parti okulupartiokulu.chp.org.tr/dosyalar/mevzuat/partiokulutoplantilari.pdf · gelmiş, misaki...

Parti Okulu

Birinci Kitap

“Eğitimdir ki, bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı, yüksek bir topluluk halinde yaşatır; ya da esaret ve sefalete terk eder.”

Genel Başkanımız Sayın Kemal Kılıçdaroğlu Parti Okulu Açılışı

9 Eylül 2011

* Bu kitapta yer alan görüşler konuşmacılara ait olup, CHP’nin görüşlerini yansıtmayabilir.

Parti Okulu Toplantıları

** Kitapta yer alan metinler, toplantılardaki konuşmaların ses kayıtlarından hazırlanmıştır. Metinlerin redaksiyonu yayına hazırlanmadan önce konuşmacılar

tarafından yapılmıştır.

Sayın Turan’aSayın Kuruç’aSayın Sezer’e

Sayın Gökdemir’e

Teşekkürler...

3

GENEL BAŞKAN YARDIMCISI PERİHAN SARI’NIN AÇIŞ KONUŞMASI

Saygıdeğer hocalarım,Değerli arkadaşlarım,Cumhuriyet Halk Partisi’nin değerli üyeleri, Değerli basın emekçileri,

Cumhuriyetimizin 88. Kuruluş yıldönümünü kutlamaya hazırlanırken düzenlediğimiz, “Kuruluşundan Yarınlara Cumhuriyet” konulu panele hoş geldiniz.

Katılımınız nedeniyle teşekkür ediyor; hepinizi saygıyla selamlıyorum.

Önümüzdeki dönemde sürekli olmasını istediğimiz bir uygulamanın ilkini bugün gerçekleştiriyoruz.

Bundan böyle, kutlamalar ve anma günlerini ya da gündemin gerektirdiği konuları uzmanlarla, bilim insanlarıyla, alanlarında yetkin katılımcılarla birlikte konuşacağız, değerlendireceğiz, yorumlarını ve katkılarını alacağız.

Konuşmaların bant çözümlerini daha sonra yayınlamak ve örgütümüze ulaştırmak da istiyoruz. Bu toplantı, Halk TV’de de yayınlanacak ve daha geniş bir dinleyici kitlesine ulaşmış olacak.

Değerli konuklar,

Yarın Cumhuriyet Bayramı. “Sonsuzluğa dek süreceğine” inandığımız Cumhuriyetimizin, 88. Kuruluş yıldönümü.

Emperyalist işgale karşı, onurlu bir direniş sonucu kurulan Cumhuriyet; küllerinden yeniden doğan bir toplumun “ulus” olma çabasının, bu tasarıma dayalı bir varlık yaratma istencinin ürünüdür.

Çağının en ileri halk hareketlerinden birinin sonunda kurulan Türkiye Cumhuriyeti, akıl ve bilimin öncülüğünde ileri bir uygarlık hedefi ne yöneldi. Sanayii olmayan, yüzde 80’i köylü olan bir toplum, aşama aşama gerçekleştirilen devrimlerle dönüştürüldü.

Eski kurumlar yerine, yeni bir dünyanın kurumları oluşturuldu.

Kuruluşundan Yarınlara Cumhuriyet

4

Cumhuriyet’in 10. Yılı, yeni değerleri benimsemiş coşkulu bir halk katılımıyla kutlandı.

Dünyanın ikinci bir paylaşım savaşı yaşadığı günler, Cumhuriyet’in kuruluş adımlarını yavaşlattı.

Tarihsel süreçte yaşanan bu duraksamalar ve koşulların gerektirdiği tercihler, Cumhuriyet’in hedefl ediği toplumu ve kendini koruyacak ve kollayacak yurttaş bilincini zayıfl atırken, içten içe beslenen karşıt eğilimleri de güçlendirdi.

Günümüze dek Cumhuriyet, demokrasiye kapalı olduğu, bireyi dışladığı, bir vesayet ve elitler rejimi olduğu gibi sayısız nedenlerle eleştirildi. Cumhuriyet’in ümmetten ulus yaratma ilkesi, tümden inkar edildi. Neredeyse halka karşı yapılmış bir karşı devrim gibi nitelendirildi. Cumhuriyet’ten yana olmak; değişime direnmek ve statükoculuk olarak görüldü/gösterildi. Cumhuriyet’in ilkeleri ve temel değerleri, yeni dünya düzeninin yaygınlaştırdığı söylemlerle çarpıtıldı, değersizleştirilmek istendi.

Şimdi, Cumhuriyet değerlerini yadsıyan/gerçekte varlıklarını Cumhuriyet’e ve değerlerine borçlu olanlar, gerçek bir statüko yaratma peşindeler.

Cumhuriyet değerlerini benimseyen bizler, günümüzde yaşananların tarihin bu dönemine özgü bir durum olduğunun farkındayız. Zamanın aynası, değişimin olumsuz anını yansıtıyor.

Oysa önemli olan, geçmiş, bugün ve yarın arasındaki ilişki ve etkileşimdir. İlk genel başkanımız Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere, Cumhuriyet’i kuran tüm Anadolu halkına şükran ve minnet borçluyuz. Bu gerçek, kuruluştaki Cumhuriyet’in başkalaşmadan gelişeceğinin, güçleneceğinin, gelecekte demokratik ve özgürlükçü bir boyuta taşınacağının kanıtlarını ve güvencesini oluşturuyor.

Bugün, dört değerli konuşmacımız, Cumhuriyet’i geçmişten yarınlara taşıyacak.

Onların değerli yorumları, bizlerin de ufkunu açacak, sorumluluk duygumuzu artıracak.

Cumhuriyetimizin kuruluşunun, onuncu yılındaki coşkusunu, yüzüncü yılında, yüzlerce yıl sonrasında yaşamak umuduyla, hepinize saygılar sunuyorum.


5

KONUŞMACI: PROF. DR. ŞERAFETTİN TURAN

Teşekkür ederim sayın izleyiciler. Moderatör olduğumu şimdi öğrendim. Onun ne anlama geldiğini de pek bilmiyorum doğrusu.

Cumhuriyet Bayramı resmen saat 13.00’de başladığına göre ben Cumhuriyet Bayramınızı kutlamakla işe başlıyorum. Bunu yaratanları saygıyla anıyoruz. 4 kişi karşınızda. Olabildiğince sizi yormamak için şöyle bir program yaptık. İki saat süreyle 4 arkadaş yarımşar saat kendi alanlarında açıklamalarda bulunacaklar. İki saat dolduktan sonra sizin eleştirilerinizi ve sorularınıza geçeceğiz. Sorularınızın niteliği, içeriği, kapsamı ölçüsünde tartışmalar, konuşmalar devam edecek. Yani biz iki saat süreyle konuşacağız.

Ben bir tarihçi olarak şöyle bir başlık seçtim. “Atatürk devrimlerinin aydınlığında geleceğe yürümek.” Bu bir süreç. Yani ben olayları kendi alanlarında bir tarihi süreç içerisinde tarih bilgisi ve bilinci bakımından irdelemeye çalışacağım. Bilsay Kuruç arkadaşımızı tanıyorsunuz. Türk Ekonomisi, Cumhuriyet dönemi ekonomisi konusunda en yetkin arkadaşımız. O, cumhuriyetin gözardı edilen 1930’lardaki durumunu ayrıntılarla çok güzel bir şekilde size sunacak kuşkusuz. Duygu Sezer arkadaşımız biliyorsunuz dış ilişkiler konusunda Türkiye’de en önde gelen bir arkadaşımız. O da özellikle bu küreselleşme denen ve her şeyin alıp satıldığı, insan pazarlarının kurulduğu bu dönemde Türkiye’nin durumu nedir? Bunun hakkında bizleri aydınlatacak. Genç arkadaşımız o da bir genç. Beni zaten yaşlı diye seçtiniz buraya. Genç arkadaşımız da cumhuriyet, demokrasi konusunda yapılan eleştiriler doğrultusunda bir değerlendirme yapacak.

Öncelikle bir iki şeyi vurgulamak istiyorum. Biz boyuna tarihten bahseden ama tarihin ne olduğunu anlama zahmetine katılmayan bir toplumuz. Biraz bireyler topluluğuyuz. Hele hele futbol maçları, güreş müsabakaları olduğu zaman eğer güreşçilerimiz, kulüplerimiz başarılı görülürlerse tarih yazmış olurlar o gün. Yenilirlerse tarih yazılmaz o zaman. Çünkü bize göre tarih sadece zaferlerin, utkuların anlatımıdır, hikayesidir. Zaten kulaktan bilgi edinen ve kulaktan kulağa bilgiyi, kültürü aktaran bir toplum olduğumuz için yazıya da pek önem vermeyiz. Eski dönemlerde, şeriat döneminde yerde bir kağıt parçası görünce bu kutsaldır diye alıp deliğe sokarlardı belki Allah’ın ismi, esmaı hüsna vardır fi lan diye. Şimdide yazılanlara kimse iltifat etmiyor, kulaktan kulağa devam edip gidiyor.

Bu sabah gazeteleri açtığımda çarpıldım. Ben Vanlıyım ve Erciş doğumluyum. Diyanet İşleri Başkanımız demiş ki bu imtihandır insanların imtihanıdır. Bizi


6

sınıyor. Çünkü böyle sismolojiyle fi lan depremleri izah etme olanağı yoktur. Bir gizli kuvvet bizi deniyor. Bundan sonra sıra başkalarına gelecektir. Demek ki, benim bugün çadırda yaşayan, hasta olan, yaralanan hemşehrilerim herhalde büyük suç işlemişler ki Diyanet İşleri Başkanı böyle bir fetva niteliğinde bu bildiriyi sunuyor, katkı yapıyor. Unvanlarının başında Prof. var profesör ama bereket ki soyadı Görmez’miş. Ondan teselli buldum. Çünkü demek görmeyen profesörler de var pek çok.

Tarihi bilgiyle bilinç çok önemli bizim için ve ne yazık ki, okumuş, bilgili kişilerimizde ve hatta kurumlarımızda bir maziperestlik ön planda. Sözlerimi uzatmadan iki örnek vereyim. Bunlardan birisi Galatasaray Lisesi/Üniversitesi, diğeri de İstanbul Üniversitesi. Türkiye’de üniversitelerin Abdülhamit zamanında üç kez kapanıp açıldıktan sonra 1900 yılı Eylül’ünde Darülfünun adıyla tedrisatı öğretime başladığı bilinen bir gerçek. Ondan önce ne var? Medrese. Sonra Mustafa Kemal’in 1930’da üniversite reformu var. Gelin görün ki, İstanbul Üniversitesi Fatih döneminde yapılan medreseye kendini götürüp bizim geçmişimiz medresedir diyor. Peki niçin medrese? Medrese üniversite midir? 1453’ten 1900’a gelinceye kadar Türkiye’de medrese üniversite vardı da kimse bilmiyor muydu? Bunu söylemekle de yetinmiyor. 1981’de Atatürk’ün doğumunun 100. yıldönümünde üniversite rektörü kalkıyor bir şey buldum diyor, ben buldum bir şey. Neymiş? 1923’te İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesi Mustafa Kemal’e ve İsmet İnönü’ye fahri profesörlük unvanı vermiş. Bir üniversite ki, 1923’te Cumhurbaşkanı, o zaman daha Cumhurbaşkanı değil, Başkomutan Gazi Mustafa Kemal’e doktora payesinin verildiğini bilmiyor. Çünkü o belgeler birkaç defa yayınlanmıştı. Bunu bilemiyor.

Galatasaray Sultanisi’nin yani lisesinin 1867’de açıldığına ilişkin belgeler ortada ama Galatasaraylılar ve Galatasaray Üniversitesi – oradaki profesör arkadaşlarımız da herhalde kabullenemiyorlar – burada eskiden Kapıkulu Ocaklarına eleman yetiştiren bir Acemi Oğlanları mektebi vardı, Galatasaray Sultanisi’nin menşei o mekteptir diyorlar. Yani günümüzün önde gelen kurumlarını Cumhuriyetle yetinmeyip kendilerini kendilerine benzemeyen uzak geşmişe bağlamaya çalışıyorlar. Ancak Mustafa Kemal’in vurguladığı gibi, salt maziperestlikle (geçmiş tutkusuyla) ihyay-ı hayat (yaşamı geliştirmek) mümkün değildir.

Ben konuşmam için çarpıcı bazı başlıklar seçmeye çalıştım. Bunlardan birisi bizim bağımsızlık savaşı neydi? Cumhuriyet neydi, nereden geldi? Nitelikleri neydi? Çok tartışılan millet, Atatürk, milliyetçiliği nedir? Vatan neydi cumhuriyet


7

anlayışında? Ve laiklik nereden geldi nereye gitti? Çünkü bugün biliyoruz Türkiye’nin iki büyük sorunu var. Birisi anayasa yapma sorunu var. Bir de laiklik tartışmaları var. Anayasa sorunu deyince ben, Turgut Özakman arkadaşımızın güzel bir oyununu hatırlarım hep. İzleyenleriniz vardır. “Resimli Osmanlı Tarihi.” Yani 1870’lerde Kanuni esasi hazırlamak için yola çıkan Osmanlı aydınları, ikinci meşrutiyetin sonuna kadar hep anayasa değişikliği yapalım, anayasayı nasıl yapalım diye Eshab-ı Kehf gibi, Yedi Uyurlar gibi uyanırlar kalkarlar anayasa değişikliğiyle, yeni bir anayasa yapmakla işlerin düzeleceğini sanırlar. Sanki kabahat anayasalardaymış gibi.

Bir de ikincisi, laiklik nedir? Çünkü bugün laiklik tanımlanmamıştır diye bir genel kanı var. Acaba böyle midir? Benim gibi cumhuriyet yaşlıları biz böylemi okuduk, böyle mi öğrendik, unuttuk mu, belleğimiz mi zayıf, yoksa inkârcı mıyız?

Mustafa Kemal’in Söylevinin sonundaki bir paragrafı okuyarak konuya girmek istiyorum. Zaten 10 dakikam geçti. “Ulusal varlığı sona ermiş sayılan bir ulusun bağımsızlığı nasıl kazandığını bilim ve tekniğin en son ilkelerine dayanan ulusal ve çağdaş bir devleti nasıl kurduğunu anlatmak.” Böyle bir süreç 1927’de. 1931’e geldiği zaman girişilen devrimlerin kurtuluş savaşının devamı olduğunu da vurgulayarak 1931 konuşmasında şunu söylüyor. Belleğimize kazımamız gereken Türk devrimi nedir? “Doğunun dinsel, sosyal ve siyasal baskısı ile batının siyasal ve ekonomik zorbalığından uzak, yeni ve tam bağımsız bir Türk devleti kurmak için milli mücadelenin (ikinci bir deyimle kurtuluş hareketlerinin) tümüdür Türk devrimi.” İşte böyle bir devrim karşısındayız. Peki devrimin amacı nedir? Biz çağdaşlaşma diye bir şey tutturmuşuz gidiyoruz. Çağdaşlaşmadır. Peki neyin çağdaşlaşması? Ben 10. yıl coşkusunu yaşamış bir vatandaşınızım. Hem de Bitlis gibi bir yerde ilkokul öğrencisi olarak. Hayatımın en büyük bayramıydı o. O zaman Onuncu Yıl Nutku’nu da ezberlemiştik biz zaten. Mustafa Kemal’in, Atatürk’ün gösterdiği üç amaç vardı. Yalnız çağdaşlaşmak fi lan değil, muasırlaşmak değil: 1- Yurdumuzu dünyanın en mamur ve uygar ülkeleri düzeyine çıkaracağız. Yani bir bayındırlık var, bir memleket var, vatan var. 2- Ulusumuzu en geniş refah araç ve kaynaklarına sahip kılacağız. Bir kalkınma var, bir ekonomi var. 3- Ulusal kültürümüzü çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkaracağız. Peki nedir, bunlar ne yapacaktır? Kurtuluş savaşıyla ne gelmiştir? Bir cümle söyleyelim. Sınırları belli bir vatana kavuşmuştur Türk halkı. Çünkü vatan o döneme kadar ya Silistre’dir ya bütün Osmanlı memalikidir bütün ümmeti Muhammed’in bulunduğu bir yerdir ayrıca vatanım ruy-i zemin diye yeryüzünde bir anlayış vardır. Sınırları belli bir vatan ilk defa Kurtuluş Savaşıyla beraber


8

gelmiş, Misaki milli ile ulusal vatan olmuştur. Mustafa Kemal’in döneminde bu kavramların açıklanması iki büyük belgede, birisi bir ders kitabı olarak hazırlanan bir kitapta, diğeri içerisinde bulunduğumuz Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1931’te kabul ettiği tüzüğü ve programında yer almıştır.

1930 yılında hazırlanan Vatandaş İçin Medeni Bilgiler kitabı diye bir kitabı ben 1937 – 38 ders yılında Bitlis ortaokulunun ikinci sınıfında okudum. Bu tümüyle cumhuriyetin veya devrimin öngördüğü felsefeyi, düşünce yapısını aktaran, yönlenmeyi, amaçları belirleyen kurumların içeriğini sergileyen, vatandaşın devlete, devletin vatandaşa karşı olan görevleri hakkında daha ortaokul öğrencilerine bilgi veren bir kitap idi. Afet hanımın imzasıyla görünür ama aslında Mustafa Kemal’in görüşlerini yansıtır, ikinci kısmı da Recep Peker yazmıştır ve devlet kuruluşları; muhtarlıktan başlayarak meclisin çalışmalarına kadar bilgi veren bir kaynak yapıttı. Bize bu 1940 yılına kadar ortaokullarda ders kitabı olarak okutuldu. Hemen belirteyim dili ağırdı. 1930’da yazılmış, anlamakta güçlük çekerdik. Ama ne yazık ki 1940’ta tümüyle öğretimden kaldırıldı ve yerine yurttaşlık bilgisi diye daha basit bir kitap geldi. Keşke o dili yalınlaştırarak üniversitelerde ders kitabı, hukuk fakültelerinde ve sosyal bilimler fakültelerinde ders kitabı olarak okutulsaydı. İkincisi; 1931’de Halk Partisi’nin kabul ettiği tüzük. Bütün bunların içerisinde onlar var.

Şimdi Kurtuluş Savaşı, Milli Mücadele de yeni bir millet var. Ortaya çıkan devlet bir ulus devlet. Ulus devlet bugün yadsınıyor. Ama unutmayalım ki; ulus devlet 19. ve 20. yılların gerçeğidir. Nasıl bugün bir globalleşme, küreselleşme diye bir gerçeğin altına girmişiz, onu kabulleniyoruz ama ulus devlet de 19. - 20. yüzyılların gerçeğidir. Ama bu ulus devlet nasıl bir devlettir? Çünkü bu ulus nitelemesine bakmak lazım. Medeni Bilgiler’de Mustafa Kemal’in keleminden çıkmış millet deyimini okuyayım ben size. Ne diyor? “Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına Türk milleti denir.” Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türk halkına. Türkiye halkına, Türk halkına değil. Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına, burada ne Kürt var, ne Acem var, ne Çeçen var, ne de başkaları var. Türkiye halkı. Çünkü bu kurtuluş, milli mücadele elbirliğiyle yazılmış bir destandır. Ve arkasından değişik millet tanımları var. Bu millet tanımlarından hiçbirisinde ırkı esas diye bir şey yoktur. Bir kültür milliyetçiliği vardır. Geçmişte ortak bir maziye sahip olan, halde birlikte yaşayan ve geleceğe birlikte yürümek isteyen insanların topluluğu, sosyolojik bir tanım. Aynı kitapta Ernest Rönan’dan esinlenen bir millet tanımları da var. Demek ki, Mustafa Kemal’in anlayışında yahut millet, milliyetçilik anlayışında hiçbir zaman etnik veya dinsel


9

bir ayrıcalık söz konusu değildir. Atatürk milliyetçiliği bu geçmişte kullanılmıştır. Kullananlardan birisi de benim Türkiye’de sanıyorum. 1968’de Bülent Daver’le ben kullandım 1969’da Tarih Kurulu’nda bir konferansta. Atatürk milliyetçiliğinin diğer ırkçı milliyetçiliklerden farkını belirtmeye çalıştım.

Burada bunu bırakıyorum. Gelelim cumhuriyete. Ben tabii cumhuriyet – demokrasi ilişkisini arkadaşıma bırakacağım. Yine bu sabah gazetelere baktım. Bizde hep cumhuriyet bayramları gelince Atatürk’ün şu sözü çıkar, başlık olur: Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz. Yani ne demek o? Atatürk gece yarısı arkadaşlarını toplamış Çankaya’da, akıllarına gelmiş yarın cumhuriyet ilan edelim. Böyle yorumlanıyor. Oysa cumhuriyet 1870’lerden beri Türk düşün hayatına girmiş bir kavram. İşte tarih bilinci budur. Bunu uzatmadan ben size söyleyeyim. Çünkü Fransız devriminin öngördüğü bütün kurumlar ve kavramlar yeni Osmanlılar aracılığıyla Namık Kemal, Ziya Paşa aracılığıyla girmiştir. Ali Süavi aracılığıyla girmiştir ve eğer zaten Namık Kemal’in makalatı siyasi edebiyesi olmasaydı Mustafa Kemal ve arkadaşları Harbiye’de Fransız devriminin ayrıntılarını bu kadar yakından izleme olanağı bulamazlardı. Ama bir fark var. Biz Namık Kemal’e hürriyet perver diyoruz. Ama Namık Kemal cumhuriyet karşıtıdır. Namık Kemal anayasa karşıtıdır. Çünkü onun inancına göre Osmanlı toplumu egemenliğe katılma hakkını biat ederek padişaha devretmiştir. Ve Namık Kemal kanuni esası komisyonuna girdiğinde bile anayasa yapılmasına karşı çıkmıştır. Ama buna karşılık Ziya Paşa 1870’te Hürriyet gazetesinin yani 16 Mayıs 1870’te çıkan nüshasında “İdareyi cumhuriye ve hükümeti şahsiyenin farkı” diyor. Yani monarşi ile cumhuriyet idaresini karşılaştırıyor. İsviçre’den esinlenerek. Bazı satırları okumak isterim. Çünkü herhalde günümüze ışık tutacak bazı nitelikleri var. Şöyle diyor; İdareyi cumhuriyede padişah, imparator, sadrazam, hariciye nazırı yoktur. Memleketin padişahı, imparatoru, kralı, sadrazamı ahaliyi memlekettir. Memleket ahalisidir. İdareyi cumhuriyede bir nice milyon halk birkaç şahsı menfaatperestin hüküm ve keyfi ne esir olmayıp bayügedâ (zengin, fakir) herkes hukuk hürriyetine sahiptir.” Devam edelim. “Cumhuriyet idarelerinde gazeteler hükümete müdahale etmeye, yardakçılık yapmaya, yalakalık yapmaya borçlu olmayıp hükmü kanun dairesinde her türlü tarize, eleştiriye mezundurlar. İdareyi cumhuriyede bir millet meclisi vardır o ne derse o olur. İdareyi cumhuriyede her şahıs hukuku medeniyesine kadar hür azade olduğu kadar kanunlara da itaat etmek mecburiyetindedir. Hükümeti şahsiye de, (monarşide) işin başında bulunan kim ise istediğini yapar, istediğini cennete, istemediğini cehenneme koyar. Himaye ettiği eşhasdan biri müttehem olsa, yani suçlansa pençeyi kanundan kurtarır. (Kanunun pençesinden kurtarır.)


10

Mahkemede haksız bir iş olsa haklı çıkarır. Adavet ettiği, düşman bildiği bir adamı kata töhmeti yokken haps nefyeder. (Hapse atar, sürer.) Medari tayişünü geçim kaynaklarını ihlar eder. Zaruret, sefalet çektirir kimse sesini çıkaramaz.” 1870’de Osmanlı imparatorluğunun durumunu Ziya Paşa böyle savunuyor ve zaten diyor ki, şahsi hükümetlerin en kötüsü İran’dır, sonra biziz diyor.

Şimdi demek ki, cumhuriyet kavramı 1870’lerde var. Cumhuriyet kurtuluş savaşının her aşamasında var. Sivas’ta kongre toplandığında Amerikan Kongresi’ne gönderilen raporlarda Anadolu’da cumhuriyet ilan edilecek diyor. Ama bana göre daha çarpıcı bir olay var unuttuğumuz. 1922 Kasım’ında saltanatla hilafetin ayrılması, saltanatın kaldırılması sözkonusu olduğunda birçok yasa önerileri yapılır. Bunlardan en çarpıcılarından birisi Rıza Nur’un yaptığı öneridir. Şöyle bir maddelik önerisi var Rıza Nur’un 1922 Kasım’ında. Diyor ki, Türkiye Cumhuriyeti, bakın daha cumhuriyet ilan edilmemiş Kasım 1922’dir. Türkiye Cumhuriyeti hükümeti munkariz, yani yıkılmış olan Osmanlı imparatorluğu yerine kayim olup, geçmiş olup hududu milli dahilinde, (ulusal sınırlar dahilinde) yegane varisidir imparatorluğun. Yani saltanat kaldırılırken bile cumhuriyet Türkiye Büyük Meclisinde görüşülmüştür. Onun için böyle Mustafa Kemal’le İsmet Paşa bir araya gelmişlerde hadi ne yapalım, bugün de cumhuriyetçilik oynayalım demiş değillerdir.

Bütün bunlardan sonra bir iki dakikam kaldı. Laikliğe değinmek istiyorum. Laiklik nedir? Benim okuduğum tarih kitapları 1930’larda Türk Tarih Kurumunca yazılan 4 ciltlik tarih kitabı vardı. Onun ikinci cildi, yani ortaçağlar tarihi kitabında dinlerin nasıl meydana çıktığına ilişkin bir bahis vardı. Mustafa Kemal’in kaleminden çıkmış satırları okuyorum ben. Yani ortaokul ikinci sınıfta bizim, benim yaşımda okuduğumuzda biz böyle dini sosyolojik boyutlarıyla öğrenmiş idik. Şöyle diyor Mustafa Kemal: “Herhalde şunu kabul etmek lazımdır ki, hayat tabiatın haricinden gelmiş değildir ve tabiatın tevkinde de, (üstünde de) değildir. Hayvanlardan ve tabiatın kuvvetlerinden yüzlerce Allahlara insanları taptırmanın maskaralık olduğunu anlayan papazlar belli başlı Allahları üçe indirmişlerdir. Baba (Osiris), Oğul (Horüs), Ana (İsis). Teslis yani üçleme, trinite denilen itikadın esası budur. Masum ve cahil insanları yüzlerce Allah’a taptırmak ve Allah’ları muayyen gruplara toplamak ve en nihayet bir Allah kabul etmek siyasetin doğurduğu bir neticedir.” İşte buyurun bir sosyolojik anlatım. Cumhuriyet çocuklarına bunları okutuldu. Hemen söyleyeyim ki benim çağdaşlarım işte Türkeş, Demirel, hatta Erdal bey, biz böyle okuduk. Turgut Özal’da böyle okumuştu kitaplarda. Sonra tabi bir girişim var laikliğin


11

tanımlanması. Ondan da kısaca bahsedeyim. 1928 yılında İstanbul Darülfünuna bağlı ilahiyat fakültesi Dini Islah Layihası diye bir proje hazırlar. Dinde reform projesi. Bu projeyi hazırlayanların isterseniz ismini okuyum. Fuat Köprülü, İsmail Hakkı İzmirli, Halil Nimetullah Öztürk, Mehmet Ali Ayni, Şerafettin Yalkaya, Hilmi Ömer Budda, Yusuf Ziya Yörükhan, Arapkirli Hüseyin Avni, Halil Halit. Dört yönde dinde reform yapılmasını öngörüyor, içeriyor. Tapınma biçiminde ibadet yerleri temiz olmalı, düzgün olmalı, oturulacak sıralar konmalı, elbiselikler konmalı. Tapınma dili mutlaka Türkçe olmalı. 1928 ilahiyat fakültesi hazırlıyor bunu. Şimdi ilahiyatçılar diyorlar ki Allah kelamıdır değişmez. Sonra tapınmanın görünüşünde güzel olmalı, coşturucu bir şey. İbadet yerine dinsel müzik olmalı. Çağdaş enstrümanlarla daima müzik yayını yapmalı camilerin içerisinde. Sonra tapınmanın ideolojisi diyor. İşte burada yeni bir öneri getiriyor. Artık diyor İslamiyet’in ne olduğunu yalnız kelamla, tasavvufl a açıklamak olanağı yoktur. Hutbe çok önemlidir. Hutbenin felsefesini ilahiyat profesörleri hazırlamalıdırlar. Ve bu proje Mustafa Kemal’e sunuluyor, sonradan yayınlandı. Mustafa Kemal herhalde sanırım ilahiyat fakültesinin yeniden bir şeriat merkezine dönüşmesi kuşkusuyla bu projeyi uygulamaktan vazgeçiyor.

Ve sonra gelelim Medeni Bilgiler kitabında, hatta Halk Partisi programında vicdan hürriyetiyle laikliğin tanımları var. Şöyle diyor, iki bağlamda incelenmiştir. “Vicdan hürriyeti: Her fert istediğini düşünmek, istediğine inanmak, kendisine mahsus siyasi bir fi kre malik olmak, mensup olduğu bir dinin icaplarını yapmak veya yapmamak hak ve hürriyetine maliktir. Kimsenin fi krine ve vicdanına hakim olunamaz.”

Laikliğe gelince, “Türkiye Cumhuriyetinin resmi dini yoktur. Devlet idaresinde bütün kanunlar, nizamlar ilmin muasır medeniyete temin ettiği esas ve şekillere, dünya ihtiyaçlarına göre yapılır ve tatbik edilir. Din telakkisi vicdani olduğundan cumhuriyet din fi kirlerini, buraya dikkat etmenizi rica edeyim - Din fi kirlerini devlet ve dünya işlerinden ve siyasetten ayrı tutmayı milletimizin muasır yani çağdaş terakkisinde başlıca muvaff akiyet âmili (başarı etkeni) görür. Yani sadece din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması değil, din ve siyaset işlerinin siyasetten ayrılması. Bu tanımlar Halk Partisi programında olduğu gibidir 1931 – 35’lerde. Ama ne yazık ki 1946 seçimlerinde karşılaşılan manzaradan sonra Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 kurultayında bu maddede görünüşte çok basit bir değişiklik yapılarak din işlerinin devletten ve siyasetten ayrılmasını içeren tanım yani üç ayaklı sac iki ayağa indirilmiştir. Bunun nedenlerini bilemiyorum. Ama şu kadarını söyleyeyim açık kalplilikle, siz partili olarak da bir özeleştiri


12

yapmak durumundasınız. 1947 kurultay kitabını okursanız tutanaklarını orada bu önerilerin Halk Partisi’nin ileri kanadı sayılan 35’ler tarafından yapıldığını, Nihat Erim’in, Tahsin Banguoğlu’nun, Hamdullah Suphi’nin ve ne yazık ki o zaman kurultay içerisinde tek bir kişinin, tutanaklar öyle. Behçet Kemal Çağlar’ın karşı çıktığını biliyoruz. Dışarıda gazetelerde bir kişi var. O da Yaşar Nabi Nayır. Yapılan bu değişikliğin doğru olmadığını savunan tek gazeteci. İleri gazetecilerimiz bile işte böyle. Hani biliyorsunuz ben açıkça söylerim. İsmet Paşa’yı da zorlarlar paşam siz hiç Allah’tan bahsetmiyorsunuz, biz Allah’tan bahsediyoruz, o da bir yerde onlara Allah’a ısmarladık der. işte İsmet Paşa’yı böyle bir açmaza sokanlarlar bir grup.

Ben sözlerimi burada kesiyorum ve temenni ediyorum ki, diliyorum bana göre bütün sorun bizim bireysel ve toplumsal hafızadan yoksun olmamız. Bunu inkâr edenlere de ayna tutmamaktır. Eleştirimiz yok bizim maalesef. Benim yaşımda olanlar şimdi kalkıyorlar laiklik tanımlanmamıştır tanımlayalım diyorlar. Hatta Cumhurbaşkanlığına kadar yükselen bir siyasetçi, Atatürk’ün laiklik anlayışı ateizmden, komünizmden esinlenmiştir diye demeçte verebiliyor. Adını da söyleyeyim, Demirel. Demirel’de benim gibi bu kitabı okumuştu herhalde. Afyon ortaokulunda geçmek için bu tanımı ezberlemişti ama bugün unutmuş görünüyor.

Teşekkür ederim.


13

KONUŞMACI: PROF. DR. BİLSAY KURUÇ

Değerli arkadaşlar, çalışkan arkadaşımız Perihan hanım, kendilerini tanıdığım, tanımadığım değerli parti yöneticileri ve özellikle genç arkadaşlarımız, ben iktisat – ekonomi çerçevesinde konuşacağım. Ama önce Türkiye’nin bugünkü koordinatlarını bir saptayalım. Nerede? Enlemi boylamıyla Türkiye nerede? Aklımıza, dikkatimize ilk çarpan şey şudur; cumhuriyetin 88. yılını, cumhuriyetten gitgide uzaklaşma hamleleri yapan bir ülke yönetimi ile kutluyoruz. Ülke yönetimi cumhuriyetten gitgide uzaklaşma hamleleri yaparken biz cumhuriyeti kutluyoruz yahut kutlamaya çalışıyoruz. İlk görünen budur ve cumhuriyetten gitgide uzaklaşma hamlelerini Şerafettin Turan hocamızın diyanet işlerinden, onların konuşmalarından bahisle verdiği örnek gösteriyor ki referansları bin küsur yıl öncededir. Yani ortaçağın ilk dönemindedir. Önce bunu bir saptamamız lazım. Cumhuriyeti kutlamanın ortamını bir saptamamız lazım.

İkincisi; Türkiye ekonomik ve toplumsal yapısı itibariyle nerededir; onun koordinatını da çok sade olarak saptayalım. 40 yıl önce az sanayileşmiş bir ülkeydi. Bugün yarı sanayileşmiş bir ülke. Daha doğrusu yarı sanayileşmeye demir atmış bir ülke. Yarı sanayileşmekten öteye gidemeyen. Çünkü dünya kapitalizminin kendisine buyurduğu yere demir atmış olan bir ülke. Nedir demir atmanın göstergesi? Birleşmiş Milletlerin sanayi istatistiklerine bakarsanız görürsünüz. Sanayileşmenin en berrak ölçülerinden biri olan dünya imalat sanayi katma değerinin bu ülke kaçta kaçını üretiyor? Dünya imalat sanayi katma değerinin kaçta kaçını üretiyor? Tahmininiz çok yüksek olabilir. Ama ben size söyleyeyim. Yıllardır %0,5’ini üretiyor. Yani %1’ini bile değil, %0,5’ini üretiyor. Onun için bütün reklamlara, medyadaki gürültü patırtılara, işte Avrupa’nın otomobillerini biz yapıyoruz fi lan gibi reklamlara bakmayın. Bulunduğu yer yarı sanayileşmişliktir. Oraya demir atmıştır. Çünkü 30 yıldır Türkiye dünya kapitalizmine tabi bir kapitalizmdir. Dünya kapitalizmine tabi bir kapitalizmdir ve yegane ekonomik plan budur. Bunun dışında bir B planı yoktur. Yani %0,5’lik katma değer payını aşabilme yolunda da bir plan yoktur.

40 yıl önce tam kırsallık ülkesiydi, bugün yarı kırsallığa geldi. Yani yarı sanayileşmişliğe demir atmış ve yarı kırsal bir ülke. Büyük kentlerimizde gördüğümüz, kasabaların kentlere dönüşmesinde de gördüğümüz inşaat malzemesi, yani betonlar ve camlar bizi aldatmasın. Modern kent görünüşleri, geniş bulvarlar ortaya çıkıyor ve bunları ithal otomobillerle dolduruyoruz. Ama içindeki insan kırsaldır. En azından yarı kırsaldır. Yani İstanbul’un insanı da yarı


14

kırsaldır, Ankara’nınki de yarı kırsaldır, Kayseri’nin ki biraz daha kırsaldır. Kısacası tablo yarı kırsallıktır. Bu Türkiye’nin son 30 yılda, yani dünyaya tabi kapitalizm olarak kendine maalesef layık gördüğü rejim aşikar ki 30 yılda bu kadar mesafe gitmiş ve böyle bir yere gelmişse, bir makas değişikliğiyle böyle bir yere gelmişse bu insan zayiatı yüksek bir modeldir. En çok bizi ilgilendiren tarafı da budur. İnsan zayiatının yüksek olması. İnsan zayiatının yüksekliğini biz iktisatçılar olarak istatistiklerden görüyoruz, işsizlik üretiyor. Yani işsizlik ve kalitesiz emek üretiyor. Kaliteli emek üretmiyor mu? Üretiyor ama onlar da işsiz olmaya mahkum. Dolayısıyla 40 yıl öncesinden daha çok işsizlik üreten bir modeldir. İstatistiklerin verdiği budur. Ama istatistiklerin sayıların arkasında bir de şu var. Bir de bilinçsiz insan üretmeye dönük bir modeldir. İnsanları bilinçsizleştirmeye dönük bir modeldir. Yurttaş yerine tüketiciyi tercih eden bir modeldir. Yurttaş ol yerine, tüketici olu tercih eden bu modeldir.

Kısacası kaynak ve insan zayiatı yüksek bir modelle geldiğimiz nokta budur. Koordinatları böyle saptamak lazım. O nedenle kuruluşu hatırlamak lazım. Peki kuruluştan itibaren bunu mu amaçladık ki bu noktaya geldik? Sorular olursa kuruluştan sonrasında ne var, ne yok soruları olursa onları da yanıtlamaya çalışırım.

Nereden başlamışız? Birincisi, cumhuriyet bir moral haklılık üzerine kuruludur. Fransız devriminin, yani haklı bir devrimin, halkların haklı olarak ayaklandığı ve dünya sahnesine çıktıkları devrimin yansımasıdır. Kaynağını, moral haklılığını oradan almıştır ve başlangıcı ilginçtir. 1 Eylül 1922 – 29 Ekim 1923 yılına bakmak lazım. Bu özel bir yıldır. 1 Eylül 1922’de başlıyor İzmir’e girişle ve 29 Ekim 1923 cumhuriyetin ilanıyla sonuçlanıyor. İstenen nedir? Bitkin bir köylüler ülkesindeyiz. Bitkin, savaşlardan çıkmış üst üste savaşlardan bitkindir, üreticiliği kalmamıştır, sırtı duvara dayanmıştır. Böyle bir ülkede bir kalite rejimi olan cumhuriyeti kurmak istiyoruz. Bir an önce barışı istiyoruz. Barışı istiyoruz ama barıştan daha önemli önemli bir şey var. Eğer yeni bir devlet kurmak istiyorsak, yeni bir rejim kurmak istiyorsak, eğer bir moral haklılığa dayanan rejim kurmak istiyorsak, halkların moral haklılığına dayanan bir rejim kurmak istiyorsak, daha önemli bir şey var. O şey ekonomiktir. Kapitülasyonsuz yani bağımsız bir devlet kurmak istiyoruz. Lozan’ın bütün çekişmesi budur. Buradadır. Lozan’ın omurgası budur. Bağımsızlık dediğimiz şey özünde ekonomiktir ve “kapitülasyon yok” demektir. Kapitülasyonu kabul ettiğimiz anda sınırlarımızı güzel kalemleriyle emperyalist devletler çizebilirler. Ama o dünya kapitalizmine tabi bir devlet olurdu. Onun için kapitülasyonsuzdur ve Lozan’ın bütün çekişmesi bunun üzerindedir. Yani moral haklılık üzerindedir. Sen ve ben eşitize dayanmaktadır.


15

Karşı taraf yani emperyal devletler sen ve ben eşit olabilir miyiz sen geri ve muhtaçsın, ben ise güçlüyüm. Sen benden bir şeyler almak zorundasın, ben sana verecek miyim, vermeyecek miyim havasındadır. Demek ki, Lozan’ın başladığı Kasım 1922 ve Lozan’ın bittiği (herhalde Cumhuriyet Halk Partisi 24 Temmuz’da bunları yayınlıyordur.) 24 Temmuz 1923 arasında, evet senin eşitliğini, ben ne kadar varsam senin de o kadar varlığını kerhen kabul ediyorum demiştir karşı taraf. İstemeden kabul ediyorum demiştir. Birinci nokta budur. Ama bunun içinde bu özel yıl 1 Eylül 1922, 29 Ekim o günün deyişiyle teşrinievvel 1923 arasında yepyeni bir devlet için ve bağımsız bir devlet için bu kurgu nasıl olmalıyı da çözmek lazım. Bu çok usta bir çözümdür. Barış olmadan siyasallaşma olur mu? Bu benim konumun dışında kalıyor. Ama omurga kapitülasyonlar olduğu için iktisatçıları da ilgilendiriyor.

Bağımsızlaşma olmadan siyasallaşma olur mu? Bu çok ustaca çözülmüştür. Buna girmeyim. Ama şunu söyleyeyim. Kristof Kolomb’un yumurtası gibi Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nden Kolomb’un yumurtayı oturtuşu gibi Halk Fırkası, yani Cumhuriyet Halk Fırkası, yani Cumhuriyet Halk Partisi doğmuştur. Adeta cinsiyet değiştirerek olmuştur. Bu parti, bu fırka doğduğu zaman içinde birbirinden çok farklı düşünceye sahip insanlar vardı. İnsanların görüşleri uyuşmuyordu. O halde siyasallaşmayı bir parti kurarak ve karşısında başka partileri de kabul ederek kurmak mümkündü. Ama bu cumhuriyeti baştan çıkmaza sokacaktı. Onun için bu insanları tek ortak amaç üzerine birleştirebilen bir parti kurmak şarttı. Mustafa Kemal’in çözümü, dahiyane çözüm buradaydı. Ne üzerinde uzlaşabilir bu insanlar? Ayrıntılara dökülürse uzlaşmadıkları görülüyor. Yani tüccarlar, eşraf, büyük toprak sahipleri, emekçiler, bunlar aynı şeyde nasıl uzlaşabilirler? Çünkü Türkiye’de kapitalizmin gelişmesi yavaş yavaş ta olsa başlamış. Kapitalizm gelişmeye başladı mı sınıfl ar ortaya çıkar ve istedikleri ülke fotoğrafı birbirinden farklıdır. O halde nerede uzlaşacaklar? Geri kalmışlıktan kurtulma davasında. Bu dayanışmayla olabilir. Geri kalmışlıktan kurtulma davası yeni bir devlet kurmanın temelidir. Bunu büyük devletler size ihsan etmezler, lütfetmezler. Bunu kendiniz alacaksınız. Onun için temeli bağımsızlıktır. Geri kalmışlıktan kurtulma davası bir defalık bir dava da değildir. Bir yarışın içindesiniz. Güçlüyle güçsüzün yarışı içinde olduğunuz için bu dava sürekli bir davadır. Ama mutlaka temelinde bağımsızlık olmalıdır. Lozan bağımsızlık demektir. Çünkü Lozan kapitülasyon yok demiştir. Cumhuriyetin en büyük adımı Lozan’dır. Çünkü karşı tarafa, dünya emperyalizmine bunu kabul ettirmiştir. Herkesi burada birleştirmiştir. Geri kalmışlıktan kurtulma davası. Yani farklı sınıfl arı bir ülke halkı yapmıştır. Halkçılığın temeli budur. Halkçılığın temelinde


16

bu dayanışma vardır. Bu dayanışma olmazsa halkçılık olmaz. Halkçılık olmazsa geri kalmışlıktan kurtulma davası diye bir davamız olmaz. O zaman hesapta olmayan yerlere gideriz.

Kısacası bu bir öğrenme sürecidir. Önce, Cumhuriyet Halk Fırkası’na mensup olacak olanlar için. Yani, Müdafa-i Hukuk grubu olup şimdi fırkanın insanları büyük bir öğrenme sürecine girmişlerdir. Bu öğrenme süreci 1923’ün 9 Nisan’ında 9 umde diye bu grubun beyannamesiyle, seçimlerden önceki beyannamesiyle başlar ve 1931’in Cumhuriyet Halk Fırkası kongresinde, (daha sonra kurultay denecek) sona erer. 1931’de program çıkar. İlk programı, yani bizi bugünlere eriştiren ilk program 1931’dir ve bu altı ok 1931’de ilk kez ortaya çıkar. Bunun bir özelliği var. En uzun ok acaba hangi oktur, ona biraz sonra gelelim.

Cumhuriyet bir köylüler ülkesinde kuruldu. 13 milyonluk bir köylüler ülkesinde kuruldu. Kuranlar bu noktayı ciddiye alarak, bu noktada gerçekçi olarak kurdular. Köylü demek ve o günleri bitkin insanları hatırlarsanız köylü demek hasbel kader tarım yapan insan demek. Üç tane sıska hayvanı vardır, karısıyla tarlayı sürmeye çalışır ve boğaz tokluğuna ancak geçinir. Karısı bazlama yapar onunla idare eder. Köylü budur. Köylüyü çiftçi yapmak önemlidir. Çiftçi yapabilmektir önemli olan. Yani hakiki müstahsil olan köylü efendimizdir. Hakiki müstahsil olan, yani çiftçi efendimizdir. Çünkü yani gerçek üretici olan köylü efendimizdir. Yoksa hep biz onu üç sıska hayvanla ve bir dönüm toprakla kaderiyle baş başa bırakacaksak, onu nasıl efendimiz sayıp bir yeni devletin ve bir kalite rejimi olan cumhuriyetin efendisi sayabiliriz. O halde bizim görevimiz onu çiftçi yapmaktır. Köylüyü çiftçi yapmak. Esas birinci mesele budur. Onun için yeni usullerle tarım cumhuriyetin ekonomisinin lokomotifi olacaktır. Başlangıç bu lokomotifl e olacaktır. Ekonominin lokomotifi tarım olacaktır ve 1920’li yıllar bize gösteriyor ki, ekonomide ortalama %10’luk bir büyüme hızının, yani bugünün Çin’i kadar büyüme hızının yakalandığı o ortamda ekilen arazilerin ekilebilir arazilerin, habire genişlemesiyle tarım (aradaki kuraklık yıllarına rağmen) %10’un üzerinde bir büyüme hızı sağlamıştır ve köylü cumhuriyet rejimine evet demiştir. Açıkça veya içinden evet demiştir. %80’i Perihan hanımın söylediği gibi %80’i köylüdür. Burası geri bir köylüler ülkesidir. Tıpkı kuzey komşumuz gibi o tarihte orası da 130 milyonluk bir köylüler ülkesiydi ve 1920’li yıllarda uygulanan politika ilginç bir şekilde birbirine benzer. Çok kısaca söyleyeyim, iç savaş Rusya’da 1920’de bitti. Lenin 1921’in Mart’ında yeni iktisat politikası diye bir şey ilan etti. Yeni iktisat politikası, baş harfl eri NEP. NEP şudur; köylü efendimizdir adeta. Yani köylüye diyor ki, nereyi ekersen ek mahsulünü senden el koyup almayacağım.


17

Pazarda getir sat. Tüccara diyor ki, al adamın mahsulünü sat, ekonomi kendine gelsin. Demek ki, aklın yolu adeta birdir. Eğer köylü efendimizdir teşhisini, yani müstahsil köylü efendimizdir teşhisini koymuşsak o zaman köylüyü çiftçi yapmak istiyoruz. Ve ilk mesele, ilk sorunumuz, ilk misyonumuz budur.

İkincisi; sanayici yaratmak. Çünkü ülkede sanayici var mı? Var ama kuyumcu, ipekçi, değirmenci fi lan. Yani manüfaktürün de en basiti. Peki, bir kalite rejimi olan cumhuriyeti yeni bir rejimi kurmak istiyorsak, bunun sanayi ayağı üzerinde durmaması mümkün mü? Yani sanayi ayağı üzerinde duramayacak bir rejim kurabilir miyiz? O halde, bu köylüler ülkesinde mutlaka sanayiyi kurmalıyız ve artık ne olursa olsun diyorlar 1920’lerde adeta sokaktan geçen adamı, kardeşim gel sana işte elektriği bedava veriyoruz, gümrüklerden muafi yet veriyoruz, vergilerde indirim tanıyoruz, sana arazi veriyoruz. Gel sanayici ol diyorlar. Sana bir de kanun çıkardık. Teşviki Sanayi Kanunu. 15 yıl süreyle seni teşvik edeceğiz kredilerle. Sana büyük öncelik veriyoruz, diyorlar. Ey özel sanayici, ey özel sanayici olmak isteyen adam gel sanayici ol lütfen diyorlar. İkinci mesele 1920’lerin damgasını taşıyan budur. Hatta o kadar ki bir de banka kuruyoruz. Sanayi ve Maden Bankası. Diyoruz ki, bunu devletin sahip olduğu tesisleri gözetmekle, onları işletmekle görevlidir, ama olabildiği kadar da özel sektörü destekleyecek, özel sanayiyi destekleyecek diyoruz. Demek ki, sanayiyi ayakları üzerinde durabileceğimiz bir ekonomik zemin oluşturmakla görevli kılıyoruz, teşvik ediyoruz.

Üçüncüsü; enfl asyonun ne kadar büyük bir bela olduğunu Birinci Dünya Savaşı yıllarını yaşayan bütün devletler gördüler, Osmanlı devleti de gördü. Fiyatlar genel seviyesi 1914’te 100 iken, 1918’de 1800 oldu. 100 – 1800. Bu gitgide artan bir hızla yılda ortalama %300’lük bir enfl asyon demektir. Bu enfl asyon iki tarafı kesen bir şeydir. Büyük kitleyi yoksullaştırır, bazılarını zenginleştirir. Zenginleşen bazıları, ilk kez bunun tadına varan Anadolu’nun büyük çiftçisi, büyük toprak sahipleri, onlarla et ve tırnak gibi olan tüccar, eşraf fi landı. Bunlar zenginleştikçe bir blok haline geldiler. Ama milli mücadeleye katılmak zorunda kaldılar. Milli mücadeleyi desteklemek zorunda kaldılar. Çünkü desteklemeselerdi Anadolu’nun batısını Yunanlılar, yani oradaki varlıklarını Yunanlılar, güneydekini İtalyanlar, güneydoğudakini Fransızlar fi lan onlar alacaklardı. Demek ki bu blok, zenginleşen blok milli mücadeleyi desteklemek zorundaydı. Cumhuriyete başlarken bunu da hesaba katmak lazım. Bunlar Cumhuriyet Halk Fırkası’nın, bunların temsilcileri kadrolarında oldular. Kaçınılmaz bir şekilde oldular. Kendi partilerini kuramadan. Daha sonra kuracaklar. Kendi partilerini kuramadan


18

Cumhuriyet Halk Fırkası’nın şemsiyesi altına girdiler. Demek ki, devleti bunlarla iç içe kurmak zorundaydık.

Ama burada bir de önemli sorun vardı. Kolomb yumurtasıyla partiyi kurduk. Peki bunun içindeki adamlar nasıl siyasallaşacaklar yahut ne kadar siyasallaşmış olacaklar. 1931’e gelindiği zaman görüldü ki, bu olgunlaşma sınavını bu insanlar verdiler. Yani siyasallaşmayı becerdiler. Yoksa bu programı 1931’de ortaya çıkaramazlardı. Bu program onların mezuniyet belgesidir. Siyasette mezuniyet belgesidir 1931 programı. Daha sonra 1935 programı oldu. Ama bu gerçek iktidar olabilmek için demek ki, siyasallaşmak gerekiyor. Peki 1931’e varınca ne görüldü? 1931’de buradaki en büyük oka erişildi. Yani bu okun adına devletçilik diyoruz. Şu ortaya çıktı. Devletçilik olmazsa bu cumhuriyet gerçekten kurulamaz. Çünkü 1920’ler çok gerçekçi bir biçimde anayasanın yapıldığı yıllardı, yasaların yapıldığı yıllardı. Devlet yapısında kurumlaşmaların yapıldığı yıllardı ve müdafa-i hukuktan partiye geçişin niçin bir olgunlaşma sınavı olduğu bunların başarılmasıyla ortaya çıktı. Demek ki, 1923 her şeyden önce bir siyasal devrimdi. Ama ekonomik devrim ancak 1930’a geldiğimiz zaman yapılabildi. Çünkü şu görüldü. Özel sektörün cılız ve sadece kendini gözeten, haklı nedenlerle sadece kendini gözeten, yani küçük çıkarların içinde kalan ufkuyla böyle bir rejim kurulamaz. Eğer cumhuriyet Türklerin rejimi olarak dünyada var olacaksa, o zaman bunun ekonomik bazının yepyeni bir sermaye birikimiyle ortaya çıkması lazım. Yepyeni bir sermaye birikimi inşa edilmesi lazım. Nedir bu sermaye birikimi? Bu sermaye birikimi fabrikalardır, yollardır, barajlardır, elektrik santralleridir, ortaya çıkacak ürünlerdir. Yani Türkiye’nin birinci sanayi devrimine, en azından birinci sanayi devrimine yetişebilmesidir. Eğer bu büyük sermaye birikimini yapamazsa, büyük ölçekli tesisleri kuramazsa bu devlet var olamaz, bu rejim var olamaz. Onun için çağdaş uygarlığa erişebilmenin yöntemi bir büyüme modeli (o günlerde büyüme modeli denmiyor buna.) Sonradan meslektaşlarımız tarafından icat edilen bir terimdir büyüme modeli. Dolayısıyla bir büyüme modeline sahip olması lazım. Bu büyüme modeli adı devletçilik olan büyüme ve kalkınma modeli. Bu bir yöntemdir. Neyin yöntemidir? Bir yerde Şerafettin beyin söylediklerinden yansıdığı gibi çağdaş uygarlığa erişebilmenin de ekonomiden geçen yolu ancak budur. Bu zemini inşa edemezsek çağdaş uygarlığa erişebilmenin ve hele Mustafa Kemal’in dediği gibi onun üzerine çıkabilmenin imkanı yoktur.

İsmet Paşa 1933’te bir yazı yazıyor kadro dergisine. Başlık, fırkamızın devletçilik vasfı. O yazıyı bulun ve okuyun. Diyor ki, işte bu söylediklerimizi söylüyor. Ancak


19

devletçilikle var oluruz. Çünkü sanayileşme yolunu ancak bununla bulabiliriz. Sanayileşme büyük bir malzeme hareketidir. Çok parçalı bir iştir ve aynı zamanda büyük bir çağdaş insanı yaratabilme, işbölümünü öğrenen, bilen insanı yaratabilme hareketidir. Onun için ilk büyük öğrenme süreci, yani siyasetteki ilk büyük öğrenme sürecine 1930’larda sanayide ve ekonomide bir büyük öğrenme süreci eklenecektir. O olmadan cumhuriyetin çatısı örtülemez. Cumhuriyet kendini güvene alamaz.

Özetle; az zamanım kalıyor, uzatmayım.

Son olarak şunu vurgulayayım. Cumhuriyet bir orta sınıf tasarımıdır. Kimdir orta sınıf? Orta sınıf işte bizleriz. Yani burada konuşanlar, siz söze katılacak olanlar. Yani öğrencidir, öğretmendir, avukattır, hakimdir, doktordur, serbest meslek sahibidir. Subaydır, erdir. Yani sermaye sınıfının mensubu değildir. Geniş ölçüde emekçidir. Ama ne olacak bu memleketin hali sorusunu habire sorup bunu konuşan insandır, bunu düşünen insandır. İşçi sınıfı haklı olarak kendi üretim ilişkilerini düşünür. Yani sermaye karşısında ne olacağım, hangi haklara sahip olacağım öncelikle bunu düşünür. Sermaye sınıfıysa o da normal olarak temelinde girişimcilik olduğu için ve sınıfsal içgüdüleriyle ekonomi benden sorulur, hatta iktidar benden sorulur der kapitalizmde. Ama orta sınıf ne olacak bu memleketin hali sorusunu sormakla görevli. Kendini görevlendiren sınıftır. Öyle diyelim. Onun için cumhuriyet bir orta sınıf tasarımıdır. Başta söylediğim gibi bir moral haklılığa dayanmaktadır.

Cumhuriyeti kuran orta sınıfın bir büyük özelliği burada ortaya çıkıyor. Çünkü aynı yıllarda talihsiz orta sınıf örnekleri var. Mesela bunlardan biri o günün koskoca sanayi ülkesi olan, ama aciz devlet durumuna düşmüş olan Almanya’nın orta sınıfıdır. Almanya’nın orta sınıfı Almanya yenik ilan edilip 1918’in sonunda Almanya için sana bir barış antlaşması yapıyoruz, yani senin boynuna uyacağın koşulları gösteren bir belge asacağız dedikleri sırada, Alman orta sınıfı Almanya için bir anayasa yapmaya çalışıyordu. Girişimi anayasacılıktan ibaretti. Yani buraya ben liberal demokrasiyi getireyim, işte herkes güzel haklara sahip olsun çalışması içindeydi. Yaptı mı? Yaptı. Weimar anayasası deniyor ona. Peki sonraki yıllarda ne oldu? Sonraki yıllarda Almanya’yı dünya kapitalizmiyle birlikte Alman sermaye sınıfı yönetti ve 1929’da Alman ekonomisi bataklığa saplandı. Amerikan ekonomisi saplanmadan az önce saplandı ve oradan çıktığı zaman bir de baktı ki başında bir siyasal kabus var. Yani Hitler gelmiş. Alman orta sınıfı bir ekonomi projesi yapmakla hiç uğraşmadı. Yani ne olacak bu Almanya’nın hali sorusunun karşılığında sadece anayasa yapmakla uğraştı. Ve o anayasaya


20

inanan da kalmamıştı. Almanya’nın başında Weimar cumhuriyetine inanmayan bir cumhurbaşkanı vardı Hindenburg. Kesinlikle inanmıyordu cumhuriyete ve cumhurbaşkanıydı. Dolayısıyla Alman sermaye sınıfının aradığı otoriter rejim Alman orta sınıfının sadece güzel bahçelerde, yani liberal demokrasinin güzel bahçelerinde anayasayla meşgul olması sonunda ve Alman işçi sınıfıyla bir ittifak kuramamasının sonunda batağa saplandı.

Bu bakımdan bitkin bir köylüler ülkesi olan Türkiye’nin orta sınıfı ki, o zaman buna askerler geniş ölçüde damga vurdular. Ama önemli ölçüde de bunun arkasında Osmanlı’nın son kuşağının büyük bir entellektüel birikimi vardı. Dolayısıyla Türkiye’nin orta sınıfı sadece anayasa yapmakla, sadece yasalar yapmakla yetinmedi. Cumhuriyetin doğru ve haklı bir ekonomi projesini de inşa etmekle kendini görevli kıldı. Ve cumhuriyet 1930’larda devletçilik sayesinde var oldu.

Bu bakımdan kompledir, cumhuriyet projesi kompledir ve cumhuriyetin bekçisi olmayı da Mustafa Kemal orta sınıfa emanet etmiştir. Nerede? Ey Türk gençliği dediği konuşmada. Bu siyasal bir beyandır. “Ey Türk gençliği” orta sınıftır. Acaba bugün ne derdi diye düşünürsek, isterseniz ben şöyle deyim. Ey Türk kadını! Teşekkür ederim.

ŞERAFETTİN TURAN- Teşekkür ederiz Sayın Kuruç bu güzel ve karşılamalı bilgilendirmeden dolayı size teşekkür ediyoruz. Söz sizin Sayın Sezer buyurun.

KONUŞMACI: PROF. DR. DUYGU BAZOĞLU SEZER

***Sayın Sezer konuşmasını yayına hazırlayamadığından sunumunun baskıda yer almasını istememiştir.


21

KONUŞMACI: YRD. DOÇ. DR. OKTAY GÖKDEMİR

Teşekkür ederim. Tabi son konuşmacı olmanın hem avantajları var, hem dezavantajları var. Dezavantajı dinleyici kalmaması. Yine de var, teşekkür ederim. Öte yandan benden önceki konuşmacıların yapmış olduğu konuşmalardan hareket ederek sunumu değiştirmek gibi bir avantajı da var aslında. Mesela Duygu hocamın sunumu üzerine ben ayrı bir sunum yapabilirim. Katılmadığım birçok yön var. Ama ben bunlarla şimdi ilgilenmeyeceğim, kendi sunumumu yapmak istiyorum. En azından küçük bir not olması kaydıyla şunu söylemek isterim; Arap baharı dedikleri bu Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin demokrasiye dönüş sürecini ya da Ortadoğu’nun demokrasiyle buluşması sürecini herhalde hepimiz izliyoruz. Libya şeriata geçti. Tunus’ta, El-nafta şeriat ilan etmek üzere. Yani kimin demokrasisi, hangi demokrasi? Bunlar üzerinde ayrıca düşünmek gerektiğini söylemekle yetineyim.

Şimdi efendim tabi, çok nominalist bir düşünme geleneğimiz var. Adçı düşünüyoruz, bir şeyin adına sahip olmakla kendisine de sahip olduğumuzu düşünüyoruz. Cumhuriyetle demokrasi böylesine iki kavram. Türkiye’deki algılanılışı ya da Türkiye’deki içselleştirilmesi açısından. Ben sunumumu bu iki kavramın Türkiye düşünce dünyasında nasıl algılandığına, nasıl yanlış yorumlandığına ve günümüzdeki boyutuyla da artık içeriklerinin kalıp kalmadığına ilişkin bir sunum yapacağım. Ya da daha doğru bir deyişle söyleyecek olursak, günümüzdeki retoriğe de uygun bir deyişle söyleyecek olursak, cumhuriyet ölmüştür, ruhuna El Fatiha… Ne demek istediğimi biraz sonra sunuşumun içerisinde sizlere dilimin döndüğünce anlatmaya çalışacağım.

Bir kere cumhuriyet bir kamusal alandaki özgürlükler meseledir. Öncelikle adını doğru koyalım. Cumhuriyet bir yönetim şekli olmanın çok ötesinde felsefi bir kavram olarak evet antik Yunan’dan bu yana, Roma’dan bu yana dünyanın tanış olduğu bir kavramdır. Ama bir felsefi ve siyasal kavram olarak aydınlanma ve sanayi devrimi sonrası bu modernite dediğimiz kavramın içerisinde kendisine bir yer bulmuş ve oradan kendisini bir siyasal rejim olarak üretmiş bir yönetim tarzıdır ve cumhuriyetle demokrasi aynı şeyler değildir. Bizim genelde karıştırdığımız, üzerinde çokça konuştuğumuz ama bir türlü halledemediğimiz iki önemli sorundan bir tanesi budur. Cumhuriyetle demokrasi aynı şey değildir. Cumhuriyet başka bir şeydir, demokrasi başka bir şeydir. Cumhuriyet kamuya ait demektir. Yani kavramın batı dillerindeki tanımı da budur. Kamunun malı demektir.


22

Kamunun malı ne anlama gelir? Kamusal alan özgürlüğüdür. Kamusal alan nedir? Bir ülkede yaşayan yurttaşların sadece yurttaş olmaları kaydıyla katıldıkları alandır ve cumhuriyet kamusal alanda eşit yurttaşların özgürlüğü projesidir.

Bakın, bir kere daha tekrar edeyim. Cumhuriyet kamusal alanda eşit yurttaşların özgürlüğü projesidir ve buradan şu sonuca ulaşabiliriz. Cumhuriyet eşittir bir yurttaşlık projesidir. Biz kamusal alanda eğer cumhuriyetten söz ediyorsak özel alanda taşıdığımız mensubiyetler ve aidiyetler üzerinden kamusal alana katılamayız. Çünkü özel alan hepimizin bildiği gibi aidiyetlerin, mensubiyetlerin, illiyetlerin alanıdır. Orada farklı inançlar olabilir, farklı düşünceler olabilir. Farklı düşüncelere inanabiliriz ama bunlar bir özel alan meselesidir ve bir aidiyet meselesidir. Kamusal alana yurttaş olarak katılırız. Eğer biz kamusal alana özel alanda taşıdığımız imtiyazlarla katılmayı talep ediyorsak ortada kamusal alan diye bir şey kalmaz.

Buradan çıkaracağımız bir başka sonuç ise; eğer bir ülkede insanlar özel alanda taşımış oldukları imtiyazları, aidiyetleri, farklılıkları kamusal alana taşımak istiyorlar ve bunu bir siyasal talep olarak öne çıkarıyorlarsa o ülkede cumhuriyetten söz edilemez. Böyle olursa o ülkede Cumhuriyetin temelleri dinamitlenmiş demektir. Bir kere üzerinde önemle durulması gereken noktalardan bir tanesi budur. Eğer bir ülkede yurttaşlar topluluğu özel alanda taşımış olduğu imtiyaz ve ayrıcalıkları kamusal alana taşıyıp orada bir siyasi nüfuz oluşturmaya çalışıyorsa ve bunu da ülke yönetme talebiyle ortaya koyuyorsa o ülkenin adı cumhuriyet değildir. Bakın çok açık ve net söyledim. Zaten dünya ölçeğinde de değerlendirdiğimiz zaman bugün dünyada adı cumhuriyet olan pek çok ülke var. İslam Cumhuriyeti var, Halk Cumhuriyetleri var, Pretoryen yani Askeri Cumhuriyetler var. Fakat bunların hiçbirisinde genel olarak baktığımız zaman demokrasi yok. Adı kraliyet olup da cumhuriyet olmayan yönetim biçimleri var. Ama bunlara da baktığımız zaman (işte İsveç) bugün hepimizin örnek gösterdiği adı kraliyet olup da demokrasiyi en ince ayrıntılarına kadar, en ince uzantılarına kadar bütün onsuz olmazlarıyla birlikte yaşatan sistemler var. Demek ki, buradan bir başka önermeye daha ulaşmamız mümkün. O da şudur; her demokratik sistem cumhuriyet olmayacağı gibi, her cumhuriyette de demokrasi olması şart değildir.

Problem burada şudur; cumhuriyetle demokrasiyi birbirine yaklaştıran, birbiriyle neredeyse (bizim hep sıkça yapmış olduğumuz gibi) özdeş kılan ana mesele şudur; her ikisinde de seçim ilkesinin olmasıdır. Cumhuriyet seçimli bir yönetim


23

tarzıdır. Yani Aristo’dan beri biliyoruz ki, bu devlet şekilleri üzerinde yapılan tüm açıklamaların, tüm felsefi yorumların, tüm yaklaşımların hemen tamamında cumhuriyet dışında seçimli bir yönetim şekli yoktur. Siz bu seçimi tek partiyle yaparsanız, yani parlamenter demokrasiyi işletmeden, çoğulcu parlamenter sistemi işletmeden tek parti sistemine dayalı bir yöntemle yaparsanız bu ya totaliter cumhuriyet olur ya da otoriter cumhuriyet olursunuz. Ama parlamenter demokrasiyi işletip de bu sistemi uygulamaya kalkarsanız o zaman demokratik cumhuriyet olursunuz. Dünyada da bunun örnekleri var.

Şimdi bu kavramsal çerçeve üzerinde bu şekilde bir tanım sabitlemesi yaptıktan sonra Türkiye örneğine geçmek istiyorum. Evet, Türkiye’de cumhuriyet 1923’te kuruldu. Ama bunun fi kri arka planının, felsefi arka planının (biraz önce açış konuşmasında Şerafettin hocamın da ifade etmeye çalışmış olduğu gibi) meşrutiyet dönemlerinden itibaren tartışılmaya başlandığını ve meşrutiyetin hemen sonrasında da 1919 – 1922 yılları arasındaki Ulusal Kurtuluş Savaşı ve o savaşın hemen sonrasında da cumhuriyet yönetimine geçildiğini görüyoruz. Ne yapılmıştır? Tebaadan yurttaş, ümmetten ulus yaratmanın adı bir Cumhuriyet Projesi olarak ortaya konulmuştur.

Tabi bu, öyle kolay bir şey değildir. 1919 koşullarını düşündüğümüz zaman, 1922 koşullarını düşündüğümüz zaman öyle kolay gerçekleşecek bir proje falan da değildir. İşte kişi başına ulusal gelirin 100 dolar civarında olduğu bir ülke, okuma yazma oranının %5’lerde seyretmiş olduğu bir ülke. Verimli insan gücünün Trablusgarp Savaşı’ndan bu yana sürekli savaşlarda yitirildiği bir ülkede eğitimli insan kadrosunun neredeyse yok denecek kadar az olduğu bir ülkede bu cumhuriyet projesinin gerçekleşmesinden söz ediyoruz. Elbette ki bunu gerçekleştirirken Mustafa Kemal’in Ulusal Kurtuluş Savaşı içerisinde izlemiş olduğu yol haritasının çok önemli bir yeri vardır. Gerçi Mustafa Kemal’in düşüncesinde cumhuriyet fi krinin daha genç subaylık yıllarından itibaren belirginleşmeye başladığı da aşikardır. Mesela 1911 deydi sanırım, Sofya’da ateşemiliterken, Bulgar türkoloğu İvan Manolof’a Türkiye’de meşrutiyet ilan etmekle sorunların çözülemeyeceğini, daha ileri bir yönetim tarzına, cumhuriyet tarzına geçilmesi gerektiğini işaret etmiştir. Keza 1919’da Ulusal Savaş başladığında kendisiyle beraber Ulusal Savaş’ın içerisindeki yolculardan birkaç tanesinden birisi olan eski Bitlis mebusu Mahzar Müfi t Bey’e Erzurum Kongresi öncesinde gizli kalması kaydıyla bir takım notlar tutturmuştur ve notların önemli birinci maddesi zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağı şeklindeki imlemedir. Yani bu, gerçekten önemlidir. Henüz daha Kurtuluş Savaşı’nın


24

başlangıcı, savaşın hangi yol haritasıyla yapılacağına ilişkin bir belirginlik henüz yokken cumhuriyetle ilgili bir irade koymayı daha Milli Mücadele’nin başlangıcında Mustafa Kemal’in kendi fi kriyatında oluşmuş olduğunu görebiliyoruz.

