3 Herfst 2017Jaargang 64Fo

to: J

eann

ette

Hoe

k

xxxx

2 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

inhoud

Magazine van de Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe / Herfst 2017, Jaargang 64, nummer 3colofon

BESTUUR

Cees Krijger, voorzittervoorzitter@vvhv.nlcontact voor: ICT

Leida van den Brink, vice-voorzittervicevoorzitter@vvhv.nlcontact voor: Flora en Fauna, ICT, Redactie Magazine, Bouwgroep

Rolf Oosterbaan, penningmeesterpenningmeester@vvhv.nlcontact voor: Rondleidingen Jachthuis,Dennenscheerders (samen met Henk Berk-hout)

Leo van Klaveren, secretarissecretaris@vvhv.nlcontact voor: PublieksmedewerkersWinkel, Groencursus, HV-lezingenRedactie Magazine

Hans Nieukerkebestuurslid

Henk Berkhout, bestuurslidcontact voor:NatuurgidsenDennenscheerders (samen met Rolf Oosterbaan)

COÖRDINATOREN (in alfabetische volgorde):Dennenscheerders incl. Tuingroep Jachthuis:Guido Fedder, dennenscheerders@vvhv.nl

Faunagroep: Nina de Vries, fauna@vvhv.nlFloragroep: Niko Visser, flora@vvhv.nlICT werkgroep:Edward van Beek a.i., ict@vvhv.nlBouwgroepEd Quax, bouwgroep@vvhv.nl

Natuurgidsen: Dirry Sint Nicolaas, natuurgidsen@vvhv.nl

Publiekmedewerkers: Henk den Besten, publiekmedewerkers@vvhv.nlRondleiders Hubertus: Marry Woudenberg, rondleidingenhubertus@vvhv.nlWinkelmedewerkers: Riet Schmidt, winkelmedewerkers@vvhv.nl

BEHEER KEMPERBERG Willem van Wassenberg, kemperberg@vvhv.nl

GROENCURSUS Henny Rave, Groencursus@vvhv.nl

VRAAG/AANBOD JAARGANGENVERENIGINGSMAGAZINE:R. Reitsma, vraagenaanbod@vvhv.nl

HOGE VELUWE LEZINGEN (IN SAMENWERKING MET HET PARK)Leida van den Brink, Marry Woudenbergen Leo van Klaveren

COMMUNICATIELedenadministratie: Willem van Wassenberg, p/a Apeldoornseweg 8,7351 AA, Hoenderloo, 055 - 750 27 59Email: ledenadministratie@vvhv.nlRekening: NL80 INGB 0000 9519 93Contributie: (IBAN-rek.nr.) NL80INGB0000951993, t.n.v. Vrienden van De Hoge Veluwe ( BIC-code: INGBNL2A)

Minimumcontributie = € 25,00 / jaar. Leden ontvangen viermaal per jaar Het Magazine; digitale nieuwsbrief als dit echt nodig is. Adreswijzigingen drie weken tevoren door-geven. Opzeggingen vóór 15 november.

CROSSMEDIA REDACTIEHannie van der Bel, Leida van den Brink, Maarten van Basten(eindredacteur),Leo van Klaveren redactie@vriendenhogeveluwe.nl.

AAN DEZE UITGAVE (FOTO’S, TEKSTEN, EN ILLUSTRATIES) WERKTEN IN ALFABETI-SCHE VOLGORDE MEEMaarten van Basten, Leida v.d Brink, Hannie v.d. Bel, Peter v.d. Bel, Lisette Burggraaff, Tom Dekker, Gelders Archief, Leo van Klaveren, Jeannette Hoek, Jeroen Kloppenburg, Co Middelweerdt, Marry Woudenberg, Jaap Norg, Henny Rave, Henk Rusel-er, Jacobien Schrier, Marian Schut, Nina de Vries, Yve de Vries, Petra en Arjen Wardenier, Willem van Wassenberg, Wim Weenink, Jan Wessels.

DRUKWERK EN VORMGEVING GVO drukkers & vormgevers B.V., Ede Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit dit tijdschrift is alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van de redactie en met bronvermelding. Voor het gebruik van foto’s of andere illustraties is toestemming van de maker nodig. Aan de samenstel-ling van dit tijdschrift is de grootste zorg besteed. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken, voor plaatsing aan te passen of in te korten.

3

4

8

16

18

22

voorwoordDE SLEUTEL TOT INZICHT

BEVINDT ZICH IN ONSZELF

natuurGROOT AVONDROOD IN DE

LANDSCHAPPENTUIN

Het ParkEEN KIJKJE IN DE KEUKEN

Het ParkOPLEIDING NATUURGIDS

Het ParkEEN EXCURSIE DOOR EEN “ZICHTBAAR VERLEDEN”

VERENIGINGSNIEUWS

Herfst 2017 3

voorwoord

Tekst: Maarten van BastenFoto: ‘The key in the hand’ by Chiharu Shiota (Osaka, 1972)

Draden. Er loopt een rode draad door deze nazomerweek heen. Rag-

fijne draad. Van de kruisspin. Die met lichaamseigen weefsel vannacht

zijn web aan mijn deurpost heeft geplakt. Zijn licht deinende web is als

een tekening in de lucht. Daarna, rode wollen draden. Van de Japanse

kunstenaar Chiharu Shiota. Een grote web-achtige installatie. Een

wirwar van draden als kunstwerk. Met ongeveer 10.000 nietjes aan

de wanden van Het Noord-Brabants Museum gehecht. Een onvatbaar

schouwspel. Tot slot, een wit netwerk van schimmeldraden. Op de

vochtige bosgrond . Bezig met hun natuurlijke afbraak. Tot in de fijnste

spleten van gevallen boomstammen. Met betoverende paddenstoelen

als vruchtlichamen.

Een spinnenweb, een kunstwerk, mycelium. Met draden die de netwerken in ons leven duiden. Een levend web van verbindingen met mensen en materie. Van dromen en van hoop. In een ‘levendig’ proces van identiteit en herinnering. Zoals de nu op mij neerdwarrelende blozende herfst blaadjes mij direct terugvoeren naar de plek waarin ik voor het eerst “Herfst” van Max Richter en ”Autumn Leaves” van Eric Clapton beluisterde. Draden in een ingewikkeld systeem dat ‘de natuur’ heet. Draden in verhalen die op een bepaalde wijze een symbolische stempel op de wereld drukken. Zoals in het verhaal van Penelope, de vrouw van Odysseus in Homerus. De vrouw die iedere dag de draden weer lostrekt van een pas geweefd kleed. Zij breekt het bestaande telkens weer af om er iets nieuws van te maken. Daartegenover staat de draad die Ariadne (in de Griekse mythologie de dochter van koning Minos) de held Theseus aanreikt om hem de weg uit het labyrint te wijzen. Het raakt aan de fundamentele keuzes die wij kunnen

maken in zoektocht naar een immer wijkende horizon van ‘vriendschap, geluk en waarheid.’ De sleutel is in onze eigen hand.

