢n vá»� Ä�ầy khÃ�´ng trung tấp náºp, vá»�i vÃ�£ (nhÆ°ng mắt trần ta khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy Ä�ược), tháºm chÃ� cÃ�³ quan, quÃ�¢n cÃ�²n chÆ°a ká»�p Ä�n uá»�ng gÃ�¬.

NhÆ°ng phÃ�ºt ấy, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh Ä�Æ°a xÃ�´i gÃ� , bÃ�¡nh trÃ�¡i, hoa quả, toÃ� n Ä�á»� Ä�n nguá»�i ra ngoÃ� i trá»�i cÃ�ºng, vá»�i lÃ�²ng thÃ� nh tiá»�n Ä�Æ°a ngÆ°á»�i nhÃ� trá»�i Ä�Ã�£ cai quản mÃ�¬nh nÄ�m cÅ© vÃ� Ä�Ã�³n ngÆ°á»�i nhÃ� trá»�i má»�i xuá»�ng lÃ� m nhiá»�m vụ cai quản hạ giá»�i nÄ�m tá»�i. VÃ�¬ viá»�c bÃ� n giÂao, tiếp quản cÃ�´ng viá»�c hết sức khẩn trÆ°Æ¡ng nÃ�ªn cÃ�¡c vá»� khÃ�´ng thá»� vÃ� o trong nhÃ� khá»� khÃ� mÃ�¢m bÃ�¡t mÃ� chá»� cÃ�³ thá»� dừng vÃ� i giÃ�¢y Ä�n vá»�i vÃ� ng hoặc mang theo, tháºm chÃ� chá»� chứng kiến lÃ�²ng thÃ� nh của chủ nhÃ� . VÃ� cứ tÆ°á»�ng tượng thÃ�ªm thắt cÃ�¡c hÃ�¬nh ảnh nhÃ� trá»�i theo mÃ�¬nh nhÆ° váºy nÃ�ªn nhiá»�u nhÃ� cÃ�³ của Ä�ua nhau cÃ�ºng giÂao thừa rất to vÃ� nghÄ© cÃ�¡ch lÃ� m mÃ�¢m cÃ�ºng giÂao thừa ná»�i lÃ�ªn bá»�i những của ngon váºt lạ, trang trÃ� cầu kỳ Ä�á»� cÃ�¡c quan chÃ�º Ã�½, quan tÃ�¢m Ä�ến chủ hảo tÃ�¢m mÃ� phÃ�¹ há»� cho há»� vá»�i những Æ°u Ã�¡i Ä�ặc biá»�t.

Biết thấu t�¢m l�½ của ngư�i gi� u, c�¡c cụ ta ��£ c�³...�i�u 101 : Tại sao c�³ tết �« H� n Thực �» ?

Theo phong tục c� truy�n, ng� y m�ng 3 th�¡ng 3 tức Tết H� n Thực, ta l� m b�¡nh chay. Tết n� y c�³ xuất xứ từ b�ªn Trung Qu�c, l� m gi� �´ng Gi�i TỠTh�´i, m�t hi�n sĩ c�³ c�´ng ph�² Tần V�n C�´ng, b� chết ch�¡y � n�ºi �i�n Sơn. Cũng như ng� y m�ng n�m th�¡ng n�m tết �oan Dương cũng xuất xứ từ b�ªn Trung Qu�c l� m gi� �´ng Khuất Nguy�ªn b� chết tr�´i � s�´ng M�ch La. Ng� y nay ngư�i Trung Qu�c ��£ b� l� ��³ m� ta c�²n giữ m�£i.

�� nh rằng d�¢n ta theo tục ��³ nhưng khi c�ºng ch� c�ºng gia ti�ªn nh� m�¬nh, chẳng nhắc g�¬ t�i �´ng Gi�i TỠTh�´i hay Khuất Nguy�ªn Nữa.

� nư�c ta c�³ bao nhi�ªu lương thần, dũng tư�ng, hi�n sĩ...�i�u 102 : Tết �oan Ng� (m�¹ng 5 th�¡ng 5 �¢m l�ch) c�³ những phong tục g�¬ ?

á»� nÆ°á»�c ta, Tết Ä�oan Ngá»� Ä�ược coi trá»�ng, xếp vÃ� o hÃ� ng thứ hai sau Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n. VÃ�¬ váºy cÃ�¡c cụ thÆ°á»�ng nÃ�³i â��Má»�ng 5 ngÃ� y Tếtâ��. Há»�c trÃ�² tết thầy, cÃ�²n rá»� tết bá»�

Page 75: Phong tuc vn

mẹ vợ... quanh nÄ�m cÅ©ng chá»� táºp trung vÃ� o hai lá»� Tết Ä�Ã�³.

Tết Ä�oan DÆ°Æ¡ng cÃ�²n nhiá»�u tục lÆ°u truyá»�n Ä�ến nay; sÃ�¡ng sá»�m...Ä�iá»�u 103 : CÃ�³ ngÃ� y tá»�t hay xấu khÃ�´ng ?Viết vá»� phong tục cá»� truyá»�n mÃ� cá»� tÃ�¬nh lảng trÃ�¡nh vấn Ä�á»� nÃ� y, ắt khÃ�´ng thoả mÃ�£n yÃ�ªu cầu của sá»� Ä�Ã�´ng bạn Ä�á»�c, vÃ�¬ lá»� cÆ°á»�i, lá»� tang, xÃ�¢y nhÃ� dá»±ng cá»a, khai trÆ°Æ¡ng, xuất hÃ� nh... cÃ�²n nhiá»�u ngÆ°Æ¡i, nhiá»�u nÆ¡i chÃ�º trá»�ng ngÃ� y lÃ� nh. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t thá»±c tế. Ngặt vÃ�¬ cÃ�³ má»�t sá»� ngÆ°á»�i bÃ� i bÃ�¡c hẳn, cho lÃ� gieo rắc mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan; má»�t sá»� khÃ�¡c lại quÃ�¡ mÃ�ª tÃ�Ân, nhất lÃ� viá»�c lá»�n viá»�c nhá»�, viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng chá»�n ngÃ� y, từ viá»�c mua con lợn, lÃ� m cÃ�¡i chuá»�ng gÃ� , cắt tÃ�³c cho con, Ä�i khÃ�¡m bá»�nh... má»�i Ä�iá»�u may rủi Ä�á»�u Ä�á»� lá»�i cho viá»�c khÃ�´ng chá»�n ngÃ� y, chá»�n giá»�. Má»�t sá»� Ä�Ã�´ng khÃ�¡c tuy bản thÃ�¢n khÃ�´ng tin nhÆ°ng chiá»�u Ã�½ sá»� Ä�Ã�´ng, lÃ� m ngÆ¡ Ä�á»� cho vợ con Ä�i tÃ�¬m thầy lá»�, thầy cÃ�ºng Ä�á»�nh ngÃ� y giá»� xÃ�©t thấy khÃ�´ng ảnh hÆ°á»�ng gÃ�¬ nhiá»�u, hÆ¡n nữa, Ä�á»� trÃ�¡nh tÃ�¬nh trạng sau nÃ� y lỡ sẩy ra sá»± gÃ�¬ khÃ�´ng lÃ� nh lại Ä�á»� lá»�i cho mÃ�¬nh â��BÃ�¡ngâ��. Thế tất má»�t nÄ�m, nÄ�m mÆ°á»�i nÄ�m, Ä�á»�i vá»�i má»�t ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh, Ä�á»�i vá»�i cả nhÃ� , cả chi há»� lÃ� m sao hoÃ� n toÃ� n khÃ�´ng gặp sá»± rủi ro!. ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y xấu vá»� khÃ� háºu thá»�i tiết thÃ�¬ dá»± bÃ�¡o của cÆ¡ quan khÃ� tượng lÃ� Ä�Ã�¡ng tin cáºy nhất. Khoa há»�c Ä�Ã�£ dá»± bÃ�¡o Ä�ược hÃ� ng trÄ�m nÄ�m những hiá»�n tượng thiÃ�ªn nhiÃ�ªn nhÆ° nháºt thá»±c, nguyá»�t thá»±c, sao chá»�i, sao bÄ�ng... chÃ�Ânh xÃ�¡c Ä�ến từng giá»� phÃ�ºt. NhÆ°ng tÃ�¡c Ä�á»�ng của tá»± nhiÃ�ªn sẽ tạo nÃ�ªn háºu quả xấu Ä�á»�i vá»�i từng ngÆ°á»�i, từng viá»�c, từng vÃ�¹ng ra sao, Ä�Ã�³ cÃ�²n lÃ� Ä�iá»�u bÃ� ẩn. thá»�i xÆ°a, cÃ�¡c báºc trÃ� giả tranh cÃ�£i nhiá»�u vẫn chÆ°a ngÃ�£ ngÅ© nÃ�ªn ai tin cứ tin, ai khÃ�´ng tin thÃ�¬ tuỳ â��Linh tại ngÃ�£, bất linh tại ngÃ�£â�� (cho rằng thiÃ�ªng cÅ©ng Ä�Ã�£ tá»± mÃ�¬nh ra, cho rằng khÃ�´ng thiÃ�ªng, cÅ©ng tá»± mÃ�¬nh ra), â��VÃ�´ sÆ° vÃ�´ sÃ�¡ch, quá»� thần bất trÃ�¡châ�� (khÃ�´ng biết vÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ thầy, khÃ�´ng cÃ�³ sÃ�¡ch, quá»· thần cÅ©ng khÃ�´ng trÃ�¡ch).

Thá»±c tế, cÃ�³ ngÃ� y má»�i viá»�c má»�i Ä�iá»�u Ä�á»�u thÃ� nh cÃ�´ng, nhiá»�u Ä�iá»�u may mắn tá»± nhiÃ�ªn Ä�Æ°a tá»�i; cÃ�³ ngÃ� y vất vả sá»�m chiá»�u mÃ� chẳng Ä�ược viá»�c gÃ�¬, cÃ�²n gặp tai nạn bất ngá»�. PhÃ�©p duy váºt biá»�n chứng giải thÃ�Âch Ä�Ã�³ lÃ� qui luáºt tất nhiÃ�ªn vÃ� ngẫu nhiÃ�ªn. Trong tất nhiÃ�ªn cÃ�³ yếu tá»� ngẫu nhiÃ�ªn, trong ngẫu nhiÃ�ªn cÅ©ng cÃ�³ yÃ�ªÃ�º tá»� tất nhiÃ�ªn. LÃ�½ luáºn thÃ�¬ nhÆ° váºy nhÆ°ng cÃ�³ bạn Ä�á»�c cÅ©ng muá»�n biết cụ thá»� trong thÃ�¡ng nÃ� y, ngÃ� y nÃ� o tá»�t, ngÃ� y nÃ� o xấu, ngÃ� y nÃ� o tá»�t cho viá»�c lÃ� m nhÃ� , cÆ°á»�i vợ, tang lá»� phải chÃ�¡nh giá»� nÃ� o...Ä�a sá»� bÃ� con ta vẫn nghÄ© â��cÃ�³ thá»� cÃ�³ thiÃ�ªng, cÃ�³ kiÃ�ªng cÃ�³ lÃ� nhâ��, nhất lÃ� khi Ä�iá»�u khiÃ�ªng Ä�Ã�³ khÃ�´ng ảnh hÆ°á»�ng gÃ�¬ mÃ�¢Ã�½ tá»�i cÃ�´ng viá»�c cÅ©ng nhÆ° kinh tế...