Ama diğer taraftan baktığımız zaman bu seçim meselesine, yani seçilerek yasal temsil organları aracılığıyla karar alma mekanizmalarını belirleme meselesine gelince; Mondros Mütarekenamesi sonrası, Cumhuriyet Halk Partisi’nin örgütsel tabanını oluşturan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve bunların düzenlemiş olduğu sayısız kongrede yasal temsil mekanizmaları işletilmeye çalışılmıştır ve her görev seçimle belirlenmiştir. Nitekim buradan hareket ettiğimizde de Cumhuriyetin bu seçim meselesi üzerinde eski bir geleneğe dayanmış olduğunu da söyleyebiliriz. Nitekim Mustafa Kemal’in gerek Erzurum Kongresi’nde, gerek Sivas Kongresi’nde, gerekse Heyet-i Temsilliye Üyeliğinde ve Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na gelirken bu yasal temsil mekanizmalarını sürekli açık tutması ve dünya üzerinde örneği görülmeyecek bir şekilde bir taraftan antiemperyalist bir kurtuluş mücadelesi verirken, diğer taraftan açık bir parlamento aracılığıyla bu mücadeleyi sürdürmesi daha milli mücadelenin akışı içerisinde rejimin cumhuriyete doğru gittiğini bize gösteren önemli işaretlerdir. Mesela o dönemin İngiliz kaynakları, yabancı kaynakları Sivas Kongresi’nden bahsederlerken Sivas’taki Anadolu Cumhuriyeti ibaresini kullanıyorlar. Yani çok ilginçtir. Ve cumhuriyet fi kri o kadar hemen hocamın dediği gibi 28 Ekim akşamı Çankaya Köşkü’nde “Arkadaşlar yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” demekle olan bir şey de değildir. TBMM açılmazdan evvel yine bu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin gayretleriyle, işte Trakya’da, doğuda muvakkat geçici cumhuriyetler kurulmuştur. Bu, bize 1923 cumhuriyetinin fi kri temellerinin hazırlık aşamasının çok önceden planlandığını gösteriyor. Ayrıca Nutuk’ta Mustafa Kemal’in olayları bir takım evrelere ayırarak ve her evreyi vakti geldiği zaman uygulama alanına koyma suretiyle bu tip bir metotla 1923 yılında cumhuriyetin ilan edilmiş olduğunu görebiliyoruz. Tabi 1923’te ilan edilen cumhuriyet, bir yurttaş yaratma projesidir. Tebaadan yurttaş yaratma projesidir. Ümmetten ulus yaratma projesidir, kuldan da birey yaratma projesidir. Bu doğal olarak Türkiye’nin o günkü sosyolojik koşulları içerisinde, o günkü ekonomik koşulları içerisinde tepeden inmeci ve yukarıdan aşağıya doğru organize edici, tepeden inmeci ve tıpkı esinlendikleri Fransız İhtilali gibi jakoben bir metotla yapılmıştır. Ve o dönemin metinlerinden biz çok açık bir şekilde okuyoruz ki halka rağmen, halk için yaklaşımı daha Milli Mücadele’nin Halkçılık Beyannamesi’nde, savaşın içerisindeki Halkçılık Beyannamesi’nde çok net bir biçimde ortaya konulmuştur.


25

Bu cumhuriyetin bugün neden öldüğünü yada ortadan kaldırılmaya çalışıldığını birazdan açıklamaya çalışacağım. Bu cumhuriyetin temellerinin milli mücadele ve öncesinden gelen bir birikimle oluşturulduğunu ve bir yurttaş yaratma projesi olduğunu özellikle altını çizerek tekrar belirtmek gerekiyor. Ve 1920’li, 30’lu yıllarda ekonomik, toplumsal, siyasal, hukuki alanda yapılan devrim hareketlerinin temel amacı çağdaş uygarlığa ulaşmak ve oranın değerleriyle kendi içimizden çıkan değerlerin bir sentezini yaparak 20. yüzyıl dünyası içerisinde çağdaş bir ulus devlet inşa edebilmenin yollarını aramak üzerine oluşturulmuştur. Ve bunda hiç kuşkusuz eğitimin önemli bir rolü vardır. Tevhid-i Tedrisat’ın kabul edilmesi 1924’te ve sonra Harf Devrimi, millet mektepleri ve arkasından gelen Halkevleri, Köy Enstitüleri birikimiyle %80’i köylerde yaşayan bir topluluğun maraba olmaktan başka, yanaşma olmaktan başka, sığırtmaç olmaktan başka şansı olmayan köy çocuklarına Tolstoy’u okutarak, keman çaldırarak gerçekleşmiştir bu gelişmeler. Yani 1920’lerin, 30’ların Türkiye’si ve o günkü dünya konjonktürü içerisinde, kıta Avrupa’sında bütün totaliter ve otoriter rejimlerin neredeyse kol gezdiği, faşizmin, nasyonal sosyalizmin bütün kıta Avrupa’sını etkisi altına aldığı, bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir dönemde bir taraftan açış konuşmasında da işaret edildiği üzere “Vatandaş İçin Medeni Bilgiler” adlı kitap yazarak şahsi hürriyetleri, demokrasiyi, özgürlükleri Türk toplumuna anlatmaya çabalayan bir model ve bu modelin içerisinde de dikkat ederseniz bir 1924 yılındaki Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’lardaki Serbest Cumhuriyet Fırka denemeleri. Yani çok partili parlamenter hayatı da o koşullar içerisinde bile işler kılmaya yönelik bir irade beyanının 1920’li ve 30’lu yıllarda bu cumhuriyet projesinin içerisinde mutlak ölçüde yer almış olduğunu görüyoruz.

Bakın, o dönemde parlamenter demokrasi deneyimleri başarısız olmuştur, elbetteki dünya konjonktürü ve Türkiye’nin iç dinamiklerinin zorlamasıyla. Ama ondan sonra Mustafa Kemal bizatihi kendi partisi içerisinde demokrasiyi yine işler kılmaya çalışmıştır ve bir Müstakil Grup oluşturmuştur, Cumhuriyet Halk Partisi içerisinde. Serbest Cumhuriyet Fırka denemesinden sonra o müstakil gruba hiçbir şekilde ne Genel Başkan, ne parti üst yöneticilerinin katılma, orayı etkileme, onları yönlendirme gibi bir hakları yoktu. Onlar toplantılarda düşüncelerini özgürce söyleyebiliyorlar, eleştirel tavırlarını sergileyebiliyorlardı. Halkevleri’yle de başarısız Serbest Cumhuriyet Fırka denemesinden sonra kentli orta sınıfı cumhuriyet değerleriyle buluşturmaya yönelik bir projenin 1930’lardaki ilk adımları atılmıştır. Hatta sadece kentli orta sınıfl a da kalmamıştır bu gelişme. Milli mücadelenin önemli toplumsal tabanı olan, sosyolojik


26

gücü olan köylüleri de bu işin içerisine katabilmek amacıyla halk odalarını kurup, köylere kadar yaygınlaştırarak kırsal kesimle cumhuriyet değerlerini bütünleştirmeye çalışan bir projenin temelleri atılmıştır.

Şimdi tabi bu dönemle ilgili olarak bir diğer önemli örnek de köy çocuklarının okutulması projesidir. Gerçekten de baktığımız zaman maraba olmaktan, sığırtmaç olmaktan, yanaşma olmaktan başka şansı olmayan köy çocukları Köy Enstitüleri projesiyle birden bire dünya klasikleriyle buluşmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı’ndaki çeviri faaliyetlerinin hemen tamamı Türkiye’deki bu cumhuriyet projesi kapsamında batı entelektüel değerleriyle buluşmuş, kaynaşmıştır. Ve 1940’larda yoğun tercüme faaliyetleriyle köyde sığırtmaç olarak yaşayan köy çocukları Tolstoy’la, Balzac’la ve diğer dünya yazarlarıyla buluşmuşlardır. Mandolin çalmayı öğrenmişlerdir, keman çalmayı öğrenmişlerdir. Ve yavaş yavaş yurttaş olma gereğini de yerine getirmişlerdir.

Geçenlerde bir haritada gördüm; 21 adet Köy Enstitüsü kurulmuştu. Derdim Köy Enstitülerini anlatmak değil. Ama onların Türkiye Haritası içerisindeki yayılma yerlerine baktığımız zaman Diyarbakır’dan Kars’a, Trabzon’dan Edirne’ye, Balıkesir’den Adana’ya varıncaya kadar bütün Türkiye Cumhuriyeti sınırlarını kapsayan bir içerikte. Diyarbakır’da da Köy Enstitüsü kurulmuştur, Kars’ta da Köy Enstitüsü kurulmuştur, Edirne’de de Köy Enstitüsü kurulmuştur, Isparta’da da Köy Enstitüsü kurulmuştur. Dolayısıyla böylesine kapsayıcı bir projenin devamı niteliğinde 1940’lara kadar bu cumhuriyet projesinin yerleştirilmesine yönelik çabaların başarıya ulaşmış olduğunu söyleyebiliriz.

Şimdi mesele nedir? Dünya neden bölünmüştür? 1946 bir kırılma noktasıdır. İkinci Dünya Savaşı’nın bitimi, dünyanın iki kutuplu bir dünyaya evrilmesi, Türkiye’nin seçimini batı ittifakından yana yapması, Türkiye’nin politik duruşunun köktenci bir şekilde değişimi 1946’dır. Orada atılan tohumlar 1946’dan başlayan süreç, 2011’e gelinceye kadar o 1923’te ilan edilen cumhuriyetin bütün değerlerini neredeyse ortadan kaldırmıştır. Örneğin; bugün biz Tevhid-i Tedrisat’tan söz edebiliyor muyuz? Eğitim ve Öğretim Birliği Yasası’ndan, laik eğitimden söz edebiliyor muyuz? Daha geçenlerde bu ülkenin Milli Eğitim Bakanı, Milli Eğitim Temel Kanunu’ndan Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda, Atatürk ilke ve devrimleri doğrultusunda eğitim yapılır maddesini kaldırdı. Çok uzakta değil. Yani bir iki ay evvel olan bir şeyden söz ediyorum. Demek ki, Tevhid-i Tedrisat, eğitim ve öğretim birliğiyle ilgili elimizin altında bir şey kalmadı. Sadece sosyal dersler değil, fen dersleri, bütün müfredat din ile bilimi uzlaştırmaya yönelik bir içerikle öğrencilerimize sunulmaya çalışılıyor.


27

Cumhuriyet; itiraz eden yurttaşlar ister, itaat eden yurttaşlar istemez. Yani biz normal, gerçek cumhuriyetten söz ediyorsak. Ama bizim eğitim sistemimiz araştırmayan, sorgulamayan, itaat eden insanlar yetiştirmeye yönelik bir programla şu anda örülmüş durumda. Sadece eğitim sistemi değil, cumhuriyetin bütün kurumları şu anda bir dönüşüm geçiriyorlar ve bugün 2011 Türkiye’sinden 1923’e baktığımızda, 2011 Türkiye’sinden 1930’lara baktığımızda biz şu anda 2011 yılında o birinci cumhuriyeti göremiyoruz. Yani adını da koyalım, o dönem gerçekten birinci cumhuriyettir. Ve o birinci cumhuriyetin ne eğitim kurumlarını, ne güvenlik politikalarını, ne politik tercihlerini, ne dış politika tercihlerini göremiyoruz. Evet, mutlaka bunlar değişecektir ama mutlak surette cumhuriyetle paralel, ondan referans alarak bir şeyler yapılması gerekirken, bugün bambaşka bir dünyanın seyri içerisinde bulunuyoruz. Ben bunun adını size söyleyeyim. Bu ideolojisi Teokratik Faşizm olan bir oligarşik sistemdir. Başka bir şey değildir. Hiç üzerinde fazla konuşmamıza, fazla yorum yapmamıza gerek yok. Bu teokratik faşizmin önümüzdeki süreçte Türkiye’yi nereye götüreceğini hep birlikte izleyeceğiz. Maalesef böyle ve hedef şu anda 2023 olarak kurulmuş. Demek ki 2023’te cumhuriyeti musalla taşına yatırmayı hedefl iyorlar.

Hepinize çok teşekkür ederim.

ŞERAFETTİN TURAN- Üçüncü kuşaktan bir Atatürkçüyü dinlediniz efendim. Bizi dinlediğiniz için teşekkür ediyoruz.

PERİHAN SARI- Ben bugün, bu salonda bulunmaktan çok mutlu oldum. Çünkü sokağa çıkmak için kendimi daha güçlü hissettim. Sokağa çıkarken daha donanımlı, daha zenginleşmiş hissettim. Katılımcılarımıza, değerli hocalarımızın tümüne çok teşekkür ediyorum. Dinlediğiniz içinde sizlere de teşekkür ediyorum.


KONFERANS

Sayın Tekeli’ye

Teşekkürler...

31


Bugün, “Tarih Yazınında Atatürk’ün Ele Alınışı Üzerine Düşünceler” konulu konferansıyla Sayın İlhan Tekeli bize yeni ufuklar açacak. Sayın Tekeli tarih ve siyaset bilimi açısından konuyla ilgili düşüncelerini bizimle paylaşacak. Geçmişten kişiler, olaylar ve olgularla var olan ve geride kalan bir dönemde yaşananlardan söz ederken, bugünden gelecek bağlamını kurmak ve bunu üstelik bugün de yaşayan güçlü bir varlıkla ilgili olarak sürdürmenin güçlüğü çok açık. Sayın İlhan Tekeli Parti Okulu’nun yarattığı bu akademik ortamda derin bilgi birikimi ve değerli yorumlarıyla geçmişe bakışımızla ilgili sorunlara ve sorun alanlarına ışık tutacak. Geçmiş dönemin koşullarında var olmuş kişi, olay ve olguları günümüz bilgisi ve gerçekliği üzerinden değerlendirmek hiç kuşkusuz öğretici bir çaba. Ancak geçmişi bugünün bilgisiyle yargılamak, geçmişi yaşatmanın ötesinde geçmişi yeniden üreten ve geleceğe taşıyan bir etki yaratıyor. Yaşananların tarihselleşmesini engelliyor. Oysa bugünün gerçekliği geçmişi yeniden üretmek değil, ortak geleceği birlikte tasarlamak ve yaratmak olmalı.

Bugün Atatürk’ün güçlü tarihsel kişiliği bu anlamda bize bir kez daha yol gösterecek. “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır, ancak Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” sözlerini yaşarken söyleyebilen, gelecek öngörüsü gelişkin bir liderin günümüzde hak ettiği gibi değerlendirilmesi ve anakronizme düşmeden döneminin yorumlanması Mustafa Kemal Atatürk’e olduğu kadar tarihe karşı da bir sorumluluğumuz.

Sözü daha fazla uzatmadan hepinize saygılar sunarak değerli konuşmacımızı davet ediyorum. Buyurun hocam.

Tarih Yazınında Atatürk’ün Ele Alınışı Üzerine Düşünceler

32

KONUŞMACI: PROF. DR. İLHAN TEKELİ

Merhabalar. Perihan hanım benden böyle bir konuda konuşma istediği zaman düşündüm. Tabi Atatürk hakkında konuşmak bugünlerde öyle kolay değil. Herkes önyargılarla konuşmacıyı dinlediği için ne deyip ne demediğini de çok anlamadan tepki gösterebildiği için çok dikkatli olmak gerekiyor. Ben de bu nedenle ev ödevi yaptım. Bayağı da uzun oldu. Bakalım ne kadarını sizinle bölüşmeye vaktimiz yetecek.

Şimdi şöyle bir konuşma yapmaya çalışacağım. Mustafa Kemal, Türkiye’nin kurucusudur. Tabii ki her ülkenin kurucusuyla olan ilişkileri özeldir. Yani normal herhangi bir tanınmış sevilen bir kişiyle kurulan ilişki gibi bir ilişki değildir. Ben de bu konuşmamda Türkiye’nin kurucu fi gürü Mustafa Kemal’le nasıl bir ilişki kurduğunu araştıracağım. İlişki kurma biçimimizin ne kadar hastalıklı, ne kadar sağlıklı olduğunu irdelemeye çalışacağım. Benim konuşmam, değişik ilişki kurma biçimleri üstünde yoğunlaşacak. İlişki kurma biçimlerini aslında üç grup içinde ele alabiliriz. Bunlardan birincisinde; Türkiye’de değişik çizgilerdeki siyasetçilerin Mustafa Kemal’le kendilerini nasıl ilişkilendirdiği üzerinde durulabilir. Bir başka deyişle, siyasal söylemleri içinde Mustafa Kemal’i nereye koydukları araştırılabilir. İkincisinde, tarih yazıcılarının kurdukları anlatılarda Mustafa Kemal’e ne tür yer verdikleri ya da nasıl bir ilişki kurdukları çözümlenebilir. Üçüncüsü ise halkın Mustafa Kemal’i yaşamlarında nasıl bir yere koyduğu araştırılabilir.

Aslında bu üç tür ilişki kurma biçimi birbiriyle ilişki içindedir. Ama ben üçüncüsü üstünde durmayacağım. Durmamamın nedeni; bu konuda bir şey söyleyebilmek için görgül araştırmaya ihtiyacımız bulunmaktadır. Ve böyle bir araştırmanın olduğunu ben bilmiyorum. Bilseydim o araştırmanın sonuçlarını kullanarak, onun üstünde de konuşmaya çalışırdım.

Bu konuşmada Mustafa Kemal ve toplumun değişik katmanları arasında kurulan ilişki üzerinde duracağımız için önce bu ilişkide Mustafa Kemal’i nasıl ele alacağımız üzerinde durmak gerekir. Mustafa Kemal’i nasıl tanımlayabiliriz? Denilebilir ki, Mustafa Kemal’i anlat anlat bitmez zaten. Ama böyle bir tartışma için anlamlı tanımlama ne olabilir? Onun için bazı telegrafi k saptamalar yapacağım.

Mustafa Kemal 1880’ler kuşağındandır. Cumhuriyetin kurucuları bu kuşaktan gelmektedir.Bu kuşakta İnönü’sü var, Atatürk’ü var, Kazım Karabekir’i var, birkaç yıl öncesinde Mareşal Çakmak var. Türkiye içinde yetişmişler. Yani Türkiye Cumhuriyetinin kurucu kadrosu dışta eğitim almış bir kadro değil. Osmanlı aydınlanması içinde, özellikle askeri aydınlanması içinde yetişmiş bir kadro.


33

Yani yerel bir kadro. Bunun çok önemli bir özellik olduğunu düşünüyorum. Bu kuşağın subaylarının eğitimi yalnız okuldaki eğitim olarak düşünürsek eksik kalır. Bu kuşak çok uzun bir harp döneminde cephelerde görev almış. Trablusgarp’tan taa Kurtuluş savasının sonuna kadar düşünürseniz 12 – 13 yıllık bir savaş dönemi. Uzun savaş dönemi bu kuşak için çok önemli bir başka eğitim olmuş. Karar verme hünerlerini geliştirmek, halkı ve kapasitelerini tanımak, kendi kapasitesinin farkına varmak bakımından.

Mustafa Kemal yerelde yetişmiş ve yüksek deneyim sağlamış bir kişi. Bu oluşum süreci içinde gelişmiş bir vizyonu bulunuyor ve bu vizyonu gerçekleştirmek için gerekli iktidar gücünü eline geçirebileceğine inanıyor. Mustafa Kemal’in bu vizyonu tabii modernleşmeyle ilgili. Radikal bir modernleşme vizyonuna, bir gelecek öngörüsüne sahip. Ama bu vizyon yerel kaynaklardan elde ettiği eğitimle gerekçelendirilmiş.

Bu ya da buna yakın bir vizyon sahibi olma ve iktidar perspektifi olma o kuşağın genel bir özelliği. Bugünün değerleri içinden bakanlardan birkısmının Jakobenlik gibi suçlamalarına neden olan bu konum da aslında genel bir özelliğin yansıması. Ben bu durumu “geç aydınlanan ülkelerin erken aydınlananların sorunsalı ”diye adlandırıyorum. Eğer Türkiye gibi modernleşmenin doğduğu Avrupanın Atlantik kıyılarından uzaktaysanız ülkenin aydınlanması geç olmaktadır. Ama bu ülkede küçük bir grup erken aydınlanmaktadır. Ve bu aydınlanan kesim kendilerine bir misyon yüklendiğini hissetmeye başlıyor ve o misyonu gerçekleştirmek için de iktidar sahibi olmaları gerektiğini farkediyorlar. O misyonu gerçekleştirmek için bir İktidar olma arayışına giriyorlar.

Şimdi Mustafa Kemal’i kendi kuşağındakilerden ayıran özelliğin ne olduğunu sorabiliriz. Kanımca bunun yanıtı kahramanlığı falan değil. Bence onu diğerlerinden ayıran en önemli özelliği yüksek öngörüye sahip olmasıdır. Bu özelliğini göstermek için bir anekdot anlatayım size. Kurtuluş savaşına girilecek ve kurtuluş savaşına girilirken tüm ülke de hakim bir propaganda var. Deniliyor ki, biz bunlarla savaşmadık mı? Savaştık. Bu savaş sonrasında kaybetmedik mi? Kaybettik ve o savaşa girdiğimizde bizim arkamızda sanayileşmiş bir devlet vardı. Almanya vardı cephane vb. gereksinmeleri karşılıyordu. Şimdi o da yok. Öyle ise biz bu savaşı nasıl kazanacağız? Bu soruya olumlu cevap vermek kolay bir şey değildir. Mustafa Kemal’in yapmak istediği bu kurtuluş savaşında da bir fi nansmana ihtiyaç vardır ve bu fi nansman da eşraftan gelecektir. Şimdi kurtuluş savaşında siz 10 yıl savaşmış bir toplumdan bazı kesimleri alıp cepheye götürüyorsunuz, çoluğu çocuğu aç kalıyor ve bunlara maaş verilmesi gerekiyor. Piyadeye 15 lira, süvariye 30 lira. Şimdi bunu da eşraf fi nanse edecek. Şimdi eşrafa bunun olabilir bir şey olduğunun anlatılması gerekiyor


34

ki fi nanse etsin. Ben bunu araştırdım. Mustafa Kemal eşrafı nasıl ikna etmiş diye.. Eşrafl a bu konudaki teması Erzurum Kongresi öncesindeki gece oluyor. Ve o gece konuşuyor ve bin altın toplanıyor. Ama o geceki konuşması çok ilginç. Ve kurtuluş savaşı sonuna kadar ne olacaksa adım adım söylüyor. Diyor ki, İngilizlerle Fransızlar harp edemez. Çünkü kamuoyları artık savaştan bıktı. Almanya yok ama biz Rusya’ya yanaşarak onların silahlarından yararlanabiliriz ve sonunda biz Yunanlılarla karşı karşıya kalırız ve biz de onu yeneriz, diye anlatıyor.

Şimdi bu müthiş bir öngörü. Bu bir kere mi olmuş? Hayır. Bazı anlatılara göre 1932’de, bazı anlatılara göre de 1935’te Mustafa Kemal’in İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna, yani 46 – 47’lere kadar dünyada ne olup biteceğini açık olarak kestirebildiğini görüyoruz. Bu kapasite onu diğerlerinden farklı kılıyor. Onun zihninde Kurtuluş Savaşını yapılabilir kılıyor. Ve diğerlerinden farklı olan önerileri bu öngörü üstüne oturuyor.

Bir başka özelliği. Yüksek ikna edicilik gücüne sahip olması. Bunu CHP’nin eski Genel Sekreterlerinden Necdet Uğur anlatmıştı. İsmet Paşa’nın Genel Sekreteriydi. O benim dostumdu rahmetli. İsmet Paşa Necdet Uğur’a, siz, Mustafa Kemal’i kumandan olarak bilirsiniz, onun esas niteliği kumandanlığı değil, siyasetçiliğiydi demiş. İsmet Paşa’nın anlatığına göre sabahleyin herkesin hem fi kir olduğu bir konuda Atatürk fi kir değiştirdiyse, akşama kadar herkesle konuşarak onları yeni düşünceye getirebilecek bir ikna edicilik kapasitesine sahipti.

Çok önem verdiğim bir başka özelliği üzerinde durduktan sonra toplumun günümüzde Mustafa Kemal’le nasıl bir ilişki kurduğunu ele alacağım. Atatürk her akıllı adam gibi yaşarken öğrenir, deneyim kazanır ve düşüncesini değiştirirdi. Onun pragmatistliği çok bilinen bir özelliğidir. Onun belli bir konudaki fi kir değiştirmesini iki farklı düzeyde anlamamız gerekir.

Genellikle yaygın bir pratik var. Atatürk’ün bir yerde söylediği bir sözü ele alarak Mustafa Kemal’in düşüncesinin ne olduğuna bir yorum yapılıyor, bir sonuç çıkarılmaya çalışılıyor. Şimdi Mustafa Kemal’in kendisinin öğrenme ve düşüncesini geliştirme süreçlerinin farkında olduğunuzda ve kendisininin önemli bir taktisyen olduğunu biliyorsanız bu tür analizlerin ne kadar yanlış olabileceğini hemen görürsünüz. Mustafa Kemal Harp Okulu’ndan yetişmiş, başarısını savaşlarda ispat etmiş bir stratejist ve taktisyen. Bir pragmatist olarak siyasal yaşamında da aynı biçimde davranıyor. Onun hangi sözünün taktik, hangi sözünün stratejik olduğunu bilmeden ondan yapılacak alıntılarla bir yere varılamaz.


35

Mustafa Kemal her akıllı insan gibi düşüncesini geliştiriyor, daha derinden değişmelere uğratıyor. Bu konuda genellikle üzerinde durulmayan bir örnek vereyim. 1926’ya kadar Mustafa Kemal’in 1926’ya kadar olan kültüre yaklaşımıyla 26’dan sonraki bakış açısı arasında çok büyük farklar vardır. 1926’ya kadar Ziya Gökalp’in hars, medeniyet ayrımına dayanan sentezci anlayışına yakın bir çizgideyken, 1926’dan sonra bu sentezci yaklaşımı terk ederek köktenci bir modernleşmeyi benimsiyor. Bunun ilk işareti Medeni Kanun’un olduğu gibi İsviçre Medeni Kanunu’nun tercüme edilerek alınmasıyla ortaya çıkmıştır. Bunu Birinci Ulusal Mimarinin temizlenmesi ve müzik alanında yapılan atılımlar izlemiştir. Eğer bir siyasetçi Mustafa Kemal’i bir muhafazakar olarak göstermek istiyorlarsa 26’dan önceki sözlerine başvurmaktadır. Öteki türlü göstermek istiyorsa 26’dan sonraki sözlerinden yararlanmaya çalışmaktadır.

Aslında bir otoritenin sözlerine dayanarak doğru olanı bulmaya çalışmak, bilimsel bir yaklaşım değildir. Bu tür analizleri skolastik çerçevesi içinde düşünmek gerekir. Bu konu Türkiye’de çok tartışılmadı, bu tür düşünce pratikleri çok eleştirilmedi. Ama İttihat ve Terakki zamanında Yusuf Akçura fi lan bu konuyu çok tartışmışlardır.

Artık ana soruya geçebiliriz. Önce Mustafa Kemal’le siyaset alanında, daha sonra tarih yazıcılığı alanında Mustafa Kemal’le kurulan ilişkileri çözümlemeye çalışacağım.

Mustafa Kemal öyle bir varlık ki, günümüz Türkiye’sinde yandaş olsanız da karşısında olsanız da oy getiriyor. Tabii böyle bir konuma sahipseniz siyasetçiler sizi sürekli siyaset içinde tutuyorlar. İçinde yaşıyoruz. Herkes Mustafa Kemal’i ya kutsallaştırarak ya da anti-kutsallaştırarak siyaset yapıyor. Siyaset Türkiye’de genellikle kutsal üstünden yapılıyor. Yani kimisi dini kutsallaştırıyor, kimisi Mustafa Kemal’i kutsallaştırıyor, kimisi milliyeti kutsallaştırıyor. Eğer bir siyaset alanı kutsallarla işgal edilmişse orada demokrasi olabilir mi? Kutsallar üstünde konuşulmayanlardır. Sakin bir ortamda yaşanmak isteniyorsa, toplumda yaşayanların başkalarının kutsallarına saygı gösterilmesi gerekir. Ama siyasal kamu alanı kutsallara sataşma alanı olarak kullanılmaya başlarsa o toplumda gerilim ve çatışma azdırılmış olur. Bu nedenle kutsalın siyaset dışı tutulması gerekir. Laikliğin yapmaya çalıştığı budur. Eğer kamu alanından kutsalı dışlayamazsanız, kamu alanını ne kadar çok kutsallarla parsellemiş bulunursanız demokrasinin özgürlük alanı daraltmış olursunuz.

Şimdi sormak gerekir. Siyasetin bu hale getirdiği bir ortamda doğru dürüst bir tarih yazılabilir mi? Tarih biraz sakin ortamda yazılabilecek bir şey. Böyle kutsallarla bölünmüş bir ortamda yazılması zor bir şey. Çünkü siyasetçiler tarihi kutsalları inşa etmek için kullanıyorlar. Tabi kutsalla siyaset yapmanın


36

siyaset alanına getirdiği önemli bir çarpıklık var. Biraz önce Perihan hanımda konuşmasında değindi. Bir siyasi grubun birlikteliğini geleceğin projelerinin üstüne dayandırması gerekir. Sağlıklı olan, siyasetin amacıyla tutarlı olan budur. Halbuki bizde siyaset geçmişin yorumlanmasındaki ayrılıklar üstüne oturtulmaya çalışılıyor.

Şimdi böyle bir siyaset yapma biçimi tarih yazıcılığı üzerinde önemli bir baskı doğuruyor. Genellikle siyasal partiler geçmişi diğer partilerden farklı bir biçimde yorumlarken, kendilerine geçmişten günümüze kadar uzanan bir süreklilik çizgisi oluşturmaya çalışıyorlar. Bu çizgi kutsalla ilişkilendiriliyor ya da kendilerine geçmişte bir kutsal inşa etmek için kullanılıyor. Siyaset böyle yapılınca, siyasetin tarihten beklentisi de özel bir nitelik kazanıyor. Biz kutsalı inşa etmek için geçmişteki tarihi fi gürleri iyi ya da kötü olarak tasnif etmeye dönük bir tarih yazmaya çalışıyoruz. Bu tarihi fi gürün başarısı ya da başarısızlığının nedenlerini anlamaya çalışmıyoruz. İyi yahut kötü diye tasnif etmeye çalışıyoruz. Bu iyi adamdır, namuslu adamdır bilmem ne. Yaptığı iş, oradaki başarı ön planda değil. Kimin yandaşı olduğumuza bağlı olarak, ele aldığımız kişinin iyi ya da kötü olduğunu ispata çabalayan bir tarih yazmaya çalışıyoruz. Bir kişinin iyi ya da kötü olduğunu söylemek bir yargıda bulunmaktadır.

Siyasetçinin işine yaraması beklenen, böyle bir yargıyı biz nasıl geliştirebiliriz? Ancak bugünkü değerlerimiz üstünden geliştirebiliriz. Çünkü beni siyasi olarak kendi yanına çekmek isteyen bir siyasetçi beni bugünkü değerlerim üstünden avlamaya çalışıyor. O zamanda iyi ve kötü yargılaması bugünkü değerler üstünden yapılıyor. O ne demek? Tarihin bugünkü değerler üstünden yeniden yazılması demek. O da tarih yazıcılığında “şimdicilik” sapmasını doğuruyor. İngilizcesi “presentizm” olan bu sapmayı tarihçiler çok eleştirmişlerdir. Siyasetçilerimizin tarihi kullanma biçimi şimdicilik sapmasına neden oluyor. Şimdicilik sapması taşıyan tarih de anakronik bir tarih oluyor.

Bu sapmanın ayrıntılarına girmeyeceğim. Ama tarihi kişiliklerin iyi ve kötü diye sınıfl andırılarak kullanılmasının güncel bir örneğini vereceğim. Son aylarda Başbakanımız Atatürk’e sahip çıkıp İnönü’yü kötülüyor. Günümüzün siyasetçisi kendisininin gündelik siyasal siyasal taktiklerine uygun olacak şekilde hangi adamın iyi, hangi adamın kötü olarak görüleceğini belirliyor. Tarih yargıları önceden belirlenmiş şekilde yazılırsa, bu tarihin tarihliği artık ne olur siz hesap edin. Kanımca tarih yazıcısı olabildiğince yargıda bulunmaktan kaçınmalıdır.

Mustafa Kemal konusunda önemli bir yargı konusu var. O yargı tek adam olmasına ilişkindir. Tek adamlık yargısı tabii Cumhuriyet tarihinin yazılmasında çok etkili olacak bir yargıdır. Atatürk’ün tek adam olduğu konusunda yaygın


37

bir oydaşma var. Değil mi? Peki, bu yargıyı kim yerleştirdi? Adını koyan Şevket Süreyya oldu. Günümüzde bunu pek tartışmıyoruz. Ben de onun için bunu biraz deşerek, tarihte yargı sorununun üstünde durmak istedim..

Türkiye’de tek adam yargısına nasıl varıldı? Tek adamlık inşa edilen bir şey. Toplumsal olarak inşa edilen bir şey. Tabi bunun gerisinde ne var? Nutuk var. Nutuk Mustafa Kemal’in kendisini diğerlerinden ayırdığı bir otobiyografi . Denilebilir ki nutukla tek adamlık inşa edilmeye başlıyor. Bunu diğerleri kolayca kabul ediyorlar mı? Örneğin, Amerika’nın kurucu babaları vardır. Bir tane değildir, babalardır. Bizde de kurucu tek midir, çok mudur? Tek adamlığı kabul etmemek bakımından en ısrarcı olanın Kazım Karabekir olduğu söylenebilir. Kazım Karabekir daha sonra Nutuk’a alternatif olarak İstiklal Harbimiz kitabını yazıyor. Bu konuyu daha açık hale getirmek için ilginç bir anekdot anlatacağım. Biliyorsunuz işte Terakki Perver parti kapatılıyor, İzmir Suikastı sonrasında. Kazım Karabekir yargılanıyor, beraat ediyor ama siyasal olarak sahneden siliniyor. Onu Atatürk’ün ölümünden sonra sahneye tekrar çıkaran İnönü oluyor. Cumhurbaşkanı olduktan sonra İnönü Atatürk döneminin küskünlerin gönlünü alıyor. Onlara görevler veriyor. Kazım Karabekir’de tekrar sahneye çıkınca, tam İkinci Dünya Savaşı arifesinde, Akşam gazetesinde mi, yoksa Tan’da mı hemen kurtuluş savaşı tarihi konusunda bir seri yazı yayınlamaya başlıyor. Nutuk’ta Mustafa Kemal ben Samsun’a 19 Mayıs’ta çıktım diye başlıyorsa, Kazım Karabekir’de ben Trabzon’a fi lan tarihte çıktım diye başlıyor.

Atatürk’ün ölümü sonrasında, II.Dünya Savaşı arifesinde, kurucu babaların çoğalması eğilimi belirince İnönü bu yazı serisinin yayından kaldırılmasını sağlıyor. Ve her paşanın bir alternatif kurtuluş savaşı tarihi yazmasını engelliyor. İnönü’nün bu müdahalesi üzerine kurucu babaların sayısının artması engelleniyor. Tek kurucu yargısı güçleniyor. Daha sonra tabi Demokrat Parti’nin de ortaya çıkması ve İnönü’nün bir başka alternatif kurucu olarak çıkmasını engellemek için onların yaptığı propaganda birleşince sonra bu konuda oydaşma sağlanıyor. Bu oydaşmanın adını da Şevket Süreyya yazdığı üç ciltlik Atatürk biyografi siyle Tek Adam diye koymuş oluyor.

Bu yargı üzerinde durmayı, hem ilginç olduğu, hem Atatürk İnönü ilişkisini kavramamıza yardımcı olduğu hem de bir tarihsel yargının nasıl bir toplumsal olay olduğunu göstermek için seçtim.

Artık Atatürk’le tarih yazıcılığının nasıl ilişki kurduğu üzerinde durabiliriz. Tarih yazıcılığı nasıl bir olay? Tarih ilginç bir metin, bir anlatı formuna sahip. Bir olayı anlatıyor. Ama bu anlatı zaman içinde bir değişmeyi anlattığı için aynen yaşam gibi ve çok ikna edici ve onun için de siyasal olarak bu çok kullanılıyor. Siyasal olarak çok kullanılması ulus devlet olgusunun gelişmesiyle yakından ilişkili.


38

Ranke gibi 19. yüzyılın modern tarih yazıcılığının kurucularına baktığınız zaman ulus devlet ortaya çıkışıyla ilişkili olduğunu hemen kavrarız. Onlar bir siyasal tarih yazıcısı, onlar farkında olarak ya da farkında olmadan o ulusa “resmi tarih” yazıyorlar. Her ulus devletin ideolojisini oluşturabilmek için bir resmi tarihe gereksinmesi vardır. Resmi tarih bir toprakta yaşayan bir topluluğun ezelden ebede kadar uzanan bir sürekliliği olduğunu kurmaya çalışır. Çoğu kez gerçekte böyle bir şey yoktur. Bu bir kurgudur. Hayal edilen bir cemiyettir, bir varlıktan çok bir kurgudur ve resmi tarihler bunu yapmaya çalışır. Bir ulus devletin resmi tarihini yazmak için bu sürekliliği kurmak tek başına yeterli olmaz. Bu tarih temiz olmalı, kahramanca bir geçmişi bulunmalıdır. Kutsallaştırılmış kahramanları bulunmalıdır. Son yıllarda bunlara kurban mağdur mitosları eklendi.

Ama son otuz yıldır yaşanan gelişmeler ulus devlet tarihlerinin yazılma pradigmalarında bunalımlar yaratmaya başladı. Bu bunalımların gerisinde küreselleşme ve insan haklarının uluslararası siyasette kazandığı önem ve araçsallıklar bulunuyor. Artık Westfalia düzeninin ulus devletleri kendi ülkesinde herkes ve herşey üzerinde, yasama ve yürütme ve yargı yetkilerini kullanmakta serbest bırakan anlayışı geçerli değildir. Artık Dünya ulus devletlerin insan hakları ihlalleri konusunda serbest kalamayacakları konusunda bir görüş birliğine ulaşmış bulunuyor. İnsan haklarına saygı, bu dünyada bir ulus devletin varolabilmesinin ön koşulu haline gelmiş bulunuyor.

Bu anlayış değişikliği ulus devlet tarihlerinin yazılmasına da yansıyor. İnsan hakları her ulus tarihinin yazılmasında gözardı edilemez bir ölçüt niteliği kazandı. Ulus devlet bazlı tarih anlayışından, ulus devleti aşan dünyaya karşı sorumlulukları içeren bir tarih anlayışına geçildiği zaman işte bu daha önce söz konusu olmayan tarihle yüzleşmek, hesaplaşmak vs. gibi sorunlar ortaya çıktı. Şu dakikada biz tarih yazımında yeni bir bakış açısının dünyanın değişmesine paralel olarak yükselişini yaşıyoruz. Bu açıyı kaybeder ve şimdi biz sadece ulus devletler döneminin tarih anlayışıyla tepki gösterirsek anakronik kalırız.

Türkiye’de de daha önce sözünü ettiğim, tarihin müthiş ikna ediciliği yüzünden siyasetçiler bu tarihi kullanmak istiyorlar. Türkiye’de de Cumhuriyet sonrasında oluşturulan ulus devlet için bir resmi geliştirilmiştir. Bu resmi tarihle nasıl ilişki kuruluyor? Beklenileceği üzere, bilim çevresinin bazı üyeleri, resmi tarihlerin içinde bulunan, tam gerçekle tutarlı olmayan şeyleri demistifi ye etmekle kendilerini görevli görüyorlar. Bunda bir sorun yoktur. Yani bir yerde özgür bir bilim çevresi varsa, demistifi kasyonu gerçekleştirmeye çalışacaktır.

Yalnız Türkiye’de bugün resmi tarih üstündeki demistifi kasyon iddiaları her zaman bir alternatif tarih yazma ya da daha özgür bir tarih yazma iddiası taşıyarak ortaya çıkmıyor. Bu demistifi kasyon arayışlarının gerisinde siyasi


39

sadakatlerin etkileri çok yüksek. Aslında onlar gerçek tarih yazıyor gibi görünerek yeni bir resmi tarih yazıyorlar. Şimdi Türkiye’de değişik İslamcıların ayrı ayrı resmi tarihleri var, ayrılıkçı hareketlerin de ayrı ayrı resmi tarihi var. Herkes bir resmi tarih yazmaya çalışıyor. Niye? Tarih çok ikna edici. Çok iyi bir siyasi araç. Onlar siyaset yaparken tarihten yararlanmak istiyorlar.

Bu durumda kendisini demistifi ye etmekle görevli sayan tarihçiler için ilginç bir değerlendirme ölçütü ortaya çıkıyor. Bu tarihçinin tüm resmi tarihler karşısında; üç ya da dört resmi tarihin hepsini birden demistifi ye etmekle kendisini görevli görmesi gerekir. Eğer kendinizi her birini demistifi ye etmekle görevli görmüyorsanız siz bir militan tarihçisinizdir. Şimdi militan tarihçinin demistifi kasyonuyla, bir tarihçi görevi olarak demistifi ye etmenin arasında bir fark olduğunun farkında olmak gerekir. Bir demokratik toplumda farkında olmanın ötesinde bir şey gerekmez. Ama farkında olmanız zaten yeterli bir şeydir. Yani o eleştirel pozisyonunuzu resmi tarihe karşı kullandığınız gibi alternatif resmi tarihlere karşıda kullanabilmeniz gerekir.

Türkiye’de tarih alanında bir demistifi kasyon çabası olduğu açık. Ama bu demistifi kasyonunun ulus devletin resmi tarihinin tümüne yayılmadığı daha çok bu resmi tarihin bir parçası olan Atatürk’ün yüceltilmesinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu da Türkiye’de siyasetin Mustafa Kemal’le ilişki kurma biçimi üzerinden yürütülmekte olmasıyla yakından ilişkilidir.

Ama bu noktada sormak gerekir. Eğer bir tarihçi kendisini resmi tarihleri demistifi ye etmekle görevli sayıyorsa bu yeterli midir? Bence demistifi kasyon bir bilim adamının her zaman görevidir. Ama yetmez. Alternatif tarih yazma için önerisi olması gerekir. Eğer öneri getiremiyorsanız demistifi kasyonunuz biraz havada kalır.

Sadece demistifi kasyon ile yetinmeyerek alternatif bir tarih yazma konusu üzerinde durmaya başladığımızda karşımıza şöyle bir soru geliyor. Şimdiye kadar resmi tarihleri gerçeklik iddialarını geriye iterek belli bir amaç için yazılması açısından eleştirdik. Belli bir amaç için yazılmayan pür bilimsel bir tarih olabilir mi? Pür pozitivist tarih mümkün müdür? Sadece nesnellere dayanan bir tarih yazılabilir mi? Böyle bir tarihin yazılamayacağı konusunda tarihçiler arasında bir oydaşma bulunuyor. Eğer tarih pozitivist olarak yazılamıyorsa, niye yazılamıyor diye sorabilirsiniz. Birincisi; olguları, demin sözünü ettiğim bir anlatı formundadır. Olayları arka arkaya dizmekle tarih olmaz. Bunu bir anlatıya dönüştürmeniz lazımdır. Bu bir edebiyat işidir. Tarihin içinden edebiyatı temizleyemezsiniz. İkincisi tarih anlatısı içinde yargıların ortadan kaldırılamayışıdır. Biraz önce tek adam yargısı üzerinde durmuştuk. Daha bir çok örnek verilebilir. İyi – kötü yargıları vb. Anlatıyı kurarken bunları tamamen


40

temizleyemezsiniz. Onun için pür bir pozitivist tarih yazımı mümkün değildir. Bu saptamadan sonra akla gelen bir başka soru oluyor. O zaman tarih tüm olarak sübjektifl er üstünden yazılabilir mi? Sübjektifl er üstünden yazarsanız roman olur. O da anlatı formundadır. Tarih olmaz.

Bu halde tarihi nasıl yazacağız, diye sorabiliriz. Birkaç şey yapılabilir. Bunlardan birincisi tarihçinin olabildiğince nesnel olmakla yetinmesidir. Bu halde tarihçi olabildiğince nesnel olmaya çalışır. Kendisini ne kadar zorlarsa zorlasın tam nesnel olmayı başaramaz. Ama nesnel olmaya çalışır. Yani şimdi bu nesnel olmaya çalışmanın iki niteliği vardır. Birisi; bilimsel olmayı sağlar. Çünkü militan tarihçilikte şöyle vardır. Amaç her şeyi meşru kıldığı için militan tarihin içine yalan doldurabilirsiniz ve yalan doludur militan tarihlerde. Ama bilimsel iddiası varsa o olabildiğince belgeye dayanacak, bilgiye dayanacak vs. ve mümkün olduğu kadar içine az yargı koyacak. Ama bu onu pozitif tarihi yapmaz. Yine yazana bağlı kılar. Ama bir şey daha yapması lazım. Tarih yazıcısı adil olmak durumundadır. Adil olmayı ne sağlar? Empati sağlar. Şimdi siz diyelim ki, Cumhuriyet kuruluyor. Biraz önce üzerinde durduğum üzere, siyasal amaçla iyi ve kötü yargıları oluşturmak için şimdicilik yaparsanız, Bugünkü değer yargılarına dayanarak şöyle yaptı da, bilmem ne oldu diye eleştirmeye başlarsanız haksızlık yaparsınız, adil olamazsınız. Adil olabilmek için tarih yazıcısının şu soruyu sorması gerekir. Ben olsaydım bu sonucu almak için ne yapardım?. Böyle bir soruyu sormayan tarihçi adil olamaz. Şimdi tarihçi adil ve ahlaki olmalıdır ki bilimsel olabilsin.

Bir başka tutum daha olanaklı. Tarihçiler tamamen tarafsız, nesnel bir tarih yazmanın olanaksızlığını kabul edince çözümü çoğulcu bir tarih ortamı oluşturmakta buluyorlar. İşte yine adil ve ahlaki olan insanların yazdığı birbirinden farklı tarihlerin bir arada bulunduğu çoğulcu bir ortamda nihai yargıları okuyucuya bırakmak yoluna gidiliyor. Burada tarihçinin otoriter pozisyonunu da terketmesini olumlu bir etki yapacağını eklemek gerekir.

Ben kendi yazdığım tarihlerde bu sorundan kaçınmak için şöyle bir şey yapıyorum. Biraz önce söylediğim üzere anlatıyı olabildiğince nesnel olarak kuruyorum. Bu eldeki bilginin, belgenin vs.nin çıkarttığı bir anlatı. Ona ayrı bir sonuç yazıyorum. Diyorum ki, bundan sonra artık ben konuşuyorum. Bu benim yargılarım. Siz buna katılmayabilirsiniz. Siz kendi yargılarınızı ayrıca koyabilirsiniz. Aslında o yorum biçimi, yani benim sonuç olarak yazdığım kesim aslında benim tarihim, benim tarihi anlayış biçimim. Mesela kadrocular hakkında yazdığımız kitaba 5 tane ayrı sonuç yazdık. Sen 6. sını, 7. sini, 8. sini yazabilirsin demek için. Tarih yazıcısının otorite konumundan çıkarak, kendi yargılarını geliştirmekte okuyucularını serbest bıraktığı zaman zaman iş değişiyor. O zaman


41

herkes yargılarını kendi değerlerine vs. göre geliştiriyor. Halbuki resmi tarihler onu yapmıyor. Resmi tarihler neyi yapıyor? Otorite olarak doğruyu, doğru yorumu ve değer yargılarını sana dikte ediyor. Tarihin özgürleşmesi demek bu yargılara hapsolmaktan kurtulması demek.

Tarih yazıcılığı konusunda benim bir kitabım var. Birlikte Öğrenilen, Birlikte Yazılan Tarih. Böyle çoğulcu bir tarihçiliği savunuyor. Türkiye’de eğitimde yapılanmacı eğitime geçince öğretmen merkezli bir eğitimden öğrenci merkezli bir sürece geçilmiş oluyor. Öğretmen sınıfa işte bitki nasıl yetişir bir konu veriyor, çocuklar araştırıyorlar fi lan, sonra kendileri onu yorumluyorlar fi lan, onların görsel olarak sunuşunu yapıyorlar. Aynı şekilde tarihi de ele alıyorlar. Bir konuyu ele aldıklarında somut olayları koyuyorlar. Sınıf o olayı birlikte öğreniyor ve birlikte yazıyor. Şimdi bu tamamen özgürleştirilmiş bir tarih. Eğer tarih böyle yazılıyorsa tarihte bir Ermeni sorunu, Kürt sorunu vs. olabilir mi? Çünkü o tarih artık dikte edilen bir tarih değil. Herkesin ürettiği bir tarih. Ve tarih müfredatında sakıncalı konular vb. ortadan kalkar.

Bugün tarih yazıcılığında yalnız küçük gruplara dönük değil, tarihi olaylara zaman derinliği içinde baktığınız zaman, şimdi mesela bir olay oldu. Ben 10 sene sonra yazdım, 20 sene sonra yazdım, 50 sene sonra yazdım. Hepsi farklıdır bu tarihlerin. Çünkü bu zaman derinliği içinde, sadece zaman derinliğinin artması dolayısıyla yapılacak yorum değişir. Mesela diyelim ki bir değişme var. Şimdi diyoruz ki, bilgi toplumuna geçiyoruz. Şimdi ona göre senaryo üretiyoruz. Bir 50 sene sonra baktığımız zaman geçtik mi, geçmedik mi? O yaşadığımıza bilgi toplumu demek doğrumu, değil mi? diye sorgulayabiliriz. Yani Marks kapitalizm döneminde yaşamasaydı feodal dönem diyebilir miydi? Yani tarih sürekli olarak yeniden ve yeniden yazılan bir şey. O zaman tarih ne? Bir yaratıcı faaliyet. Tarih basmakalıp ezberlenen bir şey değil, sürekli olarak yaratılan, yaratıcı bir faaliyet. Tarihi eğer böyle anlayabilirsek o zaman tarih çok zevkli bir uğraş haline gelir.

Teşekkür ederim.


Tarih : 4 Ocak 2012Saat : 18:30

Sayın İnam’a

Teşekkürler...

45


Değerli konuklar,Sayın katılımcılar,

Parti İçi Eğitim çalışmaları kapsamında bundan böyle düzenli olarak yapacağımız toplantıların ilkini bugün gerçekleştiriyoruz.

Bugünkü söyleşinin konusu, “İletişim”. Konuşmacımız da değerli bir felsefecimiz, değerli hocamız Sayın Ahmet İnam.

Başlangıçtan günümüze dek insan, sesle, sözle, yazıyla, renk, çizgi, dans, mimik, giyim ve daha pek çok araçla kendini ifade etmenin, fark edilmenin ve varlığını anlamlandırmanın yollarını aradı.

Bu arayış, bu anlatma, anlaşılma ve anlamlandırma gereksinimi, iletişim kurma çabası, sanatın, estetiğin, yazının ve teknolojinin konusu olan yaratıcılık alanlarını besledi.

En yalın biçimiyle duygu, düşünce ve bilgilerinin başkalarına aktarılması, olarak tanımlanabilecek iletişim, gerçekte insanın bütün eylem alanlarını kapsıyor.

İletişim, sadece duyularımıza seslenen araçlarla da gerçekleşmiyor. Görme, iletişimi başlatsa da anlamın ortaya çıkması için daha çok çaba harcamak, derinlere inmek gerekiyor. Bazen sessizlik ve suskunluk, sesten ve duyumdan daha etkili bir iletişim aracı olabiliyor.

Kimi zaman önyargılarımız tüm kanalları kapatıyor. Yaşamı anlamlandırmak, anlam arayışımızın bir parçası olarak karşımızdakinin iç dünyasına yakınlaşmak yerine yabancılaşmak, iletişimi olanaksız kılıyor. İletişimin karşılıklılık boyutu oluşmadığında ya da ortadan kalktığında, kendimizi anlatabilmek ve karşıdakini anlayabilmek için gerekli araçtan / yoldan yoksun kalıyoruz.

İnsanların birbirini / ötekini etkileme çabası, tarafl ar arasında bir mesaj kodlama ve açımlama eylemi olan iletişim, bir ilişki olarak teknik bir alana hapsedilerek de değerlendirilebiliyor.

İletişimi, bir kurgu, bir oyun ve insanlar arası ilişkinin bir aracı olarak gören bu anlayış, insanca gereksinimlerden doğan bu etkileşimi, insan doğasından soyutlayıp, nesneleştiriyor/ metalaştırıyor.

İletişim

46

Siyasal alanda iletişim, iktidar-muhalefet karşıtlığının belirleyiciliğinde, bu kez bir üçüncü tarafı/ seçmeni ya da halkı da kapsayan bir boyut kazanıyor. İletişim, çok tarafl ı, çok iletili ve çok amaçlı bir alana taşınıyor. Bu alanda, anlaşma ve uzlaşma yanında, eleştiri ve karşı çıkış gibi karşıt kavramlar da öne çıkıyor.

Değerli görüşlerini bizimle paylaşması ve iletişim konusuna yaklaşımını öğrenmek için, Sayın Ahmet İnam’ı davet ediyorum.

İletişim

47

KONUŞMACI: PROF. DR. AHMET İNAM

Efendim hepinizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Benim için gerçekten onur verici bir durum böyle seçkin bir topluluğa sesleniyor olmak parti çatısında.

İletişimi bir etkileşimin bir alt alanı olarak düşünebiliriz. Bir etkileşim biçimidir. Evrende her şey birbiriyle şu ya da bu biçimde etkileşir. İletişimin bir etkileşim olduğunu unutmamakla belki hatırlamakla başlayabiliriz. Peki, nasıl bir etkileşimdir iletişim? Tabi Türkçemizin olanaklarını gördüğü zaman insan gerçekten göneniyor, onur da duyuyor.

İleti, batı dillerindeki mesaj karşılığında, iletişim karşılıklı ileti veya iletilenle sürdürülen bir süreç anlamında anlaşılabilir. Ama bir etkileşim olarak düşündüğümüzde iletişimi her türlü etkileşimin bir anlamda iletişim olabileceğini unutmamak gerekir. Yani evrendeki bütün varlıkların birbirini çekmesi veya şu yada bu biçimde aralarındaki bir etkileşim, itme – çekme veya daha başka fi ziksel, kimyasal dönüşümler yaratma anlamında da belki en geniş anlamında buna da iletişim diyebiliriz.

Konumuzu insanlar arasındaki iletişime çevirdiğimizde felsefi boyuttan baktığımızda söyleyebileceğimiz çok şey var. 21. yüzyıldayız arkadaşlar, fakat hala insanların… Hala sözü de belki de çok burada yerinde değil. Giderek artan bir iletişimsizlik dönemine girmekteyiz. Tabi paradoksal olan şey de şu, belki şaşırtıcı. Bu denli iletişim aygıtları gelişmiş, işte sürekli olarak yolda yürüyorsunuz herkesin kulağında telefon değil mi? Yalnız telefon değil, yani o aynı zamanda internete girme aracı, aynı zamanda onunla televizyon seyredebiliyorsunuz. Her şeyi yapabilirsiniz. Yani o denli insanları birbirine teknoloji biryandan yaklaştırırken bir yandan da garip biçimde insanlar bu kadar çok konuşması ve bu kadar birbirlerinin yüzünü ekranda da olsa görmelerine karşın acaba ne kadar kendilerini iletebiliyorlar veya kendilerine iletilenleri anlayabiliyorlar. Burada bir problem var gibi gözüküyor.

Hatta zaman zaman acaba teknoloji bu denli ilerlemeseydi de işte birbirimize mektup atsaydık değil mi? O mektupların güzelliğiyle daha sıcak iletişimler mi kurulurdu acaba? Veya kim bilir belki dumanla mı haberleşseydik? Başka türlü güvercin ayaklarına mektup yazarak mı iletişimde bulunsaydık diye düşünebilirsiniz.

Önemli bir iddiadır içimizde iletişim çalışmış arkadaşlarımız hatırlarlar belki. İletişim aygıtları da, iletişim için kullandığımız araç gereçte iletişimdeki mesaja dâhildir aslında. Yani neyle nasıl haberleştiğimiz gönderdiğimiz iletiyi şu ya da bu biçimde etkiliyor. Yani belki benzetmek gerekirse üslup söyleyeceğiniz

İletişim

48

sözün içeriğine dâhildir. Yani nasıl söylediğiniz ne söylediğinizi etkiliyor. Çok doğru şeyleri yanlış biçimde uygulanmayan, o içeriğine uygun olmayan şekilde söylemeye kalktığınızda göndermeye çalıştığınız ileti yerine ulaşmayacak.

Çok eski bir model var. İsterseniz o modelden başlayım da o modeli eleştirerek iletişimi anlamaya çalışalım. Efendim bu model mühendislerin geliştirdiği bir modeldir 1940’ların sonlarında yanlış hatırlamıyorsam. Yani haberleşme mühendisliğinde işte elektronik yahut elektrik mühendislerinin geliştirdiği bir model. İletici var, yani mesajı gönderen gönderici var ve karşı tarafta alan, alıcı var. Ve arada da ileti var, iletinin gittiği kanallar var. Demek ki en azından klasik modele göre 4 kavramla karşı karşıyayız. Gönderici, gönderen, alan, ileti ve iletinin gittiği, gideceği, yol bulduğu, karşı tarafa yöneldiği kanallar. Oluk fi lan deniliyor galiba Türkçede kanal yerine. Her neyse. Şimdi bu model belki elektronik ortamda haberleşmede bize ufuk açıcı olabilir, yol gösterici olabilir ama insanlar arası örneğin yüz yüze haberleşmelerde, yüz yüze iletişimde veya hiç konuşmadan birbirinize dokunarak veya gözlerinizin içine bakarak yaptığınız haberleşmede susarak, gülümseyerek, bedeninizi katarak, yalnız bedenimizi değil ortamı da katabilirsiniz. Çünkü iletinin hangi ortamda nasıl bir bağlam içerisinde iletildiği de önemlidir. Yani klasik modelde sadece bir ileti var. Gönderen, alan ileti ve kanal. Oysa sorun insanlar arası iletişimde bu kadar basit gözükmüyor. Ne gibi sorunlar var, bu modeli nasıl değiştirebiliriz? İletişimi nasıl anlayabiliriz? Bir defa arkadaşlar bana öyle geliyor ki iletişimdeki sıkıntı ileten ve kendisine iletilen bir varlık olarak insanı tanımakla oluşabilir. İnsan bir iletişim varlığıdır. Tabi yalnız insan değil, belki bütün varlıklar, hayvanları da ele aldığımızda. Çünkü bütün varlıklara biz ama canlı ve bilinçli bir ölçüde olanları düşünelim. Sürekli olarak bir yerlerden etkiler gelmektedir. Bu etkilerin önemli bir kısmının farkında değiliz. Mesela güneş sisteminin bir yerinde, hatta bizim galaksimizin bir yerlerinde bir patlama olmuştur ve oradan bir takım dalgalar bize gelmektedir şu anda. Ne bileyim nötrünolar belki içimizden geçmektedir. Daha başka dalgalar bizim üzerimizden geçmekte bir biçimde bizim yaşayışımızı, düşünmemizi belirlemektedir. Bunun yanında gönderilen, sürekli alan bir varlığımız ama diğer yandan kendimiz de iletiler gönderen bir varlığız. İleti almak ve vermek masum bir iş değildir arkadaşlar. Hepimizin tahmin edeceği gibi hele siyasetin içinde bulunan arkadaşlarımız, bu modelin safi yetini hemen anlarlar. Yani bir yandan iletiyi gönderen, diğer yandan alan hep yerinde duran, hiç değişmeyen şekilde duruyorlar ve ileti arada bir kanaldan gidiyor. İletişim bir etkileşim olduğuna göre etkileşim de bir kuvvet uygulamadır.

İnsanların birbirleriyle karşılaşmalarında aralarında hemen bir etkileşim doğar. Bunun farkında oluruz ya da olamayız. Çoğu zaman yolda giderken bizi birileri görüyordur, seyrediyor. Bazen onların bize bakışını hissederiz. Bakış hissetme diye bir şey var. Özellikle galiba kadınlar bunu daha iyi hissediyorlar.

İletişim

49

Bakıldıklarını… Değil mi mesela arkamdaki bir insan bile bana baksa a bakılıyorum değil mi? Bakılıyorum. Demek ki bakılıyorum demek üzerimde bir takım etkiler var. Evren öyle bir yer ki yapayalnız bir odada kalsam bile muhakkak benim üzerimde belli bir etki var. Etkilerden arınmış bir konum evrendeki varlıklar için söz konusu değil. Evrenin herhangi bir noktasına gitseniz hani boşluk falan fi lan deniyor ama herhalde orada da bir şeyler olup bitmektedir. Dolayısıyla hep etki altındayız. Ama biz insanlar bu etki altında olan varlıklar olarak aynı zamanda etki yaratmak isteyen varlıklarız da. Kendimizi ifade etmek durumunda olan varlıklarız. İnsan yavrusu dünyaya geliyor ve orada işte bir ağlama ile belki… Onun bildiğimiz anlamda erişkinlerin anlayabileceği anlamda gelişmiş bir dili yok. Ama insan yavrusu bir biçimde derdini anlatabiliyor, anlatmaya çalışıyor nasıl anlatıyorsa. Demek ki daha doğar doğmaz bu dünya denen gezegende hep bir mesaj vermeye başlıyoruz. Bir sözümüz var. Bir iletimiz var. O iletimiz hakikaten iletilen iletilecek olan yere gidiyor mu, hedefi ne ulaşabiliyor mu?

İletişimin masum olmadığını, bir etkileşim olduğunu, etkileşiminde bir kuvvet uygulama olduğunu söyledik. Birbirimize kuvvet uyguluyoruz dedik. Bunu elbette çok duyanlarınız olmuştur ama 20. yüzyılda bu kuvvet kavramını veya iktidar, güç kavramını dile getiren bir frankofon bir fi lozof var, belki ilgilenenler olmuştur aranızda: Michel Foucault. Şimdi ben şu anda bakın sizden yüksek bir yerdeyim ve belki çok güçlü görünüyorum değil mi mimiklerimle falan. Demek ki benim etrafımda bir kuvvet alanı doğmuştur ve bu alandan size doğru bir etki gönderiyorum. Belki karizma dediğimiz şey de böyledir. Sizin de üzerinizde bana gönderdiğiniz kuvvet var. Belki hafi f gülümseyerek iyi palavra ile başladı fi lan… Ya bu adam da herhalde bilmiyor canım iletişimi fi lan, öyle aklına gelen şeyleri söylüyor palavracı biri olsa gerek diye böyle hani şeyler, hiçbir şeyi beğenmeyen enteller vardır ya. Böyle uzakta durur. İşte oradan da kuvvet geliyor sürekli olarak. Hani gıcıklık dalgaları diyebileceğimiz bir takım dalgalar gönderiyor. Tabi bu dalgalar uyduruk değil arkadaşlar fi ziksel bir şey. Yine bunu ölçme imkânımız da olabilir. Şimdi gençler “elektrik” sözünü kullanıyorlar, elektriğini aldım, almadım. “Yahu bu kızda da ne elektrik var, maşallah” Oradan da anlıyoruz ki, demek ki bu iletişim, etkileşimdir ve bu etkileşim de çok fi ziksel bir şeye dayanıyor. Hakikaten bir güç gönderiyoruz. Bazı insanlar vardır hissetiniz mi? Onların sizin yanınızda mevcut olması sizi rahatsız eder garip bir şekilde. Eliniz ayağınız titrer, moraliniz bozulur, sakarlık yaparsınız. Mesela onu görünce çay bardağınız varsa düşürürsünüz, bir türlü doğru dürüst bir eylemde bulunamazsınız. Böyle uğursuz, meş’um insanlar! (Eskiler “meş’um” derlerdi böyle insanlara!) Garip bir adamdır,o. Böyle girdiği her yere uğursuzluk getirir. Hani karikatürlerde kafasının üzerinde bulut olan tipler vardır ya! Bunlar mistik değil, çok temelden maddesel ve açıklanabilir nerofi zyolojik olaylardır. İletişimin böyle maddesel bir temeli vardır. Neden bunları söyledim? Bir güç

İletişim

50

alanı yaratıyoruz arkadaşlar etrafımızda. Onun için iletişim dediğimiz şey masum ve bembeyaz bir sayfa üzerinde olmuyor. Bunu bilerek yapmak istemeyebilirim. Mesela çok sevimli bir insan yavrusunu sevmek isteyebilirim. Böyle onun saçını okşamak için eğildiğinde o ağlamaya başlayabilir. Aslında bütün yüreğimle ona sevgi gösteriyorumdur. Yani benim vücudumdan çıkan dalgalar gayet olumlu dalgalardır. Ama ona ulaştığımda onun bu dalgaları anlaması ve yorumlaması çok olumsuz bir görünüm altında olabilir. Yani benim şu tebessümümü bir içtenlik olarak da yorumlayabilirsiniz fakat bir kendini beğenmişlik olarak da yorumlayabilirsiniz. Çünkü her gülümseme masum bir gülümse olmayabilir, içten olmayabilir, yapmacık olabilir, yapıştırılmış bir gülümseme, hani yöneticilerin fi lan vardır. Nasılsınız çocuklar fi lan gibi böyle zoraki ve bir maske olarak takılmış. Ama size bir şey söyleyeyim mi hissetmişsinizdir. Hayvanlar bizden daha güçlü alıcılardır, etkileşim alıcılarıdır. Mesela siz bir kediyi sevmiyorsanız kendi onu hemen hisseder. Gel pisi pisi fi lan deseniz de yanaşmaz yanınıza. Çocuklar hisseder.

Demek ki arkadaşlar şunu söylemek istiyorum. İletişim dediğimiz şey sadece sözümüz, ağzımızdan çıkan sözler veya işte kağıda veya bir ekrana yazdığınız yazılı mesajlar, iletiler değil. Onun arkasında biyolojik, fi ziksel, ekolojik temelli bir yapı var. Bunu iyi anlamak lazım. Özellikle iletişim ustası olmak isteyenler için.

Efendim vücut dilinizi 10 derste nasıl kullanırsınız. İşte tezgahtar olacağım değil mi, iyi satış yapmam lazım onun için vücudumu veya manken olacağım veya belki siyasete değil mi? Şimdi televizyonda orada kendimi gösteriyor. Elimi kolumu nasıl sallayacağım, nasıl bakacağım. Ama bütün bunlar öğrenilmiş, yapay bir takım mekanik hareketler olarak kaldığında, halk, işte o hayvani sezgileri güçlü, sezgileri olan o yüce varlık, anlıyor. Argo bir deyimle yemiyor. Yani bu adamda bir numara var. Yani bu adamın sözleriyle mimikleri uymuyor birbirine. Çünkü belki de öğrenmiştir hani böyle partiye gitmek için dans dersi alan tipler vardır. Yani orada bir düğünde şöyle bir tango attırayım fi lan. Ama öğrenilmiş tangoyla bir de böyle içten gelen göbek atma arasında farklılık var. Çünkü birinde beden, o fi ziksel olanla düşünsel ve duygusal olan hemhal olmuştur, iç içe geçmiştir. Orada bir içtenlik, bir kendiliğindenlik vardır. Öbür tarafta ise bir yapıştırma durum var.

Şimdi bu boşluğu bilen uyanık iletişim satıcıları var. İşte 10 derste nasıl sevimli görünürsünüz? 20 derste milleti nasıl ayarlarsınız. Yani hepsinin kuralları, nasıl bakacaksın, nasıl duracaksın, nasıl bilmem ne yapacaksın… Ama orada eğer o size öğretilenlerle bütünleşemiyorsanız, öğretilenler ile içinizde şimdiye dek edindiğiniz yaşam deneyimleri harmanlanamıyorsa, bütünleşemiyorsa veya bizim kültürün deyimiyle hemhal olamıyorsa böyle yapay bir şey kalıyor geriye. Ve bu elektriği hissedebilirsiniz. Bir süre iyi bir oyuncuysa karşı taraf

İletişim

51

sizi aldatabilir. Mesela, “ne sevimli adam” diyebilirsiniz. “Ne kadar cana yakın!” Hakikaten cana yakın mı değil mi bir zaman gerekiyor bunu anlayabilmek için. Nerede açık veriyor, onu gerçekten içselleşmiş, içselleştirmiş mi, içine sindirmiş mi? Yoksa üzerinde onun iç dünyasında, duygu dünyasında yama gibi duran bir şey midir? Demek ki her türlü iletişim, etkileşim ve her etkileşim bir kuvvet alışverişidir. Bunu dediğim gibi isteyerek yapmıyor olabilirsiniz. Yani ben şimdi bir öğrencimin karşısında öyle mel mel baksam, “ben masumum, ben sana zarar vermeyeceğim” desem bile işte benim ne bileyim kel kafamı, yaşlı bedenimi birde hoca moca olduğumu bildiği için, muhakkak bana gardını alarak bakacaktır. “Ha bu hoca, şimdi ona göre davranmalıyım” diyecek. Öyle bakacak. Ben senin canını yakan bir varlık değilim mesajı, nasıl verilir bilmiyorum ama. Çünkü çok da elimizde değil.

Bir başka nokta çıkıyor arkadaşlar. Mesaj, ileti, tümüyle bizim denetimimizde değil. İşte size iletişimin en büyük sorunlarından biri. Efendim ben istediğim iletiyi istediğim biçimde, istediğim insana, istediğim gibi iletebilirim. Bu çok saf bir bakıştır. Bizim kültürümüzde “sen ne söylersen söyle söylediğin ancak karşındakinin anlayabildiği kadardır” gibi sözler var. Ben gerekli şeyleri söyledim, anlatacağım. Hep televizyonda öyle tartışmalar olur ya. Gerekli şeyleri söyledim, söylediğim şeyleri söyledim. Artık susuyorum. E karşı taraf anlamıyor işte. Yani senin ağzından çıkan şey yeterli değil. Onun ne anladığıdır, önemli olan. Çünkü sen a demek istiyorsun değil mi? A iletisini göndermek istiyorsun. Daha doğrusu daha hazin olanı a yı gönderdiğini sanıyorsun. A’yı gönderiyorum diye düşünüyorsun ağzından b çıkıyor. Farkında değilsin b dediğinin ve b ileti kanallarına giriyor. Belki o kanallarda giderken c ye dönüşüyor. Şimdi ne demek istiyorum? Kavga ettiğin birisi var. Diyelim ki eşimle tartıştım ve onun gönlünü almak isteyeceğim hani böyle eşler arasında kavgalar olur ya veya küstüğüm, kavga ettiğim, barışmak için giderseniz de vallahi adama gideyim bir özür dileyim ve biraz gönlünü alayım diye gidersiniz ama daha beter bir kavga başlar orada. “Yahu ben senden bak özür diledim” dersiniz halbuki öyle bir dilemişinizdir ki ben seni döveceğim gibi bir şey olmuştur. Siz öyle söylediğinizi zannediyorsunuz. Demek ki arkadaşlar hani derler ki ağzından çıkanı kulağın duymuyor mu? Şimdi ağzımdan çıkan benim çıkmasını istediğim midir? O problem var. Mesela diyorum ki, ben a mesajını karşı tarafa göndereceğim. Dediğim gibi a yı göndereceğim diye düşünüyorum ama ne oluyorsa yani Freud’la fi lan ilgilenen arkadaşlar bilirler sürçmeler var. Dil sürçmeleri var. Bu bilinç dışı etkilerle oluyor farkına varamıyoruz. Yani tırnak içinde “ruhumuz” bize ne gibi oyunlar oynuyor bilmiyoruz. Çünkü bizler ruhumuzun sandığımız gibi efendileri fi lan değiliz. Bir kısmını biliyoruz arkadaşlar yani nörologlar yalan söylemiyorsa beyninizin işte korteks kısmının bilincinde olabiliyoruz. Ama bilincine varamadığımız işte düşlerimizde veya daha başka türlü dil sürçmelerinde veya daha başka bedensel bir takım ifadelerde veya olgularda

İletişim

52

ortaya çıkan durumlardan anlıyoruz ki farklı şeyler var iç dünyamda, duygu dünyamda farkına varamadığım. Onun için ağzımdan yani a yı göndereceğim deyip ağzımdan b çıktığının farkında değilim. Çünkü farkına varsam tekrar o b değil bir dakika a diye düzeltebilirim.

