op{tina prilep lokalen ekolo[ki akcionen plan

O p { t i n a P R I L E P

LOKALEN EKOLO[KI AKCIONEN PLAN

DEKEMVRI, 2003

REPUBLIKA MAKEDONIJA

MINISTERSTVO ZA @IVOTNA SREDINA I PROSTORNO PLANIRAWE

LOKALEN EKOLO[KI AKCIONEN PLAN NA OP[TINA PRILEP

NARAÂTEL: MINISTERSTVO ZA @IVOTNA SREDINA I PROSTORNO PLANIRAWE MINISTER: D-r.Zoran [apuri}

KOORDINATOR NA PROEKTOT: VIOLETA DRAKULOVSKA

IZVR[ITEL: JAVNO PRETPRIJATIE ZA PROSTORNI I URBANISTI^KI PLANOVI DIREKTOR: LIDIJA TRPENOSKA-SIMONOVI]

RAKOVOITEL NA ZADAÂTA: CVETANKA MARKU[OSKA, dip.in`.arh.

KORISNIK: OP[TINA PRILEP GRADONAÂLNIK: SA[O PIRGANOSKI

KOORDINATOR NA LUK: KATICA DIMOVSKA TALESKA,

DEKEMVRI 2003

LOKALEN UPRAVEN KOMITET:

Koordinator:

Katica Dimovska Taleska: Glaven arhitekt na grad Prilep

^lenovi:

Lile Cvetanoska

Dejan Koneski

Stiv Vajs

Roza Naumoska

Gabriela Nikoloska

Katerina Dimeska

Gordana Dameska

Laze Cvetkoski

Rodna [arenkoska

Hilda Crneska

Vklu~eni nevladini organizacii vo sobirawe na informaciite, komunikacija so gra|anite, sproveduvawe na javnata anketa AGTIS , Mladinski Sovet i MKA od Prilep.

Lokalen ekolo{ki akcionen plan na op{tina Prilep

1

Sodrìna

Sodrìna ...........................................................................................................................................1

1. VOVED ...........................................................................................................................................3

2. POSTAPKA NA IZRABOTKA.............................................................................................6

3. OP[TI KARAKTERISTIKI NA OP[TINATA ........................................................9

3.1. Prirodni karakteristiki..................................................................................................9 3.2. Naselenie i naselbi ..........................................................................................................13 3.3. Stopanski razvoj.................................................................................................................16 3.4. Tehni~ka infrastruktura ................................................................................................20

4. UÊSTVO NA JAVNOSTA- Anketa na ekolo{kite sostojbi vo op{tinata...........26

5. LOKALEN AKCIONEN EKOLO[KI PLAN ..............................................................35

5.1. Kvalitet na vozduhot.........................................................................................................35 5.2. Snadbuvawe so voda ............................................................................................................41 5.3. Otpadni vodi........................................................................................................................56 5.4. Upravuvawe so cvrstiot otpad ........................................................................................65 5.5. Za{tita na po~vite............................................................................................................74 5.6. Za{tita na {umite ............................................................................................................84 5.7. Prirodno nasledstvo .........................................................................................................90 5.8. Urban razvoj.........................................................................................................................95 5.9. Zdravstvena sostojba na naselenieto...........................................................................106 5.10. Javna svest ........................................................................................................................113

6. INSTITUCIONALNO-ORGANIZACIONI USLOVI ZA REALIZACIJA NA LEAP ...............................................................................................117


2

Prirodata ne mo`e pove}e da ~eka i da go trpi ~ovekovoto nasilie. "Gospod sekoga{ prostuva, a prirodata nikoga{". "Prirodata sekoga{ e vo pravo, taa ne razbira nikakvi {egi, taa sekoga{ e seriozna i stroga. Gre{kite i zabludite sekoga{ gi pravat lu|eto" - Gete.


3

1. VOVED

Republika Makedonija se nao|a vo poodminata faza na preminot kon pazarni uslovi na stopanisuvawe i vo ovoj period od su{tinsko zna~ewe, kako del od ekonomskata razvojna programa, e da se kreira politika na za{tita na ~ovekovoto zdravje, da se razgledaat pra{awata na ìvotnata sredina i koristeweto na nacionalnite bogatstva pri {to treba da se opredelat prioritetnite aktivnosti na odrìv na~in i da se integriraat vo programite za ekonomski i op{testven razvoj. Ovaa politika i aktivnosti se vo soglasnost so Nacionalniot akcionen plan za za{tita na ìvotnata sredina, a toj pak e vo soglasnost so Akcionata programa za za{tita na ìvotnata sredina za Centralna i Isto~na Evropa (EAP), dokument usvoen na Ministerskata konferencija vo Lucern 1993 godina.

Prv ~ekor vo re{avaweto na pra{awata na ìvotnata sredina e donesuvaweto na Zakonot za za{tita na ìvotnata sredina vo dekemvri 1996 godina, vo ~ii ramki e tretirano pra{aweto na izrabotka na lokalen ekolo{ki akcionen plan. Vo faza na izrabotka se i drugi specifi~ni zakoni so koi golem del od ingerenciite }e se prenesat i vo lokalnata samouprava koja najdobro gi poznava lokalnite problemi i potrebi. Vakvata decentalizacija vo golema merka korespondira so Agenda 21, dokument koj be{e izgotven na Samitot na Obedinetite Nacii za Za{tita na ìvotnata sredina i razvoj vo 1992 godina vo Rio de @aneiro. Ovoj dokument vo svojata Deklaracija za ekologija i razvoj sodrì dvaeset i sedum principi koi gi ureduvaat pravata i obvrskite na naciite za ostvaruvawe na razvoj na ~ove{tvoto i blagosostojbata, prifateni od 140 zemji od celiot svet. Vo Agenda 21 se poddrùva vozdràniot razvoj, vklu~uvaj}i gi socijalnite i kulturnite vrednosti i posebno za{titata na ìvotnata sredina, pottiknuvaj}i ja lokalnata vlast tesno da sorabotuva so gra|anite, stopanskite i nevladinite organizacii za nivnite prioriteti, vrednosti i ponudeni re{enija, da bara informacii za primena na soodvetna politika, zakoni i regulativi, se so cel za dvièwe kon traen razvoj na zaednicata, koja gi koristi site izvori za zadovoluvawe na momentalnite potrebi, no istovremeno vodej}i smetka adekvatnite izvori da im bidat dostapni i na idnite generacii. No isto taka se stremi kon podobro javno zdravstvo i podabar ìvot za site nejzini ìteli, so limitirawe na otpadocite, za{tita od zagaduvaweto, efikasnost, razvivawe i konzervirawe na lokalnite izvori na lokalnata ekonomija.