Thá»�i xÆ°a, mặc dầu cÃ�³ ngÆ°á»�i tin, cÃ�³ ngÆ°á»�i khÃ�´ng tin, toÃ� KhÃ�¢m thiÃ�ªn giÃ�¡m ban hÃ� nh â��Hiá»�p ká»· lá»�châ��, mÃ� sá»� ngÆ°á»�i biết chữ HÃ�¡n khÃ�¡ nhiá»�u nÃ�ªn phần Ä�Ã�´ng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cứ dá»±a vÃ� o Ä�Ã�³ mÃ� tá»± chá»�n ngÃ� y giá»�. Thá»�i nay, rải rÃ�¡c á»� cÃ�¡c lÃ� ng xÃ�£, cÃ�²n sÃ�³t lại má»�t vÃ� i ngÆ°á»�i cÃ�²n biết chữ HÃ�¡n nhÆ°ng sÃ�¡ch vá»� cÅ© hầu nhÆ° khÃ�´ng cÃ�²n, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh muá»�n xem ngÃ� y giá»� Ä�á»� Ä�á»�nh liá»�u những cÃ�´ng viá»�c lá»�n Ä�Ã� nh mất cÃ�´ng tá»�n của tÃ�¬m thầy. Khá»�n ná»�i, má»�i thầy phÃ�¡n má»�t cÃ�¡ch, chẳng biết tin ai. Ä�Ã�£ cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp, bá»�n Ã�´ng bÃ� thÃ�´ng gia vÃ�¬ viá»�c chá»�n ngÃ� y tá»�t xấu, tuá»�i hợp tuá»�i xung, tranh cÃ�£i nhau phải chia tay Ä�á»� lại má»�i háºn tÃ�¬nh. Gần Ä�Ã�¢y trÃ�ªn thá»� trÆ°á»�ng xuất hiá»�n cuá»�n sÃ�¡ch viết vá»� cÃ�¡ch xem ngÃ� y tÃ�Ânh giá»�. CÅ©ng cÃ�³ tÃ�¡c giả cÃ�³ kiến thức, cÃ�³ tÆ° liá»�u, viết rất tháºn trá»�ng, nhÆ°ng ngược

Page 76: Phong tuc vn

lại cÃ�³ ngÆ°á»�i viết rất cẩu thả, dá»±a theo thá»� hiá»�u thÆ°Æ¡ng trÆ°á»�ng, vÃ�´ cÄ�n cứ vá»�i Ä�á»�ng cÆ¡ kiếm tiá»�n bất chÃ�Ânh. CÃ�³ cuá»�n sÃ�¡ch tá»�t xấu, thá»±c hÆ° lẫn lá»�n, khÃ�´ng cÃ�³ tÃ�ªn nhÃ� xuất bản, khÃ�´ng cÃ�³ tÃ�ªn tÃ�¡c giả, khÃ�´ng ghi xuất xứ của tÆ° liá»�u...CÃ�¹ng má»�t ngÃ� y, cuá»�n nÃ� y, ghi nÃ�ªn xuất hÃ� nh, cÆ°á»�i há»�i, cuá»�n khÃ�¡c ghi kỵ xuất hÃ� nh, cÆ°á»�i há»�i, lÃ� m ngÆ°á»�i xem rất hoang mang. â��SÆ° nÃ�³i sÆ° phải, vÃ�£i nÃ�³i vÃ�£i hayâ��, biết tin vÃ� o Ä�Ã�¢u? Biết tÃ�¬m ai mÃ� há»�i?

Ä�á»� Ä�Ã�¡p ứng nhu cầu của má»�t sá»� bạn Ä�á»�c, chÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch dẫn má»�t sá»� tÆ° liá»�u khoa há»�c vÃ� toÃ� n vÄ�n bÃ� i â��Xem ngÃ� y kÃ�©n giá»�â�� của há»�c giả Phan kế BÃ�Ânh Ä�Ä�ng trong cuá»�n â��Viá»�t Nam phong tụcâ��xuất bản nÄ�m 1915, tÃ�¡i bản nÄ�m 1990 tại nhÃ� xuất bản thÃ� nh phá»� Há»� ChÃ� minh vÃ� chÃ�ºng tÃ�´i xin cÃ�³ phần chủ giải (cÅ©ng bằng những cÃ�¢u há»�i). NhÆ°ng trÆ°á»�c khi xem nÃ�ªn nhắc lại cÃ�¡c bạn: â��Khi gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ viá»�c há»� trá»�ng, cần nhiá»�u ngÆ°á»�i tham dá»± thÃ�¬ cÃ� ng tháºn trá»�ng cÃ� ng hay, nhÆ°ng chá»� quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� nhiá»�u khi nhỡ viá»�c. Má»�i ngÆ°á»�i má»�t thuyết, má»�i thầy má»�t sÃ�¡ch, rá»�i rắm quÃ�¡, cÃ�³ khi cả thÃ�¡ng khÃ�´ng chá»�n Ä�ược ngÃ� y tá»�t. Xem nhÆ° trong cuá»�n â��Ngá»�c hạp ká»· yếu" khÃ�´ng cÃ�³ má»�t ngÃ� y nÃ� o hoÃ� n toÃ� n tá»�t, hoặc hoÃ� n toÃ� n xấu Ä�á»�i vá»�i má»�i ngÆ°á»�i, má»�i viá»�c, má»�i Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng.

C�³ ng� y t�i ng� y xấu kh�´ng?

CÃ�³ những bạn Ä�á»�c há»�i: ChÃ�ºng ta Ä�Ã�£ từng phÃ�ª phÃ�¡n vÃ� sẽ tiếp tục phÃ�ª phÃ�¡n má»�i loại thầy bÃ�³i, mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan, bá»�p bợm. NhÆ°ng gần Ä�Ã�¢y lại thấy nhiá»�u ngÆ°á»�i bảo: Khoa há»�c cÃ�³ thá»� tÃ�Ânh toÃ�¡n Ä�á»� biết trÆ°á»�c ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y xấu, thá»±c hÆ° ra sao?

Thầy bÃ�³i lÃ� ngÆ°á»�i hÃ� nh nghá»� mÃ�ª tÃ�Ân, biết nắm tÃ�¢m lÃ�½. â��Bắt mạchâ�� Ä�á»�i tượng (qua nÃ�©t mặt, lá»�i nÃ�³i, chi tiết trÃ�¬nh bÃ� y vÃ� những cÃ�¢u thÄ�m dÃ�²...). NhÆ°ng bÃ� i viết nÃ� y khÃ�´ng nÃ�³i vá»� há»� mÃ� chá»� Ä�iá»�m qua những Ä�iá»�u khoa há»�c dá»± tÃ�Ânh Ä�á»� biết trÆ°á»�c ngÃ� y lÃ� nh, thÃ�¡ng tá»�t... của má»�i ngÆ°á»�i.

Nhá»�p sinh há»�c - Ä�ặc Ä�iá»�m của sá»± sá»�ng: NghiÃ�ªn cứu má»�i cÆ¡ thá»� sá»�ng Ä�á»�u thấy hoạt Ä�á»�ng của chÃ�ºng khÃ�´ng phải lÃ�ºc nÃ� o cÅ©ng giá»�ng lÃ�ºc nÃ� o mÃ� cÃ�³ khi mạnh khi yếu, khi nhanh khi cháºm... Những thay Ä�á»�i Ä�Ã�³ nhiá»�u khi xảy ra rất Ä�á»�u Ä�ặn vÃ� liÃ�ªn tiếp thÃ� nh chu kỳ, cÃ�²n gá»�i lÃ� nhá»�p sinh há»�c: CÃ�³ nhá»�p ngÃ� yÄ�Ã�ªm, nhá»�p thÃ�¡ng (liÃ�ªn quan Ä�ến Ã�¢m lá»�ch) nhá»�p mÃ�¹a xuÃ�¢n, hạ, thu, Ä�Ã�´ng... CÃ�¡c nhá»�p sinh há»�c cÃ�³ tÃ�Ânh di truyá»�n. PhÃ�¡p hiá»�n ra cÃ�¡c nhá»�p sinh há»�c ngÆ°á»�i ta nháºn thấy cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh sinh lÃ�½ trong cÆ¡ thá»� cÃ�³ thá»� biến Ä�á»�i theo thá»�i giÂan. Sá»± biến cá»� Ä�Ã�³ cÃ�³ tÃ�Ânh chất chu kỳ vÃ� tuần hoÃ� n (lặp Ä�i lặp lại khÃ�¡ Ä�á»�u Ä�ặn).

NghiÃ�ªn cứu vá»� sá»± chết vÃ� tá»· lá»� chết của con ngÆ°á»�i, thấy cÃ�³ nhiá»�u biến Ä�á»�i tuỳ thuá»�c vÃ� o nguyÃ�ªn nhÃ�¢n gÃ�¢y chết. ThÃ� dụ: VÃ� o khoảng 3-4 giá»� sÃ�¡ng Ã�¡p suất mÃ�¡u thấp nhất, nÃ�£o Ä�ược cung cấp lượng mÃ�¡u Ã�Ât nhất nÃ�ªn ngÆ°á»�i bá»�nh hay bá»� chết nhất. CÃ�¡c cÆ¡n Ä�á»�ng kinh thÆ°á»�ng cÃ�³ giá»�. Bá»�nh nhÃ�¢n hen cÅ©ng thÆ°á»�g lÃ�ªn cÆ¡n hen vá»� Ä�Ã�ªm vÃ� o khoảng 2-4 giá»� sÃ�¡ng (trÃ�¹ng vá»�i thá»�i giÂan bÃ� i tiết cÃ�³c- ti-â��cÃ�´-Ã�Ât ra nÆ°á»�c tiá»�u xuá»�ng tá»�i mức thấp nhất). CÆ¡n hen vá»� Ä�Ã�ªm nặng hÆ¡n cÆ¡n hen ban ngÃ� y. Những biến Ä�á»�i cÃ�³ tÃ�Ânh chất chu kỳ hÃ� ng nÄ�m thÃ�¬ cÃ�³ nguy cÆ¡ chết vá»� Ä�au tim cao nhất lÃ� vÃ� o thÃ�¡ng giÃ�ªng Ä�á»�i vá»�i má»�t sá»� nÆ°á»�c á»� bÃ�¡n cầu phÃ�Âa Bắc. Cao Ä�iá»�m hÃ� ng nÄ�m của cÃ�¡c vụ tá»± tá» á»� bang Min-â��ne-â��so-â��ta cÅ©ng nhÆ° á»� PhÃ�¡p lÃ� vÃ� o thÃ�¡ng 6. Hai nhÃ� khoa há»�c

Page 77: Phong tuc vn

An-â��Ä�Æ¡-â��lÃ�´-Æ¡ vÃ� MÃ�©t Ä�Ã�£ phÃ�¢n tÃ�Âch 3620 trÆ°á»�ng hợp tai nạn lao Ä�á»�ng vÃ� thấy lÃ� m ca Ä�Ã�ªm Ã�Ât tai nạn hÆ¡n lÃ� m ca sÃ�¡ng vÃ� chiá»�u.

NgÃ� y váºn hạn của má»�i ngÆ°á»�i: TrÃ�ªn cÆ¡ sá»� tÃ�Ânh toÃ�¡n ảnh hÆ°á»�ng của cÃ�¡c yết tá»� vÅ© trụ lÃ�ªn trÃ�¡i Ä�ất vÃ� bằng phÆ°Æ¡ng phÃ�¡p tÃ�¢m sinh lÃ�½ há»�c thá»±c nghiá»�m, ngÆ°á»�i ta Ä�Ã�£ rÃ�ºt ra kết luáºn lÃ� từ khi ra Ä�á»�i, cuá»�c sá»�ng của má»�i ngÆ°á»�i diá»�n ra phÃ�¹ hợp vá»�i ba chu kỳ riÃ�ªng biá»�t: Chu kỳ thá»� lá»±c: 23 ngÃ� y, chu kỳ tÃ�¬nh cảm 28 ngÃ� y, chu kỳ chÃ� tuá»� 33 ngÃ� y. Má»�i chu kỳ gá»�m hai bÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng vÃ� Ã�¢m. BÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng (1/2 sá»� ngÃ� y của Ä�ầu chu kỳ) Ä�ược Ä�ặc trÆ°ng bằng sá»± tÄ�ng cÆ°á»�ng khả nÄ�ng lao Ä�á»�ng. CÃ�²n bÃ�¡n chu kỳ Ã�¢m (1/2 sá»� ngÃ� y cuá»�i chu kỳ)thÃ�¬ cÃ�¡c hiá»�n tượng Ä�á»�u ngược lại. Cả ba chu kỳ trÃ�ªn Ä�á»�u chuyá»�n tiếp từ bÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng sang bÃ�¡n chu kỳ Ã�¢m. NgÃ� y trÃ�¹ng vá»�i Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp nÃ� y lÃ� ngÃ� y xấu nhất của má»�i chu kỳ. Thá»±c tế Ä�Ã�£ chứng minh: Ä�á»�i vá»�i chu kỳ tÃ�¬nh cảm, vÃ�´ cá»�. Ä�á»�i vá»�i chu kỳ trÃ� tuá»�, Ä�Ã�³ lÃ� ngÃ� y Ä�Ã�£ng trÃ�Â, khả nÄ�ng tÆ° duy kÃ�©m. Ä�ặc biá»�t Ä�á»�i vá»�i chu kỳ thá»� lá»±c, Ä�Ã�³ lÃ� ngÃ� y thÆ°á»�ng sảy ra tai nạn lao Ä�á»�ng. Ä�á»�i vá»�i hai chu kỳ, sá»� ngÃ� y chuyá»�n tiếp trÃ�¹ng nhau chá»� xảy ra má»�t lần trong má»�t nÄ�m. NgÃ� y trÃ�¹ng hợp Ä�Ã�³ của ba chu kỳ lÃ� ngÃ� y xấu nhất, cÃ�³ thá»� coi lÃ� ngÃ� y â��Váºn hạnâ�� của má»�i ngÆ°á»�i.