Şimdi karşı tarafa giderken değişiyor dedik. Ne demek “karşı tarafa giderken”? Bu ortama bağlı. Yani meyhanede arkadaşıma bunu diyorsam meyhanede de bir müzik çalışıyorsa, arkadaşımın dikkati bir başka yerlerdeyse o zaman mesaj o ortam içerisinde yine dönüşüyor. Yani o mesajı camide de verebilirim daha kutsal bir mekânda. Okulda da verebilirim. Bir mağazada da verebilirim. Buna göre mesajın iletildiği ortam mesajın yahut iletinin diyelim içeriğini değiştiriyor ve a – c olarak yol alıyor karşı tarafa varıyor. Şimdi karşı taraf c yi kendi birikimi deneyimi doğrultusunda d olarak anlıyor. Mesela bir kadın, bir erkek. Şimdi erkeğin mesajı oraya gidiyor, yani kadın ona şöyle bir bakmıştır. Ya bu kadın galiba bana biraz yangına benziyor, beni kesti biraz önce. Belki de kadının öyle bir niyeti yoktur adres soracaktır fi lan. Yani kötü durumdadır ama erkeklerin öyle şeyleri vardır hüsnükuruntuları değil mi kendilerine… Kesin bana bitti bu kadın. Şimdi bu “a” böyle değişe değişe o ortamda d oluyor. Şimdi o d olarak ulaşılan şeyi belki onun d mesajını yorumlayışı o insanın geçmişi, işte bedensel yapısı, arzuları, kompleksleri, hastalıkları veya olumlu olumsuz karakter özelliklerine göre o da kendi içinde değişime uğrayarak belki e ye dönüşüyor olabilir. A’yı gönderdim e oldu ve zannediyorum ki ben a mesajını verdim. Ne kadar ilginç bir şey. Yani tabi bu kadar hazin midir insanlar arasındaki. Hakikaten birbirimizi anlıyor muyuz? Hatta Kafka gibi sorabiliriz hani Kafka hep şaşıyormuş ulan mektup gönderiyorum adresime varıyor Allah Allah. Çünkü varmaması için o kadar çok sebep var ki. Hani şimdi belki internette fi lan olabilir ama yani a mesajını verdim aa adam beni anladı ha. Allah Allah nasıl anladı? Anlamaması için o kadar çok etken var ki, ne diyoruz buna? Gürültü, parazit var. Parazit var. Şimdi klasik teoride parazit kanallardan giderken olur. Yani dışarıdan. Eski telefon görüşmelerini hatırlayın belki çok gençleriniz hatırlamaz. Değil mi kuyruğa girerdik postanede işte Adana’yı arayacağız iki saat beklersiniz Adana’ya Yozgat girer, bilmem işte Samsun girer falan, iletiler karışabilir. Parazit dediğimiz şeyler var. Yani mesajı bozan, çarpıtan etkenler var. Galiba en önemli parazitte bizim içimizde olan şeydir. Yani biz hep paraziti dışarıdan alıyor olabiliriz. Mesela çok öfkelendiğimiz, alçak, hain diye gördüğümüz bir insana ileti gönderirken en başta kendimiz, bu eşeğe de bu mesajı gönderiyorum hadi bakalım. Şimdi böyle bir tavır onun daha ilk başta iletinizin bozulabileceği anlamına geliyor ve o ileti başka türlü değişerek, dönüşerek karşı tarafa gidebiliyor.

O zaman arkadaşlar, en azından 4 temel noktanın veya 5’te diyebiliriz insanlar arası iletişimde çok temel olduğunu düşünüyorum. Bu tabi teorik temelde konuşuyorum. Bunu uygulama alanına herkes kendi kaygıları, dünyaya

İletişim

53

iletecekleri açısından yorumlayabilir, dönüştürebilir, anlamaya çalışabilir.

Bundan sonraki konuşmam, farklı boyutlarıyla iletişim sorunlarını bunu aşma yollarını şimdi sayacağım bu beş nokta üzerinden ele alacak. Bu beş nokta kısaca özetlendiğinde şöyle sıralanabilir:

1. Her iletişimde bulunanın çevresinde yarattığı biyolojik, ekolojik, ekonomik, kültürel, siyasal, ahlaki boyutları olan bir güç alanı vardır.

2. İletişim bir etkileşimdir; iletişenler güç alanlarıyla iletişim durumlarını oluştururlar.

3. İletişimde iletişenlerin üzerlerinde bilinç dışı güçler vardır; iletişenler iletilerine bilgi, irade, eylem olarak tümüyle egemen olamazlar.

4. İletilerin üzerinde, iletişenlerden, onların bulunduğu ortamdan, çevreden, iletildikleri kanallardan gelen “parazitler” vardır.

5. Sağlıklı ve hakça iletişim, iletişim durumunun farkında olan, deneyimli, bilgili, aldatmak ve aldatılmak istemeyen içtenlikli insanlarla başarılabilir.

Şu soruyla başlayayım: Gönderdiğim iletide ne kadar aldatıcıyım? Ne kadar içtenim? Tabi bunun için belki daha önce sormam gereken soru: Gönderdiğim iletinin ne kadar farkındayım? Diyeceksiniz ki farkına varmadığın iletiler mi var? Elbette. Çünkü siz oturuyorsunuz bir yerde diyelim ki bir pastanede, kafede, kahvede şöyle duruyorsunuz. Etrafta diyelim ki köylük bir yer veya bir kasaba, kim bilir ne mesajlar gönderiyorsunuz. Yani size bakıyorlar, acaba vergi memurumu, polis mi, MİT ajanımı, karşı partinin adamımı, yoksa bizden bir şey mi alacak, kan davasına mı gelmiş? Oysa sizin hiç öyle bir niyetiniz yok, yolunuz oraya hasbelkader düşmüş olabilir. Ne mesajlar gidiyor sizden. İletişim felsefesinin en önemli belki ne diyelim ilkelerinden veya sloganlarından veya kabullerinden biri: Gönderdiğimiz iletilerin efendisi değiliz. İletilerimiz bizim elimizde değil arkadaşlar. Eğer iletişim ustası olacaksak evvelemirde öncelikle bunun ayırdına varmak gerekir. “Vallahi beni nasıl istiyorlarsa öyle giyindim. Kravat, ceket, yahut neyse sarık. Hangi mesajı verecekseniz ona göre giyinmeye çalışıyorsunuz.. Ama ne yaparsanız yapın vermek istediğiniz mesaja tümüyle egemen olamazsınız. Karşı tarafa sizin istemediğiniz, vermek istemediğiniz mesajlarda gider. Bunu belki örneğin internette mesaj yayınlayanlar bilir. Siz bir şey söylersiniz arkadan bir sürü yorumlar gelir, küfürler gelir. Vay hain, alçak falan, biz zaten bu adamın ne olduğunu biliyoruz. Oysa sizin hiç öyle bir niyetiniz yoktur. Bir masumane, tertemiz, hulusi kalple bir mesaj gönderirsiniz kim bilir kim ne anlar? Öyle bir şarkı var sözleri Orhan Seyfi Orhon’un. Uşşak makamında Ahmet Çağan bestelemiş. Şöyle diyor bir yerinde:

Uzaktan gülersin, gülümserim ben,

İletişim

54

Bakışır geçeriz, bir şey demedenBilmem ki bu garip gülümsemeden,Ben ne kastederim, sen ne anlarsın.

Görüldüğü gibi, kasıt ve anlama arasında örtüşme olmuyor. Her zaman bir boşluk var. Çünkü bir defa kastın kendisinde problem çıkıyor. Kastımızın efendisi olamayabiliyoruz. İstemeden bir söz söylerken kasıt dışı bir şeyde söyleyiveriyoruz. İyi sözlerin arasında mesela gayet sakin olmaya çalışarak sinirlenmeyeceğim, sinirlenmeyeceğim karşı tarafı dinleyeceğim diye kendinizi denetlemeye çalışıyorsunuz ona göre mesaj vermeye çabalıyorsunuz. Direniyorsunuz fakat son dakikada sizin tepenizi attıracak birisi bir şey yapıyor öbür tarafta. Hadi o kadar hazırlık, o kadar denetim boşa gidiyor. Başlıyorsunuz tamamen akıldışı, irrasyonel, denetlenemez tuhaf şeyler yapmaya. İşte o zaman diyorlar ki foyası meydana çıktı. Hah ben zaten o adamın ne mal olduğunu biliyordum. Efendi kılığında dolaşıyor. Aslında saldırganın, maçonun, kaba adamın teki. Halbuki ne kadar talim ettiniz ayna önünde değil mi? O kadar uğraştınız, kampa girdiniz. Kızmayacağım, kızmayacağım, ilaçlar aldınız kızmama hapları. Ama yine de şey kaçıveriyor. Peki, ne yapacağız? Galiba ilk yapacağımız şey bunun ayırdına varmaktır. Yani iletişimin efendisi olamayacağımız, her zaman iletişim kazaları yaşayabileceğimizin bilincinde olmak gerekir. Önleyebilirsek önlemeye çalışırız. Ne kadar önleyebilirsek. Önleyemezsek önlenemez. Ve ona hazırlıklı olmak lazım.

Örneğin, öğretmen sınıfa giriyor kızmayacağım, kızmayacağım, bu çocuklara kızmayacağım, bağırmayacağım, bağırmayacağım. Belki de doğrusu şu; bağırmak gerekiyorsa bağıracaksınız. Mesajımızın farkında mıyız? Ne demek? Acaba farkında mıyım, değil miyim? Farkında değilsem zaten yapacak bir şey yok. Ama farkındaysam, yani ne gibi mesajları gönderebildiğimi, gönderebileceğimi, yani ne demek istiyorum. Ben bu sözü söyleyeceğim ama muhtemelen büyük olasılıkla karşı taraf bundan ne anlar? İşte iletişim ustalığı galiba o. Ben merkezli bir iletişim, iletişim değildir zaten. 4 köşeli üçgen gibi bir şey oluyor. Sizin dışınızda bir varlıkla ilişki halindesiniz. Hani bizim felsefede öteki dediğimiz bir varlıkla karşı karşıyasınız. Dolayısıyla orada kendinizin dışında bir şeyle etkileşim halinde olduğunuzu unutmamanız gerekir. İletişimin sağlıklı olması tümüyle sizin elinizde değildir. Ötekinin de katkısı gerekiyor. İletişimi gönderdiğiniz insan ya da insanlar iletişime katılmıyorlarsa, iletişimin sağlıklı olmasını istemiyorlarsa siz istediğiniz kadar çırpının o iletişimi sağlıklı kılamazsınız. Göndermeye çalıştığınız gönlünüzdeki iletiyi gönderemezsiniz. Zaten arkadaşlar bazı insanlara da bazı iletileri göndermek olanaklı değildir. Bunu spritualistler kullanırlar işte “öbür taraftan” gelen mesajları almak için “kanalların” açık olması gerek derler. Kanallarınız kapalı olunca temas mümkün değildir ruhlarla.

İletişim

55

Şimdi kanal açıklığı sözü önemli bir şeydir. İletişimde kanal açıklığı veya iletilere karşı kapımızın, penceremizin açık olmasının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Bazı insanlar iletileri almakta çok büyük sorun yaratıyorlar. Hatta zaman zaman ileti geçirmez varlıklar olabiliyorlar. Hani su geçirmez saat gibi. Onlara herhangi bir iletiyi iletmek çok zor. Onlar canlarını sıkacak iletilere kendilerini kapamışlar, istedikleri iletiyi, İstedikleri şekilde alıyorlar. Siz istediğiniz kadar çırpının.

Sağlıklı bir etkileşim demek ki sadece iletiyi gönderenin tekelinde olan bir iletişim değil. Karşı tarafın katılımını, katkısını istiyor. Karşı tarafın katılımı, iletiyi gönderenle karşı tarafın güç alanlarının çarpışmasıyla ilgilidir. Mesela ben bir mesaj gönderiyorum. Eğer karşı taraf o mesajı, o iletiyi beni ezmek istiyor bu adam diye anlıyorsa daha doğrusu tavrını öyle görüyorsa o iletinin içeriğiyle hiç ilgilenmeyecektir ve kendini kapayacaktır. “O hainin hiçbir sözünü dinlemem.” Diyecektir, örneğin. Hani bazen televizyon kanallarını gezerken belli kanalları hemen değiştiriyorsunuz. ”Bunu dinlememem lazım. Bundan mesaj alamam. Bu bir şeytan beni bozabilir” veya “bununla vakit geçireyim ne söyleyeceğini biliyorum.” Birde o tavır var değil mi? “Ben bu adamın ne söyleyeceğini biliyorum.” Şimdi bunları, bunları söyleyecek” diyorum, gerçekten de o beklediğimi söyleyebilir.

Dolayısıyla farkında olmak, yalnızca ağzımızdan çıkanın, düşündüğümüzün farkında olmak değil. Karşı tarafın da ne söylediğini anlayabilmek, önemli olan da bu. Türkçeye belki “dışsallık” olarak çevirebileceğimiz, Batılının externalité dediği bir şey var. Bizim hep dışımızda olan bir şey var. İletişimde, gönderdiğiniz iletiyle egemen olamadığınız, hiçbir zaman egemen olamayacağınız bir alandasınız. Oysa, diktatörce bir bakışla gönderdiğimiz iletinin efendisi olmak isteriz. Öğretmeniz ya, senin kafana vura vura çarpım cetvelini öğreteceğim. Şimdi benim gönderdiğim mesajlar aynen kafana girecek. Ee, girmiyor. Şimdi müsaade et. Girmemesine müsaade et öğretmenim. Benim kafama senin istediğin gibi girmez. Ben çünkü senden farklıyım. Ben ötekiyim. Ben senin bir parçan değilim. Senin ülkenin bir kölesi değilim. Sen bana saygı göstermediğin sürece benim farklılığımı, benim biricikliğimi, benim sonsuzluğumu bir insan olarak anlamadığın sürece ben, bana gönderdiğin iletileri reddedeceğim ya da çarpıtacağım, kabul etmeyeceğim. Bunu yapıyoruz zaten istemeden. Çoğu zaman bunu bilinçli olarak yapmıyoruz. Ama bedenimizle birlikte çalışan kendi iç dünyamız, bizi boyunduruğu altına almaya çalışan iletilere karşı tavır alıyor, çarpıtıyor, kabul etmiyor, bozuyor. Duymak istemiyor veya duysa da bir köşeye atıyor. Sanki duymamış gibi yapıyor. Ona acı veren iletileri, onu ezen, yok eden iletileri duymamış gibi yapıyor. Duyuyor aslında. İşte bilinçdışı dediğimiz şey o. Örneğin, küçük yaşta babamın annemi sürekli dövüşünü veya içkili vaziyette eve gelişini, bizlere eziyet edişini görmeyim, unutayım da desem o benim

İletişim

56

bilinçdışıma yerleşiyor ve babamdan gelen iletiler ister istemez değiştiriliyor bir alıcı olarak ve babamla hiçbir zaman sağlıklı bir iletişim kurma imkânım olmuyor.

Hepimizin etrafında bir güç alanı var. Benim güç alanım sizin güç alanınızı yok etmeye, aşağılamaya, küçümsemeye yönelik olduğunu siz anlarsanız ona göre tedbir alıyorsunuz. Siz de belki karşı enerjiler gönderip benim bu olumsuz tavrımı yenmeye çalışıyorsunuz. O zaman iletişim gerçekleşmiyor, bir savaşım oluyor. Kim kime sözünü geçirecek bakalım. Orada bir güreş, bir iletişim boğuşması meydana geliyor. Örneğin, bir şirkette patronsunuz, “benim dediğim yapılacak” diyorsunuz. Ha ben bir çalışan olarak elbet sesimi çıkaramıyorum ama bir takım değişiklikler oluyor bende. Hani öğretmenlerin ceketinin arkasına kuyruk takanlar veya koltuğuna raptiye koyanlar vardır ya! Belki patronuma “tamam peki nasıl uygun görürseniz efendim” diyorum ama o gider gitmez hemen karikatürünü yapıp ha ha diye gülüyorum. Bir şey yapmak durumundayım. Çünkü benim güç alanımı tehdit ediyor adamın güç alanı. Belki de onun için patronlar şimdi uyanık oldukları için işte “hepinizi Hindistan’a gönderelim” yahut “bazılarınız orada bir terapi alın, yoga öğrenin, meditasyon teknikleri öğrenin” diyorlar.

Bakın, insanlar arasındaki iletişim ve etkileşim diyoruz. Ama etkileşim türlerinden biri arkadaşlar sosyal psikolojik düzlemde veya sadece psikolojik düzlemde düşünürsek hipnotize etmektir, hipnozdur. İnsanlar birbirlerinin üzerinde hipnoz etkileri uyandırabilirler. Bilmiyorum hiç hipnoz seanslarına gittiniz mi? Örneğin, uyutuyorsunuz karşı tarafı ve şu kalemin yılan olduğunu söylüyorsunuz korkuyor yılan diyor. O kadar kolay şekil verme imkânınız var ki hipnotize ettiğiniz insanlara! Ve bu hipnotizasyon gücü, bu uyutarak boyunduruk altına alma gücü yazılı olarak da uygulanabilir. Bir kitap okuyarak da hipnotize olursunuz. Bir televizyon izleyerek de hipnotize olabilirsiniz. Ses duyarak, adamı görmenize gerek yok. Telefonda da sizi uyutabilirler.

Acaba uyuyor muyuz? Değil mi? Yaşadığımız bir çok iletişimde çok ya da az bizi uyutuyor olmasınlar sakın? Hani böyle halkta böyle bir yargı vardır ya siyasete karşı. “Bu siyasetçiler bizi uyutuyorlar.” Kendi maaşlarına devamlı zam yapıyorlar ve bizi düşünmüyorlar!” Şimdi halkta böyle bir “uyutulma kaygısı” var. Uyumayacağız. Biz iletişim tekniklerini bilen insanlar olarak uyumamalıyız. Bu iletiler güzel iletiler. “Sen halksın, halk sevgilim!” Öyle devrim şiirleri yazılmıştır. Halk sevgilim bir gün hep beraber ülkede çiçekler açacak, devrim olacak, eşitlik gelecek falan. İyi de, peki nasıl?

“Aldanıyor muyum?” sorusu önemli bir soru demiştik. Ama “aldatıyor muyum?” sorusu da onun kadar, hatta ondan daha önemli. Özellikle yöneticiler, siyasetle uğraşanlar için. Hani şimdi “vicdan”, “şeref” falan gibi lafl ar çok oluyor. “Kara

İletişim

57

vicdanlı” deniyor örneğin. Aldatmanız da çok farkına vardığınız bir davranış olmayabilir. Bir tezgâhtar bir şey satacaktır, o aldattığını düşünmüyordur. Bak hanımefendi ne kadar yakıştı size. Aslında yakışmamıştır, orası burası sarkıyordur. O, malını biran önce satmaya çalışıyor, aldattığını düşünmüyor. Veya o satarsa alacağı primi düşünüyor. Kötü bir şey yok orada bir açıdan baktığınız zaman. Ama alıcı açısından baktığımızda, o aldanıyor elbette. Bir taraf aldatılıyor. Demek ki aldanmak, aldatmak, aldatışılmak öyle bir söz belki ama karşılıklı birbirimizi aldatma, iletişimde çok sık yaşanan durumlardır.

İdeal iletişimde a diye düşünüyorum, a mesajı size a olarak gidiyor. Burada hiçbir çarpıtma yok. “İdeal iletişimi” böyle anlayalım. Bunun önündeki zorluklar ne kadar çoktur. Benim kafamın içerisindeki a mesajının size a olarak gittiğini nasıl anlayacağım? Şöyle bir sağlama imkânım yok. Bak Hüseyin şimdi sana a mesajını gönderiyorum. A’yı anladığın anda gözünü kırp veya elini çırp a geldi de. Böyle bir sağlama imkânım yok ki. “Ben ne kastederim, sen ne anlarsın” durumu var. Ama nasıl anlıyoruz? Hayvansal bir duyarlılığımız var. Bütün canlılarda, belki cansızlarda da! Çok mistik bir şey söylemiyorum, beden anlıyor. Bir insana bir şey söylediğim zaman anlayıp anlamadığını “gözünden anladım” derler ya! Örneğin, öğretmenler zaman zaman sorar: “anladınız mı çocuklar?” “Anladık öğretmenim.” “Hadi yap!” Değil mi, anında anlaşılır, anladı mı anlamadı mı, palavramı değil mi? “Hadi çöz bakayım göreyim.” Orada anlamışsa o işi yapmak durumundadır. Anlamak bir eylemdir. Bu çok önemli! İşte Marks’ın ünlü sözü vardı: “Şimdiye kadar fi lozofl ar dünyayı anlamaya yahut yorumlamaya çalıştılar ama asıl mesele dünyayı değiştirmektir.” E sevgili Marks amcacığım anlamak eylemdir. Keşke dünyayı öyle yorumlasalar, öyle anlasalar ki, bu anlamları eyleme dönüşse! Böyle bir anlama içine girerseniz dünya değişir zaten. Anlamak ayrı, değiştirmek ayrı değildir. Bunlar beraber, birlikte giden şeylerdir. Deriz ki örneğin, “şimdi bu yobazı anlarsam bende yobaz olurum.” Ne alakası var? Yobazı anlayamadığımız için zaten kendimizde yobazlaşıyoruz. Yobaz, tamam çizdik adamı çerçeve içerisine. Şimdi ondan ne ileti gelirse gelsin biz istediğimizi anlıyoruz. O istediği kadar a, b, c, d, e desin ben hep f diye anlarım. F, f, f… yobazı lütfen anlayınız. Bu önemli bir uyarı lütfen unutmayın! Çünkü hepimiz muhtemel yobazlarız arkadaşlar. Hepimiz yobazlaşabiliriz. Çünkü her şeyin yobazı olabilir. Bilimin yobazı olabilir, adaletin yobazı olabilir. İşte yobaz olmama iletişime açık olmakla olanaklıdır. Ama iletişime açık olma hem bir bilinçlilik, aldanma, aldatılma konusunda bir uyanık olma meselesidir. Önemlisi Habermas da bunu uygular, önemli bir iletişim düşünürü olarak. İçtenlik, içtenlik çok önemli. İçtenlik şu: Aldatmayacağım! Olabildiğince farkına varacağım gönderdiğim mesajın ve aldatmayacağım, aldanmayacağım

İşte Mevlana’ya atfedilen kültürümüzde bir söz vardır ya. “Ya göründüğün gibi ol ya olduğun gibi görün. ”Oysa böyle bir erdemi edinmek çok zor! Bana sorarsanız

İletişim

58

olanaksızdır. Çünkü bilinçdışı dediğimiz farkına varmadığımız bir sürü güç var. Ama olabildiğince içten insanlar olabiliriz.

Şimdi stratejik eylemlerde bulunan siyasette içtenlik çok önemlidir. Sizi ele geçirmeye, yönetmeye çalışan tavırlar ve eylemlerle içten olamayız. “Hüseyin bak, seninle ilişkimiz içten olacak tamam mı?” Şimdi Hüseyin şöyle bir bakıyor ki ona söylenen bu söz bir strateji içeriyor. Belki şöyle yanıtlıyor kendisine yöneltilen bu uyarıyı: “Önce sen içten ol bir bakayım, nasıl bir sonuç çıkacak karşıma, ona göre kararımı vereceğim.” “Şimdi bu salak içten biliyor musun? Onun için bunu istediğin gibi yönetirsin.” Yahu, herkesin böyle tilki olduğu bir dünyada tavşan olarak yaşıyorsun. Onun için tavşan olmayacaksın. Aç gözünü onlar seni kandırıyorsa sende onları kandır. Şimdi bambaşka bir iletişim düzlemine giriyorsun. Yani öyle bir iletişim düzlemi ki ağzınızdandan çıkanla niyetin arasında hiç ilgi yok. “Özgürlük getireceğiz.” Diyorsun, “Özgürlük” neyse o, getirmek için adamları öldürüyorsun. Ağzınızdan “özgürlük” çıkıyor, yaptığınız işe bakıyoruz, “özgürlükle hiç alakası yok.” Ya da demokrasi! Demokrasi, demokrasi diye diye adamları hapse atıyorsun sürekli olarak. Eziyet ediyorsun, telefonlarını dinliyorsun. Alın size demokrasi! Hani burada, nasıl bir iletişim var?

Burada Frankfurt Okulu’nu biraz karikatürize ederek de olsa bir anlatayım. Marks’la Freud’u evlendirmişler, bu okulda. Bir anlamıyla Freud ve Marks bir arada belli kaygılar ve katkılarla harmanlanmış. Diyorlar ki, bu dünyada bir zulüm var, eşitsizlik var, haksızlık var. Hakça bir düzen yok. Neden? Çünkü sağlıklı iletişim yok. Sorun yalnızca Marks’ın dediği gibi böyle salt ekonomik, sınıfsal değil! Daha altta iletişim sorunu vardır. Siz patron olarak çalıştıklarınızla sağlıklı bir iletişim kurabilirseniz, onları aldatmıyorsanız, hani a’yı düşünüp onlara hakikaten a’yı a olarak söyleyebiliyorsanız, onlar da size aynı şekilde iletilerini gönderebiliyorlarsa mesele bitmiştir. Orada aldanma diye bir şey söz konusu değildir. İletişim olanağı olan, iletişime yatkın, iletişimi sürdürebilecek sabır, tahammül, sevgi, anlayış, istek, arzu olan insanlar birbirlerini sömürmezler, birbirlerine yardım ederler. Çünkü sonunda patron da anlar ki, bunları sömürmek ucundan kendini sömürmek anlamına gelir. Geleceğini sömürmek anlamına gelir. İnsanlara zarar vermek anlamına gelir. Demek ki bütün sorun iletişimde.

Şimdi arkadaşlar yapacağımız şey anaokullarına yarından itibaren iletişim dersleri koymak. İletişim dersi koyduk mu problemi çözeriz. Şimdi bizimkilerin bakışı o. Ahlak mı bozuldu? Koy bakalım ilköğretim okullarına ahlak dersi nasıl düzeliyor. Yani oralara da işte müftüleri, imamları gönderdin mi problemi çözersin tamamen. Hepsi ders: iki kredilik, bir kredilik ders. Çöz gitsin! İletişimin kitabı da var. Kitabı oku. İdeal iletişimi nasıl sağlarız? 10 derste yetkin iletişim edinme olanakları. Bu kitabı okuyun iletişim ustası olursunuz. Ne tuhaf bir

İletişim

59

anlayıştır. Ama yalnız iletişime değil birçok şeye de böyle bakıyoruz. Şöyle bir şey zannediyoruz. Belki bizim anayasadan da beklentimiz böyle bir şey. Bir takım şeyler var bir yerde duruyor. Kurallar var, örneğin, bizim bir türlü ulaşamadığımız. Belki de, bir yerlerde bir takım enformasyonlar var. Bizim henüz erişemediğimiz malumat hazinesi. Oraya eriştik, o malumata sahip olduk mu mükemmel iletişimi de kurarız, mutlu da oluruz, Türkiye’nin sorunlarını da çözeriz. Bütün sorun o kuralları koymak, o bilgiye erişmek. Bu beklenti, çok yanlış bir beklentidir. Biraz argo bir deyimle söylendiğinde: “yok böyle beleş!” Bu iş bu denli kolay değil! Çarpım cetvelini öğrenir gibi doğru yaşamayı öğreneceksin, bu bilgi de bir yerlerde yazacak. Doğru yaşamak için aşağıdakiler yapılmalı. a) İşte sabah erken kalk, dişini fırçala. b) Kahvaltıda şunu ye. c)… Biz bunu istiyoruz. Yahu böyle bir beklentiyle bu dünyaya nasıl demokrasi gelir? Böyle bir beklentiyle insanlar nasıl özgür olabilir? Öğretmenim bana adil olmayı öğret. Adil olmayı öğretebilirim ama çarpım cetvelini öğretir gibi öğretemem. Sana adil olmayı, adaleti, vicdanlı olmayı ben vicdanlı eylemlerde bulunarak öğretebilirim. Örnek olarak öğretebilirim. Birlikte yaşayarak, tartışarak, iletişerek, örnek olarak öğretebilirim, elbette öğrenebilene! Lafl a, vaazla öğretemem. Vaaz evet, belki kimi durumlarda, bir ölçüde gerekli olabilir. Ama sadece sözde kaldığım zaman, öğrenme ezbere dönüşür, beklentimizin tersine sonuçlara ulaşabiliriz. Öyle babalar vardır sürekli olarak: “yalan söylemeyeceksin, yalan söylemeyeceksin. Yalan söylersen bak seni mahvederim.” Derler. Çocuk bir de bakıyor ki babası örneğin ev sahibine sürekli yalan söylüyor: “Vallahi billahi henüz maaşı almadık” diyor. Oysa almış da bitirmiş parasını. Devamlı yalan söylüyor herkese. Bitti. Babam istediği kadar bana 10 derste yalan söylememe kitapları okutsun. “Günahtır, cehennemde yanacaksın.” veya “ayıptır bizim sülalemize yakışır mı?” desin. Tıraş hepsi. Çünkü ben masum bir çocuk olarak oradaki somut örneklere bakarım.

İletişim de böyle öğrenilir. Sağlıklı iletişime nasıl geçeceğim? “Yahu bizim köyde bir Hatice Hala’yla Mehmet Dayı vardı. Bir iletişim vardı ki aralarında sorma gitsin! Aralarında bir muhabbet, bir muhabbet vardı ki sormayın! Hakikaten böyle bir muhabbet ortamını yaşamışsak, duymuşsak, hatta bir büyük şanstır öyle bir ortamda bulunmuşsak işte o zaman öğrenme nasıl gerçekleşir bunu anlayabiliriz

İnsanın öğrenme psikolojisiyle ilgili dikkatinizi çekmeye çalıştığım bir özelliği var. Öyle bilgiler vardır ki, o bilgiler açık açık böyle komutlar halinde bize aktarılır. Örneğin, ocağı nasıl çalıştıracağım, elektrik fırınını nasıl açıp kapayacağım gibi. Onların tek tek dile yazıyla ya da sözle dile getirilmiş ifadeleri vardır, onları anlar, söylenenleri yerine getirir, sonuca ulaşırım. Ama hayatta öğrenmemiz gereken her bilgi böyle değil ki. Bir aletin nasıl çalıştırılacağını öğrenir gibi değil. Bu iletişim bilgisi, mutluluk bilgisi, sevgi bilgisi bütün bunlar örtük bilgi dediğimiz bilgi grubuna giriyor. Örtük bilgiden anlayacağımız şey nedir? Örtük bilgi işte birlikte yaşayarak ustadan çırağa aktarılabilen, somut yaşam

İletişim

60

durumlarından devşirebileceğimiz bilgilerdir. Kitaplardan değil. Kitaplarda açık açık dile getirilebilir bilgiler var. Ne olacağı söyleniyor. Oysa öyle bilgiler var ki onlar satır aralarında yazılıdır. Dile getirilemezler. Birlikte yaşayarak, ustalardan, onlarla birlikte yemek yiyerek, konuşarak, hatta kavga ederek, birlikte gezerek, birlikte yaşayarak onların başarılarını, başarısızlıklarını, acılarını, sevinçlerini yaşayarak anlayabiliriz. Çocuk öyle öğrenmiyor mu? Çocuk ana dilini gramer kitaplarından öğrenmiyor herhalde. Bizim yabancı dil öğrendiğimiz gibi kitap okuyarak öğrenmiyor. Yaşayarak öğreniyor. Hiçbir malumat yaşamın, yaşanan somut durumların yerine geçemiyor. İletişimin de öyle olduğunu düşünüyorum arkadaşlar. İletişim belli bir iletişim zekâsıyla öğrenilebilir.

Konuşmamın başında demiştim ki, insan iletişimin efendisi değildir. Bunu hem iletiyi gönderen açısından söylüyorum, hem iletiyi alan açısından. Örneğin, Amerika diyelim ki bugün dünyayı büyük ölçüde egemenliği altına almaya çalışıyor değil mi? Ama Amerika gönderdiği bizi yönetme ve ele geçirme iletilerinin tümüyle efendisi değildir. Çünkü o iletileriyle yapmak istediğinin tersi de gerçekleşebilir. Bize e gibi bir eylem yaptırmak isteyebilir ama biz o iletileri farklı anlayabiliriz ve farklı bir eylemde bulunabiliriz. Hiç kimse ne denli güçlü olursa olsun iletişimin efendisi değil. Ama eğer iletileri alıp veren insanlarsak anlama, anlatma gücümüzün, irademizin olmasının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Kendimizi bırakmamamız, teslim olmamamız gerekiyor. Eğer insanlara söyleyeceğimiz sözlerimiz varsa, bu sözü söyleyip, bedelini ödeyebilecek gücümüz de olmalıdır. Diyelim ki haksızlığa uğradığımı düşünüyorum. O zaman ne yapmam gerekiyor? Haksızlığa uğradım feryadını atabilme gücüm olması lazım. Ve bunu usanmadan, sabırla, sebatla söyleyebilmek. Dünyadaki zulmü başka nasıl ortaya koyabiliriz? Haksızlığa uğrayanların susmalarını, kendilerini anlatmamaları, ızdırap çeken insanların yaşadıklarını iletememeleri, yaşantılarımızın ulaştırılması gerekli yerlere ulaştırılmaması ne kadar hazindir! Ne kadar eksiğiz söyleyeceklerimizin olmamasıyla, olduğunda da söyleyememekle ne kadar eksiğiz!

Bu topraklarda ne kadar çok şey yaşanmıştır. Kıyımlar, sevinçler, nice deneyimler yaşanmış. Binlerce yıllık bir kültürün, zengin bir yaşam deneyiminin üzerinde duruyoruz, Anadolu insanları olarak. Ama onların yaşadıklarından bize iletilen ne var? Ya da siz o kadar önemli şeyler yaşıyorsunuzdur ki, ama onları gençlere anlatamadığınızda ülke kaybetmiyor mu sonuç olarak? Sizden öğrenebilecek, öğrendiği zamanda hayattaki birçok yanlışlığı yapmayacak insanlar var. O İnsanlara iletmeniz gerekenleri iletemediğiniz zaman ahlaki bir ödevi yerine getirmemiş oluyorsunuz. Yaşantılarımızı duyurma, deneyimlerimizi aktarma sorumluluğumuz her zaman var. Hele şimdilerde örneğin, internette bir sayfa açabiliriz, mesaj atabiliriz, sesimizi duyurmaya çalışabiliriz, baskılar, şunlar, bunlar ne olursa olsun. Ama iletişim ahlakı dediğimiz bir ahlak elbette

İletişim

61

var. İletişim adabı dediğimiz bir adap elbette var. Ama iletişimle dünyadaki zulüm arasında çok yakın bir ilişki var arkadaşlar. Zulüm hala devam ediyorsa bu dünyada, iletişimde bir sorun olduğu içindir. Efendim diyebilirsiniz ki, iletişimdeki sorun daha alttaki yapılardaki sorunlardan kaynaklanıyor, olabilir. Oysa iletişim sorununuz olduğunu, iletişim sorunları yaşadığınızı, bunların neler olduğunu anlamak, bunun bilincine varmak çok önemlidir diye düşünüyorum. Bunları konuşmak gerekiyor. İnsanlar çok konuşuyormuş gibi görüyorlar, çok da fazla bir şey konuşamıyorlar. Muhabbetler sözde var ama geyik. İnsanlar içlerindeki o can alıcı sıkıntılarını ortaya dökemiyorlar, söyleyebileceklerini söyleyemiyorlar. Nasıl söyleneceğini de bilemiyorlar.. Nasıl anlatabilirim derdimi? Kime ve nasıl anlatabilirim bilmiyorlar.

Arkadaşlar, bizim çok müthiş bir olanağımız var. Hamaset olsun diye söylemiyorum. Bizde muhabbet diye bir kavram var. Muhabbet Arapça bir sözcük olmakla birlikte, biz onu kendi dilimiz içinde farklı anlamlarla harmanlamışız! Hani Arap muhabbeti söylemiş olsa bile, onu bizim anladığımız gibi anlamıyor. Muhabbet hem sevgidir, hem iletişimdir. Dünyanın hiçbir dilinde bunun olduğunu sanmıyorum. Habermas mesela ideal iletişimi kurmak için aklı öne sürüyor. Biz sevgiyi. İnanıyoruz ki yine Batılı bir deyimdir ama sevgi her şeyi yener veya Yunus’un deyimiyle aşk gelecek cümle eksiklikler biter diyor. Bu güç bizde var. Onun için derdini anlatmayı bilmeyen, bilemeyen veya bunun gereğini duyup nasıl anlatacağı konusunda sorunları olan insanımıza yardım etmek gerekiyor. Onların konuşması, onlarla karşılıklı etkileşime geçebilme, onların yüreklerini tutabilme, onların canlarına dokunabilme çok zor bir şey olmasa gerek. İşte ancak o zaman ülkemizin yaşadığı şu ağır gerilimler, problemler, tehditler, tehlikeler belki bir ucundan azda olsa ortadan kalkabilir umudu taşıyoruz.

“O zaman hadi arkadaşlar iletişime!” diyelim hep beraber. Gönüldeşlerimizle, Candaşlarımızla. Teşekkür ederim.

İletişim

Tarih : 18 Ocak 2012Saat : 18:30

Sayın Topuz’a

Teşekkürler...

65


Değerli konuklar, CHP’nin değerli mensupları, parti içi eğitim çalışmaları kapsamında düzenlediğimiz bir söyleşide bugün Sayın Ali Topuz konuğumuz. Sizlere Sayın Ali Topuz’u anlatmaya çalışmayacağım. Aramızda kendisiyle derin dostlukları paylaşmış, uzun ve yorucu süreçlerde birlikte mücadele etmiş, yol arkadaşlığı yapmış olan konuklarımız var. Sayın Topuz bu dönemde parti görevi üstlenerek politik çalışmalarda yer almıyor. Ancak eylemli olarak politikanın içinde. Anılarıyla ilgili iki kitabı bu eylemliliğin somut örneği. Sayın Topuz’u anlatmayacağım. Ancak izlinizle bazı düşüncelerimi paylaşmak isterim. Kendisini ne yazık ki kısa bir süre önce yakından tanıma fırsatı buldum. Birlikte yaptığımız çalışmalar sırasında partiye karşı duyduğu sorumluluğu, partiye bağlılığının temellerini gördüm. Birlikte çalıştığımız konular üzerinde gösterdiği özeni, dikkati, konulara yönelik bütünsel ve eleştirel bakış açısını kurumsal ve kişisel olarak özeleştiri yapmaktan kaçınmamasını, Cumhuriyet Halk Partisi’nin örgütsel varlığını her şeyin üstünde tutarak ve esirgeyerek yaptığı değerlendirmeleri örnek alarak izledim. Yine partiye karşı duyduğu sorumluluk kapsamında nitelediğim anılarını yansıtan iki kitabını okumaya başlamadan önce geçmişte yaşanan birçok olayı dinleme fırsatı buldum. Cumhuriyet Halk Partili olmanın anlamını kendini adayarak çalışmanın sonuçlarını ve ödenen bedelleri öğrendim.

Sayın Topuz’un yayınlandıktan sonra okuduğum anıları yalnız bir öz yaşam öyküsünü yansıtmıyor. Bugünü yaratan toplumsal ve siyasal koşullara da ışık tutuyor. Anıların ilk kitabı olan değişimi yaşamakta yer alan ve Sayın Topuz’un İstanbul İl Başkanı olduğu dönemde 13-14 Haziran 1970’de yapılan il kongresinde sunulan çalışma raporu en çok etkilenerek okuduğum konular arasında. Bu rapora yansıyan yaklaşım düşüncelerin olgunluğu ve önerilen politikaların gerçekçiliği bugünün Cumhuriyet Halk Partisi’nde de koşulsuz benimsenmesi gereken konular.

18 yaşının hemen ardından bir 29 Ekim günü başlayan partililik ve partinin her kademesinde görev yaparak sürdürülen bir ömür. Bernard Shaw bir eserinde şöyle söylüyor; “Düşlerle ilişki içinde yaşarsanız onların çekiciliğinden bir şeyler alırsınız. Gerçeklerle ilişki içinde yaşarsanız onların kabalığından bir şeyler alırsınız. Gerçeklerin kaba, düşlerin gerçekdışı olmadığı bir ülkede yaşamak isterdim.” Böyle bir ülke tahayyülü için siyaset yapmak, siyasal yaşamda da düşü ve gerçeği birleştirmek, zoru göze almayı gerektiriyor.

Sayın Ali Topuz’a benimsediği bu zorlu uğraştaki anılarını bizlerle paylaştığı için teşekkür ediyor, hepinize saygılar sunuyorum. Ve sözü Sayın Ali Topuz’a bırakıyoruz.

Değişimi Yaşamak Düzeni Değiştirmek

66

KONUŞMACI: ALİ TOPUZ

Değerli arkadaşlarım, önce hoş geldiniz. Bu soğuk günde buraya gelmenin çok kolay olduğunu sanmıyorum ama lütfettiniz geldiniz. Teşekkür ediyorum.

Bu söyleşiyle ilgili olarak doğaçlama yöntemini tercih ettim. Bir konuşma hazırlığı yaparak buraya gelmek istemedim. Çünkü söyleyeceklerimin hangisini söyleyeceğim, hangisini geri plana bırakacağım konusunda tereddütler geçiriyorum ama yine de geniş bir çerçevede düşüncelerimi aktarmak istiyorum.

Bu salonun ortaya koyduğu koşulları ve söyleşinin kendi seyri içinde eğer lütfeder sorular da sorarsanız onları da dikkate alarak burada, Cumhuriyet Halk Partisi’nin tarihine ışık tutabilmek veya hep birlikte oluşturduğumuz, pek çoğunuzla birlikte yaşadığımız bu tarihin önemli bazı kesitlerini yeniden yaşayabilmek olanağını bulabiliriz diye düşünüyorum.

Şimdi öncelikle şunu söylemek istiyorum. Ben yazar değilim. “Değişimi Yaşamak” ve “Düzeni Değiştirmek” adlı anı kitaplarım benim hayatımda yazdığım ilk iki kitaptır. Ama tabi bir siyaset adamı olarak pek çok yerde konuştum, pek çok konuşma hazırladım, pek çok rapor hazırladım. Ama kitap yazmanın çok daha başka bir şey olduğunu gördüm. Şimdi öğrendim. Bundan sonra belki daha geçerli, daha değişik biçimde düşüncelerimi kitaplaştırma olanağını bulacağım.

Ben bir tarihte aramızdan yıllar önce ayrılmış çok saygıdeğer bir siyaset adamımız olan ünlü politikacılarımızdan Profesör Turan Güneş’e, tabi pek çok kimseye olduğu gibi ona da hayranlık beslediğimiz dönemde, niye anılarınızı yazmıyorsunuz diye sormuştum. Sayın Güneş bana kızmıştı, azarlamıştı beni. Sen benim siyasi hayattan ayrılmamı mı istiyorsun demişti. Ben de demiştim ki; hocam ne ilgisi var, anılarınızı yazmanızı sizden istemenin siyasetten ayrılmakla ne ilgisi var. Demişti ki Turan hoca, siyaset adamı politikadan ayrıldığı zaman yazmalıdır anılarını. Ben bundan tatmin olmadın o zaman. Turan hocamız hareketli bir insandı fakat bazen ihmal ederdi pek çok şeyi. Kitap yazmak istiyorsan günde birkaç saatini ayıracaksın, oturacaksın, ciddi çalışacaksın. Turan hocayı sıkan şeydi bu. Herhalde bunun için yazmadı dedim içimden, ama sonradan anladım ki gerçekten siyaseti bıraktıktan sonra yazmanın gerekliliğine ilişkin bir takım gerçekler var ortada. Çünkü bir kere siyaseti bırakan insan daha objektif bakabiliyor sorunlara. Siyaset yaparken o kadar objektif bakamayabiliyor. Ben kendimi öyle yorumladım. Bu kitapları yazarken çok objektif davranma olanağını buldum. Çünkü siyasetten bir beklentim yoktu. Dolayısıyla gerçekleri bütünüyle kavrayıp yazmak mümkün olabildi. Ama bunun bir sakıncalı tarafı var. Yaşanmış olaylar, tecrübeler eğer geç olarak gelecek nesillere intikal ettirilirse, onun yapabileceği katkıyı da geç almak durumuyla


67

karşı karşıya kalıyorsunuz. O nedenle ben iki sene önce siyaseti, aktif politikayı bırakmaya kafamda karar verdiğim için anılarımı da yazmaya başladım. Hem rahmetli Turan Güneş’i anmak için, hem de anı yazma sürecimin nasıl geliştiğini sizlere sunmak için bu girişi yapmak ihtiyacını duydum.

Kitaplarımın ikisinin de adı Cumhuriyet Halk Partis’iyle çok ilgili. Zaten anı kitaplarımın içeriği de Cumhuriyet Halk Partisi ile dopdolu büyük ölçüde. Neden? Çünkü benim 79 yıllık yaşanmış hayatımın 61 yılı bu çatının altında geçmiş. Hem bunun sadece 5 – 10 yılı kendisini siyasete hazırlayan, siyaseti izleyen bir genç olarak üniversite eğitimi sırasında, sorumluluk üstlenmeden yaşadığım, fakat ondan sonraki büyük kısmı ise daima üstümde bir sorumluluk taşıyarak yürüttüğüm bir süreç olarak gelişti.

1972’de büyük liderimiz saygıdeğer İsmet İnönü’nün Genel Başkanlıktan ayrıldığı tarihe kadar geçen dönemi kapsayan birinci kitap bittikten sonra ikinci kitabı yazmaya başladığım zaman bir de baktım ki 1980’e kadar olan 8 yıllık dönem içinde benim siyaset dışında kitapta yer alan hiçbir şey yok. Hep siyaset. Bu doğal. Çünkü o 8 yıl da günde 24 saat siyasetin içinde kaldım. Ama sonra yakın dostlarım dediler ki, senin bir de aile yaşamın var değil mi? Aile yaşamın nasıl gelişmişti? Yani ailen nereye gitti? Bu ikinci kitapta eşin nerede? Çocukların nerede? diye eleştirdiler beni. Bu eleştirilerden sonra ufak tefek de olsa ailemle ilgili bazı konuları ikinci kitabıma aksettirerek, siyaset dışı bilgilere ve gelişmelere de bir ölçüde yer verdim.

Bilindiği gibi, kitaplarımın birincisinin adı “Değişimi Yaşamak”. İkincisinin adı da “Düzeni Değiştirmek”. Değişimi yaşamak zaten her gelişmeyi hedefl emiş insan için normal bir olaydır. Çünkü yaşam başladığından itibaren hep değişerek gelişir. Ama benim değişmem ve gelişmem evrim ötesinde devrim sayılabilecek bir şekilde oldu. Neden böyle oldu? Çünkü benim doğduğum yerdeki çevre ile benim ondan 18 sene sonra bir üniversite öğrencisi olarak İstanbul’da yer aldığım çevre arasında çok büyük farklılıklar vardı. Yaşam kalitesi, ekonomi, eğitim, sosyal ilişkiler, akla ne gelirse her alanda o kadar büyük farklılıklar var ki, baş döndürücü bir değişim olarak ortaya çıkıyordu benim yaşamım.

Çünkü köyde çıplak ayakla dolaşan bir çocukken, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde öğrenci oldum 18 yıl sonra. Bu süreç yalnız köyde geçmedi. Bunun sadece 6 – 7 senesi doğduğum köyde geçti, sonra Doğu Anadolu’da birkaç yerde bulundum. Batı Karadeniz bölgesinde Zonguldak ve Safranbolu’da bulundum babamın memuriyeti dolayısıyla. Afyon’da, Kütahya’da bulundum ve ondan sonra İstanbul’a gittim. İlkokul’un her sınıfını adeta başka bir yerde okudum diyebilirim. Hatta ilkokulun birinci sınıfını iki yerde okudum. Yarısı köyde, yarısı Zonguldak’ta Beycuma’da. Zonguldaklı arkadaşlarım var bu salonda beni dinleyen.


68

Babamın bir devlet memuru olması, asker olması, Jandarma astsubay olması bana bir disiplinli yaşam getirdi. Köyden çıkmışım bir memur çocuğu olarak, kendimi kanıtlamam gerekiyordu. Okulda yarışma heyecanı verdi bana bu durum. Her yıl bir okul değiştiriyorum, öğretmen değiştiriyorum, arkadaş değiştiriyorum. Her gittiğim yerde yarışma ihtiyacı duydum ve bu beni çalışmaya itti.

Daha ilkokula gitmeden babamın bulunduğu Doğubayazıt’a gitmek için köyden ilk çıktığım zaman şehre ininceye kadar çarık giydim. Şehre indim, bir dükkâna girdik ayakkabı, pantolon, ceket, şapka, gömlek giydim. Annem çarşafını çıkardı o da manto giydi. Biz kıyafet devrimini iki saatte yaptık. Otobüs gördüm, bu nedir diye şaşırdım. Buna, bu makineye binip baba’ya gideceğiz dediler. Sonra otobüsün içine girince hani buna binecektik dedim. Ben otobüsün üstüne çıkacağımızı zannediyordum. İşte buradan ve bu durumdan İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde okuyan bir öğrenci olarak Türkiye’nin en gelişmiş bölgesine geldim. Ondan sonraki hayatım, Cumhuriyet Halk Partisi ile ilişkilendiği için çok daha anlamlı, renkli ve heyecanlı geçti.

Demokrat Parti’nin iktidara gelişinden başlayan bu yeni süreçte, yani Demokrat Partiye karşı büyük bir muhalefet hareketinin yürütüldüğü süreçte, siyasette de yenileşmeyi ve değişimi canlı olarak yaşadım. Onun için, bu dönemleri kapsayan birinci kitabımın adını “Yenileşme ve Değişim” koydum.

İkinci kitap neden “Düzeni Değiştirmek” adını aldı? Çünkü ikinci kitap, 1972 – 1980 yılları arasındaki dönemi kapsıyor. Bu dönemde Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye’de yeni bir açılım yaparak, büyük bir açılım yaparak, bir değişim hareketi yürürlüğe koyarak, düzeni değiştireceğim hedefi yle sahalara çıkmıştı. Bu dönemdeki bütün siyasal çalışmalar düzeni halk yararına değiştirmeye dönük bir anlayış içinde planlandı, uygulandı, eylemler ona göre sürdürüldü. Bu süreç içerisinde ben, Belediye Meclis Üyeliği, İl Başkanlığı, Milletvekilliği ve üç kez Bakanlık görevi üstlendim.

Bulunduğum bakanlıklarda düzen değişikliği anlamına gelen yasal düzenlemeler ve projeler gerçekleştirerek uygulamaya koydum. O dönem tam anlamıyla bir düzen değişikliği dönemiydi. O süreçte Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye’nin en büyük partisiydi. Türkiye genelinde 1973’te oylarımız % 33,3, 1977’de ise % 41,4’e ulaşmıştı. Tek başına iktidar olamadık ama koalisyon şeklinde hükümetler kurduk. Ama Türkiye’yi hedefl ediğimiz noktaya ne yazıktır ki taşıyamadık.

Eğer biz bu büyük siyasi hareketin oluşumunu, örgütlenmesini, partiyi halkla bütünleştiren eylemini ve iktidar dönemimizi sonra da beklenen başarıyı sağlayamamış olmamızı, ciddi, tarafsız ve objektif bir özeleştiri sürecinde


69

değerlendirebilmiş olsaydık, 1992 yılında partimiz yeniden siyasal yaşama başladığında daha doğru ve daha güçlü bir başlangıç yapmış olabilirdik.

Bu özeleştiri bugün yapılabilir mi? Bugün de yapılabilir. Neden yapılabilir? Çünkü bugün yine partimiz çok zor bir durumda. Türkiye siyasetinin en zor dönemini yaşıyoruz. Çünkü karşıt güçler yanılttıkları halkın % 50 dolayındaki desteğini de arkasına alarak; sistemimizi, rejimimizi, demokrasimizi bir karşı devrim hareketine dönüştürmüş durumdadır

Şimdi, buradan kurtuluş için bir tek çare vardır diye düşünüyorum. O çare Cumhuriyet Halk Partisi’nin; kuruluş gerekçeleri, temel nitelikleri ve çağdaşlaşma doğrultusunda hızla demokratikleşmesi, yeniden yapılanması ve yeni söylemi ile halkla buluşmasıdır.

Çünkü laik demokratik cumhuriyeti kendi temelleri üzerinde yeniden inşa edebilecek, kaybedilen değerleri yeniden kazanabilecek bir süreç başlatılması gerekiyorsa bu süreci ancak Cumhuriyet Halk Partisi başlatabilir. Cumhuriyet Halk Partisi olarak kendimize döner, yine özeleştiri yaparak bugünkü durumumuza bir teşhis koymaya çalışırsak; yöneticilerimizin büyük iyi niyetine rağmen bugünkü durumda eğer önemli değişiklikler yapamazsak; iktidarı caydıracak bir güç haline gelebilmemiz, toplumda güven yaratabilmemiz, halkı arkamıza alabilmemiz mümkün olamayacaktır.

Konuşmamın sonunda bıraktığımız yerden yine devam etmek üzere bu değerlendirmelerime ara vererek, yaşamımın çok gerilerine giderek, oradan tekrar günümüze, dönemimize gelmek istiyorum.

Öncelikle şunu söyleyeyim. Her siyaset adamı, bırakın siyaset adamını, her insan, yaşamında bir takım olağanüstü tesadüfl erle veya koşullarla önemli bazı noktalarda etkilenirler. Belki de o kişilerin kimlikleri o etkilenme ile şekillenebilir. Benim için en etkileyici olayı anlatmak istiyorum, oradan başlamak istiyorum. Yani ben nasıl şimdiki kimliğime geldim, bunun kaynağında ne var diye baktığımız zaman, bu kendi kendine oluşmuş değil gibi geliyor bana. Sonradan bu etkiyi anlamaya başladım. Ben 1938 yılında, Patnos’un Sarısu nahiyesi denilen bir yerde bulunuyordum. Babam jandarma astsubayıydı, orada görevli olarak bulunuyordu Orası küçük bir yerdi. Süphan dağının dibinde. Evler çatıları düz ve toprak. Binanın içine girerken başını eğerek gireceksin. Bir göz binada biz oturuyorduk, yandaki bir göz binada da hayvanlar kalıyordu. Onların sıcaklığı evi de ısıtıyordu. Şartlar böyle idi. Orada bulundum.

Tabi ben buraya sonraları bakan olduğum zaman, daha sonraları da parti yöneticisi olarak bir iki defa daha gittim. Çok fazla bir şeyin değişmediğini gördüm. Burada aramızda Muş il başkanımız da var. Onunla beraber Sarısu’ya


70

gittik en son bu kitabı yazarken. Çocukluk arkadaşlarımı buldum orada. Orada çok fazla kalmadık biz ama bende derin izler bıraktı Sarısu. Kısa bir süre sonra Sarısu’dan ayrıldık. Kağnı arabasına bindik dönüyoruz babam başka yere tayin edildi. Uzatmayayım kitapta var, okuduğunuz zaman göreceksiniz. Okuyanlar belki de hatırlayacak. Karaköse’de yani Ağrı ilinde basit bir otelin bir küçük odasında ben, babam, annem ve bir buçuk aylık kız kardeşim bir aradaydık. Babama büyük saygım vardı, onu çekinerek seviyordum. Üniformalı hali de hoşuma gidiyordu. Baktım babam sabahleyin ağlıyor. Bana göre baba ağlamaz. Baba ağladığına göre olağanüstü bir durum var demekti. Şimdi bakın belleğimde hala o günü yaşıyorum ben. Babam ağlıyor ve anneme şunları söylüyordu. Nazmiye atamız öldü diyordu. Meğer o gün 10 Kasım’mış. Ata kim bilmiyorum ki ben. Atamız öldü diyor. Baba ağladığına göre bende ağlıyorum. Arkasından diyor ki, şimdi ortalık karışır. Bir tek şartla iş düzelebilir. Eğer İsmet Paşa Reisicumhur seçilirse iş düzelebilir diyordu. O dönemden aklımda kalan kelimesi kelimesine bunlar. Ne İsmet Paşa’yı ne de Atatürk’ü tanımıyorum ve de bilmiyorum. Ama büyük adam olduklarını anlıyorum.

Sonra benim yaşamımda İsmet Paşa çok belirleyici oldu. İsmet Paşa’ya aile’ce çok büyük saygı duyduk. Anlatacağım şimdi, size birkaç İsmet Paşa anekdotu vereceğim. Rahat konuşuyorduk kendisiyle, karşı görüşümüzü de rahat söylüyorduk kendisine. Olmaz diyorduk bazı konularda kendisine. Bizi sabırla dinliyordu. Ona söylediklerimizi, ondan sonra hiçbir Genel Başkana söyleme şansı bulamadık biz. İsmet Paşa’ya bizim söyleyebildiklerimizin onda birini sonraki genel başkanlara söyleyenler parti içerisinde cezalandırıldılar.

Ben yıllar sonra il başkanı oldum İstanbul’a, Bülent bey Genel Sekreter, İsmet Paşa da Genel Başkanımızdı. Bülent Ecevit’e, şu İstanbul il başkanını bana getirin de kendisini tanıyayım demiş. Bende yeni seçilmiştim. Paşa’ya büyük hayranlığım var ama ilk defa Paşa’yla böyle yüz yüze bir araya geleceğiz. Geldim Pembe Köşk’e, Paşa biraz sonra merdivenden indi. Geldi İsmet Paşa, Ecevit’le beni bir arada gördü, etrafına, sağa sola baktı biraz. Bülent Ecevit, Ali Topuz efendim diyerek beni takdim etti. İsmet Paşa bana dedi ki; bende seni soyadına bakarak çok iri yarı, uzun boylu birisi olarak tahmin ediyordum. Senden topuz olmaz. Senden olsa olsa topuzun sapı olur dedi. Öylesine bir ortam yarattı ki İsmet Paşa ben çok heyecanlandım ve de şımardım tabi. Dedim ki, Paşam bir şey söyleyebilir miyim? Söyle bakalım dedi. Ben de İsmet Paşa’ya, sizin adınızı ilk kez 10 Kasım 1938’de Karaköse’de bir otel odasında duydum diyerek, yaşamış olduğum o heyecanlı günü anlattım. O zaman Paşa bana dönerek, benimle ilgili daha çok şeyler duyacaksın ve ben seni, benim bugünkü yaşımda göreceğim dedi. İsmet Paşa’nın yaşama bağlılığına ve karşısındakine verdiği enerjiye bakın. Paşa’yla böyle başladı benim ilişkilerim.


71

İsmet Paşa, ortanın solu hareketini başlatan liderdir. Yanlış hatırlamıyorsam 1963 yılında bir gün İsmet Paşa, Cumhuriyet Halk Partisi ortanın solundadır dedi. Niye dedi? Çünkü Türkiye İşçi Partisi 1961 anayasasının getirdiği özgürlük ortamında yeni şeyler söylüyor ve sol içerikli politikalar üretiyordu. Gençlik kesimi, CHP’li gençlik de dâhil olmak üzere bu politikalardan etkileniyordu. Eğer CHP ortanın solu gibi bir sosyal politikaya, sosyal demokrasi anlamında bir politikaya yönelmemiş olsaydı, çoğumuzun İşçi Partisi’ne gitme ihtimali vardı. İsmet Paşa, çok uygun bir zamanda bu tercihi yapmıştı. Pek çok arkadaşı onu bu konuda eleştirdi. Ama çok cesur davrandı ve bize Ecevit’i işaretleyerek onu destekledi ve böylece 1966’da Ecevit’i Genel Sekreter yapacak olan süreç gelişmişti.

1970 yılına gelindiğinde Genel Başkan İnönü ile Genel Sekreter Ecevit arasında gerginlikler yaşanıyordu. 3 Temmuz 1970’te 20. Kurultay toplanmıştı. Ben il başkanıyken toplanan bu kurultaya başkanlık etmiştim. İsmet Paşa’yla bu kurultay sırasında çok yakın ve çok güzel bir ilişkimiz olmuştu. Bu konudaki ayrıntıları Değişimi Yaşamak adlı birinci kitapta görürsünüz. İsmet Paşa’nın konuşurken nasıl dikkatli ve ilgili davrandığını, ayrıntılı bir talepte bulunmadan isteklerini nasıl karşısındakilere ilettiğini ve onlardan da ne beklediğini çok açık ve çok rahat hissedebiliyorsunuz. Yani şunu şöyle yapın demiyor. Ama öyle bir anlatım tarzı var ki sizden onun ne bekliyor olduğunu anlıyorsunuz. Siz eğer ona beklediği gibi cevap verirseniz memnun oluyor. Vermezseniz koşullara bakıyor, o işi oradan daha ileriye de götürmüyor. Yani, ben bunları ikna edersem bunlarla beraber bu işi yapabilirim. İkna edemezsem biraz bekleyeceğim ikna etmek için zaman kazanacağım diye düşünüyor herhalde.

Biliyorsunuz 12 Mart 1971’de bir askeri muhtıra verildi. Başbakan Süleyman Demirel istifa etti ve şapkasını aldı gitti. Ortalık kaldı bomboş. Askerler müdahale ettiler. Anayasayı değiştirmek ve meclisi kapatmak istiyorlardı. Ben İstanbul il başkanıydım. Biz anayasa değişikliğine de meclisin kapatılmasına da karşıydık. Askeri müdahaleye ve askeri vesayete karşıydık. Ama İsmet Paşa önce karşıyım dediği konularla ilgili olarak bir müddet sonra biraz geri adım atmış gibi bir tavır izledi ve ihtilalcılarla o askeri müdahalenin arkasındaki güçlerle bir takım görüşmeler, tartışmalar yaptı. Ve bir esneme gösterdi. Bazı konularda bazı şeyler yapabiliriz dedi. Tabi biz çok heyecanlıyız. Partinin her tarafında isyan başlamış, bu müdahale ve bu istekler kabul edilemez, Paşa bizi niye zor durumda bırakıyor biçiminde değerlendirmeler yapılıyordu. Biz bu durumu nasıl anlatacağız vatandaşlara. Öyle bir baskı altında kaldık ki, Ankara’ya gidip Paşa’yla konuşalım dedik. Ahmet İsvan kulakları çınlasın, İsmet Paşa’nın çok sevdiği bir kişiydi. Bizim il yönetim kurulunun da benden sonraki yetkilisiydi, il sekreteriydi. Ahmet İhvan’la beraber Ankara’ya gittik ve İsmet Paşa’dan randevu istedik. Paşa bize bir erken saatte randevu verdi. Genel Merkezdekilerle konuşmuyor, onlarla iyice arası açılmış. Paşa’ya biz anlattık derdimizi, siz nasıl yaparsınız Paşam bunu,


72

biz çok zor durumda kaldık dedik. Paşa bizi dinledi, dinledi dikildi ve dedi ki; siz ikiniz İsmet Paşa’nın tarihini kurtarmaya mı geldiniz? Buz gibi oldum ben. Şimdi öyle bir şey söyledi ki, biz ne yaptığımızın sonradan farkına vardık. Yani İsmet Paşa’ya diyoruz ki biz, siz doğru düşünemiyorsunuz. Siz tarihinize ters iş yapıyorsunuz, ona akıl vermeye gitmişiz pozisyonuna düştük. Tabi çok mahcup olduk. Ondan sonra, bakın ben size anlatayım dedi. Bunlar anayasayı tümden kaldırmak istiyorlar. Meclisi de kapatmak istiyorlar. Ben bunu kabul edemem dedi. Bu anayasada emeğim var dedi. Çok uğraştık bunun için dedi. Meclis kapanırsa ne zaman açılacağı belli olmaz dedi. Gelen idarenin ne yapacağı o da belli olmaz dedi. İsmet Paşa devam etti; Şimdi benim birinci hedefi m meclisi kapattırmamak. Onunla beraber ikinci hedefi m anayasayı tümden kaybetmemek. Bazı noktalarda taviz verdim, vereceğim, sonra güçlendiğim zaman bu verdiğim tavizleri geri alacağım. Onun için siz bana mehter takımı dersiniz biliyorum dedi. İki adım ileri bir adım geri, ne söylerseniz söyleyin dedi. Benim sorumluluğum var ben bunu böyle yapacağım. Siz de kendi işinizi yapın dedi bize. Ben o zaman İsmet Paşa’nın bu tavrını benimseyememiştim. Ama İsmet Paşa’nın ne kadar haklı olduğunu 9 sene sonra anlaşıldı. Çünkü 9 sene sonra, 12 Eylül 1980’de askerler geldiler hem meclisi kapattılar, hem anayasayı tümden değiştirdiler. İsmet Paşa 1971’de, 9 yıllık bir ömür kazandırmıştı 19 61 anayasasına.

İsmet Paşa bu davranışıyla çok başka bir büyük hizmet daha yapmıştı. Daha sonra o kanaate vardım. Eğer İsmet Paşa TBMM’yi açık tutmayı başaramasaydı ve de anayasayı tümden kaybetmiş olsa idik ortanın solu hareketinin iki yıl sonra iktidara gelmesi mümkün olamazdı. Cumhuriyet Halk Partisi’nin karizmatik Genel Başkanı, kendisi adına eleştirilecek bir sorumluluk üstlenmiş bile olsa, onun bu sorumluluk duygusu; Cumhuriyet Halk Partisi’nin serbest bir mücadeleyle ortanın solu hareketini vatandaşa yayarak 1973 genel seçimlerinden en büyük parti olmasını sağlamıştı. CHP’nin oyları, İstanbul’da % 48,9’a, Türkiye ortalaması olarak da % 33,3’e çıkararak 1974 yılında hükümeti kurma hakkı kazanılmıştı. İsmet Paşa kendisi yıpranarak partisinin güçlenmesini sağlayacak bir ortamı hazırlamıştı. Ben bu olayı çok önemsiyorum.

Tabi İnönü’yle ilgili daha çok anlatılacak şeyler var. Bir şeyi daha anlatarak geçeyim. İsmet Paşa çevresini ikna etmek için çok çaba sarf ederdi. Grup toplantılarında 3 saat, 5 saat herkesi dinlerdi. Kurultayda herkesten daha dikkatli bir kurultay üyesi olarak ön sırada otururdu ve bütün tartışmaları dikkatle izlerdi. Ve hiçbir zaman meşruiyet dışına çıkarak buyruklarla partiyi yönetmeye teşebbüs etmezdi. İsteseydi pek çok şeyler yapardı. Beni ikna etmek için çok çaba sarf etti. Ben biliyorum. Biz Ecevit’in yanında yer aldık. İsmet Paşa’ya saygıda kusur etmiyoruz ama Bülent Ecevit’i desteklediğimiz biliniyor.


73

İsmet Paşa İstanbul’a geldi gözünü tedavi ettirmek için. 15 gün Maçka’daki evinde kaldı ve gelişinde biz onu karşıladık, gidişinde de uğurladık. O arada da partiden pek çok kimseyle görüşme fırsatı buldu. Ve gitmesinden bir gün önce beni Maçka’daki evine davet etti. İl başkanı olarak gittim. Biz İstanbul İl Yönetimi olarak, Bülent Ecevit Genel Sekreterlikten istifa ettiğinde bir bildiri yayınlamıştık. Bu bildiriyi bahane ederek İsmet Paşa’nın bana sitemde bulunduğu görüşme başladı ve bana istifa edip etmeyeceğimi sordu. Seninle ilgili çok sıkıntılar var dedi, şikâyetler geliyor dedi. İstifa etmeyi düşünüyor musun dedi. Hayır, düşünmüyorum dedim. Paşa’ya direndim. Niye istifayı düşünmüyorsun dedi. Çünkü bir kusurum yok dedim, bir kabahatim yok, bir saygısızlığım yok, tüzüğe aykırı bir davranışım yok. Varsa siz zaten beni alırsınız görevden dedim. Ama yönetim kurulundaki arkadaşların bana verilen bilgiye göre partiye ve bana karşı saygısız davranıyorlarmış dedi. Dedim Paşam böyle bir şey olamaz. Öyle bir şey olsa size gelmeden ben onun icabına bakarım. Ben Genel Başkanıma saygısızlık yaptırmam. Paşa bana, yani sen şimdi ayrılmayı düşünmüyor musun dedi. Daha sonra önemli bir sürpriz oldu, bir görevli geldi dedi ki İsmet Paşa’ya 35 kişilik heyete randevu vermişsiniz onlar geldiler ne yapalım. Oturtturun onları dedi. O gittikten sonra döndü bana dedi ki İsmet Paşa; böyle kinayeli bir şekilde sevecen bir üslupla. Kim bilir onlar şimdi senin hakkında bana neler neler söyleyecekler. Paşam dedim biliyorum, ben o adamları tanıyorum ve size neler söyleyeceklerini tahmin ediyorum dedim. Ama sizden bir ricam var. Siz beni de alın yanınıza beraber inelim onların yanına benim yanımda, benimle ilgili olarak size ne söyleyeceklerse söylesinler. Ondan sonra da bana lütfeder 15 dakikalık bir süre verirseniz yanıtlarım. Eğer benim yanıtlarımdan sonra siz derseniz ki, Ali ver istifanı. Orada yazar istifamı veririm dedim. Çok kızdı. Dedi ki sen bana rest mi çekiyorsun. Estağfurullah Paşam dedim. Yani sen kime güveniyorsun da bana bunları söylüyorsun dedi. Ben size güveniyorum Paşam dedim. Paşa güldü. Neyime güveniyorsun sen benim dedi. Dedim ki, Paşam ben sizin adaletinize güveniyorum, partiye bağlılığınıza güveniyorum. Böyle bir karşılaştırma yaptığınız zaman siz bana diyeceksiniz ki, Ali sen bir yere gitme. Çünkü onların söyleyeceklerine karşı benim söyleyeceklerimi dinledikten sonra siz zaten onlara bu görevi vermezsiniz. Ben buna güveniyorum. İsmet Paşa, yanımda bir tartışma istemem dedi. Sen şimdi git, yarın sabah havaalanında buluşalım dedi. Paşam geleyim sizi evinizden alayım götüreyim dedim. Hayır dedi. İsmet Paşa’nın bu tavrı canımı sıktı. İçimden dedim ki tamam 35 kişi geldi, yarın buraya gelmemi de istemiyor herhalde bizim işimizi bitirecek ve aşağıdakileri görevlendirecek. O havayla alt kata inerken aklıma bir kurnazlık geldi kendi kendime dedim ki, şu merdivenlerden inerken ben İsmet Paşa iniyormuş gibi ineyim, aşağıdakiler Paşa geliyor zannetsinler bakalım beni görünce ne olacak. Bu şekilde ben aşağı indiğimde 35 kişi birden ayağa kalktı, böyle bir gürültü geldi. Ben önce onların ayaklarını gördüm, başlarını daha sonra gördüm. Benim inmekte olduğumu görünce şaşırdılar. Oturamıyorlar da yerlerine. Ben de gittim teker teker ellerini


74

sıktım. Baktım ki her gün benim yanımda olan 3, 4 kişi de var aralarında. Ellerini sıktım Paşa gelecek sizinle konuşacak dedim, allahaısmarladık dedim ben gittim.