Vo april 1993 godina, Ministrite za za{tita na ìvotnata sredina od Zapadna i Isto~na Evropa i SAD se soglasija za {iroka strategija i akciona programa, poznata kako Ekolo{ka Akciona Programa (EAP) za Centralna i Isto~na Evropa. Ovoj dokument pretstavuva ramka i upatstvo za odreduvawe na najprioritetnite problemi i razvivawe na realni, efikasni i finansiski opravdani re{enija. So EAP e odredeno deka najdobriot na~in za kanalizirawe na finanskite sredstva e primena na ~ovekovoto zdravje i eko sistemot, {to zna~i za tie prioritetni problemi potrebno e utvrduvawe na alternativni ublaùva~ki strategii. Ponatamu, investicionite programi treba da gi naglasat onie aktivnosti za koi ne se potrebni golemi sredstva, a koi moàt da donesat zna~itelno podobruvawe na ìvotnata sredina.

Agenda 21 i Ekolo{kata akciona programa za Centralna i Isto~na Evropa vo zna~itelna mera gi pottiknuvaat lokalnite vlasti vo razre{uvawe na ekolo{kite problemi na lokalo nivo.

Izrabotkata na lokalen ekolo{ki akcionen plan, vo ponatamo{niot tekst, LEAP e produkt i na sevkupnite ekolo{ki sostojbi vo regionot i po{iroko,


4

odnosno ekoproblemite i vremeto vo koe ìveeme, ja odrazuvaat potrebata od studiozen pristap i respekt kon prirodata i ìvotnata sredina i prevzemawe na merki i dejstvija za blagovremena intervencija.

Lokalniot ekolo{ki akcionen plan za op{tina Prilep e izgotven od strana JP za Prostorni i urbanisti~ki planovi vo sorabotka so Ministerstvoto za za{tita na ìvotnata sredina i prostorno planirawe i nadle`nite slu`bi vo Op{tinata Prilep.

Pri izrabotkata na LEAP, ìvotnata sredina e tretirana kako prostor postojano podloèn na antropogeni i prirodni {tetni vlijanija, vo koj egzistira ~ovekot i site prirodni bio resursi. Ekolo{kite problemi, po priroda se kompleksni i so golemo interakcisko deluvawe vrz atmosferata i biosferata, se razgleduvani i od aspekt na nivnata zavisnost od nepovolnite ekonomski i socijalni sostojbi vo op{tinata i po{irokiot region. Ovoj period e izbran poradi toa {to sinxirot na ekolo{kite zavisnosti sekoga{ poa|a od neracionolnoto koristewe na prirodnite resursi, pa preku degradacija na site elementi na ekosistemot, zavr{uva so nedostig na kvalitetna hrana i voda za piewe i naru{uvawe na op{tiot zdravstven i ekonomsko-socijalen status na naselenieto. Zdrava populacija i razviena ekonomija vo zagadena ìvotna sredina be{e oceneto deka ne moè da se obezbedi, pa zatoa pri analiziraweto na tekovniot i idniot op{testveno ekonomski razvoj na op{tinata e zemena vo predvid bitnata neophodnost za prilagoduvawe na na~inot na ìveewe i primenuvanite tehnologii, kon sistemite na prirodata {to go odrùvaat ìviot svet.

Vo kreiraweto na predloènata koncepcija za za{tita na ìvotnata sredina posebno vnimanie be{e posveteno na izborot na optimalni merki i aktivnosti, koi obezbeduvaat spre~uvawe na degradacijata na osnovnite mediumi na ekosistemot (voda, vozduh i po~va) za smetka na merkite na sanacija.

Za ostvaruvawe na celite na podobruvawe na zdravjeto na lu|eto, kvalitetot na ekosistemot i vkupnata blagosostojba na naselenieto, be{e utvrdeno deka LEAP treba da dade odgovor najprvo na pra{awata:

1. Kakva e op{tinata spored stepenost na zagadenost na ìvotnata sredina? 2. Koi se pri~inite za zagaduvawe? 3. Na {to najmnogu se odrazuvaat ekolo{kite problemi? 4. Koi se najserioznite ekolo{ki problemi vo op{tinata? 5. [to najmnogu im pre~i na gra|anite na ekolo{ki plan vo nivnata

naselba? 6. Koi se najzna~ajni ekolo{ki vrednosti vo op{tinata? 7. So koja aktivnost bi se angaìrale gra|anite vo za{tita na ìvotnata

sredina? Pri gradiraweto na prioritetot za razre{uvawe, be{e oceneto deka treba da

se analiziraat slednite ekolo{ki problemi: 1. Zagaduvawe na vozduhot 2. Zagaduvawe na vodata 3. Tretirawe na otpadnite vodi 4. Zagaduvawe na ekosistemot so cvrsti otpadoci 5. Zagaduvawe na po~vata 6. Zaguba na {umi i bioraznovidnost 7. Zagrozuvawe na prirodnoto nasledstvo 8. Zagaduvaweod urbanata aglomeracija 9. Zdravstvena sostojba kaj gra|anite 10. Koe e nivoto na ekolo{ka svest


5

Pri izborot na optimalna programa i politika za za{tita na ekosistemot vo op{tinata, orientacijata odnapred be{e opredelena za maksimalno respektirawe na konceptot na odr`liv razvoj, koj izlezot od ekonomskata kriza i siroma{tijata, gi definira so nudewe na tehnolo{ki opcii {to ovozmoùvaat sanirawe na {tetite od zagaduvawe od minatoto i spre~uvawe na opasnost po zdravjeto na naselenieto. Ovoj koncept za razlika od postojnata praktika, bara pri ocenuvawe na novosozdadenite vrednosti, maksimalno da se respektira i realnata vrednost na prirodnite resursi, kako i polnata cena na degradacija na ìvotnata sredina i naru{enoto zdravje na naselenieto.