DE SLEUTEL TOT INZICHT BEVINDT ZICH IN ONSZELF (Tao Meng)

4 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

natuur

Groot avondrood in de LANDSCHAPPEN- TUIN

natuurTekst en foto’s : Marian Schut

Sinds 2005 monitoor ik bij de vijver in de Landschappentuin de

libellen, vaak met hulp van anderen. In al die jaren hebben we

daar maar liefst 34 libellensoorten gezien. Wij, leden van de

Faunawerkgroep, kijken dan natuurlijk niet alleen naar de

libellen, maar ook de ‘bijvangst’ wordt genoteerd. Zo zagen we

b.v. al een gladde slang, adders zand- en levendbare hagedissen,

kevers, en vlinders. Bij onze laatste telling op 16 augustus vond

Rob Versteeg, medeteller, de rups van de nachtvlinder groot

avondrood (Deilephila elpenor). Deze rups wordt ook wel

olifantsrups genoemd omdat de voorste segmenten een beetje op

een slurfje lijken. Dit had ik nog nooit zo goed gezien, maar toen

de rups zich omdraaide op het takje was dit goed zichtbaar en

heb ik er een foto van kunnen maken. De rups van het groot

avondrood is niet erg kieskeurig en eet van o.a. walstro, wilgen-

roosje, kattenstaart, reuzenbalsemien, waterdrieblad en fuchsia.

Herfst 2017 5

6 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

De mooie nachtvlinder het groot avond- rood behoort tot de familie van de pijl- staarten. De rupsen van deze familie zijn over het algemeen groot en hebben vaak een opvallende kleur of tekening. Ze hebben een hoornachti-ge stekel op het uiteinde van het achterlijf, dit is de karakteristieke pijl waaraan deze familie haar Nederland-se naam ontleent. De rupsen van het groot avondrood komen ook in een groene vorm voor en kunnen dan na de laatste vervelling ook de bruine kleur krijgen. Je kunt de rupsen zien van juni tot oktober, dan zijn ze goed 8 cm en gaan op zoek naar een plek om te verpoppen. De verpop-ping vindt op de grond plaats in een los spinsel onder bladeren.

De pop overwintert en als alles goed gaat dan komt er in mei/juni een vlinder uit. Met de aparte kleuren olijfgroen en rozerood is dit een van de mooiste vlinders die ik ken. Er is geen verschil tussen het mannetje en het vrouwtje en er is weinig variatie in

kleur en tekening. De vlinders vliegen vanaf de schemering en foerageren al vliegend op kamperfoelie en op andere planten met buisvormige bloemen.

Na veel verse wilgenroosjes was de groene rups hiernaast aan de laatste vervelling toe en kwam er tot mijn verbazing een dag later een bruin exemplaar te voorschijn. Het huidje van de vervelling hangt er nog boven.

Een jaar of acht geleden heb ik een twintigtal vlinders uit eitjes of rupsen uitgekweekt. Dat is een zeer intensieve maar prachtige hobby. Ook het groot avondrood was één van die soorten, helaas heb ik hier nooit een eitje van kunnen vinden, maar wel een rups en die meegenomen. Zo kon ik toch de gehele gedaanteverwisseling volgen. Na het uitge-breid fotograferen van dit proces heb ik altijd de vlinder weer terug gebracht naar de plek waar ik het eitje of de rups gevonden had, zodat het beestje weer in z’n eigen biotoop terug was. Hieronder enkele foto’s van een geslaagde metamorfose.

Natuur

Van de vrijwilliger wordt verwacht dat zij/hij:• Enige kennis heeft van architectuur, geschiedenis

en kunst• Affiniteit heeft met en enthousiast is over het omgaan

met groepen, zowel volwassenen als kinderen• Communicatief vaardig is• Kennis heeft van de Engelse taal, kennis van de

Duitse taal is een pré • Gastvrij bezoekers ontvangt en tegelijkertijd verant-

woordelijk omgaat met bijzonder erfgoed• Minimaal 2 dagdelen per maand beschikbaar is, zowel

door de week als in weekenden en/of vakantieperioden• Bereid is collega’s te vervangen

Herfst 2017 7

Het Park

In januari 2018 wordt gestart met een interne opleiding. Deze is verplicht, bestaat uit 10 studiedagen, en vindt meestal op de zaterdagen plaats in Het Nationale Park De Hoge Veluwe.Heeft u belangstelling voor, of wilt u meer informatie over deze functie? Stuur dan vóór 15 oktober een e-mail met kort cv aan Marry Woudenberg, coördinator van de werkgroep: m.woudenberg@hetnet.nl.

GEZOCHT – RONDLEIDERS

Jachthuis Sint HubertusWilt u bezoekers rondleiden door een van de belangrijkste monumenten van Nederland?

Word dan vrijwilliger in de werkgroep Rondleiders Jachthuis Sint Hubertus. Deze werkgroep,

onderdeel van de Vereniging Vrienden van de Hoge Veluwe, zoekt in samenspraak met

Het Nationale Park De Hoge Veluwe vrijwilligers in de functie van: Rondleider / Assistent.

Het Park

8 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

EEN KIJKJE IN DE KEUKENEen nieuwe themarondleiding in het Jachthuis Sint Hubertus / Winter 2017-2018

Voor het echtpaar Kröller-Müller was het Jachthuis

Sint Hubertus het buitenhuis, waar zij familie en

vrienden uitnodigden om te komen logeren. Zij

gingen jagen, paardrijden en tochtjes met de sjees

maken door de ongerepte natuur van hun landgoed

‘De Hoge Veluwe’.

Voor Anton Kröller diende Sint Hubertus ook een zakelijk doel. Als representatief buitenverblijf voor de firma Müller & Co. konden belangrijke zakenrelaties, politici en kunstenaars in stijl en comfort ontvangen worden. Voor Helene was het Jachthuis een karakteris-tiek monument, als een mijlpaal langs de weg naar een nieuwe toekomst. ‘Het zou moeten zijn de uitdrukking van vredige stilte, omdat ik erin zou willen wonen, omdat ik er menschen in zou willen ontvangen, waarvan ik toch weet, dat ieder zijn eigen beslommeringen heeft en omdat ik er veel in zou willen bergen, wat eenmaal in een ander emotie is geweest. Deze vredige stilte zou ik alleen willen uitdrukken in verhoudingen en lijnen’.