Sonra ertesi sabah havaalanında buluştuk. O zaman havaalanlarının bekleme salonları yeterli değildi. Yürüyerek uçağa gidiliyordu. Dışarıda açık havada bekliyorduk. Biraz sonra Paşa geldi, kendisini karşıladım ve Paşa’yla yan yana ikimiz dolaşmaya başladık. Paşa bana bir şeyler söylüyordu. Kısık sesiyle söylediği için tam anlayamıyordum. Ben cevap veremiyorum, etraftan bakanlara, Paşa galiba Ali’ye zılgıt çekiyor diye bir görüntü veriyorduk. Hostes gelip uçak hazır dediği zaman İsmet Paşa şöyle bir durdu, sonra elini omuz’uma koydu, herkes etrafımızda halka oldu. Herkesin duyacağı sesle dedi ki; İstanbul’a geldim doktorlarla randevularım vardı. Bu arada parti işleriyle de meşgul oldum. İstanbul yönetimiyle ilgili durumları da öğrendim. Bir yönetim değişikliği olabilir mi diye baktım dedi. Ama itiraf edeyim, yönetim değişikliği yapabilmeyi başaramadım. Sizinle beraber çalışacağız dedi. Allahaısmarladık diyerek uçağa atladı gitti.

İsmet Paşa bir kurultay olduğunda İstanbul delegelerinin ne yapacağını biliyordu. Daha önce benimle konuştuğunda ben anlatmıştım İsmet Paşa’ya, kendisine 87 delegemiz var, bir Ecevit İnönü çelişkisi çıkarsa bunlardan 12 tanesi size oy verir, 75 tanesi size oy vermez demiştim. Dedi sen ne yapacaksın? Ben sizin talimatınıza uyarak hareket edeceğim dedim. Kendim için bu sözü veriyorum. Ötekiler için? Ötekiler için bir şey diyemem. Çünkü siz bize söylediniz bizde Ecevit’in yanına yönlendirdik delegeleri. Şimdi bu kadar kısa zamanda bu durumu değiştiremeyiz zaman olsa belki anlatabiliriz bunu demişim ve bundan dolayı da bana kızmamıştı. Bunu bildiği halde ayrılırken, sizinle beraber çalışacağız diyebiliyordu İsmet Paşa.

Şimdi niye anlattım bunları? Partinin Genel Başkanlarının böyle hareket etmesi gerekir de onun için anlattım. İsmet Paşa saygıdeğer bir Genel Başkan tutumu sergilemiştir. Partinin Genel Başkanları kişisel düşünerek hareket edemezler. Partinin Genel Başkanları partinin yararını öncelikle düşünürler. Kendilerini düşünme hakları yoktur onların. Onlar orada başarılı olurlarsa kalırlar. Başarılı olmazlarsa kalamazlar. Kalmamalılar.

İsmet Paşa’yla ilgili çok önemli bir olayı daha anlatacağım ve sonra da kapatacağım bu konuyu. İsmet Paşa 1961’de ihtilal sonrası, daha seçim sonuçları yeni açıklandığı bir sırada, milletvekillerinin henüz yemin etmediği bir dönemde Silahlı Kuvvetler Birliği adı altında bir cunta İstanbul’da harekete geçmişti. Toplanmadan meclisi dağıtmak istiyorlardı. Genel Kurmay Başkanı da onlara bir şey yapamıyordu. O süreçten Türkiye’yi İsmet Paşa kurtardı. O askerlere bu anayasayı yapan siz değil misiniz? Bu seçimleri bu anayasaya göre yapmadık mı? Şimdi siz ne hakla muhtıra veriyorsunuz veya meclisi


75

dağıtacağız diyebiliyorsunuz? Diyerek, İsmet Paşa, Cumhurbaşkanlığı Köşkü’nde yapılan toplantıda paşaları demokrasiye davet ediyor ve bu sert çıkışla olayı önlemeyi başarıyor. Muhsin Batur anılarında bu olayı çok güzel anlatıyor. Cumhurbaşkanlığı Köşkü’ndeki toplantıya en genç general olarak katılan Muhsin Batur; köşke giderken çalımlıydık. Ama köşkten ilk demokrasi dersimizi almış ve aradığımız devlet adamını bulmuş olarak ayrılıyorduk, ama bu durumdan çok mutluyduk diyor.

İsmet Paşa 1961’de meclisin açılmasını sağladı, açılışa başkanlık etti ve onun başkanlığında bir koalisyon hükümeti kurulması bir çözüm olarak ortaya çıktı. Ama ne CHP grubu, ne Adalet Partisi grubu böyle bir koalisyona evet demiyorlardı. İsmet Paşa kendi arkadaşlarını ikna etmek için çaba sarf etti. Adalet Partisi Genel Başkanı Ragıp Gümüş Pala, ben grubuma söz geçiremiyorum diyor İsmet Paşa’ya. İsmet Paşa da ben Başbakan adayı olarak geleyim sizin grubunuzdaki üyelerle konuşayım, onları ikna etmeye çalışayım diyor. Cumhuriyet tarihinde bir başka partinin grubuna bir başka partinin Genel Başkanının gidip de onların istemediği, yapmak istemedikleri bir şeyi yapmak ikna etmeye çaba sarf etmiş başka bir örnek yoktur. İsmet Paşa Adalet Partisi Meclis Grubu’na gidiyor, bir saat konuşuyor, başlangıçta grupta homurdanmalar var. Homurdanıyorlar, dinlemek istemiyorlar. Ama Paşa sabırlı bir şekilde bir saat anlatıyor ve tümü ayakta alkışlayarak Paşa’yı oradan uğurluyorlar. Ve onlara anlatıyor ki, başka çare yoktur. Benim partim de istemiyor, sizde istemiyorsunuz. Ben Başbakanlık için bunu yapmıyorum. Ben rejimi kurtarmaya çalışıyorum. Siz bu hükümetin sahibisiniz. Benim yapacağım işleri beğenmezseniz indirirsiniz beni aşağıya diyor. İkna ediyor ve oradan çıkıyor.

Buraya kadar olanlar İsmet Paşa’dan beklenen bir şeydir. Herkes bunu tahmin edebilirdi. Tahmin edilmesi zor olan Fakat İsmet İnönü’den beklenmeyen, önemli bir açıklama gelmişti. Adalet Partisi Grubu’ndan çıktıktan sonra bir gazeteci soruyor İsmet Paşa’ya. Diyor ki, Paşam siz nasıl cesaret ettiniz de buraya geldiniz? Size burada bir saygısızlık olsaydı. Ya da sizi dinlemeselerdi ne olacaktı? Başbakan adaylığından çekilecektim diyor İsmet Paşa. Bu ne demek? Bir insan eğer başaramazsa işimi bırakacağım düşüncesine samimiyetle inanmasa bunu yapamaz. Yani zorla Başbakan olacak değil ya. O cesareti gösterip oraya gitmeseydi o hükümet kurulamayacaktı belki askerler yeniden idareye el koymaya teşebbüs edeceklerdi.

Ben İsmet Paşa’yla beraber çalışmış olmayı hayatımın en büyük onuru sayıyorum. O’na karşı koyarken de, onunla beraber olduğumuz zaman da bize gösterdiği sevgiye ve hoşgörüye hayrandım. İsmet Paşa kendisine yardım edenlere karşı çok nazik ve sevecen davranırdı. Ahmet İsvan’ın İsmet Paşa’ya basın özetini götürürken geçirdiği bir trafi k kazası nedeniyle gösterdiği ilgi


76

olağanüstü düzeydeydi. Ahmet İsvan’ın hayatı, ona hizmet verirken tehlikeye girdi diye duyduğu ıstırabı yüzünden okumuş bir insan olarak, İsmet İnönü’ye insani duyguları ve davranışları için de büyük hayranlık duyuyorum. Ondan örnek alabileceğimiz çok şey olduğunu düşünüyorum.

Değerli arkadaşlarım, bizim cumhuriyet tarihimizin en büyük atılım hareketi çok partili hayata ve demokrasiye geçiştir. Cumhuriyet Halk Partisi olmasaydı 1950’de demokrasiye geçilemezdi. Çünkü İsmet Paşa uzun süren İkinci Cihan Savaşı’ndan sonra 4 – 5 yıllık bir dönemde demokrasiye geçişi hızlandırabilmek için büyük çaba sarf etti. Onu kitaplarımda göreceksiniz. Ama parti olarak bize iktidar yüzü gösteren olay, 1971’deki askeri müdahale ortamında gelişen ortanın solu hareketidir. Ortanın Solu hareketi, İsmet Paşa’yla başlamıştır ama İsmet Paşa’yla da gerektiğinde tartışmıştır. Ortanın Solu hareketine İsmet Paşa’nın verdiği destek ve gerçekleştirdiği öncülük unutulamaz.

12 Mart müdahalesinden sonra Ecevit’in istifa etmesiyle ortaya çıkan İnönü Ecevit gerginliğine rağmen partimiz, gerek örgütlenme açısından, gerekse mesajını halka taşıma açısından, çok güçlü bir hareketlilik ve çok büyük bir başarı kazanmıştır. Bu büyük başarı, gençlik kollarımızla, kadın kollarımızla ve ana kademelerimizle birlikte parti’mizin etkin ve yaygın bir siyasal sürecin içine sokulmasıyla kazanılmıştır. Bu başarı, seçmen odaklı bir anlayışla, her seçmene ulaşmayı amaçlayan, onlara düşüncelerimizi anlatma biçiminde sürdürülen bir sürecin sonucunda elde edilmiştir. Üstelik bu süreç bütün platformlarıyla mahalle kongrelerinden başlayarak Genel Merkez düzeyine kadar bütün parti kademelerinde demokratik işleyişin bütünüyle sağlandığı bir yönetim anlayışıyla götürülmüştür. Ne zaman parti içi demokrasi en geniş ölçüleriyle işletilmiş ise o zaman partimizin oylarının yükseldiği görülmüştür. 1973 – 1977 genel ve yerel seçimlerinde bu böyle olmuştur. Partililerimiz, kendi içinde çatışmıştır, kendi içinde tartışmıştır. Ama oluşturulan ortak akla dayanan politikaları halka taşımıştır, taşıyabilmiştir. Taşıdığı oranda da başarıya ulaşmıştır.

Şimdi düşünebiliyor musunuz 1965’te ortanın solunu ilk defa seslendirmeye başladık. Ama ancak 1973’e kadar giden bir süreçte kendimizi topluma kabul ettirebildik. 1973 seçimlerinde İstanbul’da bir evvelki seçime göre oylarımız % 50 dolaylarında artarak, % 33,8’den % 48,9’a çıkmış, yani oylarımız İstanbul’da 15,1 puan yükselmiştir. 1977 seçimlerinde bu oylar İstanbul’da % 58.2’ye çıkmıştır. 1973’te Ahmet İsvan’ın belediye başkanlığı seçiminde bu oylar % 64 olmuştur.

1973 seçimlerinde İstanbul, Ankara ve İzmir’den başlayan bir yükseliş hareketi, Türkiye’nin diğer 64 ilinde yaklaşık olarak söylüyorum % 5,9 puan civarında bir artış sağlayabilirken; İstanbul’da 15,1 puan, Ankara’da 7,6 puan, İzmir’de 8,9 puan düzeyinde artışlar olmuştur. Ama 1977 seçimlerinde Türkiye’nin tümünde homojen olarak, 8 puan ile 9 puan arasında artışlar sağlanmıştır. Yani büyük


77

kentlerdeki hareketlilik, dört yıl gibi kısa bir seçim döneminde bütün Türkiye’ye yaygın hale gelmiştir. Şu anda Milletvekilimiz olarak aramızda bulunan eski DİSK Genel Başkanı Sayın Süleyman Çelebi o tarihlerde partimizin bir üyesi olarak bizim bütün çalışmalarımıza katılmıştı. Sayın Çelebi, örgütlü hareketin ne demek olduğunu en iyi bilenlerden birisidir. Bir yenileşme ve değişim hareketi olarak Ortanın Solu hareketi; ideolojisini, mesajını, programını, planlarını, projelerini hazırlayarak, tartışarak onları önce parti üyelerine özümseterek, sonra da o üyelerle halka açılarak sürdürülmüş ve başarıya ulaştırılmıştır. Bir siyasi hareket için büyüme, gelişme ve başarının böyle sağlanabileceği unutulmamalıdır.

Şimdilerde Partimizin yöneticilerince, büyük bir hevesle yenileşme ve değişim sözcükleri kullanılıyor ve partimizde yenileşme ve değişim olması bekleniyor. Bu beklentilerin gerçekleşmesi, yenileşme ve değişim sürecinin bütün boyutlarıyla planlanmasına, gerekli uygun ortamın ve olanakların sağlanmasına bağlıdır. Ben buradan bu saygıdeğer yöneticilerimize de ifade etmek istiyorum. Bunun başlangıç noktası parti içi demokrasiyi sağlamaktır. Parti içi demokrasiyi vakit geçirmeden sağlamamız gerekir. Bu yetmez. Mesajımızı ortak akla dayandırarak geliştirmemiz gerekir. Bu çerçevede partililerimizin tümünü kapsayan bir eğitim sürecinin işletilmesi ve örgüt yapımızın geliştirilmesi gerekir.

Sayın milletvekillerimizin ve parti yöneticilerimizin son aylarda çelişkili açıklamaları olmuştur. Bu çelişkili açıklamalar doğaldır. Neden doğaldır? Çünkü bu çelişkili açıklamaların konusu olan politikalar, ne Parti Meclisi’nde, ne TBMM Grubu’nda ne de başka parti platformlarında yetkili organlar ve partililer tarafından tartışılarak oluşturulmuş politikalar değildir. Herkesin kendince doğru bildiği politikalardır. Ben Sayın Genel Başkan’a da söyledim. Arkadaşlarımız bazen farklı farklı açıklamalar yapıyor ve ben çok zor durumda kalıyorum dediği zaman kendisine söylediğim şey şudur; efendim kendi aranızda tartışmaya daha çok zaman ayırın. Ne kadar çok beraber yaşarsanız, ne kadar çok beraber tartışırsanız söz birliği o kadar kolay olur.

Bir örnek vereyim eski dönemlerle ilgili olarak. Ecevit Genel Başkanken ben Genel Sekreter Yardımcısıydım. Orhan Eyüboğlu da Genel Sekreterimizdi. Biz her sabah saat 08.00’de, Ankara’da olan Genel Başkan, Genel sekreter ve Genel sekreter Yardımcıları olarak Genel Merkezde buluşurduk, gazeteleri orada okurduk ve en az bir saat birlikte değerlendirmeler yapardık. O gün Partimiz adına yapılacak açıklamalar orada konuşulurdu. Ecevit bir açıklama yapacaksa yazar getirirdi, onu değerlendirir ve eleştirirdik, gerekiyorsa değiştirirdik. Biz açıklama yapacaksak yazar getirirdik, gerekiyorsa değiştirilirdi. Beraber çalışırdık. Şimdi grubumuz hiçbir meseleyi ciddi olarak oturup tartışmıyor. Bence TBMM Grubu’nda her şey tartışılmalıdır. Parti Meclisi siyasetin odağı olmalıdır.


78

Özetleyecek olursak; Partimiz için yaşamsal bir gereksinim olan yenileşme ve değişim için yapılması gerek ilk işimiz, Parti içi demokrasinin sağlanmasıdır. İkincisi, Partimizin yetkili organlarında ve her kademedeki demokratik platformlarında partinin yeni politikalarını ve yeni söylemini geliştirerek uygulamaya koymaktır. Üçüncüsü ise, vazgeçilmez bir şekilde, bütün üyelerimizi kapsayan, planlı ve kademeli ciddi bir parti içi eğitim sürecini başlatmaktır.

Büyük bir memnuniyet duyarak ifade etmek isterim ki, Parti Okulu’nun açılışı ile Parti içi eğitim konusunda çok başarılı olacağın anlaşılan yeni bir süreç başlatılmıştır. Genel Merkezimizi ve bu eğitim çalışmalarını özverili bir anlayışla yürüten arkadaşlarımızı yürekten kutluyor ve kendilerine başarılar diliyorum. Ben Muş il merkezimizde yürütülen bir parti içi eğitim çalışmasına tanık oldum. Eğiticilerin eğitimiyle ilgili bir çalışmayı izledim. Bu Parti içi eğitim çalışmasında kullanılan yöntemin; çok ama çok kısa bir sürede, bir günde, iki günde, üç günde eğitime katılanlar üzerinde yarattığı coşku ve yönlendirme açısından sağladığı etki son derece başarılı bir çalışma yapıldığının kanıtıdır diyebilirim. Başlatılan parti içi eğitim çalışmalarının bütün örgütümüze yaygın hale gelmiş olması şüphesiz CHP’yi iktidar karşısında ciddi bir alternatif haline getirebilecek süreci hızlandıracağına ve bütün partililerimizi siyaset yapar hale getireceğine inanıyorum.

Bütün partililerin siyaset yapar hale getirilip, seçmen odaklı bir sürecin içine girmelerini sağlayabilirsek çok şeyler başarabiliriz. Seçmenlerle bire bir ilişki, sağlıklı ve sürekli bir iletişim kurabilmenin yolu mahalle ölçeğinde ve mahalle içinde de sandık bazında örgütlenmeden geçer. 1970’li yıllardaki siyasal başarının temelinde bu anlayış ve bu uygulama vardır.

300 seçmenin bulunduğu her sandık bölgesinde en az 3 partilimiz sürekli görev yapar halde bulundurulmalıdır. Bu görevliler, eğitim çalışmalarıyla ve Genel Merkez’in göndereceği bilgi ve belgelerle de donatılırlarsa, halkın sorunlarını algılamak ve isteklerini alarak partimizin politikalarını seçmenlerimize aktararak, böylelikle seçmenlerimizi etkileyerek ve seçmenlerimizle bütünleşerek örgütümüz için büyük bir canlılık ve Partimiz için de büyük bir başarı sağlanabilir.

Bakınız son 30 senede Türkiye, toplumsal örgütlenme açısından cemaat kültürünün egemen olduğu bir noktaya gelmiştir. 1972 – 1980 yılları arasında Türkiye’de; 1961 Anayasası’nın getirdiği olanaklardan yararlanılarak sendikalarıyla, sivil toplum örgütleriyle, partileriyle çok etkili bir toplumsal yapı oluşturulmuştu. Sendikalar ve sivil toplum örgütleri ile bazı meslek kuruluşları, öğretmenler başta olmak üzere, halkın bilinçlenmesi konusunda çok etkili olurlardı. Partimizin gençlik ve kadın kolları çok etkili olurlardı ve biz


79

öylece halkla bütünleşirdik. Bugün gençlik kolumuz yok. Kadın kolumuz yok. Sendikalarımız yok. Sivil toplum örgütlerimiz yok. Vardır diyemiyoruz.

Karşımızdakilerin parti örgütleri canlı, büyük maddi destekleri var. İmamlar onlardan, öğretmenler onlardan. Bunlardan daha önemlisi tarikat, cemaat dedikleri belirli belirsiz toplumsal yapılanmalar onlardan. Allah aşkına bana söyler misiniz? Özellikle sivil toplum örgütlerinde yöneticilik yapmış arkadaşlarıma söylüyorum. Bir sendika kurmak, bir meslek kuruluşu oluşturmak, bir vakıf kurmak, bir dernek kurmak, bir kooperatif kurmak Türkiye’de belli usullere bağlıdır. Neden? Çünkü bu kuruluşların denetlenebilir olması gerekir. O nedenle bu kuruşların kayıtları olmalıdır. Bu kuruluşların kayıtları yoktur. Bu kuruluşların yapıları şeff af değildir. Para kaynaklarını göremezsinizsiniz, para hareketlerini göremezsiniz, ne iş yapıyor bunu göremezsiniz. Türkiye’nin bence en dikkat çekici ve mutlak surette şeff afl aştırılması ve denetlenmesi gereken kurumları cemaatlerdir. Herkes yeri geldiğinde kanaat önderlerinin fi krini alalım diyor. Nedir ve kimdir kanaat önderleri?

Şimdilerde, buna karşı nasıl bir toplumsal örgütlenme modeli oluşturulması gerektiği konusu tartışılmalıdır diye düşünüyorum. Onlarla nasıl yarışacağız? Onları nasıl aşacağız? Halkımızla nasıl bütünleşeceğiz? Bu konulara odaklanmamız gerekiyor.

Ben bu cemaatleri; kayıt dışı ekonomi gibi kayıt dışı örgütlenme olarak görüyorum. Bu kayıt dışı örgütlenmeye karşı tavır koymanın bir yolunu bulmalıyız.

Cumhuriyet Halk Partisi’nin en öncelikli sorunu halka ulaşabilmek ve halkla bütünleşmektir. Partimizi demokratikleştirerek, kadrolarımızı gençleştirerek, parti içi eğitimimizi yaygınlaştırarak ve örgütümüzü etkinleştirerek bunu başarabiliriz. Partimizin yakın tarihi iyi incelenirse, özellikle 1965 - 1980 dönemi iyi incelenirse; halkla bütünleşme ve seçimlerde başarı kazanarak iktidara ulaşabilme konularında örnek alınabilecek uygulamalar bulunabilir. “Değişimi Yaşamak” ve Düzeni Değiştirmek” adlı anı kitaplarımı bu amaca katkı sağlayabilir umuduyla yayımladım.

Konuşmamı sonlandırırken, beni ilgiyle dinlediğiniz için sizlere teşekkürlerimi sunuyor ve yeniden hepinizi saygı ile selamlıyorum.


Sayın Şenatalar’a

Teşekkürler...

83


İyi akşamlar, soğuk bir gün, karlı bir gün, buzlu bir gün. Bu zorlu koşullarda, değerli konuşmacımız Sayın Burhan Şenatalar İstanbul’dan Ankara’ya gelebildi. Her şeye rağmen gelebildiğiniz için sizlere de katılımınız için teşekkür ediyorum.

Genel olarak ülkemizin içinde bulunduğu koşullar da zorlu koşullar. Partimizin şu dönemde yaşadığı koşullar da belki olağanüstü koşullar. Ama bütün bu koşulların varlığı ülkemizin, halkımızın partimize olan ihtiyacını ortadan kaldırmıyor. Halkımızın da, ülkemizin de partimize ihtiyacı var. Sosyal demokrat bir partiye Cumhuriyet Halk Partisi’nin daha sosyal demokrat bir parti olmasına da ihtiyacı var.

“İçinde yaşadığımız koşullar” derken genel bir değerlendirme ya da genel bir durum saptaması yapmak istemiyorum. Bunları çokça yaptığımızı düşünüyorum. Şimdi çözüm üretme zamanı ya da çözüm önerme zamanı olduğunu düşünüyorum. Koşullar eşitsiz, adil değil ve toplumun çoğunluğundan yana olumsuzluklar yaratıyor, olumsuzluklar doğuruyor. Bütün bunları aşmak için bizim yöntemlere, araçlara, stratejilere ihtiyacımız var. Sosyal demokrasi bunun için en uygun çözüm yolu. Bu koşulları aşmaya olanak tanıyan, bunlara çözüm üretebilen, yöntemler üretebilen bir sistem sosyal demokrasi.

Bu alana ilişkin görüşlerinin tartışılmaz olan, değerli görüşlerini bizimle paylaşacak sevgili hocamı buraya davet etmeden önce, onun anlatacağı konulara partimizin içinde bulunduğu durum nedeniyle daha duyarlı yaklaşmamız, anlama çabası içinde olarak dinlememiz gerektiğini düşünüyorum. Sosyal demokrasinin örgüt ve siyaset anlayışının, bizim önümüzdeki süreçte yaşayacağımız kurultayımızda da aklımızda bulundurmamız gereken, bize yol gösteren düşünceler olacağını biliyorum. Hocamı davet ediyorum. Buyurun hocam.

Sosyal Demokrasinin Siyaset ve Örgüt Anlayışı

84

KONUŞMACI: PROF. DR. BURHAN ŞENATALAR

Değerli arkadaşlar, sözlerime başlarken hepinizi saygıyla, sevgiyle selamlıyorum. Ben kendi adıma bu kadar kalabalık olacağını tahmin etmemiştim. Hava çok soğuk olduğu için 10 – 15 kişi gelir, ben de hani tiyatroda gösteri başlamadan bir gece önce son prova yapılır ya, ben de bir son prova gibi gelir giderim İstanbul’a diye düşünmüştüm. Zaman ayırdığınız için teşekkür ederim. Tabii kendi açımdan mutlu olduğum gibi CHP’nin parti okulunda böyle bir toplantıya katılmış olmanızdan dolayı da mutlu oldum ve bu binanın çok ciddi bir olanak olduğunu düşünüyorum. İkinci gelişim bu. İki ay kadar önce bir defa daha gelmiştim. Ve buranın zaman içinde çok daha canlı bir şekilde değerlendirileceğini, kullanılacağını ümit ediyorum.

Şimdi benim konum çok geniş bir konu doğrusu. Bunun içinden aslında birkaç parçayı seçsem daha mı iyi olur diye düşündüm. Fakat baştan itibaren de böyle bütünsel bir sunum yapayım diye yola çıkmıştım. Dolayısıyla o sunumu yapmaya çalışacağım.

Konumuz sosyal demokrasinin siyaset ve örgüt anlayışı. Özellikle siyaset anlayışı üzerinde durarak başlayacağım. Örgüt anlayışı üzerinde bundan sonra duracağım. Türkiye somutuyla ilgili bir şeyler söyleyeceğim, ama daha sonra söyleyeceğim. Dolayısıyla biraz tarihi ve genel başlayacağım. Sonra Türkiye’yle ilgili konuşacağım.

1) Şimdi siyaset anlayışı ve örgüt anlayışıyla ilgili iki tane temel soru hemen akla geliyor. Bunlardan bir tanesi siyaset ne için yapılır? Siyaset ne için yapılır dediğimiz zaman, buna sosyal demokrasi açısından bir cevap vermeye çalışarak, o amaçla soruyorum bu soruyu. Yoksa şunu diyebiliriz. İşte günümüzde Türkiye’de insanların birçoğu imar komisyonuna girmek için siyaset yapıyor vs. onlara değinmek istemiyorum. Sosyal demokrasi siyasetin amacını esas olarak dünyanın değiştirilmesi olarak özetliyor. Toplumun değiştirilmesi, insanların geliştirilmesi. Yani esas olarak karşı karşıya bulunduğumuz tabloyu iyiye doğru değiştirmek. İçinde bulunduğumuz düzeni iyiye doğru değiştirmek. İnsanların ilişkilerini iyiye doğru değiştirmek. Kamu yönetimini iyiye doğru değiştirmek. Esas olan bu dünyayı değiştirmek, toplumu değiştirmek. O anlamda da düzeni değiştirmek.

Bu genel amacın içinde tabii her sosyal demokrat partinin mutlaka bir kendi içinde bulunduğu ülkeye göre amaçları, onların altında hedefl eri olacak. Bunları yazdığı bir programı olacak. Düşündüğü bir stratejisi olacak. Buna göre uyguladığı taktikleri olacak. Siyasetin amacı bu sosyal demokrasi açısından.


85

İkinci soru da aynı derecede önemli. Siyaset nasıl yapılmalı? Yani bunu nasıl yapacağız? Şimdi bir bakış açısına göre mesela sosyal demokrasiden farklı olan bir sol akıma göre, özellikle Leninizm’e göre bunu yapacak bir parti vardır, çelik disiplinli bir partidir. Çelik çekirdek vardır, öncü kadrodur vs. vs.

Şimdi sosyal demokrasi siyaset tarzını şöyle görüyor. Yöntem varılacak amaç kadar önemlidir. Yöntem amaçtan soyutlanamaz. Dolayısıyla nasıl bir dünya kurmak istiyorsanız, oraya gidiş yolunuz da benzer şekilde olmalıdır. Dolayısıyla bunun kurallarını, yöntemlerini, süreçlerini düşünmek, kurgulamak lazım. Tüzük bunun bir parçası. Ama aynı derecede önemli olan, kağıt üzerinde yazılı olan meseleler kadar en az önemli olan, örgüt kültürü, gelenek, alışkanlıklar. Dolayısıyla alışkanlıklar ve örgüt kültürü kötü de olabilir. Dolayısıyla çok iyi şeyler yazılmış bir tüzükle çelişebilir de. Tüzük devamlı çiğnenebilir de. Dolayısıyla burada kast edilen demek ki yazılı metinlerimiz, sözlerimiz, söylemimiz ve eylemimiz, davranışımız ve örgüt kültürümüz aynı şekilde olmalı, benzer olmalı, üst üste olmalı.

2) Şimdi sorduğumuz iki sorunun yanıtlarını aradığımız zaman, yani ne için yapılıyor siyaset ve nasıl yapılıyor? Ne için yapılmalı, nasıl yapılmalı? Bunların yanıtının özü aslında sosyal demokrasinin temel değerlerinde yatıyor. Sosyal demokrasinin temel değerleri tarihsel olarak sosyal demokrasiye münhasır değil, sosyal demokrasiyle sınırlı değil. Çünkü burada gördüğümüz özgürlük, eşitlik, kardeşlik aslında 1789 Fransız Devrimi’nin ilkeleri, temel değerleri. Zaman içinde yalnız eşitlik biraz yanlış yorumlanabildiği için hakkaniyet veya adalet kelimeleri kullanılarak ifade ediliyor. Daha doğru bir ifade olduğu için. Bence en doğru ifade hakkaniyettir. Ama adalet diye yaygın olarak da kullanılıyor. Kardeşlik yerine de dayanışma diyoruz. Bu daha doğru bir ifade.

Şüphesiz bu üç temel değerden ibaret değil sosyal demokrasi. Bunların yanına mesela uluslararası barışı koyabiliriz. Çevrenin korunması ve sürdürülebilirlik koyabiliriz. Dolayısıyla tarihsel olarak bu üçü çok söylenegeliyor, ama bunlarla sınırlı değil. Daha önemlisi sosyal demokrasi açısından önemli bir nokta bu üç değerin bütünlüğü, bu üç değerin birini tamamlıyor olması ve bu üç değerin eşdeğerliliği. Yani bunlar arasında bir hiyerarşi yok ve sosyal demokrasi diyor ki, bunlar birbirini tamamlar. Yani insanlar özgür oldukça eşitliğe doğru gidilir. Dayanışmayla eşitlik amacına doğru gidilir. Bunlar birbirine rakip değildir.

3) Şimdi özgürlük kavramı bana sorarsanız, Türkiye’de sosyal demokrasinin üzerinde çok düşünmesi, çok tartışması ve çok irdelemesi gereken bir alan. Türkiye’de sorduğumuz zaman özgürlüklere taraftar mısın? Hayır diyecek çıkmaz. “Tabii ki taraftarım” der çoğu kimse. Ama somut konulara geldiğimizde,


86

Türkiye’de özgürlük anlayışının o kadar da derin olmadığını, geniş olmadığını görmek durumunda kalıyoruz.

Dolayısıyla özgürlük konusunu bir klişe olmaktan çıkartmak için hangi özgürlükler ve bunlar nasıl oluyor, nasıl olabilir, Türkiye’de ne kadar var? Ne kadar yok? Bizim kendi yakınımızdaki partilerde ne kadar var? Kendi ailemizde ne kadar var? Bütün bu soruları irdelememiz gerekiyor.

Özgürlük konusunda öncelikle devlet karşısında yurttaşın özgürlüğü önemli.

İkincisi toplum karşısında bireyin, yurttaşın özgürlüğü. Toplumun baskıları karşısında bireyin özgürlüğü. Bu baskılar bazen bir cemaatin baskısı olabilir, bir partinin baskısı da olabilir. Bir işyerindeki baskı da olabilir. Toplumun değer yargıları özgürlükleri bastırıyor olabilir. Türkiye’de de bu bilinen bir sorun.

Piyasa mekanizması ve sermaye karşısında özgürlük. Burada da hem sendikal ilişkiler açısından, sendikal haklar ve özgürlükler, hem de bireylerin piyasa mekanizmasının işleyişi karşısında güçsüzleşmesi, işsizleşmesi, yoksullaşması. Bütün bunlar özgürlükleri sadece teorik hale getirir. Kağıt üzerinde kalmaya mahkum hale getirir.

Feodal baskılar. Gerek ağa baskısı veya şeyh baskısı gibi. Gerek feodal kültürün baskıları. Töre cinayetleri vs. gibi. Erkek egemen anlayış Türkiye’de çok ciddi bir sorun. Erkek egemen anlayış işyerlerinde, ailelerde, sivil toplum ilişkilerinde bir sürü yerde karşımıza çıkıyor. Özgürlük karşıtı bir sorun da otoriter eğitim anlayışı. Mesela devlete bir ölçüde tapınma anlayışı eğitim sürecinden geliyor. Devletten korkma anlayışı eğitim sürecinden geliyor. Kişileri mitleştirme eğitim sürecinden geliyor.

Türkiye için ciddi bir sorun şovenizm. Tabii kimse kendine “ben şovenim” demiyor ama kendine sosyal demokratım diyen insanlar arasında da şoven insan az değil. Dolayısıyla “milletime söz söyletmem, benim tarihim aslanlar gibidir, tarihime söz söyletmem”. Bu tavırların hepsi aslında özgür düşünceyi frenliyor. İnsanların her şeyi rahatlıkla ifade etmesini engelliyor.

Dolayısıyla ben özgürlükle ilgili olarak, Türkiye’de sosyal demokratların aslında yeteri kadar özgürlükçü olmadığına inanıyorum. Sosyal demokratlardan başka bir hareketin de daha özgürlükçü olamayacağına inanıyorum. Dolayısıyla sosyal demokratların biz nasıl daha özgürlükçü olacağız sorusuyla çok meşgul olmaları lazım. Yeterince özgürlükçü müyüz? Hangi konularda özgürlükçüyüz zannediyoruz da aslında değiliz. Bunun üzerinde çok durmamız lazım. Bize ters gelen fi kirlere yanıt vermeden önce acaba doğru anladım mı, böyle bir özgürlük


87

benim değer yargılarımla olamıyor mu? Neden olamıyor? Aslında olabiliyor da, ben henüz o noktaya gelmedim mi? Bunu sorgulamamız lazım.

Önemli bir nokta da şu: özgürlük anlayışı sosyal demokratlar açısından liberallerden farklı. Yani liberalizmin özgürlük anlayışıyla sosyal demokrasinin özgürlük anlayışı farklı. Liberalizmin özgürlük anlayışı devlet karşıtı bir anlayış. Liberalizme göre özgürlükleri sınırlayan bir numaralı, en önemli unsur devlet. Dolayısıyla devlet ne kadar az karışırsa, o kadar özgür olurum. Sosyal demokrasi böyle demiyor. Sosyal demokrasinin devletin rolüne bakışı farklı. Sosyal demokrasi diyor ki, bazı müdahaleleri devletin benim özgürlüklerimi kısıtlar. Doğru. Yani devlet gelip şöyle gazete çıkartamazsın, böyle televizyon açamazsın, şu dilde yayın yapamazsın. Öbür kişiye şu lafı edemezsin, bu kişiye bu lafı edemezsin dediği zaman, benim özgürlüğümü sınırlıyor. Buna karşı olmam lazım sosyal demokrat olarak. Ama aynı zamanda şunu da biliyorum ki, örneğin feodal baskılar, erkek egemen toplum, sermayenin baskıları. Bunlar karşısında sosyal demokrasi diyor ki, siyasete katılarak, siyaseti etkin kullanarak bu konulardaki baskıları kaldırma konusunda devlet eliyle, devlet kanalıyla müdahalelerde bulunmamız lazım. Yani bir anlamda biz sosyal demokratlar olarak devlet kanalıyla özgürlüklerin yolunu açmakla yükümlüyüz. Dolayısıyla devleti mutlaka özgürlük karşıtı olarak görmüyoruz. Özgürlük karşıtı bir tarafı olduğu kadar özgürlüklerin önünü açacak bir takım roller de oynayabilir. Özellikle insanların temel ihtiyaçlarının karşılanması konusunda, yani eğitime erişebilme, sağlık hizmetine erişebilme, sosyal güvenlikten yararlanabilme, bunlar benim özgürlüklerimi kullanmamı mümkün kılıyor, kolaylaştırıyor. Dolayısıyla sosyal demokrasi bu yönünün önemli olduğunu söylüyor.

Aslında özgürlüklerimizi kullanmanın bir tanımı da şudur; yeteneklerimizi geliştirebilmemiz. Yani Pülümür’de doğan çocuğun da ODTÜ Makine Mühendisliğine girebilir olması. Onu biz bu düzeye getirebiliyorsak, kurduğumuz düzenle onun özgürlüğünü gerçekleştiriyoruz demektir. Eğer biz onu ilkokul 4’ten itibaren çıkıp hayvancılık yapmak zorunda bırakıyorsak, onun özgürlüğünü baştan kısıtlamış oluyoruz. Dolayısıyla insanların sadece böyle bir okul eğitimi almak değil, spora yatkınsa spor yapabilmesini sağlamak, müziğe yatkınsa müzikle ilgilenmesini sağlamak, yabancı dile yatkınsa yabancı dil öğrenebilmesini sağlamak. Bütün bunların önünü açmak ve onu teşvik etmek yeteneklerini geliştirmek demek. Özgürlüğü sağlayacak olan da işte sadece önündeki engelleri kaldırmak değil, onu teşvik etmek. Dolayısıyla bir anlamda da yeteneklerini geliştirme yeteneğini kazandırmak. Yani hangi yetenekleri olduğunu kendisinin kavraması, kendi tercihlerine ve ihtiyaçlarına göre önünün açık olması, yerel yönetimlerin, gençlik spor bakanlığının, sivil toplum kuruluşlarının bu yetenekleri kullanmasını kolaylaştırması.


88

4) Şimdi geçiyoruz ikinci meseleye. Hakkaniyet, adalet meselesi. Şimdi burada önce tanıdık olduğumuz bir mesele var. Yani bildiğimiz bir mesele. Gelir dağılımında adalet, servet dağılımında adalet, sağlık hizmetlerine, eğitim hizmetlerine erişimde adalet. Türkiye’de muazzam bir sorun olduğunu biliyoruz bunların. Bunlarla ilgili sosyal demokratların en azından inançlarının çok pozitif yönde olduğunu biliyoruz. Ama ne yapacaklarını, nasıl yapacaklarını, nasıl fi nanse edeceklerini çok da iyi bilmiyoruz. Yani bir anlamda iyi niyet var, ama ev ödevi eksik.

Şimdi burada paylaşım adaleti yanında önemli olan ikinci nokta “tanınma adaleti”. Bu ne demek? Biz eğer belli inanç gruplarını diğer inanç gruplarına göre ikinci sınıf durumuna koymuş isek, orada işte bir adaletsizlik var, orada bir hakkaniyetsizlik var. Dolayısıyla burada bir tanınma adaleti kavramı ön plana geçiyor. İnancından dolayı Türkiye’de akla gelebilen ilk grup Aleviler. Ama aynı zamanda “ben dinsizim” diyen insanlar, “ben tanrıya inanmıyorum” diyen insanlar, “ben Hristiyan’ım” diyen insanlar, ben “Hristiyanlığı tanıtmak istiyorum” diyen kişiler. Bunlarla ilgili çok ciddi sıkıntılarımız var. Etnik gruplar açısından birinci derecede Kürtler. Cinsiyet ve cinsel yönelim. Birinci derecede kadınlar, arkasından gay, lezbiyenler, transseksüeller. Şimdi bunlarla ilgili olarak ciddi bir adaletsizlik var. Bu adaletsizlik türleri nerelere doğru gidiyor? Mesela inkar, yok sayma, küçümseme, hor görme, dışlama, ayrımcılık, baskı, şiddet. Bunların hepsi ile ilgili de çok ciddi şekilde hesaplaşmak ve bunların hepsine karşı politikalar üretmek ihtiyacı var. İnsanları kimliksizleştirmek, asimilasyon, dilsizleştirmek, dilini kullandırtmamak. Bunların hepsiyle çok ciddi hesaplaşması lazım sosyal demokrasinin. Kuşaklararası adalet, yani çevrenin korunması ve kaynakların sürdürülebilir bir süreç içinde kullanılması. Bir çoğunuzun bildiğini tahmin ediyorum. Kızılderelilerin bir sözü varmış. Diyorlar ki, bu dünya bize dedelerimizden miras kalmadı. Bu dünyayı biz gelecek kuşaklardan ödünç aldık. Daha sonraki kuşaklara ne bırakıyoruz? Bütün bunları tabii sosyal demokrasi şöyle bir perspektifl e değerlendiriyor. Bizler tekil yurttaşlar olarak çevreyi kirletme konusunda veya iklim sorunları konusunda fazla zararlı bir faaliyette bulunmuyoruz. Bunu yapanlar daha çok büyük şirketler, zengin ülkeler, ama aynı şekilde yeni kalkınmakta olan Çin. Dolayısıyla burada biz gelecek kuşaklarla ilgili bir adalet düşünüyorsak bunun küresel düzeyde, global düzeyde düşünülmesi gerektiği de açık.

Öğrenme ve önyargıları aşma gereksinimi hepimiz için çok önemli. İstisnasız hepimiz için bu konularda bir takım önyargılarımız olduğunu kabul etmemiz lazım. Bir takım olumsuz alışkanlıklarımız olduğunu kabul etmemiz lazım. Ve de eğitim süreciyle bize uygulanan endoktrinasyondan gelen önyargılarımız olduğunu kabul etmemiz lazım. Bunlarla ciddi şekilde hesaplaşmamız lazım.


89

Küçük ve ilginç bir örnek vereceğim şimdi size. Lefter’in heykeli. Kadıköy’de Lefter’in bir heykeli var çoğunuz biliyorsunuzdur. Bu heykelin kaidesinde bir yazı var. O yazının en altındaki bölüme Cumartesi günü Radikal gazetesinde bir kadın spor yazarı (F. Pere) dikkat çekti. Ne yazıyor bakın en altında? Hatırladığım kadarıyla şöyle: “Ordinaryüs lakabıyla anılan efsane 1963’te futbolu bıraktıktan sonra ülkemizden ayrılmayarak Büyükada’ya yerleşmiştir.” Nedir buradaki hata? Sanki Türkiye Lefter’in ülkesi değil. Şimdi bakın korkunç bir şey bu. Bakın, sözde Lefter başımızın üstünde yeri olan bir insan, medarı iftiharımız falan. Ne demek “ülkemizden ayrılmayarak?” Bir heykel dikiyorlar. Eminim bu yazıyı son dakikada birisi gelip oraya eklemedi. Fenerbahçe yönetim kurulu muhtemelen bunu konuştu, etti, a güzel olmuş falan dedi. Zihinlerin bir yerinde bir anlayış var: demek ki Lefter’in Yunanistan’a gitmesi gerekiyordu, ama gitmedi Lefter. Bu memlekette 100 sene evvel yüz binlerce Rum varmış, bir kısmı iradesiyle, bir kısmı iradesine rağmen gitmiş. Ama kalanlar benim kadar Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı. Ne demek ülkemizden ayrılmayarak Büyükada’ya yerleşti. Zaten Büyükada’da doğmuş. 1925’te doğmuş. Yani deseydi ki, çok sevdiği Büyükada’ya yerleşmiştir. Anlamlı bir şey olurdu. Şimdi bu konuyu yazar demiş ki, bunu biran evvel düzeltin. Umarım düzeltirler.

Bu örnek bizim tanınma adaletiyle ilgili bazı şeyleri ne kadar kolay gözden kaçırabildiğimizi ifade ediyor. Şimdi temel değerlerin siyasete yansıtılması, temel değerleri önce bizim kafamızda berraklaştırmamız, berraklaştırmamız, berraklaştırmamız lazım. Çok okuyarak, çok tartışarak, kendi kendimizi eleştirerek, birbirimizi eleştirerek ilerletmemiz lazım. Ama tabii o kadar kolay bir şey de değil. Yani ekonomik gelişme düzeyiyle ilgili bir tarafı var bunun. Sınıfsal yapıyla ilgili bir tarafı var. Hukuk düzeni ne kadar frenliyorsa, onunla ilgili bir tarafı var. Yani ben şimdi Rumlar, Ermeniler veya Kürtler, Alevilerle ilgili bir şey okumak istediğim zaman o kitapların bazılarının basılması yasaksa, benim de kendi zihnimi açmam o derecede zorlaşıyor.

Örgütler içinde birbirimize aktarıyoruz fi kirlerimizi. Akraba ziyaretlerinde çok az oluyor bu. Eğitim düzeyi ve eğitimin içeriği. Eğitimin içeriği Türkiye’de evvelden beri oldukça şoven ve hala Türkiye’de şu kadar milyon Kürt var diyoruz, ama edebiyat kitaplarımızda Kürt yazar diye bir kavram yok. Ermeni yazar diye bir kavram yok. Bu akıl almaz bir şey. Radyoda ismini duyduğumuz zaman belki Ermeni olduğunu anladığımız besteciler var Türk musikisinde. Ama kitaplarımızda bunlara hiç değinmemeyi tercih etmişiz.

Dönemin ideolojik rüzgarı da çok önemli tabi. Dönemin ideolojik rüzgarı bir hegemonya kuruyor. 1950’ler de bütün dünyada antikomünizm hakimdi batı dünyasında. Türkiye’yi de o etkiliyordu. 68’de bir ferahlama oldu dünyada.


90

Türkiye’de de oldu. 1980’lerden itibaren de neo liberal rüzgar geldi. Dolayısıyla temel değerlerle ilişkimizi dönemin ideolojik rüzgarı da etkiliyor.

5) Şimdi örgütlenmeye nasıl yansıyacak bizim bu temel değerlerimiz? Haliyle özgürlüğü önemsiyorsak, parti içinde de özgür tartışma olabilmesi ve parti içi demokrasinin olabilmesi lazım. Parti içi demokrasi her şeyi mutlaka en geniş katılımla oylayarak yapacağız anlamına gelmez. Ama mümkün mertebe geniş katılımla yapacağız anlamına gelir. Şimdi biraz sonra örnekler vereceğim. Batı sosyal demokrat partileri bazı işleri bize göre çok daha geniş katılımla yapıyorlar. Onun üzerinde duracağım.

En önemli ön koşul eşit ve özgür üyeler. Eşit, özgür, aynı zamanda sorumluluk sahibi üyeler. Bunun için de kapsamlı, yaygın ve eleştirel eğitim. Önemli bir ilke de bilgiye dayalı siyaset ve üretime dönük siyaset. Siyasetin Türkiye’de bilgiyle ilişkisi son derece sınırlı. Çoğu zaman işte kongre meseleleri, lider şu olmasa, başkası olsa daha iyi olmaz mı meseleleri vs. gibi. Dolayısıyla üretime dönük olmaktan ziyade çekiştirme, çekişmeye dönük bir siyaset anlayışı.

Önemli bir diğer konu, katılımcı karar ve üretim süreçleri oluşturmak. Yerel düzeyde, merkez düzeyinde üyeler arasında parti içinde etik değerlerin egemen olması, yoldaşlık anlayışının egemen olması, hukukun egemen olması. Bu yoldaşlık anlayışı belki 60’lı yıllarda daha fazlaydı da, şimdi daha zayıfl amış olabilir Türkiye’de. Ben de öyle bir izlenim var. Ve çok fazla geçmiş çelişkilere, çatışmalara dayalı bir anlayış ve parçalanma eğilimi var. 20 – 25 yıldır siyasetin içinde olan insanlar geçmişteki kötü deneyimleri, öfkeleri, dargınlıkları aşmalı. Böyle bir olumsuz hafızayla yoldaşlık olmaz. Öte yandan yoldaşlığın gerçekten olabilmesi için de süreçlerin, kuralların oldukça nesnel ve saydam olması lazım.

Yerelin önemi ve etkinliği konusunu da kısaca vurgulayayım. Rahmetli Erdal İnönü’nün şöyle bir tespiti vardı. Diyor ki, yerel örgüte gidiyorsun, “sizin burada ne gibi sorunlar var” diyorsun diyor. “Güzel güzel onu anlatacağına o da hemen memleketin genel siyasetine atlıyor” diyor. Şimdi böyle bir sorun var. Yerel örgütler önemli diyoruz ama yerel örgütler, yerel sorunlar konusunda ne kadar başarılı, ne kadar becerikli, bu çok ciddi bir sorun. Şimdi yerelin önemiyle ilgili sizlere benim çok beğendiğim bir örnek vereceğim. Bir kitap. “CHP’nin Kahramanmaraş’taki son 37 yılı 1973 – 2010.” Kahramanmaraş’la ilgili bir kitap yazmış bir arkadaşımız. 100 sayfadan fazla, 30 yıllık bir dönemin Kahramanmaraş’taki siyasetini sayısal verilerle çok güzel analiz etmiş. Sayın Halûk Gül’ün bu çalışması şimdi gerçekten takdire şayan bir örnek bence. Yani her yerelde bu tür çabaların gösterilmesi gerekli diye düşünüyorum. Tabii istatistikleri de yine saygıdeğer Erol Tuncer’in çalışmalarından almış.


91

Diğer bir mesele, liderin önemi, lider kültürü. Hatta lider kültü, lidere tapınma olayı. Kuşkusuz lider çok önemli. Medya çağında lider önemsiz değil, kesinlikle çok önemli. Ama lider bir mutlak otorite olursa, her şeyi o belirlerse, insanlar ondan korkarsa, insanlar ona bir şekilde kendini beğendirmek için baskı hissederse, burada ilişki çarpılmış demektir. Dolayısıyla lider eşitler arasında birincidir. Lider liderliğini yapacaktır. Zaten kendisi performansıyla liderliğini kabul ettirecek. Yoksa bir insanın ben liderim demesiyle lider olunmuyor şüphesiz. Ama Türkiye’de bizim geleneksel kültürümüzden gelen, biraz ailedeki otorite fi gürlerinden gelen, lider karşısında üyelerin bazılarının fazla güçsüz kaldığı, hatta ezik kaldığı biçiminde bir problemimiz var. Dolayısıyla lider önemlidir. Ama lider kültürünü daha eşitlikçi bir şekilde geliştirmemiz lazım.

Yenilenme ve değişim kapasitesi. Başarılı bir partinin taşıması gereken en önemli özellik bu. Kendini yenileyebilme kapasitesi, kendini değiştirebilme kapasitesi. Bunu barışçı yollardan, kırmadan, dökmeden yapabilmesi. Bunu tartışarak, uzlaşarak yapabilmesi. Şimdi bunlardan birkaçı hakkında biraz parantez açacağım.

Şimdi, lider meselesiyle ilgili birkaç şey daha söyleyeceğim. Sosyal demokrat partiler batıda bize göre daha başarılı gözükebilir. Ama 150 yıllık bir tarihten geliyor Alman Sosyal Demokrat Partisi. Şaka değil, 150 yıl. Ve de bizden farklı olarak işçi sınıfı hareketinden geliyor. Gerçekten soldan geliyor. Ve bir tarihten itibaren çok ciddi teorik tartışmalar yapılarak geliniyor. Yani Bernstein’ı var, Kautski’si var. Bunların hepsi de çok ciddi tartışmalar yapmışlar.

Şimdi 150 yıllık bir tarihten geliyor. İşçi sınıfı hareketinden geliyor. Ona rağmen çok ciddi sorunlar yaşadılar ve çok ciddi sorunları yaşarken lider konusunda devamlı bir takım değişimler gerçekleştirdiler. Bu konuda iki ülkeyi örnek göstereceğim. Bunu çok ciddi şekilde yapmış olan. Bir tanesi Almanya. Uzun yıllar Willy Brandt gibi karizmatik bir lideri vardı. Arkasından Helmut Schmidt geldi. 1980’lere girdikleri zaman Helmut Kohl iktidarda ve sosyal demokratlar sıkıntıda. Önce Vogel isminde görece yaşlı bir lideri getirdiler. O olmadı değiştirdiler Engholm isminde bir başkan getirdiler. O olmadı, arkasından Lafontaine’i getirdiler. O olmadı arkasından Müntefering’i getirdiler. O olmadı, arkasından Kurt Beck diye birisini getirdiler. Hastalandı bıraktı, şimdiki başkanı getirdiler Sigmar Gabriel. Sigmar Gabriel 59 doğumlu. 18 yaşında partiye girmiş, 18 yaşından itibaren sosyal demokrat pratiğin içinde. 40 yaşındayken Aşağı Saksonya eyaletinin Başbakanı olmuş, sonra da partinin Genel Başkanı oldu. Şimdi bakın, 18 yaşında partiye giriyor, 40 yaşında bir eyaletin başbakanı oluyor. 150 yıllık tarih bu olanağı veriyor insanlara. Almanya’da sosyal demokrat partinin başına geçen insanların veya Başbakan olan sosyal demokratların önemli


92

bir kısmının ya mesela Berlin belediye başkanlığı (Willy Brandt) veya eyalet başbakanlığı deneyimi var, Schröder gibi. Demin Schröder’i atladım, Schröder de vardı. Scharping vardı. Şimdi bakın, 20, 25 yılda 7 – 8 tane başkan değiştirmişler. Hiçbiri tekrardan gelip adaylığa girmemiş. Bırakan bırakıyor. Yani bu deneme tahtası değil. Olmadı, bırakıyor.

Alman sosyal demokrat partisinin başka bir yöntemi daha var. Parti başkanı mutlaka Başbakan adayı olmayabiliyor. Yani parti başkanlığını çok iyi yapıyorsunuzdur, ama Başbakan olarak topluma çok cazip gelmeyebilirsiniz. Parti diyor ki, bu başkanımızdır, ama Başbakan adayı olarak şu kişi toplumda daha büyük destek görecek. Onu tabii anketlerle zaten anlamış oluyor. Onu çıkartıyor. Şimdi burada hem akıllılık var, hem de yoldaşlık var, hem de tevazu var, sabır var.

İngiltere’de de benzer bir sıkıntı yaşandı. 79’da Margaret Thatcher başa geçti. İşçi hareketini ezdi geçti, sosyal devleti ezdi geçti. Bir şekilde seçim kazanmak istiyorlar sosyal demokratlar, İngiliz İşçi Partisi. Önce onlar da gittiler sol kanattan bir yaşlı başkan getirdiler Michael Foot, keskin söylemi vardı. Arkasından Neil Kinnock’u getirdiler. İki seçime girdi, tutmadı. Partiyi yenilemeye çalıştı, kendi imajını oturtmaya çalıştı, olmadı. Arkasından Blair geldi, kazandı. Üç dönem İşçi Partisi arka arkaya seçim kazandı. Blair tamamen yıprandı. Özellikle de Irak meselesinden dolayı. Irak’ta Amerika’nın peşine takıldı, bütün kariyerini sıfırladı. Ondan sonra Gordon Brown geldi. İngiliz ekonomisi aşağı doğru gidince, o da mecbur kaldı bıraktı. Arkasından yapılan seçim çok enteresan bakın. 4 tur seçim yapıldı başkanlık için. 5 tane aday giriyor. Şöyle bir sistemleri var. Birinci turda en az alan kopuyor. İkinci turda 5’ten 4’e indiniz. 4’ten en az alan kopuyor, 3’e iniyor. İkiye geldiğinde karşı karşıya kalan iki kardeşti. Şimdi bizim kuşağımızın okuduğu yazarlardan biri vardı Ralph Miliband diye. İki tane oğlu var. David Miliband, Ed Miliband, iki kardeş birbirine karşı aday oldu. Bir tanesi %50.65’le kazandı. Öbürü de %49.35’le kaybetti. Enteresan tarafı da şu; 4. turda kazanan ilk 3 turda kardeşinden geride kalmış. Sayılara baktığınız zaman o ikisi arasında 1., 2., 3. turda David ilerde ama 4. tura geldiği zaman Ed Miliband kazanıyor. Orada şu anda Ed Miliband artık başkan. Başarılı mı, başarısız mı zaman içinde görülecek.

Şimdi sistemlerden hiçbirini aynen alıp kopya etmek anlamlı olmaz şüphesiz. Ama kendimize uygun bir sistemi hem adalet açısından, hem performans açısından oluşturmak gerekir. Bunu söylemeye çalışıyorum.

6) Şimdi sosyal demokrasinin seçim kazanabilmesi için kendi temel değerleriyle dünya görüşünü içinde yaşadığı toplumun ihtiyaçları, hedefl eri, istekleriyle buluşturması lazım. Kendi değerlerini ve dünya görüşünü insanların istek,


93

ihtiyaç, beklenti ve umutlarıyla birleştirmesi lazım. Bu nasıl olacak? Türkiye’de bunun bugüne kadar olmadığını biliyoruz. Bununla ilgili değişik kanaatler de var. Mesela bir tanesi “seçmen hep yanılıyor.” Böyle bir şey olmaz. Zaten bir tane seçmen diye bir kavram yok. Bazen gazetelerde yorumlar çıkabiliyor seçimlerden sonra. “Seçmen CHP’ye dedi ki, sen muhalefette kal. Seçmen AKP’ye dedi ki sen de başa geç” yani böyle bir şey olmaz. Seçmen diye tek bir şey yok. Dolayısıyla seçmen ne hep yanılır, ne de her zaman doğru karar verir. Bu da bir abartma. Bazı yazarlar da şunu söylüyor: “Seçmen 50’den buyana hep doğru karar verdi”. Nereden anlıyoruz ki hep doğru karar verdiğini. Yani hep doğru karar vermedi dediğimiz zaman bu seçmene hakaret değil. Yani burada seçmeni ne aptal yerine koyalım, ne de son derece zeki ve fevkalade akıllı yerine koyalım. Böyle bir şey yok. Bazı ülkelerin seçmeni daha eğitimli. Örneğin İskandinav ülkeleri. Bazı ülkelerin seçmeni çok daha eğitimsiz. Örneğin Amerikan seçmeni. Bir önceki seçimde Amerika’da Obama’nın kazandığı seçimde biliyorsunuz Sarah Palin diye bir kadın çıktı, dünyadan habersiz bir kişi. Ama bir sürü insan destekledi. Şöyle söyleyeyim, Amerika’nın Irak’a girişini Amerika’nın çoğunluğu destekledi. Ve zannettiler ki, orada kimyasal imha silahları var onun için giriyor Amerika. Bütün anketlerde bunu söylediler. Doğru olmadığı ortaya çıktı.

Şimdi beklentiler ve umutlar, istekler öfkelerle temel değerlerimi, stratejimi, söylemimi buluşturmak istiyoruz. Güven verme meselesi çok önemli. Yani “bunlar yapabilir” dedirtmek çok önemli. Bunlar yapabilir diyebilmek için de bir; “bunlar dürüsttür, yapma niyetleri iyidir, beni düşünüyorlar, toplumu düşünüyorlar”. İki; “kapasiteleri var, kadroları var, projeleri, programları var”. Bu bütünlüğü sağlayamadığım sürece o zaman tabii ki, teveccühe mazhar olmam mümkün değil. Şimdi burada bir parantez daha açmak istiyorum. Türkiye’de bir türlü kafaların netleşmediği konulardan biri seçmenin oy davranışıyla ilgili. Güvenilir araştırmalar şunu gösteriyor mesela, CHP’nin oyları eğitim düzeyi yukarı doğru çıktıkça, daha yüksek. CHP’nin oyları yaş yukarıya doğru çıktıkça, daha yüksek. CHP’nin oyları düşük gelirlilerden yüksek gelirlilere doğru çıktıkça daha yüksek. CHP’nin oyları varoştan apartmanlara ve sitelere doğru gittikçe daha yüksek. Bu tespit çok önemli. Şimdi bunun kabahatini de şunda mı, bunda mı göreceğiz önemli değil. Bu tespiti doğru yapmamız önemli. Bu işleri en iyi bilen akademisyen arkadaşlarımızın çok sayıda araştırmasından ortaya çıkan bazı noktaları tespit edelim. Bir; sınıfsal aidiyet Türkiye’de oy verme davranışını ciddi şekilde etkiliyor mu? Etkilemiyor mu? Etkilemiyor. Yani işçiler sola oy verir, işçi olmayanlar da sağa oy verir. Böyle bir şey Türkiye’de kesinlikle yok. Artı dünyada da birebir yok. Yani işçiler otomatik olarak sola oy verseydi, İngiltere’de İşçi Partisinin hiçbir zaman düşmemesi gerekirdi iktidardan. Çünkü çalışan nüfusun %80’i ve daha fazlası ücretli çalışıyor. Aynı şey Almanya için, Fransa için geçerli. Dolayısıyla işçi olunca otomatikman sola oy vermiyor insanlar.


94

İkinci önemli nokta bu konuyla ilgili olarak. Genellikle gazetelerde görüyorsunuz sağ, sol yelpazesi oluyor. “Kendinizi nerede görüyorsunuz” sorusu soruluyor. Batıdaki ülkelerde, özellikle Avrupa ülkelerinde ücretliler, emeğiyle geçinenler kendini solda görüyor. Ama otomatik olarak sol partiye oy vermiyor. Genellikle sol partiye oy veriyor. Yani baktığınızda Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin desteği daha fazla işçilerden ve sendikalardan geliyor. İngiliz İşçi Partisi’nin desteği daha fazla sendikalardan ve işçilerden geliyor. Ama birebir değil. Türkiye’de ise hiç böyle değil. Kendini solda görenler ve sağda görenleri karşılaştırdığınız zaman sol ve sağ Türkiye’de daha çok kültürel ve dini anlamda anlaşılıyor. Yani sağdayım diyen insanlara bakıyorsunuz, ciddi şekilde dini pratikleri yerine getiren, dini inançla ilişkisi çok daha kuvvetli olan insanlar kendini solda görmekten kaçınıyor. Soldayım diyen insanlar da önemli ölçüde laik olarak kendini gören insanlar. Onun için CHP’nin oylarına baktığımız zaman şunu görüyoruz. Özellikle 44 yaş üstü, üniversite mezunu kadın kategorisinde. CHP desteği zirve yapıyor. Bir anlamda laiklik konusunda çok hassas. Dolayısıyla laiklik konusunda bir numaralı garanti CHP diye düşünüyor.

Şimdi üçüncü mesele; ekonomik konjonktür önemli mi? Ekonomiden memnuniyet kuşkusuz belirli bir derecede etki yapıyor. Bazen kuvvetli etki yapıyor, bazen zayıf etki yapıyor. 2002 seçiminde çok kuvvetli etki yaptı. Yani koalisyon partilerinin hepsini sildi götürdü. ANAP, MHP, DSP’yi sildi götürdü. DSP bir önceki seçimde %22.1 almıştı, bir sonrakinde 1.22 aldı, 2001 krizine tepki ve 99 krizine tepki. Amerika’daki başkan seçimleriyle ilgili şöyle bir bulgu saptanmış. Ekonominin büyüme hızı %3,5’in üzerindeyse, görevdeki başkan ikinci defa seçiliyor büyük olasılıkla.

Lider ve kadro önemli mi? Şüphesiz önemli. Yani güven verme bakımından “bunlar yapabilir”, “yapamaz” dedirttiği için.

Kültürel fay hatları ve inanç Türkiye için çok önemli. Türkiye’nin belki de bir numaralı meselesi burada. Kültürel fay hatları ve inanç çok ciddi, kültürel fay hatları içine belki etnik kökeni de katmamız lazım. Kürt oylarının parçalanışı çok net bunu gösteriyor. Ya BDP’ye ya AKP’ye gidiyor. Ya dini nedenle gidiyor, ya etnik nedenle gidiyor. Alevilerin oyları büyük ölçüde CHP’ye gidiyor. Ekonomi iyi gitse de, kötü gitse de, az etki yapıyor.

Program, proje, söylem yapıyor mu? Lider ve kadroyla beraber düşünelim. Bir etki yapıyor şüphesiz.

Şimdi yavaş yavaş sonuna geliyorum. Burayı sona bağlayacağım için biraz açmak istiyorum. Dünya genelinde 20’şer, 30’ar yıllık dalgalardan söz etmemiz mümkün. 1970’lerde dünya ekonomisinde ciddi bir kriz yaşandı. Bu sadece


95

petrol krizi değildi. Batı ekonomilerinde yaşanan dar boğazların getirdiği bir krizdi. Buna karşı bir dalga geldi. Bu dalga neo liberal dalgaydı. İngiltere’de 79’da Margaret Thatcher’ı başa geçirdi. Amerika’da 1980’de Ronald Reagan’ı başa geçirdi. Ronald Reagan da entelektüel derinliğiyle dikkat çeken bir lider değildi malum. Federal Almanya’da 82’de Helmut Kohl’u başa geçirdi. Türkiye’de Özal’ı geçirdi. Özal’ı başa geçiren yalnız halk oyu değildi, seçim değildi. 12 Eylül’dü onu biliyoruz. 12 Eylül’ün kurduğu baskı rejimiyle yalnız 83’te tekrar seçildi. Ama 83’te de hakiki bir seçim yapılmadı. Onu da tespit edelim.

O dönemde neo liberalizm bir ideolojik hegemonya kurdu ve Margaret Thatcher ve sonra John Major 97’ye kadar Muhafazakarlar 18 sene iktidarda kaldı. Helmut Kohl 15 seneden fazla kaldı. Reagan aslında o kazandı, arkasından bir dönem de baba Bush kazandı 12 sene eder. Dolayısıyla bu neo liberal dalga bütün dünyayı etkiledi. Türkiye’de de böyle dalgalar var, 80 öncesinde 12 Mart rejimine karşı askeri darbeye karşı bir özgürlük rüzgarı esti. O yükselen dalganın üzerinde Bülent Ecevit oyları yükseltti.

Türkiye’de 1990’larda devamlı koalisyonlarla yaşadık. 1990’lardaki seçimlerinin özelliği şudur; 91, 95, 99 hiçbir parti tek başına %30’u geçememiş. Birinci olan parti mesela Refah Partisi birinci bir seçimde 95’te. %25 bile almamış. 99’da DSP birinci %25 bile almamış. 91, 95, 99 seçimlerine baktığınız zaman ilk iki partinin aldığı oy son seçimde AKP’nin aldığı oydan daha az. 90’lı yılları Türkiye devamlı koalisyonlarla geçirdi. Devamlı istikrarsızlıkla geçirdi. 91’de negatif büyüme, 94’te negatif büyüme, 99’da negatif büyüme, 2001’de negatif büyüme. O rüzgar da bu sefer Tayyip Erdoğan’ı aldı getirdi. AKP ne yaptı? Kökten piyasacılıkla, neo liberalizmle muhafazakar dünya görüşünü buluşturdu. Ve bu dönemde darbecilikle hesaplaşıyoruz, askeri vesayetle hesaplaşıyoruz diye bir yaklaşım çıktı. Darbecilikle hesaplaşma işini aslında sosyal demokratların yapmış olması gerekiyordu. Ama sosyal demokratlar AKP’ye muhalefeti tek muhalefet perspektifi olarak gördükleri için sen askere dokunuyorsan, ben de sana karşı çıkarım diye düşünürken bir tuzağa düştüler.

Dolayısıyla CHP, halkçı partiyim diyen CHP bu sefer ordunun sanki yanındaymış, desteğiymiş gibi bir tablo ortaya çıktı. Bu sorun CHP üzerinde çok ciddi bir yük oluşturdu. Bugün artık vesayetle hesaplaşma falan kalmadı. Yeni bir vesayet kuruldu. AKP’nin toplum üzerindeki vesayeti. Bunun için yalnız 2012 tablosunu ele alarak sona doğru yaklaşıyorum.

2012 tablosu şu; dünyada ekonomik kriz sürüyor ve sürecek. Ekonomik kriz bu sene bitiyor değil. IMF’nin Başkanı da, Avrupa’nın toparlanması 10 sene alır diyor. Neo liberalizmin yaldızı döküldü. Şimdi yeni sorular ve yeni tezler var: devlet bazı şeyleri daha iyi denetlesin. Toplum bazı şeyleri daha iyi bilsin, gelir


96

dağılımındaki muazzam bozulmayı nasıl düzelteceğiz, düzeltmek zorundayız. Bakın korkunç bir örnek var bu konuda. Son 30 yılda ABD’de en zengin %1’in milli gelirden aldığı pay %8’den %17’ye çıkmış. Bu korkunç bir tablo. Şimdi neo liberalizmin yaldızı döküldü, kriz devam ediyor. Neo liberalizmin yerine neyi koyacağımızı her ülke kendisi tartışıyor. Yunanistan, İtalya içinden çıkamadılar. Seçilmişler yönetemedi, yerine teknokrat başbakanlar geldi. Demokrasinin tıkandığının açık göstergesi.

Türkiye’de ne oluyor? Türkiye’de yürütme giderek zaten yasamanın elindeki yetkiyi önemli ölçüde almış durumdaydı, yargıyı baskı altına alıyor. 2012 tablosu bu. Muazzam bir hegemonya kuruluyor aslında. Medyada kurulmuş durumda. Ekonomide kurulmuş durumda. Yargıda kurulmuş durumda. Demokrat Yargı Derneği’nin başkanı Orhan Gazi Ertekin kitap yayınladı bu konuda. Olayı gayet güzel anlatıyor. Üniversitelerde hegemonya. Bir sürü yeni üniversite açıldı, topluma hizmet götürüyoruz sloganı altında, o üniversitelerin hepsine bir takım kişiler atadılar kendi tercihlerine göre. Oralarda bir kadrolaşma cereyan ediyor. Şimdi bu tablonun tanıklığa ihtiyacı yok ama yine de birkaç tane tanıklık sunacağım size.

Orhan Gazi Ertekin Demokrat Yargı Derneği eş başkanı. Diyor ki, “Geçmişte de bir tür hükümranlık vardı diyor yargıda. Şimdi başka tür. Yalnız bugünkü yeni adli sınıfın farkı çok temel hukuk bilgilerinden yoksun olmasıdır. Geçmiştekilerde ortalama da olsa bir adliye pratiği ve adalet üretme kapasitesi vardı”. Yani aldığı hukuk eğitimi yargıçlık deneyimi yetersiz insanlar ideolojik bir tavırla hükümetin ihtiyaçlarına uygun bir şekilde ilerlemeye çalışıyor.

Ahmet Hakan, sosyal demokrat, solcu demek için bir neden yok. İki tane pasajını getiriyorum. Yargı eskiden devlet ideolojisinin destekçisiydi. Doğrudur devlet ideolojisini benimseyen bir yargımız vardır. İdeolojiye aykırı gördüğü kişileri cezalandırıyordu. Sadece bir örnek vereceğim. Yargıtay’ın Hrant Dink’le ilgili verdiği karar korkunç bir karardır. Hrant Dink’in ölümüne giden yolun belki de taşları orada örüldü. Detayına girmeyeyim. Siyasi iktidar ve onun müttefi klerini rahatsız eden bir durum olduğunda yargının harekete geçtiğini görüyoruz. Yani resmi ideoloji gitti yerine hükümet ideolojisi geldi. Medyaya nasıl yansıdı? Şimdilerde gazeteciyi yargılamadan içeri atmak diye bir adet çıktı. Böyle olunca hepimizi tutuklayabilirler. Artık gazetecileri terörize eden bir ortam var. Yaşını, başını almış gazeteci arkadaşlarım var. Ya kendisine uygulanan sansürden şikayet ediyor, genel yayın yönetmeni diyor ki, “bunu koyamayız” diyor, “bunu yumuşat”. Ya da kendisi bunu nasıl olsa koymazlar diyor kendisi frenliyor. Burada çok ciddi bir sorun.