Ograni~eniot prostor i namena na ovoj izve{taj ne dozvoli po{iroko elaborirawe i na drugi problemski analizi i izlezni strategi za site obraboteni ekolo{ki problemi, taka da posebno prezentirawe e dadeno samo za problemi koi se oceneti so visok rizik po ~ovekovoto zdravje, ekosistemot i kvalitetot na ìveewe. Se smeta deka nivnoto valorizirawe }e bide mnogu pocelishpodno vo narednite fazi na LEAP, odnosno vo fazite na negovoto oìvotvoruvawe i prakti~na aplikacija.

Za uspe{no ostvaruvawe na predvidenite aktivnost vo ovoj ekolo{ki dokument, se smeta deka vo naredniot period mora da se obezbedi maksimalna dostapnost do site relevantni informacii i podatoci, a so cel na potiknuvawe i razvivawe na ekolo{kata svest i inicirawe na u~estvo na naselenieto na op{tinata vo procesot na realizirawe na izbranite strategii. Najgolema odgovornost vo sproveduvaweto na LEAP i zaedni~ki utvrdena politika za za{tita na ìvotnata sredina sekako ja ima lokalnata vlast, koja vo sorabotka so gra|anite, nevladinite organizacii i dràvnite institucii, }e mora vo najkratok moèn rok da iznajde izlezni re{enija od prisutnite ekolo{ki problemi.


6

2. POSTAPKA NA IZRABOTKA

Metodologija za izrabotka na LEAP

Voved

Izrabotkata na LEAP proizleguva od Zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina ~len 13".Op{tinite i gradot Skopje, vo soglasnost so Nacionalniot akcionen plan za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina, donesuvaat lokalni akcioni planovi za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina i prirodata."

NEAP e usvoen 1996g., so planot se apostrofirani tri osnovni celi: za{tita na ~ovekovoto zdravje, podobruvawe na sostojbata na ìvotnata sredina i nejzina za{tita i odr`livo koristewe na prirodnite resursi. Pravnata osnova za izrabotka i primena na NEAP proizleguva od Zakonot za za{tita i unapreduvawe na ìvotnata sredina i prirodata. So izrabotkata na NEAP se postavi sistem na upravuvawe so ìvotnata sredina so adekvaten institucionalen kapacitet i so soodvetna normativna ramka.

Soglasno Zkonot za lokalna samouprava (sl.v. na R.M br.5/2002), edna od nadle`nostite na op{tinata e "Za{titata na ìvotnata sredina i prirodata-merki za za{tita i spre~uvawe od zagaduvawe na vodata, zemji{teto, za{tita na prirodata, za{tita od bu~avata i nejonizira~ko zra~ewe". Od tuka jasno proizleguva zna~eweto na LEAP vo procesot na decentralizacija na vlasta.

LEAP e plan na aktivnosti vo oblasta na ìvotnata sredina na lokalno nivo, koj iako predstavuva samostoen dokument sepak koordinira so NEAP.

LEAP -ot kako dokument za razvoj vo oblasta na ìvotnata sredina, se koristi kako instrument za podr{ka i harmonizacija so EU vo oblasta na ìvotnata sredina. Vo taa nasoka potrebno e da se izvr{i identifikacija na problemite od aspekt na za{tita na ìvotnata sredina, definirawe na prioritetnite problemi, identifikacija na aktivnosti za razre{uvawe i definirawe na ekonomski kriteriumi za selektirawe na prioritetite.

Imaj}i go predvid pravoto na naselenieto za transparentnost na informaciite od oblasta na ìvotnata sredina, lokalnite vlasti treba da obezbedat u~estvo na javnosta vo celokupniot proces na izrabotka na LEAP.

Osnovnata sodrìna na LEAP vklu~uva: ocena na sostojbata na ìvotnata sredina, postavuvawe na prioriteti, identifikuvawe na soodvetni strategii za razre{uvawe na naj~ustvitelnite problemi, sproveduvawe na aktivnosti za podobruvawe na uslovite na ìvotnata sredina i zdravjeto na lu|eto.

Preporakite koi se sostaven del na planot pretstavuvaat osnova za investirawe vo oblasta na ìvotnata sredina. Tie se del od odlukite na Sovetot na Op{tinata.

Kako planski dokument, LEAP-ot }e ovozmoì: - da se pottikne lokalnta zaednica da prevzeme grià za ìvotnata

sredina: - da se definiraat prirodnite resursi na lokalno nivo vo nasoka na

dolgoro~na proekcija za razvoj; - da se utvrdat lokalnite prioriteti vo za{titata na ìvotnata

sredina, - da se za~uva biolo{kata ramnoteà na ekosistemite:


7

- da se obezbedat uslovi za za{tita, unapreduvawe i za~uvuvawe na ìvotnata sredina vo nasoka na sproveduvawe na principot na odr`liv razvoj na edinicite na lokalnata samouprava;

- integrirawe na politikata za za{tita na ìvotna sredina po vertikala i horizontala;

- da se opredelat realni mo`nosti za realizacija na poedini aktivnosti; - da se ovozmoì povrzuvawe so sli~ni programi na regionalno i

centralno nivo, a i koordinacija so NEAP.