Het Park

Herfst 2017 9

EEN KIJKJE IN DE KEUKENTekst: Marry Woudenberg / Yve de Vries / Leo van KlaverenFoto’s: NP De Hoge Veluwe, Leo van Klaveren

Helene ‘klaargestoomd’.Ofschoon het gezin Müller, waarin Helene opgroeide in Horst, bij Essen, zich een leven in grote welstand kon veroorloven, lag de nadruk in de opvoeding van de kinderen op arbeidzaamheid, plichtsbesef en zelfopoffering. Streng ethische beginselen beheersten ook het onderwijs op de particuliere school voor meisjes die Helene tot 1885 bezocht. De zinspreuk van de school, over het samengaan van het goede, het schone en het ware, maakte op haar een blijvende indruk.

Op haar achttiende runde Helene, nadat ze klaargestoomd was voor het huwelijk op een pensionaat in Brussel, het ouderlijk huishouden. Haar vader schreef hierover aan haar moeder, die zich in Maagdenburg bevond: ‘Overigens kan ik je verzekeren, dat je huishouden zich in voortreffelijke handen bevindt. Helene vervult haar taken met een zekerheid alsof zij de zaak al sinds jaren bestiert. Zij presideert aan de koffietafel, overtuigt zich dat het door haar gekozen menu voor het diner mijn bijval vindt, ondervraagt de kokkin over rekeningen, geeft haar aanwijzingen.

Om het gezin en gasten een luxe en onbezorgd verblijf te bieden stond hun een goedlopend huishouden dag en nacht ten dienste. Op vaste dagen werden de meubels geboend en de tapijten geklopt; op andere momenten moest vaak einde-loos veel koper worden gepoetst, vanaf de traproeden tot de bel bij de voordeur. Tot de zware karweitjes behoorden dweilen van de keuken en de gang en het boenen van het parket. Erg zwaar en tijdrovend was ook het werk in de keuken en op de maandagen de grote was, met wasbord en mangel en het strijken daarna. Maar aan de andere kant vonden de meisjes het maar wat interessant de dinertafel te dekken met damast, zilveren bestek en prachtige kristallen glazen. Ze zagen schilderijen en sculpturen in het Jachthuis en hoorden mevrouw en meneer praten over hun kunstaankopen…

Het Park

10 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

En omdat het vandaag wasdag is, heeft zij nu zelf de leiding in de keuken. Voor de rest is zij geen minuut onledig- bij het ontbijt handwerk, na de tafel stoppen en ’s avonds verstelt zij wasgoed. Ik denk dat zij het van haar moeder heeft’. Als volwassen vrouw viel zij op door een diepe ernst en beginselvastheid, die sterk contrasteerde met het opgewekte temperament van haar echtgenoot. Mensen die met haar in aanraking kwamen ervoeren haar vaak als hooghartig, maar zelf zag zij haar gereserveerde optreden als een teken van discipline en toewijding. Zij had zich, met voorbijgaan aan het alledaagse levensgeluk, in dienst gesteld van een hoger ideaal. Alles zijn tijd, ieder zijn werk, ieder zijn plaats. ‘Alles heeft zijn uur en ieder ding onder den hemel zijn tijd’: Zeven uur, ontbijten; twaalf uur, middageten; zes uur, diner...

Weten waar je aan toe bent is een algemeen menselij-ke behoefte, maar weinig bevolkingsgroepen hebben er zo veel werk van gemaakt als de gegoede burgerij zo’n honderd jaar geleden deed. Het huis werd geregeerd door de klok in de hal. Respect voor tijd, regelmaat en ritme zag men als een teken van welvaart en uitte zich op symbolische wijze in respect voor de grote klok in huis. Ieder deftig huis had zo’n klok. Zo ook op Sint Hubertus.

Vroeg opstaan beschouwde men als gezond en een goede vrouw des huizes gaf hierin zelf het juiste voorbeeld. Het was de manier om respect af te dwingen bij het personeel. Het huis was altijd netjes en proper, of het nu ging om omgangsvormen of de linnen-kast, de maaltijden, kleding of de schoonmaak. Geen onderdeel van het dagelijks leven of het was aan vaste regels onderworpen. Wat er moest gebeuren, wanneer, hoe en door wie: het lag allemaal vast in een goed geregelde huishouding. Helene regeerde haar huishouding met ijzeren hand en haar gewoonte om als eerste op te staan is legenda-risch. Zij liep beheerst en met rechte rug en ging de deur niet uit zonder handschoenen. Zij handelde als ‘ons soort mensen’. Alles wat met huishouding, stal en later garage te maken had, regelde Helene. Het ontbijt was om zeven uur en daarvóór had Helene al

vaak een wandeling gemaakt en de instructies voor het huishouden gegeven. Zij eiste veel van haar personeel, was afstandelijk, maar zorgde er goed voor. Door haar zuivere gevoel om mensen in te schatten, bleef het personeel lang in dienst.

Duits.Veel dames van het huishoudelijke personeel waren Duits. In Nederland was er een dienstbodetekort bij de groeiende middenklasse. Het ging goed in Nederland; voor Nederlandse meisjes was er werk in fabrieken en winkels. Veel meisjes vonden dit leuker dan inwonend dienstbode te zijn in een huishouding. Je had ongeregelde werktijden en je kreeg vaker een lager loon. Zo ontstond het zogenaamde ‘dienstbodenprobleem’. In Duitsland lag het in die tijd heel anders. Na de Eerste Wereldoorlog verlieten veel Duitsers de armoede en de ellende in hun land. Grote aantallen Duitse dienstmeisjes kwamen toen naar ons land.

Het werk en de muts.Half zeven is het vroegste uur dat op werklijsten werd vermeld: dan moest de kachel en het fornuis worden gestookt, natuurlijk door de dienstboden. Om zeven uur moest het ontbijt klaar staan. Intussen was er binnenshuis veel dat dagelijks moest gebeuren.