Nếu biết ngÃ� y, thÃ�¡ng, nÄ�m sinh của má»�i ngÆ°á»�i, nhá»� mÃ�¡y tÃ�Ânh Ä�iá»�n tá» cÃ�³ thá»� dá»� dÃ� ng xÃ�¡c Ä�á»�nh Ä�ược cÃ�¡c chu kỳ, Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp vÃ� sá»± trung hợp Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp giữa cÃ�¡c chu kỳ.

CÃ�´ng ty giÂao thÃ�´ng của Nháºt Bản Omi ReilÂvei Ä�Ã�£ Ã�¡p dụng thÃ� nh tá»±u vÃ� o bảo vá»� an toÃ� n giÂao thÃ�´ng. Há»� Ä�Ã�£ xÃ�¡c Ä�á»�nh cÃ�¡c chu kỳ, cÃ�¡c Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp giữa cÃ�¡c chu kỳ của từng ngÆ°á»�i lÃ�¡i vÃ� bÃ�¡o cho lÃ�¡i xe biết trÆ°á»�c những â��ngÃ� y xấuâ�� Ä�á»� há»� phÃ�²ng trÃ�¡nh. Nhá»� Ä�Ã�³ sá»� tai nạn giÂao thÃ�´ng á»� Nháºt Bản Ä�Ã�£ giảm Ä�i rất nhiá»�u, Ä�ặc biá»�t vÃ� o Ä�ầu nÄ�m Ã�¡p dụng (969-1970) sá»� tai nạn giÂao thÃ�´ng Ä�Ã�£ giảm hản 50%.

Theo Cup-â��ria-â��nÃ�´-vÃ�Âch (LiÃ�ªn XÃ�´ cÅ©) thÃ�¬ giả thuyết vá»� nhá»�p thÃ�¡ng của cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh sinh há»�c xÃ�¡c Ä�á»�nh ba trạng thÃ�¡i của cÆ¡ thá»�, khÃ�´ng chá»� Ã�¡p dụng á»� Nháºt Bản mÃ� cÃ�²n Ä�ược Ã�¡p dụng á»� nhiá»�u nÆ°á»�c TÃ�¢y Ã�â��u vÃ� o cÃ�´ng tÃ�¡c an toÃ� n, giÂao thÃ�´ng nÃ�³i riÃ�ªng, an toÃ� n lao Ä�á»�ng nÃ�³i chung.

CÃ�¡c vấn Ä�á»� trÃ�ªn Ä�Ã�¢y khÃ�´ng phải lÃ� â��thầy bÃ�³i nÃ�³i mÃ�²â�� mÃ� dá»±a vÃ� o má»�t dữ kiá»�n thá»±c tế nhất Ä�á»�nh. NÃ�³ cÅ©ng phÃ�¹ hợp vá»�i nháºn thức vá»� má»�i quan há»� tÆ°Æ¡ng tÃ�¡c giữa cÃ�¡c yếu tá»� Ä�á»�a váºt lÃ�½ vÅ© trụ vá»�i cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh hoạt Ä�á»�ng chức nÄ�ng của cÆ¡ thá»�.

(BÃ�¡c sÄ© VÅ© Ä�á»�nh- TrÃ�Âch bÃ�¡o â��HÃ� ná»�i má»�i chủ nháºtâ�� sá»� 73)

Vua Trần Minh T�´ng v�i vi�c ch�n ng� y l� m l� an t�¡ng mẹ.

NÄ�m 1332 Thuáºn thÃ�¡nh Bảo từ HoÃ� ng ThÃ�¡i Háºu mất. Con lÃ� ...Rá»�t cuá»�c vẫn cá» hÃ� nh lá»� an tÃ�¡ng.

�i�u 104 : Xem ng� y k�©n gi�

Viá»�c cÆ°á»�i xin, viá»�c lÃ� m nhÃ� cá»a, viá»�c vui mừng khai hạ, viá»�c xuất hÃ� nh Ä�i xa, viá»�c khai trÆ°Æ¡ng cá»a hÃ� ng, cá»a hiá»�u, viá»�c gieo

Page 78: Phong tuc vn

mạ cấy lÃ�ºa, viá»�c tế tá»±, viá»�c thÆ°Æ¡ng biá»�u, viá»�c nháºp há»�c, viá»�c xuất quÃ�¢n, viá»�c an tÃ�¡ng... viá»�c gÃ�¬ thÆ°á»�ng cÅ©ng bắt Ä�ầu lÃ� m viá»�c gÃ�¬, hoặc Ä�á»�ng thá»� hoặc xuất hÃ� nh, hoặc khai bÃ�ºt, khai ấn... lại cần xem ngÃ� y lắm. Ä�ến những viá»�c vụn vặt nhÆ° cạo Ä�ầu xá»� tai cho trẻ thÆ¡, viá»�c tắm gá»�i, may Ã�¡o... cÅ©ng cÃ�³ ngÆ°á»�i cẩn tháºn quÃ�¡ trong kÃ�©n ngÃ� y.

K�©n th�¬ phải xem �ến l�ch. S�¡ch l�ch do to� kh�¢m thi�ªn gi�¡m soạn ra. M�i n�m v� ng� y m�ng m�t th�¡ng chạp, Ho� ng �ế ngự �i�n khai tr� o, c�¡c quan Kh�¢m thi�ªn gi�¡m cung tiến Hi�p Kỷ L�ch, r�i kh�¢m mạng vua m� ban l�ch khắc nơi...

... Ban lá»�ch trá»�ng thá»� nhất lÃ� Ä�á»� cho thiÃ�ªn hạ biết chÃ�Ânh xÃ�¡c nhất tiết khÃ�Â, thÃ�¡ng thiếu thÃ�¡ng Ä�ủ, ngÃ� y tá»�t ngÃ� y xấu, Ä�á»� tuÃ�¢n hÃ� nh Ä�ược Ä�á»�u nhau.

Ä�ại Ä�á»� ngÃ� y nÃ� o cÃ�³ nhiá»�u sao cÃ�¡t tinh nhÆ° thiÃ�ªn Ä�ức, nguyá»�t Ä�ức, thiÃ�ªn Ã�¢n, thiÃ�ªn há»·... hoặc lÃ� ngÃ� y trá»±c khai, trá»±c kiến, trá»±c bÃ�¬nh, trá»±c mÃ�£n thÃ�¬ lÃ� ngÃ� y tá»�t. NgÃ� y nÃ� o cÃ�³ những sao hung tÃ�Ânh nhÆ° sao trÃ�¹ng tang, trÃ�¹ng phục, thiÃ�ªn hÃ�¬nh, nguyá»�t phÃ�¡ thÃ�¬ lÃ� ngÃ� y xấu.

KiÃ�ªng nhất lÃ� ngÃ� y sÃ�¡t chủ, ngÃ� y thụ tá», viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải trÃ�¡nh. Má»�i thÃ�¡ng cÃ�³ ba ngÃ� y lÃ� ngÃ� y nÄ�m, mÆ°á»�i bá»�n, hai mÆ°Æ¡i ba, gá»�i lÃ� ngÃ� y nguyá»�t kỵ, viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng nÃ�ªn kiÃ�ªng vÃ� nhất lÃ� nÃ�ªn kiÃ�ªng nháºp phÃ�²ng. Trong má»�t nÄ�m lại cÃ�³ mÆ°á»�i ba ngÃ� y gá»�i lÃ� ngÃ� y DÆ°Æ¡ng cÃ�´ng kỵ nháºt, hết thảy viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải trÃ�¡nh những ngÃ� y ấy.

Những ng� y ấy l� :

Ng� y 13 th�¡ng gi�ªng â�� Ng� y 11 th�¡ng hai

Ng� y 9 th�¡ng ba â�� Ng� y 7 th�¡ng tư

Ng� y 5 th�¡ng n�m â�� Ng� y 3 th�¡ng s�¡u

Ng� y 8, 29 th�¡ng bảy â�� Ng� y 27 th�¡ng t�¡m

NgÃ� y 25 thÃ�¡ng chÃ�Ân ââ�¬â�� NgÃ� y 23 thÃ�¡ng mÆ°á»�i

Ng� y 21 th�¡ng m�t â�� Ng� y 19 th�¡ng chạp

H� phạm phải ng� y ấy th�¬ vi�c g�¬ cũng hư h�ng kh�´ng th� nh.

Ph� m vi�c lại cần k�©n ng� y hợp m�nh, m� ki�ªng ng� y tu�i.

Ngoại giả lại cÃ�²n những ngÃ� y tháºp linh, ngÃ� y Ä�ức hợp lÃ� tá»�t, ngÃ� y tháºp Ã�¡c Ä�ại bại, ngÃ� y tứ lỵ, ngÃ� y tứ tuyá»�t lÃ� xấu

NÃ�³i qua mÃ�¢Ã�½ viá»�c dÃ�¢n giÂan cần dÃ�¹ng nÃ�ªn kÃ�©n nÃ�ªn kỵ.

Cư�i xin n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn �ức, nguy�t �ức, kỵ ng� y trực ph�¡, trực nguy. L� m nh� n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn �¢n. Thi�ªn hỷ, kỵ ng� y thi�ªn hoả, ��a hoả v� ng� y kim l�¢u. Xuất h� nh n�ªn t�¬m ng� y l�c m�£, ho� ng �ạo, kỵ ng� y trức ph�¡, trực bế. An t�¡ng n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn hỷ, thi�ªn �ức, kỵ ng� y tỠkh� quan ph�¹...

Page 79: Phong tuc vn

CÃ�²n nhÆ° kÃ�©n giá»� thÃ�¬ viá»�c gÃ�¬ lÃ�ºc má»�i bắt Ä�ầu nhÆ° lÃ�ºc má»�i xuất hÃ� nh, lÃ�ºc má»�i ra ngÃ�µ Ä�i cÆ°á»�i, lÃ�ºc má»�i dá»±ng nhÃ� , lÃ�ºc hạ huyá»�t... ThÆ°á»�ng Ä�á»�u kÃ�©n lấy giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. PhÃ�©p tÃ�Ânh giá»� hoÃ� ng Ä�ạo phải nhá»� bá»�n cÃ�¢u thÆ¡:

Dần, thÃ�¢n gia tÃ�½; mÃ�£o dáºu dần

Th�¬n, tuất tầm th�¬n: t�½ ng� th�¢n;

T�, hợi thi�ªn cương tầm ng� v�

Sá»u mÃ�¹i tÃ�²ng tuất Ä�á»�nh kỳ chÃ�¢n

Lại cần phải nh� hai c�¢u:

�ạo vi�n kỷ th�i th�´ng �ạt

Lá»� dao hÃ� nháºt hoÃ� n trÃ�¬nh.

L�ºc ��¡nh gi� trư�c hết phải biết ng� y g�¬, r�i d�¹ng hai c�¢u thơ dư�i m� bấm theo gi� � b�n c�¢u thơ tr�ªn. H� bấm m� gặp cung n� o c�³ chữ ��ạo, vi�n, th�´ng, �ạt, dao ho� n� th�¬ gi� ấy l� gi� ho� ng �ạo...