Proces na izrabotka

Osnovniot princip na izrabotkata na LEAP predstavuva brzata procenka na sostojbata na ìvotnata sredina i identifikacija na problemite. Procekata se izrabotuva od strana na stru~na institucija, opredelena od strana na nara~atelot. Izgotvuva~ot vo tesna sorabotka so edinicata na lokalna samouprava, odnosno so koordinativnoto telo na lokalnata samouprava, rabotnite grupi i lokalniot koordinator izrabotuvaat procena na postojnata sostojba. Vo postapkata na procena na sostojbata neminovno e vklu~uvawe na javnosta, preku anketirawe, javni raspravi i prezentacii na problemite so cel sloboden pristap do informaciite za sostojbata na ìvotnata sredina (primena na Arhuska konvencija).

Vo nasoka na napred navedenoto, i uspe{na realizacija na procesot na izrabotka, potrebno e da se vospostavi pravilna institucionalna postavenost vo smisol na:

1. Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe da formira operativno - koordinativno telo, koe }e gi koordinira aktivnostite i gi obezbeduva preduslovite za vklu~uvawe na site partneri vo procesot na izrabotka na LEAP. Imeno ~lenovite na ova telo se zadolèni, da go organiziraat, rakovodat i nadgleduvaat procesot na izrabotka na Proektot:

2. Edinicata na lokalna samouprava, odnosno Sovetot na op{tina kako vaèn ~initel vo sproveduvawe na strate{kite opredelbi na op{tinata, e vklu~en vo postapkata na odlu~uvawe za izrabotka i donesuvawe na Planot i za formirawe na koordinativno telo na lokalno nivo, Lokalen upraven komitet - LUK, koe go so~inuvaat predstavnici od: lokalnata vlast, javnite pretprijatija, privaten sektor, industrija, obrazovni institucii, nevladin sektor. Osnovnata uloga na LUK e da dava nasoki i preporaki za izrabotka na LEAP. Od strana na LUK se formiraat rabotni timovi od stru~ni lica od lokalnata sredina zadolèni za obezbeduvawe podatoci po odredena oblast, rakovoditel na timot e ~len na LUK. Go organizira procesot na vklu~uvawe na javnosta vo postapkata na izrabotka i donesuvawe na Planot;

3. Lokalen koordinator nominira edinicata na lokalna samouprava, toj e odgovoren za kompletna koordinacija na aktivnostite na lokalno nivo vo postapkata za izrabotka na LEAP. Toj e ~len na LUK, ja sledi i organizira celokupnata postapka na izrabotka na Planot, koordinira so rabotnite grupi i organizira, anketirawe, javni raspravi i prezentacii.


8

Procesot na brzata procena na sostojbite se odviva po slednata dinamika:

- Vo prvata faza na rabota - nacrt izve{taj, potrebno e da se obezbedat kompletni podatoci i materijali za op{tite karakteristiki na op{tinata i sostojbata so ìvotnata sredina:

- vo vtorata faza nacrt-izve{tajot se razgleduva od strana na koordinativnoto telo i koordinatorot i se prezentira pred javnosta. Potoa, zabele{kite i sugestiite od site zaintersirani subjekti se vgraduvaat vo izve{tajot i vrz osnova na toa, se izgotvuva kone~nata procena na sostojbata

Proces na podgotovka na predlog plan:

- prva faza predstavuva kategorizacija na problemite {to bazira na izvr{enata i prezentirana procena na sostojbite i voedno sleduva i definirawe na aktivnosti za nadminuvawe na problemite na ìvotnata sredina i definirawe na prioriteti, kategorizacija na akcii i mo`nosti za nivna realizacija, nacrt faza, koja preku lokalniot koordinator i LUK se prezentira na javnosta, po vgraduvawe na sugestiite i zabele{kite se izgotvuva predlog plan;

- vtora faza predviduva izgotvuvawe na kone~na verzija na predlog planot so institucionalno-organizacioni uslovi za realizacija na Predlog- LEAP, koj preku lokalniot koordinator i LUK se dostavuva do Sovetot na op{tinata na usvojuvawe;

- treta faza predviduva dizajnirawe, pe~atewe i obrabotka na Planot na makedonski i angliski jazik vo soodveten tira`, opredelen spored potrebite na edinicite na lokalnata samouprava.

Koordinativnoto telo od Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe u~estvuva vo celokupnata postapka na izgotvuvawe i donesuvawe na predlog planot i ja sproveduva kompletnata koordinacija pome|u izgotvuva~ot i op{tinata.

Potrebno e da se potcrta deka osobeno vaèn element vo celata postapka na izrabotka na LEAP e u~estvoto na javnosta i edukacijata na naselenieto so problemite na za{tita na ìvotnata sredina, iznao|awe na realni i soodvetni re{enija za nadminuvawe na problemite kako i akceptirawe na site relevantni subjekti odgovorni za sostojbite so ìvotnata sredina na teritorijata na edinicite na lokalnata samouprava.


9

3. OP[TI KARAKTERISTIKI NA OP[TINATA

3.1. Prirodni karakteristiki

3.1.1. Geografska polo`ba

Op{tina Prilep se nao|a vo centralniot del od ju`noto podra~je na Republika Makedonija i zafa}a povr{ina od 511,97km2 odnosno 1,99% od povr{inata na Republikata.

Teritorijata na op{tina Prilep go zafa}a Prilepsko Pole koe go so~inuva severniot del od najgolemata kotlina vo Makedonija, Pelagonija, se prostira po ju`nite padini na planinata Dautica i Babuna i padinite na Sele~ka Planina.

Se grani~i so op{tinite Kavadarci, Izvor, Dolneni, Krivoga{tani, Toplo~ani i Vitoli{te.

Op{tina Prilep se nao|a na nadmorska viso~ina od 550-800m, a na planinite i preku 1000m.

[irokata otvorenost na Pelagoniskata kotlina na jug i jugozapad ovozmoùva preku magistralniot paten pravec Veles-Bitola-Ohrid odli~no soobra}ajno povrzuvawe na op{tinskiot prostor so vardarskiot soobra}aen koridor na istok, so naselbite od op{tina Bitola na jug, so ohridsko-prespanskiot turisti~ki region na jugozapad, kako i so severna Grcija i Solun preku Bitola. Na zapad, regionalniot pat Veles-Prilep-Ki~evo ja povrzuva op{tinata so Pore~e i ottuka so Polog i mavrovskiot turisti~ki rekreativen centar.

