Overvloed & Onbehagen

blijvend ‘kritieke overschot’ op de arbeidsmarkt ondermijnt concept

activerende participatiemaatschappij

Erik de GierDivosa Noord- & CAB-symposium

Groningen, 4 december 2008

Kritiek op effectiviteit lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid zwelt aan op politiek

gevoelig moment• Kosten bemiddeling langdurig werklozen reizen de

pan uit, vanuit perspectief netto-effectiviteit (ca. € 500.000,- pp) (NICIS)

• Kosten bemiddeling overtreffen de baten • Gemeenten hebben publiek geld verspild in periode

van overvloed• Granieten kern blijft• Granieten kern jeugdwerkloosheid groeit van 47%

(2003) naar 63% (2008) (Rekenkamer)• Toenemend bestuurlijk onvermogen

(1): Achtergronden en trends

• Verzorgingsstaat omgevormd tot activerende participatiemaatschappij

• Vergrijzing en ontgroening• Uitbreiding EU en opkomst China en India (ontstaan

van kennissamenleving)• Flexibilisering arbeid en arbeidsmarkt• Ontstaan van ‘nieuwe’ sociale risico’s (gender,

leeftijd, klasse, opleiding)• Erosie standaardarbeidscontract• Sterk toegenomen competitie tussen regio’s en

tussen sectoren

(2): Doelstellingen activerend arbeidsmarktbeleid

Economisch:• Activering

beroepsbevolking• Bestrijdring structurele en

conjuncturele werkloosheid • Voorkomen en opheffen

van mismatches tussen vraag en aanbod

• Bevordering mobiliteit• Bevordering productiviteit

Sociaal:• Bevordering kwaliteit van

de arbeid• Bevordering welzijn en

werkzekerheid• Bestrijding armoede• Sociale insluiting• Bevorderen van goede

transities en tegengaan van slechte transities

(3): Schaal en organisatie van het arbeidsmarktbeleid

Schaal:• Europese werkgelegenheidsstra-tegie (EES)• Generiek landelijk arbeidsmarktbeleid• Sectoraal of branchegewijs

arbeidsmarktbeleid• Lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid• Arbeidsmarktbeleid op ondernemingsniveau

Organisatie:• Decentralisatie publieke

arbeidsvoorziening• Toenemend belang van

private partijen, zoals uitzendbureaus in binnen en buitenland, private ondernemingen: de strijd om de ‘nieuwe werknemer’ (hoogopgeleide kenniswerkers)

Doel realisatie arbeidsmarktutopia: ‘Wir brauchen euch’(naar Bertelsmann)

• Volop werk voor iedereen en iedereen aan de slag • Hoogflexibele arbeidsmarkt• Regelmatige baanwisselingen• Werkzekerheid i.p.v. baanzekerheid• Leven lang leren normaal• Langdurige werkloosheid bestaat niet meer

Kortom: ook een einde van het ‘kritieke overschot’!

Achterliggend mensbeeld

• De flexibele mens, ook wel aangeduid als de rugzakreiziger

• Maakbare samenleving

Demografische gegevenheden Nederland en EU

• Vergrijzing en ontgroening NL (beroeps-)bevolking

• Omvang NL-beroepsbevolking 50+ in 1995: 16% en in 2025: 26%

• Stabilisatie EU-beroepsbevolking vanaf 2005 (184 Mio)

• Daling EU-beroepsbevolking vanaf 2020

Arbeidsmarktproblematiek in cijfers (Bron: Van Dijk 2008)

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

2008 2008 ultimo2007

WW

WWB

AO

Totaal

Nuggers

Werkzoekenden CWI

Vacatures

‘New York & Londen versus Amsterdam & Parijs’ (de queestes van Heleen Mees & Theodore Dalrymple)

New York en Londen:• Ruim aanbod van

laagwaardige dienstverlening, naast hoogwaardige dienstverlening (nannies, dogwalkers, liftbedienden, etc.)

• Levendig straatbeeld: veelkleurig patchwork van mensen en activiteiten

• 90% migranten aan het werk!

Amsterdam en Parijs:• Gesegregeerde

samenleving/banlieus• Weinig aanbod van

laagwaardige dienstverlening

• Grote groep onderkant arbeidsmarkt blijvend improductief achter geraniums

• Relatief veel werkloosheid onder allochtonen

Wat kenmerkt het ‘kritieke overschot’?

• Door ‘work first’ of door reïntegratie moeilijk of niet aan het werk te helpen

• Niet zelden kampend met meervoudige problematiek (eigen schuld vgl. Dalrymple?)