... XÃ�©t phÃ�©p chá»�n ngÃ� y, từ Ä�á»�i Ä�Æ°á»�ng, Ngu, Tam Ä�ại Ä�Ã�£ cÃ�³. Song khi bấy giá»� thÃ�¬ chá»� tuỳ viá»�c mÃ� chá»�n ngÃ� y: Ná»�i sá»± dụng nhu, ngoại sá»± dụng cÆ°Æ¡ng. Ná»�i sá»± lÃ� viá»�c trong nhÆ° viá»�c tế tá»± cÆ°á»�i xin... thÃ�¬ dÃ�¹ng những ngÃ� y Ã�¢m can lÃ� cÃ�¡c ngÃ� y: ất, Ä�inh, ká»·, tÃ�¢n, quÃ�½. Ngoại sá»± lÃ� viá»�c ngoÃ� i nhÆ° Ä�Ã�¡nh dẹp, giÂao thiá»�p... thÃ�¬ dÃ�¹ng ngÃ� y dÆ°Æ¡ng can lÃ� cÃ�¡c ngÃ� y: GiÃ�¡p, bÃ�Ânh, máºu, canh, nhÃ�¢m. DÃ�¹ng nhÆ° thế chá»� cÃ�³ Ã�½ lÃ� m cÃ�¡c viá»�c Ã�ªm Ã�¡i, hoÃ� nhÃ�£ thÃ�¬ theo vá»� ngÃ� y Ã�¢m, viá»�c cứng cÃ�¡p mạnh mẽ thÃ�¬ theo vá»� ngÃ� y dÆ°Æ¡ng, nghÄ©a kÃ�©n lấy ngÃ� y cÃ�³ chÃ�ºt Ã�½ nghÄ©a hợp vá»�i nhau mÃ� thÃ�´i.

Ä�ến Ä�á»�i sau cÃ�¡c nhÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng thuáºt sá»� má»�i ngÃ� y má»�i bÃ� y thÃ�ªm ra ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y sao xấu, ngÃ� y nÃ� y nÃ�ªn lÃ� viá»�c ná»�, ngÃ� y kia nÃ�ªn lÃ� m viá»�c kia. Hết ngÃ� y rá»�i lại cÃ�³ giá»� sinh, giá»� hợp, giá»� xung, giá»� khắc, Ä�á»�ng lÃ� m viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»�, thá»±c lÃ� má»�t viá»�c phiá»�n toÃ�¡i quÃ�¡. Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh lÃ� m viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng nÃ�ªn cẩn tháºn, mÃ� chá»�n từng ngÃ� y, kÃ�©n từng giá»� mÃ� phÃ� cÃ�¢u ná»� khÃ�³ chá»�u. MÃ� xÃ�©t cho kỹ thÃ�¬ cÃ�³ Ã�Âch gÃ�¬ Ä�Ã�¢u, chẳng qua viá»�c thÃ� nh hay bại cá»�t do á»� ngÆ°á»�i chá»� cÃ�³ quan há»� gÃ�¬ ngÃ� y tá»�t hay ngÃ� y xấu. Nếu cứ chá»�n ngÃ� y giá»� mÃ� nÃ�ªn viá»�c thÃ�¬ khÃ�´ng cần gÃ�¬ phải dÃ�¹ng Ä�ến sức ngÆ°á»�i nữa hay sao ?

(TrÃ�Âch "Viá»�t Nam phong tục" Phan Kế BÃ�Ânh)Ä�iá»�u 105 : ChÃ�º giải bÃ� i Ã�« xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»� Ã�» của Phan Kế BÃ�Ânh

Ä�á»�c bÃ� i xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»� của Phan Kế BÃ�Ânh, bạn Ä�á»�c trẻ tuá»�i thá»�i nay sẽ cÃ�³ má»�t sá»� thắc mắc:

Phan Kế BÃ�Ânh lÃ� má»�t nhÃ� trÃ� thức tiến bá»� (1875-1921) há»�c vấn uyÃ�ªn thÃ�¢m, Ä�á»� cá» nhÃ�¢n HÃ�¡n há»�c (1906). Lại am tÆ°á»�ng vÄ�n minh Ä�Ã�´ng TÃ�¢y, Ä�Ã�£ cÃ�³ nhiá»�u cá»�ng hiến trong cÃ�´ng cuá»�c khảo cứu vÄ�n há»�c vÃ� lá»�ch sá». Ã�â��ng khuyÃ�ªn ta khÃ�´ng nÃ�ªn mÃ�ª tÃ�Ân quÃ�¡ vÃ� o viá»�c xem ngÃ� y kÃ�©n giá»�, nhÆ°ng tại sao khÃ�´ng bÃ� i bÃ�¡c thẳng thừng mÃ� cÃ�²n hÆ°á»�ng dẫn ngÆ°á»�i Ä�á»�c: cÆ°á»�i xin, lÃ� m nhÃ� , khai trÆ°Æ¡ng, xuất hÃ� nh, an tÃ�¡ng nÃ�ªn tÃ�¬m ngÃ� y gÃ�¬, ká»� ngÃ� y gÃ�¬ vÃ� bÃ� y cÃ�¡ch chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo.

Page 80: Phong tuc vn

Trong bÃ� i cÃ�³ nÃ�³i Ä�ến nhiá»�u cÃ�¡t tinh (sao tá»�t), hung tinh (sao xấu), cÃ�¡c ngÃ� y trá»±c tá»�t trá»±c xấu. Váºy sao khÃ�´ng hÆ°á»�ng dẫn cụ thá»� nÃ�ªn những ngÆ°á»�i Ä�á»�c muá»�n kÃ�©n ngÃ� y, giá»� vẫn phải Ä�i tÃ�¬m thầy, nhiá»�u khi vừa tá»�n kÃ�©m lại vừa bá»� lừa bá»� bá»�p.

Theo thiá»�n Ã�½ chÃ�ºng tÃ�´i: Ã�â��ng khÃ�´ng Ä�i sÃ�¢u giải thÃ�Âch từng cÃ�¡t tinh hung tinh vÃ�¬ trong thá»�i kỳ Ä�ầu thế ká»· Ä�Ã�£ cÃ�³ bản niÃ�ªn giÃ�¡m ban hÃ� nh nhiá»�u nÄ�m vÃ� nhiá»�u ngÆ°á»�i biết tiếng HÃ�¡n xenm Ä�ược.

Nhằm giải Ä�Ã�¡p những thắc mắc trÃ�ªn vÃ� giÃ�ºp bạn trẻ thá»�i nay hiá»�u thÃ�ªm vá»� má»�t sá»� vấn Ä�á»� mÃ� há»�c giả Phan Kế BÃ�Ânh Ä�Ã�£ Ä�á»� cáºp tá»�i, trong phần chÃ�º giải dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y, chÃ�ºng tÃ�´i dá»±a theo những tÆ° liá»�u bằng tiếng HÃ�¡n Ä�Ã�£ Ä�ược lÆ°u truyá»�n nhÆ° â��Vạn niÃ�ªn lá»�châ��, â��Ngá»�c hạp ká»· yếuâ��, â��ChÆ° gia tuyá»�n trạch nháºtâ��, â��Ä�á»�ng cÃ�´ng trạch nháº-tâ��,â��Vạn bảo toÃ� n thÆ°â�� Ä�á»�i chiếu vá»�i lá»�ch thế ká»· XX của nha khÃ� tượng vÃ� má»�t sá»� bÃ� i viết của cÃ�¡c nhÃ� khoa há»�c Ä�á»� lÃ� m nhiá»�m vụ biÃ�ªn khảo, dẫn giải tiếp bÃ� i viết của Phan Kế BÃ�Ânh.

Thá»±c ra muá»�n trả lá»�i cho tháºt Ä�ầy Ä�ủ vÃ� cụ thá»� phải Ä�i sÃ�¢u vÃ� o chiÃ�ªm tinh há»�c cá»� Ä�ại mÃ� cuá»�n sÃ�¡ch nÃ� y chÆ°a thá»� Ä�Ã�¡p ứng.

CÃ�³ những cÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tá»�t xấu cÆ¡ bản nhÆ° sau:

TÃ�Ânh theo thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi:

- C�¡c sao t�t: Thi�ªn �ức, nguy�t �ức (lục hợp), thi�ªn giải, thi�ªn hỷ, thi�ªn qu�½ (yếu y�ªn),tam hợp (ngũ ph�º). Theo quan ni�m xưa, những ng� y c�³ c�¡c sao n� y chiếu th�¬ l� m vi�c g�¬ cũng t�t.

NgoÃ� i ra cÃ�²n cÃ�³ cÃ�¡c sao: Sinh khÃ� (thuáºn viá»�c lÃ� m nhÃ� , sá»a nhÃ� , Ä�á»�ng thá»�), thiÃ�ªn thÃ� nh (cÆ°á»�i gả giÂao dá»�ch tá»�t), thiÃ�ªn quan (xuất hÃ� nh giÂao dá»�ch tá»�t), lá»�c mÃ�£ (xuất hÃ� nh di chuyá»�n tá»�t), phÃ�ºc sinh (Ä�ược phÃ�ºc tá»�t), giải thần (giải trừ cÃ�¡c sao xấu), thiÃ�ªn Ã�¢n (Ä�ược hÆ°á»�ng phÃ�ºc Ã�¢n, lÃ� m nhÃ� , khai trÆ°Æ¡ng)...

Theo thứ tá»± lần lượt từ thÃ�¡ng giÃ�ªng, hai, ba, tÆ°, nÄ�m, sÃ�¡u, bảy, tÃ�¡m, chÃ�Ân, mÆ°á»�i, mÆ°á»�i má»�t, chạp thÃ�¬ cÃ�¡c sao tá»�t sẽ chiếu vÃ� o cÃ�¡c ngÃ� y nhÆ° sau:

ThiÃ�ªn Ä�ức: Tá»�, mÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o, tá»�, mÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o. (1)

Nguyá»�t Ä�ức: Hợi, tuất, dáºu, thÃ�¢n, mÃ�¹i, ngá»�, tá»�, thÃ�¬n, mÃ�£o, dần, sá»u, tÃ�½.

Thi�ªn giải: Ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n.

ThiÃ�ªn há»·: Tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu.

ThiÃ�ªn quÃ�Â: Dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu, thÃ�¬n, tuất, tá»�, hợi, ngá»�, tÃ�½, mÃ�¹i, sá»u.

Tam hợp: Ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�.

Page 81: Phong tuc vn

Sinh khÃ�Â: TÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi.

ThiÃ�ªn thÃ� nh: MÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o, tá»�, mÃ�¹i, dáºu, mÃ�¹i, sá»u, mÃ�£o, tá»�.

Thi�ªn quan: Tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n.

L�c m�£: Ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n.

PhÃ�ºc sinh: Dáºu, mÃ�£o, tuất, thÃ�¬n, hợi, tá»�, tÃ�½, ngá»�, sá»u, nÃ�¹i, dần, thÃ�¢n.

Giải thần: Th�¢n, th�¢n, tuất, tuất, t�½, t�½, dần, dần, th�¬n, th�¬n, ng�, ng�.

ThiÃ�ªn Ã�¢n: Tuất, sá»u, dần, tá»�, dáºu, mÃ�£o, tÃ�½, ngá»�, thÃ�¢n, thÃ�¬n, thÃ�¢n, mÃ�¹i.

--------------------------------------------

CÃ�³ nghÄ©a lÃ� : Sao thiÃ�ªn Ä�ức chiếu vÃ� o những ngÃ� y tá»� của thÃ�¡ng giÃ�ªng, ngÃ� y mÃ�¹i của thÃ�¡ng hai, ngÃ� y dáºu của thÃ�¡ng ba... CÃ�¡c sao khÃ�¡c cÅ©ng xem nhÆ° váºy.

CÃ�¡c sao xấu: (má»�i thÃ�¡ng tÃ�Ânh theo ngÃ� y Ã�¢m cÃ�³ ba ngÃ� y nguyá»�t kỵ lÃ� má»�ng 5, 14, 23 vÃ� 6 ngÃ� y tam nÆ°Æ¡ng lÃ� ngÃ� y 3, 7, 13, 18, 22, 27).