3.1.2. Reqefni kakteristiki

Op{tina Prilep ima raznovidna i dosta sloèna fizionomija. Taa opfa}a delovi od dve geografski zoni: vardarska i pelagoniska i spored reqefnite karakteristiki, geolo{kiot sostav i geomorfolo{kite formacii se izdvojuvaat tri celini: Prilepsko Pole, Raec i del od Mariovo.

Prilepskoto Pole go zavzema severniot del od Pelagoniskata kotlina i pretstavuva aluvijalna ramnina blago nakloneta kon Prilepska reka i nejzinite pritoki. Rabot na poleto e izgraden od prostrani niski planini i leì na nadmorska viso~ina od 600-700m. Severna ramka na Pelagoniskata kotlina, odnosno na Prilepskoto pole pretstavuvaat ju`nite strani na planinata Dautica (2.058m) i Babuna (1.499m).

Pome|u Mariovo i Prilepsko Pole se izdiga Sele~ka Planina (1.474m), so zaobleni bila, a stranite se isprese~eni so golem broj kratki vodoteci (povremeni i postojani).

Planinata Dren (1.664m) se izdiga me|u Prilepsko Pole, Rae~kata Kotlina i Mariovo. Ovde se nao|a Ligurasa (1.152m) preku koj Mariovo e povrzano so dolinata na Raec, a preku nea i so vardarskata dolina.

Rae~kata kotlina nakloneta e kon istok po te~enieto na istoimenata reka i pretstavuva deluvijalna plavina formirana od re~nite tokovi.

3.1.3. Geolo{ki karakteristiki

Vo geotektonski pogled teritorijata na Op{tinata pripa|a na geotektonskite edinici: pelagonski masiv i vardarskata zona.


10

Pelagoniskiot masiv go so~inuvaat tereni izgradeni od visoko motamorfni karpi vo ova podra~je pretstaveni so pove}e varieteti.

Na Vardarskata zona kako geotektonska edinica pripa|aat isto~nite delovi na Op{tinata i glavno gi so~inuvaat sedimenti od sredna starost.

3.1.4. Inènersko-geolo{ki karakteristiki

Spored inènersko-geolo{kite karakteristiki i osnovnite svojstva na stenite, terenite se diferenciraat vo tri grupi: nevrzani karpi, rasprostraneti po kotlinite, nivnite rabni delovi, dolinskite strani na planinite, slabo vrzani karpi rasprostraneti po neogenite kotlini i planinskite visoramnini i cvrsto vrzani karpi koi gi ~inat kamenite i polukamenite steni (graniti, gnajsevi, amfiboliti, karbonatni karpi, peso~inici i mika{isti).

Spored stabilnosta se izdvojuvaat prete`no stabilni tereni, izgradeni od karbonatni karpi, graniti, gnajsevi i mika{isti, uslovno stabilni koi zafa}aat pogolemi povr{ini i niv gi so~inuvaat fli{nite i aluvijalno-deluvijalnite sedimenti i vulkanskite sedimenti i nestabilni tereni koi se podlo`ni na erozija koi gi so~inuvaat neogenite glini, glinovitite pesoci, ~akali, deluvijalnite, proluvijalnite i drugi sedimenti.

3.1.5. Hidrolo{ki karakteristiki

Vo hidrolo{ki pogled trerenite vo op{tina Prilep se javuvaat kako zbieni pukotinski i karsten tip na izdani. Vo aluvijalno-deluvijalnite naslagi formiran e zbien tip na izdan. Vo niv se akumulirani rezervi na voda na razli~no nivo na dlabo~ina. Prilepsko Pole e dobro izda{en teren za {to zboruva i faktot deka izdup~enite subarterski bunari dlaboki do 30m imaat izda{nost od 3-10l/sek. Slabopropusni i slaboizda{ni tereni se na Zlatovrv, Babuna, Dren, i Sele~ka Planina.

3.1.6. Seizmo{ki kakteristiki

Seizmo{kite istarùvawa za teritorijata na Republika Makedonija ukaùvaat deka op{tina Prilep se karakterizira so relatvna niska seizmi~ka aktivnost. Zemjoteresite koi se javuvaat na povr{inata se predizvikani od lokalnite epicentralni àri{ta so epicentralen intenzitet do 7 0 spored MKS skala. Dosega za gradot Prilep ne se praveni mikroseizmi~ki istraùvawa.

3.1.7. Klima

Republika Makedonija, a voedno i op{tina Prilep kako nejzin del pripa|a na umereno-kontinentalna klima, so slabo vlijanie na sredozemna klima, poradi {to zimite se studeni i vla`ni, a letata topli i suvi.

Op{tina Prilep leì dosta na jug i ne e mnogu oddale~ena od Egejskoto more, a od Solunskiot zaliv ja delat okolu 70km (vo prava linija), {to ne ja isklu~uva mo`nosta za vlijanie na moreto vrz klimata. No faktot {to teritorijata na op{tina Prilep se nao|a na nadmorska viso~ina od (550-800m), a od jug od kade treba da dopre ova klimatsko vlijanie se ispre~uvaat visoki planinski masivi {to pridonesuva vlijanieto na toplite vozdu{ni masi od Egejskoto More da imaat zna~itelno pomala vrednost. Srednovisokite i visokite planini {to go ograduvaat ova podra~je, isto taka, imaat vlijanie vrz formiraweto na klimata, pa zatoa tuka se javuva specifi~na klima koja mnogu se razlikuva od klimata vo drugite delovi na


11

Republikata. Imeno, vo podra~jeto, osobeno vo negoviot ramninski del (Prilepsko Pole), vo tekot na godina se javuvaat godi{ni vremiwa so ekstremni temperaturi: leto so apsolutna temperatura od +40 0S i pove}e pod senka, {to e posledica na sozdavaweto ezero od topol (tropski) vozduh, dodeka zima so apsoluten minimum od -30 0S, kako posledica na sozdavaweto ezera so studen vozduh.