97

İsmet Berkan, o da liberal bir yazar. “Askeri vesayet bitti mi? Geçmişle kıyaslanmayacak ölçüde azaldığına kuşku yok. Siyasetçinin eli daha serbest. Kırmızı çizgileri gelip birisi söylemiyor ona. Peki vatandaş üzerindeki devlet vesayeti bitti mi? Hayır bitmedi. Hatta azalmadı bile”. Daha doğru söyleyelim arttı bile.

Şimdi bu bizi sona getiriyor. Bana çok önemli gözüken bir sonuç çıkıyor bütün bu tablodan. Günümüzün en kilit, en kritik temaları nelerdir? İnsan hakları, sosyal haklar, sendikal haklar, özgürlükler, ifade özgürlüğü, toplantı özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü. Bunlarla ilgili çok ciddi bir döneme girdik. Kuvvetler ayrılığı. Giderek kuvvetler birliğine doğru gittik. Hatta bir de Tayyip Erdoğan Cumhurbaşkanı seçilecek olursa, kendi arzusuna göre yarı başkanlığa geçilecek olursa sorunlar çok ağırlaşır. Hukuk devleti bambaşka bir şekilde anlaşılır oldu, yargı bağımsızlığı zedelendi. Bir yeni anayasa lafıdır dolaşıyor. Fakat o yeni anayasa mutabakatla hazırlanacak, hem de çok demokratik olacak. Aritmetik olarak bana imkansız gibi gözüküyor. Demokratikleşme süreciyle ilgili AKP aslında sınıra dayandı. AKP askeri geriletirken sivilleşmeye giderken demokratikleşmeyle ilişkisi vardı ve var gibi gözüktü. Şimdi artık AKP’nin pili bitti. Kürt sorunuyla ilgili AKP muazzam bir çelişki içinde. İki sene evvel Habur’da kapıyı açtı, gelin dedi. TRT Şeş’i açtı çok güzel. Sosyal demokratlar arasında önemli bir olay olduğu halde bunu eleştirenler çıktı. Ki çok yanlıştı bence, TRT Şeş’in açılması doğruydu şüphesiz. Ona benzer şekilde önümüzde bir takım tartışma konuları çıkacak. Dil meselesi, eğitim meselesi. Buna benzer meseleler. AKP halbuki şimdi şöyle düşünüyor. Askeri yanıma aldım, asker bana karşı bir şey yapamaz.

Şimdi bu tablodan ben bir tane sonuç çıkartıyorum. O da şudur; Türkiye siyasetinde pozisyonlar değişti. Konuşlanmalar, yerleşmeler değişti, roller değişti, misyonlar değişti. Dolayısıyla bu yeni konuşlanmada AKP statüko partisidir, eşitsizliğin partisidir, yürütmenin yargı ve yasama üzerindeki baskısının partisidir. Yurttaşların bilgilenme hakkının önünde bir engeldir. Gazetecilerin ifade özgürlüğünün önünde bir engeldir. Sosyal demokratların oynayabileceği ve iyi oynadığı takdirde iktidar olabileceği bir tek yol var. Bir ikinci yol yok bence. O da değişimin ve dönüşümün öncüsü olmak. Değişimin ve dönüşümün öncüsü olmak demek ne demektir? Daha özgürlükçü bir Türkiye istiyorum. Aleviler için de, Kürtler için de, Ermeniler için de, kadınlar için de, gayler için de, gençler için de, yazarlar için de, çizerler için de daha özgür bir Türkiye istiyorum. Daha katılımcı bir Türkiye istiyorum. Daha eşitlikçi bir Türkiye istiyorum. Devamlı olarak bölünmüş parti izlenimi veren tablodan çıkmam lazım. Ev ödevlerini iyi yapan bir parti olarak dikkati çekmem lazım. Tutarlı gitmem lazım, parti içi demokrasiyi getirmem lazım. Ama şunu da hatırlamam lazım. Parti hepsi kendi


98

aklına göre konuşan insanlardan oluşan bir örgüt değildir. Parti içi demokrasi içerde demokrasi sonuna kadar olmalıdır, ama birileri partinin ortak kararlarıyla ilgili televizyonları dolaşarak eleştiri yapıyorsa, partiyi devamlı olarak hedef gösteriyorsa bu parti içi demokrasiyle çelişen bir şeydir. Bana önemli gözüken nokta 2012’yle ilgili budur. Bunun tercümesi bence: CHP’nin yenilenme sürecini hızlandırması lazım. Yenilenme sürecini hızlandırıp eylemi, söylemi tutarlı olan, topluma göz hizasında yaklaşan ve saygısını gösteren bir örgüt olması lazım. Halkın gerçekten mütevazı, alçak gönüllü siyasetçilere ihtiyacı var. Kendisine saygıyla yaklaşan partilere ihtiyacı var. Halkın önünü açmak isteyen insanlara ihtiyacı var. Ve sol da aslında bunu en iyi yapması gereken bir dünya görüşü.

Dolayısıyla 2012 bence büyük bir şans veriyor. Ama hayatın verdiği her şansı her zaman kullanamıyoruz, o da bir gerçeklik. Dolayısıyla kullanıp kullanamayacağımız konusunda iddialı bir şey söyleyemeyeceğim.


Sayın Ertuğrul’a

Teşekkürler...

101

KONUŞMACI: İLTER ERTUĞRUL

Sayın Genel Başkan Yardımcım, değerli konuklar, hepinize iyi akşamlar diliyorum. Bugünkü söyleşimizi ayakta, biraz hareketli yapacağız. Daha çok Kemalizm’in temel değerleri olan altı ilke üzerinde konuşacağız. Söyleşide pek de alışık olmadığınız veya size değişik gelebilecek şeyler söylenecek, şaşırma payınızı baştan kabul ederek dinlemenizi rica ediyorum.

Kemalist ideoloji

Kemalizm’in bir ideoloji olup olmadığı, bizim öğrencilik dönemimizde (70’lerin ikinci yarısı ve 80’lerin başı diyelim) tartışmalı bir konuydu. Kemalizm yeterince önemsenmezdi ve bunun için de pek bir ideoloji olarak kabul edilmezdi. Ancak, özellikle 90’lardan sonra, Sovyetler’in de dağılmasından sonra, dünyada pek başka ideoloji kalmayınca Kemalizm’in de bir ideoloji olduğu yaygın biçimde kabul edilmeye başlandı.

Kemalizm’in ideoloji olarak kabul edilmesinden sonraki tartışma, Kemalizm’in nasıl bir ideoloji olduğu noktasına yoğunlaştı. Bu kez “sol Kemalizm”, “sağ Kemalizm”, “ılımlı Kemalizm” vb gibi değişik kavramlar doğdu. Artık, Kemalizm’in bir ideoloji olup olmadığı konusundaki tartışma ortadan kalktı. Şimdi Kemalizm’in nasıl bir ideoloji olduğu tartışmasındayız.

Kemalizm’in nasıl bir ideoloji olduğunu anlamak için, altı ok’u, o altı ilkeyi teker teker ele almamız gerekiyor.

Kemalizm sağ ya da sol olmayan bir ideoloji midir?

Özellikle, üniversitelerdeki Atatürkçü Düşünce Toplulukları (ADT)’nda Kemalizm’in “ne sağ, ne sol” bunların tümüyle dışında, daha farklı bir ideoloji olduğu, hatta sağda da, solda da yer almadığı gibi bir yaklaşım vardır. ADT’lerin eğitimlerine, toplantılarına gittiğimde görürdüm; artık yavaş yavaş değişiyor: “Mustafa Kemal ne sağcıydı, ne solcuydu, o bütün bunların dışındaydı” diye kabul etmek -Türkiye’de verilen eğitimin de etkisiyle- yaygınlaşmış bir yaklşımdır.

Ancak, siyaset bilimi açısından baktığımız zaman ister sağ olsun, ister sol bütün ideolojiler bir çizgi üzerinde yer alırlar. Dünyadaki bütün siyasi görüşler sol’dan sağ’a uzanan bir çizgi üstünde, bir yerde yer alırlar. Bunun dışında, başka bir yerde olan bir siyasi görüş olamaz. O zaman, “altı ok”, altı ilke çerçevesinde Kemalizm’in bu çizginin neresinde yer aldığı üzerinde biraz kafa yormamız gerekiyor.

CHP’nin Temel Değerleri Altı Ok ve Sosyal Demokrasi

102

Laiklik ve milliyetçilik

Kemalizm’in altı ilkesi içinde yıllardır en çok konuşulan ve hatta tartışmasız biçimde en çok kullanılan ilke laikliktir. Laikliği bu çizgi üzerinde sol veya sağ bir yere koymaya kalksak, “laiklik nasıl bir ilkedir” sorusuna ne cevap verirsiniz?

Dinleyiciler – Sol!

Evet, Herkes laikliği kafadan sol’a koyar. Bunun üzerinde ciddi ciddi düşünmemiz gerek. Altı ilke içinde -biraz şaşıracaksınız ama- çok net söylüyorum; altı ilke içinde laikliği belki diğer ilkelerin en sağına koymamız gerekebilir. Bunu açıklığa kavuşturmak için, hemen bir başka ilkeyi ele alıyoruz.

“Milliyetçilik” dediğim zaman soldan sağa uzanan bu çizgi üzerinde nereye koyarsınız? Sol mu, sağ mı?

Dinleyiciler – Sağ!

“Sağ” mı? Sizin bu sağa koyduğunuz milliyetçilik, aslında Milliyetçi Hareket Partisi’nin adının başındaki milliyetçilik. Kemalizm’in altı ilkesi içindeki milliyetçilik, böyle bir milliyetçilik değil.

Mustafa Kemal milliyetçiliği çok kısa ve çok net tanımlar: “Milliyetçilik meselesi özgürlük meselesidir. Sözkonusu olan bireysel ve toplumsal özgürlüktür.” Yani bunun arkasında herhangi bir etnik temel, herhangi bir etnik kültür vb bunlar yok. Bunun arkasında şu var: Kişisel ve toplumsal özgürlük. Böyle dediğim zaman milliyetçiliği nereye koyarsınız?

Dinleyiciler – Sol!

Sol. Peki, o zaman milliyetçiliğin yerini değiştirdik ve sağ’dan sol’a aldık.

Çok klasik, hepimiz biliyoruz milliyetçilik 19. yüzyıldan itibaren Avrupa’dan ve Balkanlar’dan bize geldi. Aslında kaynağı, -yine biliyoruz- Fransız İhtilâli. Milliyetçilik ile aslında yıkılan ne? Krallık! “Güneşin oğlu”nu yere indirdik. Egemenliğe öyle bir güçlü bir dayanak bulmalıyız ki, tanrı adına kral tarafından kullanılan egemenlik, artık başka bir güç tarafından kullanılabilsin. O, öyle büyük bir güç olmalıdır ki, tanrı adına kral tarafından kullanılan egemenliğin yerini alabilsin. İşte o güç “millet”tir. Millet öyle bir kavramdır ki, halktan farklıdır. Klasik Fransız tanımı şudur; şu anda bu coğrafyada yaşayan herkes “halk”tır. Bunun üstüne millet, o bugünkü “halk”ın dünü ve yarınıdır. Bu “ulus”, öyle


103

büyük bir güçtür ki, kral tarafından kullanılan egemenliği kendisine alabilir. İşte onun için “egemenlik ulusundur.” Çünkü, bu güç, tanrı adına kral tarafından kullanılan egemenliği yeryüzüne indirecek kadar büyük bir güç olmalıdır. Ama, bu gücü kullanmak için çok temel bir güce sahip olmamız lazım. İşte o bireysel ve toplumsal özgürlük, yani yurttaşlıktır. Kul, tebaa ya da köle değil vatandaş olur isek, ancak “ulus” denen o gücü kullanabiliriz ve “egemenlik tanrının değil, ulusundur” diyebiliriz.

Bu yüzden, milliyetçiliğin burada sağ, bugünkü MHP’nin başındaki milliyetçilikle hiç ilgisi olmayan bir şey olduğunu artık sanıyorum anladık. Onun için milliyetçiliğin sağdaki yerini siliyorum. Çünkü milliyetçilik, aynı zamanda bir ulusal devrimi ifade ediyor. “Egemenlik ulusun” diyoruz. Bir ulus yaratmayı ifade ediyor. Bir ulus yaratabilmemiz için temel güç vatandaştır. Gücü vatandaşa verdik, meclisin de arkasına kocaman yazdık: “Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur” diye.

Şimdi, laiklik ilkesine dönüyorum. Laiklik dediğim zaman tabii ki hemen hepiniz “sol” dediniz ve laikliği sol’a yazdık. Emin misiniz? Şunun için emin misiniz? Tabii ki Türkiye’de sadece laiklik üzerinden siyaset yapan partiler oldu. Sadece laikliği solculuk sayan partiler oldu. Ama, Avrupa’da örneğin muhafazakâr partilerin hepsi laik değil mi? Laiklik Türkiye’ye nereden geldi? Avrupa’dan geldi. Gene biraz Fransız İhtilali’ne bağlayabiliriz. Hatta çok sembolik olarak şöyle bağlayabiliriz: Biliyorsunuz Batı’da krallara papa taç giydirirdi. Napolyon bir değişiklik yaptı. Papa’yı taç giydiği salona getirdi, ama tacı masadan aldı, başına kendisi taktı. Yani egemenliği dinden ve tanrıdan alıp yere indirdi. Bundan itibaren kiliseyle o büyük mücadele başladı ve bu büyük mücadele nedeniyle Batı’da bütün partiler laik oldu. Çünkü, temel mesele şudur: Devlet nizamını neye göre belirleyeceğiz; din kurallarına göre mi, yoksa bize, vatandaşa, dünyevi kurallara göre mi?

Böyle baktığımız zaman şimdi iddialı bir laf söyleyeceğim kimse alınmasın: Türkiye’de baştan itibaren, Demokrat Parti, Adalet Partisi, -Demirel’in Yeni Partisi- Doğru Yol Partisi çizgisi baştan itibaren laiktir. Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, MHP, Milliyetçi Çalışma Partisi. MHP çizgisi -türban konusundaki 2007’deki anayasa değişikliği hariç- laiktir. Türkiye’de baştan beri laik olmayan bir tek siyasi çizgi vardır. Milli Nizam Partisi, Milli Selâmet Partisi, Refah Partisi, Fazilet Partisi, AKP çizgisi. Bunun dışındaki Türkiye’deki tüm siyasi çizgiler laiktir. Çünkü, kısmen bile olsa devlet nizamını dini kurallara dayandırmaya çalışmamışlardır. Laikliğin bir tek ölçüsü vardır. Devlet nizamını dini kurallara dayandıracak mıyız, dayandırmayacak mıyız? Böyle olduğu zaman, laiklik sol bir ilke midir, yoksa şöyle daha ortalarda bir ilke mi? Ortanın solunda, ama orta.


104

Şöyle bir sıralama yaptığımız zaman laiklik mi daha sağdadır, milliyetçilik mi daha sağdadır? Bu altı ilke içinde laiklik diğerlerine göre en sağdadır. Ama Türkiye’de yıllarca sadece laikliğin sol olduğuna dayalı bir siyaset yapıldı.

Sol-sağ

Buradan şu noktaya gelelim. Solu-sağı neye göre ayırıyoruz? Kimden yana olduğumuza göre: Emekten yana mıyız, sermayeden yana mıyız? Emekten yana isek solcuyuz, sermayeden yana isek, sağcıyız. Laik ve sağcı olabilirsiniz; laik ve solcu da olabilirsiniz. Sizin burada solcu veya sağcı olduğunuzu ayıran başka bir ölçüte ihtiyacımız var. Kimden yanasınız? Sermayeden mi, emekten mi? Örneğin hem laik olup hem özelleştirmeden yanaysanız sizi sol cepheye alamayız. Sizi ancak sağ cepheye alabiliriz. Sanırım, yeterince açık söyledim.

Kemalizm sol bir ideolojidir

Diğer ilkelere kısaca değinirsek; cumhuriyetçilik, halkçılık, devletçilik, devrimcilik, bunları sol’a yazmamda bir sakınca yok değil mi? Kimseye sormadan sola yazabilirim. O zaman Kemalizm nasıl bir ideoloji olur? Yeterince açık mı? Kemalizm sol bir ideolojidir.

Burada açıklığa kavuşturmamız gereken birkaç nokta var. Birisi cumhuriyetçilik. Çok klasik bir tartışma, belki ikinci bölümde o tartışmaya değinmemiz daha anlamlı olur ama birkaç temel noktayı şimdiden belirtmemizde yarar var.

Demokrasi, demokrat, cumhuriyet, cumhuriyetçi

Şimdi, “demokrasi” çok gündemde; “demokrasi” aşağı, “demokrasi” yukarı, dilinden “demokrasi”yi düşürmeyen bir iktidarımız var, öyleyse anımsamamız gereken düstur şu: “Bir şey ne kadar çok söyleniyorsa, o kadar azdır.” “Bir şeyin sözü ne kadar çok ediliyorsa, kendisi o kadar yoktur.

Birincisi, “demokrat”la “demokrasici” farklı şeyler. Özel hayatınızda, toplumsal yaşamda, siyasi görüşlerinizde “demokrat” olabilirsiniz; ama, “demokrat” olmak “cumhuriyetçilik”le ters düşen bir şey değil. Bir insan, hem “cumhuriyetçi”, hem “demokrat” olabilir. Ama bir insan -teorik olarak- hem “cumhuriyetçi”, hem “demokrasici” olamaz. Fransız ayrımı şu; -çok ayrıntıya girmiyorum- üç ilkesi var, cumhuriyetçiliğin ve demokrasiciliğin. Bunu liberal demokrasiden başlatıyoruz fazla derse benzemesin diye uzun uzun anlatmıyorum. Demokrasi; bireyci, serbest piyasacı ve ruhanî. Cumhuriyet; toplumcu, karma ekonomici ve laik. Bu yüzden ben hep “demokrat” oldum ama, hayatımda hiç “demokrasici” olmadım,


105

ben “cumhuriyetçi”yim. Çok da netim bu konuda. Çünkü “demokrasi” dediğiniz şey, “liberal demokrasi”dir.

Başta, ister Locke’lardan başlatın, ister Hobbes’lardan başlatın, devletin kurulmasından başlatın. Biz, “insanın insanı kurdu”, yani “homo homini lupus” olduğu çağda, kendimize ait yetkileri devlete devrettik. Neyin karşılığında? İki şeyimizi koruması için: Yaşama hakkımızı ve mülkiyet hakkımızı. Liberal demokrasinin en klasiği bu. Ama, cumhuriyetçilik demokrasiden başka bir şey. Cumhuriyet, toplumcu, laik ve karma ekonomici. Demokrasi, ise, bireyci, serbest piyasacı ve ruhani…

Biliyorsunuz, Mustafa Kemal’in yazdığı ama sonra ortadan kaybedilen, sonra Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu Araştırma Merkezi tarafından yeniden basılırken fazla sadeleştirildiği için gerçek anlamını da kaybeden Medeni Bilgiler’de Mustafa Kemal’in söylediği laf şudur; liberalizm, yani liberal demokrasi serbest piyasa, rekabet ilkesine dayanıyor ya, Mustafa Kemal’in sözü aynen şudur; “ekonominin rekabete dayanarak çalışacağını sananlar serap içinde yaşayan bedbahtlardır.” Böyle bir laf duydunuz mu Mustafa Kemal’den hiç? Medeni Bilgiler’de yazar. Ama ortaya çıkmaz. “Rekabete dayanan bir ekonomi olamaz” diyor Mustafa Kemal 1930’da. Yazıyor Medeni Bilgiler’e. Ama biz bilmiyoruz. Cumhuriyetçilik için sanıyorum bu kadar söz yeter.

Halkçılık

Buradan da halkçılığa geçmemiz gerekiyor. Halkçılık bizim devrim tarihi yazınında belki de üstünde en az durulan ve hatta iktisat tarihi yazınında üzerinde en az durulan ve “aman canım popülizm işte” falan diye geçiştirilen bir şeydir. Halkçılık deyince aklınıza ne gelir: Halkı sevmek falan…

Oysa, Mustafa Kemal 6 Aralık 1922’de “halkçılık ilkesine dayanan Halk Fırkası adıyla maruf bir parti kuracağım” demişti bu partiyi kurarken: “Halkçılık ilkesine dayanan”. Yani, aslında halkçılık ilkesi CHP’nin ve Kemalizm’in ideolojik çizgisini belirten ilkedir. Nedir peki, halkçılık ilkesi? Mustafa Kemal gene 1922’de tanımını yapıyor: “Liberal de, sosyalist de olmayan” diye. Ama biz halkçılığı daha çok bir popülizm, halkseverlik falan olarak yumuşatıp geçiyoruz. Halkçılık altı okun temel noktası aslında.

Devrimcilik

Devrimcilik konusunda bir şey söylememe gerek yok. Zaten onun ne olduğunu biliyorsunuz.


106

Yanlış devletçilik

Şimdi, bu dönemin en tartışmalı, en çok kafa yoran meselesine geliyoruz: Devletçilik. Burada yaygın görüş şu: Biraz bilgilerinizi yokladığınız zaman aklınıza herhalde şu gelecektir: “Cumhuriyet 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde liberal bir politikadan yana tavır aldı. 1930’da, 1929’daki büyük bunalımında etkisi ve Sovyetler’deki planlamanın başarısı nedeniyle devletçiliğe geçti.” Klasik laf bu mu? “1930’dan itibaren devletçiliğe geçti.” “1929 dünya bunalımının etkisiyle geçti.” “Sovyetler’deki planlamanın başarısı nedeniyle geçti.” “Cumhuriyet aslında devletçi değildi 1930’dan sonra devletçi oldu.” En klasik laf bu. Ve başlangıcı olarak gösterilen de İsmet Paşa’nın meşhur Sivas konuşmasıdır.

İsmet Paşa’nın Sivas konuşması

Önce internette yer alan yanlış bir bilgiyi düzeltelim. İnternette Sivas konuşması deyince en çok tıklananlar arasında sevgili hocamız Emre Kongar’ın bir konuşması çıkıyor. O zaman NTV’de Mehmet Barlas’la “Yorum Farkı”nı yapıyorlardı. Orada Emre Hoca; “Sivas konuşmasını İsmet Paşa Sivas’ta yapmadı, herkes öyle sanır. O konuşmayı Ankara’da yaptı” diyor. Hatalıdır. Çünkü, Sivas konuşması, Sivas’ta yapıldı. Şevket Süreyya, ortalıktaki toz dumana, İsmet Paşa’nın ses tonuna kadar o günü naklen anlatır. Sivas demiryolu açılırken yapıldı. Bunu niçin söylüyoruz? Bunu şunun için söylüyoruz. 1930’da İsmet Paşa Sivas’ta “biz mutedil devletçiyiz” demişti. Devletçilik hakkında ilk kullanışın bu olduğu iddia edilir. Öyle olmadığını biraz sonra anlatacağım da, devletçilik lafının ilk defa resmen söylendiği yerin 1930 Sivas’ta “biz mutedil devletçiyiz” konuşması olduğu söylenir.

İzmir İktisat Kongresi liberal mi?

Bunu da şimdi aklımızda tutuyoruz ve ta 1923’e dönüyoruz İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’ne. 17 Şubat’ta, İzmir İktisat Kongresi’nin açılışında Mustafa Kemal’in yaptığı konuşmaya.

İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nin liberal olduğuna delil gösterilen şeyler kabaca şunlar. Bir, Mustafa Kemal’in açış konuşması. İki, yabancı sermaye konusundaki bildiri.

Mustafa Kemal, İzmir’e Türkiye İktisat Kongresi’ni açarken şöyle dedi: “sanılmasın ki, biz yabancı sermayeye hasımız” Evet, “biz yabancı sermayeye hasım değiliz” dedi, “biz, onlara gereken teminatı vermeye hazırız” dedi ama, ondan sonra öyle bir “ancaaaak” var ki; benim kuşağım gayet iyi bilir, 1982 Anayasası’nda bütün özgürlükler ilk tümcede söylenir, sonra arkasından “ancaaaak” denip özgürlükleri


107

sınırlayan her şey sayılırdı, geriye özgürlükten bir şey kalmazdı. Mustafa Kemal’in İzmir İktisat Kongresi’ni açış konuşmasında “biz yabancı sermayeye hasım değiliz” dediği bölüm, bizim 82 Anayasası’nın özgürlükleri gibidir. Yani aslında yoktur. Çünkü Mustafa Kemal biz yabancı sermayeye karşı değiliz dedikten sonra o paragrafın sonunu şöyle bitirir: “Ancak, bir daha asla devlet yabancı sermayenin jandarması olmayacak. Bir daha burayı kimse esir ülkesi yaptıramaz.”

Mustafa Kemal’in bu sözlerinden, yabancı sermayeyi destekleyen bir mesaj çıkıyor mu?

Kapitalizmin aşamaları

Dönem şöyledir. İktisatçılar, biliyorsunuz kapitalizmi dönemlere ayırırlar. İngiliz emperyalizminin sonundayız. Yani kapitalizmin yine bir küreselleşme dönemindeyiz. Dünyanın her yerinde liberalleşme, serbestleşme, deregülasyon, sermayeye serbesti moda. Ülkelerin diğer ülkelere sınırlarını sonuna kadar açması moda ve bu dönemde herhangi bir devletin yabancı sermayeyi sınırlandırmayı aklından bile geçirmesi mümkün değil.

Cumhuriyeti kuran kuşağın temel değerlerine ilişkin şöyle bir not belki yararlı olabilir: Birinci Dünya Savaşı’nda 1838’den itibaren kapitülasyonlarla kurulan ekonomik düzenin sonucunda, Birinci Dünya Savaşı sırasında, Avrupa veya Amerika’dan İstanbul’a bir şilep buğday getirmek Anadolu’dan getirmekten % 75 (yüzde yetmiş beş) ucuzdu. Bir kez daha söylüyorum, İstanbul’a Amerika ya da Avrupa’dan bir şilep buğday getirmek, Anadolu’dan getirmekten yüzde yetmişbeş ucuzdu. Kapitülasyon yapısı budur. Onun için, cumhuriyeti kuran bu kuşağın zaten başka türlü düşünmesi mümkün değildir.

Hatta, yine bir anekdot olsun. Mustafa Kemal, Karlsbaat’a gider biliyorsunuz tedavi için. İlk gün gider, doktor onu muayene eder, sonra bir diyet yazar “şunları yiyeceksiniz, şunları yemeyeceksiniz” falan. Mustafa Kemal’e der ki doktor; “umarım ununuzu yanınızda getirmişsinizdir?”

- Neden?

-Çünkü, biz burada yabancılara ekmek vermeyiz. Ekmek yalnızca vatandaşlarımız içindir.

Müttefi ksiniz değil mi? Aynı cephede savaşıyorsunuz. Sen o ülkeye tedaviye gidiyorsun, doktor sana diyor ki “sen yabancısın, biz sana ekmek vermeyiz.”

Onun üzerine Mustafa Kemal şöyle der: “Haa, öyle mi bizim ülkemizde de her şey


108

yabancılara verilir. O zaman ben acilen İstanbul’a döneyim, yabancılara her şeyin yasaklanması için kampanya açayım.”

Bunun üzerine doktor ikna olur, Mustafa Kemal’e ekmek verilmesini sağlar.

Böyle bir yapıda yetişen insanların yabancı sermaye anlayışını konuşuyoruz. Çünkü o dönemde Ankara’nın söylediği, -ki Lozan’da da aynı şey olacak- son derece basit bir şeydir. Bugün içinde son derece basit, ama bazılarına ve küreselleşmeye göre son derece yanlış (!) bir şey. Şöyle; “yabancı sermaye bizim kanunlarımıza tabi olacak” diyor. Şimdi, ben bugün Türkiye’de yabancı sermaye bizim kanunlarımıza tabi olsun dediğim zaman “Ahir zaman Prens Sabahaddin’i” Taha Akyol ve diğerleri ortalığı ayağa kaldırır değil mi; “yabancı sermaye gelmez” diye, “yabancı sermayeye istediği bütün olanakları sağlamak lazım” diye.

Cumhuriyetin istediği sadece yabancı sermayenin bizim kanunlarımıza tabi olmasını sağlamaktır. O dönem için bu delice bir şey. Lozan’ın birinci görüşmeleri, birinci aşaması biliyorsunuz İzmir İktisat Kongresi başlamadan önce kesildi. İzmir İktisat Kongresi Lozan kesildiği zaman yapıldı.

Kongre kararı

Evet, Lozan kesildiği zaman yapıldı; ama, Lozan kesildiği için toplanmadı. İlk başta söylediğimiz tezin bir diğer dayanağı da şudur; der ki; “Lozan kesildi, biz Batı’ya bir mesaj vermek için İzmir’de iktisat kongresini topladık.” Lozan kesildiği için bir iktisat kongresi toplamakla daha önce kararlaştırılmış bir kongrenin Lozan’ın kesildiği zaman yapılması farklı şeyler değil mi? Biz daha Aralık’ta İzmir’de bir iktisat kongresi toplamaya karar veririz, bunu her yere duyururuz. Çünkü Kasım’ın 20’sinde başladı Lozan görüşmeleri ve Lozan’a gidildiği zaman herkesin kafasındaki, 3-4 haftada Lozan’ın biteceğiydi. Ama Lozan bitmedi. Uzadıkça uzadı. Onun üzerine bizim önümüze bir metin attılar değil mi? Biz o metni reddettik Lozan’ı kesip geldik. İşte İzmir İktisat Kongresi, -o görüşün iddia ettiği gibi- eğer yabancı sermayeye bir mesaj vermek amacıyla toplanmış ise, zaten İzmir’de verilecek mesaj kalmamış. Mesajı Lozan’ı kestiğin zaman vermişsin: “Kapitülasyonlar kabul edilmez” demişsin, kesip atmışsın. Çünkü Lozan’a giden heyete verilen talimatın içinde iki tane kesin madde vardır ki, bunlar gündeme geldiği zaman “Ankara’ya sormana gerek yok, kesip gelebilirsin” denmiştir. Biri, Ermeni yurdu meselesidir. İkincisi de kapitülasyonlardır. Ankara’ya sormaya gerek yoktur. Görüşme kesilir, gelinir. Bu yüzden bu Mustafa Kemal’in açış konuşmasındaki “yabancı sermayeye karşı değiliz” mesajı, ancak bu kadar bir mesajdır. Çünkü, yabancı sermayeye mesaj Lozan’ı kesmekle verilmiştir: “Mali, iktisadi, adli, kültürel vb kapitülasyon yok! İstiklal-i tam istiyoruz! Tam bağımsızlık istiyoruz!”


109

“Sermaye”nin Yabancı Sermaye Bildirisi

İzmir İktisat Kongresi’nin liberal olduğu tezine dayanak gösterilen ikinci konu, yabancı sermaye konusundaki bildiridir. Yabancı sermaye konusundaki bildiriyi Milli Türk Ticaret Birliği diye, o zamanki “İstanbul sermayesi”ni temsil eden bir ekip hazırlamıştır.

Bunları alt alta koyduğumuz zaman; yabancı sermaye bildirisini, sermaye kesimi hazırlıyor, İstanbul sermayesi hazırlıyor; “demek ki bunların bildirisi yabancı sermayeden yana bir bildiridir” diye düşünülmüştür. Şimdi bu Milli Türk Ticaret Birliği bildirisinden birkaç madde söylüyorum;

Bir, bundan sonra şirketlerin hepsi Türkiye’de kurulacak. Türk kanunlarına tabi olacak. Türk personel çalıştıracak. İki, şu alanlar, şu alanlara yabancıların girişi hem alan olarak sınırlanacak, hem sermaye oranı olarak sınırlanacak. Artı, bu şirketlerdeki Türklere düşen hisse doğrudan adamın ismine yazılı olacak. Yani İlter’e verdiğin hissenin gerçek sahibi sen olmayacaksın, İlter’i bir kenara atıp şirketin gerçek sahibiymiş gibi karar alamayacaksın. Artı tütün rejisi kalkacak, yabancı tekeli kalkacak, kabotaj hakkı olacak. Şimdi bu sermaye yanlısı bir bildiri izlenimi veriyor mu size? Bugün bu sermaye tarafından hazırlandığı ve sermayenin görüşü dile getirdiği söylenen bildirinin altına Taha Akyol imza atabilir mi?

Neden? Tabii ki, o günkü sermayedarlar sosyalist falan değildi. Üstelik, o günkü sosyalistlerin şöyle demeçleri de, gene Kongre’ye sundukları metinlerde var: “Yabancı sermayeden muhakkak yararlanmak zorundayız. Demiryolları ve sanayi alanında yabancılara imtiyaz vermek zorundayız.”

Ne bunu diyen sosyalistler liberal, ne bunu dediği için sermaye sınıfı sosyalist. Dünyanın koşulları o, kapitalizmin koşulları o. Ama, buna rağmen “sermaye temsilcisi” olduğu kabul edilmiş Milli Türk Ticaret Birliği, “yabancı sermaye sınırlansın” diyor.

Sırf aklınızda kalsın diye bir rakam vereyim. O, yabancı sermayeden yana olduğu savunulan Milli Türk Ticaret Birliği’nin, yabancı sermayenin üçte ikisine sahip olabileceğini belirlediği sermaye tutarı 100 milyon liradır. Diyor ki bildiri, “yabancı sermaye 100 milyon lira getirirse şirketin üçte ikisine sahip olabilir.” 100 milyon lira ne demekti biliyor musunuz? 1923 bütçesinin tahmini gelirini söyleyeyim size: 100 milyon liranın altındadır, 93 milyon liradır. O günkü emisyonu söyleyeyim size: 153 milyon lira. Türkiye’nin bütün parası 153 milyon. “Bunun üçte ikisini getirirsen ancak” diyor, “tedavüldeki bütün paranın üçte ikisini getirirsen sana bir şirkette üçte ikisine sahiplik veririm” diyor. O zaman, ne


110

bu parayı kimse getirebilir, ne de gelmiştir zaten. Bu da, işte, bu sermaye yanlısı denen Milli Türk Ticaret Birliği’nin görüşü…

Sonuç: İzmir İktisat Kongresi’nden liberal bir ekonomik tercih yapıldığına ilişkin somut bir şey yok. Üstelik bu yabancı sermaye konusundaki bildiri sadece okunmuştur. Diğer konuların hepsi ameleler, işte tarım kesimi, ticaret kesimi, sermaye kesimi tarafından görülüşmüş, tek tek oylanmıştır. Bu sadece okunmuştur, hükümete arzına karar verilmiştir. O kadar.

Sonuç, bu İzmir İktisat Kongresi’nden liberal bir ekonomiden yana olduğu görüşünü çıkartmak çok zor geliyor bana.

Beş yıllık gümrük sınırı

Burada, 1923-1930 arasında başka bir meselemiz var. Lozan’da beş yıllık gümrük tarifesini kabul ettik ticaret anlaşmasıyla. Beş yıl süreyle, 1916 Osmanlı gümrük tarifesinin uygulanmasına devam edilecek. Lozan 1923’te imzalandı, 1924’te yürürlüğe girdi. Yani 1924-1929 arası, 1916 Osmanlı gümrük tarifesini değiştiremiyoruz. Eğer gümrüğünüz yoksa, zaten sanayileşme yolunda herhangi bir adım atmanız mümkün değil. Çünkü gümrük duvarıyla korumadığınız bir sanayileşme mümkün değil.

Peki, 1924-1929 arasında bizde devletçilik yok mu? Var. Nerede var? “Demirağlarla ördük” ya orada var. Çünkü, Bilsay Kuruç’un tanımı şudur: “Devletçilik = Demiryolları + sanayileşme.”

Sırf sanayileşme olarak alırsanız, evet, 1932’den itibaren başlayacaktır, 1930’dan itibaren plan yapmaya başladık doğru. Ama devletçiliği “demiryolları + sanayi” olarak alırsanız, biz 1929’a kadar demiryollarını millileştirdik, kendimiz yaptık, devletleştirdik. 1930’da “biz mutedil devletçiyiz” dediği zaman İsmet Paşa, o zamana kadar izlenen ekonomik politikayı söylüyordu, o tarihten sonra izlenecek olanı değil.

Liberal Serbest Cumhuriyet Fırkası

Niye öyle söylüyordu? Nereden icap etmişti de “biz mutedil devletçiyiz, öbür türlü değiliz” diyordu? Bizim resmi tarihin diyelim, devrim tarihinin en klasik konularından biri, hepiniz çok iyi biliyorsunuz, şimdi ona başka bir açıdan bakacağız: Çok partili yaşama geçiş. 1930’da ne kurulmuştu? Mustafa Kemal, Fethi’yi çağırdı “sen bir parti kur” dedi, değil mi? Serbest Cumhuriyet Fırkası. Paris’ten çağırdı “sen bir parti kur” dedi. Hatta yine Mustafa Kemal’in hafi f liberal olduğuna gösterilen dayanaklardan biri Mustafa Kemal’in Fethi Bey’in parti


111

programına eklettiği iki paragraftır. Oysa, Mustafa Kemal, “liberal” bir partinin programına bile, o “devletçi” ilkelerin yazdırılmasını kabul ettirmiştir. Fethi Bey, “Mustafa Kemal önerdi, ben de kabul ettim, programa girdi” diye ikrar etmiştir.

Fethi Bey, birinci sınıf bir liberaldir. Zaten kurduğu partinin adı “Serbest Parti”. Yani liberalizmin serbestisi. “Ben liberalim” diye her yerde kendi söylüyor. Hatta serbest ve liberal ikisi birden tekrarlanmasın diye sadece “Serbest Cumhuriyet Fırkası” oluyor ve Fethi Bey, “tam liberal’i karşılamamakla birlikte serbest’e razı” oluyor.

Bu fırkanın, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın temel tezleri şu: “Yabancı sermayeye açılmamız lazım. Türkiye’de özel sektörü desteklememiz lazım. Teşvik-i Sanayi Kanunu yeterince iyi uygulanmıyor buradaki teşvikleri arttırmamız lazım.”

Serbest Cumhuriyet Fırkası’yla Fethi Bey, demiryolları politikası nedeniyle CHP’yi ve İsmet Paşa’yı eleştirirken şunları söylüyordu: “Siz demiryollarını hiç dış borç almadan tümüyle kendi paranızla yaparak, gelecek kuşakların yükünü tek bir nesle yüklediniz, tek bir kuşağa, yani bize yüklediniz. Demiryollarını böyle yapacağınıza dışarıdan borç alıp yapsaydınız daha iyi olurdu. Siz devletçisiniz” diyordu. “Özel sektöre daha çok yer verin” diyordu. “Dışarıdan borç alın” diyordu. “Siz devletçisiniz, bu politikayı değiştirin” diyordu. Ona, Fethi Bey’in bu eleştirilerine karşı İsmet Paşa “biz mutedil devletçiyiz” demişti. Yani, 1930’da Sivas’ta İsmet Paşa, 1930’dan sonra izlenecek politikaları değil, o zamana kadar izlenen politikalara yöneltilen eleştirileri cevaplamak için “biz mutedil devletçiyiz” diyordu.

Devletçilik kimin

Çünkü, bu devletçilik meselesi, konuşmamın en başında söylediğim Medeni Bilgiler’e Mustafa Kemal tarafından bizzat yazılmıştır. Daha 1929’da yazılmıştır. 1930’da İsmet Paşa “biz devletçiyiz” dediği zaman kendi bulduğu, kendi yaptığı bir şeyi söylemiyordu. Cumhuriyet son zamana kadar izlediği ve adını bizzat Mustafa Kemal’in koyduğu devletçilik politikasını izliyordu. Ama bu öyle bir devletçilik ki ve dönem öyle bir dönem ki Şükrü Kaya’ya soruyorlar mesela “sizin bu devletçilik dediğiniz nasıl bir politika dünyanın başka yerinde var mı?” Şükrü Kaya diyor ki, “işte” diyor “Fransızların biraz şeyine benzer” falan. “Ne? Biz komünistlik mi yapıyoruz!!!” Böyle de bir iç baskı vardır. O yüzden izlenen politikayı adlı adınca söylemek zordur.

İzlenen politikanın adının bile açıkça söylenemediği bir ortamda yaşanıldığını, o dönem hakkında ucuz yaftalamalara kalkanların bilgisine ayrıca sunuyorum.


112

Kemalizm yerine Atatürk’ün Yolu

Altı ilkeyi böylece net bir biçimde ortaya koyduktan sonra ve Kemalizm’in sol bir ideoloji olduğunu ortaya koyduktan sonra, bundan nerede nasıl dönüldü, ne zaman Kemalizm “Atatürk’ün Yolu” oldu üzerine bir dipnot düşmek gerekiyor. 1953’te, yani Demokrat Parti iktidara geldikten sonra CHP nedense -o dönemin CHP’si diyelim- kendisini hafi f sağa yatırma ihtiyacı duymuş olmalı ki, programından, tüzüğünden Kemalizm’i çıkararak bunu “Atatürk’ün yolu” haline getirdi. Bu İsmet İnönü döneminde oldu yani. 60’tan sonra olanları, şunları bunları biliyorsunuz.

Sovyetler

Cumhuriyetin kuruluş dönemine ilişkin o dönemde adeta “kanka”mız sayılabilecek Sovyetler’e dair de birkaç şey söylememiz lazım. Bir kitap önereceğim, lütfen herkes bunu alıp okusun. 2011 Sedat Simavi ödülü kazandı zaten. Bilsay Kuruç’un MUSTAFA KEMAL DÖNEMİNDE EKONOMİ, Büyük Devletler ve Türkiye’si. 6 devlet; İngiltere, ABD, Fransa, Almanya, Sovyetler ve Türkiye, bütün bu ülkelerin 20. yüzyılın başındaki ekonomik ve siyasal durumları orada var.

Şunun için öneriyorum; çünkü biz sadece buradan, aşağıdan baktığımız zaman yeterince göremiyoruz. Yukarıdan baktığınız zaman bazı şeyler çok daha net görülüyor. 20. yüzyılın başında dünyada iki tane büyük devrim var. Biri Anadolu’da, biri Sovyetler’de. Bunların ikisi de iki köylü ülkesinde devrim. Bir köylü ülkesinde devrim yapmak, dünyanın en zor işi. Köylü ülkesi şu demek: Herkes kendisi için üretim yapıyor, pazar için üretim yok. Hatırlayın Sovyetler, devrimden hemen sonra, bütün toprakları dağıttılar. Ama iç savaş çıktı orduyu ve şehirleri besleyemedikleri için 1921’de NEP’e geçtiler. Yani kapitalizmle uzlaştılar. Biz, 1923’te İzmir İktisat Kongresi’nde “yabancı sermaye gelebilir ancak benim şartlarımla” lafından kalkıp o dönem için “liberal” bir tahlil yapmaya yelteniyoruz. 1921’de Sovyetler Birliği NEP’e geçti. Çünkü bir köylü ülkesinde esas mesele halkı doyurmaktır. Doyurmadığınız bir halkla devrim mevrim yapamazsınız.

Dikkat edin, çok bildiğiniz, çok kullandığımız ama eksik bildiğimiz bir laf: “Köylü milletin efendisidir.” Hayır efendim, Mustafa Kemal öyle dememiştir: “Müstahsil köylü, üreten köylü milletin efendisi” demiştir. Yani, “çiftçi milletin efendisi” demiştir. Kendisi için üretmeyen, pazar için üreten demektir. Bir köylü ülkesinde devrim bunun için çok zordur. Sovyetler’le Türkiye’nin o dönem yakınlıkları çok fazladır.


113

“Biz 1930’da, sonradan devletçiliğe geçtik” tezine karşı söylemem gereken son notu söyleyeyim. “Biz Sovyetler’deki planlamanın başarısı nedeniyle planlamaya geçtik” deniyor ya, o zaman sormamız gereken soru şudur: Madem oradaki planlamanın başarısı nedeniyle biz de devletçiliğe geçtik, o zaman “Sovyetler’de planlama kaçta başladı?”

Eğer, bilgimiz yoksa, “1917’de devrim olduğuna göre hemen başlamıştır” diye düz mantık yürütebiliriz.

Sizi yormadan yanıtını vereyim: 1929 bahar kongresidir planlamanın onay kararı. 1929 sonunda planlamaya geçildi, ardından da kollektivizasyona. Türkiye’nin o dönemde Sovyetler’den bir şey alması için onun başarılı olmasına, kanıtlanmasına falan gerek yok. Zaten emperyalizme karşı aynı mücadeleyi veren iki devrimden bahsediyoruz. Biri sosyalist, biri değil, ayrı şey. Ama iki kankadan bahsediyoruz. İki ortak cepheden ve diğer Batı devletlerinin, emperyalizmin “ya piyasalaş bana tabi ol, ya da yok ol” dediği iki devrimden bahsediyoruz. O yüzden Sovyetler’le Türkiye’nin benzerlikleri üzerinde çok kafa yormak gerekir. Belki, 1923, yani İzmir İktisat Kongresi -ki, Bilsay Hoca’nın tezi budur- Türkiye’nin NEP’i olabilir. Bunun üzerine daha çok kafa yormak lazım.

Neden biz Sovyetler’le bu yakınlık üzerine uzun zaman fazla bir şey söyleyemedik? 12 Eylül’den öncesini hatırlayanlar gayet iyi biliyor ki, “biz Kurtuluş Savaşı’nda Sovyetler’den yardım aldık” demek bile o zaman 141-142’ye giriyordu. Komünizm propagandasına giriyordu. Sovyetler’den Kurtuluş Savaşı’nda aldığımız yardımı bile uzun süre söyleyemedik. Onun için Sovyetler’le Türkiye’nin yakınlığı üzerine çok kafa yormak gerekir. Bu, 20. yüzyılın başının iki büyük devrimin ve ortak noktalarının üzerine çok kafa yormak gerekir.

Sosyal demokrasi= Kapitalizm içinde kapitalizme karşı mücadele

Buradan tabii ki, sosyal demokrasiye kısaca değinerek bu akşamki söyleşimizi bitirmemiz gerekiyor. Aslında sosyal demokrasiye ilk çıkış olarak bakarsanız zaten Sovyetler’de devrimi yapan da buydu. Ama, “tek ülkede devrim”den sonra, “tek ülkede devrim” anlayışına geçildikten sonra, Avrupa’daki gelişmelerden, Soğuk Savaş’tan ve özellikle 1970’deki gelişmelerden sonra sosyal demokrasinin yeri değişti. Sosyal demokrasi deyince herkesin kendine göre bir sosyal demokrasi tanımı olmaya başladı.

Oysa, sosyal demokrasi –çağdaş anlamda- tabii ki büyük oranda bir İskandinav icadıdır. İşçi sınıfının kapitalist sistem içinde olabildiğince çok şeyi o sistem içinde almasını ve bunu da alabileceğini öngörür, çok büyük de başarılar


114

kaydetmiştir. Yine bir kitap önereceğim: “Bilsay Kuruç’a Armağan”, Mülkiye’den çıktı. Orada Bilsay Hoca’yla yapılmış bir söyleşi var. Aff ınıza mağruren söyleşiyi ben yaptım ama, orada bir “Renkli-Sinemaskop” bölümü var. O bir dünya iktisat tahlilidir ve orada sosyal demokrasi İskandinavya’da nasıl yükseldi, Avrupa’da nasıl yayıldı; gerek Almanya, gerek Norveç, İsveç örnekleri, hepsi var.

Çünkü, “sosyal demokrasi” dediğiniz zaman işçi partisinin yönettiği bir devlette, o partinin sendikayla içli dışlı olduğu, biri olmadan diğerinin karar alamadığı, insanların hem partide, hem devlette görev yapabildiği bir sistemden bahsediyoruz. “Pilav üstü az demokrasi”, “piyasa üstü az demokrasi” değil sosyal demokrasi. O, başka bir şey.

Bu sosyal demokrasi nereye kadar gitti ve nasıl gerilemeye başladı hatırlayın. Olaf Palme’nin öldürülüşü. Biz bunu daha çok orada “başkaları mı yaptı”, “adamın makam aracı da yokmuş, işe otobüsle gidiyormuş” falan gibi, daha çok magazin yönüyle ele aldık. Sosyal demokrasinin idam sehpasıdır, Olaf Palme’nin öldürüşü. Ondan sonra sosyal demokrasi, “üçüncü yol”a doğru kaymaya başladı. İşte o, “piyasa üstü az demokrasi.” Tony Blair, “üçüncü yol” vs.

Artık, “üçüncü yol” için şu tespiti de yapmamız lazım. 1980, hani küreselleşmenin, globalleşmenin başı ya ve hep bize şu söylendi ya: “Dünya daha önce hiç olmadığı kadar küreselleşti. Daha önce hiç olmadığı kadar küçüldü. Artık bundan sonra yeni bir çağ açıldı. Daha öncekilerin hiçbirisi artık olmayacak. Dünyanın diğer bir yerindeki şeyi hemen haber alıyoruz.” vs. Ben size başka bir küreselleşme örneği söyleyeyim. Hindistan’daki İngiliz subayları aynı gün Londra’daki at yarışlarına bahis oynadığı zaman, dünya, daha önce hiç olmadığı kadar küçülmüştü. Çünkü, Reuters, Londra’dan Hindistan’a telgraf hattı çekmişti. Dünyanın daha önce hiç görmediği bir küçülme. Ya da okyanusun altından telefon hattı çekildiği zamanda dünya daha önce hiç olmadığı kadar küçülmüştü. Daha önce sırf yazıştığımız insanların artık sesini de duyabiliyorduk.

Oysa, küreselleşme sosyal ya da teknolojik bir olgu değil, ekonomik bir olgu. Kapitalizm, temel olarak iki sistem halinde hareket eder. Kapitalizmin birinci döneminde para sermayeye, para üretime yatırım yapar. Para-sermaye-para üssü olur (MCM’). Ticaretten veya üretimden -her ne ise- parayı yatırdığın alandan kazandığın paradır, kârın. Kâr oranları azalmaya başladığı zaman, kapitalizm, paradan para kazanmaya geçer (MM’). İşte onun adı küreselleşmedir. Bu “küreselleşme” çağında, kapitalizmin bu döneminde dünyadaki bütün ekonomiler, daha önce yine kapitalizm tarafından kapatılmış bütün ekonomiler, açılır. Kapitalizmin ilk döneminde bütün devletler kapalıdır, sermaye hareketleri sınırlıdır. Özal gelip Türkiye’yi dünyaya falan açmadı. Özal kim ki, Türkiye’yi dünyaya açsın? Zaten Washington’da kararlaştırılmıştı. Dünya Bankası raporu


115

yazıp verdi Özal’ın eline. Çünkü bütün dünyada ekonomiler artık açılıyordu. Paradan para kazanma dönemine geçmiştik. Bu paradan para kazanma döneminde, kapitalizmin küreselleşme aşamasında dünyadaki siyasi fi gürlerin de, kapitalizmin bu yeni ihtiyaçlarına göre şekillendirilmesi gerekiyordu. Bunlar, artık kapitalizmin yeni modeline göre hareket edeceklerdi.

O zaman, kapitalizmin içinde kapitalizme karşı mücadele eden sosyal demokrasiye bu yeni yapıda yer yoktu. Onun için Olaf Palme öldürüldü, ondan sonra “üçüncü yol” başladı. Tony Blair’la başladı, Mitterand’la başladı. Mitterand iktidara sosyalist programla geldi, liberal programla devam etti.

İsterseniz şöyle bitirelim. Bu kaçınılmaz bir şey mi? Hayır. Kapitalizm bir kriz üretim sistemidir değil mi? Kapitalizm -Schumpeter’in lafıyla- “her krizinde yeniden kendi küllerinden doğar.” Kapitalizmin bu krizi, dünyada başka bir kapitalizm yaratacak. Kapitalizmin eski dönemine, MCM’ dönemine dönüyoruz. İthal ikameci, sermaye hareketlerinin yasak, ekonomilerin dışarıya kapalı dönemine dönüyoruz. Biz, Türkiye’de kendi fi krimiz olsa da, olmasa da dünya 15-20 yıl sonra –tabii, bizi iyice liberalleştirip her şeyimizi aldıktan sonra- bize diyecekler ki, “kapat kapıları!”

Onlar bize demeden biz kendi kapılarımızı kapatır, kendi ulusal kapitalizmimizi kurarsak, bir de buna ek olarak kurduğumuz kapitalizmi diğer ülkelere örnek olabilecek hale getirebilirsek, -ki, bunu daha önce yaptık ve bildiğiniz gibi, kriz dönemleri, bir değil, birden çok kapitalizmler dönemidir- Kemalizm ve sosyal demokrasinin çok doğru bir bağlantısını kurmuş oluruz. Katıldığınız için hepinize çok teşekkür ederim.


Sayın Tekeli’ye

Teşekkürler...

119


Bugün söyleşi dizilerimizin bu bölümünde konuğumuz Sayın İlhan Tekeli. Sosyal demokrat stratejileri anlatacak bize. Bu kadar geniş bir katılım olduğu için çok teşekkür ederim. Bu kadar çok arkadaşımızı bir arada görünce uzun bir konuşma yapacağımı düşünmeyin lütfen, olabilecek en kısa konuşmayı yaparak zamanı hocama bırakmak istiyorum.

Sayın İlhan Tekeli’ye çok teşekkür ediyorum. Bugün bizimle gerçekleştireceği ikinci toplantı. Önümüzdeki dönemlerde de yine katkılarını alabileceğimizi umuyorum.

Ben sunuşunu yapmak üzere kendisini davet ediyorum.

Sosyal Demokrat Stratejiler

120

KONUŞMACI: PROF. DR. İLHAN TEKELİ

STRATEJİ GELİŞTİRMENİN SOSYAL DEMOKRATLARA YARAŞAN STRATEJİSİ ÜZERİNE

Çok teşekkür ederim. Bugün konuşmamı stratejiler üstünde yapacağım. Ama bu konuşma strateji geliştirmenin stratejisi üstünde olacak. Niye doğrudan stratejinin kendisi üstünde konuşmadığım konuşmam ilerledikçe açıklık kazanacak. Çünkü süreçlere ağırlık veren bir yaklaşımı önereceğim. Eğer ulaşılacak stratejinin belli süreçler sonunda ortaya çıkması gerektiğini savunuyorsanız, o süreçlerin sonucunda ortaya çıkacak şeyleri başlangıçtan biliyormuş gibi baştan söylemeye kalkarsanız, önerdiğiniz süreçleri ciddiye alınmaması gereken bir oyun haline getirir. Onun için bir konuşmamda strateji geliştirmenin sosyal demokratlara yakışan stratejisi ne olabilir gibi bir temayı işleyeceğim.

Önce sunuşumu hafi fl etmek için bir şey söyliyeyim. Burada stratejinin stratejisi dediğimde suyunun suyu gibi bir şeyi değil, özünün özü gibi bir şeyi kastettiğimi belirteyim. Yani daha yoğunlaşmış bir şeyden söz ediliyor.

Eğer ben de, şimdiye kadar çoğu kez yapıldığı üzere, dünyada sosyal demokrasinin tarihi şudur, sosyal demokrasi şöyle bir ideoloji olarak gelişmiştir ve bu Türkiye’de bihakkın nasıl uygulanır diye bir tartışma yürütmeye kalkmış olsaydım, Türkiye siyaseti için olumlu bir yol gösterme yapmamış olurdum. Böyle elitist ve tepedeki bir konumdan saptanan bir sosyal demokrasi tanımından yola çıkarak, Türkiye’deki bir sosyal demokrat partinin ne yapması gerektiğini söylemeye çalışmak aslında skolastik bir yaklaşımdır. Biz genellikle skolastiğin kötü bir şey olduğunu biliriz. Ama bu yaptığımızın skolastik olduğunun çok farkında değiliz.

İçinde bulunulan toplumdan bağımsız olarak bir ideal sosyal demokrat parti tipi oluşturup bunu gerçekleştirmeye çalışmaya başladığımız zaman başarısızlığı da daha başlangıçta kabul etmiş oluyoruz. Halbuki bu toplumun içine gömülü olarak toplumun süreçleri içinden üretilmiş bir parti, sosyal demokrasi ya da değil, topluma yabancılaşmamış olarak, Türkiye’nin kendi koşulları içinde üretildiği için, daha başlangıçta başarı doğrultusunda önemli bir yol almış olacaktır.

Yine de, çok kaba olarak, sosyal demokrasi dediğimizde neyi anladığımız konusunda bazı saptamalar yapacağım. Ama bu saptamalar biraz önce yapmayacağımı söyleyeceğim anlamda stratejilerin çıkış noktasını oluşturmayacaktır. Burada Sosyal Demokratların genelde hangi değerlere sahip çıktığı ortaya konulacaktır. Günümüzde kişinin bir sosyal demokrat olduğunu


121

söylediğimizde şunu anlıyoruz. İnsana ve özgürlüğe saygılı biri. İnsanların eşitliğine saygılı biri. İnsanların bir toplum içinde yaşadığının farkında olarak ilişki içindeki insanların yarattığı bir dayanışmayı önemli kabul eden bir kişi. Eğer bir kişi bu değerlere sahipse kendisini sosyal demokrat olarak adlandırıp adlandırmadığı da çok önemli olmayabilir.

Bu değerlere sahip çıktığınızda, liberalizmden farkı bir noktada toplum algısı oluşturuyorsunuz. Liberalizm atomistik ve kendi çıkarını düşünen bireylerden meydana bir toplum imgesi üstüne kurulu. Oysa bu sayılan değerlere sahip çıkan bir kişi başkalarıyla ilişki içinde bir insanların oluşturacağı bir toplum kabulü üstünden düşüncesini geliştiriyor. Dayanışmayı ön plana alıyor. Yalnız bu dayanışma konusunun tehlikeli bir tarafı var. Dayanışma kavramını kötüye kullanarak toplumu dışa kapanmanın bir gerekçesi olarak kullanmak tabii ki çok tehlikelidir. Dayanışmanın insancıl boyutunu ihmal etmeden, o toplumda sosyal sermayenin gelişmesi bakımından önemini hatırlamakta yarar vardır. Sosyal sermaye çalışmaları genellikle iki tür sosyal sermaye olduğuna değinmektedir. Bunlardan biri komünite içindeki dayananışmacı ilişkilerden kaynaklanmaktadır. Oysa ikinci türü ve daha kritik olanı köprü kuran ilişkilere dayanan sosyal sermayedir.

Etkili bir sosyal sermaye üretmek için köprü kuran biri olmak gerekiyor. Yani dünyaya açık, dünyanın düşünce macerasıyla beraber kendi düşüncesini ve ülkesindeki düşünceyi birlikte geliştirebilen bir kişi. Yani değişmeyi evrimsel olarak gören ve o değişime kendisine dıştan verilmiş bir şey gibi değil, onun parçası olarak kendisinin ürettiği bir değişme olarak gören bir kişi gerekiyor. Böyle insanların oluşturduğu bir toplum hayali; demokratik, adil, dünyayla sürekli ilişki içinde olan bir toplum hayali olacaktır. Burada şöyle söyleyebiliriz. Burada bir özgürlük kavramı var, bir eşitlik kavramı var. Ama bunların da içeriği için, telegrafi k olarak bazı şeyler söyleyeceğim. Kendi kişiliğine ilişkin düşünce ve duygusunda özgürlük. Kendisine ilişkin nesnelerin üzerinde bir işlem yapabilmek için özgürlük. Toplumsal sözleşme içinde bir gelişme fi krini taşıyan kapasite yaratabilen bir özgürlük, kapasitesinin türünü saptamakta bir özgürlük. Bu özgürlüğün sınırı bir arada yaşamaktan doğuyor. Zaten bir arada yaşamazsanız özgürlüğün anlamı yok. Robenson’un adada tek başına özgürlük diye bir problemi yok. Tek kişi yaşıyor. Ahlaki sınırlar, bir arada yaşamaktan geliyor.

Acaba eşitlik nasıl bir kavram? Eşitlik sadece var olanın paylaşımına dayandırılan bir kavram olabilir mi? Var olanların bir kısmı düşünsel olabilir, bir kısmı nesnel olabilir, maddi olabilir. Bu paylaşımın ötesine geçen bir eşitlik kavramı olanaklıdır. Amartya Sen’in kullandığı bir eşitlik kavramı insanların kapasitelerini geliştirebimeleri üzerindeki bir eşitliktir. Çünkü, insanlar


122

toplumda ne bir ödevi, ne bir görevi, ne de kendilerine dıştan verilmiş bir şeyi meydana getirmek için yoklar. İnsan hakları bildirgesinin temel kabulü şu; daha doğduğunda insana bir proje olarak bakıyor. Her insan kendi projesini yaşamı içinde kendi tercihleriyle hayata geçirecektir. Tabii bu yaklaşımın anlamlı olabilmesi, bir sonuç verebilmesi için o kişilerin her birinin kapasitelerini geliştirmekte özgür olmaları gerekiyor.

Böyle baktığımızda adil ve dünya içinde saygınlığı olan bir toplumun yurttaşı olarak yaşayabilen insanlar olarak kendi projesini geliştirerek yaşamdan doyum alabilecek, kendi varlığını topluma ve dünyaya yararlı bulacak, anlamlı bir yaşamı olduğu için doyum elde edecek ve evrilerek gelişecek bir toplum. Tabii burada kapasite inşası çok önemli hale gelmektedir. Anlamlı yaşamı dünyaya yararlı olmak üstünden tanımlayan bir şey. Tüketim üstünden tanımlayan bir şey değil. Böyle bir tanımlama gerçekte bir uygar toplumu tanımlamak demek. Eğer siyaset yapmak, bir yerde bir post kapmak yahut kayırmacılıktan yararlanma yolunu bulmak değilse, siyasetin anlamlı olması ancak bu uygar toplumun oluşumuna katkı yapabildiğiniz anda gerçekleşir. Tabii böyle bir uygar toplumu oluşturmak için siyaset yapmak hakikaten hayatın anlamlı ve doyum sağlayan bir işidir.

İlginçtir, sosyal demokrasiyi savunanlar uygarlık vurgusunu çok fazla yapmamış olsa da toplumda sosyal demokrasiyi uygarlıkla özdeşleştiren bir çizginin zihninin gerisinde olduğunu düşünüyorum. Sosyal demokrasi karşısında vaziyet alan siyasi partilerin bile bu imgenin bir çeşit etkisi altında olduğu söylenebilir. Bunu nereden çıkartıyorum? Televizyonlarda yapılan gerginliği yüksek tartışmalar sırasında çok ilginç bir şey dikkatimi çekiyor. Sosyal demokrasi dışındaki partilerin mensupları sürekli olarak sosyal demokratlara sosyal demokrat öyle olunmaz, böyle olunur diye akıl öğretmeye çalışıyorlar. Bunu sosyal demokratlar ötekiler için yapmıyor. Bak iyi muhafazakar şöyle olunur demiyor. Bu ilginç bir şey.

Şimdi böyle bir uygar toplumun gelişmesine katkıda bulunan bir siyasal hareketin stratejisinin nasıl kurulabileceği üzerinde düşünmeye çalışacağım. Bunun için bir felsefe kitabı yazıyormuş gibi bir tanımdan yola çıkarak daha çok kuramsal/felsefi bir egzersiz olarak bunun nasıl kurulabileceğini ayrıntılandırmaya çalışabilirdim. Oysa şimdi öyle bir şey yapmayacağım. Bunun tamamen tersi bir şey yapacağım. İdeolojiyi değil, siyasal parti pratiğini esas alan bir tartışma sürdüreceğim. Bugün sosyal demokratik bir partinin stratejisinin nasıl oluşması gerektiği üzerinde konuşuyoruz. Diyelim ki parti diye bir örgüt var. Bu örgüt niçin var? Siyaset üretecek ve bu ürettiği siyasetle toplumu etkileyecek, toplumda güven sağlayacak, toplumdan oy alacak. Şimdi ben buradaki tartışmamı siyasal parti, ürettiği siyaset ve halkta sağlayabildiği


123

destekten oluşan üçlünün, karşılıklı ilişkileri üzerinden yürüteceğim. Etkili bir siyaset üretiyorsan iyi oy alıyorsun, kötü siyaset üretiyorsan kötü oy alıyorsun. Etkili bir siyaset üretemiyorsan söz konusu Parti bunu üretmekten acizdir. O zaman ne yapman gerekiyor? Bu sonuçlardan ders alarak, geri beslemeyle örgütünü geliştirmen vs. gerekiyor. Ama bu pratiğe ilişkin tartışmamızın gelişeceği eksen Şekil (1)’de kısaca özetlenen bu üçlünün iç ilişkisi olacak.

Şekil (1)

Bunun için önce bir siyasal partinin siyasi ürünü nedir sorusuna açıklık kazandırmak gerekiyor. Bizim siyasal bilim tartışmalarımızda, gündelik yaşamımızda televizyonlarda siyasal bilimcilerin seçimler sonrasında partilerin aldıkları sonuçların başarı ya da başarısızlıklarını yorumladığı tartışmalarda siyasetin ürünün çok dar olarak tanımlandığı bir çerçeveden hareket edildiğini düşünüyorum. Bu tanımlamalarda ne vardır? Daha çok, partilerin olduğu var sayılan ideolojik tercihlerinin oy almak için yeterli olup olmadığı üzerinde durulmaktadır. Bak sen onu dedin de halkın değerlerine ters düştü de az oy aldın da, bilmem ne yaptın falan gibi. Yani eğer o sözler söylenmeyip başka sözler söylenseydi seçimin kazanılacağı sanısını yaratan, bütün sorunun seçilen söylemde olduğu üzerinde duran bir değerlendirme biçimi hakim oluyor. Acaba bir siyasetin ürünü bu kadar dar olarak tanımlanabilir mi?

Şimdi strateji geliştirmenin stratejisi konusunda birinci önermeyi ortaya koyabiliriz. Bir sosyal demokrat partinin ya da herhangi bir başka partinin başarılı bir strateji geliştirebilmesi için siyasetin ürününü çok kapsamlı ve geniş olarak tanımlaması gerekir. Kanımca strateji geliştirme konusundaki birinci stratejik tercih budur. Bu noktada esas konumuza girmiş oluyoruz denilebilir.

Örgüt Olarak Siyasal Par

Toplumda

Yara

Etki

Bu Par nin

Siyasal Ürününün

Kapsam ve Niteli i


124

TABLO(1) BİR SİYASAL PARTİNİN ÜRETİMİ OLARAK SİYASET

Süreç Tasarımı ve Sürecin Sonuçlarının Alınması

Düşünsel ve Yazınsal Ürünler

Kamu Alanında Etki Yaratan Performanslar (Kamu alanı aktörü olarak)

İktidarda ya da Muhalefette iken Yaşamdaki Gerçekleştirme

Partinin iç işleyişi için süreçler (İç Tüzük)

*Halkla ilişki kurma kalıpları, modelleri*Halkın sorunlarının çözümünde katılımcı süreçler

*Yeni bir siyasal kültürün geliştirilmesi için etkileşme biçimleri (Parti içinde/ Ülke içinde)

*Partinin siyasal etkinlikleri ( Basın Toplantıları, Mitingler, Seçim Kampanyaları vb.)

*Vizyon (Topluma vaad edilen gelecek)

*Dünyanın gidişinin yorumu (Siyasal analiz)

*Ülkenin gidişinin yorumu (Siyasal analiz)

*Diğer partilerin söylemlerine karşı söylemler üretmek

*Değerler alanının geliştirecek öneriler

*Haklar alanını geliştirecek öneriler

*Yeni siyasal kavram ve metaforlar üretmek

*Başka partilerin ele geçiremeyeceği eleştirel pozisyonlar üretmek

*Programlar seçim bildirgeleri, vb. leri üretmek

*Kamu alanında hegemonik pozisyon oluşturmaya çalışmak

*Kamu alanında ajandayı belirlemek

*Görsel ve yazılı medyada alınan payı artırmak

*Kamu alanındaki çarpıtmaları deşifre eden mekanizmalar oluşturmak

* Kültür endüstrisinden yararlanabilmek

*Hitabet becerisini sergilemek

*Sanat çevreleri içinde yer alabilmek

*Uygulamada sorun çözmek ve yaşam kalitesini geliştirmede sonuç alabilmek

*Siyasal mücadelede yargı denetiminin işleyişinden yararlanmak

*Başarı öyküleri üretmek ve bunları gündemde tutmak

*Katılımcı süreçler içinde ulaştığı oydaşmaları ve programında verdiği sözleri gerçekleştirmek

*Sonuç alma becesini sergilemek


125

Şimdi size siyasetin ürününü 4 kolonlu Tablo(1)’den yararlanarak anlatmaya çalışacağım. 4 ana direği olan bir siyasi ürün tanımlayacağım. Birinci kolonda siyasetin bir ürün olarak ürettiği süreç tasarımları ve bu süreçleri işleterek aldığı sonuçlar üzerinde duruluyor.. İkinci kolon siyasetin düşünsel ve yazınsal ürünlerine yer veriyor. Bunların hep altlarını dolduracağım.. Üçüncü kolon ise siyasetin kamu alanındaki performansı üzerinde duruyor. Çünkü demokrasinin, özellikle temsili demokrasinin işleyişi için bir kamu alanı ve kamu alanında etkileşmenin olması gerekir. Kamu alanındaki performans partiler arası yarışmanın en önemli ögelerinden biridir. Bir siyasal hareket engellenmek istenilirse, mensuplarının kamu alanınındaki etkisi yok edilmeye çalıştırılır, konşmaları engellenir. Dördüncü kolon siyasetin yapabilirler algısı yaratmasının önemi üzerinde duruyor. Bir partinin oy alabilmesi yalnız ideolojisinin doğru tercihiyle gerçekleşmez. Yapabilir olması hakkında bir kanının pekiştirilmesi gerekir. Tabii ki tüm partiler iktidarda değildir. İktidarda olanların yapabilir ya da yapamaz oldukları açıkça belli olur. Muhalefette olan partilerin de yapabilme kapasitesini göstermek olanağına sahip olabilirler. Merkezde iktidar olmayan bir parti iktidarda olduğu yerel yönetimlerde yapabilirliklerini sergileyebilir. Yerel yönetimlerin bazılarında bile iktidarda olmayan bir parti bir STK gibi hareket ederek muktedir olduğunu gösterebilir.

Bir partinin siyasi ürünün kapsamını betimlemekte bu dört 4 kolonun yeterli olduğu söylenebilir. Şimdi birinci kolonun içeriğinde nelerin yer alabileceğini örneklemeye çalışalım. Süreçlerden başlıyoruz. Her parti değişik süreçleri tasarlar. Mesela şimdi CHP iç işleyişi konusunda tüzük hazırlıyor. Bu nedir? Tüzük hazırlanması bir süreç tasarımıdır. Birinci kolonun ikinci sırasında halka ilişki kurma modelleri ve kalıpları yer almaktadır. Bunu, halkın sorunlarının çözümünde hangi katılımcı süreçlerin kullanılacağı için kendisi muhalefetteyken ve iktidardayken hangi farklı süreçleri kullanacağına ilişkin süreç tasarımları geliştirilebilir. Yeni bir siyasi kültürün Türkiye’de tüm siyasal hareketler için önemli olduğunu düşünüyorum. Türkiye’de siyasal yaşamın bir çok sorunları siyasal kültüründen kaynaklanıyor. Bu konuda yeni bir öneri getirmek, yeni etkileşme biçimleri geliştirmek de bir tür süreç tasarımıdır. Bu yeni kültür önerisini parti içi ve ülke içi için farklılaştırarak önermek doğru olur. Bir de partilerin geleneksel faaliyetleri içinde yer alan siyasal etkinliklerin tasarımı var. Mitingler var, seçim kampanyaları var, basın toplantıları vb.leri var.