CÃ�¡c sao xấu khÃ�¡c tÃ�Ânh theo thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi nhÆ°: ThiÃ�ªn cÆ°Æ¡ng, thụ tá», Ä�ại hao, tá» khÃ�Â, quan phÃ�¹ (xấu trong má»�i viá»�c lá»�n), tiá»�u hao (kỵ xuất nháºp, tiá»�n tÃ� i), sÃ�¡t chủ, thiÃ�ªn hoạ, Ä�á»�a hoả, hoả tai, nguyá»�t phÃ�¡ (kiÃ�ªng lÃ� m nhÃ� ), bÄ�ng tiÃ�ªu ngoạ giải (kiÃ�ªng lÃ� m nhÃ� vÃ� má»�i viá»�c lá»�n), thá»� cấm (kiÃ�ªng Ä�á»�ng thá»�), vÃ�£ng vong (kiÃ�ªng xuất hÃ� nh giÃ�¡ thÃ�º), cÃ�´ thần, quả tÃ�º (kiÃ�ªng giÃ�¡ thÃ�º), trÃ�¹ng tang trÃ�¹ng phục (kỵ hÃ�´n nhÃ�¢n, mai tÃ�¡ng, cải tÃ�¡ng).

Theo thứ tá»± từ thÃ�¡ng giÃ�ªng, hai, ba, tÆ°, nÄ�m, sÃ�¡u, bảy, tÃ�¡m, chÃ�Ân, mÆ°á»�i, má»�t, chạp thÃ�¬ cÃ�¡c sao xấu chiếu nhÆ° sau:

ThiÃ�ªn cÆ°Æ¡ng: Tá»�, tÃ�½, mÃ�¹i, dần, dáºu, thÃ�¬n, hợi, ngá»�, sá»u, thÃ�¢n, mÃ�£o, tuất.

Thụ tá»: Tuất, thÃ�¬n, hợi, tá»�, tÃ�½, ngá»�, sá»u, mÃ�¹i, dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu.

Ä�ại hao : tá» khÃ�Â, quan phÃ�¹: Ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�.

Tiá»�u hao: Tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n.

SÃ�¡t chủ: TÃ�½, tá»�, mÃ�¹i, mÃ�£o,thÃ�¢n, tuất, sá»u, hợi, ngá»�, dáºu, dần, thÃ�¬n.

ThiÃ�ªn hoả: TÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu.

Ä�á»�a hoả: Tuất, dáºu, thÃ�¢n, mÃ�¹i, ngá»�, tỵ, thÃ�¬n, mÃ�£o, dần, sá»u, tÃ�½, hợi.

Page 82: Phong tuc vn

Hoả tai: Sá»u, mÃ�¹i, dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu, thÃ�¬n, tuất, tá»�, hợi, tÃ�½, ngá»�.

Nguyá»�t phÃ�¡: ThÃ�¢n, tuất, tuất, hợi, sá»u, sá»u, dần, thÃ�¬n, thÃ�¬n, tá»�, mÃ�¹i, mÃ�¹i.

BÄ�ng tiÃ�ªu ngoạ giải: Tá»�, tÃ�½, sá»u, thÃ�¢n, mÃ�£o, tuất, hợi, ngá»�, mÃ�¹i, dần, dáºu, thÃ�¬n.

Th� cấm: Hợi, hợi, hợi, dần, dần, dần, t�, t�, t�, th�¢n, th�¢n, th�¢n.

Thá»� kỵ : vÃ�£ng vong: Dần, tá»�, thÃ�¢n, hợi, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, thÃ�¬n, mÃ�¹i, tuất, sá»u.

CÃ�´ thần: Tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu.

Quả tÃ�º: ThÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o.

TrÃ�¹ng tang: GiÃ�¡p, ất, máºu, bÃ�Ânh, Ä�inh, ká»·, canh, tÃ�¢n, ká»·, nhÃ�¢n, quÃ�½, máºu.

TrÃ�¹ng phục: Canh, tÃ�¢n, ká»·, nhÃ�¢m, quÃ�Â, máºu, giÃ�¡p, ất, ká»·, bÃ�Ânh, Ä�inh, máºu.

M�i n�m c�³ 13 ng� y dương c�´ng (xấu).

TÃ�Ânh theo ngÃ� y tiết: 4 ngÃ� y ly vÃ� 4 ngÃ� y tuyá»�t (xấu)

Má»�i nÄ�m cÃ�³ 4 ngÃ� y tứ ly (trÆ°á»�c tiết xuÃ�¢n phÃ�¢n, thu phÃ�¢n, Ä�Ã�´ng chÃ�Â, hạ chÃ� má»�t ngÃ� y), 4 ngÃ� y tứ tuyá»�t (trÆ°á»�c tiết láºp xuÃ�¢n, láºp hạ, láºp thu, láºp Ä�Ã�´ng má»�t ngÃ� y).

TÃ�Ânh theo ngÃ� y trá»±c:

- Trong 12 ng� y trực c�³ 6 ng� y t�t (trực kiến (1), trực m�£n (3), trực b�¬nh (4), trực ��nh (5), trực th� nh (9), trực khai (11), 3 ng� y thư�ng (trực chấp (6), trực trừ (2), trực thu (10), 3 ng� y xấu (trực ph�¡ (7), trực nguy (8), trực bế (12).

TÃ�Ânh theo nhá»� tháºp bÃ�¡t tÃ�º:

- Trong 28 ng� y c�³ 14 ng� y t�t, 14 ng� y xấu nhưng nh�...�i�u 106 : Thế n� o l� �¢m dương, ngũ h� nh ?

1. Thế n� o l� ���m dương�?

Ã�â��m vÃ� dÆ°Æ¡ng theo khÃ�¡i niá»�m cá»� sÆ¡ khÃ�´ng phải lÃ� váºt chất cụ thá»�, khÃ�´ng giÂan cụ thá»� mÃ� lÃ� thuá»�c tÃ�Ânh của má»�i hiá»�n tượng, má»�i sá»± váºt trong toÃ� n vÅ© trụ cÅ©ng nhÆ° trong từng tế bÃ� o, từng chi tiết. Ã�â��m vÃ� dÆ°Æ¡ng lÃ� hai mặt Ä�á»�i láºp, mÃ�¢u thuẫn thá»�ng nhất, trong dÆ°Æ¡ng cÃ�³ mầm má»�ng của Ã�¢m vÃ� ngược lại.

2. Thế n� o l� �Ngũ h� nh�?

Theo thuyết duy váºt cá»� Ä�ại, tất cả má»�i váºt chất cụ thá»� Ä�ược tạo nÃ�ªn trong thế giá»�i nÃ� y Ä�á»�u do nÄ�m yếu tá»� ban Ä�ầu lÃ� nÆ°á»�c, lá»a, Ä�ất, cÃ�¢y cá»� vÃ� kim loại. Tức nÄ�m hÃ� nh thuá»·, hoả, thá»�, má»�c, kim. Ä�á»� giÃ�ºp cÃ�¡c bạn dá»� nhá»� ngÅ© hÃ� nh tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� tÆ°Æ¡ng khắc, chÃ�ºng tÃ�´i nÃ�ªu thÃ� dụ má»�c mạc Ä�Æ¡n giản theo vần thÆ¡ nhÆ° sau:

Page 83: Phong tuc vn

Ngũ h� nh sinh : Thu�c lẽ thi�ªn nhi�ªn.

Nh� nư�c c�¢y xanh m�c l�n l�ªn (thủy sinh m�c)

CÃ�¢y cá»� lÃ� m má»�i nhen lá»a Ä�á»� (má»�c sinh há»�a)

Tro tÃ� n tÃ�Âch lại Ä�ất lại vÃ� ng thÃ�ªm (há»�a sinh thá»�)

L�²ng �ất tạo n�ªn kim loại trắng (th� sinh kim)

Kim loại v� l�² chảy nư�c �en (kim sinh thủy)

Ngũ h� nh tương khắc : Lẽ xưa nay

R� c� �am xuy�ªn l�p �ất d� y (m�c khắc th�)

�ất �ắp ��ª cao ng�n nư�c lũ (th� khắc thủy)

NÆ°á»�c dá»�i nhiá»�u nhanh dáºp lá»a ngay (thủy khắc há»�a)

Lá»a lÃ�² nung chảy Ä�á»�ng sắt thÃ�©p (há»�a khắc kim)

Th�©p cứng r�¨n dao chặt v� c�¢y (kim khắc m�c)

Thuyết �¢m dương

CÄ�n cứ nháºn xÃ�©t lÃ�¢u Ä�á»�i vá»� giá»�i thiá»�u tá»± nhiÃ�ªn, ngÆ°á»�i xÆ°a Ä�Ã�£ nháºn xÃ�©t thấy sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng của sá»± váºt (thÃ�¡i cá»±c sinh lưỡng nghi, lÆ°Æ¡ng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bÃ�¡t quÃ�¡i. Lưỡng nghi lÃ� Ã�¢m vÃ� dÆ°Æ¡ng, tứ tượng lÃ� thÃ�¡i Ã�¢m, thÃ�¡i dÆ°Æ¡ng, thiếu Ã�¢m vÃ� thiếu dÆ°Æ¡ng. BÃ�¡t quÃ�¡i lÃ� cÃ� n, khảm, cấn, chấn, tá»�n, ly, khÃ�´n vÃ� Ä�oÃ� i).

NgÆ°á»�i ta cÃ�²n nháºn xÃ�©t thấy rằng cÆ¡ cấu của sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng Ä�Ã�³ lÃ� ức chế lẫn nhau, giÃ�ºp Ä�ỡ, ảnh hÆ°á»�ng lẫn nhau, nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau vÃ� thÃ�ºc Ä�ẩy lẫn nhau.

Ä�á»� biá»�u thá»� sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng vÃ� qui luáºt của sá»± biến hoÃ�¡ Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i xÆ°a Ä�ặt ra â��thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ngâ��.

Ã�â��m dÆ°Æ¡ng khÃ�´ng phải lÃ� thứ váºt chất cụ thá»� nÃ� o mÃ� thuá»�c tÃ�Ânh mÃ�¢u thuẫn nằm trong tất cả má»�i sá»± váºt, nÃ�³ giải thÃ�Âch hiá»�n tượng mÃ�¢u thuẫn chi phá»�i má»�i sá»± biến hoÃ�¡ vÃ� phÃ�¡t triá»�n của sá»± váºt.

NÃ�³i chung, phÃ� m cÃ�¡i gÃ�¬ cÃ�³ tÃ�Ânh chất hoạt Ä�á»�ng, hÆ°ng phấn, tá»� rÃ�µ, á»� ngoÃ� i, hÆ°á»�ng lÃ�ªn, vÃ�´ hÃ�¬nh, nÃ�³ng rá»±c, sÃ�¡ng chÃ�³i, rắn chắc, tÃ�Âch cá»±c Ä�á»�u thuá»�c dÆ°Æ¡ng.

Tất cả những c�¡i g�¬ trầm tĩnh, ức chế, m� t�i, � trong, hư�ng xu�ng, l�¹i lại, hữu h�¬nh, lạnh lẽo, �en t�i, nhu nhược, ti�ªu cực ��u thu�c �¢m.

Từ c�¡i l�n như tr�i, �ất, mặt tr�i, mặt tr�ng, �ến c�¡i nh� như con s�¢u, con b�, c�¢y c�, ��u �ược qui v� o �¢m dương.

VÃ� dụ vá»� thiÃ�ªn nhiÃ�ªn thuá»�c dÆ°Æ¡ng ta cÃ�³ thá»� ká»�: Mặt trá»�i, ban ngÃ� y, mÃ�¹a xuÃ�¢n, hÃ�¨, Ä�Ã�´ng, nam, phÃ�Âa trÃ�ªn, phÃ�Âa ngoÃ� i, nÃ�³ng, lá»a, sÃ�¡ng. Thuá»�c Ã�¢m ta cÃ�³: Mặt trÄ�ng, ban Ä�Ã�ªm, thu, Ä�Ã�´ng, tÃ�¢y, bắc, phÃ�Âa dÆ°á»�i, phÃ�Âa trong, lạnh nÆ°á»�c, tá»�i.

Page 84: Phong tuc vn

Trong con ngÆ°á»�i, dÆ°Æ¡ng lÃ� mÃ�© ngoÃ� i, sau lÆ°ng, phần trÃ�ªn, lục phủ, khÃ�Â, vá»�; Ã�â��m lÃ� mÃ�© trong, trÆ°á»�c ngá»±c vÃ� bụng, phần dÆ°á»�i ngÅ© tạng, huyết, vinh.