Prose~na godi{na temperatura od 11,4 oS, odnosno prose~en godi{en maksimum 17,1 oS i godi{en prose~en minimum 6,1 oS. Prose~nata amplituda iznesuva 11 oS, dodeka razlikata me|u apsolutniot maksimum (+39,4 oS) i apsolutniot minimum (-22,4 oS) iznesuva 61,8 oS {to e tipi~na odlika za kontinentalna klima. Temperaturi so vrednost poniska od -20 0 S moè da se o~ekuva na sekoi 6 godini edna{, so vrednost poniska od -15 0 S na 2 godini edna{ i so vrednost poniska od -10 0 S se javuva sekoja godina.

Najtopol mesec e juli (avgust), a najstuden januari. Esenta e potopla od proletta, a preodot od zima kon leto i obratno e nagol, taka {to proletta i esenta ne se dovolno izdvoeni sezoni.

Prose~en datum na esenskiot mraz e 5 ti noemvri, a na proletniot 7 mi april. Prose~en mrazen period iznesuva 154 denovi, e ekstremniot 229 denovi. Vegetaciskiot period so sredna dnevna temperatura ramna ili pogolema od 50 S zapo~nuva na 12 mart, a zavr{uva na 27 noemvri, a od 10 oS zapo~nuva na 10 april i zavr{uva na 27 oktomvri, {to pokaùva deka vo op{tinata vo vegetaciskiot period postojat uslovi za o{tetuvawe na zemjodelskite kulturi od pojava na esenski i proletni mrazevi.

Srednomese~na temperatura na vozduhot za period od 37 godini (1950-1987)

Mesec I II II IV V VI VII VII IX X XI XII 0S 0 2 3,6 10,5 15,6 19,6 21,6 21,5 17,5 11,9 6,5 2,1

Poradi posebnite geografski uslovi podra~jeto na op{tina Prilep e so

pomalku vrneì od podra~jata koi leàt isto~no i zapadno od nea, odnosno na okolnite planini pa|aat pogolemi koli~ini vrneì, otkolku vo kotlinskoto ramni{te. Minimumot na vrneì e vo juli, i so mali mese~ni vrneì vo avgust i septemvri. Prose~nata godi{na suma na vrneì iznesuva 576mm (Prilep). Glavniot maksimum na vrneì e vo maj, ili 12% od godi{nata suma na vrneì. Proletta i esenta se so skoro ista koli~ina na vrneì. Vo zima vrneìte iznesuvaat 24%, a vo leto 20% od godi{nite vrneì. Vo vegetaciskiot period vrneìte iznesuvaat 331mm ili 58% od godi{nata suma na vrneì. Prose~no godi{no se javuvaat 122 vrne`livi denovi (Prilep).

Prose~no godi{no ima 30,3 denovi so sne`na pokrivka, t.e. denovi koga taa e povisoka od 1 sm vo ramni~arskiot del, do 80 denovi na planinite.

Srednomese~na i godi{na maksimalna suma na vrneì vo mm vo period 1926-

1976 godina. Mesec I II II IV V VI VII VII IX X XI XII

mm 58,0 57,4 59,1 62,3 83,6 68,5 34,4 35,8 53,7 80,3 79,4 71,3

Prose~nata godi{na suma na son~eviot sjaj iznesuva 2.263 saati, a maksimumot se javuva vo juli, a minimumot vo dekemvri.

Prose~nata godi{na obla~nost iznesuva 5,1 desettini (Prilep). Od vkupniot broj na denovi vo godinata 23% se vedri, 26% se tmurni i 51% se obla~ni denovi (Prilep)


12

Prose~na relativna vla`nost na vozduhot iznesuva 68,4%, {to e prili~no blisku do optimalnata (70%), so maksimum vo januari, a minimum vo avgust.

Prose~no godi{no se javuvaat 13 denovi so magla, a vo poedini godini brojot na denovite so magla se dviì od 4-26. Taa naj~esto se javuva vo esenskite i proletnite meseci, a najgolema ~estota ima vo dekemvri i januari.

Rosata vo delot na op{tina Prilep e pomalku za~estena. Prose~no se javuvaat 84 denovi so rosa so maksimalna za~estenost vo maj, juni, septemvri i oktomvri.

Na teritorijata na op{tina Prilep duvaat vetrovi od razli~ni pravci, no naj~esti se vetrovite od sever {to nosat studen i suv vozduh, a po niv po va`nost se ju`nite i jugozapadnite vetrovi koi nosat toplo i suvo vreme vo leto, a vo zima toplo, {to vlijae na topeweto na snegot.

Gradskoto podra~je se smeta za dobro provetreno, so najgolema za~estenost na vetrovite od severoisto~en pravec od 259%o i prose~na brzina od 3,7m/sek. Vtor po za~estenost e jugozapadniot veter, prose~no 111%o, so prose~na godi{na brzina 3,5 m/sek.

Vo op{tinata se javuvaat i vetrovi od lokalen karakter.

3.1.8. Hidrogravski karakteristiki

Hidrogravskata mreà vo op{tina Prilep ja ~inat reki koi se slivaat vo Crna reka i toa: Orevoe~ka reka, Dabni~ka, Sele~ka i Suva reka. Site ovie vodni tekovi se sretnuvaat jugozapadno od urbanoto podra~je vo Prilepska reka, koja posle 13,5km se vleva vo Crna reka, so prose~en protok od 0,18m3/sek. Tekovite na Orevoe~ka i Dabni~ka reka se delumno regulirani niz opfatot na urbanoto podra~je na gradot. Padinite na Markovi kuli i Zelenik od sever i na Sele~ka planina od zapad i jugozapad se vo golema mera disedirani so porojni jarugi koi vo vreme na nepogodi i pokraj delumno napravenite obodni kanali, zaradi nivno nesoodvetno odrùvawe, nanesuvaat zemjen i drug materijal po ulicite vo gradot.