Demek ki, partinin süreç tasarımında eğer bir yeni parti dizayn etmek istiyorsanız, tasarlamak istiyorsanız yahut partide bir reform yapmak istiyorsanız önce bu süreç tasarımından yola çıkmak gerekir. Bakın dikkat ederseniz bu kolonlarda ben önce süreç dedim sonrasında düşünceler dedim. Çünküdüşüncelere göre süreçler tasarlanmayacak. Süreçler düşünceleri


126

üretecek. Eğer o düşünceler süreçler içinde oluşmadıysa tepeden geliyorsa topluma yabancı kalacaktır. O süreçler içinden üretildiyse anlamlıdır.

O zaman süreçler acaba nasıl olmalıdır? Bu süreçler, nasıl tasarlanmalıdır? Süreçleri, bir grubun yani aklı erenlerin empoze ettiği bir siyasal yaklaşımı hayata geçirecek araçlar olarak düşünmek doğru olur mu? Kampanyalarda yapılan budur. Bütün seçim kampanyaları böyle tasarlanır, yürütülür. Acaba bu doğru bir yaklaşım mıdır? Bu halde tepede bir bilen var. Alttan gelen, toplumun problemleriyle doğrudan yüzleşmekten doğan, insanların çeşitliliğinden kaynaklanan,düşünce zenginliğine kendisini kapayan ve kafasındaki sınırlı çözüm varsayımlarını empoze eden bir yaklaşım günümüzde savunulamaz. Böyle bir yaklaşımla Demokrat kelimesi biraraya getirilebilir mi?

Onun için şimdi bakın çok ilginç bir mesele var. Partinin mesajlarının tek tarafl ı olarak anlatıldığı güç gösterisi haline gelen toplantılar; diyelim mitingler vs. bizim geleneksel siyasi kültürümüzün parçası olan süreçler var. Peki, bu toplantılara gelenler ne yapıyor? Ne kadar doyum alıyor? Gelip başkalarının onların ağzına koydukları şeyi söyleyip bak bizim taraf ne kalabalık fi lan diye sevinip gidiyor. Oysa farklı bir şey mümkün değil midir? Mesela şenlik kavramı üstünden yola çıkmak. Şenlik insanların katıldığı bir şeydir ve o şenlik içinde coşku elde edilir. O şenlik içinde yeni şeyler düşünülür. O şenlik içinde yeni potansiyeller keşfedilir. Yeni sosyal ilişkiler kurulur.

Tabi partilerin değişik süreçlerinin her biri üzerinde böyle ayrıntılı olarak konuşmayacağım. Ben sadece, süreçten yola çıkmanın ne olduğunu anlatmak istiyorum. Örneğin günümüzde partilerin genel kongreleri oluyor. Bu kongrelerde ne yapılıyor ? Bizde kongrenin esas amacı bir gösteri ve seçim yapmaya sıkıştırılmış oluyor. Halbuki genel kongre böyle bir şey mi olmalıdır? Yoksa düşüncelerin geliştirdiği, tabandan, alttan gelen, oluşan düşüncelerin sonuca ulaştırıldığı, bir anlamda bütün toplumun katıldığı bir düşünce üstünde oydaşmanın mühürlendiği, imzalandığı bir nokta mıdır? Böyle düşünmeye başladığınız zaman her şeyi reform edebilecek dayanak elde ediyorsunuz. Yeni düşünce geliştirecek bir platform ortaya çıkıyor.

Şimdi tablomuzun ikinci kolonuna gelelim. İkinci kolonda düşünsel ve yazınsal ürünler bulunuyor. Bu ürünleri saymaya vizyondan başlamak gerekir. Bir partinin topluma vaad ettiğini vizyon ortaya koyar. Ama bunu birisi söylemeyecek. Birinci kolonda üzerinde durduğumuz, o süreçler içinden oluşması esastır.

Her siyasi partinin düşünsel ürünleri içinde kanımca en önemlisi yeterli siyasal analiz yapabilmesidir. Bu analiz içinde hem dünyanın gidişinin hem de ülkenin


127

gidişinin yorumunu yapabilmelidir. Her siyasetçi önerilerini böyle bir resim içine oturtursa etkili ya da inandırıcı olur.

Yalnız bunlar yeterli olmaz. Özellikle, sosyal demokrat parti gibi vizyonu olan bir parti varsa, toplumda var olan değerler sistemini eleştirerek yeni değerler sisteminin gelişmesini sağlayacak atılımlar içinde olmalıdır. Değerler alanını geliştirmek çok önemli. Tabii bunlar da süreçlerle ilgili olduğunda anlam kazanır. Etkili olur. Sosyal demokrat partinin haklar alanını genişletecek bir söylem oluşturması gerekir. Buna ek olarak, sosyal demokrat partilerden yeni siyasal kavram ve metaforlar üretmesi beklenir. Ve başkaları rakip partiler neyse onlar tarafından o yaptığı siyasal analizler var ya dünya ve ülkeyle ilgili ve getirdiği yeni hak anlayışı ve değerler anlayışına dayanarak başka partilerin ele geçiremeyeceği eleştirel pozisyonlar inşa etmeli. Programlar ve seçim bildirgeleri hazırlamalı. Ve diğer partilerin söylemlerine ilişkin söylem analizleri yapmalı ve karşı söylemler geliştirmeli. Bunlar fi kri ürünler. Daha da arttırılabilir. Ama göz korkmasın diye çok ben bunu uzatmıyorum. Böyle geniş bir ürün alanı var.

Şimdi gelelim üçüncü kolona, üçüncü kolon kamu alanında etkili bir performans göstermesini sağlayacak etkinlikler üzerinde duruyor. Bir partinin kamu alanında etkili olmak için ne yapması lazım? Şimdi diyelim ki bir seçim kampanyası yapılıyor. Seçim kampanyasında ne yapılıyor? Genellikle bir iletişim şirketi yahut bu işi bilenlerden bir ekip kuruluyor vs. Partinin hazırladığı bir program var. Bunu daha iyi anlatabilecek araçsal iletişim rasyonellikleri geliştiriyoruz. Ne yapıyoruz? Diyoruz ki, işte aman söylediklerin anlaşılsın, çok uzun konuşma bilmem ne olsun. Bunlar gerekli. Ama bunları mükemmel yapsan ne olacak? Kamu alanında sana bir hegemonik üstünlük sağlayabilir mi? Kamu alanını sen bunlarla belirleyebilir misin? Kamu alanındaki acendayı nasıl belirleyeceksin?

Bizde genellikle siyasi parti pratikleri içinde genellikle arkadan esecek bir rüzgarın, uygun bir konjonktürün iktidar olmayı kolaylaştıracağına bel bağlanır. Tamam bunlar siyasette çok önemlidir. Ama ya rüzgar esmezse ne yapacaksın? Senin kamu alanındaki etkileme biçimin yalnız, ne siyasal iletişim şirketlerinin araçsal rasyonelitesine ya da konjonktürün getirdiği fırsatların değerlendirilmesine dayandırılamaz. Bunun ötesinde bir şey yapmak lazım. Daha derinden bir şey yapmak gerekir. Tabii biz pratikte görsel ve yazılı medyada alınan payı arttırmak isteyebiliriz, kamu alanındaki acendayı belirlemek isteyebiliriz. Kamu alanında hegemonik pozisyonlara ulaşmak isteyebiliriz. Ama daha önemli bir şey insanları daha derinden yakalamaktır. Bu öyle bir derinden yakalamaktır ki, işte bu başta sözünü ettiğim süreçler insanları derinden yakalayarak bağlayacak şeylerdir. Ve şimdi eğer insanları derinden


128

yakaladıysanız ve derinden yakalamayı bu demokratik süreçler, katılımcı süreçler vs. içinde kurduysanız karşı propagandanın bu derinden bağlılığı aşındırması kolay değildir. Parti başkanının konuşmasında bir hata yaptığını düşünelim. Bu derinden bağlılıklar o hatayı pozitif hale getirecek yeniden yorumları kendileri üretirler. İnsanların burada bu süreç içinde kamu alanında insanların onuruna uygun bir bağlılık üretilirse olur.

Genellikle bizde kamu alanındaki etkililik parti başkanının hitabet gücüyle ilişkilendirilir. Evet bunun çok etkisi vardır. Ama başka şeyler de vardır. Kültür endüstrisini kullanmak vardır. Sanat alanını kullanmak deyince katiyen araçsallıktan söz etmiyorum. Buranın sosyal demokrasinin ilkeleriyle tutarlı bir sanat, siyasi bir sanat yapılsın fi lan demiyorum. Sanat alanında insanların özgür olarak çalışmalarına sahip çıkma ve o alanın kendi üretimini özgür gerçekleşmesinde rol almaktır. Burada hiçbir araçsal bir şey beklenmemektedir. Araçsal bir şey beklediğiniz zaman batmışsınız demektir. O sırıtır. O iki yüzlülük hemen görülür. İnsanların karşısında iki yüzlü olmamak gerekir. Kamu alanının, en cahil insanın bile hemen hissedeceği şey iki yüzlülüktür.

Dinleyici – Doğru damardan girmek değil mi hocam.

Doğru damardan girmek lafını kullanmıyorum. İki yüzlü olmamak lafını kullanıyorum. Doğru damardan girmek araçsal bir şey içeriyor. Yani arada bir fark var.

Şimdi diyelim ki, popüler kültür var ve büyük bir popüler kültür endüstrisi var. Bu popüler kültür endüstrisi karşısında bir siyasal partinin ona yabancı kalması düşünülebilir mi? Bir partinin bu bakımdan bir partinin sorgulanması gereken performansı Türkiye’nin popüler kültürünün evrilmesiyle beraber kendi de evrilebilmekte olup olmadığıdır. Eğer siz samimi olarak özgürlükten ve demokrasiden yanaysanız onların özgür olması sonunda size çalışır. Ama bunun hakikaten hiçbir iki yüzlülüğü içermemiş olması gerekir.

Şimdi dördüncü kolona gelelim. Seçimde insanlar oy verirken, Türkiye’de hep gördük. Sorumlu davranıyorlar. Yani her seçim sonrasında o seçim heyecanı gidip şöyle biraz zaman geçip baktığınızda, doğru yapmışlar gibi bir yargıya varanların sayısı artıyor. Çünkü insanlar arasında kendilerine küçük çıkar vaat edenler ve ona kananlar olabilir ama uzun vadede ülkenin genel gidişinin çok arızaya uğramadan gitmesini sağlamak istiyorlar. Çünkü insanlar her karışıklıkta bir şey kaybediyorlar. Onun için iktidara gelmesi için oy vereceği partinin yapabilir olmasını çok önemsiyor. Yani bir işi becermek, gerçekleştirmek çok önemli hale geliyor. Bunun için sorun çözme ve yaşam kalitesini geliştirmek için sürekli girişim içinde olmak oy alabilmek için gerekiyor. Bugün STK’lar bunu


129

yapıyor. Bir şey yapmamız için seçim kazanarak iktidar olmanız gerekmiyor. Bir parti bunu STK’lardan çok daha rahat yapabilir.

Bir siyasal partinin siyasal mücadelede etkili olabilmesinin yollarından biri de yargı denetimini işleterek sonuç almaktır. Katılımcı süreçler içinde ulaştığı oydaşmaları ve programında verdiği sözleri gerçekleştirmek, sürekli olarak kendi faaliyeti etrafında başarı öyküleri üretmek gerekir. Bunlar olmadan kimse güven duyarak oy vermez. Sonuç alma becerisini sergileyebilmek.

Bu dört kolonda örneklediğimiz tüm bu konuları siyasetin ürünüdür diye düşünüyorum. Tabii bunları daha da artırmak olanaklıdır. Eğer siyasetin ürününün Tablo(1)’de verildiği şekilde özetlenebileceğini kabul ediyorsak, partileri bu tabloyu kullanarak mukayese edebiliriz. Bir ülkede 5 parti varsa, araştırmacılar bu tabloyu her parti için ayrı ayrı doldurarak yanımıza getirdiklerinde, göreceğiz ki bazı partilerde matriksin tüm hücreleri doludur. Bazı partilerin matrikslerinin pek az yeri doludur. Özellikle belli yerleri boştur. Şimdi bu beş matriks bize, hangi partinin başarılı olup, hangi partinin başarılı olmadığını analiz etmek için zengin çözümleme olanakları sağlar. Her seçim sonrasında televizyonlardaki çözümlemelerde olduğu gibi, ideoloji tercihleri alanına saplanıp kalmaktan kurtarır.

Tablo (1)’de verilen siyaset ürünün kapsamını netleştirdikten sonra, şimdi de Şekil (1) özetlenen ilişkileri ele alalım. Şimdi siyasetin ürününü belirttikten sonra bu siyaseti üretebilecek parti örgütü ne olacak diye sorabiliriz. Bu örgütün kapsamlı siyasi ürünü üretebilecek karmaşıklıkta, komplekslilikte ve içinde bağlılıklar yaratarak inşa edilmiş olması gerekir. Ama eğer sizin derdiniz size yakın bir küçük grupla bir küçük partinin lideri olarak kalmak gibi bir amacınız varsa, bütün bu alanlarda faaliyet göstermeniz gerekmez. Bunun için de çok küçük bir alanda faaliyet göstererek amacınızı gerçekleştirebilirsiniz. Ama siz iktidar olmayı istiyorsanız bütün alanlarda faaliyet göstermeniz gerekir. O bütün alanı doldurmanız gerekir. O bütün alanı doldurmak istediğinizde farkedersiniz ki, örgütünüz o alanı dolduramıyor. Onu üretemiyor. Eğer siyasi ürünü kapsamlı olarak tanımlamazsanız cılız bir örgüte mahkum olabilirsiniz. Cılız bir örgütten çıkabilmek için o birinci ilke olarak onu söyledim kapsamlı bir siyasi ürün tanımlamak gerekir.

Örgütle devam edelim. Örgüt bir yandan bu kapsamlı siyaset tanımındaki geniş kapsamlı siyaseti üretebilecek bir kapasite olmalıdır. Siyasi düşünce ve çözüm üretebilen, yeni süreçler tasarlayabilen, kamu alanında etkili ve sonuç alabilen bir kapasite. Örgüt çıkış noktasındaki uygar toplum varsayımıyla tutarlı bir örgüt kültürüne ve siyasal kültüre sahip olmalıdır. Demokratik, adil, dayanışmacılığı gerçekleştiren dünya düşüncesinin gelişmesinin parçası olabilen kapasitede bir


130

örgüt gerekli. Bu örgütün ahlakı olmalıdır. Biliyorsunuz iki tür ahlak vardır. Birisi sonuç ahlakı, diğeri de deontolojik ahlaktır. Sonuç ahlakı şudur; sonuç almak için her şey mubahtır ahlakı. Deontolojik ahlakın konulmuş ilkeleri vardır. Bir sonuca ulaşmak için her şey yapılamaz. Sonuçlar eylemleri mübah kılmaz. Sosyal demokrat bir partide deontolojik bir ahlak hakim olur.

Bir Sosyal Demokrat Parti, başarıyı ödüllendiren, içinde kariyer yapılabilen, sadakat esaslı değil, liyakat esaslı, şeff af, stabil bir örgüte sahip olmalıdır. Bu örgütün içinde eğitim kaçınılmaz olarak kritik bir yer alır. Katılımcı pratiklere açık, küçük grup içi sadakatlar oluşturarak parti içi dışlayıcılığın etkili olmadığı bir örgüt.

Siyaseti hırslı ve acımasız bir hale getirmeyen, siyaset yapmayı anlamlı kılan, yani o uygarlık arayışına katkıda bulunan bir siyaset biçimi geçerli olmalıdır. Siyaset yapılmasını siyasetçinin yaşamının eğlenceli ve doyumcu bir parçası haline getirebilen bir örgüt. Siyasetin anlamlı hale getirilmesi, kliklerle parçalanmış bir partinin içinde iktidar olmanın kaba doyumundan değil, toplumun iç dinamiğine katkıda bulunan bir kamusal özne haline getirilebilmesinden geçer. Günümüzün demokrasisinin gereksinmelerini karşılayabilmek için partileri kolektif bilişsel sorumluluğa sahip bir öğrenen kurum haline getirmek gerekir..

Böyle öğrenen bir kurum haline gelebilmek şöyle bir şey, onu açmaya çalışayım. Şimdi bakınız, bir fabrika ne üretir? Diyelim ki tekstil üretir. Tekstil üretirken pamuk alır, kumaş yapar fi lan. Ama bunun yanında bir şey daha üretir. O’da know how dedikleri şeydir. Bu işte öğrenen örgüt olmak bu know how’ı üretebilmektir. Siyasal partinin öğrenen örgüt olması demek güven üretebilen bir siyasi pratiğin nasıl yapılabileceğini öğrenmektir.

Şekil (1)’rin üçüncü kutusunu ele alalım. Böyle bir örgüt, böyle bir siyaset anlayışınız varsa bu siyasetin halktan ne beklentisi olur? Önce birinci beklentisi güven yaratmaktır. İkincisi oy almaktır? Güven yaratmayan oy alamaz. Yalnız çıkar söylemiyle oy alınamaz. İlişki kurarak, bireyleri adam yerine koyarak, onların onurlu yaşamına saygı göstererek oy alınabilir.

Böyle bir partinin beklediklerinin bir başka boyutu, katılımcı süreçlerle yeni yönetim duyarlılıklarının topluma yayılmasıdır. Bu öncelikle kendi içinde yarattığı örneklerle ve toplumda uygulamada gerçekleştirdikleriyle toplumun katılımcılık kültürüne yahut başka bir deyişle toplumdaki yurttaşların pasif yurttaştan aktif yurttaşa dönüşmesine katkıda bulunmaktır. Bir partinin toplumdan beklediği ürün yalnız oy değildir. Güven, yeni katılımcılık, yönetişim süreçlerini benimsetmek, aktif yurttaşa çevirmek, sorunları biriktiren değil,


131

sorunları çözen imajını yerleştirmek beklentiler arasındadır. Siyasetin yaşam kalitesini arttırmak arayışı üzerinde de durmak gerekir. Günümüzde yaşam kalitesini artırmak, tüketimi arttırmak olarak görülmektedir. Halbuki buradaki anlamda uygar bir toplumun oluşmasının aktif bir parçası haline geldiğiniz zaman yaşam kalitesi kavramında bir değişiklik yapmış oluyorsunuz. Tabii bir parti ve siyaset çalışmaları sonucunda beklediği bu sonuçları alamıyorsa ne olur? Şekil (1)’deki geri beslemeleri çalıştırıp hem siyasi ürününüzü, hem de örgütümüzün biçimini yeniden düşünmemiz gerekir.

Konuşmamda geldiğimiz bu noktada bir durum saptaması yapalım. Düşüncemiz için bir çeşit altyapı oluşturduk. Sizinle bir siyasi örgütün kendisine strateji oluşturmakta izleyebileceği yolları, genel çerçevesini ve onun içindeki süreçleri, siyasetin ürününün tanımını fi lan vererek bir çerçeve oluşturduk. Şimdi sorabiliriz. Acaba bu çerçeve strateji üretmek için yeterli zenginlikte midir? Kanımca daha önce kullanılan çerçevelerden daha kapsamlı ve zengindir. Şimdi bu çerçevenin strateji üretmekte potansiyelini göstermek için bazı örnekler vermeye çalışacağım. Bu örnekler üstünden biraz spekülasyon yapabiliriz ki, bu çerçevenin işe yararlığı görünsün.

Tabii eğer bir parti ciddi bir iddia taşıyorsa iktidar olmak isteyecektir. İktidar ele geçirilen bir şey midir, inşa edilen bir şey midir? Bizim siyasal söylemimizde iktidar genellikle ele geçirilen bir şeydir. Oysa biz burada bir iktidarın inşasından söz ediyoruz. Şimdi bu bir partinin iktidarını inşası ne demek? Bunun için o dördüncü kolonu çok ciddiye alması gerekiyor. Ve tabii birinci kolonu da çok ciddiye alması demek.

Kanımca Türkiye’de sosyal demokrasinin karşısındaki en önemli sorun siyasal kültürün durumudur. Bütün partiler demokrat olduğunu söyler. Herkes totoliter, otokratik siyasal liderlik yapar, ya da böyle bir liderlik beklentisi içindedir. Demek ki temel sorunumuz siyasal kültürü değiştirmektir. Eğer bir partiye ve oluşturduğu kimliğe güven yaratmak istiyorsak, geliştirdiği programında söz verdiklerini somut olarak gerçekleştirmek bile tek başına yeterli olmayabilir. Daha önemli olan şey içtenlikli yeni siyasal kültürün örneklerini verebilecek halde bulunmaktır. Bu da stratejik bir tercihtir. Siyaseti bir kör döğüşü haline getiren sıfır toplamlı olmaktan çıkarmak gerekir. Gerek parti içindeki çatışmalarda olsun, gerek parti dışındaki genel siyasette olsun kamu alanında nasıl tartışıyoruz? Şöyle tartışıyoruz. O yapamaz ben yaparım, o kötü, ben iyi. Bu siyaseti sıfır toplamlı hale getirmektir. Ve siyaset her olayda gerçekle ilişkisini keserek bir karşıt pozisyon üretmeye döner. Bu da hiç unutmayın ki, hiçbir pozisyon tamamen yanlış olamaz. Her pozisyon toplumda eğer yankı bulmak istiyorsa bir miktar gerçeğe dayanmak durumundadır. Onun için sıfır


132

toplamlı bir söylem işte bugün olduğumuz durumda bir kaos yaratır ve sürekli olarak siyasete güvensizlik üretir. Siyasetin en çok ihtiyacı olan şey güvendir. O güvensizliğe katkıda bulunan bir söylem çok başarılı olamaz.

Bakın, şöyle bir şey var. Bugün siyasetimizde hakim olan bir şey şu; siyasetçi diyor ki, bütün konularda birinci söze ben sahibim. Seçilmişler her şeyden üstündür. Ve bu yaşamın işte dikilen heykelinden, bilmem nerede yapılacak kışlasına, bilmem nerede yapılacak köprüsüne kadar, her şeye karar veriyor. Bu bir totalitarizmdir. Siyasetin iktidar talebi totalitarist olarak ifade edilememelidir. Hele bu demokrasi odına sunulamaz. Bu siyaset biçimi güç sergilemeye dayanır. Bu halde siyasetçi iktidarını güç sergileyerek kuruyor. Halbuki siyaset konsensüs oluşturarak iktidarını oluşturmalıdır. Siyaseti kutsallar üzerinden yapmamak gerekir. Siyaseti kutsallar üzerinden yapmaya başladığınız zaman siyasetin alanını kapatıyorsunuz demektir. Çünkü kutsallar dokunulamaz. Siyasette kutsal ürettiğiniz zaman, eğer harp etmeyecekseniz, çatışmayacaksanız. ona saygı göstermeniz gerekir. O zaman en olur? Demokrasinin karar alanlarını daraltmış olursunuz. Siyasetin içinde kutsalın yeri olamaz vs. Bu örnekleri ben daha da artırabilirim.

Bu çerçevenin bize bir siyasi stratejinin kurulması için mevcut alışkanlıkların dar kalıplarının dışına çıkabilecek bir olanak sağladığı görülüyor. Ben bu noktada duruyum. Sağolun.


Tarih :13 Mart 2012Saat

: 17:30

PANEL

Sayın Işık’a Sayın Tüzün’eSayın Soner’e

Teşekkürler...

135


Düzenlediğimiz toplantının konusu ortaya çıkan gelişmeler doğrultusunda kadının içinde bulunduğu durum. Günümüzdeki gelişmeleri değerlendireceğiz konuklarımızla birlikte.

Dünya Ekonomik Forumu 2010 yılı raporuna göre genel sıralamada Türkiye 134 ülke arasında 126. sırada yer alıyor. Kadınların ekonomik, sosyal, siyasal göstergeler açısından ve eşitlik göstergeleri açısından, siyasete katılım konumu açısından, ekonomik güç açısından değerlendirildiği bu raporlarda iki başka göstergeye daha değinmek istiyorum. Bu genel durumu belirleyen iki gösterge. Ekonomik katılım ve fırsat eşitliği konusunda Türkiye yine 134 ülke arasında 131. sırada yer alıyor. Eğitimde Türkiye 109. sırada yer alıyor. Kadınların %81, erkeklerin %96’sı okur yazar.

Öte yandan ülkemizde kadınlar şiddete uğruyor. Şiddetle karşı karşıya. Kadınlara yönelik saldırganlığın artışında devlet adamlarının, siyasetçilerin dili hep egemen oluyor, belirleyici oluyor. Siyasette ve toplumda şiddet arttığı ölçüde kadınlara yönelen şiddet de artıyor. Sonuçta kadınlar ülkemizde eşitsiz ve korunmasız. İçinde bulunduğumuz günlerde kadının toplumsal konumunu etkileyecek, eşitsizliği derinleştirecek ve şiddete karşı korumada yetersiz kalacak iki gelişme sözkonusu. Bunları biliyorsunuz. Kadının toplumsal konumunu güçlendirmek ve kadının şiddete karşı korunmasını sağlamak amacıyla yapılan yasal düzenleme bugün yürürlüğe girdi. 8 Mart hediyesi olarak kadınlara verildi ama bu yasal düzenleme kadının adını yok ederek, kadını aile kurumuna hapsederek ve kadının adını söylediğim gibi yok sayarak yasalaştı.

Hükümet, eğitim alanında da özellikle kız çocuklarının toplumsal konumunu tehdit eden yeni bir düzenleme kesintili mi, kesintisiz mi olduğu anlaşılamayan bir eğitim sistemini dayatıyor.

Sevgili konuklar, eğitimin bireyin toplumsallaşmasında, bireyin toplumun gereksinimleri doğrultusunda biçimlendirilmesinde en etkin yöntemlerden biri olduğunu biliyoruz. Bireyin doğasında var olan, saklı bulunan özelliklerini geliştirmesi, kendini gerçekleştirmesi, doğa ve toplumla uyumlu beceriler edinmesi eğitimle sağlanan özellikler. İnsanın toplumsal ve ekonomik üretimin sürdürülmesi doğrultusunda biçimlendirilmesi de eğitim aracılığıyla gerçekleşiyor.

Günümüzde Kadının Toplumsal Durumunu Etkileyen Gelişmeler

136

Tarihsel süreçte eğitim toplumun yalnızca ayrıcalıklı bir kesiminin ulaştığı, elde ettiği bir olanaktı. Bu süreç, toplumsal mücadelelerle eğitimi hak kapsamına taşıyan bir biçimde sonlandı ve eğitimin laikleşmesi insanların özgürleşmesini sağladı. Eğitimin toplumsal işlevi ve insana kattığı değer, bu alandaki fırsat eşitliğinin sağlanmasını ve eğitimin temel bir insan hakkı olarak gündeme gelmesini kaçınılmaz kılmıştır. Bu nedenle eğitim hakkı, eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması demokratikleşme ve gelişme ölçütleri arasında sayılmıştır tüm toplumlar için. Eğitim sonunda beklenen insanın insanlaşmasını sağlayacak bir değişimdir. İnsanlaşmış insan direnmesini bilen, kişilikli insan onurunun farkında olan insan. Bilimselliğe yönelmiş, aklını bilimsel bilgiyle yönlendiren, kendi geleceğini belirleme iradesini elinde tutan insan. Ülkesini, halkını, komşusunu sevebilen, seven, kin tutmayan insan, kindar olmayan insan. Sorumlu ve bilinçli, başkalarının hak ve çıkarlarını da gözeten, inançlara ve değerlere saygılı yurttaş olabilen insan. İçinde bulunduğu koşulları sorgulayan, çözüm öneren, özgüveni yüksek, üretken, yaratıcı, dünya uygarlığına katkı yapabilen insan. Sonuç olarak demokratik bir toplumun gereksindiği ve demokrasiyi içselleştirerek işlerliğini sağlayacak bir toplumun bireyleri.

Ülkemiz kuruluşunda modern bir toplum olmaya yöneldiğinde öğrenim birliği ilkesiyle insanı insanlaştırma hedefi ni de seçti. Bugün bir karşı devrim sürecinde AKP bu ilkeyi de ortadan kaldırmak isteğinde. Eğitimde reform, demokratikleşme, eğitimde esneklik gibi olumlu kavramlarla gündeme gelen sistem değişikliği temel eğitimi dincileştirmeyi, kız çocuklarını eğitim ortamından koparmayı hedefl iyor.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sözleşmesi hükümlerine, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi hükümlerine ve Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kurallarına aykırı biçimde henüz seçme olgunluğuna erişmemiş çocuklar 11 ya da fark etmez 14 yaşından başlayarak mesleğe yönlendirilmek isteniyor. Türkiye’nin rekabet gücünü artıracak iş gücü olarak hazırlanmaları bekleniyor çocuklarımızın.

4+4+4 olarak formülleştirilen ve hiçbir bilimsel zemine oturtulamayan bu eğitim sisteminden etkilenecek olanların başında kız çocukları geliyor. Okulun toplumsallaşma sürecine katkısı gözardı ediliyor. Kız çocuklarını ve toplumun geleceğini etkileyecek “haydi kızlar eve” anlamına gelen bu anlayışın bir sonraki aşaması, “kadının yeri evidir” olacak.

Kadının toplumsal alandan dışlandığı bir yaşam biçiminin dayatılmasına direniyoruz. Mecliste arkadaşlarımız kaba güçle engellenmek isteniyor, susturulmak isteniyor.


137

Kazanımlarımızı kaybetmek anlamına gelen bu dayatma bugünkü toplantımızın ana temasını oluşturuyor.

Üç değerli konuşmacımız toplantı için ayırdığımız süre boyunca sizlerle düşüncelerini paylaşacaklar. Oturumu Sayın Demet Işık yönetecek. Demet hanımı içinizde tüm katılımcıların tanıdığını biliyorum. İkinci konuşmacımız Işık Tüzün, Eğitim Reformu Girişimi’nin Koordinatör Yardımcısı. Eğitim alanında değerli çalışmalar yürüten bir grubun temsilcisi. Üçüncü konuşmacımız, Sevgili Şükran Soner, emek hakları, emek savunuculuğu, kadın hakları savunuculuğu konusunda hepimizin çok yakından tanıdığı değerli bir ad.

Ben üç katılımcımızı da buraya davet ediyorum.


138

KONUŞMACI: DR. DEMET IŞIK

Hoş geldiniz, Cumhuriyet Halk Partisi’nin güzel, çok eski üyeleri, yeni üyeleri, safalar getirdiniz. Ben ilk defa görüyorum bu binayı. Bu binayı biz Genel Merkez olarak kullandık. Çakır çukur çok kötü fi lan bir yerdi. Şimdi eğitim merkezi olmuş, güzel odalar yapılmış, masalar konmuş, çok hoşuma gitti bu geldiğim zaman. İnşallah binaya layık bir eğitimi de götürebiliriz.

Sayın Perihan Sarı’yı hem bu bakımdan kutluyorum, hem de böyle bir eğitime ihtiyaç duyduğu için teşekkürlerimi sunuyorum.

Şimdi Türkiye hepinizin bildiği gibi çok acayip bir yerden geçiyor. Acayipliği şurada; kafamız yetmiyor, anlamıyoruz, yani ne cereyan ediyor, nereye çekilmek isteniyoruz, ne yapılmaya doğru gidiliyor. Ama biz neredeyiz bunu bilemiyoruz. Bunu böyle karıştıran tabi AKP’de değil. AKP’nin Genel Başkanı, yani Başbakanımız. Talihsiz bir ülke. Bu hafta olan üç şey var. Birisi, çocuk gelinler için 50 bin imza toplandı. Bunu meclis başkanına götürdük. İkincisi, İstanbul’daki tahliyeler. 4 gazeteci arkadaşımız çıktı. Bugünde Sivas davası sonuçlandı. Ben Sivas’ta Madımak’ta yananlardan biriyim. O gün bizim Başbakanımız televizyona çıktı. Biz zaten yanmıştık, ölmüştük, nerede olduğumuzu bilmiyorduk. Bizi emniyete götürdüler. Emniyette 5. kata çıkardılar, konuşmayın, susun, gürültü yapmayın, resim çekmeyin, birisini görürseniz de kafanızı eğin belli olmayın diye böyle acayip bir şekilde bizi bir yere götürdüler. Derken Başbakan Tansu Çiller televizyona çıktı dedi ki, “bugün Erzurum’da bir otel yanmıştır. Oteli sahibi sigortası için yakmıştır, halkımıza hiçbir şey olmamıştır.”

Şimdi insanın bu kadar yönettiği ülkeyi, Türkiye’yi bilmeyen bir Başbakanı olursa başına çok şey gelir. Bugünde böyle bir Başbakanımız var. Bugünde Sivas davasını grup konuşmasından sonra kendisine sordukları zaman; “ama demiş onlarda çok mağdur oldular, içerde çok yattılar” demiş. Bunlardan 6 kişi kırmızı bültenle arandığı halde bugün Avrupa’da çok rahat gezmekteler. Bir tanesi bu kadar sene arandığı halde Sivas’ta kendi evinin yatağında öldü. Pasaport alan var, evlenen var, çocuk sahibi olanlar var. Başbakanın mağdurlar diye üzüldüğü, insanları otellere sıkıştırıp, yakan insanlar.

Şimdi bunların hepsinin aslında devlette bir kaydının olması lazım. O kayıt bunların yakalanması için, birinci elden bir delil. Ama öyle bir ülkede yaşıyoruz ki, bugün içeriye alınan mahkum olmamış derme çatma iddianamelerle içerde tutulan gazeteci arkadaşlarımız kendileri suçsuzluğunu ispat etmek zorunda kalıyor. Adliye böyle işlemez. Mahkemeler, delillerin savcılar tarafından toplanıp, değerlendirildiği sonra iddianamenin yazıldığı yerlerdir. İçeriye alınan, bütün imkanlardan mahrum bulunan insanlar kendilerinin suçsuzluğunu ispat


139

edemezler. Böyle bir şey yok. Ama bu duruma getirilmiştir Türkiye.

Bugün konuştuğumuza bakın, bir haftanın içinde ne kadar çok şey oldu. Hem Sivas, hem tahliyeler. Tahliyelerde denildi ki, iddianameler yarın öbür gün değiştirilebilir, bu sebeple tahliye oldu denildi değil mi Şükran?

ŞÜKRAN SONER- Suçun vasıf değiştirmesi.

DEMET IŞIK- Suç vasfı değiştirilebilir denildi. Yani kendilerinin, savcıların onlara attıkları suçların, yarın, öbür gün vasıf değiştireceği için hani artık bu tutukluluğu da fazla görmüyoruza getirdiler. İşin aslı öyle değil. AB ve dünya basını çok kötü yüklenmeye başladı AKP’nin üstüne. Çok kötü. Yani gazeteleri alıp okuduğunuz zaman bu tutukluluğun bu kadar mesnetsiz, bu kadar uzun, bu kadar “davada savunmaları” erteleyici, tehdit edici bir halde devamının dünyadaki akisleri bu tahliyeyi gerekli kılmıştır. Yoksa hiç kimsenin aklı yetip de böyle bir şey yapmamıştır.

Bunu tabii bir yandan sevinçle karşıladık. Ama Türkiye “gelgit akla” fazla bağlanmamalı. Bugün bu ama yarın başka bir şey olabilir. Bu çocukların başına da gelebilir bu 4 kişinin başına da aynı şeyler gelebilir.

Size bu 50 bin imzanın Meclis Başkanına takdim edildiği, çocuk gelinler hakkında yapılmış olan bir araştırmayı sunmak istiyorum. Araştırmada Türkiye’nin taraftar olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmelerine göre “18 yaşına kadar her birey çocuktur.” Reşit olmayanların evlendirilmesi ulusal yasalarca kabul edilse bile çocuk evliliği kapsamına girer. Küçük yaşta evlilik kadınları eğitim, sağlık, istihdam gibi bir çok alanda olumsuz etkiler. Küçük yaşta evlilik bir hak ihlalidir. Duygusal ve cinsel istismardır. Kadınlara karşı ayrımcılığın en erken yaşta tanışılan biçimidir. Türkiye’de 18 yaşın altında evlendirilen kadınların oranı %28. Bu araştırma Hacettepe Üniversitesi nüfus etütlerinde yapıldı. Türkiye’de 15 – 19 yaş arası yapılan doğumlarda anne ve bebek ölüm riski yetişkin hamileliklerine göre 4 kez fazladır. Ama sağlık bakanımız çıkıyor ne diyor? Anne ve çocuk ölümlerinde hiç ulaşılmamış başarılı rakamlara ulaştık. Yani bu iktidar devlet yönetiyor değil de kim daha fazla yalan söylüyor o kadar makbul bir hale geldi. Çocuk evlilikler olduğu müddetçe ana çocuk ölümlerinin azalması mümkün değil. Dünyada her 10 çocuktan birinin annesi çocuk yaşta. Fakat bu istatistikler sadece bizde değil, diğer ülkelerde de var. Ama orada bu yaşam tarzının getirdiği bu istismar çocuklara çok yöneldiği zaman bunu kiliseler telafi ediyorlar. Şöyle; kiliseler yer açıyorlar. Bu çocukları alıyorlar doğurtturuyorlar, bu çocuklara annelik öğretiyorlar, bu çocuklara meslek kazandırıyorlar ve bu çocuklar gelişip kadın haline geldiği zamanda yine korunaklı bir şekilde toplumun içine gidiyorlar. Halbuki bizim çocuk gelinlerimiz öyle değil. Bir kere çok açık ve net


140

bir şekilde bir şey söylemek lazım. Doğu’da ve Güneydoğu’da töre cinayetleri oluyor ya buna çocuk gelinlerde dahil bu töre cinayetlerinin temelinde ensest ilişkinin var olduğunu kabul etmezsek biz bu işin üstesinden gelemeyiz. Bu ensest ilişki annenin, kendi kız çocuğunun intihara götürülmesini başıyla tasdik eder hale getiriyor. Çünkü kız çocuğuna veyahut gelinine saldıran, tecavüz eden kişi ya kocası, ya kayınbiraderi ya oğlu. Bunların söylenmesi ensest ilişki olduğu için yasak ve bunu da toplum telaff uz etmek istemediği için ve oralarda insanlar kırsal bölgelerde çok sıkışık alanlarda yaşadığı için bu dile getirilmiyor. Ama sonuçta ne oluyor? Bu kadınlar ya kendilerini asmak mecburiyetinde bıraktırıyorlar, ya küçük erkek çocukları tarafından öldürülmek mecburiyetinde kalıyorlar. Ama devlet burada sessiz kalıyor.

Bakınız size çok tipik bir örnekle hayata değgin yaşadığım bir olay anlatacağım. Benim Almanya’da SPD’de çalışan çok akıllı, çok hoş bir kadın arkadaşım var. Bu zamanla Almanya’daki biraz yaşlı insanları rehabilitasyon olarak da gezdirir, dünyanın her ülkesine de götürür. Bir arada, Türkiye’ye getiriyor, gezdiriyor. Bundan 5 sene evveldi, bu arkadaşım Diyarbakır’dan telefon etti. Demet dedi ben çok büyük bir çıkmazın içindeyim, ne yapacağımı da bilmiyorum. Düşündüm sana sorayım, sana anlatıyım dedi. Neredesin? Ben dedi bir köydeyim dedi. Bu köyde dedi bir ahırda bir kadın tutuklanmış, bağlanmış bulunuyor dedi. İpini de yanına vermişler, bir tas suyunu da koymuşlar kendi kendine hallet demişler. Acaba ne yapabilirim diye bana sordu. Acaba ne yapabilirsin? Milletvekillerini aradım. Bir tanesi çok hoş, Demet hanım söyleyin hemen bir uçağa atlayıp gelsin dedi. Kadın ahırda diyorum, o bana diyor ki bu bir milletvekili, atlasında gelsin biz burada her şeyi yaparız. Orada da dedim her şey yapılacak sen hiç kendini üzme. Ondan sonra valiyi aradım, sonra kaymakamı aradım, sonra jandarma kumandanını, polisi, savcıyı aradım.

Anlatmak istediğim şey şu; ciddi bir silsile ve zincir kurulursa bu işin üstesinden gelinebiliyor. Ben milletvekili değilim, ben bu toplumda işi icabı mesul olan bir insanda değilim. Ama ben 30 senelik sivil örgütçüyüm ve ben 30 senelik CHP’liyim. Yani toplumun dertlerini bir şekilde halletmeye çabalayan bir insanım. Hiçbir erkim olmadığı halde. O ahırdan o kadın alındı. Kadın ile getirildi, bana telefon ettiler nereye gönderelim. Dedim ki, İstanbul’da Mor Çatı var, ben arkadaşlarıma telefon edeyim siz de hemen kadını oraya götürün. Önemli olan bu sistemi kurmak ve işletmek. Devletin savcısını, hakimini, jandarma kumandanını, valisini işin içine sokup da bunu yapmalarını talep ettiğiniz zaman bu iş oluyor. Bir; ensest ilişkiden dolayı kadının öldürüldüğünü kabul edeceksiniz. İkincisi; devlet ben bu işin üstesinden gelirim, çünkü benim bu erkim var diyecek. Bu kadar basit bir şey.


141

Çocuk gelinler işinde de böyle. Evlilik yaşını çıkarsınız bir yaş yukarı 18 yaşına getirirsiniz. Anne babanın ve mahkemenin iznine bağlı olmaktan çıkarırsınız evliliğe sadece yaş kriterini koyarsınız. Bu yaşa gelmeden evvel evlilik olmaz dersiniz. Dünya kadar çocuğu kurtarmış olursunuz. Bunu Türkiye yaşamak mecburiyetinde değil. Ama dediğim gibi doğru dürüst Türkiye’nin yakın tarihini bilen siyasi kadrolara ihtiyaç var. Türkiye cahili bir başbakan çıkıp Sivas katliamını Erzurum’da bir otel yandı diyerek anlatırsa bu işin üstesinden gelinmez.

Bugün mahkeme Sivas olaylarında şöyle bir karar verdi. Sivas toplu katliamının bir insanlık suçu olduğu mahkeme kararıyla tespit edildi. Ama zaman aşımını ceza kanununa göre vermek zorundayız denildi. Burada kazanç şu; bu toplu katliam kabul ediliyor bir. Bunun insanlık suçu olduğu tespiti mahkeme tarafından yapılıyor. Bu ikisi çok önemli.

Bugün grup toplantısından çıkınca gazeteciler sormuşlar Başbakana, Sayın Başbakan demişler bugün Sivas katliamının son duruşmasıydı ne diyorsunuz? Valla içerdekiler çok çektiler demiş. Çok yattılar, sefi l oldular. Yani sen 32 kişiyi yakarak öldüreceksin, yakacaksın, geri kalanını da sakat edip sokağa bırakacaksan hiç olmazsa metal olarak. Bırakacaksın ve senin Başbakanın çıkıp diyecek ki onlarda içerde çok çekti. Bu içerde yatanlardan evli olanlar var, pasaport çıkaranlar var. İçerdeyken karılarını hamile bırakanlar var. Yani her şey devletin gözüönünde oldu. Sivas’ta da öyle oldu. Yani halkına zulmetmekten vazgeçen bir siyasi iradeye kavuştuğu zaman Türkiye herhalde çok rahat edecek.

Aslında tabi böyle panelleri yönetenler çok korsan, tebliğci olurlar. Ama Sayın Başkanım dedi ki üç konuşmacı var. Şimdi ben üç konuşmacıdan biri olarak görevimi yerine getirmiş bulunuyorum.

Şimdi kıymetli arkadaşlarım, üniversiteden akademisyen olan arkadaşım size kendisi kendisini tanıtsın. İnsanlar insanları yanlış tanıtabilir. Ben tanıtırsam bana göre artı değerleri çıkarırım. Halbuki kendisine sormak lazım sen neyinle meşhur ve müftehirsin diye. Buyurunuz efendim.


142

KONUŞMACI: IŞIK TÜZÜN

Çok teşekkürler. Ben Işık Tüzün, Eğitim Reformu Girişimi Koordinatör Yardımcısı’yım. Yaklaşık 5 yıldır Eğitim Reformu Girişimi’ndeyim. Ondan önceyse farklı alanlarda daha kısa dönemli çalışmalarım oldu. Aslında ilk olarak üniversitede sosyal politikalara ilgi duyarak eğitim meselesine de ilgi duymaya başladım ve Hollanda’da yaptığım alternatif kalkınma politikalarıyla mastırımda da tezimi de İstanbul’da kadınların gecekondu alanlarında veya çöküntü bölgelerinde yoksulluk deneyimleri üzerine yaptım ve orada da tabii eğitim fırsatlarının eksikliğinin, eğitime erişimin sınırlı olmasının sosyal dışlanmanın ne kadar merkezinde olduğunu birebir görme fırsatım oldu. Bugün kendimi çok şanslı sayıyorum. Çok nitelikli olduğunu düşündüğüm, oldukça da genç ve farklı disiplinlerde uzmanlık sahibi bir grupla Eğitim Reformu Girişimi’nde çalışıyorum. Ben şu ana kadar daha çok eğitimde çocuk hakları konusunda çalıştım. Eğitimde çocuk haklarının yanı sıra bu konunun farklı unsurları olarak eğitimde çift dillilik meselesi ki Türkiye’de çok tartışmalı bir mesele üzerine farklı bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz. Din ve eğitim yine çok tartışılmalı ve çocuk odaklı bakmayı bir türlü başaramadığımız bir mesele.

Eğitim Reformu Girişimi’nden çok kısaca bahsedeyim sunuma geçmeden önce. 2003 yılında... Aslında biraz karışık bir yapımız var. Şöyle açıklayayım, tüzel kişiliğimiz Sabancı Üniversitesi ama baktığınızda bağımsız ve özerk bir kurumuz. Bütün karar alma süreçlerimizde, stratejimizi çizmekte, yapacağımız araştırmaları belirlemekte... 2003 yılında Sabancı Üniversitesi’nde kuruluyor Eğitim Reformu Girişimi ve yola çıkışında iki tane amacı var. Bir; elbette kız ve erkek bütün çocukların kaliteli eğitime erişimini sağlayacak politikalara katkıda bulunmak. Ancak sadece politikaların çıktıları değil, çocukların kaliteli eğitime ulaşması değil, ERG’nin amaçladığı diğer bir şey de eğitim politikalarının saydam, katılımcı ve akılcı süreçlerde geliştirilmesi ki bu bugünlerde biraz eleştirdiğimiz de bir konu aynı zamanda. Bu iki amaçtan yola çıkıyoruz. Birçok farklı alanda üniversite öncesi eğitime ilişkin yaptığımız araştırmalar var. Aslında her zaman yapmaya çalıştığımız aynı şey. Öncelikle bir araştırmadan yola çıkmak. Evet hani bir çoğumuz aklında anektotlar var, gözlemlerimiz var. Ama politikaların gerçekten kapsamlı araştırmalar üzerine oturması gerekiyor ki bu Türkiye’de çok yeni gelişen bir kültür. Araştırmalardan yola çıkıyoruz. Önce sorunlara ışık tutmaya çalışıyoruz. Ardından araştırma bulgularını sadece biz değil, ilgili akademisyenler, eğitimciler, sendikalar, yeri geldiğinde çocuklar ve öğretmenler hep birlikte yorumlamaya gayret ediyoruz ve daha sonrada yine katılımcı süreçlerde mümkün olduğu kadar farklı görüşleri bir araya getirerek politika önerileri üretiyoruz ve daha sonra da bu politika önerilerinin yaşama geçmesi için gerek Milli Eğitim Bakanlığı’nın kapısını aşındırarak, gerek meclis koridorlarını, bu politika önerilerinin yaşama geçmesi için çaba harcıyoruz.


143

Ben bugün sadece 4+4+4’e odaklanmayacağım. Yeri geldiğinde ondan bahsedeceğim. Önce en temel olarak okullaşma rakamları gibi bir yerden girmek istiyorum. Yer yer de özellikle kız çocuklarına ilişkin gündeme getirmek istediğimiz bazı konulara değineceğim.

Öncelikle genel olarak okullaşma açısından, çünkü Türkiye’de aslında en çok konuştuğumuz mesele, en gurur duyduğumuz da ilköğretimde örneğin okullaşmayı nasıl arttırdığımız, nasıl neredeyse %99’lara taşıdığımız. Gerçekten de bu önemli bir başarı. 8 yıllık kesintisiz eğitimin bunda tabii ki payı var. İlköğretime baktığımızda ilk gördüğümüz aslında kız ve erkek öğrenciler arasındaki -yani kız çocukları için okullaşma oranı %98.2, erkekler içinse %98.6- fark giderek kapanıyor. Bu son derece olumlu bir gelişme. Fakat yola çıktığımızdan beri hem ERG olarak, hem eğitimde haklar çalışmalarımızda üzerinde ısrarla durduğumuz bir şey kayıt sonrası neler olduğu. Eğitime kayıt, biliyorsunuz artık kayıtlar zaten otomatik olarak da yapılıyor, çocukların okula devam ettiğinin veya nitelikli bir eğitim aldığının bir göstergesi değil. Elbette önemli bir gösterge fakat bunun önemli bir ayağı mesela devamsızlık meselesi. Türkiye’de devamsızlığın giderek arttığını maalesef gözlemliyoruz ve devam tabii ki hem çocuğun eğitim kazanımlarından, okul süreçlerinden yararlanması için bir yandan çok önemli, hem de devamsızlık artıkça o çocuğun artık okulla ilişkisi düzensizleşir ve okulu terk riski de artıyor. Bu yüzden devam meselesine -ki şu anda ilköğretimde öğrencilerin, son yani geçen senenin rakamlarına göre yaklaşık %11’i 20 gün ya da daha fazla devamsızlık yapıyor- bakmak lazım. Ama Türkiye’de ilköğretim zorunlu olduğu için okulu terk diye bir tanım yok. Dolayısıyla diplomasız ayrılma olarak biz bunu ifade ediyoruz.

Ondan sonra ilköğretim aşamasını biraz geçtikten sonra aslında ilk baktığımızda ilköğretimden mezun olan çocukların kız ya da erkek %80’i ortaöğretime devam ediyorlar. Bu son derece önemli ve Milli Eğitim Bakanlığı bu rakamları daha da artırmayı hedefl ediğini söylüyor. Kız çocuklar için bu rakam %80.2, erkekler içinse %80.5. Fakat şöyle bir şey var; ortaöğretime baktığımızda okullulaşma oranları arasında ciddi bir fark var. Hatta oradan da bir adım geriye gitmek gerekiyor. İlköğretimden mezun olan popülasyon içinde kız çocuklarının oranı %47 iken, erkek çocuklarının oranı %53. Dolayısıyla biz aslında kız çocukları daha ilköğretimden kaybetmeye başlıyoruz eğitim sisteminden. Bu cinsiyet farkını incelediğimizde bu özellikle ilköğretimin ikinci kademesinde giderek artıyor. Örneğin Türkiye genelinde rakamları vereyim. Bir dördüncü sınıfta cinsiyet oranına bakıyoruz, bir de mezuniyet zamanında cinsiyet oranına baktığımızda Türkiye’de bu oran genel olarak ortalama %90’lardan %75 geriliyor. Şanlıurfa için örneğin bu oran %80’lerden %60’a kadar geriliyor. Dolayısıyla iller ve bölgeler arası eşitsizlikler de söz konusu. Dolayısıyla ortaöğretimde şu anda kız çocukları


144

için %66 bir kayıt oranı var. Erkek çocukları içinse %72.4. Bu farkın bir bölümü zaten daha ilköğretim mezuniyetinden geliyor.

Bu arada kısa da bir not paylaşmak istiyorum. Türkiye, İsviçre’yle birlikte OECD ülkeleri arasında ortaöğretim kayıt oranlarında cinsiyet eşitsizliğinin kızların aleyhine olduğu iki ülkeden biri. Diğer bütün OECD ülkelerinde trend aksi yönde. Kız çocuklarının okullulaşma oranları daha yüksek. Yani bu geçiş meselesiyle ilgili biraz önce bahsettiğim, yani mezun olan çocuklarımızın %80’i ortaöğretime devam ediyorlar. Fakat bu da yine bölgeler ve iller arası farklılık gösteren bir rakam.

Bütün verileri elimizden geldiğince ayrıştırarak bakmaya da gayret ediyoruz çalışmalarımızda. Bu sene bizce değerli bir çalışma yaptık, çok da olumlu geri bildirimler aldık. Sitemizden de inceleyebilirsiniz onu paylaşmak isterim. Hani işte %98 diyoruz, 99 diyoruz fakat iller bazında, bölgelerde değil iller bazında bakmakta yarar var aslında. Hiç beklenmedik sonuçlar çıkabiliyor. Hiç beklemediğimiz bölgesinin aksine farklı şeylerin yaşandığı iller çıkabiliyor. Dolayısıyla biz milletvekillerine yasama dönemi başlarken hiçbir parti ayırt etmeksizin hepsine önce bir eğitimin öncelikli sorunlarıyla ilgili bir bilgi dosyası gönderdik. Bu bilgi dosyasının içine de ümit ettik ki, daha çok ilgilerini çekecektir, illerinde eğitimin durumuyla ilgili, aslında milli eğitimin elinde olan verileri sadece farklı bir şekilde derleyerek il bilgi kartları sunduk. Bunu dikkate alanlar oldu, bunlar anketler deyip kenara koyan oldu. Fakat hem milletvekillerinin illerinde eğitimin durumunu bilmeleri ve sorgulamaları açısından bizce önemli bir adımdı ve bu çalışmaya da devam etmeyi düşünüyoruz. Siz de özellikle ilgilendiğiniz iller varsa sitemizden hepsine ulaşabilirsiniz. Okulu terk oranları, sözleşmeli öğretmenlerin ildeki payı, sınıf tekrarı oranları gibi bir çok bilgi il düzeyinde söz konusu.

Ortaöğretime tekrar dönecek olursam. Kusura bakmayın bu rakamlı kısım birazcık karışık gidiyor. Ama olabildiğince resmi vermek istiyorum. Ortaöğretimde de devam aslında önemli bir mesele. 2009 – 2010 rakamlarına baktığımızda 20 gün ya da daha fazla devamsızlık yapan çocukların genel ortaöğretime devam eden çocuklar arasındaki oranı %44. Çocukların %44’ü 20 ya da daha fazla gün okula devam etmiyorlar. Mesleki ve teknik eğitimde bu rakam 49’a çıkıyor. Bizim elimizde şu an olan veriler 2010 – 2011’in ilk yarısına ait. Burada görüyoruz ki genel ortaöğretimde çocukların %28’i 20 ya da daha fazla gün okula devam etmiyorlar. Mesleki ve teknik eğitimde ise bu rakam 35. Ama bunlar sadece ilk yarı yıl verileri. İkinci yarı yılda zaten çocukların sınav telaşı ve daha çok devamsızlığın ikinci yarıda yapıldığı düşünülürse bu konuda çok fazla ilerleme kaydetmediğimizi düşünüyoruz. Sevindirici bir gelişmeyse ortaöğretimde terk oranlarının düşmesi. Kızlar için zaten erkeklere göre daha


145

düşük bir oran. %6 dolayında. Erkekler için %10. Burada da yine okul türlerine göre ayrıştırarak baktığımızda okulu terkin özellikle imam hatip liseleri ve mesleki ve teknik liselerde yoğunlaştığını, daha yüksek olduğunu görüyoruz.

Böyle birazcık rakamlardan sonra aslında bir toparlama yapacak, geçmişe bakacak olursak…

DEMET IŞIK- Yani diyorsunuz ki imam hatip okullarından terk, daha yüksek normal okullardan. Bunun sebebinin ne olduğuna dair bir araştırmanız var mı? Bir aydınlanmaya kavuştunuz mu?

IŞIK TÜZÜN- Bunun için ek bir araştırma yapmak gerekiyor bütün bu konularda. Genel olarak baktığımızda aslında kız çocuklarının eğitimi konusunda gerek Milli Eğitim Bakanlığı’nın, gerek sivil toplum örgütlerinin inanılmaz bir irade ve çaba gösterdiği ortada. Çok önemli kazanımlar elde edilmiş durumda ve umuyoruz yeni girişimlerle de bu çabalar geri döndürülmek yerine daha da ileri taşınacak.

Fakat bugüne kadarki çalışmalara baktığımızda benim bir gözlemim şu; çabalar daha çok aile odaklı, gidip aileleri ikna etmeye dönük. Çünkü böyle bir sorun var evet. Ama artık Türkiye’nin geldiği noktada belki aileleri ikna çalışmalarının yanında dönüp okullara bakıp biz okullarda ne yapabiliriz kız çocuklarını okulda tutmak adına, artık odak buraya gelmeli. Kız çocuklarının okula kendini daha fazla ait hissetmesi için... Çünkü bunlar yani aile ikna kampanyaları hep devam ediyor ve devam edecek ve bu sorunun sadece bir boyutu. Dolayısıyla hani okullara bakmak, okulun içine bakmak, okullardaki eğitim kalitesine bakmak, okulları kız çocuklarının ihtiyaçlarına, eğitimi kız çocuklarının ihtiyaçlarına, farklı ailelerin ihtiyaçlarına nasıl uyarlanabilir hale getiririz buna bakmak gerektiğini düşünüyoruz. Bunun çok önemli bir unsuru, aslında belki çok sınırlı bir gösterge ama rehber öğretmen meselesi. Bu yeni 4+4+4 düzenlemesinde de erken yaşta yönlendirme yapmaktan bahsediyoruz. Fakat Türkiye’de ilköğretimde rehber öğretmen başına 1225 öğrenci düşüyor. Böyle bir sistemde sadece kız çocuklar değil, çalışan çocuklar değil, engelliler değil, rehber öğretmenin herhangi bir çocuğa bireysel ilgi göstermesi, onu tanıması mümkün değil. Dolayısıyla birçok ihtiyaç eşzamanlı olarak var. Yani burada vurgulamak istediğim aslında, hani bunu sadece bir erişim meselesi olarak görmememiz, bunun yanında her zaman kalite ve erişimi bir bütün olarak düşünmek gerektiği. 4+4+4’e baktığımızda da aslında bu Türkiye’de okullar arası eşitsizlikler, farklı sosyoekonomik gruplardan çocuklar arası eşitsizliklerin ve bu kalite eksikliğinin odakta olmadığını görüyoruz ve en temel eleştirimiz 4+4+4’e ilişkin söyleyebileceğim bu.

Daha yapısal bir şeyi var ve eğitimin aslında en büyük sorunları olan eşitsizlikler ve kaliteye çok dokunmuyor, hatta yer yer bunları daha pekiştirebilecek öğeler


146

içeriyor. Fakat bugün bende henüz bu Başbakan, Cumhurbaşkanı ve Milli Eğitim Bakanı’nın bilmiyorum videolarını seyretme şansınız oldu mu? Kız çocuklarının okullaşmasıyla ilgili yeni bir proje başladı. Şimdi ikinci bir projeye geçiyorlar ve bu projede önemli olan aslında birçok şey yapılıyor Türkiye’de. Fakat bunları çok yakından izleyip, daha çok müdahil olmak gerektiğini düşünüyoruz ve bunları hep veri temelli yapmak gerekir. Bu yeni projede mesela rehberlik araştırma merkezlerinin, psikolojik danışma ve rehberlik birimlerinin ve YİBO’ların iyileştirileceği de bir hedef olarak konmuş. Bakalım nasıl ilerleyecek, yakından izlemeyi ümit ediyoruz.

Bu kalite meselesinden dem vurdum. Bu kızlar ve erkekler açısından aslında ortak bir sorun. Belki farklı şekillerde farklı unsurlardan etkileniyorlar. Ara sıra basına da yansıyan PISA sonuçlarından belki biraz daha rafi ne birkaç bulgu sunmak istiyorum. Uluslararası bir değerlendirme, Türkiye’yle beraber birçok OECD ülkesi ve ek ülke de katılıyor.

DEMET IŞIK- PISA dediğiniz nedir?

IŞIK TÜZÜN- Uluslararası Öğrenci Başarılarını Değerlendirme Sınavı ve OECD tarafından düzenleniyor. Türkiye 2003 – 2006 ve 2009’da katıldı. Dolayısıyla bu öğrencilerin gelişimini ölçmek için çok iyi bir araç aslında ve Türkiye’nin uluslararası konumunu. Tabii ki tek bir sınavla, tek bir göstergeyle sistemin geneline ilişkin yorum yapmaktan kaçınmak lazım. Önemli bulgular var. Öncelikle Türkiye’de öğrencilerin %24’ünün okuma alanında temel beceri düzeyinin altında olduğunu görüyoruz. Matematik alanında temel beceri düzeyinin altında olan çocuk oranı %42. Fen alanındaysa bu oran %30 ki PISA sınavları sadece okula devam eden 15 yaşındaki çocuklarda uygulanıyor. Bir de okulun dışında olan birçok 15 yaşında çocuk var. Dolayısıyla temel becerileri kazandıramadığımız ciddi bir gruptan bahsediyoruz. Bunun dışında Türkiye PISA’da aslında puanlarını artırmış durumda, ciddi bir gelişme var. Fakat OECD içindeki sıralaması hala oldukça gerilerde. İki tane önemli nokta var. Bir, Türkiye sosyoekonomik kökenin eğitimde başarıyı en çok etkilediği 3 ülke arasında. Yani çocuğun ailesinin eğitim durumu ve çocuğun ailesinin gelir durumu hala çocuğun başarısını etkiliyor. Halbuki bizim aslında eğitim sisteminin yapması gereken tam da bu farklılıkların etkisini ortadan kaldırmak ve herkese eşit fırsatlar sunmak.

Okullara ve okul türlerine baktığımızda sosyoekonomik açıdan daha elverişsiz koşullara sahip olanlar belli okullarda yoğunlaşıyorlar. Daha avantajlı durumdaki çocuklar belli okullarda yoğunlaşıyorlar ve aslında birbirleriyle yaşama, birbirlerinden öğrenme, birlikte gelişme fırsatını da bu nedenle bulamıyorlar.


147

DEMET IŞIK- Peki bu sosyoekonomik durum bizde önem kazanıyor. Başka ülkelerde? Onlarda da herhalde sosyoekonomik durumun çok etkili bir girdisi var.

IŞIK TÜZÜN- Bazı ülkelerde öyle. Birçok ülke bunu aşmış durumda ve eğitim kalitesiyle aşıyorlar. Okulöncesi eğitimle aşıyorlar. Okulöncesi eğitim mesela sosyoekonomik kökenin belirleyiciliğini azaltmak için aslında en iyi politika seçeneği.

Şimdilik 4+4+4’te anladığımız kadarıyla okulöncesi eğitim bir yere gitmedi. Ama bir önceki yaş grubuna indi. Artık 4 yaşındaki çocukların okulöncesi eğitim alması pilot olarak zorunlu uygulanacak. Yani bir yasayla zorunluluk söz konusu değil hala.

4+4+4’ün yani toplumsal cinsiyet açısından etkisini öngörmek için çok daha fazla çalışmak gerektiğini düşünüyoruz. Fakat birkaç söylenebilecek yine de şey var. İlk teklifi n, yani alt komisyona giren teklifi n sakıncaları çok netti. Yani daha ikinci kademede açıköğretim yolunu açması, meslek eğitimi yolunu açması zaten kabul edilemezdi ve değişmediği takdirde kız çocukları için, engelli çocuklar için yaratacağı dezavantajlar çok netti ve bu çocuklar okuldan uzaklaşacaktı, uzaklaştırılacaktı. Mevut durumdaysa komisyondan çıkan metne zaten daha yeni erişebilir duruma geldik. Şimdi burada bir analiz yapmıştık. Yine bizim internet sitemizde de var. Temel olarak ama iki değişiklik söz konusu. Birincisi artık okula başlangıç yaşı normalde 72 ay alt sınırken yani 6 yaş, şimdi 72 ay üst sınır oldu. Yani bir yıllık bir şey var ve orayı nasıl tanımlayacakları, 60’la 72 ay arası bakanlığın inisiyatifi ne bırakılmış durumda. İkinci 6 ayı 66 – 72’yi zorunlu mu yapacak, öncesini ailenin rızasına mı bırakacak. Bunlar çok ciddi politika değişiklikleri, araştırmalarla muhakkak desteklenmesi gerekiyor. Gerekçelerinin net olarak toplumla paylaşılması ve tartışılması gerekiyor.

Eşitsizlik bağlamında eleştirebileceğimiz bir düzenlemeyse kademe meselesi. Tamam artık ikinci kademede doğrudan eğitim yolunu ilk teklifteki kadar net bir şekilde açmıyor. Fakat her durumda çocukların ikinci kademede farklı bir okula ya da programa gidecek olması Türkiye’deki okullar arası eşitsizlikler düşünüldüğünde son derece sakıncalı. Dünyada farklı ülkelerde yapılmış çalışma gösteriyor ki siz çocukları ne kadar geç ayrıştırırsanız sistem o kadar eşitlikçi hale geliyor. Çocukların becerileri arasındaki farklar o kadar kapanıyor. Hep örnek gösterilen Almanya, erken ayrıştırma yapılan bir ülke olarak bu çocuklar arası beceriler arası eşitsizliklerde birinci sıraya taşınıyor çocuklar 15 yaşına geldiğinde.


148

Dolayısıyla bu ikinci kademede ayrıştırma meselesinin çeşitli endişeler doğurması çok normal. Çocuklar illa bir seçme sisteminden geçmek zorunda. Bunun bir merkezi sınav olması da gerekmiyor. Bu öğretmen notlarıyla da yapılabilir. Öğretmen notlarıyla yapılmasının da hiçbir artısı yok. O da Avusturya örneği aslında bu yine 4+4+4’ü uygulayan. Öğretmenler son derece baskı altında. Bu sefer okula daha çok erişebilen, öğretmene daha çok erişebilen, daha çok sesini duyurabilen veli öğretmenin sürekli başında ve yani bu notlar ve çocuğunun geleceği için savaşacak. Dolayısıyla mümkün olduğu kadar kesintisiz kalmasını ve bunun eşitliğe katkı yapacağını savunuyoruz. Çok önemli bir belirsizlik de bu seçmeli ve mesleki programlara, yani ikinci kademede açılacak programlara ilişkin. Orası yine bakanlığın takdirine bırakılmış durumda. Dolayısıyla ne tür seçmeliler açılacak? İkinci kademede açılabilecek ve liseyle ilişkilendirilebilecek programlar ne? Bunlar için Talim Terbiye Kurulu’nu yakından izlemek, ayrıntılı raporlar geliştirmek, araştırmalarla desteklemek bizim yapacağımız çalışmalar arasında olacak. Ama bu belirsizlik içinde spekülasyonlardan daha fazlasını yapmak çok mümkün olmayabiliyor. Ama hem içeriğiyle, hem yapılış biçimiyle hani daha fazla tartışılması, daha fazla kesim tarafından tartışılması ve bahsettiğimiz akılcı, saydam ve katılımcı politika süreçlerinin yaşama geçmesi için kaçırılmış bir fırsat olduğunu düşünüyoruz. Öbür taraftan da Milli Eğitim Bakanlığı zaten eşzamanlı olarak birçok alanda atılım yapıyor. İyisiyle, kötüsüyle, olumlu gelişmeler de var, daha geliştirilebilecek şeyler de var. Bir yandan öğretmen yeterlilikleri hazırlanıyor farklı alanlarda. Bir yandan ulusal öğretmen stratejisi hazırlanıyor. Mesleki eğitim stratejisi hazırlanıyor. Fatih projesi geliyor dünya kadar AB fonuyla kız çocuklarının erişimine, engelli çocukların erişimine ilişkin projeler yapılıyor. Bütün bunlarla konuşan bir politika olmalı ki bu çabaları da ileriye götürebilsin. Ama şu anda milli eğitim açısından bunun maliyeti ne olacak, insan kaynağı yükü ne olacak, nasıl bu süreçler yönetilecek onu öngörmekte şu anda çok net bir şey söyleyemiyoruz. Unutmadan bu ikinci kademeye baktığımızda bir risk de orada özellikle, hem kız çocukları, hem erkek çocukları açısından bu ilköğretimin daha önce söylemiştim ikinci kademede giderek devamsızlık oranları artıyor. O risk var. Yani bu bizim aslında, halen 8 yıllık kesintisiz eğitim olmasına rağmen bunu daha oturtamamışken zaten okuldan uzak durma eğilimi olan çocuklara ayrı bir fırsat sunacağımıza, öyle bir tehlikeye işaret ediyor olabilir.

DEMET IŞIK- Şöyle yapalım. Siz nefeslenin. Şimdi bu güzel fıkrayı bir dillendirelim. Bizim Şükran’la çok seneler evvel bir Abdurrahman Dilipak maceramız vardır. Onu o zamanın ilgilenenleri çok iyi bilir. Ben konuşmacı olarak davet edildim. Şükran yönetici olarak davet edildi. Fakat o grubun içerisinde iki tane din kökenli adam bir de Dilipak vardı. Ben dördüncü konuşmacıydım. Şükran baktım şöyle biraz, kızacak, kötü girecek araya. Şükran’a dedim ki, Şükran sen bu Dilipak’ı bana bırak. Bak ne kadar güzel netice alacağız. O sırada bu


149

toplantıyı yapan belediye başkanı koştu geldi dedi ki “Demet hanım bu toplantıyı iptal edebiliriz çünkü takkeli, tespihli adamları kamyonlara doldurup getirmişler, bir tehlike olur belki” diye sordu. Dedim ki, belediye başkanına sen çok gençsin hiç üzülme, Şükran’da ben de, biz kendimizi kurtarırız. Ondan sonra konuşmalara geçildi. Bir esinti oldu böyle, bir rüzgar oldu, bir bahar zamanı. Benim üstümde de sadece bir beyaz gömlek var. Dilipak hemen ceketini çıkardı benim sırtıma koydu, yani gösteriş bakın siz, biz ne kadar medeni adamlarız ayakları. Bende o arada…

ŞÜKRAN SONER- Kadın eli sıkmıyor ama.