Ã�â��m dÆ°Æ¡ng tuy bao hÃ� m Ã�½ nghÄ©a Ä�á»�i láºp mÃ�¢u thuẫn nhÆ°ng cÃ�²n bao hÃ� m cả Ã�½ nghÄ©a nguá»�n gá»�c á»� nhau mÃ� ra, há»� trợ, chế Æ°á»�c nhau mÃ� tá»�n tại. Trong Ã�¢m cÃ�³ mầm má»�ng của dÆ°Æ¡ng, trong dÆ°Æ¡ng lại cÃ�³ mầm má»�ng của Ã�¢m.

(TrÃ�Âch â��CÃ�¢y thuá»�c vá»� thuá»�c VN.â�� của Ä�á»� tất Lợi)

Thuyết ngũ h� nh

Thuyết ngÅ© hÃ� nh vá»� cÄ�n bản cÅ©ng lÃ� má»�t cÃ�¡ch biá»�u thá»� luáºt mÃ�¢u thuẫn Ä�Ã�£ giá»�i thiá»�u trong thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng bá»� xung vÃ� lÃ� m cho thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ng hoÃ� n bá»� hÆ¡n.

Ngũ h� nh l� : Kim, m�c, thuỷ, hoả, th�.

NgÆ°á»�i xÆ°a cho rằng má»�i váºt trong vÅ© trụ Ä�á»�u chá»� cho 5 chất phá»�i hợp nhau mÃ� tạo nÃ�ªn.

Theo tÃ�Ânh chất thÃ�¬ thuá»· lÃ� lá»�ng, lÃ� nÆ°á»�c thÃ�¬ Ä�i xuá»�ng, thấm xuá»�ng. Hoả lÃ� lá»a thÃ�¬ bÃ�¹ng chÃ�¡y, bá»�c lÃ�ªn.

M�c l� g�, l� c�¢y th�¬ m�c l�ªn cong hay thẳng.

Kim lÃ� kim loại, thuáºn chiá»�u hay Ä�á»�i thay.

Th� l� �ất th�¬ �� tr�ng tr�t, g�¢y gi�ng �ược.

Tinh thần cÆ¡ bản của thuyết ngÅ© hÃ� nh bao gá»�m hai phÆ°Æ¡ng diá»�n giÃ�ºp Ä�ỡ nhau gá»�i lÃ� tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� chá»�ng lại nhau gá»�i lÃ� tÆ°Æ¡ng khắc. TrÃ�ªn cÆ¡ sá»� sinh vÃ� khắc lại thÃ�ªm hiá»�n tượng chế hoÃ�¡, tÆ°Æ¡ng thừa, tÆ°Æ¡ng vÅ©. TÆ°Æ¡ng sinh, tÆ°Æ¡ng khắc, chế hoÃ�¡, tÆ°Æ¡ng thừa, tÆ°Æ¡ng vÅ© biá»�u thá»� má»�i sá»± biến hoÃ�¡ phức tạp của sá»± váºt.

Luáºt tÆ°Æ¡ng sinh: TÆ°Æ¡ng sinh cÃ�³ nghÄ©a lÃ� giÃ�ºp Ä�ỡ nhau Ä�á»� sinh trÆ°á»�ng. Ä�em ngÅ© hÃ� nh liÃ�ªnÂhá»� vá»�i nhau thÃ�¬ thấy 5 hÃ� nh cÃ�³ quan há»� xÃ�ºc tiến lẫn nhau, nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau.

Theo luáºt tÆ°Æ¡ng sinh thÃ�¬ thuá»· sinh má»�c, má»�c sinh hoả, hoả sinh thá»�, thá»� sinh kim, kim sinh thuá»·, thuá»· lại sinh má»�c vÃ� cứ nhÆ° váºy tiếp diá»�n mÃ�£i. ThÃ�ºc Ä�ẩy sá»± phÃ�¡t triá»�n khÃ�´ng bao giá»� ngừng. Trong luáºt tÆ°Æ¡ng sinh của ngÅ© hÃ� nh cÃ�²n bao hÃ� m Ã�½ nữa lÃ� hÃ� nh nÃ� o cÅ©ng cÃ�³ quan há»� vá»� hai phÆ°Æ¡ng diá»�n: CÃ�¡i sinh ra nÃ�³ vÃ� cÃ�¡i nÃ�³ sinh ra, tức lÃ� quan há»� mẫu tá». VÃ� dụ kim sinh thuá»· thÃ�¬ kim lÃ� mẹ của thuá»·, thuá»· lại sinh ra má»�c váºy má»�c lÃ� con của Thuá»·.

Trong quan h� tương sinh lại c�³ quan h� tương khắc �� bi�u hi�n c�¡i �½ th�ng bằng, giữ g�¬n lẫn nhau.

Luáºt tÆ°Æ¡ng khắc: TÆ°Æ¡ng khắc cÃ�³ nghÄ©a lÃ� ức chế vÃ� thắng nhau. Trong qui luáºt tÆ°Æ¡ng khắc thÃ�¬ má»�c khắc thá»�, thá»� lại khắc thuá»·, thuá»· lại khắc hoả, hoả lại khắc kim, kim khắc má»�c, vÃ� má»�c khắc thá»� vÃ� cứ nhÆ° váºu lại tiếp diá»�n mÃ�¡i.

Trong t�¬nh trạng b�¬nh thư�ng, sự tưong khắc c�³ t�¡c dụng duy tr�¬ sự th�ng bằng, nhưng nếu tương khắc th�¡i qu�¡ th�¬ l� m cho sự biến ho�¡ tr� lại kh�¡c thư�ng.

Page 85: Phong tuc vn

Trong tương khắc, m�´ĩ h� nh cũng lại c�³ hai quan h�:Giữa c�¡i thắng n�³ v� c�¡i n�³ thắng. V� dụ m�c th�¬ n�³ khắc th�, nhưng lại b� kim khắc n�³.

Hiá»�n tượng tÆ°Æ¡ng khắc khÃ�´ng tá»�n tại Ä�Æ¡n Ä�á»�c; trong tÆ°Æ¡ng khắc Ä�Ã�£ cÃ�³ ngụ Ã�½ tÆ°Æ¡ng sinh, do Ä�Ã�³ vạn váºt tá»�n tại vÃ� phÃ�¡t triá»�n.

Luáºt chế hÃ�³a: Chế hoÃ�¡ lÃ� chế ức vÃ� sinh hoÃ�¡ phá»�i hợp vá»�i nhau. Trong chế hoÃ�¡ bao gá»�m cả hiá»�n tượng tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� tÆ°Æ¡ng khắc. Hai hiá»�n tượng nÃ� y gắn liá»�n vá»�i nhau.

Lẽ tạo hoÃ�¡ khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng cÃ�³ sinh mÃ� cÅ©ng khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng cÃ�³ khắc. KhÃ�´ng cÃ�³ sinh thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ Ä�Ã�¢u mÃ� nảy ná»�; khÃ�´ng cÃ�³ khắc thÃ�¬ phÃ�¡t triá»�n quÃ�¡ Ä�á»� sẽ cÃ�³ hại. Cần phải cÃ�³ sinh trong khắc, cÃ�³ khắc trong sinh má»�i váºn hÃ� nh liÃ�ªn tục, tÆ°Æ¡ng phản, tÆ°Æ¡ng thÃ� nh vá»�i nhau.

Quy luáºt chế hoÃ�¡ ngÅ© hÃ� nh lÃ� :

M�c khắc th�, th� sinh kim, kim khắc m�c.

Hoả khắc kim, kim sinh thuỷ, thuỷ khắc hoả.

Thá»� khắc thuá»·, thuá»· sinh má»�c, má»�ckÂhắc thá»�.

Kim khắc m�c, m�c sinh hoả, hoả khắc kim.

Thuỷ khắc hoả, hoả sinh th�, th� khắc thuỷ.

Luáºt chế hoÃ�¡ lÃ� má»�t khÃ�¢u trá»�ng yếu trong thuyết ngÅ© hÃ� nh. NÃ�³ biá»�u thá»� sá»± cÃ�¢n bằng tất nhiÃ�ªn phải thấy trong vạn váºt. Nếu cÃ�³ hiá»�n tượng sinh khắc thÃ�¡i quÃ�¡ hoặc khÃ�´ng Ä�ủ thÃ�¬ sẽ xảy ra sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�¡c thÆ°á»�ng. Coi bảng dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y chÃ�ºng ta thấy má»�i hÃ� nh Ä�á»�u cÃ�³ má»�i liÃ�ªn há»� bá»�n mặt. CÃ�¡i sinh ra nÃ�³, cÃ�¡i nÃ�³ sinh ra, cÃ�¡i khắc nÃ�³ vÃ� cÃ�¡i bá»� nÃ�³ khắc.

VÃ� dụ: Má»�c khắc thá»� nhÆ°ng thá»� sinh kim, kim lại khắc má»�c. Váºy nhÆ° nếu má»�c khắc thá»� má»�t cÃ�¡ch quÃ�¡ Ä�Ã�¡ng, thÃ�¬ con của thá»� lÃ� km tất nhiÃ�ªn ná»�i dáºy khắc má»�c kiá»�u nhÆ° con bÃ�¡o thÃ�¹ cho mẹ. NghÄ©a lÃ� bản thÃ�¢n cÃ�¡i bá»� cÃ�³ Ä�ầy Ä�ủ nhÃ�¢n tá»� chá»�ng lại cÃ�¡i khắc nÃ�³.Cho nÃ�ªn, má»�c khắc thá»� lÃ� Ä�á»� tạo nÃ�ªn tÃ�¡c dụng chế ức, mÃ� duy trÃ�¬ sá»± cÃ�¢n bằng. Khắc vÃ� sinh Ä�á»�u cần thiết cho sá»± giữ gÃ�¬n thế cÃ�¢n bằng trongthÂiÃ�ªn nhiÃ�ªn.

CÅ©ng trong bảng quan há»� chế hoÃ�¡, chÃ�ºng ta thấy má»�c sinh hoả; nếu chá»� nhÃ�¬n hÃ� nh má»�c khÃ�´ng thÃ�´i, thÃ�¬ nhÆ° má»�c gÃ�¡nh trá»�ng trÃ�¡ch gÃ�¢y dá»±ng cho con lÃ� hoả, nhÆ°ng nhá»� cÃ�³ hoả mạnh, hạn chế bá»�t Ä�ược sức của kim lÃ� má»�t hÃ� nh khắc má»�c. NhÆ° váºy má»�c sinh con lÃ� hoả, nhÆ°ng nhá»� cÃ�³ con lÃ� hoả mạnh mÃ� hạn chế bá»�t kim lÃ� m hại má»�c do Ä�Ã�³ má»�c giữ vững cÆ°Æ¡ng vá»�.

�i�u 107 : �« Thi�ªn can ��a chi �» l� g�¬ ?1. Mư�i thi�ªn can: Theo thứ tự từ 1 �ến 10 l� :

GiÃ�¡p(1), ất (2), bÃ�Ânh (3), Ä�inh(4), máºu (5) ká»· (6), canh(7), tÃ�¢n (8), nhÃ�¢m (9), quÃ� (10).

- Sá»� lẻ lÃ� dÆ°Æ¡ng can (giÃ�¡p, bÃ�Ânh máºu, canh, nhÃ�¢m)

- Sá»� chẵn lÃ� Ã�¢m (ất, Ä�inh, ká»·, tÃ�¢n, quÃ�Â)

Page 86: Phong tuc vn

- Ng� y lẻ (dương can) l� ng� y cương (��i ngoại)

- Ng� y chẵn (�¢m can) l� ng� y cương (��i n�i)

- Những cặp Ä�á»�i xung: GiÃ�¡p vÃ� ká»·, ất vÃ� canh, bÃ�Ânh vÃ� tÃ�¢n, Ä�inh vÃ� nhÃ�¢m, máºu vÃ� quÃ�Â.

2. Mư�i hai ��a chi:

Theo thứ tá»± từ 1 Ä�ến 12 lÃ� : TÃ�½ (1), sá»u (2), dần (3) , mÃ�£o (4), thÃ�¬n (5), tỵ (6), ngá»� (7), mÃ�¹i (8), thÃ�¢n (9),dáºu (10), tuất (11), hợi (12).

-S� lẻ l� dương chi ch� kết hợp v�i �¢m can.

- V� dụ: Gi�¡p t�½, canh ng�....