Na oddale~enost od 7km od gradot na Prilepska reka izgradena e akumulacijata Prilepsko Ezero, so povr{ina od 54ha i zafatnina od 5-6 milioni m3 voda.

Pojavite i reìmot na podzemnite vodi vo op{tinata na se dovolno istraùvani. Sogleduvawata za izda{nosta na pozemnite vodi na lokalnite istraùvawa ukaùvaat deka visoki podzemni vodi se javuvaat pokraj bregovite na rekite. Relativno dobri soznanija postojat za karakterot, brojot, prostornata razmestenost na izvorite koi se od posebno zna~ewe. Op{ta karakteristika na izvorite e izrazita oscilacija na izda{nosta kako vo tekot na godinata taka i vo pove}egodi{ni periodi.

Stati~koto nivo na podzemnite vodi se dviì od 1,0 do 4,0 m. pod nivoto na terenot. Ovoj podatok treba i ponatamu da se proveruva zaradi dlabo~inite na fundirawe na objektite. Dobien e od dosega{nite poedina~ni sondirawa vo terenot za potrebite na dosega izgradenite pogolemi objekti, kako i od nabquduvaweto na oscilaciite na nivoite vo poedini bunari.

3.1. 9. Pedolo{ki karakteristiki

Hetegorogenosta na prirodnite uslovi na prostorot na op{tinata uslovile i dosta heterogen pokriva~, pa na prostorot na op{tinata se javuvaat razni tipovi na po~vi so mnogu pove}e pottipovi. Karakteristi~no za op{tina Prilep e {to po~venite tipovi od I, II i III klasa se zastapeni vo pogolem del na zapadniot del od op{tinata, dodeka vo isto~niot del glavno se sre}avaat po~vi od IV do VI bonitetna klasa.


13

3.1.10. Vegetaciski karakteristiki

Na teritorijata na op{tina Prilep postoi golema raznovidnost na vegetacijata i bogatstvo na rastitelni elementi.

Vegetacijata na ovaa teritorija ne e dovolno prou~ena, {to osobeno se odnesuva na vegetacijata na pasi{tata koi se zna~itelno rasprostraneti.

Prirodnata vegetacija vo ramni~arskite delovi e sosema izmeneta, a mnogu vegetaciski tipovi nepovratno se is~eznati. So~uvani se fragmenti od krajre~nata vegetacija.

Vo planinskite predeli postojat sosema degradirani prostori, me|utoa so~uvani se i takvi koi zasluùvaat vnimanie spored prisutnosta na odredeni {umski tipovi. Se sre}avaat dabovi, bukovi i borovi {umi.

3.1.11. Fauna

@ivotnite zaednici na faunata istraèni se i poznati preku grupata na ptici i cica~i.

So posebno lovno stopansko zna~ewe se: zajakot, polskata erebica i erebicata kamewarka, a mal del srnata i fazanot.

Ihtofaunata ja so~inuvaat pogolem broj vidovi ribi glavno zastapeni vo Crna Reka i toa: krap, mrena, klen, krku{a, belvica, popadija, crvenoperka i dr.

3.1.12. Pejsa`ni karakteristiki

Vo gradot i negovoto opkruùvawe se diferenciraat tri pejsa`ni tipovi: Markovi kuli, Pelagoniska ramnina i padinite na Sele~ka Planina. Prviot e raspoloèn na sever i se karakterizira so mo{ne interesni i retki geografolo{ki oblici koi mu davaat osnoven beleg na gradot.

Vtoriot pejsaèn tip e agraren i e raspoloèn na zapad, jugozapad i jug. Tretiot, raspoloèn isto~no od gradot, e devastiran i izbrazden so

suvodolici, vo koj se izdvojuva ve}e spomnatiot ridsko-{umski lokalitet [atorov kamen. Nadvor od kompaktniot opfat na gradot i negovata neposredna okolina moè da se poso~i i lokalitetot Prilepsko Ezero na Oreove~kata reka, okolu 5 km. severoisto~no od gradot i mo{ne pogoden za vongradska rekreativna zona.

3.2. Naselenie i naselbi

Vo op{tina Prilep na povr{ina od 511,97km2 ìveat 71.899 ìteli od koi 68.148 vo gradot ili 94,78% sprema teritorijalnata podelba od 1996godina i popisot od 1994 godina. Spored prvite rezultati od popisot vo 2002g. vo op{tina Prilep ìveat 73.351 ìteli, odnosno ima 23.227 doma}instva i 27.721 stanovi. (Slu`ben dopis od Zavodot za statistika od 05.12.2003 godina)

Op{tina vkupno naselenie gradsko naselenie selsko naselenie

Prilep popis 1994 godina

71 899 68 148 3 751

68.331 od naselenieto se Makedonci ili 93%, a ostanatiot del se Romi 4.433,

Turci 126, Srbi 169, Albanci 21, Vlasi 17, Bo{waci 17 i ostanati 237.


14

op{tina vkupno Makedonci Albanci Turci Romi Vlasi Srbi Drugi Bo{waci Ne se izjasnile

PRILEP 1994 god. 71.899 67.754 28 172 3569 9 186 171 10

PRILEP 2002 god. 73.351 68.331 21 126 4.433 17 169 17 17 237

Prirodnoto dvièwe na naselenieto iskaàno preku indikatorite za

natalitet, mortalitet i priroden prirast, pokaùva tendencii na relativno posmiren proces na reprodukcija na naselenieto. Mehani~kiot prirast na naselenieto e so negativno saldo.

O~igledno e postojanoto namaluvawe na prirodniot prirast od 1961 godina pa se do denes. Za normalno obnovuvawe i harmoni~en razvoj na edna populacija, spored nekoi demografi poèlno e prirodniot prirast da se dviì vo ramkite od 0,8% do 1,5% godi{no. Ako prirodniot prirast e pomal od 0,8% (za Prilep od 1991 godina do denes) se doveduva vo pra{awe normalnata biolo{ka reprodukcija i zapo~nuva proces na stareewe na naselenieto odnosno starosnite grupi nad 60 godini imaat se pogolemo procentualno u~estvo vo vkupnoto naselenie.