DEMET IŞIK- Tabii. Ceketi böyle koyuyor üstüme. Şimdi ben buradaki mikrofonu açtım. Ondan Dilipak’ın haberi yok. Ama bütün bahçe dinliyor ikimizin konuştuğunu. Bak dedim Dilipak sen bu ceketi böyle koyuyorsun, hani hoş bir şeyler yapmış olmak için. Ama bak bu kamyonla getirdiklerin senin kim olduğunu biliyorlar bende biliyorum. Senin bir karın var imam nikahlı. O dedim çocuklarını doğuruyor. İkinci kadın dedim sana para kazanıyor. Üçüncü karın da var galiba İstanbul’da seni destekliyor. Benim dedim bir tane kocam var çalışıyoruz çabalıyoruz geçinmeye çalışıyoruz. Dilipak dedim bir şey söyleyeceğim sana. Bu dedim getirdiğin adamlar var ya biz dedim buradan çıkarken diyecekler ki bu kadın ne medeniydi, ne dürüst ve cesaretliydi, şu Dilipak’ın canına okudu diyecekler. Biz buradan böyle çıkacağız dedim. Dilipak ayağa kalktı kuranı kerimi eline aldı, Demet Işık dedi kuranı kerimde melekler var, cinler var sen bunlara inanıyor musun dedi. Dedim ki, o kuranı kerimi koy bir yere biz onu tartışmaya gelmedik. Laik bir devlette kadının haklarını, özgürlüklerini konuşmaya geldik. Adamın hakla hukukla hiçbir ilgisi yok ki. Öyle çok güzel bir maceramız olmuştu. Şükran’da aslanlar gibi yönetmişti toplantıyı. Şimdi de 10 senedir aslanlar gibi gazetesiyle hakikaten Türkiye’nin yararına çok şeyin altına girip başarıyla kalkan bir insan. Şükran Soner’i takdimimdir.


150

KONUŞMACI: ŞÜKRAN SONER

Teşekkür ederim. Bundan sonra ne söylesem değeri yok.

Şimdi parti okulunda olduğumuza göre belki kadın sorununa parti bakışı açısından nerden nereye geldikle ilgili bir genel analizden girmek istiyorum ben. Konumuz eğitim ağırlıklı olacak ama oradan girmek istiyorum. Çünkü kadın haklarının 8 Mart etkinliklerinin iki tane başlangıcı vardır. Birisi işçi sınıfının Amerika’daki kanlı ödediği bedelin sonucu. Kadının eşitlik, özelliklede çalışma hakkıyla ilgili eşit işe eşit ücret olarak yola çıkılmış bir kavgada, paylaşımdaki payını almasıyla ilgili kavganın özüdür. Bu aslında ideolojik bir özdür ve ezilenlerin bütünü için haklar almayla bağlantılıdır. En çok cinsel eşitsizlikle ezilinir. En ağır ve köklü eşitsizlik olduğu için. Kadın üzerinde katlanan bu eşitsizliğe karşı bir başkaldırıdır o süreç. Aslında batıdaki sosyalist enternasyonal dediğimiz oluşumda bu ideolojik şeyden çıkmıştır ve kanatlarının sonradan böyle bir etkinliğe dönüşmesinde de çok etkin rolü vardır.

İkinci miladı kadın hakları savaşımının 80’li yıllardır. 80’li yıllarda dünya ölçeğinde de ülkemizde de insanlar kadın gücü ve dinamiğini toplumsal eşitsizlik ve kavga alanında kullanma gereğini duymuşlardır. Bunun farklı bir yanı daha vardır. 80’li yıllar medya çağıdır. Kadın görselliği üzerinden, kadın hakları üzerinden ideolojik olarak kaybedilmiş geriye gidiş, toplumsal geriye gidişteki durumu kamufl e etmek ve de kavgayı kadınla görünür kılmak diye bir stratejinin ürünüdür. Bizde onbirlerce içerdeyken; cezaevi anaları, kız kardeşleri, eşleri, sevgilileri olarak direngen olunca kadın. Çünkü en kötü noktada en baskının yoğunlaştığı noktada en çekirdek insan hakkı savunmasında kadın direngenliği öne çıkıyor. Tam tersidir normalde erkek daha güçlüdür ama orada zorluklarda dayanma refl eksi güçlüdür. Yani kavi dediğimiz bizim hani Anadolu’daki hayvanlarımız falan küçüktür ama kavidir hastalıklara dirençlidir dediğimiz hikaye. Kadında görülür. Ve bu kadın direngenliği 80’li yıllarda bütün siyasi akımların Türkiye’de kendini ifade için kadın gücü ve dinamiğini kullanma gereksinimi, refl eksini geliştirmiştir. Yani insan hakları örgütlenmesi de öyle gelişmiştir. Siyasette kendini kadınla ifade etmiştir ve çok yalındır. Önce sol silindir gibi ezildiği için solda başlayan ve feminist kadın hakları biçiminde ortaya çıkmıştır. Özalizm papatyaları gibi, siyasal İslam’ında insan hakları boyutunda; türbanla kendini en ezilen, en mağdur edilen olarak kendini savunma ve görünür kılma savaşımı vardır. Ve bunlar yanyana gelirken Türkiye’de aslında biz yine algılamadan evrensel dünyadaki o hareketten payını almıştır. Çünkü İngiltere’de, Thatcher iktidarda ve madenlerin kapatılmasıyla birlikte maden köyleri tümüyle ortada kalıyor. Yani madenciler işsiz kalıyor, madencilerin evleri ve kasabalarının anlamı kalmıyor. Evde en konservatif kadın tiplemesi olan İngiliz madenci eşleri ve çocukları ve kadınları bu kapanmayı


151

durdurmada en direngen güç olarak çıkıyorlar. Bunu sendikalar keşfediyor, bunu feminist hareket keşfediyor, bunu işçi partisi keşfediyor ve herkes kadın üzerinden siyaseti keşfediyor aslında yeniden 80’li yıllarda. Kadın üzerinden siyaset sürecidir bu. Yani birincisinden farklı olarak. Birincisi daha ideolojiktir. Eşitlik ve ücret üzerindendir. İkincisinde kadın üzerinden siyaset. Ama kadın üzerinden siyaset bizi medyatik görüntülerle çok farklı bir noktalara getirdi zaman içinde algılamadan.

Şimdi bu seneki 8 Mart etkinliği Alman Büyükelçiliği’nin İstanbul Konsolosluğu’nda yapıldı ama etkinliği büyükelçilik düzenledi. Yeşiller Partisi ama aynı zamanda Avrupa Parlamentosu’nun insan hakları komitesi ki o kadın hakları ağırlıklı çalışma yapıyor. Başında olan bir kadın konferans verdi bize orada. Ve ben içim burkularak diyebilirim ki; İngiltere’ye 83’lerde bu dediğim direngen direnişe, madenci direnişine ve kadın hareketi olarak işçi sendikalarına konu olarak çağırıldığımdaki gündemden başlayın, İşçi Partisi’nin o kotalarına gidin, Almanya’da da SPD’ye. O süreçten Avrupa’da bile daha hüzünlü, daha acıklı bir noktaya gelinişin tablosunu gördüm. İşte bunu aslında sorgulamak gerekiyor. Türkiye açısından ise bu tablo çok daha çarpıcı. Çünkü Türkiye, o süreçte feminist türbanlı harekete kadar en femin yani erkeksiz çocuk doğurma hakkını savunan en sıkı feminist gruptan bütün gruplara birden BM’nin ayrımcılıkla ilgili sözleşmesini meclisten geçirmekte dahil çok hızlı yol alan ülkelerin başındaydı. Çok ileri gitmişti o süreçte. Çok etkin bir kadın gücü kullanma vardı ve bu etkin kadın gücünü kullanma batıda öne çıktığında Avrupa’da, Almanya’da, SPD örneğinde olduğu gibi ya da İşçi Partisi İngiltere’de. Çıktığında görülmeyen boyut şu oldu. Kadın hakları ve eşitlik üzerinden kadın vitrine o kadar çıkarıldı ki ve o kadar uçtuk ki biz kadınlar; en ezilen kesim olarak insan haklarında ve sendikalarda. Aslında İngiliz İşçi Partisi’nin, İngiliz sendikalarının sendikal haklar ve sosyal devletteki kayıplarını, geriye gidişini görmedik. İdeolojik bir travma yaşandı o süreçte. İngiliz İşçi Partisi’nde Tony Blair yeni sol rüzgarlarıyla aşağı indi. Büyük bir parlamentoya kadın kotası girdi, kadınlar girdi. Ama Sosyalist Enternasyonal’de, yani Avrupa’nın sosyalist enternasyonalinde sosyal devlete ait bütün kavramlar ve kurumlaşmalar, örgütlenmeler, eşitlik üzerinden olan yaklaşımlar. Yani sosyalizmden etkilenmiş yaklaşımlar. Bu yeni düzeni, yeni dünya sömürü düzeninin çarklarına teslim olmuş olarak eşitlik sözcüğü metinlerde tek, kadın erkek eşitliği olarak kaldı. İşçi Partisi İngiltere’de, işçi sendikalarıyla olan organik bağlarını kopardı. Tony Blair iktidarı Irak işgalinin savaş suçluluğunda baş rehberlik yaptı ve yüzbinler, milyonlar savaşa karşı gösteri yaptığı halde İngiltere’de ikinci seçimde oy artışıyla birlikte aklanmış oldu.

Şunu anlatmaya çalışıyorum. Kadınlar çok örgütlü, çok haklı, kadın sorunlarıyla örgütlenip yol aldıklarında ve yasalarda sonuçlar aldıklarında kadını medyatik


152

vitrinde kullanıp kavram kargaşasıyla kadın hakları ve insan haklarında bir geriye püskürtme sürecini biz görmedik. Kadının en yoğun sömürüldüğü ve kullanıldığı süreç oldu bu. Parlamentolara daha çok sayıda girildi, siyasette ağırlığı olduğu vitrinde ama sayısal olarak. Tıpkı bizim AKP’nin Başbakanın kotasından kadın milletvekili sayısını arttırması gibi. Kadın hakları geriye gitti. Çünkü kriz ve sosyal devletten sapma, daha çok kadın işsiz, daha çok kuralsız çalıştırma ve en çok da en çok kadını sömürme. Yani rakamı vereyim İngiltere’de hemen Thatcher’la başlayan uygulamada Tony Blair’in gelindiği zamandaki rakamı veriyorum. 8 milyon sendikalıdan 4 milyona düştü İngiltere’de çalışan sayısı. Ev eksenli ekonomide ötekilerin, yabancıların kadınları, göçmen kadınların sömürüsü çocuklarıyla birlikte İngiltere’de 7,5 katı kayıt dışı artışı oldu. En ucuz fason üretimde kullanılan kadınlar diye. Buna dünya ölçeğinde baktığınız zaman Türkiye’de geldiğimiz noktada bizden örnekle vereyim. Biz 12 Eylül 1980’e girdiğimizde 3 milyon sigortalısı, 1,5 milyon sendikalısı olan dünyada rekor kıran örgütlülükte idik, işletmelerimiz ağırlıklı olarak kamudaydı bizim. Biz böyle bir ülke iken bugün varoş dediğimiz bölgelerde yapılan anketlerde görüyoruz ki işveren dahil kayıt dışı çalışanlar %90’lar üstünde. Böyle olduğunda da kadın emeği sömürüsünde akıl almaz bir patlama var. 12 Eylül’e girerken de sigortalı sayısı kadının, bırakın oransal, oransal çok geriledi. Sayısal olarak ne idiyse aşağı yukarı aynı. Çünkü kadın üretime daha çok katılıyor ama kayıt dışı olarak katılıyor, ucuz emek olarak katılıyor. Ucuz fason işçilik olarak katılıyor. Giderek geriye gidiyor ve kadın ve çocuk emeği sömürüsü o kadar patladı ki, uluslararası çalışma örgütü ILO’nun kayıtlarında biz çaresizliğin getirdiği bir sonuçla işsizleri örgütleme, kadınları kuralsız düzende çaresizlik içinde çareli hale getirme çabasındayız. Yani aslında sistem belli bir üretim istiyor. Tayvan’daki işçi içinde, Ümraniye’deki kadınlar içinde. Markaya belli sayıda ürün yetiştirileceği için hafta sonunda 10 kadından 9’u üretim yaparken bir tanesi de çocuklara baksın. Ama hangi koşullarda bakarsa baksınla ilgili sistematik gelişme oldu. Ve böylece en son bugün konferanstaki veriyle Avrupa için söylüyorum. Bir Almanya için kadın aleyhine %26’lar. Yani bütün alanların bütünü içindeki oranı söylüyorum. Bu çok ilginçtir. Mesela İspanya daha sol kültürden gelmiş falan diye düşünüyoruz ama din faktörü daha ağır bastığı için İspanya’da kadınlar daha oransal olarak düşüyor. Ama bir de dinin daha bağnaz olduğu Malta’da kadın hiçbir yerde yok. Yani Türkiye’deki gibi kadının adı yok gibi bir tablo çıkıyor. Ve biz bu süreçte bütün yasalarda çok büyük aşamalar kaydetmişken, hala çok sorunlar var. Perihan’ın söylediği trajik rakamlara gelmiş bulunuyoruz. Yani piyasalar düzeni üzerinden ekonomisi iyi gidiyor ama özellikle en çok iyiye gittiği piyasalar düzeninden sonra 10 yılda kadınla ilgili bütün gidişler, yaşam kalitesiyle ilgili bütün gidişler, eğitim ve işte kültüründe içinde olduğu bütün verilerde Türkiye çok hızlı geriye gidiyor. Ortada müthiş bir travma var. Ve sonra diyorlar ki, işte haklarını aramaya başladı, sorunlar medyatik oldu onun için biz şiddeti ve cinayetleri görüyoruz diye. Hayır doğru değil. Evet hep bunlar vardı ama bir artış


153

var. İki eksenli artış var olumsuz gidişe ilişkin. Bir; erkek egemen gücün ve kendi sistemi içinde çaresiz kalmasına bağlı olarak dikkat edin cinayetlerin nedeni tamamen ekonomik ve maddi koşullarla ilgili. Kadını mal olarak gördüğünüzde malın değerinin düşmemesi çok önemli olduğu için ve malın değeriyle ilgili ölçüler bekaret ve kadının satılabilir olması olduğu için bağışlanmaz biçimde töre kararları katılaştı. Çünkü daha çok kadın, daha çok özeniyor haklarını kullanmaya ve öyle cezalandırılmalı ki ibret olsun diye, yani göstere göstere yapılıyor. En son şu 8 Mart cinayetine bakın. Hastaneye sığınıyor kadın, kocasının kardeşi gelip öldürüyor. Bu nedir? Bu bir sistemi, eşitsizliği çok daha acı bir şekilde sürdürme yani öfkenin tepkisi. Ve şunu görmek gerekiyor. Burada belirleyici gelenek, görenek, din, aşiret, mezhep hepsini sokun içine. Bütün bu çatışmalar arttığında, kızıştığında bu AKP iktidarında yaşadığımız tersine travma. Yani piyasalar düzeni üzerinden sıcak paranın gelişine bağlı bir iyileşme gibi görünen tabloda her şey çok şiddetle geriye gitti. Bu gerçek üzerinden siyaset üretmek zorundayız. Ve bütün dünyada da, ülkemizde de yaşamsal üç odaktaki olumsuzluklar çok önemli. Eğitim geriye gidiyor. Eğitimin kalitesi geriye gidiyor. Sağlıktan yararlanma geriye gidiyor ve bizde de çok hızlı geriye gidiyor. Ve kadının haklarını kullanabilmesinde gerçek yaşamda kullanabilmesindeki olumsuzluklarda geriye gidiş yaşanıyor. Bunlar çok iç içe şeyler, aynı çocuğa yönelik şiddette olduğu gibi. Bu yüzden zaten uluslararası çalışma örgütü genel sözleşmelerinden vazgeçti. Kadın ve çocuk emeği sömürüsünü en alttakileri biraz daha yukarı doğru nasıl getiririzle ilgili arayışlara geçmek zorunda kaldı.

Bunu böyle sunmak istememin nedeni görüntüyle gerçek arasındaki farkı görmek. Şimdi çok haklı olarak bir sürü yani genel uluslararası destekten de gelen eğitime ilişkin, işte teknolojiden gelen çağdaşlaşma projeleri var. Bu projelerin uygulama örnekleriyle karşı karşıya kalıyoruz. Kitleselde ise karşımıza çıkan o teknolojiyi kullanan çocuklar açısından bile bir geriye gidiş var. Eğitim öncelikle bilgi, beceri, yetenek ve yaşama refl eksinin güçlenmesi ise, özü bunlarda, niçin geriye gidiş var? Hatta en üst düzey eğitimlerde bile lisansüstü eğitimlerden sonra bile iş yaşamında sudan çıkmış balığa dönmüş gençlerle karşı karşıya kalıyoruz. Sorunlar nerede? Çünkü sorunlara belki şeyden bakmak gerekiyor. Eğitim bütçesi akıl almaz oransal geriye giden bir ülkeyiz. Eğitime yatırımda, insana yatırımda. Diyanet bütçesi katlanan, patlayan bir şey. Yani bir arkadaşımızın saptaması var. Diyanet bütçesinin onda biri ile bu ülkede kadına yönelik bütün ağır sorunları çözme şansını elde edebiliriz. Ki gerçekten yatırım isteyen şeyler bunların hepsi. Hepsi için birden. Terslik ve öz burada. Yani şimdi siz milli eğitim bakanlığında dünyada olmayacak, akla gelemeyecek demokrasilerde de, sanıyorum hatta diktatörlüklerde bile bir uygulama yaşıyoruz. Sözleşmeli öğretmen. Yetmedi o da garantili sayılıyor. Saat ücretli öğretmen. Piyasadan öğretmen. Okul aile birliğinin fi nanse ettiğiyle açığı kapatılan. Yani amele gibi yaşayabilmek için yaptığı iş. Ama ben okuldaki


154

istihdam biçimlerini söylüyorum. Ben çok iyi hatırlıyorum Özalizm zamanında bakanlar gelirdi ILO’ya yemin billah ederlerdi valla billa yanlış yaptık kitlesel kullanmayacağız sözleşmeliyi falan diye. Şimdi sözleşmeli çok güvenceli 4/C’ler falan var. 4/C’nin kamu ve eğitim uyarlaması da var. Böyle olduğunda bizim o 8 yıllık kesintisiz eğitimle elde ettiğimiz o olumlu sonuçlar var ya rakamlarla ilgili. Onlar bile eğitim içeriği bakımından, kalitesi bakımından çok sorgulanması gereken durumlar. Çünkü içerik çok geriye gitti.

Şimdi buradan hızlı geçiş yapıyorum. Eğitim’de 4+4+4 tartışmasına gelince. Ben 12 Eylül anayasasını anlatmak için halk diliyle bir söylem geliştirmiştim. Demiştim ki o kadar ustaca kalıplar olarak anayasal düzene, demokrasi görüntüsünü verip hakların özünü yok etme sanatı uygulanmış ki, iğne oyası gibi işlenmiş ki. İçinde bir madde bakıyorsunuz tamam kötü ama yani şu nedenle kötü. Öbür madde de başka bir kötü. Hepsi birleştiğinde kendisi yok ortada. Ve o zaman yemin billah ediyorum demiştim. Bu anayasa, bu yasalardaki sendikal yasaklarla, bu ülkede bir daha hiçbir sendika kurulamaz. Hiçbir işyerinde de işverenin izni olmadan toplu pazarlık düzeni geçerli olamaz. Aynen öyle oldu. Bakın kaç yıl geçti ne bir sendika kurulabildi. Şimdi iktidar kurduracak ama kurulma değil. İşte işverenin isteğiyle kurdurma hikayesi. En son basındaki denemesi bu. Şimdi bu iğne oyasıyla örme sanatıyla medya çağında rejim demokrasi mi? Demokrasi işte bahar eylemleri, Arap baharları falan. Böyle stratejiler var. Diktatörlükler çok pahalıya maloldu emperyal düzene küresel çıkarlara. Kendi içinde kendi krizlerini yaratarak yoksul güney dünyasının, kendilerini birbirlerine kırdırarak ana merkezin, sistemin çıkarlarının yürümesi sağlanıyor. Aslında dünya çapında yaşanan sosyal damping ve ülkemizde de yaşanan sosyal devletten sadaka düzenine geçiş. Çok ağır bir şekilde ama. Çok büyük bir yoksullaşmayla çoğunluk için. Çok büyük bir geriye gidişle ama bizim ekonomimiz gelişiyor, büyüyor, sıcak parada geliyor.

Şimdi bu ustalıklardaki o sanatı her yere uygulamışlar ve şu hani CHP milletvekilleri dayak yerken kapı arkasında geçirilmiş komisyondan maddeler var. Baktım o anayasa için söylediğim ustalık aynen burada da var. Şimdi ne diyor burada? Diyor ki, işte zorunlu eğitimin devamı gibi ortaöğretimi de gösteriyorlar ya. Çünkü şablonu o var gösterecek. Hani Mısır’da demokrasi anayasa düzeni, seçim olacak ama şeriat düzeni geçerli hikayesi gibi. Burada da diyor ki işte ortaokullarda lise eğitimine destek gelecek şekilde öğrencilerin yetenek, gelişme ve tercihlerine göre seçimli dersler oluşturulur. Sanki öğrenci tek tek ders seçiyor. Hemen arkasından bir cümle. Ortaokullarda oluşturulacak program seçenekleri bakanlıkça belirlenir. Yani imam hatip paketi, meslek okulu paketi veya diğer paketler. Arada şey yok. Zaten farkındaysanız seçimlik derste de yıllardır bir sürü okulda, aile birliklerinde olan varsa bilirler. Mesela müzik bulamıyorsunuz çünkü öğretmeni yok. Ama ben devlet okulunu okurken benim


155

müzik öğretmenim Tülin Yakar Çelik’ti ağabeyimin Atatürk lisesinde Ahmet Adnan Saygun’du. Yani Türkiye’de kamu eliyle eğitimden geldiğimiz düzey düşmesini, yani travmayı böyle görmek gerek nasıl bir geriye gidiş yaşadığımızı. Şimdi burada bir daha ince sanat var. Diyor ki, ilkokul ve ortaokul, ortaokul ve lise, yani zaten bölmüş yine üçe. Duruma göre ayarlanır. Yani imam hatipse ortaokul, lise bir arada ve şeyse işte bunu kendine göre ayarlayacak ve her şeyi milli eğitim bakanlığı yapacak. Geçişlerle ilgili hiçbir kural falan yok. Hiçbir şey yok. Her şey keyfe keder. O hani çok daha masum görünüyordu. İşte iş kolunda şu kadar örgütlü olmak gerekiyor falan diye. Onların bütününde sendikalar bitti. Burada da bütününde eğitim bitiyor. Sonra liseye geçiyor. Artık alenen ortaokul, lise dediği için kavramlar olarak. Ama adı eskisi gibi birinci kısım ve ortaöğretim diye kaldı ya, burada yine madde liseyi düzenlerken ortaöğretim demiş. Öbür madde de lise demiş. Tam bir gecekondu yasası. Yani zaten gecekondu gibi çıkarıldı. Ortaöğretim diyor ilköğretime dayalı 4 yıllık zorunlu örgün. Örgün eğitim ne demek öyle bir şey var mı dünyada? Yani açık eğitim demek istememiş veya yaygın öğrenim demiş ondan sonra. Örgün veya yaygın. Yani şimdi her şey istediğiniz gibi doldurun. Bozdur bozdur harca, başkada kural yok.

Şimdiki tabi ki başbakanımız gayet net açıkladılar amaçlarını. 28 Şubat’ın rövanşı dediler. 28 Şubat’ın rövanşı derken de ama dindar gençlik yetiştirme hedefi ni işaret ederken şimdi burada sorun şurada. Bakın bir defa dünyanın rejimi demokrasi olan ülkelerinde ister ırk, ister din olsun alt kimliklere ilişkin seçme hakkında iki anahtar vardır. Yani iki yöntem var. Bir defa asla ana dersler bütün dünyada yine hem çok uzun süreli eğitimin kaliteli olabilmesi için olabildiği kadar çok uzun süreli ve tamamen ortak. Tamamen derken yeteneklerde bir farklı oluyor derslerde falan ama ana hedef anlamında tamamen ortak olan şu; beceri, zeka geliştirme, temel bilgiler ve refl eksleri kazandırma, uyum yeteneğini kazandırma ve toplumsal kimlik kazandırma. Bunlar herkes için. Burada bir tek inanca ilişkin din ve ahlak dersi olabilir. Bütün dinleri, ahlakı anlatan ders. Ama sizin mezhebinize göre, dininize göre, din dersi demokrasilerin hepsinde diktatörlüklerde bile farklı ikisi arasında nüans farkı var. Demokrasilerde ders dışı saattir. Seçmeli değil, ana ders değil, program içinde değil. Burada ise grup program, paket program. Yani zorunlu eğitimse 8 yıl burada o zaman orada seçmeli ders olamaması gerek imam hatip eğitiminin. Meslek eğitiminin de öyle. Bunlar ders dışı saatlerde, program dışı saatlerde birazcık da çok ufaktan da olsa, yani yoksulluğun koşullarına göre de ailenin katkısıyla. Çünkü aile dindar yetiştirmek istiyorsa çocuğunu din eğitimini kendi inancına göre, bedelini ödeyerek belirleyecek. İkisi arasında ne fark diyeceksiniz? Birinde zaten seçmeli bakanlık düzenli ve paket olarak düzenliyor. Burada seçmeli falan değil bu. Bu bir eğitim programı, zorunlu bir dayatma. İkincisi tek tek dersler bile seçmeli olsa yeteneğinize göre seçilecek. Ama öbürü ders dışında özelinize göre özel tercihler yapacağınız şey. Müzik elbette yeteneğe göre seçmeli dersler programında


156

olur ama diğeri ders dışı saatteki ek ders. Yani şey dışı olması lazım. Yani siz eğitimciler benden daha iyi anlatırsınız onu ama çok püf noktaları var burada.

Aynı şekilde mesela çıktı bakan ne dedi bize? Dedi ki, İngiltere’de 5 yaşında alıyorlar ilkokula falan. Doğru. Ama İngiltere’de ilk 3 yılın eğitimi öğrenciye yönelik, yani bizdeki okulöncesi eğitim öyle. Yani bu eğitimi almış, bu pedagoji eğitiminden geçmiş öğretmenler öğrencinin karakterine, yeteneklerine göre öğrenciye ders veriyorlar. Ortak ders programı değil. Üçüncü sınıftan sonra ortak ders programı. Buradaki püf noktası da şu; çocuk oyunla birlikte öğreniyor. Çocuk öğrenme yeteneğinin en açık olduğu yıllar o eğitimin kaliteli olması yaşamının iler ki yıllarına katlanarak olumlu sonuçlarıyla geliyor. Ama siz orada tek tip uygulamaya geçtiğiniz anda çocuğu bitiyorsunuz. Ve burada sorun şu; o çocuğa giderek daha ileri yaşlarda daha büyük travmalarla karşı karşıya getirmiş oluyorsunuz. Yani ben kendi adıma söyleyeyim 5,5 yaşında torunum var. Korkunç öğrenme yeteneği var. Sokakta tabelalarla öğreniyor ama siz onu alın ders saati sınıfta tutun, kurallarıyla uygulayın o çocuk belki okumayacak ondan sonra. Sorunlu çocuk olacak, problemli çocuk olacak. Burada hangi öğretmen o dersi verecek? Yani hiçbir hazırlık yok. Çünkü bir kaygı yok. Siyaseten gelmiş, çağdaş toplumun gencini yetiştirme kaygısı yok. Öyle bir ideolojisi yok. İdeoloji kaba ve dindar. Böyle olduğunu bildiği için kendi okullarının içini boşalttığı için gidin bakın, samimi olarak bakın bütün kaymak tabakası hem işverenler olarak, hem siyasi erk olarak bütün kaymak tabakasının çocukları dışarıda okuyor, paralı okuyor. Hiç o imam hatibe giden çocuk yok onların ailelerinde. Böyle bir anket yapılsın. Partinin alt kademe yöneticilerine kadar gitsin yok. Çünkü bu seçmen kimliğiyle ilgili istenen bir şey. Aslında tabi ki, şey kültürü bu tamamen. Aşiret kültürü de aynı, cemaat kültürü de aynı, siyasi sağ iktidarlar ideolojisinin kültürü de aynı. Ve bütün Arap dünyasındaki baharların ters tepmesinin nedeni de, özü bu, kökeni bu ve bu şöyle bir sözcükle tamamlamak istiyorum. Çok önemli bu. Bir batılı teorisyenin kitapları var. Sayısız konferansa gelmişti TÜSİAD’a o söylemişti yıllar önce. Artık zengin kuzeyde savaşlar yok. Çünkü zengin kuzeyin çıkarları bu bildiğimiz savaşları yaşanmasını tehdit olarak gördüğü için bu engelleniyor. Savaşlar yoksul güneyde yoksullukta en altta kalmamak için ırklar, dinler ve mezhepler ve de cemaatler ve de aşiretler, birde mafya düzeni üzerine her türlüsüyle yaşanıyor. Çünkü sistem bundan besleniyor. Şimdi böyle olunca ideoloji bu ideoloji en çok ve en ağır olarak bizim ülkemizde içinde olmak üzere gelişmekte olan ülkelere. Her tür var olan ideolojik köklü eşitsizliklerin temeline oturmuş oluyor. Kadın erkek eşitsizliği büyüyor. Biz yol alıyoruz ileriye doğru, örgütleniyoruz, ittifaklar yapıyoruz, çalışıyoruz, kadınlar ortada. Ama kadınlar yaşamda geriye gidiyor. Şimdi en trajik tabloda; bugün Irak’ta, İran’da İsrail’le çatışan Hamas örgütüne dahil gidin hepsine El Kaidelere falan gidin intihar bombacıları ve intihara yatırılan kadınların ağırlığında bir patlama var. Bütün terör örgütlerinin kullanımında da patlama var. İsrail bombayı yolluyor.


157

İsrailli çocuklara imzalatılıyor fotoğraf kareleri, trajiktir. Akıllı bomba hedefe gidiyor. Nereye gidiyor? Bir uçak savara gidiyor, topa gidiyor. Yani elektronik aygıta gidiyor. Ama ölenler Hamaslı kadın ve çocuklar. Neden? Çünkü ölmeye yatırılan üst katta Hamaslı kadınlar ve çocuklar. İran’da nükleer santral nöbeti tamamen kadınlarla çocuklarda. Bütün İran sokak eylemleri ve rejimin ayakta kalmasını İran ideolojisi, siyaseti, yani kendi şeriat yorumu kadını kullanmasına ve örgütüne borçlu. Kadın üzerinden siyaset yapıyor. %60 kota olan bir başka ülke var mı dünyada? Üniversiteye giriş kotası %60 İran’da kadınlar için.

Yani demeye çalıştığım müthiş bir kavram kargaşası yaşıyoruz ve kavram kargaşası içinde çok büyük bir tuzak var kadına ilişkin. Onun için bu kadınların ikinci miladı. Bir yanıyla hayırlı ama bir yanıyla çok hayırsız oldu birinci miladı gibi değil. Eşitlikten yola çıkmadı. Kadını kullanma üzerinden yola çıktı. Kadın üzerinden siyasette kadın vitrinde. Kadın gücü kullanılarak yani şimdi düşünün; Zonguldak direnişini alın, Paşabahçe grevini alın. Nerede bir başarı elde edilse hiç madende kadın işçi yok. Ama nerede kadınlar önde o direniş ayakta kaldı. Kadın gücü kullanılıyor en zor noktada ama kadın vitrinde çünkü medya çağı. Bakın her eylemde öyle. Herkes kadını kullanıyor. Ama kadın üzerinden kadın eziliyor. Kadın daha yoksul, kadın daha çok dayak yiyor, kadın daha az eğitim görüyor, daha eşitsiz veya daha kalitesiz eğitim. İçerikten faydalanmama gibi bir süreç yaşanıyor. Siyasette herhalde bir sol partinin, sosyal demokrat partinin asıl görmesi gereken tuzak ve asıl çizmesi gereken nokta bu satır aralarında olması gerekiyor. Doğrusu bu eğitimdeki son tuzak. Hani 8 Mart yasası diye çıktı ya; yasada iyileştirmeler kadın örgütlerinin istediği ölçüde olmadı zaten. Herkes biliyor bunu. Adı da aile üzerine yapıldı falan. Orada yine de hani iyi kötü bir iki düzeltme var değil mi? Bir tane püf noktası var yine o iğne oyası örme var ya. Püf noktası ne biliyor musunuz? Bundan sonra erkeğin şiddet uyguladığını kanıtlama yükümlülüğü kadına düşüyor. Nasıl kanıtlayacak? Tanık mı bulacak ailesinde? Evinden tanıklar bulacak. Aile meclisinde, infaz kararını kadına verdirtiyorlar bu ülkede. Nasıl olacak o? Bir zamanlar biz şey diyorduk mesela. Doğu – Batı kadın dayanışmasında vazgeçelim bazı şeylerden. Yani sözkonusu bile olamaz bir Mor Çatı kurmak Diyarbakır’da. Yani ben kendim diyordum mesela doğudaki kadın örgütlenmelerine. Siz vazgeçin onu bir merkez yapın. Ana çocuk sağlığı, bakım merkezi gibi. O arada bir tane içerde gizli illegal oda yaparsınız kadın sığınabilirse orada sığınır. Mümkün mü kadının sığınma evine doğru yürümesi, o yola geçmesi, sapması? Söz konusu bile olamaz. Mümkün olmadı. Hiçbir zaman Kürt kadınları, Kürt anaları her tür şikayeti yaparken Kürt haklarıyla ilgili. Bizde intiharlar, intihar değil cinayet diyemediler. Onu bir üniversite araştırması çıkardı ortaya yani daha fazla olmasını. Kadın kadına ifade edemediler. Birisi söyler, duyulur diye ağızlarına alamadılar. İntiharın cinayet olduğunu, intihar görüntüsü verildiğini hiçbir Kürt kadını söyleyemedi. Kadınlara söyleyemedi. Bu travma böyle uzayıp gider. Konudan konuya geçmiş


158

oldum ama çağımız medya çağı, çağımız kavram kargaşası çağı ve çağımızda vitrinden söylenenle gerçek arasında uçurum var. En büyük tehditte bana göre bu günün sivil darbelerinin odağında medyanın kullanılması var. Medyanın kullanılma biçimi var. Ve insanlık tarihinin en kirlenmiş medyasıyla, gerçeğiyle karşı karşıyayız. Bizim üst örgütümüz, uluslararası gazeteciler sendikalar konfederasyonu diyor ki, en temiz gazetecimiz artık günümüzde ilişkilendirilmiş gazeteci. Çünkü onun neyi nasıl gördüğünü biliyoruz. Ama tekellerin elindeki medyanın bizi nasıl gerçeklerden saptırıp aldattığını ve nasıl satıldığını, çarkların nasıl işlediğini görme yetisine sahip değiliz diye. Şimdi birde Türkiye’de yandaşı, cemaati, teslim alınmış medyasıyla baktığınız zaman %90 üstüyle daha vahim bir tablo çıkıyor. Ve her şey de gerçekle sanal arasında uçurum var. Çok ciddi bu iki tehditle ilgili CHP’nin karşı çıkmanın ötesinde mecliste çok iyi bir savaşım verdikleri kanısındayım ama ötesinde artık bu işin daha şakası yok. Çok daha ciddi bir savaşın verilmesi gerektiğine inanıyorum. Bir cephe oluşması gerektiğine inanıyorum. Bence anayasadan daha tehlikeli, daha somut bir şey bu eğitimdeki 4+4+4.

Teşekkür ederim.

DEMET IŞIK- Şimdi Şükran, Başbakan ısrarla “8 yıllık kesintisiz eğitim 28 Şubat’ın verisidir onun için biz oyunları bozacağız” diyor. Şimdi 8 yıllık kesintisiz eğitim Işık sizde burada katılabilirsiniz, çok uzun zaman tartışmaların sonucunda geldi. Böyle hamhumşarolop, adam dövülerek, kapı arkalarına tıkanarak fi lan yapılmadı. Çok uzun tartışmaları yapıldı 8 yıllık kesintisiz eğitimin eksisi artısı tartışıldı. O zaman ANAP’ta da bu tartışıldı, DYP’de de tartışıldı, CHP’de de tartışıldı, sivil örgütlerde de tartışıldı, milli eğitim şuralarında tartışıldı. Yani 6 yıllık bir sürecin sonunda geldi. Böyle damgalanmaya çalışıldığı gibi 28 Şubat’ın verisi değildir. Bunu bir kere tesbit etmek gerekir.

İkincisi, eğitime ayrılan bütçeler o cumhuriyetin ilk yıllarında ben istatistiklere baktım %11. Bugün şimdi sevgili Işık’la baktık GSMH’nin %3.8’i. Bu iktidarların ve siyasi tabanların eğitime vermiş olduğu değeri çok doğru dürüst gösteren bir şey.

IŞIK TÜZÜN- Aslında birkaç bir şey vardı; özellikle bu harcamalarla ilgili. Orada, yani ben buradaki veriyi sizinle paylaşayım istedim. 2006’da GSYH’nin yani kamu eğitim harcamalarından bahsediyorum, GSYH’nin %3.1’i oranında. 2006’dan 2009’a kadar aslında 4’e yükseliyor. 2010’da böyle devam ediyor. 2010 ve 11’de. Fakat özellikle 2012’de başlayan, yani yeni başlayan bir düşüş söz konusu ki, Milli Eğitim Bakanlığı’nın bu kadar iddialı hedefl eri varken aslında bu bütçe ve milli eğitim bakanlığının politika öncelikleri arasında da bir uyumsuzluk göze çarpıyor maalesef. Bu kalite meselesi aslında çok ilginç. Kesinlikle sizin


159

konuşmanıza istinaden söylemiyorum ancak hepimiz aslında bir yerde bir kaliteden bahsediyoruz ama büyük olasılıkla aslında kalite algılarımız çok farklı. Yani Başbakan da kaliteden bahsediyor, hani bizde kaliteden bahsediyoruz. Çocukların aileleri de kaliteden bahsediyor. Aslında Türkiye’de bu alan eksik, yani anekdotlar olarak herkes kendi deneyimleri üzerinden kalitenin nereye gittiğini tarifl emeye çalışıyor fakat Türkiye’de eğitimin çıktıları çok da umursanmıyor. Yani bu bir partiden bağımsız olarak... Böyle bir kültürümüz yok. Türkiye’de eğitimin çıktılarına bakmak, örneğin bu PISA sonuçlarına, iyi değerlendirmek gerekli. Gerçekten çocuklar ne tür yaşam becerileri kazanıyor? Bunlar zaman içinde nasıl değişiklik gösteriyor? Bu aynı zamanda eğitimle ilgili söylemek istediğim başka bir şey. Kız çocuk ve erkek çocuğu ayrıştırmak da yetmiyor. Yani engelli kız çocuklara nasıl bakacağız? İşte anadili Türkçe olmayan kız çocuklar var, Roman kız çocuklar var. Dünya kadar farklı ayrımcılık zeminleri var. Kırsalda yaşayan kız çocukla başka bir yerdekinin şartları farklı. Fakat Türkiye’de veriler evet bir kır-kent ayrımında veri görebiliyoruz, kadın erkek boyutunda görebiliyoruz. Fakat özellikle elverişsiz koşullara sahip olduğunu bildiğimiz, dolaylı veya doğrudan ayrımcılığa uğradığını düşündüğümüz kesimlerle ilgili daha net konuşabiliyor olmamız lazım. İzlenimlerle sınırlı kalmayıp gerçekten hangi grup spesifi k olarak hangi sorunla baş ediyor? Türkiye’de etnik veri toplanmıyor. Bunun gerekçesi ayrımcılığa zemin hazırlamak. Ancak bu veri tabii ki toplanıp fi şlemeye yol açılmaksızın kullanılabilir. Kim hangi sorunu yaşıyor, buna uygun politika nasıl geliştirilmeli? Ve tabii ki bu uluslararası standartlarla uyumlu bir şekilde ayrımcılığa yol açmadan yapılması gereken.

Engelli çocuklarla ilgili en son araştırmamız, daha doğrusu engellilere ilişkin kapsamlı araştırma 2002 tarihli Türkiye Özürlüler Araştırması. Çok yuvarlak verilerle konuşmak durumunda kalıyoruz. Ve dolayısıyla bunlar politikaların temelini aslında sağlam zeminlere oturtmamızı engelleyen şeyler oluyor. Dolayısıyla burada söylemek istediğim de benim, keşke daha nesnel, herkesin üzerinde uzlaşabileceği, zaman içinde izleyebileceğimiz kalite göstergelerimiz olsa.

Ek olarak bu din eğitimi meselesiyle ilgili çok önemli bir konu açtığınızı düşünüyorum. Biz de yıllardır aslında bu konuda çalışıyoruz, sesimizi duyurmaya çalışıyoruz ve hep söylediğimiz örgün eğitim sistemi içerisinde verilecek bir dersin muhakkak tüm dinlere eşit mesafede durması ve aslında amacının karşılıklı saygı ve anlayışı yerleştirmek olması gerekiyor. Mevcut dersin bu şekilde olup olmadığı belirsiz, çünkü biliyorsunuz programlar sürekli yenileniyor. Şu anda o konuda bir inceleme yapıyoruz. Onun bulgularını ayrıca paylaşırız. Ama orada da tabii ki, sadece bir dersin programını değiştirmek, ders kitabını değiştirmek yetmiyor, aynı zamanda öğretmenini de paralel olarak eğitmek, hani onu da güçlendirmek gerekiyor.


160

DEMET IŞIK- Işık sizin yaptığınız bütün bu araştırmalar, veri toplamalar, değerlendirmeler üniversiteden dışarıya, hukuk yapımına katkı olacak bir kurula, meclise yansıyor mu? Yani iktidarın sizi dinleyen bir kulağı var mı?

IŞIK TÜZÜN- Şöyle söyleyeyim. Yani tabii ki zaman içinde gelişen bir ilişki var. Bizim kendimizi konumlandırdığımız ve aslında memnun olduğumuz bir nokta. Biz kendimizi eleştirel bir dost olarak konumlandırıyoruz. Bizim derdimiz hani sadece yanlışları göstermek değil, doğru yapılan şeyler de var, nasıl iyileştirilebiliri konuşmak. Ama ne söylüyorsak bunun altında bir veri olması lazım. Çünkü veri olmadığı zaman ideolojik tartışmalarla uzlaşılamaz bir noktaya gelinebiliyor. Ama bizim misyonumuz burada kamuoyuyla bilgi paylaşmak, Milli Eğitim Bakanlığı’yla bilgi paylaşmak. Mesela İlköğretim Genel Müdürlüğü; gözlemimiz hani giderek veri toplamaya, verilere göre politika geliştirmeye çok daha açık hale geldi ve kapasitesi gelişen bir genel müdürlük olarak devam ediyor. Tabii bu yeniden yapılanma sürecinin etkilerini de görmek lazım ama bizim şu an ilköğretimden ortaöğretime geçiş ve ilköğretimde devamsızlıkla ilgili yaptığımız araştırmaları Milli Eğitim Bakanlığı ve UNICEF’le ortak olarak yapıyoruz. Dolasıyla resim siyah, gri, beyaz, oldukça karışık bir resim aslında.

Bu din eğitimiyle ilgili çok özür dilerim onu bir tamamlamak istiyorum. Terim olarak aslında biz isteğe bağlı kullanıyoruz. Müfredatın dışında verilmesi, bundan çocukların not almaması önemli. Dikkat çekmek istediğim bir eksiklik şu, tamam işte aile talep etsin ya devlet bunu versin, temel aktör ya aile ya devlet, çocuklar bu resmin yine hiçbir yerinde yok. Türkiye’de, yani yurtdışındaki örneklerde de bu çok sınırlı ve o kadar hassas bir alan ki çocuk haklarını bu bağlamda konuşmaya korkuyoruz. Bahsettiğimiz ebeveynlerin hakları. Hani aileler çocuğuna kendi felsefi inançlarına ve dini görüşlerine göre eğitim verir hakkıdır. Çocuk kaç yaşından itibaren bu sürece nasıl katılabilir?

ŞÜKRAN SONER- Size bir soru yöneltmek istiyorum. Çok önemli burada püf noktası ben onu sonda kullanacaktım siyaset açısından. Şimdi din meslek okulu imam hatip olayından yola çıkılıyor. İmam hatipte dindar çocuklarımız yetişiyor, ailede memnun deniyor. Oradaki dış desteklerle o çocuğun fi nanse edilmesi olayı ayrı. Ama dünyanın herhangi bir yerinde, ülkesinde bırakın demokrasileri. Önce Papaz mesela Hristiyanlık açısından eğitimi verip onunla birlikte doktor siyasetçi veyahutta hukukçu yetiştirmek diye bir örnek model var mı? Duydunuz mu eğitimci olarak? Ben iddia ediyorum yok. Artı bir şey daha yok. Meslek okulu sadece mesleğe yönelikti. Hani işkence gibi anlattı ya Sayın Başbakanımız ben imam hatip kökenliyim tekrar sınava girdim diye. Evet bu bir işkence değil. Benim paramla, bütün halkın vergisiyle ancak meslek okulu için düşünülebilir bu. Ama ben vazgeçtim imam olmaktan siyasetçi olacağım dediğiniz anda fark derslerini verip bedelini ödeyerek onu yapabilirsiniz. Yani bütün dünya içinde


161

budur. Vazgeçtiğin anda beledini sen ödersin. Yani böyle bir şey yok. Yani burada bir canavar, yani canavar derken şu anlamda söylüyorum. Hani bir hücrenin deformasyonu sözkonusu. Amipleşmiş hali. Bütün meslek okullarını da gerilime aracı bu. Çünkü meslek okullarına yapılan yatırımların Türkiye’de %70, 80’i imam hatip. Diğerlerine ki onlar çok daha pahalı. Onlara yok.

IŞIK TÜZÜN- İmam hatip okulları şu anda bir ara form olarak kurgulanıyor.

ŞÜKRAN SONER- Hayır bu doğrudan doğruya bir mezhebin üzerinden din eğitimi, dindar yetiştirip sonra bir meslek sahibi kılma ideolojisinin ürünü. Bunun böyle bir örneği yok dünyada. Böyle bir eğitim modeli yok. İnanın ben en çok bunu papaz kavramını kullandım diye en çok tehdit orada aldım bugüne kadar. Ben öyle başka yazılarımda pek tehdit almam. Beni severler demokrat olduğum için. Ama katlanılamıyor. Çünkü bu gerçek dünyada örneği yok böyle bir çarpıklığın. Şimdi katlayarak kurumlaştırmak istenen bir olay. Artı Milli Eğitim Bakanlığı’nın bütçesinin küçük olmasının getirdiği bir pratik var. Çok politik olan kitapları bedava vermek falan vitrinde oynanıyor onlarla siyaset yapılıyor, çünkü ucuz siyaset. Ama okulların hiçbir gereksinimi karşılanmıyor. Isınma dahil. Laboratuvar yok. Hepsi aile birlikleri. Bu yüzdende varsıl semtim çocuğunun gittiği ilkokulla yoksulların çocuklarının gittiği ilkokullar arasında sanki aynı devlet okulu değilmiş gibi akıl almaz bir uçurum var. Öğretmenlere de parasını veriyor okul aile birlikleri kaliteli öğretmen seçiyorlar oraya dışarıdan. Öbüründe öğretmen dökülüyor. Yani saat ücretli öğretmen getiriliyor dışarıdan. Veya çoğu derste açık, seçmeli ders hiç yok.

IŞIK TÜZÜN- Şu an tam aslında o konudaki bir araştırmayı yine İlköğretim Genel Müdürlüğü ve UNICEF ortaklığıyla yapıyoruz. İlköğretim okullarının mali yönetimiyle ilgili. Kaynaklar nereden geliyor, nasıl karar alma süreçlerinden geçip nereye harcanıyor? Biraz evet yani hani birçok sorun var ve bunlar maalesef geç farkına vardığımız veya üzerine eğilmeye başladığımız şeyler ama bu araştırma iradesi değerli.

ŞÜKRAN SONER- Birde bölge okullarıyla köyden öğretmenin çıkması sadece imamım kalmasının getirdiği toplumsal travma var. O köydeki yaşanan her olayın analizinde bilimle inancın dengelenmesi bitti. Onun getirdiği sonuçlar var.

IŞIK TÜZÜN- İmam hatipler konusunda şunu söyleyebilirim. Yani imam hatipler konusunda bir uzmanlığım zaten yok. Çok da tartışmalı bir konu. Fakat genel olarak Türkiye’de imam hatipleri de bu sorunsalın içine katarsak bir din eğitimi talebi var ve bu din eğitimi talebi çözülmedikçe de bu talep sürer.

ŞÜKRAN SONER- O talep nasıl karşılanmalı ama? Sorun orada zaten.


162

IŞIK TÜZÜN- Ben de oraya geliyorum zaten. Sizin bahsettiğiniz şekilde ve bunun isteğe bağlı olarak kurgulanması. Fakat bunun yönetişimini veya fi nansman yöntemini, bunun okullarda mı öğleden sonra verileceği, yoksa başka kurumlar çatısı altında mı? Bunun kimsenin tek tarafl ı dayatmasıyla değil, toplumda inanç çeşitliğini yansıtan ve bir uzlaşma sürecinde belirlenmesi gerekiyor. Ama ilkesel olarak okullardaki din dersi bütün dinlere eşit mesafede durmalı ve dini sosyal bir olgu olarak ele almalı. Diğerininse yani din eğitiminin isteğe bağlı olması bizimde önerilerimiz arasında. Ama dediğimiz gibi bu süreçte hani bütün bu çocuk katılımı mekanizmaları, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin temel ilkesi olarak basbas bağırdığımız, işte Çocuk Hakları Komitesi’nin üzerine işte 12 nolu genel yorumu yazdığı katılımı konuşalım. Çocuk katılımı ilkelerini bu din ve eğitim meselesinde Türkiye’de nasıl hayata geçireceğiz? Bu nasıl yani, çocuğa ne noktada bir bilgilendirme yapılabilir ve çocuğun görüşleri nasıl bu pratiğe yansıtabilir. Bizce diğer önemli konulardan biri.

İzin verirseniz bu imam hatip meselesine girmişken aslında işi birazcık meslek eğitimine taşımak istiyorum. Çünkü şu anda gündemdeki politikalardan biride aslında kız teknik meslek liselerini artırarak, daha doğrusu oralara kızları yönlendirerek kız çocukların okullulaşma oranlarını artırmak. Bunun aynı zamanda kız çocuklarının istihdamını da artıracağı düşünülüyor. Fakat burada da aslında ihtiyaç analizine gereksinim olduğunu düşünüyoruz. Benzer bir politika kız yurtları içinde var. Kız yurtlarını artırırsak, kız teknik meslek liselerini artırırsak hani daha çok kız çocuk okula gidecek ve daha çok kadın istihdam olanağı bulacak diye. Şimdi biz bu meseleye ilişkin bütüncül bir ihtiyaç analizi olmadığı için aslında Koç Üniversitesi’nden bir araştırmacı ekiple bir çalışma yaptık, Koç Holding’le yaptığımız meslek eğitimiyle ilgili ortak bir çalışma kapsamında. Buradan birkaç bulguyu ben paylaşmak istiyorum. Daha rapor yayımlanmadı. Bunlar ilk bulgular Birtakım nitel görüşmeler yapıldı hem öğrenciler, hem mezunlarla. Bunun dışında da TÜİK anketlerinden vs. yapılan analizler var. Dolayısıyla temsili bir şey değil tabi bu nitel görüşmeler ama bizce ışık tutuyor sürece. Çoğu kadın aslında ben kendim seçtim diyor. Yani bu kız teknik meslek liselerine gitmeyi. Fakat derine indikçe aslında orada tabii o dinamiklerin daha karmaşık olduğunu, çevresindeki toplumsal cinsiyet algıları, biçilen roller, ailesinin nasıl gördüğü gibi şeyler de işin içine karışıyor. Kız çocuklarının çok söylediği bir şey aslında meslek edinmek. Ve bu meslek edinmekten zaman içinde o nitel görüşmeler derinleştikçe anlıyoruz ki aslında meslek edinmek oradaki işte kuaförlük mesleğini edinmek değil. Orada tabiri caizse kapağı üniversiteye atmak, üniversitede öğretmen ya da devlet memuru olmak isteniyor. Çünkü bunlar hani kadınların yapması uygun görülen, ailelerin izin vereceği itibarı yüksek işler. Fakat gerçekte tabii bu böyle gerçekleşmiyor. Kız teknik meslek lisesi mezunlarının sadece %4’ü yükseköğretimde lisans programlarına devam edebiliyor.


163

Dolayısıyla bu yükseköğretime ulaşma hedefl eri aslında karşılanmıyor kadınların. Bunun dışında tabii okulların itibarsızlığına ilişkin görüşleri de bu üniversiteye gitme arzularıyla ilişkili. Bunun gerçekleşememesi, kültür dersleri ve stajlara ilişkin duydukları çeşitli, yani memnuniyetsizlik belirtileri var. Seçme nedenleri de yani savunulduğu veya öne sürülebileceği üzere bu tek cinse yönelik eğitim olması değil. Çok küçük bir grup erkek de bu liselere devam ediyor. Bir dönem bu aslında engellenmeye çalışıldı. Daha doğrusu teşvik edilmedi. Şimdi tekrar teşvik edildiği için oranlar yükseliyor. Ama ağırlıklı olarak kızların devam ettiği okullar. Tek cins eğitime ilişkinse aslında iyi veya kötü demek çok mümkün değil. Dünyada çok farklı örnekleri var. Tek cins eğitim kadını güçlendirecek biçimde de kurgulanabilir, tam tersi olacak biçimde de. Ama yani Türkiye’de kız teknik meslek liselerinin kadını güçlendirecek şekilde bir programı olmadığı ortaya çıkıyor. İş piyasası talepleri ve aldıkları eğitim örtüşmüyor. Bu tamamen anket daha doğrusu görüşmelere katılanların görüşleri. Kısıtlı iş imkanları ve düşük ücretler nedeniyle bu istedikleri meslek edinme hedefi de karşılanamıyor. Evet yani düz liselere göre bakıldığında iş gücüne katılımları gerçekten daha yüksek. O anlamda bir yararı var. Fakat mevcut toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden üretildiği yerler olarak ortaya çıkıyorlar. Kız teknik meslek liselerinde 37 alanda eğitim veriliyor. Fakat kadınların %36’sı çocuk gelişimi alanına devam ediyor. Bunda tabii ki şey olarak sıkıntı yok. Sadece gösterge olarak. Ama o tercihleri kim yapıyor, neden yapıyor? Bunlara iyi bakmak gerekiyor.

Bir de son olarak kız teknik meslek liseleriyle ilgili söylemek istediğim, böyle bir politika varsa yani bu okulları yaygınlaştırmak, bu okullardaki programların toplumsal cinsiyet açısından çok iyi değerlendirilmesi gerekiyor. Okullulaşmaya olan etkilerinin değerlendirilmesi gerekiyor. Ve hani kısa dönemli birtakım izlenimlere dayanan politika çözümlerinden kaçınmak gerekiyor.

Son olarak aslında gündeme tek bir konu taşımak istiyorum. Bu biraz daha tartışmalı bir mesele ama. Çiftdillilik ve eğitim konusunda çalıştığımdan bahsetmiştim. Türkiye’de birçok farklı anadili var. Bu alanda tabii en can yakıcı ve en tartışmalı konu Kürtçe eğitim meselesiyle veya Kürtçe öğretim meselesiyle Türkiye’de gündeme geliyor. Biz bu konuda 2007’de çalışmaya başladık ve hissiyatımız şu yöndeydi. Konu çok siyasal bir düzlemde tartışılıyor, konunun içinde çocuk yok. O çocuğun okula gittiğinde ne yaşadığı yok olumlu ya da olumsuz. O çocuğun bu süreçten kazandığı, kaybettiği şeyler yok. Ve eğitimbilim ve dilbilimde aslında Türkiye’de olmayan uluslararası birçok kaynak var. Biz bu kaynaklara dayanmadan konuyu bir kutuplaşma içinde tartışıyoruz.

Ben bugün kız çocukları üzerinden bakmaya çalışacağım. Genel olarak aslında Türkiye’de yapılmış çok az araştırma var. Özellikle bu konuyu gündeme getirmek istedim. Çünkü bir de Kürtçe seçmeli ders olması da bu 4+4+4’le birlikte


164

gündeme geldi. Birinci dili Türkçe olmayan çocuklar okula erişim, okula devam ve okulda başarı açısından sorunlar yaşıyorlar. Bu kenarda var. Önemli bir bölüm, şu an yüzde veremeyeceğim kapsamlı araştırmalar olmadığı için birçok çocuk ama okula Türkçe bilmeyerek, farklı bir dil bilerek geliyorlar. Kız çocuklar açısından bunu gündeme getirmek istememin nedeni kız çocukların toplumsal yaşama daha sınırlı katılımları var. Gerek eğitim alanında, gerek sokakta. Dolayısıyla resmi dille tanışmaları çok daha sınırlı olabiliyor ve yaşadıkları travmalar da okul ortamında daha ağır olabiliyor.

Bizim çalışma şöyle bir şeydi. Bir, önce araştırma raporu hazırlandı çiftdillilik ve eğitim üzerine, konuyu hiçbir şekilde siyasal boyutlarıyla ele almayan. Elbette siyasal boyutu olan bir konu. Ama bu pedagojik açıdan nedir? Çiftdillilik ve eğitim arasındaki ilişki nedir? Çocuklar bu süreci nasıl yaşarlar? Çiftdilli eğitim mümkün mü? Mümkünse hangi koşullarda olabilir diye. Artısı ne, eksisi ne? Sonuç olarak gördüğümüz şey şu; Türkiye’de çocuklar sorun yaşıyorlar. Aslında çiftdilli olmak mümkün, yani hiçbir noktada bir dili diğerine tercih etmek gerekmiyor. Çocuklar çiftdilli de olabiliyorlar, çokdilli de olabiliyorlar. Çiftdilli olan çocukların aslında bir çok bilişsel becerisi yani dil becerilerine ek başka becerileri de daha çok gelişiyor. İki dil arasında çocuklar aktarım yapabiliyorlar. Yani çocukların böyle bir potansiyeli var ve biz bu işi o mu, bu mu diye çekiştirirken aslında çocukların o potansiyelini kenarda bırakmış oluyoruz. Çocuk Kürtçe öğrenirken Türkçeden yararlanabilir. Türkçe öğrenirken Kürtçeden yararlanabilir. Diller birbirini destekleyebiliyorlar. Ve dünyada birçok farklı çiftdilli eğitim modeli var.

Dolayısıyla bu meseleyi sadece anadilinde eğitim gibi dar bir kapsamdan çıkraralım. Türkiye’de hangi bölgelerde kim ne sıkıntı yaşıyor? Özellikle kız çocuklarının yaşadığı sıkıntılar var mı? Farklı modeller getirilebilir mi? Farklı destek programları getirilebilir mi? Bunlara bakmak gerektiğini düşünüyorum ve dünyadan son olarak birkaç bulgu paylaşmak istiyorum. Bu konu gündeme yeniden gelince özellikle burada paylaşmak istedim. Anadilinin kullanıldığı yani çocuğun kendi kültürünü belki daha rahat bulduğu, özellikle kız çocukları açısından, eğitim modellerinde kız çocuklarının okula kayıt oranlarının daha yüksek olduğu görülüyor, bu Asya Pasifi k’te yapılan farklı bir araştırma. Veli katılımının daha kolay olduğu. Çünkü veli bir yandan kızını okula göndermekte daha rahat hissediyor. Bir yandan okuldakilerle iletişim kurabildiği için eğitim sürecini daha iyi takip edebiliyor ve ilgisiz olmaktan çıkabiliyor. Kız çocukların, eğer anadilinin okulda bir şekilde yer bulması sağlanırsa, bundan kesinlikle kastım bütün bir eğitimin anadilinde verilmesi değil ama anlamlı bir şekilde orada olması, kız çocuk hem daha iyi öğreniyor, hem de öğrendiklerini daha iyi gösteriyor. Dolayısıyla bu meseleye de biraz aslında toplumsal cinsiyet açısından ve eğitim bilimi açısından bakmakta yarar olacağını düşünüyorum ki bizim 2006


165

yılında yaptığımız okulu terke ilişkin bir araştırma da bunu göstermişti. Okulu terk eden çocukların evinde, yani evde konuşulan dile baktığımızda okulu terk eden çocukların evinde Türkçenin kullanılmaması durumu çok daha yüksek olarak çıkıyordu.

Son olarak bir güzel haber vereceğim. Yapılması gereken çok şey var öğretmeninden ders kitabına, programına, Milli Eğitim Bakanlığı’nda daha fazla yönetici kadın olmasına. Fakat Bilgi Üniversitesi Eğitim ve Sosyoloji Birimi yeni bir araştırma yaptı ve ders kitaplarında toplumsal cinsiyete ilişkin ayrımcılığın azaldığına dair bulguları var. En kısa zamanda biz de inceleyeceğiz. Umuyoruz bu 4+4+4 sürecini de izlemeye devam edeceğiz. Önemli olanın burada gerçekten ayakları yere basan verilerle konuşabileceğimiz bir süreç yaratmak olduğunu düşünüyoruz. Her ne kadar süreç böyle başlamamış olsa da. Çok teşekkürler.

ŞÜKRAN SONER- Sabrınızı taşırarak bir şey söylemek istiyorum. Yani partili olduğunuz için özellikle size söylemek istiyorum. Tabi eğitimci gözüyle değil, pratiğini yaşamış olarak. Ben Tito çocuğuyum. Çok kültürlü Tito Yugoslavya’sı uygulamasında ilkokula gittim. Bizim ilkokulumuzda orada bölgede, Kosova’da yani üç dilde aynı okulda sınıfl ar vardı. Arnavutça, Sırpça, Türkçe olarak. Babam Arnavutçayı öğrenelim diye Arnavutça sınıfa verdi bizi ve bir yılda hem Arnavutçayı öğrendik, hem Sırpçayı öğrendik okuma yazma olarak. Çocuğun dil öğrenme yeteneği korkunç yüksek oluyor. Belli ki, Tito Yugoslavya’sının da eğitim kalitesi, öğretmen kalitesi yüksekti. Bunu bize sağlamış oldu bir yılda. Çoğunlukla da çocukların arasında neredeyse herkes 3 dilliydi. Yani Sırplarda, Arnavutlarda, Türklerde öyle bir gelişme süreci olmuştu. Yalnız çok kültürlülüğün ayrımcı olarak devam etmesi o sınırlar o kadar ince ki özgürlük ve ayrımcılık sınırları. Elbette ben emperyal tuzakların çok büyük olduğuna inanıyorum Yugoslavya’nın parçalanmasında. Bir ideolojik Avrupa çıkarları adına Yugoslavya parçalandı. Yani iddia ediyorum bunu. Nasıl parçalandığını da tanıklıklarını buradan da olsun izleyebildiğim için. Fakat bu baz çok güzel kullanıldı. Yani ana dillini kullanma tutkusu fanatizme dönüştü. Yani örneğin Adria sahilinde Hırvat kökenli turizmde çalışan gençler bizim Sırp olmadığımızı bildikleri halde, ortak dilimiz çünkü Hırvatçayı biz bilmiyoruz Sırpça konuşuyoruz. Bize Hırvatça yanıt veriyorlardı. Ama Amerikalıyla İngilizce konuşuyorlardı ve Yugoslavya’yı parçalayan öğede ortak dil kullanmama inadı oldu. Yani orada çok ince bir nokta var. Bu yüzden ben kişisel olarak birlikte yaşamadan yana olduğum için barış içinde, insanlık için evrimin bu olduğuna inandığım için diyorum ki, ana dilini öğrenme hakkı en iyi şekilde öğrenme hakkıyla ana dilini yaşam boyu kullanma hakkı arasında bir fark olmalı. Birlikte yaşayanların herkesin ana dilini yaşam boyu sınırsız farklı kullanması hakkı savaşı getiriyor, çatışmayı getiriyor. Asla birlikteliği getirmiyor. Çünkü bizdeki sonraki yıllarda Yugoslavya parçalanması


166

sürecinde aynı Türkiye 3 dille düğünlerde biz söylerdik ve bundan hoşlanırdık. Sonraki yıllarda Arnavutlarla Sırplar özellikle Sırpça daha çok çaldın, Arnavutça daha çok çaldın diye birbirlerini dövmeye başladılar düğünlerde. Sonrada kırmızı siyah böyle Arnavut bayrağı mıdır yoksa kimlik rengi midir çocuğun diye üniversitede kan döküldü ve benim okuduğum ilkokulda da suya zehir kattılar o çatışma döneminde. Yani travma öyle gelişti. Onun için orada insan hakları boyutundaki öncelik ve çerçevemizde özgürlük ayrımcılık sınırlarına çok dikkat etmek gerektiğine inanıyorum. Travmayı yaşatacak koşullar yoksa hiç sorun değil. Yani benim gelinim Rus, biz anlaştık torunumla o Rusça konuştu doğduğu günden beri, ben Türkçe konuştum. Torunum 5,5 yaşında mükemmel Rusça ve Türkçe biliyor. Üstelik Rusçayı ana okulda okuma yazma olarak da öğreniyor. Burada çatışma sorunu yok ama. Özel alanda çözmek kolay ama çatışma sorunu olduğu zaman aynı toplumda çizgiler, eğitim ilkeleri ve politikalar ne olmalı, bir siyasi partide hangisi önermeliyle ilgili şu doğrudur diye kestirip atamıyorum, Titoyu çok sevdiğim halde ve Tito çocuğu olmakla gurur duyduğum halde. Orada ince bir nüans var. Özgürlük ayrımcılık sınırları çok önemli. Mutlak olması gereken ana dilini doğru dürüst öğrenme hakkı kutsal hak. Bunu tartışamayız insan hakkı olarak.

IŞIK TÜZÜN- Bir şey ekleyebilir miyim? Ben çocukların pedagojik olarak bütün potansiyellerinin kullanılmasından yanayım. Ama dediklerinizi de çok iyi anlıyorum. Aslında onun bir boyutu da şu; sadece bir eğitim modeli getirmek değil mesele. Yani çok ciddi bir toplumsal hazırlık süreci gerekli ve bunun ötesinde eğitimin içeriği değişmeli. Geçen gün bir toplantıda azınlık okullarıyla ilgili bir şey vardı. Azınlık okullarını denetlemeye giden rehberlere verilen kitapla ilgili. Aynı müfredatı uygulayan okullar bunlar, “yabancı”da değiller ayrıca. Bu ülkenin vatandaşları ve şey olarak anlatılıyor rehberlere, müfettişlere. İşte kurtuluş mücadelesini nasıl baltalamaya çalıştılar, öyledir, böyledir ve o kişiye öyle bir önyargı kazandırılıyor ve okula gittiğinde o gözle bakabilir.

Dolayısıyla yani eğitimin içeriği biliyoruz. İşte zamanında Sarı Gelin belgeseli Ermeni okullarına gönderildi. Eğitimin dili ne olursa olsun bizim eğitimin içeriğini her türlü düşmanca ifadeden arındırmamız şart.

ŞÜKRAN SONER- Ama buda eğitimin diline giriyor. Bu dediklerinizde.

IŞIK TÜZÜN- Evet ama yok yani. Sonuçta isterse eğitim, bütün eğitim bambaşka bir dilde olsun Türkçeden. Eğer orada Türkiye’de yaşayan diğer gruplar yok sayılıyor ya da aşağılanıyorsa ki bu kadınlar içinde geçerli, yani biz bunları zaten kadın çalışmalarıyla öğrendik. Eğer yok sayıyorsa kadını sorun, yani sadece kadını aşağılaması gerekmiyor. Kadın orada o kitapta kendini göremiyorsa, Türkiye’deki farklı etnik kökenden insanlar kendini orada göremiyorlarsa o


167

eğitimi istediğiniz dilde yapın fark etmez zaten, oradaki mesaj böyle bir şey.

ŞÜKRAN SONER- Eğitimin dili derken dilin ikinci anlamı yüzünden kullandım. Yani kadın dili falan anlamında kullandım. Yani çok ince noktalar bunlar.

DEMET IŞIK- Ben şimdi konuşmacılardan sonra bir ilave yapacağım. Sizlerin sorularınızı alayım. Çünkü bir 10 dakikamız var. Bunu Almanya çok güzel halletti. Benim Almanya’da yaşadığım zamanlarda Alman devleti dedi ki, ben burada yaşayan insanlara Alman dilini öğretmek zorundayım devlet olarak. Neden? Bu çocuklar daha ileri yaşlarda eğitim görecekler, bu çocuklar bu memlekette çalışacaklar, para kazanacaklar. Benim birinci görevim bu çocuklara Almanca öğretmek. Ama benim bir başka görevim daha var bu çocuklara kendi dillerini öğretmek. Bunu fevkalade güzel çözdüler. Yani hiçbir dert, dava gelmedi. O zaman milli eğitim bakanına geldim, Türkiye’ye geldim kendisiyle konuştum. Okullar okul bittikten sonra dersliklerini açıyordu, Türkçe öğreten öğretmenler de Türkiye’den geliyordu Alman devleti parasını veriyordu. Ve böylelikle çocuklar günlük eğitimden sonra, evlerine gitmiyorlardı, okul yemek çıkarıyordu, sandviç veriyordu okul sonrası, dersliklerde Yugoslavca, Yunanca, Bulgarca, İtalyanca ve Türkçe öğretiliyordu. Ve hakikaten çocuklar o topluma entegre olmakta, öğrendikleri Almanca ile hiç bir sıkıntı çekmediler. Ama hepsi de kendi evlerinde kendi dillerini çok doğru dürüst kullandılar.

Benim deneyimim şuna getiriyor. Siyasi bilinç ve siyasi veri neyi nasıl kullanmak istiyorsa onu öyle kullanıyor ve bu dil için de çok geçerli bir şey.

Demet IŞIK- Sağ olunuz çok teşekkür ederim.


Tarih : 27 Mart 2012Saat : 18:00

Sayın Kızgınkaya’ya

Teşekkürler...

171

KONUŞMACI: TEVFİK KIZGINKAYA

Parti içi eğitim konusundaki duyarlılığı ve çabaları nedeniyle Sayın Genel Başkan Yardımcısı Perihan Sarı’ya ve duyarlılık gösterip katıldığınız için de sizlere teşekkür ediyorum.

Konumuz; Türkiye’nin gerçekleri ve bu gerçekler karşısındaki sorumluluğumuz.

Son cümleyi, en başta söyleyelim.

Cumhuriyet Halk Parti üyesinin temel sorumluluğu, Cumhuriyet tarihimizi ve Cumhuriyet Halk Partisinin tarihsel süreçteki yerini ve işlevini iyi özümsemektir.

Türkiye’nin gerçeklerini görebilmek için önce kendimizle ve toplumuzla ilgili gerçekleri saptayalım.

Birincisi, biz duygusal bir toplumuz.

İkincisi de unutkan bir toplumuz. Dün yaşadığımızı bile bugün unutuyoruz.

Bu özelliklerimizi bilerek Türkiye’nin gerçeklerine bakalım.

Bugünün Türkiye’sinin gerçeklerine baktığımda birçok sorunla karşılaşıyorum.

Eğitimden, sağlığa, ekonomiden toplumsal barışa kadar birçok sorunla iç içe yaşıyoruz. Toplum olarak sürekli bir tartışmanın ve karmaşanın içindeyiz. Şöyle rahat bir nefes alıp yaşamdan keyif aldığımız yıllar ya da günler son derece sınırlıdır.

Bu noktada aklıma, “Türkiye’nin gerçeği, hep böyle sorunlarla ve karmaşa içinde yaşamak mıdır” sorusu geliyor. Yanıtım, “hayır, olmamalı.”