Het Park

Herfst 2017 11

Om snel paraat te zijn sliep Liesbeth in het dienstbodekamertje bij de linnenkamer, pal boven de vertrekken van Helene. Jacob de Jong (1897), de huisknecht, zat met één van de zoons Kröller in dienst. Zo kwam hij via die zoon als jonge jongen bij Helene in betrekking. Zij heeft hem persoonlijk opgeleid tot huisknecht. In 1954 was hij 35 jaar in dienst. Tot aan zijn pensioen in 1963 is hij in dienst gebleven. Eerst bij de Kröllers en na hun dood bij de Stichting. Hij bleef toen dienstdoen op Sint Hubertus als huismeester, gaf de rondleidingen en was verantwoordelijk voor de verzorging van de gasten. Hij heeft tot enkele jaren voor zijn dood in 1984 op Sint Hubertus gewoond. Nóg staan in de kelder al zijn koper- en zilverpoetsspullen en een kistje vol borsteltjes en doekjes. Jacob is 86 jaar geworden. Hij was niet getrouwd. Vele functies en de bijbehorende namen passeren in de komende themarondleiding de revue. De bloemist-hovenier, de chauffeurs, de jachtopziener, de wildschut, de rentmeester, de stalhouder en een keur van uiterst dienstbare meisjes. Personeel dat mee kwam uit Wassenaar alsmede uit Hoenderloo. Het was goed werken op Sint Hubertus. De bedden afhalen bijvoorbeeld. De meis hing het beddengoed over stoelen of schragen

en schudde de kapokmatrassen op, anders kregen ze kuilen. Ook stof afnemen diende dagelijks te gebeuren, zéker voor het tijdperk van de stofzuiger. De meeste dienstboden droegen een wasbare jurk, bijvoorbeeld van blauw katoen met een streepje of een grijze ruit. Als het maar een ‘frisse’ indruk maakte. Vaak moest het personeel zich na het middaguur verkleden in een donkerder jurk. Met meest omstre-den onderdeel van de kleding was de mits. De muts was niet zomaar een kledingstuk, maar een symbool van ouderwetse degelijkheid, van frisheid en orde. De klassieke Hollandse dienstmeid droeg in de negentiende eeuw een ‘kornet’, een witte muts waaronder het haar grotendeels schuilging.

Leden van de huishouding.Zoals in elk goed lopende huishouding van betere klasse, was de huishouding op Sint Hubertus strak en formeel geregeld. Van de leden van de huishouding spraken alleen Frau Schulze, het hoofd van de huishouding, Jacob de huisknecht en haar kamenierster rechtstreeks met Helene. Het andere personeel hield slechts zwijgend de deuren voor haar open als ze voorbijkwam. Alleen haar kamenierster Fräulein Elisabeth Haas kwam bij Helene in haar privévertrekken. Zij heeft Helene tot haar overlijden verzorgd.

RondleidingenDe themarondleiding ‘Een kijkje in de keuken’ is te reserveren van 1 november 2017 t/m 31 maart 2018, uitgezonderd de donderdagen en enkele weekenden. Voor actuele tijden en dagen: zie de agenda op de site van het Park.Bezocht worden de damesgardero-be, de hal, de slaapkamer van de dienstmeisjes, de linnenkamer, de kinderkamer, de professorenka-mer, de kelder en de keuken

12 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

Natuur

Tekst: Tom DekkerFoto’s en illustraties: Jeroen Kloppenburg

DIERSPOREN OP ‘DE POLLEN’Diersporen hebben voor mij iets mysterieus, een puzzel die moet wor-

den opgelost. Bij elk spoor hoort een verhaal. En naarmate je er meer

over weet, ga je er ook meer zien. In het park De Hoge Veluwe zijn veel

diersporen te vinden. De sporen van zwijnen, edelherten en moeflons

zien de meeste mensen wel. Er zijn daarnaast ook veel andere sporen te

vinden. Je kunt loopsporen vinden, uitwerpselen, veren en ook vraat-

en veegsporen. En soms vind je ook bijzondere dingen. Zo vond ik pas

geleden nog de afgestroopte huid van een ringslang langs het fietspad.

Er is in het park één gebied waar ik heel graag kom om sporen te zoeken, en dat is ‘De Pollen’. In het fijne stuifzand kun je veel details zien, en je mag er struinen. De sporen daar zijn net kunst, en elke keer weer anders. Soms neem ik mijn zonen mee, want je kunt er ook heerlijk rondrennen en spelen. Ik heb een aantal foto’s uitgezocht van sporen op ‘De Pollen’.

Natuur

Herfst 2017 13

De prent (voetspoor) van een das lijkt op een kinder-hand. De voorvoet heeft lange nagels, die de das nodig heeft om mee te kunnen graven. Vaak bestaan de sporen van dieren uit dubbele prenten. De achtervoet komt dan op de plek terecht waarde voorvoet eerst stond. Dat is ook hier het geval bij deze dassenprenten. Het midden-voetskussen van de das heeft de vorm van een nier.

Je kunt op ‘De Pollen’ sporen van kraaiachtigen vinden, deze hebben forse tenen, waarbij de voorste drie tenen asymmetrie laten zien. De middelste teen is bij kraaiach-tigen gebogen naar binnen toe. De grootste kraaiachtige in Nederland, de raaf, laat zijn sporen op deze foto achter in het zand. Soms dansen ze over de zandduinen heen in zijwaartse sprongetjes. Ze laten zich ook vaak goed horen met hun typische roe-roe.

De rugstreeppad leeft in zandige gebieden. Ze jagen in de nacht op ‘De Pollen’ op insecten. De padden maken hele kunstige sporen, als een schilder die door het zand veegt. Aan de voorvoet heeft de pad vier vingers en aan de achtervoet vijf tenen. De afdruk van de achtervoet kun je vaak herkennen als vijf puntjes op een rij. Als de pad loopt sleept de achtervoet over de afdruk van de voorvoet heen, en dan krijg je de afdrukken zoals op de foto te zien zijn.

Een zeldzaam spoor op het zand is dat van de houtsnip. De houtsnip heeft vrij lange, hele smalle tenen en is daaraan goed te herkennen. Kun je zien dat de voorste teennagel van de poot iets naar binnen staat? Dat is een typisch kenmerk voor de tenen van een houtsnip.

14 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

Natuur

Op het zand rennen de hazen en als ze even stilstaan, kun je in de afdrukken van hun achtervoeten ook de hielafdruk zien. De achtervoeten van hazen zijn een stuk groter dan de voorvoeten. Bij hazen en konijnen zie je vaak alleen de teen- en de nagelafdrukken in de afdruk, omdat de voetzool verder heel erg behaard en zacht is. Hazen en konijnen rennen meestal in een galop en daarom zie je de afdrukken in het zand los in groepen van vier.