- S� chẵn l� �¢m chi ch� kết hợp v�i �¢m can

VÃ� dụ: TÃ�¢n sá»u, quÃ� mÃ�¹i...

- Những cặp Ä�á»�i xung: TÃ�½ vÃ� ngá»�, sá»u vÃ� mÃ�¹i, dần vÃ� thÃ�¢n, mÃ�£o vÃ� dáºu, thÃ�¬n vÃ� tuất, tá»� vÃ� hợi (nghÄ©a lÃ� hÆ¡n kÃ�©m nhau 6).

- Tương hợp: c�³ hai loại, nh� hợp v� tam hợp.

Nh� hợp:

TÃ�½ - sá»u, MÃ�£o - tuất, Tá»� - thÃ�¢n, Dần- hợi, ThÃ�¬n- dáºu, Ngá»�- mÃ�¹i

Tam hợp:

ThÃ�¢n - tÃ�½ - thÃ�¬n, Dần - ngá»�- tuất, HÆ¡i- mÃ�£o - mÃ�¹i, Tá»� -dáºu - sá»u

NhÆ° váºy má»�i chi chá»� cÃ�³ má»�t xung (vÃ� dụ tÃ�½ xung ngá»�), ba...Ä�iá»�u 108 : Ã�« Lục tháºp hoa giÃ�¡p Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?

Lục tháºp hoa giÃ�¡p lÃ� sá»± kết hợp 6 chu kỳ hÃ� ng can vá»�i 5 chu kỳ hÃ� ng chi thÃ� nh há»� 60

CÃ�¡ch tÃ�Ânh nÄ�m, thÃ�¡ng, ngÃ� y, giá»� Ä�á»�u theo há»� sá»� Ä�Ã�³, gá»�i lÃ� lá»�ch can chi. cÃ�³ 6 chu kỳ hÃ� ng can tức lÃ� cÃ�³ 6 giÃ�¡p mÃ� má»�i chu kỳ hÃ� ng can hay má»�i giÃ�¡p gá»�m 10 can (Ä�Ã�³ lÃ� : GiÃ�¡p, ất, bÃ�Ânh, Ä�inh, máºu, ká»·, canh, tÃ�¢n, nhÃ�¢m, quÃ�Â) nÃ�ªn gá»�i lÃ� lục tháºp hoa giÃ�¡p.

NÄ�m: Hết má»�t vÃ�²ng 60 nÄ�m từ giÃ�¡p tÃ�½ Ä�ến quÃ� hợi. Từ nÄ�m thứ 61 trá»� lại giÃ�¡p tÃ�½, nÄ�m thứ 121,181 ... cÅ©ng trá»� lại giÃ�¡p tÃ�½. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t Ä�iá»�u trá»� ngại cho viá»�c nghiÃ�ªn cứu sá», nếu khÃ�´ng ghi chiá»�u vua nÃ� o thÃ�¬ rất khÃ�³ xÃ�¡c Ä�á»�nh. Má»�t gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ Ã�´ng vÃ� chÃ�¡u cÃ�¹ng má»�t tuá»�i, cÃ�³ khi tÃ�Ânh tuá»�i chÃ�¡u nhiá»�u hÆ¡n tuá»�i Ã�´ng, váºy nÃ�ªn khi tÃ�¬nh thÃ� nh dÆ°Æ¡ng lá»�ch cần phải chÃ�º Ã�½ cá»�ng trừ bá»�i sá»� của 60.

Con s� cu�i c�¹ng của n�m dương l�ch ứng v�i c�¡c can:

0: Canh (v� dụ canh t�½ 1780)

2: Nh�¢m

Page 87: Phong tuc vn

3: QuÃ�Â

4: Gi�¡p

5; Ất (vÃ� dụ ất dáºu 1945)

6: BÃ�Ânh

7: �inh

8: Máºu

9: Ká»·

Bảng tÃ�Ânh Ä�á»�i nÄ�m lá»�ch can chi thÃ� nh nÄ�m dÆ°Æ¡ng lá»�ch

CÃ�¡ch tÃ�Ânh: Cá»�ng hoặc trừ bá»�i sá»� 60 cÃ�²n dÆ° bao nhiÃ�ªu, Ä�á»�i chiếu bảng dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y sẽ biết nÄ�m Can- Chi

ThÃ�¡ng: ThÃ�¡ng giÃ�ªng Ã�¢m lá»�ch luÃ�´n luÃ�´n lÃ� thÃ�¡ng dần, thÃ�¡ng hai lÃ� mÃ�£o, cứ tuÃ�¢n theo thứ tá»± Ä�Ã�³ Ä�ến thÃ�¡ng 11 lÃ� tÃ�½, thÃ�¡ng chạp lÃ� Sá»u (12 thÃ�¡ng ứng vá»�i 12 chi).

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can giÃ�¡p hoặc ká»· (vÃ� dụ nÄ�m giÃ�¡p tÃ�½, ká»· hợi) lÃ� thÃ�¡ng bÃ�Ânh dần.

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can bÃ�Ânh, tÃ�¢n lÃ� thÃ�¡ng canh dần

Th�¡ng gi�ªng của n�m c�³ h� ng can �inh, nh�¢m l� th�¡ng nh�¢m dần.

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can máºu quÃ� lÃ� thÃ�¡ng giÃ�¡p dần

TrÆ°á»�ng hợp nÄ�m cÃ�³ thÃ�¡ng nhuáºn thÃ�¬ cứ theo thÃ�¡ng chÃ�Ânh (khÃ�´ng Ä�á»�i).

NgÃ� y: ngÃ� y Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi chÃ�ªnh lá»�ch nhau rất khÃ�³ xÃ�¡c Ä�á»�nh. vá»� Ã�¢m lá»�ch trong 19 nÄ�m cÃ�³ 7 thÃ�¡ng nhuáºn, lại cÃ�³ thÃ�¡ng Ä�ủ 30 ngÃ� y thÃ�¡ng thiếu29 ngÃ� y theo trÃ�¬nh tá»± khÃ�´ng nhất Ä�á»�nh, nÃ�ªn tÃ�Ânh ngÃ� y can chi theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch dá»� hÆ¡n (xem bảng cÃ�¡ch Ä�á»�i ngÃ� y can chi sang ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch).

Giá»�: má»�t ngÃ� y Ä�em cÃ�³ 24 giá»� nhÆ°ng theo can chi chá»� cÃ�³ 12 giá»�. Giá»� tÃ�½ (chÃ�Ânh tÃ�½ lÃ�ºc 0 giá»�). Giá»� ngá»� (chÃ�Ânh ngá»� lÃ�ºc 12 giá»� trÆ°a).

Ban ngÃ� y tÃ�Ânh giá»� dần (tức 4 giá»� sÃ�¡ng) Ä�ến giá»� thÃ�¢n lÃ�ºc 4 giá»� chiá»�u. Ban Ä�Ã�ªm tÃ�Ânh từ giá»� dáºu Ä�ến hết giá»� sá»u. Nếu theo lá»�ch can thÃ�¬ bắt Ä�ầu từ 23 giá»� 30 phÃ�ºt Ä�Ã�£ sang giá»� tÃ�½ của ngÃ� y hÃ�´m sau.

Kết hợp Lục tháºp hoa giÃ�¡p vá»�i Ã�â��m DÆ°Æ¡ng ngÅ© hÃ� nh Ä�á»� tÃ�Â-nh tuá»�i xung khắc vá»�i ngÃ� y, thÃ�¡ng, nÄ�m can chi Ä�á»�nh chá»�n:

Tương xung: C�³ Lục xung h� ng chi:

- T�½ xung ng�

- Sá»u xung MÃ�¹i

- Dần xung Th�¢n

Page 88: Phong tuc vn

- MÃ�£o xung Dáºu

- Th�¬n xung Tuất

- T� Xung Hợi

V� tứ xung h� ng can:

- Gi�¡p xung canh,

- Ất xung t�¢n,

- BÃ�Ânh xung nhÃ�¢m,

- Ä�inh xung quÃ�Â, (máºu ká»· khÃ�´ng xung).

NhÆ°ng khi kết hợp lục tháºp hoa giÃ�¡p theo há»� sá»� 60, cÃ�³ 5 lần hÃ� ng chi (12) gặp 6 hÃ� ng can (10), quy vÃ� o ngÅ© hÃ� nh tÃ�Ânh tÆ°Æ¡ng sinh tÆ°Æ¡ng khắc thÃ�¬ cÃ�³ 1 lần tÆ°Æ¡ng hoÃ� , 2 lần tÆ°Æ¡ng sinh, chá»� cÃ�²n lại 2 lần xung khắc (hÃ� ng chi).

ThÃ� dụ: TÃ�Ânh xem ngÃ� y (hoặc thÃ�¡ng, hoặc nÄ�m) giÃ�¡p tÃ�½ xung khắc vá»�i tuá»�i nÃ� o?

TÃ�Ânh hÃ� ng chi: tÃ�½ xung ngá»�, váºy giÃ�¡p tÃ�½ (xung vá»�i giÃ�¡p ngá»�, canh ngá»�, bÃ�Ânh ngá»�, nhÃ�¢m ngá»�, vÃ� máºu ngá»�)

Xem bảng â��Kết hợp Lục tháºp hoa giÃ�¡p vá»�i NgÅ© hÃ� nhâ�� ta thấy:

Gi�¡p t�½ thu�c kim:

Gi�¡p ng� thu�c kim v�¬ thế tương ho� .

Canh ngá»� thuá»�c thá»�, bÃ�Ânh ngá»� thuá»�c thuá»· vÃ�¬ thế Ä�á»�u tÆ°Æ¡ng sinh chá»� cÃ�³ nhÃ�¢m ngá»� thuá»�c má»�c, máºu ngá»� thuá»�c hoả lÃ� tÆ°Æ¡ng khắc.

TÃ�Ânh hÃ� ng can: GiÃ�¡p xung canh.

Gi�¡p t�½ thu�c kim:

Canh tuất, canh th�¬n ��u thu�c kim v�¬ thế tương ho�

Canh t�½, canh ng� ��u thu�c th� ��u tương sinh

Ch� c�³ canh Dần v� canh th�¢n thu�c m�c l� tương khắc.

Váºy ngÃ� y (hoặc thÃ�¡ng nÄ�m), giÃ�¡p tÃ�½ chá»� cÃ�³ 4 tuá»�i xung khắc lÃ� nhÃ�¢m ngá»�, máºu ngá»�, canh dần, canh thÃ�¢n:

Tương h�¬nh: Theo h� ng chi c�³ :

- T�½ v� m�£o (m�t dương, m�t �¢m �i�u ho� nhau).

- Tỵ vÃ� dần thÃ�¢n (tá»� Ã�¢m Ä�iá»�u hoÃ� Ä�ược vá»�i dần thÃ�¢n dÆ°Æ¡ng, chá»� cÃ�²n dần vÃ� thÃ�¢n tÆ°Æ¡ng hÃ�¬nh nhau, nhÆ°ng Ä�Ã�£ tÃ�Ânh á»� lục xung ).

Theo luáºt Ä�iá»�u hoÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, chá»� khắc nhau trong trÆ°á»�ng hợp cả hai Ä�á»�u Ã�¢m hoặc cả hai Ä�á»�u dÆ°Æ¡ng. VÃ�¬ váºy chá»� cÃ�²n lại 2 trÆ°á»�ng hợp tá»± hÃ�¬nh nhau: ThÃ�¬n vá»�i thÃ�¬n, ngá»� vá»�i ngá»�.

Page 89: Phong tuc vn

Tương hại: cũng l� xấu. c�³ 6 cặp tương hại nhau:

TÃ�½ vÃ� mÃ�¹i, sá»u vÃ� ngá»�, dần vÃ� tá»�, mÃ�£o vÃ� thÃ�¬n, thÃ�¢n vÃ� hợi, dáºu vÃ� tuất.

NhÆ°ng khi kết hợp vá»�i can chi, theo luáºt Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, tá»± triá»�t tiÃ�ªu.

- TÃ�³m lại: TÃ�Ânh cả xung, khắc, hÃ�¬nh, hại, trong sá»� 60 can chi, chá»� cÃ�³ 2-4 ngÃ� y khÃ�´ng hợp má»�nh thÃ�´i, hÆ¡n nữa cÃ�²n tuỳ theo mức Ä�á»� xung khắc mạnh hay yếu (tuỳ theo bản má»�nh).