Pekala “neden bu sorunlar çözülmüyor, neden huzur içinde birbiriyle barışık bir toplum olarak yaşayamıyoruz” sorusunu sorunca, karşımıza başka bir özelliğimiz daha çıkıyor.

Bizler, sorunları sonuçları ile tartışıyoruz. Sonunda da bir suçlu bulup konuyu kapatıyoruz. Bir kaza mı oldu, kazada kaç kişinin öldüğünü, kimin suçlu olduğunu konuşuyoruz, ama kazanın asıl nedenini araştırıp bir daha olmaması için kalıcı bir önlem almıyoruz.

Bir sorunu çözebilmenin temel koşulu, o sorunun nedenini bilmektir.

Teşhis konulmadan hastalığın tedavi edilemeyeceği gibi…

Türkiye’nin Gerçekleri Karşısında Sorumluluklarımız

172

Bugünkü sorunlarımızın kaynağına ulaşabilmek için geçmişe doğru gitmek ve yaşanılan olayları irdelemek zorundayız.

Tarihten ders almak zorundayız.

Dünyanın neresindeyiz?

İlk olarak, sevgili Mustafa Balbay’ın “Ülkelerin geleceklerini bulundukları coğrafyalar belirler” sözü doğrultusunda ülkemizin içinde bulunduğu coğrafyaya bakalım ve Türkiye gerçeğini önce dünya üzerinde bulunduğumuz yerle değerlendirelim.

1. Anadolu ve boğazlar, dünya nüfusunun üçte ikisinin yaşadığı üç ana kıtayı (Asya, Afrika ve Avrupa) birleştiren tek kara parçasıdır.

2. Doğu ile batı medeniyetleri arasında köprü konumundadır.3. Verimli toprakları, iklimi, suyu ve havası ile insan yaşamı için olması gereken

tüm koşullara sahip olan bir coğrafyadır.4. Bütün dinler bu coğrafyada kurulmuştur.

Bu özellikleri ile yaşadığımız coğrafyanın konumuna bakalım.

Dünyanın kuzey yarım küresindeki zengin ülkelerle gelişmiş batı ülkeleri yüzyıllar boyunca hep sıcak denizlere, güneye ve doğuya ulaşmak istemişlerdir. Çünkü bu bölgelerdeki ülkeler zengin kaynaklara sahip gelişmemiş ülkelerdir. Sömürgecilik hareketleri ile bu ülkeleri ele geçirmenin mücadelelerini vermişlerdir.

Bu süreçte Anadolu coğrafyası ve bulunduğumuz topraklar hep geçiş yollarının üstünde kalmıştır. Örneğin, Batının doğuya gitmek için kullandığı İpek yolu Anadolu’dan geçmiştir. Kuzey güneye inmek isterken boğazlarımızı, Akdeniz’i ve Cebelitarık boğazını kullanmıştır. Dünyaya egemen olmak isteyenler, hep bu geçiş noktalarına ve merkez bölgelere sahip olmak için savaşmışlardır.

Tarih boyunca da dünyanın merkez coğrafyasını oluşturan Anadolu ve boğazlara da sahip olabilmenin savaşları verilmiştir.

Anadolu ve Boğazları Paylaşım Projesi - Sevr

Dünyanın Merkez coğrafyası olan Anadolu’ya ve Boğazlara sahip olmak için atılan son adım, Osmanlı Devletinin Birinci Dünya Savaşından mağlup çıkmasının ardından sahneye konulan Sevr projesidir.


173

Bu harita, Birinci Dünya Savaşının galip devletlerinin kendi aralarında oturup renkli kalemlerle boyayarak ülkemizi nasıl paylaştıklarını göstermektedir.

Bugününü yaşadığımız Türkiye Cumhuriyetinin temelinde, bu paylaşım projesine karşı verilen büyük bir özgürlük ve bağımsızlık mücadelesi vardır.

Bu işgale karşı verilen Ulusal Bağımsızlık Savaşımızı hepimiz biliyoruz. En azından okullarda öğretildiği kadarı ile biliyoruz.

Ama Ulusal Bağımsızlık Savaşımızın verildiği koşulları ve bu savaşı veren insanların yaşam koşullarını hiç düşündük mü?

Tarihte yapılanları doğru veya yanlış, eksik veya fazla gibi değerlendireceksek, o dönemin koşullarını bilmemiz gerekir. 93 yıl öncesinde yapılanları bugünün koşullarıyla değerlendirirsek yanlış yapmış oluruz. Bugünlerde bu yanlışı yapan birçok “aydın” var. Oturdukları güzel ofi slerde günümüz teknolojisini kullanarak 1900’lerde yapılanları değerlendiriyor, yargılıyor ve hüküm verebiliyorlar.

Biz doğruyu yapalım ve önce o dönemin koşullarına bakalım.


174

Sevr ile toprak paylaşımı

Eğer Ulusal Bağımsızlık Savaşı yapılmamış olsaydı (bazılarının dediğine göre olmadı) bugün haritada gördüğümüz yapıya sahip olacaktık.

Trakya’nın batısı ile İzmir ve çevresi Yunanistan’a bırakılan bölgelerdir. O dönem Amerika’yla karşı karşıya değildik. Muhatap değildik ama Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis’i içine alan bölge Amerika Başkanının hakemliğinde Ermenistan’a verilmesi düşünülen bölgedir. (Wilson’un perde arkasından isteği) Kars’ı içine alan bölge de Rusya’ya bırakılıyordu.

Bırakılan bu bölgelerin ötesinde Egenin doğusu ve güney Anadolu İtalya “nüfuz alanı”, Sivas’ı içine alan ve güneye kadar uzanan bölge ise, Fransa nüfuz alanı olarak belirlenmişti. 1984’ten bu yana bölücü terörü yaşadığımız Güneydoğu Anadolu bölgesi ile Basra körfezine kadar uzanan alan İngiltere nüfuz alanı idi.

Emperyal devletler bir bölgenin sadece topraklarına sahip olmayı değil, o bölgeye nüfuz etmeyi, kendileştirmeyi amaçlıyorlar. Anadolu’nun bu bölgeleri insanıyla, kültürüyle yani her yönüyle İtalyanlaştırılacak, Fransızlaştırılacak, İngilizleştirilecekti.

Boğazlar ve Marmara denizinin çevresi, müttefi klerin kontrolüne bırakılmıştı. O dönem müttefi klerin başında dönemin emperyal lideri İngiltere vardı. Boğazlar, içinde Türklerin yer almadığı, bu devletlerden oluşan bir komisyon tarafından yönetilecek ve ayrı bir bayrağı olacaktı. Çanakkale’de elde edemedikleri boğazlarımıza sahip olacaklar ve geçişi kontrol edeceklerdi.

Anadolu’nun ortasında kalan bölge ise, Türklere bırakılan bölgedir. Bu haritayı yapan ve Sevr projesinin altına imza atan ülkelerin (İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Belçika, Yunanistan, Hicaz Krallığı, Portekiz, Romanya, Ermenistan, Sırp Hırvat Cumhuriyeti ve Çekoslovakya) tanımlaması böyle, “Türklere bırakılan bölge.”

O dönem bu topraklardaki yönetimin adı Osmanlı imparatorluğu idi. Neden Osmanlılara bırakılan bölge değil de Türklere bırakılan bölge yazmışlar? Batının bu topraklarda yaşayanlara verdiği isim, Türk’tür. Türklük etnik bir tanımlama mıdır? Değildir.

Urfa Göbekli Tepede yapılan kazılarda milattan önce 9700’e ait tapınak ve yerleşim alanı bulundu. Üstüne 2012 yıl daha koyalım, 11 bin 712 yıldır bu topraklarda insan uygarlığı yaşıyor demektir. Bu süre içinde doğudan, batıdan, kuzeyden güneyden birçok boy’un gelip yerleştiği, onlarca devletin kurulduğu,


175

yıkıldığı veya yenisinin kurulduğu bu coğrafyada bugün tek bir etnik kimliğin varlığını koruduğunu söyleyebilir misiniz?

Tarih boyunca yaşayan unsur, kültürlerdir. Kültürler de süreç içinde toplumların bir arada yaşamalarının sonucunda birbirlerinden beslenir ve zenginleşirler. Bugün yaşadığımız gibi…

Emperyalizmin hedefl eri

Paylaşım haritasına dönelim. Emperyal lider İngiltere o dönem iki bölgeyi istiyor.

1. Boğazlar,2. Güneydoğu Anadolu

Dikkat ederseniz bu bölgeler, en başta bahsettiğim kuzeyin güneye, batının doğuya ulaşmasını sağlayan kapılardır. Boğazların öneminden söz etmeye gerek yok. Güneydoğu Anadolu ise Avrupa’nın Asya’ya açılan kapısıdır. Amerika’nın kontrolündeki Ermenistan’a bırakılan bölge ile İngiltere’nin kontrolündeki Basra körfezine kadar olan bölge birleşince Karadeniz’den Basra’ya kadar uzanan bir hat ortaya çıkıyor. Bu bölgenin sahibi ABD – İngiltere olacaktı ve Asya’yla Avrupa’nın geçişini kontrol edeceklerdi.

O dönemde önemi bugünkü kadar bilinmeyen petrolün varlığını da düşünürsek, bu hattın önemini daha iyi görmüş oluyoruz.

Bugün, kuzeydoğumuzda Ermenistan’ın sürdürdüğü hayalleri, güneydoğu komşumuz olan Irak’ın kuzeyinde ABD’nin kontrolünde Kürdistan devleti kurma çabaları 92 yıl sonra bile ABD’nin bu bölgedeki hedefl erinin değişmediğini göstermektedir.

Sevr projesi bu toprak paylaşımının ötesinde idari, mali, ekonomik, hukuki ve yönetsel yaptırımları ve kuralları da içeriyordu. Bugün yaşadıklarımızı doğru değerlendirebilmek için herkesin Sevr projesinin neler getirdiğini bilmesinde yarar vardır.

1900’lerde Anadolu insanının koşulları

Şimdi de Ulusal Bağımsızlık Savaşını veren insanların yaşam koşullarına bakalım.

O dönem bu topraklarda yaklaşık 12,5 - 13 milyon insan yaşıyordu.

Bu insanlar kimlerdi?

Bizlerin 3 veya 4 kuşak öncesi insanlardı. Yani o dönem bu topraklarda yaşayanlar, dedemizin anneannemizin babası, annesi idi. Yani bizlerdik.


176

Şimdi bu bilinçle, büyüklerimizin hangi koşullarda yaşadıklarına, 1900’lerin Anadolu’sundaki yaşam koşullarına bakalım.

1. Nüfusun %90’a yakını kırsal alanda yaşıyordu. Bilsay Kuruç’un tanımlamasıyla, köylüler ülkesiydik.

2. Arapça harfl erle okuma yazma oranı erkeklerde yüzde 5-6, kadınlarda binde 7-8 idi. Yani cahildiler.

3. Geçimlerini tarımla sağlıyorlardı ama işledikleri topraklar kendilerinin değildi, Padişahın mülkü idi.

4. O dönem sanayi tesisleri, fabrikalar yoktu. Doğal olarak işçi sınıfı da yoktu. 5. Balkan savaşı, Çanakkale Savaşı, Trablusgarp cephesi, Birinci Dünya savaşı

diye sürekli savaşmışlardı. Bin kadına karşılık 826 erkek (15-50 yaş arası) vardı. Erkeklerin çoğu savaş gazisi ve sakat…

Ulusal Bağımsızlık Savaşımız, bu koşullarda yaşayan yorgun, yoksul ve cahil bırakılmış insanlarla verildi.

Okullarda bizlere öğretilen tarih derslerinde bu koşullar yoktu, bugün de yok.

1980 sonrasında adı İnkilap tarihi olarak değiştirilen Devrim tarihimizi tüm bu koşulları bilerek irdeleyelim.

Kurtuluşumuz, Ulusal Bağımsızlık Savaşı

Genç bir Osmanlı subayı olan Mustafa Kemal, bu işgale ve teslimiyete itiraz ediyor ve “Anadolu’ya geçip mücadele edeceğim, diyor.

19 arkadaşı ile çıkıyor yola ve Samsun’da ayak basıyor Anadolu’ya. Tarih, 19 Mayıs 1919.

Bugün bizler için son derece doğal olan iletişim ve ulaşım alanında 1919’un koşulları nasıldı?

İletişim var mıymış? Radyo, televizyon, telefon, internet var mıydı? Bir tek Fransızların yaptığı demiryolları boyunca var olan telgraf hatlarının dışında iletişim yoktu.

Ulaşım nasıldı? Bugünkü gibi asfalt yollar ve konforlu arabalar var mıydı? Yanıtınızı duyar gibiyim. Yoktu.

Ulaşım yok, iletişim yok, cehalet diz boyu, yoksulluk zaten yaşamın kendisi ve karşınızda o dönemin gelişmiş devletleri. (Mustafa Kemal, bu devletleri hiçbir zaman düveli muazzama olarak tanımlamamıştır.)


177

Ulusal Bağımsızlık Savaşımıza bu koşulları da bilerek, farklı bir pencereden bakalım.

İlk durağımız, Amasya.

Amasya’da bir genelge yayınlanmış. Amasya genelgesinin bir maddesine dikkatinizi çekmek isterim. “Bir milletin bağımsızlığını ve geleceğini ancak o milletin azim ve kararı belirler.”

Bu maddenin ne anlama geldiğini düşünmemiz lazım.

O dönemin insanları vatandaş mıydı yoksa padişahın kulları mıydı?

Toplum, ümmet toplum muydu, millet miydi?

Bazılarının “diktatör” diye nitelendirdiği Mustafa Kemal çıkıyor insanların karşısına ve “siz bir milletsiniz, ancak siz karar verir ve mücadele ederseniz bağımsızlığınızı ve geleceğinizi kurtarırsınız” diyor. Peşimden gelin, ben sizi kurtaracağım demiyor.

1. Bu nasıl diktatörlüktür?

2. Ulusal Bağımsızlık Savaşı halka rağmen mi yapılmış, halkın kendisi mi yapmıştır?

Bir insanın ya da bir toplumun geleceğiyle ilgili karar verebildiği sistemin adı, DEMOKRASİ’dir.

Gelelim Erzurum’a.

Erzurum’da bir kongre toplanıyor. Kendi ilçelerini ve illerini kurtarmak isteyen derneklerin temsilcileri bir araya geliyorlar. Oylamayla bir başkan seçiyorlar. Kongrede, mücadelenin nasıl yapılacağı tartışılıyor ve kararlar oylanarak alınıyor. Hep beraber konulan kurallara herkes uyacak. Kişiye değil, kurallara bağlılık.

Soralım; Seçim ve oylama, hangi yönetimlerde yapılır? Demokrasilerde.

Kongrenin sonunda bir yapı kuruluyor. “Doğu İllerini Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti.” Bu ismi irdelemek bile kurtuluş mücadelesinin özünü ve felsefesini görmemiz için yeterlidir.

İlk tanım, Doğu illeri. Sadece kendi illerini kurtarmak için gelenler “ birlikte mücadele etmeye” karar veriyorlar ve doğu illerinin tamamını müdafaa etmeye karar veriyorlar.


178

Özgürlük ve bağımsızlık yolunda birlik sağlanıyor. Ulus olmak yolunda atılan bir adım daha…

İkincisi, Müdafaa-i Hukuk. Yaşadıkları topraklar üzerindeki tüm hakların sahibi olduklarının ve bu haklarını koruyacaklarının ifadesidir.

Demokrasinin temeli olan Ulusal Egemenliğin ve tam bağımsızlığın Erzurum kongresinde doğduğunu görüyoruz.

Ve cemiyet. Cemiyet nedir? Bugünkü anlamıyla dernektir. Yani halkın örgütü yapısı, demokratik kitle örgütüdür.

Halkın örgütlü yapısı hangi yönetimin sistemlerin temel taşıdır? Demokrasilerin.

Sivas’a geliş.

Sivas Kongresinde de demokrasinin kuralları geçerlidir. Sivas kongresinin sonucunda müdafaa edilecek alanın sınırları genişletiliyor ve cemiyetin adı “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” oluyor.

Hakları olan ve savunacakları alan (Türkiye’nin sınırları) ortaya konuluyor.

Hacıbektaş.

Mustafa Kemal beraberindeki heyetle Sivas’tan Ankara’ya gelirken Hacıbektaş’a uğrarlar. Tarih kitaplarında olmadığı için çoğumuz bu ziyareti bilemeyiz. Mustafa Kemal, dönemin önderi Cemalettin Efendiyle görüşerek hem Ulusal Bağımsızlık Savaşına destek alır hem de savaş sonrasında kurmayı düşündüğü devletin niteliği konusunda fi kir birliğine varırlar.

Ve Ankara’ya geliş.

19 Mayıs’ta Samsun’da Anadolu’ya ayak basan Mustafa Kemal, 27 Aralık’ta Ankara’ya geliyor. Yedi aylık bu süre içinde Doğu ve Orta Anadolu geziliyor, kongrelerde toplum önderleriyle bir araya geliniyor, konuşuluyor ve kurtuluş için hep birlikte savaşmaya karar veriliyor.

Ulusal Bağımsızlık Savaşı, halkın kendi hukukuna sahip çıktığı bir halk savaşıdır.

Ankara’ya gelindiğinde ilk kurulan yapının adı nedir? Büyük Millet Meclisi.

Ulusal Bağımsızlık Savaşımız, mecliste alınan kararlarla yönetilmiştir. Mustafa Kemal’in başkomutanlık görev ve yetkileri de meclis kararına dayanmıştır.


179

Dünya siyasi tarihinde demokrasinin kurumu olan meclis tarafından demokrasinin kurallarıyla yönetilen tek bağımsızlık savaşı bize aittir. Farkında mıyız?

Demek ki Samsun’a atılan adımla başlayan bu sürecin temelinde demokrasi vardır. Hem de bu koşullarda. Bu koşulları unutmayalım ve unutturmayalım ki, yapılanların ne anlama geldiğini daha iyi anlayalım, daha iyi anlasınlar.

Bilgi sahibi olmadan fi kir sahibi olmaya kalkmasınlar.

9 Eylül, İzmir

İzmir’in kurtuluşu sonrasında “savaşı kazandık, zafere ulaştık” diye kutlamaya gelenlere Mustafa Kemal’in verdiği yanıt çok önemlidir.

“Esas savaşımız şimdi iki cephede birden başlıyor. 1- cehalete, 2- sefalete karşı…”

O dönemin koşulları için bundan daha güzel bir saptama olabilir mi?

Bugün Türkiye’nin iki temel sorunu vardır.

1. Cehalet, 2. Sefalet.

Koşullar farklı da olsa doksan yıl sonra yaşadığımız sorunların temelinde yine aynı etkenleri görüyoruz.

Doksan yıl önce cehalete ve sefalete karşı verilen mücadeleyi ve uygulanan politikaları mantığı ve felsefesi ile bilirsek bugün var olan sorunlarımıza çözüm yaratabilir miyiz?

Cehalete ve sefalete karşı verilen mücadeleler.

Cehalete karşı verilen mücadelenin temelinde toplu eğitim seferberliği vardır.

Millet mekteplerinin kurulması, herkesin okuma yazma öğrenmesi için başlatılan okuma seferberliği…

Dil devrimi ile Latin harfl erine, yeni ABC ye geçiş…

Latin harfl erine geçmeye ne gerek vardı, sorusunu düşünelim.

Toplumun gelecekte nasıl bir yapıya ulaşmasını istiyorsanız eğitimini buna göre düzenlersiniz.


180

Hedef, toplumu çağdaş uygarlığın üstüne çıkartmaktı ve eğitim dili olarak, bilim dili olan Latin harfl eri kabul edildi.

Bugün ilköğretime Arapça dersi koyanlar, aslında toplumumuzu gelecekte nereye götürmek istediklerini gösteriyorlar.

Devrim yasası olan Tevhidi tedrisat yasası 3 Mart 1924’te kabul ediliyor. Eğitim ve öğretimde birlik yasası. Türkiye’nin neresinde olursa olsun bir öğrenciye verilen eğitim ve bilgi aynı oluyor. Eğitimde fırsat eşitliği sağlanıyor.

Cehaletle mücadele için konservatuarlarla sanat eğitimine, üniversitelerle yüksek eğitime geçiliyor. Köy Enstitülerine kadar uzanan aydınlanma süreci yaşanıyor, yaşatılıyor…

*****

Sefalete karşı verilen mücadele toplu kalkınma politikası ile veriliyor.

O dönem bu topraklarda daha önce söylediğimiz gibi ne fabrika var, ne de sanayi.

İlk kurulan fabrikalar, dokuma iplik, şeker, çimento, un fabrikaları. Bu fabrikaların ortak özellikleri var.

Birincisi, toplumun temel tüketim maddelerini üretiyorlar. Temel tüketim maddelerini dışarıdan almak yerine kendimiz üretiyoruz. Böylece dışarıya para vermiyoruz. Bugünkü gibi ithalatta patlama yapılmıyor.

İkincisi, bütün bu fabrikalar için lazım olan hammadde bu topraklarda üretiliyor. Ekonomide en yüksek katma değer elde etmenin yolu kullanılıyor. Hammaddeyi işleyerek son kullanılan mamul madde haline getirirseniz en büyük katma değeri elde edersiniz.

Bugün sattığımız Sümerbank ve Şeker fabrikaları kalkınmanın temel kurumları idi. Şeker fabrikaları kendi fabrikasını yapan teknolojiye sahipti. Şeker fabrikalarının teknolojisi kendimizindi. Bu fabrikalar Uşak’ta, Trakya’da, Erzincan’da, Erzurum’da kısaca Türkiye’nin her yerinde kuruldu.

Dokuma-iplik fabrikaları da öyle. Nazilli, Bakırköy, Denizli, Hereke, Kayseri, Bergama, Antalya’da Türkiye’nin her köşesinde kuruldu.

Hammadde nerede üretiliyorsa fabrikası da orada kuruluyor.

Neden? Böylece, istihdamı ülkenin her köşesine taşıyacaksınız, ülkenin her köşesinde kalkınmayı sağlayacaksınız.


181

Bu fabrikalarının önemli bir özelliği daha vardı. İstihdam ve kalkınmanın dışında sosyal yaşamı da getiriyordu. Sinema, tiyatro salonlarıyla, lokantası ve yüzme havuzlarıyla bulunduğu kentlerde sosyal yaşamın oluşması ve gelişmesi sağlanıyordu.

İnsanlarımızı bilinçlendiriyorsunuz, ekonomik kalkınmasını sağlıyorsunuz ve sosyalleştiriyorsunuz. Bu sürecin adı, toplu kalkınma seferberliğidir.

Demiryolları yapılmış, toplu ulaşım politikası ile... Ülkemizin her köşesine ulaşılabilmenin olanağı yaratılıyor.

Cumhuriyetin felsefesi

Uygulanan bu politikalar, Cumhuriyetimizin kuruluş ilkelerinin özünü ve felsefesini göstermektedir. Kişi, Türkiye’nin neresinde doğarsa doğsun, hangi etnik yapıya, inanca, renge ve cinse sahip olursa olsun “insan ve yurttaş” ortak kimliği ile eşit haklara sahiptir.

Yine farklı bir pencereden bakarak, sorgulayalım.

Doğduğumuz yeri, annemizi babamızı biz seçmedik. Etnik yapımızı, inancımızı, dilimizi, rengimizi ve cinsimizi de biz seçmedik. Doğduk. Doğduğumuz andaki kimliğimiz, insandır.

İnsanın en temel hakkı ise, yaşamak hakkıdır, ama sağlıklı yaşamak hakkı.

İnsan, bir köy yerinde bir ebenin yardımıyla doğabilir. Doğarken alabileceği bir mikropla da yaşamı boyunca taşıyabileceği bir hastalığa yakalanabilir. Ya da kentteki bir hastanenin hijyenik ortamında doktorların yardımıyla doğabilir.

Kendimizin seçmediği doğduğumuz ortamın, sağlıksız olması kader diye geçiştirilebilir mi?

Bu koşullar arasındaki farkı gidermek görevi devletindir.

Bu devletin niteliği de Sosyal Devlettir.

*****

Doğan insanın temel gereksinimi beslenmektir. 0 – 6 yaş arası insanın beyin ve fi zik gelişimi tamamlanır. Aile yoksulsa, doğan çocuğunu doğru ve yeterli bir şekilde besleyemezse çocuğun beyin ve fi zik gelişimi tam olarak sağlanamaz. Bu o çocuğun suçu olabilir mi?


182

Seçme şansı olsaydı, varlıklı bir ailede doğardı. Ne hasta olma riskini yaşardı ne de yoksulluk içinde büyürdü.

Her ailenin ekonomik açıdan yeterli gelire sahip olabileceği çalışma koşullarını hazırlamak ve istihdam yaratmak görevi, devletindir.

Bu devletin niteliği de Sosyal Devlettir.

Sefaletle savaşta, istihdamı ve ekonomiyi Türkiye’nin her köşesine taşıyacak şekilde fabrikaların kurulmasının ne denli önemli olduğunu görebiliyoruz.

*****

Yaşamda yol almaya devam edelim. 6 yaşına gelince okul yaşamı, eğitim ve öğrenim dönemi başlıyor. Çünkü insan, dünyadaki tüm varlıklardan farklı bir özelliğe sahiptir. Düşünebilme özelliği. Düşünebilmek için ise bilgiye ihtiyacımız vardır. Bilgiyi ise okulda alabiliriz. Doğduğumuz yerde okul yoksa ve okula gidemezsek düşünebilme özelliğimizi kazanabilir miyiz?

Eğitim hakkını kim sağlamalı, eğitimin çatısı okulu ülkemizin her köşesine taşımakla kim görevli? Devlet. Hangi devlet? Sosyal devlet.

Eğitim bir insan hakkıdır. Temel eğitim, tüm gelişmiş ülkelerde bedelsiz ve zorunludur. Ülkemizde de her insan bu hakka ve fırsata sahip olmalıdır. İnsan, Erzincan’da, Samsun’da, İstanbul’da, Antalya’da, Diyarbakır’da, Edirne’de nerede doğarsa doğsun okula gidebilmeli ve temel eğitimi alabilmelidir.

Mustafa Kemal tarlada karga kovalamaya devam etseydi Atatürk olabilir miydi?

Hayır, dediğinizi duyar gibiyim.

Tüm insanımızın eğitimli, bilinçli ve aydın yurttaşlar olması için eğitimi yaymışsınız yurdun her köşesine,

Aydınlanmayı kırsal alana, köylerimize kadar taşımak için kurulmuş Köy Enstitüleri…

*****

İnsanımızın girişimci özelliğini de kullanacak şekilde “karma ekonomi” politika ile tüm yurtta kalkınma hedefl enmiş. Bugün yıkılmak istenen Sosyal Devlet anlayışıyla devletin olanaklarıyla yollar yapılmış, okullar açılmış, fabrikalar kurulmuş...

1923 – 1938 arasındaki 15 yıllık süreçte Türkiye’nin sanayileşme hızı %96.

Dünyada en hızlı sanayileşen 3üncü ülkeyiz. Rusya, Japonya ve Türkiye...


183

Rusya ve Japonya bizden sonra İkinci Dünya Savaşına girdiler. Savaşın mağlubu olan bu iki ülke yıkıldı, yerle bir oldu. Galip devletlerin de ülkeleri yıkıldı. Tamamı savaş ekonomisine geçti.

Biz, İsmet İnönü’nün devlet adamlığı ile savaşın dışında kaldık. Savaşın yıkımını yaşamadık.

Bugünkülerin söylediği yokluk ve karne, savaşın getirdiği yokluğun eseriydi. Bütün dünya savaşıyordu, üretim yoktu.

Biz savaşa girmedik. O zaman bizim sanayileşmede daha ilerde olmamız gerekirdi. Neden geride kaldık, sorusunun yanıtını ilerde arayacağız.

10 Yıl sonra

Uygulanan politikaların sonucunu görmek için bugün bile büyük bir coşku ile söylediğimiz marşa bakmak yeterlidir. 10. Yıl Marşının sözlerini irdeleyelim.

“Çıktık açık alınla 10 yılda her savaştan.”

Hangi savaşlar? Kurtuluş savaşı, cehalete karşı savaş, yoksulluğa karşı savaş...

“10 yılda 15 milyon genç yarattık her yaştan.”

Zaten nüfus 15 milyon. O köylü toplumdan 15 milyon bilinçli yurttaş yarattılar...

“Demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan.”

Demiryolları ile ülkemizin her köşesine ulaşıldı, her köşesinde fabrikalar kuruldu.

Hep birlikte üretmişler, hep birlikte paylaşmışlar, hep birlikte kazanmışlar ve sonuçta başarılarını 10. Yıl Marşı ile dile getirmişler. Kimler? Bizim üç kuşak öncemiz.

Şimdi arkadaşlar eğri oturalım doğru konuşalım. Sene 1933, geldik 2012’ye. Üstünden 79 yıl geçmiş. Biz hala 10uncu yıl marşıyla heyecanlanıyoruz değil mi?

Ne hakkımız var? Onlar başardıklarının marşını yazmışlar. Bizler bu başarıların üstüne ne koyduk ki, 10uncu yıl marşını söyleyerek heyecanlanıyoruz?

79 yıl öncesinin başarısını bir mirasyedi gibi kullanıyoruz.

Başka bir marş yazacak bir başarı elde ettik mi?

Bu özeleştiriyi hepimizin yapması gerektiğine inanıyorum.


184

*****

Bu başarıyı yaratan politikaları ve felsefesini biraz daha düşünmemiz lazım.

Köy enstitülerine kadar gelen Cumhuriyet Devriminin temeli aydınlanmadır. Yani insanın aydınlanmasıdır.

Gidin Anıtkabir’e. Ama sadece mozoleyi ziyaret etmeyin. O mozole, bir insanın mezarıdır. Bu günlerimizi sağlayan insana duyulması gereken saygı ile önüne ziyaret edilmeli. Esas gezip görülmesi gereken yer Mustafa Kemal Atatürk’ün kütüphanesidir. Üç binden fazla kitap var orada ve hepsi okunmuş, çizilmiş, not alınmış.

Düşünelim. 1910’lu, 1920’li yıllar. O yıllarda kütüphane mi vardı, matbaa mı vardı? O kitaplar nasıl toplandı ve ne zaman okundu?

Savaş ve yokluk yılları. Elektrik mi vardı? Savaş meydanında ne zaman okundu o kitaplar? Mustafa Kemal Atatürk, aydınlanmayı ve devrimi önce kendi beyninde oluşturmuş.

Bilgi ve bilim temelinde tarihe de bakmış. Tüm Türkiye’yi gezerek bütün bu coğrafyada yaşayan insanlarla tanış olmuş ve ondan sonra kendimize özgü olan çağdaşlaşma modelini, Cumhuriyetin ilkelerini ve yönetim şeklini ortaya koymuştur.

*****

Başarının altında yatan bir başka gerçek de yönetim anlayışıdır.

1931 yılında “Vatandaş için medeni bilgiler” kitabı yayınlanıyor. Mustafa Kemal’in yazdığı ve Afet İnan imzasıyla yayınlanan bu kitap ortaokuldan lise bitene kadar bölüm bölüm tüm öğrencilere okutulmuş. İçinde, “Demokrasi nedir, yönetim şekilleri nelerdir? Millet nedir, vatandaş nedir, devlet nedir? Devletin vatandaşa karşı görevleri, Vatandaşın devlete karşı görevleri nelerdir? Belediye nedir, seçim nedir? ...” Liseyi bitiren bir genç, görevlerini, haklarını ve sorumluluklarını bilen bilinçli bir vatandaş kimliğine sahip oluyor.

Kişilerin vatandaş, toplumun millet kimliğine kavuşmadığı bir ülkede demokrasiyi yaşatamazsınız.

Bu kitabın içinde kadın ya da erkek ayrımı yoktur.

Doğarken elde ettiğimiz farklılıklarımız da bu kitabın içinde yoktur.

Ortak kimliklerimiz olan, “İnsan ve vatandaş - yurttaş” var.


185

Kişi nerede doğarsa doğsun devlet karşısındaki kimliği insan ve yurttaştır.

Bizlerin, bu ülkede yaşayan herkesin iki ortak özelliğimiz vardır.

Bir; hepimiz insanız. İki; bu toprağın yurttaşıyız.

Diğer bütün özelliklerimiz, farklılıklarımızdır.

Görüldüğü gibi cumhuriyet, insanlar arasında din, mezhep, dil, ırk ve cins ayrımı yapmaksızın herkesi ortak özelliklerimiz olan” insan ve yurttaş” olarak kabul eden ulusal bir yönetim anlayışına sahipti.

Türkiye Cumhuriyeti bu ortak kimliklerimiz üzerine kurulmuştur. Ahmet Taner Kışlalı’yı saygıyla anarak, tanımına bakalım. “Ortak tarih, ortak kültür, ortak dil, ortak yurt.”

Bu anlayışla uygulanan politikalarla, hep birlikte öğrendiler, hep birlikte ürettiler, kazandılar ve paylaştılar. Sonuçta da hep birlikte 10. Yıl Marşını yazdılar.

İlkelerimiz

Bu yükselişin temellerinde ilkelerimiz ve ilkelerin belirlediği yönetim anlayışı vardır.

• Katılımcı ve sivil toplumcu bir demokrasi yönetimi olan Cumhuriyetçilik,• Yurtta barışı sağlamak için inanç ve etnik temelde ayrımcılık yapmadan

herkesi ulusun eşit haklara sahip bireyleri olarak kabul eden Milliyetçilik,• Her bir bireyin vatandaş kimliği ile eşit siyasi haklara sahip olduğunu

belirten ve Demokrasi ilkesini tanımlayan Halkçılık,• Sosyal hukuk devleti temelinde dengeli, sağlıklı ve huzurlu bir topluma

ulaşmada devleti kurumsal bir çatı olarak gören Devletçilik,• İnançlara saygılı, ama dinin siyasal ya da kişisel çıkarlara alet edilmesine

engel olan Laiklik,• Ulusun çıkarı doğrultusunda değişen koşullara en çağdaş ve en ileri

çözümleri üretmek olan Devrimcilik,

Bir zincirin halkaları gibi birbirini tamamlayan ilkeler, demokratik, laik sosyal bir hukuk devletinin temellerini oluşturmuştur.

Ulusal yönetim anlayışıyla, yurttaşlar arasında eşitliği, adaleti ve dayanışmanın sağlanması, tam bağımsızlık ve ulusal egemenlik temelinde kalkınmanın gerçekleştirilmesi başarıyı getirmiştir.


186

Bu süreç bir demokratik devrimdir.

Her adımında demokrasi vardır ve Saltanattan Cumhuriyet yönetimine geçiş, bir devrimdir.

Bugün bazıları, “işçi sınıfı yoktu, devrim değil” demeye çalışmaktadırlar. O dönemde fabrika mı vardı ki işçi olsun? Köylüler ülkesiyiz.

Köylülerle verdik bağımsızlık savaşını,

Köylülerle verdik cehalete karşı aydınlanma, sefalete karşı kalkınma savaşını.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin varlığı ve Lozan

Bütün bu yapılanların ve başarının altında kendi ilkelerimiz temelinde kendi politikalarımızı uygulamamamız yatmaktadır. Kendi politikalarınızı yapmak ve uygulayabilmek için de özgür ve bağımsız olmak zorundasınız. Başkaları size ne yapacağınızı söylememeli. Başkalarının kuralları ve politikaları geçerli olmamalı.

Özgürlüğümüzü ve bağımsızlığımızı savaş alanında kazandık, diyebilirsiniz. Doğrudur. Ama askeri zaferler, siyasi masada imza altına alınmadıkça geçerli olamazlar.

Lozan Barış Antlaşmasına bu açıdan bakmak ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti için ne anlama geldiğini iyi bilmek zorundayız.

Lozan, sadece bir barış antlaşması değildir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bağımsız bir devlet olarak tanındığını gösteren bir belgedir.

Lozan’da yaşanan sürece kısaca bakalım.

Lozan’da bir masa ve bu masanın bir tarafında İsmet İnönü ve Türk heyeti, masanın karşı tarafında ise İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Japonya var. Sovyetler Birliği ve Bulgaristan’da boğazlarla ilgili konularda masanın karşı tarafında yerlerini aldılar. Masanın arkasında birisi daha var, gözlemci statüsüyle katılan ABD.

Şimdi düşünelim.

Böyle bir masada kimin dediği olur? Normal olarak, güçlü ve çoğunluk olanların dedikleri olmalı. Ama Lozan’da böyle olmadı.

Lord Courzon’un İsmet İnönü’ye söylediklerini anımsayalım.

“Ne istediysek vermediniz. Hiç memnun değiliz sizden. Bu istediklerimizi


187

cebimize koyuyorum. Memleketiniz haraptır, bir gün gelip bizden yardım isteyeceksiniz. O zaman bu cebime koyduklarımı çıkartacağız” diyor.

Lord Courzon’un bu sözleri, kapitülasyonları kaybetmenin ve mağlubiyeti hazmedememenin ifadesidir.

Emperyalizm için Lozan, tarihte aldığı ilk ve tek siyasi mağlubiyettir.

Bizim için ise Lozan, bağımsız bir devlet kimliğini kazandığımız siyasi bir zaferdir.

Bugün, Lozan Barış Antlaşmasını yok saymak demek Türkiye Cumhuriyetinin varlığını yok saymak demektir. Emperyalist devletlerin bugünkü çabası da bundandır.

Cumhuriyet Halk Partisi

Kurtuluş ve kuruluş mücadelemiz, siyasi bir mücadeledir.

Bu siyasi mücadelenin yapısına baktığımızda,

1. Emperyalist işgale karşı verdiğimiz kurtuluş savaşının, antiemperyalist niteliğini, Temelinde ulusal egemenliği, hedefi nde tam bağımsızlığın olduğunu,

2. Erzurum ve Sivas kongrelerini yapan Kuvva-i Milliye (halk örgütlenmesi) hareketlerini,

3. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin oluşturduğu ve Kurtuluş Savaşımızı yöneten Büyük Millet Meclisini,

4. Askeri zaferi, Lozan’da siyasi zafere dönüştüren tam bağımsız devlet olma iradesini ve kararlılığını,

5. 9 Eylül 1923’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin siyasi parti kimliğine dönüştüğü Cumhuriyet Halk Fıkrasını,

6. 29 Ekim 1923’de Cumhuriyetimizi ilan eden Cumhuriyet Halk Fıkrasını,7. Türkiye Cumhuriyetini demokratik laik sosyal bir hukuk devleti niteliğine

kavuşturan devrimlerin sahibi olan Cumhuriyet Halk Fıkrasını,

Kısacası, bugün üyesi olmaktan onur duyduğumuz Cumhuriyet Halk Partisini görmekteyiz.

Kuruluş savaşını veren de,

Türkiye Cumhuriyeti Devletini kuran da,

Cumhuriyet Devrimini yapan da,


188

10. Yıl Marşını yazan da bizleriz.

Dünya siyasi tarihinde böylesi bir mücadeleden gelen ve devlet kuran başka bir siyasi parti yoktur.

Her hareketin bir önderi, nadiren de lideri vardır.

Bizim, Kurtuluş sürecimizi başlatan, örgütleyen, yöneten ve kuruluşumuzu gerçekleştiren bir liderimiz var, Mustafa Kemal Atatürk.

Çanakkale’de askeri zafere imza atan genç bir Osmanlı subayı…

Ülkemizin işgali karşısında susmayan ve durmayan bir yurtsever…

Sadece kendi halkına güvenen ve halkla beraber yürüyen…

Hedefi , halkı ve ülkesini çağdaş uygarlığın üstüne taşımak olan…

Bu yolda bilimi ve aklı önder alan…

Attığı her adımda demokrasinin kurum ve kurallarını uygulayan…

Saltanata ve hilafete son vererek demokratik laik Cumhuriyetimizi kuran bir devrimci…

Cumhuriyet Halk Partisinin kurucu genel başkanı…

*****

Bazıları diyebilir ki, bu sizin görüşünüz.

Bir de dünyanın Mustafa Kemal Atatürk’ü nasıl gördüğüne bakalım.

27 Kasım 1978 Pazartesi günü Paris’te yapılan 20nci Unesco Genel Konferansında 151 devlet, 1981 yılının Mustafa Kemal Atatürk’ün 100ncü doğum yıldönümü olarak tüm dünyada kutlanması için oy birliği ile karar alır. Kararın gerekçesi;

“Uluslar arası anlayış, iş birliği ve barış yolunda çaba göstermiş üstün kişilerin gelecek kuşaklar için örnek olacaklar İNANCI ile,

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu M. Kemal ATATÜRK’ün doğumunun yüzüncü yıl dönümünün 1981 yılında anılacağını hatırlayarak,

Unesco’nun üzerinde çalıştığı tüm alanlarda olağanüstü bir devrimci olduğunu GÖZÖNÜNDE TUTARAK,


189

Özellikle sömürgecilik ve emperyalizme karşı açılan savaşlarda ilk lider olduğu İNANCI ile,

Dünya ulusları arasında karşılıklı anlayışın, sürekli barışın değerli öncülüğünü yapmış olduğunu,

Tüm yaşamı boyunca insanlar arasında hiç bir renk, din, ırk ayrımı gözetmeyen bir uyum ve işbirliği çağının doğacağına inancını UNUTMADAN,

Türkiye Cumhuriyeti kurucusu Atatürk’ün kişiliğini ve eserinin çeşitli yanlarını belirtmek amacıyla 1981 yılında düzenlenecek uluslararası bilimsel toplantı konusunda düşünsel ve teknik planda Unesco’nun işbirliği etmesine karar verir.

Bir yılın tüm dünyada bir kişi için kutlandığı başka bir kişi yoktur.

Bu kararın gerekçeleri, Kurtuluş ve Kuruluş ilkelerimizin ve felsefesinin özeti gibidir.

*****

Hiç dikkatimizi çekmeyen bazı davranışlarına bakmamızda da yarar var.

Mustafa Kemal yaşamı boyunca, halkın omuzlarında taşınmamıştır.

El, etek öptürmemiştir.

Hiç “ben” dememiştir.

Hep halkın arasında olmuştur, ama halkla arasına hiçbir zaman korumalar koymamıştır.

Bu gerçekler karşısında soralım;

Bugünün “liderleri” neden hep korumalarla geziyorlar ve neden halkın içinde giremiyorlar?

Bu soruların yanıtı, yönetim anlayışları arasındaki farkı ortaya koyuyor.

Mazlum ülkelere örnek olmak

Derler ki, Türkiye Cumhuriyeti mazlum devletlere örnek oldu. Doğrudur.

Bağımsızlık savaşımız, esaret altındaki tüm ülkelere örnek olmuştur.

20yy başında dünyada 43 bağımsız devlet vardı. 20yy’ın sonunda ise bağımsız devlet sayısı 196 olmuştur. Bu ülkelerin bağımsızlık tarihleri 1930’lardan sonradır.


190

Ve bu ülkelerin hepsinde Mustafa Kemal Atatürk’ün ya büstü ya da adını taşıyan bir park veya cadde vardır.

Özel bir örnek vereyim.

2005 yılında ülkemizde bulunan Çin büyükelçisi Song Auqio’nun anlattıklarına bakalım. Büyükelçi, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi mezunu ve güzel Türkçe konuşuyordu.

Bakın dedi, “Biz, Asya’nın doğusundaki büyük bir ülke olarak 1900’lerin başında esaret altındaydık. Esaretten kurtulmak için dünyaya bakıyorduk. Bir tek hareket başarılı oldu, bizde onu örnek aldık. Bu hareket Kemalizm’di. Kemalizm bize şafağın ışığı oldu.”

Bu tanım, Ulusal Bağımsızlık Savaşımızın tüm dünyada özgürlük ve ulusal bağımsızlık hareketlerine örnek olduğunun en güzel örneğidir.

Çin, bizim bağımsızlık mücadelemizi örnek alıyor ve 1949’da bağımsızlığına kavuşuyor.

Bugün Çin’de lise tarih kitabının kapağındaki dört kişiden birisi Mustafa Kemal’dir. Kitabın sayfalarına bakınca, Kurtuluş savaşımızı, Cumhuriyetimizin kuruluşunu ve devrimlerimizi görüyorsunuz. Bugün dünyanın süper gücü olan Çin, çocuklarını geleceğe bizim tarihimizle yetiştiriyor.

Biz ne yapıyoruz? Devrim tarihimizin adını değiştiriyor İnkilap tarihi diyoruz. İçinden Mustafa Kemal’i çıkartmaya çalışıyoruz. Gelecek kuşaklarımızı, kendi gerçeğimizden uzaklaştırılıyoruz.

Neden geride kaldık, neden aydınlanma ve kalkınma yolundan saptık?

Bu soruya yanıt verebilmek için hem ülkemizdeki hem de dünyadaki gelişmelere bakmak zorundayız.

1940’lı yıllar savaş yıllarıydı. Dünyadaki o yokluk süreci ve ekonomide yaşanan sıkıntılar ülkemizi de etkiledi. Ekonomik sıkıntıdan kurtulmak için dönemin hükümeti Amerika’dan yardım istiyor. Görüşmeler sonunda 1946 yılında ABD ile Ankara Antlaşması imzalanıyor ve ABD’den yardım almaya başlıyoruz.

Burada duralım ve bu süreci daha iyi görebilmek için bir mektuba bakalım.

İş adamı Rockefeller, 1956 yılında ABD Başkanı Eisenhower’a yazdığı mektupta,

“…bizim az gelişmiş bölgelerdeki ülkelerle öncelikle askeri paktlar kurmamız lazım. Bu ülkelere öncelikle askeri yardımlar yapmalıyız. Ekonomik yardımlar da


191

yapılabilir ama bize bağlı hükümetleri iktidarda tutacak kadar ya da bize karşı olan hükümetleri yıkacak kadar ekonomik yardım yapmalıyız” diye öneriyor.

Bu ifadeye Emin Değer’in yorumu “oltaya yakalanmış balığın yeme ihtiyacı yoktur.”

Ankara Antlaşması ile ABD’den gelen ilk yardım, Marshall askeri yardımı oldu. Silahımızı, mermimizi aldığımız bir ülkeye karşı silahınızı çevirebilir misiniz? Dediğini kabul etmek ve yapmak zorunda kalırsınız. Hep de böyle olmadı mı?

Tam bağımsızlık temelinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bu anlaşma ile ekonomik bağımsızlığından ödün vermiştir. Bundan sonra Lord Courzon’un Lozan’da cebine koydukları tek tek çıkmaya başlayacaktır.

*****

1940’lı yıllarda ABD Başkanının danışmanı olan Thorn Burg, Ortadoğu’da ve ülkemizde incelemeler yapıyor ve dönüp bir rapor veriyor. Emin Değer’in “Oltadaki Balık Türkiye” kitabında yer verdiği bu raporda ülkemizle ilgili yazdıklarına bakalım.

“Türkiye deneyi ulusal bağımsızlık savaşı temeline dayanır. Bizim etki alanımızdaki ülkeler bunu örnek alacak olurlarsa, bizim dünyaya egemen olma isteğimiz boşa çıkar.”

Bu saptama, emperyalizmin ulusal bağımsız hareketlerini kendi hedefi ne ulaşmada engel olarak gördüğünü gösteriyor.

Bir ülkedeki insanların Ulusal birlik içinde olması, emperyalizmi neden ürkütüyor?

Tarihsel sürece baktıkça bu sorunun yanıtını göreceğiz.

Çok Partili Dönem ve Siyaset

Cumhuriyet Halk Partisi, 1945 yılında tek partili siyasal yaşamı çok partili yaşama geçiş kararını aldı.

14 Mayıs 1950’de yapılan genel seçimlerde Demokrat Parti iktidara geldi.

Ama bu dönemde Cumhuriyet devrimleri konusunda olumsuz gelişmeler görüldü. Hükümetin ilk işlerinden biri, kuruluşundan bir ay sonra ezanın Arapça okunmasını serbest bırakmasıydı. Ardından radyoda dinsel yayınlar başladı. İlkokullara zorunlu din dersleri kondu.


192

1954 yılında, DP’den ayrılanların kurduğu Millet Partisi ise laikliğe aykırı davrandığı savıyla kapatıldı.

Aynı yıl, köy enstitüleri ilk öğretmen okullarıyla birleştirilerek kapatıldı.

62 yıl önceki bu uygulamaların bugünkü uygulamalarla benzerliği ne kadar da dikkat çekicidir.

Bu dönemde başlayan “inançların siyasette kullanılması” anlayışı ne yazık ki bu güne kadar devam etti. Artık iç siyasetin temelinde farklılıklarımız kullanılmaya başlanmıştı.

Ülkemizi yönetmek isteyenler kürsülerden “ben daha fazla milliyetçiyim, ben daha fazla Müslüman’ım” iddiaları ile oy istediler.

Siyasette, ülkeyi nasıl kalkındıracakları, insanlarımızın sorunlarını nasıl çözecekleri yerine, kimin daha fazla milliyetçi, kimin daha fazla Müslüman olduğunun yarışı yapılmaktaydı.

*****

DP’nin iktidara geldiği dönemde attığı adımlarla, toplumu inanç temelinde yönetmek olduğu açıktır. “Siz isterseniz hilafeti bile getirirsiniz” söylemi bu anlayışın bir ifadesidir.

Bu yönetim anlayışının geçerli olabilmesi için ne yapmak gerekiyordu?

Özellikle eğitim alanındaki geriye gidiş ve ikili eğitim yapısına geçişle aydınlanma devrimimiz durdurulmuştur. Eğitimli ve bilinçli yurttaşlar yerine inançları yüksek insanlar yetiştirme süreci başlamıştır.

Bu sürecin sonunda toplum olarak eğitim alanında geldiğimiz duruma bakalım.

Eğitim ortalaması ilköğretim 4üncü sınıf olan bir toplumuz.

21yy da 3,5 milyon okumaz yazmazımız var.

Sözün başında yaptığımız saptamayla da, bugün en önemli sorunumuz, 1. Cehalet 2. Sefalet.

Cehaletin çekiciliği

Bir toplumun cahil olması neden istenir? Bir toplumun cahil olması kimin işine yarar?

Bu sorulara yanıt arayalım.


193

Cahil insan, aklıyla düşünemez, duygularıyla hareket eder. Bir başka anlatımla, cahil insan beyniyle değil kalbiyle düşünür.

Bizim, duygusal bir toplum olduğumuzu başta saptamıştık.

Cahil insanın hangi duyguları yükselir? İnanç ve milliyetçilik duyguları yükselir.

Politika hep bu iki temelde yapılmadı mı? Birinci sorunun yanıtı ortaya çıkmış oldu.

Toplumun cahil olması gerekir ki, inanç ve etnik temelde yapılan politikalar geçerli olabilsin.

İnsanlar, yaşamsal sorunlarına (ekonomik ve sosyal) çözüm istemesinler. Geleceklerinin nasıl olacağını sorgulamasınlar. Hakkını arayan ve isteyen yurttaş değil, yönetenlerin verdikleri ile yetinen kul olsunlar.

Gelelim ikinci soruya.

Böylesi bir toplum kimin işine yarar?

Bu sorunun iki yanıtı vardır.

1. Bizlerin inanç ve etnik yapılarımız yani farklılıklarımız üzerine siyaset yapan ve bu duygularımızı sömürerek iktidara gelenlerin işine yarıyor.

2. Dünyaya egemen olmak ve sömürmek isteyenlerin işine yarıyor.

Nereden bakarsanız bakın, sonuçta “insanları sömürmek” var.

Cehaletin sonuçları

Bu temelde yapılan politikaların sonucunda bugün geldiğimiz Türkiye’nin gerçeği nedir? Sorgulayalım.

Yolda yürürken birbirimize merhaba diyebiliyor muyuz?

Birbirimize gülümsüyor muyuz?

Birbirimizle barışık bir toplum muyuz?

Bu sorulara ne yazık ki, “evet” diyemiyoruz.

Sormaya devam edelim. Bugün,

Kürt, Türk, Ermeni, Laz, Çerkez... diye ayrışmaya başladık mı?


194

İnanan-inanmayan, laik-antilaik, başı kapalı-başı açık, kadın-erkek, doğulu-batılı, Sivaslı- Antalyalı-Tuncelili-Trabzonlu- Diyarbakırlı-İzmirli... diye ayrılmadık mı?

Fenerbahçeli- Galatasaraylı- Beşiktaşlı-Trabzonlu diye maçtan çıkıp döner bıçağıyla birbirimize saldırmıyor muyuz?

Sonuçta, farklılıklarımız üzerine kümeleşen ve birbiriyle kavgalı bir toplum haline geldik.

Doğarken kendimizin seçmediği farklılıklarımız temelinde ayrışıyor ve birbirimizle çatışıyoruz.

Yunus’u, Mevlana’yı, Pir Sultan’ı yetiştiren bu topraklardaki sevgiyi neden ve nasıl yok ettik? Neden birbirimize karşı sevgisizleştik?

Çünkü cahil bir toplum haline geldik.

Çünkü aklımızla değil duygularımızla hareket ediyoruz.

Böylesi bir toplumda barış yaşanamaz, yaşanamıyor da. Böylesi bir toplumda birlik söz konusu olamaz, ulus olma bilinci yaşatılamaz.

Bu durum kimin işine yarar?

Sevr ile bu topraklara sahip olmak isterken kendilerine engel olan ulusal birliği yıkmak isteyenlerin, Lozan’da istediklerini ceplerine koyup, zamanı gelince bunları geri alacağız diyenlerin, işine yarar.

Ulus toplumu, kendine engel olarak görenlerin işine yarar.

“Böl, parçala, yönet” sloganı kime aitse onun işine yarar. EMPERYALİZM.

Hedefe ulaşmanın yolları

Hedefl erine ulaşabilmek için ne yapmalıydılar ve neler yaptılar, diye sorgulayalım.

İlk adım, aydınlanma devrimimizin durdurulması, eğitimsiz, cahil ve yoksul bir toplum haline gelmemizdi.

İç politika ile sağlanan bu durumun dışımızdaki devletlerle ne ilgisi var, diyeceksiniz.

Sadece basit bir soru ile yanıt verelim.

Ülkemizde iktidara gelmek isteyenler, seçimlerden önce hep ABD’yi ziyaret


195

etmediler mi?

Bir tek 1970’li yıllarda Bülent Ecevit ABD’yi ziyaret etmemişti. Kıbrıs Barış Harekatını ABD’ye rağmen yapmıştık. ABD’nin önderliğinde uygulanan ambargoyu ve gazetelere verilen tam sayfa ilanlarla Ecevit hükümetinin nasıl düşürüldüğünü anımsayın. Bu yaşadıklarımız bile, iç politikamızı ve ülkemizin yönetimini kimin şekillendirdiğini görmemiz için yeterlidir.

Ankara Antlaşması ile ekonomik bağımsızlığımızdan verdiğimiz ödün siyasi bağımsızlığımızı da yok etmiştir.

*****

1970’lerin sonuna kadar iki kutuplu dünyada soğuk savaşlar yaşanmıştı.

Bu arada Ortadoğu’da sıcak savaş yaşandı. Süveyş kanalı için Mısır’la İsrail 10 yıl savaştılar. Süveyş kanalı sıcak denizlere ulaşmak için önemli bir geçiş noktasıdır. O 10 yıl savaşının sonrasında Mısır ve İsrail arasında 1978’de Camp David’de bir anlaşma yapıldı. Arabulucu ABD. Bu anlaşmanın sonrasında İsrail’le ABD arasında Ortadoğu’ya yeni bir plan verilmek üzere harita çizildi.


196

Bu harita 1994 yılında bir dergiden elimize geçti. Bu haritanın uydurma bir senaryonun ürünü olduğu söylendi. Ama dünyada yaşanan olayları yan yana koyduğumuz zaman haritanın hiç de uydurma olmadığını görüyorsunuz

Haritada gösterildiği gibi bugün Irak, Kürt bölge, Sünni bölge, Şii bölge olarak fi ilen 3 bölgeye ayrılmadı mı?

Sırada Suriye ve İran yok mu?

Ortadoğu’ya yeniden şekil verilmek istenmiyor mu?

Haritada Ortadoğu’ya verilmek istene şekle göre, bugünkü devletlerden 18 devlet yaratılmak isteniyor. Hepsinin ortak özelliği ise ya din, ya mezhep, ya da etnik yapı.

Bu devletlerin hepsinin toprağının altı zengin, üstündeki halkları cahil ve yoksul. Toprağına ve zenginliklerine sahip olamayacak durumdalar. Hepsinin yönetimi de aynı. Otoriter.

Ülkelerin bu yapılarda olması kimin işine yarar? Yaşanmış örneğe bakalım.

ABD, Irak’ı işgal ederken hangi gerekçeleri kullandı. Diktatörlüğü yıkacak, Irak’a insan hakları ve demokrasi getirecekti…

Bugün Irak’ta demokrasi ve insan hakları var mı? Bence var.

Şiilerin Sünnileri, Sünnilerin Şiileri öldürme hakkı var. Çok “demokratik” bir şekilde isteyen istediğini öldürebiliyor.

Bu yoksul insanlara silahları, bombaları kim veriyor?

Toprağın altındaki zenginliği, petrolü kim götürüyor?

Bölünen, parçalanan Irak’ı kim yönetiyor?

Bu soruların yanıtını da siz verin.

*****

İlginçtir 2000 yılında bir NATO toplantısında ABD’li bir albayın çantasından düşen harita da bu haritaya çok benziyor.

Bu haritaların gösterdikleri ile 1980’li yıllara ve bugünlere bakalım.

1980’li yıllarda dünya yeni bir kavramla tanıştı, “Yenidünya düzeni.”


197

“Dünya artık globalleşti ve küreselleşti. Bu yüzden yeni bir dünya düzeni kurulmalı,” dendi.

“Yenidünya düzeninde sınırlar kalkacak, bütün insanlar özgürce dolaşacak, daha çağdaş bir dünya yaratılacak,” dendi.

Bunun için “Ulus devlet kavramı artık geride kaldı. Devlet, elini ekonomiden, üretim açarlarından çekmeli, artık devletçilik anlayışı bitti,” dendi.

Ama bir şey daha söylediler. “İnsan hakları ve demokrasi için artık insanlar inançlarını ve etnik kültürlerini özgürce yaşamalı ve örgütlenebilmeli, Ulus toplum da artık bitti,” dendi.

*****

Bu söylemlerin sonuçlarına bakalım.

Sınırlar kalktı. Kimin için? Çok uluslu şirketler için. Ama biz insanlar, bu ülkelere gene vizeyle girebiliyoruz. Bu yabancı şirketler istedikleri gibi gelip ülkelere yerleştiler. Dünya ticaretinde istedikleri ülkeye istedikleri gibi girip çıkabiliyorlar. Gümrük duvarları yıkıldı. Devlet, elindeki fabrikaları özelleştirerek sattı ve ekonomiden, üretimden çekildi. Meydan, bu çok uluslu şirketlere kaldı.


198

Bu arada da bizim ülkemizde “ekonomik sorunları çözmek” için 24 Ocak kararları diye bir dizi kararlar açıklandı. Gelecekte ülkemizin başbakanı olacak olan 12 Eylül’ün ekonomiden sorumlu bakanı, 24 Ocak kararları ile ülkemiz ekonomisini yenidünya düzenin getirdiği serbest piyasa ekonomisine uydurmanın adımlarını attı.

1980’li yılları anımsayalım.

Anarşiyi bitireceğiz, birlik ve beraberliği sağlayacağız diye gerçekleştirilen 12 Eylül darbesi ile eğitimde ve ekonomide yeni bir döneme girdik.

Tüm siyasi partilerle demokratik kitle örgütleri ve Dil Derneği, Tarih Kurumu gibi cumhuriyet kurumları kapatıldı.

İmam hatip okullarına ve zorunlu din dersi ile dini eğitime verilen ağırlıkla yeni kuşaklar yetiştirme anlayışı öne çıktı.

Ekonomide, 24 Ocak kararları temelinde liberal ekonominin yapı taşları döşendi.

*****

Bu süreçte yaşadığımız bazı olayları da anımsamamız gerekiyor.

Kalkınmada geri kalmış Doğu ve Güneydoğu Bölgelerimizin ekonomik durumlarına bakalım. Özellikle doğuda geçim kaynağı olarak tarım ve hayvancılıktan söz edilirdi. Sanayi üretimi ve istihdam yaratacak fabrika yatırımları yok denecek düzeydeydi. Feodal yapının egemen olduğu bu bölgelerimizde insanlarımızın geçim kaynağı sınır ticareti idi.

Doğu Beyazıt’ta elektronik cihaz, radyo, teyp, saat vb eşyalar satılırdı. Bu bölgede hayvancılık sınır ticaretinin önemli bir parçasıydı. Diyarbakır’da, Antep’te kaçakçılık çarşıları vardı. Ekonomi, sınır ticaretine dayalı olarak yürüyordu.

Hayvancılık ve tarım derseniz, 6 ay kar, kış altındaki topraklarda ne kadar yapılabilirse o kadar yapılıyordu.

Bu illerimizin sürekli batıya göç vermesinin altında yatan gerçekler, ekmek parası kazanmak ve daha iyi yaşamak değil midir?

*****

Yıl 1984, dönemin başbakanı Özal ne dedi? “Artık sınır ticareti ve kaçakçılık yok. Dış ticaretimizi geliştireceğiz. İthalat ve ihracata döndük,” dedi.

Türkiye’de doğudan batıya göç ne zaman hızlandı? 1984- 85.


199

Sınır ticareti yasaklandı ve bölgenin ekonomisi durdu. Elinde imkanı olan batı illerine göç etti. Göç edemeyenler ne yaptı?

*****

Türkiye olarak, yıllardır yaşadığımız bir terör saldırısı vardı, Asala adlı Ermeni terör örgütü.

Bu örgüt, dış ülkelerdeki büyükelçiliklerimize ve diplomatlarımıza saldırıyordu. 1973’te başlayan saldırılarda 41 diplomat ve yurttaşımız şehit olmuştu. Asala örgütünün son saldırısı, 19 Kasım 1984 tarihinde yapıldı ve Asala örgütü bir anda ortadan kayboldu.

Aynı yıl, 15 Ağustos 1984 tarihinde Şemdinli’nin Eruh İlçesine yapılan silahlı saldırı sonucunda Türkiye Cumhuriyeti olarak yeni bir terör örgütü tanıştık, PKK terör örgütü.

Türkiye’yi hedef alan terörün sahibi ve niteliği değişmişti.

Türkiye Cumhuriyeti, o günden bugüne kadar geçen 28 yıldır bölücü terörle mücadele ediliyor.

Şimdi bu dönemi sorgulayalım ve düşünelim.

Bölücü terörü yaşadığımız bu bölge, Sevr haritasında İngiltere nüfuz alanı, Camp David’de ortaya çıkan haritada ve ABD’li albayın haritasında da “Kürdistan” olarak gösteriliyor.

Bu kadar benzerlik bir tesadüf müdür?

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin terörle mücadelede 400 milyar dolardan fazla para harcadığı açıklandı. Bu süreçte terör örgütü silah, yiyecek, giyecek, ilaç vb için ne kadar para harcamıştır? Diyelim ki yarısı kadar harcamıştır. Bu kadar büyük bir paranın kaynağı nedir? Uyuşturucu ticareti mi, taraftarlarından topladıkları mı? Yoksa terör örgütünün başı bu kadar varlıklı bir kişi mi?

Buradaki asıl soru; Terör örgütünün asıl fi nans kaynağı kimdir?

Düşünürken gözüm güneye doğru kaydı ve güney komşumuzun kim olduğuna baktım. Gördüğüm devlet, yine ABD, yine emperyalizmdi.

Yenidünya düzeninin sahibi, söylediklerini uygulayarak bulunduğumuz bölgede hedefl erine ulaşmaya çalışmaktadır.

******


200

Görüldüğü gibi, Türkiye’nin en büyük gerçeği sahip olduğu coğrafyadır. Dünyanın merkezindeki bu coğrafyaya sahip olma hayalleri hiç bitmeyecek.

Bu hayallerden söz edince AB’ni unutmamız gerekiyor.

1980 sonrası iç politikada özellikle de seçim dönemlerinde oy almak için, son 10 yıldır da ülkemizin yönetim yapısını değiştiren yasaları kabul ettirmek için kullanılan AB’ne tam üyelik konusuna değinmemiz gerekir.

AB’nin istediklerini yaparsak, yasalarımızı ve yönetim yapımızı değiştirirsek, Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafl arını okullardan ve resmi dairelerden indirirsek çağdaşlaşacağız, gelişeceğiz ve büyük devlet olacağız. Bu vaatlerle her istediğini yaptıran ama bizi eşikten içeri almayan AB’nin önder ülkeleri kim?

Sevr haritasının üstündeki paylaşım ülkeleri olan İngiltere, Fransa ve İtalya ile bizi Dünya Savaşına sokup sonra da ortadan kaybolan Almanya. Bu ülkeler, bizi çağdaş ve gelişmiş bir ülke yapabilmek için var güçleriyle çalışıyorlar. Tek hedefl eri bu!

Yaşadıklarımızın sadece bir bölümünü yan yana koyarak görmeye çalıştığım Türkiye’nin gerçekleri, yaşadığımız gerçekler değil mi?

*****

Türkiye’nin en acı gerçeği

Bu gerçekleri gören ve itiraz eden gençliğimizin ise üstünden hep tanklar geçti.

İstanbul’da “6. Filo evine dön” diyerek ABD’li denizcileri denize döken, “Tam Bağımsız Türkiye için Mustafa Kemal yürüyüşünü” Samsun’dan başlatan 68 kuşağı,

Ardından “Tam bağımsız Türkiye” için yola çıkan ama devrimin yollarını Çin’de, Rusya’da, Arnavutluk’ta, Küba’da arayarak parçalanan 78 kuşağı,

Askeri darbelerle yok edildi.

Geçmişin korkularıyla toplumsal ve siyasal yaşamın dışında tuttuğumuz 80 kuşağını da katarsak, Türkiye üç kuşağını yitirmiştir.

Türkiye’nin en acı gerçeği, üç genç kuşağını yitirmiş olmasıdır.

Kendi adıma özeleştirim,

70’lerde kendi toprağımızdan, kendi devrimimizden, Cumhuriyet Devrimimizden koptuk, ayrıştık ve birbirimizle çatıştık.


201

Tam bağımsızlığı savunan yurtsever, devrimci gençliği yok etmek isteyenlere fırsat verircesine…

*****

70’li yılları anımsayalım.

Bülent Ecevit’in önderliğinde ortanın solu hareketi başlamış,

“Toprak işleyenin su kullananın, ne ezen ne ezilen hakça bir düzen” sloganları ile toplumun tüm kesimleri ile bütünleşmiş Cumhuriyet Halk Partisi %40’ların üstüne çıkarak iktidara geliyor...

Cumhuriyeti kuran felsefemize ve devrimci özümüze sahip çıkmıştık, halk da bize…

Sorumluluklarımız

En baştaki söze dönelim. Temel sorumluluğumuz, Cumhuriyet tarihimizi ve Cumhuriyet Halk Partisinin tarihsel süreçteki yerini ve işlevini iyi özümsemektir.

Çünkü daha önce vurguladığım gibi, Cumhuriyet Halk Partisi dünya siyasi tarihinde örneği olmayan bir partidir. Yaptıklarını bilmeden ve özümsemeden CHP’nin gerçek üyesi olunamaz.

Gözünüzde canlandırın. Birinci Dünya Savaşı bitmiş, koskoca 600 yıllık Osmanlı İmparatorluğu yıkılmış ve gelişmiş batı yüzyıllardır hayal ettiği Anadolu’ya ve kutsal topraklara sahip oldum derken;

• Köylüler ülkesinde bir özgürlük ve bağımsızlık ateşi yakılacak,

• Bu ateş, yıktıkları dev bir imparatorluğun ardından ulusal bir kimlik kazanarak parlayacak ve dünyanın güçlü devletlerine karşı zafere ulaşacak,

• Ardından devrimler yaparak demokratik bir cumhuriyet kuracak,

• Akla ve bilime dayalı laik eğitim sistemi ile tüm yurttaşlarını eğitecek,

• Hukuka ve sosyal adalete bağlı demokratik toplumsal yapıyı oluşturacak,

• Birçok batılı ülkeden önce kadınına seçme seçilme hakkını tanıyarak, kadınını toplum yaşamında hak ettiği yere kavuşturacak,

• Ekonomik kalkınmasını başlatarak tam bağımsız bir devlet olacak,

• Ve dünyadaki tüm esaret altındaki uluslara da örnek olacak…


202

İşte emperyalist- Hıristiyan batının kabul ve hazmedemediği gerçek budur,

Demokratik Laik Türkiye Cumhuriyeti Devleti’dir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti gerçeğini yaratanlarda,

Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Halk Partisidir.

Cumhuriyet Halk Partisi yıkılmadan Cumhuriyeti yıkamayacaklarını bilen egemen güçlerin ve işbirlikçilerinin bugün hedefl erinde kim var?

Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet Halk Partisi…

*****

İşte bu noktada bizim sorumluluklarımız başlıyor.

Öncelikle kendi içimizde bir olmalıyız, birlik olmalıyız. Ben değil, biz olmalıyız.

Bizi biz yapabilecek ortak paydamız; ilkelerimiz ve ideolojimizdir.

Devrimci özümüze sahip çıkarak, Cumhuriyet Devrimimiz ve Kemalist ilkelerimiz temelinde sosyal demokrat politikalarımızı üretmek, tüm yurttaşlarımıza anlatmak ve Cumhuriyet Halk Partisini halkımızla buluşturmak zorundayız.

Özellikle üreticilerimizle, işçilerimizle, gençlerimizle ve kadınlarımızla buluşmak zorundayız.

Cumhuriyet Halk Partisini, geleceğimizin ve umudun partisi yapmak zorundayız.

Ve Cumhuriyet Halk Partisini önce yerel yönetimlerde, ardından da Ülkemizde iktidara taşımak zorundayız.

Kurduğumuz Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 1950 yılından buyana geçen 62 yılın 54 yılında sağ siyasi iktidarlar tarafından yönetilmiştir. Bu süreçte özellikle 1980 sonrası Türkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluş ilkelerine ve felsefesine aykırı politikalar uygulanmıştır.

Bizim temel sorumluluğumuz, Cumhuriyet Halk Partisini iktidara taşımak ve Cumhuriyet Devrimimizi durdurulduğu noktadan tekrar yürütmektir.

Bizler, sadece Türkiye Cumhuriyetinin değil, bizi örnek alarak bağımsızlığına kavuşan tüm dünya ülkelerinin geleceğine karşı da sorumluyuz.

Bizler, kurtuluşumuz yolunda can veren tüm şehitlerimize karşı sorumluyuz.


203

Bizler, Cumhuriyetimizin ve CHP’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e karşı sorumluyuz.

Bizler, Cumhuriyet Devrimimizi bizler adına savundukları için öldürülen tüm Cumhuriyet Devrimi şehitlerimize karşı sorumluyuz.

Bizler, gelecek kuşaklarımıza, çocuklarımıza karşı sorumluyuz.

Yolumuz açık olsun.


Parti Okulu

parti okulupartiokulu.chp.org.tr/dosyalar/mevzuat/partiokulutoplantilari.pdf · gelmiş, misaki...

Documents