Ook in de winter is het mooi om op het zand te zijn, het is dan heel rustig en in de bevroren grond drukken de sporen scherp af. Een zangvogel heeft hier gezocht naar insecten. Zangvogels zijn op basis van sporen niet makkelijk op naam te brengen.

Zo’n tien jaar geleden rondde ik de natuurgidsopleiding van het IVN in Apeldoorn af. Tijdens die opleiding ben

ik gefascineerd geraakt door diersporen. De sporen hebben me daarna niet meer losgelaten, ik ben er inmiddels dagelijks mee bezig. Samen met Jeroen Kloppenburg van Weylin Tracking ga ik veel op pad en geef ik cursussen en workshops.

Wil je meer weten over diersporen op De Hoge Veluwe, neem gerust contact op met mij via mail tom@weylintracking.nl, of ga een keer mee met een excursie van het park. Er is ook een facebookpagina over diersporen, waar je vragen kunt stellen en meer te weten kunt komen over sporen. De pagina is te vinden via www.facebook.com/groups/diersporen .

Het zand op De Pollen laat ook sporen zien van kevers, spinnen, rupsen en andere ongewervelde dieren. Deze meikever liet zich mooi met sporen fotograferen terwijl hij op de zandduin ging kruipen. Met een beetje oefening kun je ook sporen van andere insecten herkennen.

Herfst 2017 15

Het Park

BASIS-GROENCURSUS 2017-2018

De Vrienden van de Hoge Veluwe stellen u opnieuw in de gelegenheid

tot het volgen van de Basis Groencursus, die in het seizoen 2017-2018

voor de 8e keer wordt georganiseerd. Een unieke gelegenheid om Het

Park (nog) beter te leren kennen. De cursus bestaat uit 7 bijeenkom-

sten, waarin een breed scala aan onderwerpen de revue zal passeren.

De diverse onderdelen zullen worden gegeven door docenten met

gedegen kennis op de diverse gebieden. De ochtend bestaat uit een

theoretisch gedeelte, gevolgd door een middagexcursie.

De cursussen worden gehouden in het verenigingsgebouw “de Kemperberg”. Deze locatie is gelegen in Het Park de Hoge Veluwe Om de locatie te bereiken dient u in het bezit te zijn van een toegangsbewijs van Het Park. Het cursusgeld bedraagt € 80.- inclusief een uitgebreide en goed verzorgde syllabus. Komt u met z’n tweeën en maakt u gebruik van 1 syllabus, dan zijn de kosten € 100,- per 2 personen. U kunt u inschrijven vanaf 1 augustus 2017 via emailadres: groencursus@vvhv.nl. Mocht u nog nadere informatie wensen dan kan dit eveneens via bovenstaand emailadres.

De basiscursus behandelt de hierna volgende thema’s. De ochtend bestaat uit een theoretisch gedeelte, gevolgd door een middagexcursie. De diverse onderwerpen worden behandeld door: Atze Oskamp, Marry Woudenberg, Henny Rave, Jaap Norg en Willem van Wassenberg.

voor Vrienden van de Hoge Veluwe

20/10/17 Herfstverschijnselen; De Paddenstoelen zijn nu in grote getale aanwezig maar hebben toch iets mysteri-eus. Herfst wordt vaak gezien als een tijd van verval en afsterven. Maar klopt dit beeld wel ?

24/11/17 Geschiedenis en Jachthuis St. Hubertus; beelden in het Park De oprichters van het Landgoed Hoge Veluwe hebben ons veel rijkdommen nagelaten. De geschiedenis van deze familie, het Jachthuis St. Hubertus en de kunstcollectie zullen worden belicht. De soms rijke geschiedenis van de beelden in Het Park wordt tijdens een fietstoer s ’middags verteld en bezichtigd

15/12/17 Basisflora/reptielen/amfibieën Er wordt aandacht besteed aan de leefwijze en biotoop van de reptielen en amfibieën die in ons Park voorkomen.

19/01/18 Grote fauna Grote zoogdieren zoals het edelhert, het zwijn, de moeflon , het ree , de das en de vos, waarvan we altijd weer verrukt zijn als we ze tegenkomen ( spotten) in Het Park. Van een aantal van deze zoogdie-ren wordt de leefgewoonte en biotoop uitgebreid belicht. Aandacht wordt besteed aan de bronst van het Edelhert.

16/02/18 Vorming van het landschap en Bos en Landschapsbeheer Het ontstaan van de landschappen op de Veluwe zoals we deze nu kunnen aanschouwen, kent een lange geschiede-nis. Het Park bestaat als het ware uit een museum aan landschappen.

16/03/18 Bomen en plantenLoof- en naaldbomen, inheemse soorten en exoten, hun groei, voortplanting en specifieke kenmerken komen aan bod.

20/04/18 Insecten algemeenDe 1 miljoen bekende insecten zullen niet allemaal aan bod komen, maar hoe klein of groot ook, ze hebben allemaal veel dingen met elkaar gemeen, zoals bouw, diverse stadia (metamorfose) die een insect door moet maken, voordat hij volwassen is en kan vliegen en zich weer kan voortplanten.

16 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

Het Park

en energie, levensgemeenschappen, energiestroom en voedselkringloop.

Het beschikbare lesmateriaal bestaat uit: presentaties en documenten. De presentatie vormt de inleiding tot een module. Voor het lesmateriaal krijgt de aspirant-gids toegang tot de ‘Digitale bibliotheek’ van de Werkgroep Natuurgidsen.

OPLEIDING NATUURGIDSDe opleiding tot Natuurgids gaat in januari 2018 weer van start. Een goede gelegenheid om wat

meer over de opzet en inhoud van de opleiding te vertellen. In Het Park zijn de natuurgidsen van

de Vereniging Vrienden van de Hoge Veluwe het gehele jaar door actief om bezoekers rond te

leiden. Niet zo verwonderlijk want Het Park biedt bezoekers een unieke combinatie van natuur,

cultuur en architectuur. Als natuurgids moet je dus over veel kennis beschikken om over al deze

aspecten, op een onderhoudende wijze, te kunnen vertellen. De Werkgroep Natuurgidsen van de

Vereniging Vrienden van de Hoge Veluwe verzorgt een hierop afgestemde natuurgidsenopleiding.