• Laagopgeleid en zonder startkwalificatie (relatief veel mannelijke allochtone jongeren) en in toenemende mate ook jonggehandicapten

• Lage arbeidsproductiviteit in verhouding tot arbeidskosten

• Risico van ernstige stigmatisering (‘undeserving poor’)

Wat is eigenlijke probleem?• Te lage arbeidsproductiviteit van het ‘kritieke

overschot’ in verhouding tot arbeidskosten (= in feite kunstmatig gecreëerde mismatch tussen vraag & aanbod?

• Achterblijvende of gelijkblijvende vraag naar laaggeschoold werk?

• Sociale uitsluitingstendens (onbedoeld) versterkt door publieke regelgeving en arbeidsmarktregulering

• Ontslagrecht• Hoogte wettelijk minimumloon • Stigmatiserende werking immigratierecht (Koppelingswet) en

inburgeringbeleid

Dominante beleidsreacties

• Intensivering ‘Work First-benadering’ en individuele sancties

• Toename afzonderlijke, doch qua omvang beperkte, projecten

• Bestuurlijke kippendrift

Kortom: meer van hetzelfde!

Knelpunten & wenselijkheden van regionaal a.m.beleid (Van Dijk 2008)

Knelpunten:• Regionaal niveau onvoldoende

duidelijk gedefinieerd (historie)• Door elkaar heen lopende

bevoegdheden CWI, gemeenten, provincies, stadsregio’s

• Veel stakeholders aan tafel• Regionaal niveau is geen

natuurlijke afgrenzing van de arbeidsmarkt

• Onvoldoende zicht op (netto-) effectiviteit van regionaal arbeidsmarkt- beleid: wat levert het op?

Wenselijkheden:• Meer autonomie op regionaal

niveau, inclusief financiële verantwoordelijkheid

• Helder definiëren van regionale arbeidsmarkten c.q. dynamiek ervan

• Monitoring en evaluatie van effectiviteit beleid

• Belangen stakeholders zo veel mogelijk op één lijn brengen

• Verantwoordelijkheden definiëren• Bovenregionale regiefunctie helder

definiëren

Dilemma’s en prioriteiten

• Spanning tussen regio’s en branches/sectoren• Spanning tussen landelijk en

regionaal/sectoraal beleid • Regionaal/Nederlands perspectief versus

perspectief van de Europese arbeidsmarkt

Weerstanden vraagkant

Minste weerstanden:• Opleiding en training• Her- en omscholing• Technologische

vernieuwing

Meeste weerstanden:• Fulltime functies

omzetten in parttime functies

• Samenwerken met publieke instanties

• Faciliteren van thuiswerk

Bron: Het Kritische Tekort, Manpower 2008

Uitwerking van het activerende arbeidsmarktbeleid onderkant

Vraag - én aanbod gericht1. Gebaseerd op

risicomanagement bij transities op de arbeidsmarkt

2. Herverdelen van kansen en risico’s voor individuen (opheffen tegenstelling outsiders-insiders)

Bijvoorbeeld:Vraagkant: - experimenten met de- en

upskilling & omzetten van full-time functies in part-time functies

- introductie van perspectief ‘stad en stijging’

Aanbodkant: scholing en leven lang leren, cultuur-verandering, voorkomen van uitval

Naar economisch- en sociaal effectievere oplossingen ?

Aanbodkant:• Een vleugje New York/Londen in

Nederland?– Beperken of afschaffen wettelijk

minimumloon (NL-minimumloon behoort tot hoogste in EU; substitueert mogelijk laaggeschoolde arbeid (OESO, 2007))

– Tegelijkertijd invoeren van (lager) basisinkomen met voldoende arbeidsprikkel

– Intensivering micro-kredieten startende ondernemers aan onderkant a.m.

Vraagkant:• Sterker appél op maatschappelijk

verantwoord ondernemen, vgl. Schipholcollege (‘socializing young males’)

• Experimenteren met de-/up-skilling functies

Conclusies• Ontwikkel concept van regionaal sociaal

risicomanagement in perspectief van transitionele arbeidsmarkt

• Ontwikkel ondubbelzinnig regionaal monitoring- en beleidsevaluatiesysteem in plaats van uit te gaan van best practices (vgl. o.a. CWI-Arbeidsmarktprognose 2008-2013)

• Ontwikkel (nieuw) aanvullend beleid voor opheffing mismatches onderkant arbeidsmarkt i.s.m. regionale bedrijfsleven en dienstensector

• Denk (ook) in perspectief van toekomstige flexibele en mobiele arbeidsmarkt in Europa

Belangrijkste bedreigingen

• Vervanging van participatieparadigma door productiviteitparadigma (De Beer 2008)

• Grootschalige investeringen in arbeidsbesparende technologieën, outsourcing en off-shoring

• Verwatering concept activerende participatiemaatschappij

• Te lang vasthouden aan institutionele verworvenheden