Bảng Ä�á»�i chiếu Lục tháºp hoa giÃ�¡p ngÅ© hÃ� nh vÃ� cÃ�¡ch tÃ�Ânh tuá»�i xung khắc

Bảng Ä�á»�i chiếu Lục tháºp hoa giÃ�¡p ngÅ© hÃ� nh vÃ� cÃ�¡ch tÃ�Ânh tuá»�i xung khắc

Ä�iá»�u 109 : CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tiết, ngÃ� y trục vÃ� ngÃ� y nhá»�...CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tiết: Má»�t nÄ�m cÃ�³ 24 khÃ� tiết. KhÃ� tiết phÃ�¹ hợp theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch. Ä�á»�i chiếu khi tiết vá»�i ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch hÃ� ng nÄ�m chá»� chÃ�ªnh lá»�ch lÃ�ªn xuá»�ng má»�t ngÃ� y, bá»�i dÆ°Æ¡ng lá»�ch 4 nÄ�m nhuáºn má»�t ngÃ� u 29/2 mÃ� ngÃ� y tiết khÃ�´ng tÃ�Â-nh nhuáºn (Xem bảng Ä�á»�i chiếu ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch vá»�i 24 khÃ� tiết).

CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y trá»±c: CÃ�³ 12 trá»±c theo trÃ�¬nh tá»± từ trá»±c kiến Ä�ến trá»±c bế, má»�i ngÃ� y má»�t trá»±c: 1. Kiến (tá»�t), 2. trừ (thÆ°á»�ng), 3. mÃ�£n (tá»�t), 4. bÃ�¬nh (tá»�t), 5. Ä�á»�nh (tá»�t), 6. chấp (thÆ°á»�ng), 7. phÃ�¡ (xấu), 8. nguy (xấu), 9. thÃ� nh (tá»�t), 10. thu (thÆ°á»�ng), 11. khai (tá»�t), 12. bế (xấu).

VÃ� dụ: ThÃ�¡ng giÃ�ªng Ã�¢m lá»�ch tức thÃ�¡ng hai dÆ°Æ¡ng lá»�ch trá»±c kiến tạo ngÃ� y dần ká»� từ tiết láºp xuÃ�¢n trá»� Ä�i. Tiếp sau ngÃ� y Ä�Ã�³ mÃ�£o trá»±c trừ, ngÃ� y thÃ�¬n trá»±c mÃ�£n, ngaỳ tá»� trá»±c bÃ�¬nh... ngÃ� y sá»u trá»±c bế.

Sau láºp xuÃ�¢nÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại dần

Sau kinh tráºpÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại mÃ�£o

Sau thanh minh Trực kiến tại th�¬n

Sau láºp hạÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại tá»�

Sau mang chủng� � � � � � � � � � Trực kiến tại ngok

Sau láºp thuÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại thÃ�¢nÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã�

Sau bạch lá»�Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại dáºu

Sau láºp Ä�Ã�´ngÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại tuất

Sau �ại tuyết� � � Trực kiến tại t�½

Sau tiá»�u hÃ� nhÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại sá»u

Bảng k�ª ng� y tiết theo dương l�ch v� ng� y kh�i �ầu trực kiến theo ng� y tiết

Bảng Ä�á»�i chiếu Nhá»� Tháºp BÃ�¡t TÃ�º vá»�i tuần lá»�

Page 90: Phong tuc vn

�i�u 110 : C�¡ch ��i ng� y dương l�ch ra ng� y can chiNg� y can chi :

NgÃ� y can chi theo chu kỳ 60 , Ä�á»�c láºp khÃ�´ng lá»� thuá»�c vÃ� o nÄ�m thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch hay nÄ�m thÃ�¡ng can chi- (Ká»� cả thÃ�¡ng nhuáºn). TÃ�Ânh ngÃ� y can chi chuyá»�n Ä�á»�i sang Ã�¢m lá»�ch rất phức tạp vÃ�¬ thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch thiếu Ä�ủ từng nÄ�m khÃ�¡c nhau, ngược lại tÃ�Ânh ngÃ� y can chi theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch Ä�Æ¡n giản hÆ¡n.

CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch ra ngÃ� y can chi:

Má»�i nÄ�m dÆ°Æ¡ng lá»�ch cÃ�³ 365 ngÃ� y, nghÄ©a lÃ� 6 chu kỳ Lục tháºp hoa giÃ�¡p cá»�ng thÃ�ªm 5 ngÃ� y lẻ. NÄ�m nhuáºn cÃ�³ thÃ�ªm 1 ngÃ� y 29-2 tức 366 ngÃ� y, thÃ�¬ cÃ�´ng thÃ�ªmn 6 ngÃ� y lẻ. Nếu lấy ngÃ� y 1-3 lÃ� ngÃ� y khá»�i Ä�ầu thÃ�¬ cÃ�¡c ngÃ� y sau Ä�Ã�¢y trong má»�i nÄ�m cÃ�¹ng can chi giá»�ng 1-3 : 1/3, 30/4, 39/6, 28/8, 27/10, 26/12, 24/2 nÄ�m sau Ä�Ã�³. Nếu biết ngÃ� y 1/3 (hay má»�t trong bảy ngÃ� y nÃ�³i trÃ�ªn) lÃ� ngÃ� y gÃ�¬, ta dá»� dÃ� ng tÃ�Ânh nhẩm những ngÃ� y bất kỳ trong nÄ�m (gần vá»�i má»�t trong bảy ngÃ� y nÃ�³i trÃ�ªn).

Nếu muá»�n tÃ�Ânh những ngÃ� y 1/3 nÄ�m sau hay nÄ�m sau nữa chá»� cần cá»�ng thÃ�ªm sá»� dÆ° lÃ� 5 Ä�á»�i vá»�i nÄ�m thÆ°á»�ng (tức lÃ� từ 24-28/2) hoặc lÃ� 6 Ä�á»�i vá»�i nÄ�m nhuáºn (cÃ�³ thÃ�ªm ngÃ� y 29/2).

ThÃ� dụ ngÃ� y 1/3 nÄ�m 1995 lÃ� ngÃ� y TÃ�¢n MÃ�£o , từ Ä�Ã�³ tÃ�Ânh nhẩm 25/2/1996 cÅ©ng lÃ� ngÃ� y QuÃ� Tá»�, 27/2/1996 lÃ� ngÃ� y giÃ�¡p Ngá»�. (1996 cÃ�³ hÃ� ng chục Ä�Æ¡n vá»� chia hết cho 4 tức lÃ� nÄ�m nhuáºn cÃ�³ ngÃ� y 29/2).

Ta biết 1/3/1996 lÃ� ngÃ� y Ä�inh Dáºu váºy 24/21997 cÅ©ng lÃ� Ä�inh Dáºu. Chá»� cần cá»�ng thÃ�ªm 5 ngÃ� y. Ta dá»� dÃ� ng tÃ�Ânh ra 1/3/1997 lÃ� ngÃ� y NhÃ�¢m Dần, theo tÃ�Ânh nhẩm = Ä�inh Ä�ến Nham hay Dáºu Ä�ến Dần = 5 ngÃ� y.(Xem bÃ� i so sÃ�¡nh Ã�¢m dÆ°Æ¡ng lá»�ch á»� phần Phụ lục sẽ trÃ�¬nh bÃ� y nÄ�m nÃ� o nhuáºn dÆ°Æ¡ng lá»�ch vÃ� nhuáºn Ã�¢m lá»�ch).

ThÃ� dụ: Theo cÃ�¡ch tÃ�Ânh trÃ�ªn ngÃ� y 1/3/1997 lÃ� ngÃ� y...Ä�iá»�u 111 : Giá»� hoÃ� ng Ä�ạo lÃ� gÃ�¬ ? CÃ�¡ch chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo

Theo phong tục cá»� truyá»�n, khá»�i Ä�ầu má»�t viá»�c gÃ�¬, ngoÃ� i viá»�c chá»�n ngÃ� y lÃ� nh thÃ�¡ng tá»�t cÃ�²n phải chá»�n giá»� tá»�t. Xuất hÃ� nh, khá»�i cÃ�´ng xÃ�¢y dá»±ng, khai trÆ°Æ¡ng cá»a hÃ� ng, bắt Ä�ầu Ä�i Ä�Ã�³n dÃ�¢u, Ä�Æ°a dÃ�¢u, bắt Ä�ầu lá»� Ä�Æ°a ma, hạ huyá»�t Ä�á»�u phải chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. Trừ trÆ°á»�ng hợp Ä�ặc biá»�t, vÃ� dụ sắp Ä�ến giá»� tÃ� u, xe xuất phÃ�¡t, nếu Ä�ợi giá»� tá»�t cÃ�³ khi nhỡ kế hoạch; hoặc cÃ�³ giá»� tá»�t, ngÃ� y tá»�t, nhÆ°ng thá»�i tiết rất xấu, chÆ°a khá»�i cÃ�´ng Ä�ược... Nếu cứ quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� nhiá»�u khi lại há»�ng viá»�c.

Ä�á»� chá»�n ngÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo, cÃ�³ thá»� xem phần â��Chá»�n ngÃ� y kÃ�©n giá»�â�� Phan Kế BÃ�Ânh. ChÃ�ºng tÃ�´i cÅ©ng giá»�i thiá»�u má»�t phÆ°Æ¡ng phÃ�¡p Ä�Æ¡n giản giÃ�ºp bạn khÃ�´ng biết chữ HÃ�¡n cÅ©ng cÃ�³ thá»� tá»± xem Ä�ược giá»� hoÃ� ng Ä�ạo.

- Trư�c hết xem l�ch �� biết ng� y h� ng chi l� ng� y n� o (từ t�½ �ến hợi).

Má»�t ngÃ� y Ä�Ã�ªm Ã�¢m lá»�ch lÃ� 12 giá»� (2 tiếng Ä�á»�ng há»� lÃ� má»�t giá»�), bắt Ä�ầu lÃ� giá»� tÃ�½ (chÃ�Ânh lÃ� 12 giá»� Ä�Ã�ªm) theo thứ tá»± : TÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi.

Page 91: Phong tuc vn

Má»�i cÃ�¢u lục bÃ�¡t sau Ä�Ã�¢y cÃ�³ 14 chữ: Hai chữ Ä�ầu chá»� 2 ngÃ� y, chhứ 3 chá»� giá»� tÃ�½, chữ thứ 4 chá»� giá»� sá»u, lần lượt theo thứ tá»± từ chữ thứ 3 Ä�ến chữ 14 chá»� từ giá»� tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o...xem trong bảng, thấy chữ nÃ� o cÃ�³ phụ Ã�¢m Ä�ầu lÃ� chữ â��Ä�â�� thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. PhÃ�¢n tÃ�Âch tá»· má»� hÆ¡n thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡c giá»�: Thanh long, Minh Ä�Æ°á»�ng, kim Ä�Æ°á»�ng, thiÃ�ªn lÆ°Æ¡ng, ngá»�c Ä�Æ°á»�ng, hoÃ� ng Ä�ạo.

Bảng tÃ�Ânh giá»� hoÃ� ng Ä�ạo

V� dụ: Xem bảng tr�ªn biết �ược : ng� y dần hoặc ng� y th�¢n th�¬ gi� ho� ng

Ä�ạo Ä�Ã�³ng á»� cÃ�¡c giá»�: TÃ�½, sá»u, thÃ�¬n, tỵ, mÃ�¹i, tuất.Ä�iá»�u 112 : CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo, hắc Ä�ạo

Bảng k�ª ng� y ho� ng �ạo, hắc �ạo theo l�ch can chi từng th�¡ng.

��i chiếu bảng tr�ªn th�¬ biết :

- NgÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo của thÃ�¡ng giÃ�ªng vÃ� thÃ�¡ng 7 Ã�¢m lá»�ch lÃ� những ngÃ� y tÃ�½, sá»u, tá»�, mÃ�¹i.

- NgÃ� y hắc Ä�ạo của thÃ�¡ng giÃ�ªng vÃ� thÃ�¡ng 7 Ã�¢m lá»�ch lÃ� những ngÃ� y ngá»�, mÃ�£o, hợi, dáºu.<PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>81##########################################################</PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>