We leiden onze natuurgidsen kwalitatief op. Die kwaliteit is nodig omdat de natuurgidsen veel-

vuldig contact met bezoekers hebben en ze als gastheer c.q. gastvrouw het visitekaartje van

Het Park zijn. Hun deskundigheid, vriendelijkheid en goede sociale vaardigheden zijn in hoge

mate van invloed op de beleving van een bezoeker.

Kijken naar de natuurVoor natuurgidsen is het belangrijk de natuur allereerst te kunnen bekijken vanuit de organismen die in samenhang de natuur vormen. Hoe zij leven en overleven. In de opleiding tot natuurgids staat die wijze van kijken naar de natuur centraal, ook bij de coaching tijdens de veld-excursies. In de module ‘Levensprocessen’ gaan we uitgebreid in op de samenhang tussen evolutie, materie

Herfst 2017 17

Het Park

Vaste opleidingsdagDe vaste opleidingsdag is de woensdag. De theorie wordt behandeld op de laatste woensdag van de maand. De overige woensdagen zijn praktijkdagen die worden besteed aan veldstudie en aan het oefenen als natuur-gids in de praktijk. De praktijkdagen volg je in teamver-band met andere aspirant-gidsen onder leiding van een coach. De aspirant-gids ontwikkelt op de praktijkdagen ook inzicht in de structuur van Het Park. Hij krijgt steeds meer inzicht in het verloop van de paden en wegen en heeft daarbij oog voor de grote verscheiden-heid aan landschappen en biotopen en waar die te vinden zijn. Hij ontwikkelt daarbij kennis over moge-lijke routes die als gids kunnen worden gebruikt.

De opleiding duurt 15 maanden. Het is belangrijk dat geïnteresseerden over voldoende vrije tijd beschikken om de opleiding succesvol te kunnen volgen. Voorken-nis is niet noodzakelijk, wel een sterke betrokkenheid bij het Park en liefde voor de natuur

Modulaire opzetDe opleiding is onderverdeeld in een aantal modules. Elke module behandelt een specifiek onderwerp. Per module is het leerdoel aangegeven dat specifiek richting geeft aan de te bestuderen onderwerpen en het gewenste kennisniveau. De studiewijzer geeft, per module, aan welke documen-ten de lesstof behandelen. Elke module wordt in één maand afgerond. Modules worden afge sloten met een schriftelijke of mondelinge toets of een veldoefening, afhankelijk van het onderwerp. De toetsen zijn gericht op

kennis en inzicht. De daarbij behorende gidsvaardigheden worden getraind en beoordeeld op de praktijkdagen.

DE MODULES1. Anton en Helene Kröller-Müller2. Levensprocessen: samenhang in de natuur,

evolutie, materie en energie, levensgemeen - schappen en kringlopen

3. Flora 1: bomen en struiken4. Flora 2: kruidachtige bloemplanten, dwerg-

struiken en sporenplanten5. Schimmels en korstmossen6. Fauna 1: edelhert, ree, wildzwijn, damhert,

moeflon, das en vos7. Fauna 2: vogels8. Fauna 3: kleine zoogdieren, amfibieën en

reptielen9. Fauna 4: insecten en spinnen10. Geo(morfo)logie en landschappen11. Rijksmonumenten12. Beeldende kunst13. Klimaatverandering14. Opzetten en uitvoeren van excursies15. Toponymie16. Schoolgidsentraining17. Basic Live18. Proeve Van Bekwaamheid (PVB).

In de opleiding wordt ook aandacht besteed in het omgaan met scholieren.

Proeve van BekwaamheidDe opleiding wordt afgesloten met een eindexamen, de Proeve van Bekwaamheid (PVB). Bij de PVB gaat het erom dat de aspirant-gids laat zien dat hij voldoende kennis en vaardigheden heeft om op een onderhoudende wijze met verschillende groepen op excursie te gaan. Elke aspirant-gids ontwikkelt zijn eigen excursie (route en onderwerpen) met een tijdsduur van minimaal 2 en maximaal 2,5 uur. Als je slaagt ontvang je een certificaat en je badge en mag je je natuurgids noemen.

Ben je geïnteresseerd?De opleiding start in januari 2018 en eindigt in juni 2019. Een unieke gelegenheid voor diegenen die hun liefde voor de natuur willen delen met bezoekers van Het Park. Heb je interesse neem dan contact op met Dirry Sint Nicolaas, (coördinator van de Werkgroep Natuurgidsen) bereikbaar op 06-57 34 63 21 en dirry.sintnicolaas@planet.nl of met Peter van der Bel opleidingscoördinator bereikbaar op 06-51 00 44 50 en p.h.vanderbel@planet.nl Je ontvangt dan een uitnodiging voor de informatie-bijeenkomst op zaterdag 16 december a.s.

18 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

Het Park

Een EXCURSIE door een “ZICHTBAAR VERLEDEN”

Een jaar geleden heeft zich uit de groep Natuurgidsen een werkgroep geformeerd op verzoek

van het Nationale Park de Hoge Veluwe. Omdat het om een bijzondere excursie gaat en

omdat die wordt begeleid door een Natuurgids van de vereniging van Vrienden kunnen nu

gebieden worden bezocht die anders voor het publiek gesloten zijn.

Wat is “Fliegerhorst” en om welk gebied gaat het?“Fliegerhorst Deelen”, om precies te zijn, is het vliegveld dat in de Tweede Wereldoorlog centraal in Nederland lag en waarvan uit vele vernietigende oorlogsvluchten zijn uitgevoerd. Het zou één van de grootste militaire vliegvelden worden gedurende WO2 met een oppervlakte van 25 km2.Het verhaal gaat, dat in 1937 het gebied van en rondom vliegveld Deelen al door vier Duitse jongens is verkend en toen de eerste plannen zijn gemaakt voor de aanleg van wat later “Fliegerhorst Deelen” zou gaan heten. Deelen heeft een goede strategische ligging, een uitstekende ondergrond om op te bouwen en ligt in een natuurgebied met mogelijkheden voor de zo typische “Heimatschutz Architectur”. In die tijd is al het idee ontstaan om de start- en landingsbanen in een A-vorm neer te leggen om alle windrich-tingen te ondervangen. De eerste schets van het vliegveld is op de achterkant van een bierviltje getekend. Kort na de capitulatie is begonnen met de bouw van het vliegveld.

Tekst: Co MiddelweerdtFoto’s: Gelders Archief, Koninklijke Luchtmacht

Herfst 2017 19

Een EXCURSIE door een “ZICHTBAAR VERLEDEN”

In “Heimatschutzstil”Het Fliegerhorst gebied in Het Park betrof ongeveer 2000 ha. Niet alleen het gebied voor het vliegveld, dat zwaar beveiligd was, maar ook het sperr gebied daarom heen waarop ondermeer zwaar luchtafweergeschut stond, werd geconfisceerd. Buiten het vliegveld stonden veel gebouwen waarin toeleveringsactiviteiten voor het vliegveld plaatsvonden, zoals hangars, werkplaatsen, opslag voor brandstof en munitie, administratie en onderkomens voor manschappen. Alles opgenomen in een landelijke “Heimatschutz stil” en “vijand” misleidend. De “Heimatschutzstil”, een architectuurstroming uit die oorlogstijd moest de suggestie wekken dat de bebouwing paste in de omgeving en een landelijk uitstraling had. Niets is minder waar, er werd veel camouflage materiaal gebruikt en gebouwen hadden muren van 50 centimeter dik beton en stalen luiken met beschilderde landelijke motieven. In totaal stonden er 900 gebouwen op en rond Fliegerhorst Deelen die allemaal een functie hadden m.b.t. Fliegerhorst Deelen. Na de oorlog zijn er veel gebouwen gesloopt. In de omgeving van vliegveld Deelen staan nog 200 Rijksmonumeneten, echter niet meer in het Nationale Park de Hoge Veluwe.

Zichtbaar verledenDe infrastructuur van Fliegerhorst Deelen is op de kaart van de HeideMaatschappij uit 1945 goed te zien. Het vliegveld met zijn duidelijke A vorm en daarom heen in het rood de rolbanen met opstelplaatsen, hangars, werkplaatsen, manschapverblijven, opslag voor munitie etc. allemaal goed gecamoufleerd in de bossen, onder netten of als boerderij gecamoufleerd.

Uiteraard wordt het gebied van het Zinkgat doorkruist. Dat gebied ligt dicht tegen het vliegveld aan en mede daardoor zijn er nog bezienswaardigheden. De begeleidende gidsen hebben tijdens de excursie fotomateriaal bij zich, dat de wandelaars een beeld geeft over hoe het gebied er in de jaren ‘40 uitzag. En waar je eerst dacht: “wat doen die stenen hier in het bos?”, snap je nu dat daar gebouwen hebben gestaan en paden eerder wegen waren.Ook het Bommenlijntje , zie de vorige uitgave van dit blad, is terug te vinden in dit gebied. Het duidelijk spoortracé loopt door het excursie gebied en is dankzij de houtkap langs de Eikenhoutbergen tot het eind te volgen.

Hier zijn in het veld nog contouren van het emplacement te zien.Van hieruit werd transport verdeeld en opgeslagen in verspreid liggende gebouwen en ondergrondse opslagplaatsen. Lopende langs het hek herkennen we sporen van gebouwen en “vreemde” open plekken in het bos. Er groeit weinig of de begroeiing is anders en je ziet puin. Resten van bebouwing.

Op een aantal van deze plekken langs de rolbaan waren verblijven voor piloten die paraat waren om op te stijgen. De zoge-naamde “Drei Minuten Sitzbereitschaft” gaf piloten de kans om binnen drie minuten in het vliegtuig te zitten en op te stijgen om de aanval op de geallieerden te openen.

Op luchtfoto’s die door de Royal Air Force gedurende de oorlog zijn gemaakt is veel van het gebied terug te zien m.b.t. de bebouwing en infrastructuur maar zeker ook de resultaten van de vele bombarde-menten die door de geallieerden zijn uitgevoerd. Mede door deze bombardementen en de meest heftige in aanloop tot de operatie Market Garden, hebben de Duitsers Flieger-horst Deelen in september 1944 opgegeven. Het heeft tot en met 1949 geduurd voordat het gebied Fliegerhorst weer toegankelijk was voor Park-bezoekers. Er moest veel opgeruimd worden, maar er zijn nog steeds relicten waarlangs de excursie voert. Bomkraters, bunkers, grondankers, routes, ondergrondse opslagplaatsen, de contouren van het Luftminenlager (het latere Dummydorp) zijn nog duidelijk in het landschap herkenbaar.

Deze excursie is terug te vinden op de Agenda van Het Park de Hoge Veluwe en wordt twee- wekelijks gelopen onder leiding van een Natuurgids. Inschrijven is verplicht. Gedurende de excursie van twee en een half uur kan niet het hele Flieger-horst Deelen gebied bezocht worden, dat is te omvangrijk. In de excursie, die altijd start en eindigt bij de paardenopstelling aan de Wildbaanweg, zijn een aantal duidelijke relicten terug te vinden van wat ooit Flieger-horst Deelen was.

Het Park

20 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

fauna

EITJES TELLEN van het Gentiaanblauwtje

Tekst: Petra en Arjen WardenierFoto’s: Marian Schut, Jan Wessels

Het is prachtig weer. Na een paar weken Hollands weer met veel regen

en lage temperaturen, belooft het nu toch echt zomer te worden. Wij

zijn twee jaar geleden verhuisd vanuit West-Nederland naar Gelder-

land en we hebben het actief lidmaatschap van het IVN

ingeruild voor de Faunawerkgroep van de Vrienden van de

Hoge Veluwe. Nadat we er twee maal op uit getrokken zijn

om nachtzwaluwen te tellen en aan inventarisaties voor de

houtoogst hebben meegewerkt, hebben we nog geen gele-

genheid gehad om ons in te zetten voor veldwerk. Vandaag

is de uitgelezen kans om daar verandering in te brengen.

Herfst 2017 21

fauna

EITJES TELLEN van het Gentiaanblauwtje

Het is nog stil in Het Park als we om 10 uur op de fiets naar het Deelense Veld rijden. We parkeren de fiets voor de Deelense Was en lopen naar het ven over de plankie-ren. Er heerst een serene rust. Wat kwetterende vogels en laag over het water scherende libellen heten ons welkom. Voor het eerst trekken we de hesjes aan en melden we ons aan via de mobiele telefoon. Wij gaan in het Deelense Veld eitjes tellen van het gentiaanblauwtje.

De eerste de beste leek zou zijn wenkbrauwen toch wel even optrekken. Eitjes tellen van het gentiaanblauwtje klinkt nou niet direct opwindend. Maar als je loopt door het, voor mij, dijbeen hoge gras vol met allerlei bloemen en grassen afgewisseld met dopheide, dan voelt dat toch echt als een voorrecht. Boven ons cirkelt een bruine kiekendief, die vervolgens een lange tijd vanaf aan paaltje de boel in de gaten blijft houden.

Eitjes spottenHet eerste eitje is nog niet zo maar gevonden. Eerst zoeken we naar de mooie blauwe klokjesgentiaan. Als de vlinders hun eitjes op de knoppen afzetten, zijn de klokjes vrijwel niet te zien. Maar nu staan de bloemen prachtig open en is de specifieke blauwe kleur duidelijk te zien. Het klokje groeit op vochtige plekken, waar de omliggende grassen niet te hoog staan. Op plekken waar

men geplagd heeft, maar ook langs wildwissels vind je aardige aantallen. Als we eindelijk de eerste eitjes spotten gaat het hard. We weten nu waar we op moeten letten en voor we het weten hebben we de eerste 100 eitjes geteld. Het wordt een ware verslaving. Geen klokje dat we op ons pad tegenkomen, ontkomt aan een degelijke inspec-tie en er zijn planten bij waarop we meer dan dertig eitjes tellen. Dat kan duiden op legnood, wat vooral gebeurt in natte tijden, maar het kan ook goed dat er meerdere vlinders eitjes hebben afgezet op dezelfde plant.

Het luistert namelijk nogal nauw. De rupsen willen eerst graag genieten van een hapje van de zachte delen van het klokje. Als ze uit het eitje kruipen, maken ze een gaatje in de bloemen en doen zich tegoed aan het vruchtbeginsel. Na een dag of tien laten ze zich vallen en hopen dat ze worden meegenomen door een ijverige bos- of moerassteekmier, die in de veronderstelling is dat hij een mierenlarve meeneemt naar het nest. Als

een ware koekoek profiteert de rups vervolgens een hele winter van de goede zorgen van de mieren. Als hij of zij zich ontpopt tot een gentiaanblauwtje, moet hij/zij maken dat hij uit het mierennest komt om vervol-gens op een hoge plek in het gras de vleugels op te pom-pen. Na de paring en bevruchting zal het vrouwtje in juli op zoek moeten naar klokjesgentiaan met sappige knoppen, die redelijk dichtbij een mierennest groeien.

Het resultaatDaar sta je allemaal niet bij stil, als je je door het hoge gras heen worstelt op zoek naar een plek waar de klokjes groeien. Maar als je dan eenmaal een route hebt gevon-den, bijvoorbeeld langs een wildwissel, dan blijf je tellen! Uiteindelijk hebben we een mooi aantal van 625 eitjes geteld. Te bedenken dat één enkele vlinder zo’n 75 eitjes kan afzetten, kun je concluderen dat we de afzet van een kleine 9 vrouwtjes hebben kunnen vinden. Wat ons betreft helemaal niet slecht voor een eerste keer veldwerk!

22 Vereniging van Vrienden van De Hoge Veluwe

BEHEER KEMPERBERG

verenigingsnieuws

Beste Vrienden, Bij velen bekend, maar wellicht niet bij alle leden: Onze

vereniging heeft de beschikking over een mooi verenigingsgebouwtje, de

Kemperberg. Ondergetekende beheert dit gebouwtje voor de Vereniging

en voor Het Park. Dat beheer omvat: Coördinatie gebruik, inkoop

voorraden, schoonmaak / onderhoud in / rond het gebouw. Misschien

goed om hier iets over te vertellen.

verenigingsnieuws

De vereniging kent actieve werkgroepen zoals de dennenscheerders, floragroep, natuurgidsen, fauna-groep, rondleiders jachtslot St.Hubertus, publieksme-dewerkers en medewerkers parkwinkel. Een aantal van deze groepen maakt regelmatig, anderen inciden-teel, gebruik van de Kemperberg voor bijeenkomsten, periodiek overleg, voorbereidingen excursies etc. Er worden bestuursvergaderingen gehouden. Ook wordt jaarlijks de groencursus van Jaap Norg en Henny Rave georganiseerd en een maandelijkse instuif voor leden gehouden. Dit vereist organisatie. Om een en ander met elkaar af te stemmen wordt een rooster bijgehouden waarop door de vaste gebruikers jaarlijks wordt ingetekend. Met incidentele aanvragen wordt per geval naar mogelijkheden gezocht. Hierbij hangt het soms af van onderlinge inschikkelijkheid, maar het lukt bijna altijd om er samen uit te komen.

Tussen april en juli verrichten de mensen van het NIOO uit Wageningen het jaarlijks nestkastonderzoek in Het Park. Dan zien we mensen met een laddertje onder de arm rondfietsen in het park. Zij werken vanuit de Kemperberg en gebruiken dan volgens afspraak de keukenruimte. De overige ruimten blijven beschikbaar

ten behoeve van de vereniging. De keuken en toilet-ruimte zijn wel bereikbaar, maar in deze periode wordt de zijdeur van de vergaderruimte door de vereniging als toegang gebruikt. Om dit goed te laten verlopen is flexibiliteit en improvisatie nodig. Het is uiteraard geven en nemen maar het lukt al weer een aantal jaar om dat zo te doen. Schoonmaak wordt verzorgd door Tony van Wassenberg. Daar staat 2 x per maand voor, niet zo heel veel. Daarom is het belangrijk dat de groepen, na gebruik, alles weer zo netjes mogelijk achterlaten. Is de afwas gedaan, bezem er door, logboek ingevuld, licht uit, kachel uit? Logische zaken, maar het wordt wel eens vergeten. Met technische zaken is Ed Quax belast. Joke en Hans Schweig zorgen voor schone vaat- en handdoeken en de ICT mensen houden de laptop en beamer bij. Het zijn werkzaamheden, voor en door vrijwilligers van onze vereniging. Over het algemeen gaat het best goed en daar zijn de inspan-ningen ook op gericht. Mocht u toch iets signaleren of ergens een vraag over hebben, dan u kunt het rechtstreeks melden bij mij. In de keuken hangt een notitieblokje waarop u bij constatering iets kwijt kunt. Aanvragen en afstemming van het gebruik van de Kemperberg loopt via mij.

Willem van Wassenberg,Beheer Kemperberg

kemperberg@vvhv.nl055-7502759

Herfst 2017 23

Tekst: Willem van Wassenberg

Leuk om te vermelden is nog dat de Kemperberg, naast de Vereniging en NIOO ook onderdak biedt aan diverse zangvogels als winterkoning, grauwe vliegenvanger, roodborst en boeren-zwaluw, maar die huisvesting regelen deze vogels helemaal zelf.

DE HOGE VELUWEVrienden van

VERENIGING VAN

‘Ik word ik in het aangezicht van de ander’. (Emmanuel Levinas)