Prirodniot prirast pogolem od 1,5% sozdava problemi vo sverata na materijalnoto proizvodstvo, odnosno zgolemeni se kontingentite na najmladoto i mlado naselenie za ~ie izdrùvawe i voop{to kultivirawe se potrebni golemi materijalni sredstva {to treba da se sozdavaat vo sverata na materijalnoto proizvodstvo i da se izdvojuva za taa namena. Se pojavuva potrebata za naglo zgolemuvawe na brojot na rabotnite mesta, odnosno vrabotuvawe na mladoto naselenie.

Procentualnoto u~estvo na mladoto naselenie kontinuirano opa|a, a vo 1994 godina pa|a pod 30% vo odnos na vkupnoto, a koeficientot na stareewe go nadminuva gorniot kriti~en prag od 0,40 i iznesuva 0,49. Ovie podatoci se nepovolni, {to doveduva do tendencija na opa|awe na u~estvoto na pomladite vozrasni grupi, za smetka na rabotosposobnoto naselenie i grupite nad taa vozrast.

Prisutna e i tendencija na namaluvawe na prose~niot broj ~lenovi na doma}instvata.

Od iznesenite sostojbi vo vrska so stareeweto na naselenieto se pretpostavuva deka naredniot period }e bidat vo podem stare~kite doma}instava i doma}instvata so 1-2 ~lenovi. Vakvata struktura ne e poèlna.

1994 godina...................19 817 doma}instva so 3,50 ~lena/ doma}instvo 2002 godina...................23 227 doma}instva so 3,15 ~lena/ doma}instvo

So me|unarodni konvencii vo oblasta na demografijata so popisite posebno se sledat kontingentite na rabotosposobnoto naselenie vo koe vleguvaat maìte so starost od 15-64 godini i ènite od 15-59 godini. Vo ovaj kontingent vleguva aktivnoto (vrabotenoto) naselenie, lica so li~ni primawa (penzioneri, rentieri i sl.) lica von dejnosti (u~enici, studenti, lica na sluèwe voen rok i sl.), kako i nevrabotenite koi pripa|aat na ovaa starosna grupa.

Ovaj kontingent ne treba da se poistovetuva so aktivnoto naselenie tuku sluì za sporeduvawe kolkav broj od naselenieto teoretski moè da bide vraboten. Vo zemjite vo koi nevrabotenosta e mala ili se dviì vo granicite na podnoslivosta, okolu 65-75% od kontingentot na rabotosposobnite se vraboteni. Vo narednata tabela e prikaàno rabotosposobnoto naselenie vo gradot Prilep spored popisnite podatoci od 1994 god.


15

15-64 godini 15-59 godini Vkupno Godina @iteli vo

op{tinata maì % èni % (M+@) % 1994 71.899 25.039 34,83 22.435 31,20 47.474 66,03

Vo prostornite ramki na op{tina Prilep naselenieto e skoncentrirano vo 31

naselbi, od koi 30 se selski i edna gradska naselba.

Naselenie i naselbi vo op{tina Prilep

Red. Br. Naselba Naselenie popis 1994

1 Belovodica 18 2 Berovci 353 3 Volkovo 41 4 Gali~ani 253 5 Golem Radobil 108 6 Golemo Kowari 685 7 Dabnica 13 8 Dren 7 9 Kadino selo 314 10 Krstec 8 11 Leni{te 2 12 Maù~i{te 362 13 Mal Radobil 23 14 Malo Kowari 713 15 Malo Ruvci 27 16 Nikodin 10 17 Novo Lagovo 189 18 Orevoec 16 19 Pletvar 30 20 Prilep 68.148 21 Prilepec 16 22 Nov Prisad 9 23 Rakle 7 24 Selce 310 25 Smolani - 26 Staro Lagovo 49 27 Toplica 6 28 Trojaci 30 29 Carevi} 12 30 ûmovo 33 31 [tavica 107

VKUPNO: 71.899 Izvor: Zavod za statistika na RM, Dokumentacija od popisot 1994, kn.5

Vo vkupnoto naselenie na Republika Makedonija (2.022.547`), op{tina Prilep u~estvuva so 3,6%, spored popisot od 2002 godina.

Okolu 95% od naselenieto vo Op{tinata e skoncentrirano vo gradskata naselba.

Del od naselbite vo odnos na konfigurativnite karakteristiki se ridski i planinski, a naselenite mesta so pogolem broj na ìteli se ramni~arski.

Gradot Prilep se nao|a vo prviot del od vtorata faza na urbanizacija-sekundarna ili industriska. Ruralnite aglomerirawa i voop{to sistemot i na~inot na ìveewe vo selata se onevozmoèni za smetka na industrijalizacijata, a industrijata kako stopanska granka seu{te ne dostignala ni 50% u~estvo vo formiraweto na vkupniot prihod i nacionalniot dohod (spored podatocite od


16

1990/91 godina). Vo su{tina se nao|ame vo faza na teoretski naso~ena urbanizacija kon industriskata, sosema stihijna {to doveduva do enormna koncentracija na naselenie vo gradovite, nesoodvetno na stepenot na razvoj na nivnite proizvodni sili, pri {to voop{to ne se kontrolirani site vidovi na migracii.

Novata teritorijalna podelba vnese paradoksalni sostojbi vo pogled na urbanizacijata. Taka na primer vo novata op{tina Prilep samo so eden dràven akt procentot na urbanizacija se poka~i na okolu 95%, a vo site novo formirani o{tini toj procent padna na 0%, odnosno novite op{tini se postaveni vo nivo na primarna ili ruralna urbanizacija.

Vrz osnova na populaciskata golemina na naselbite, evidentno e deka najgolem del od niv spa|aat vo grupata na mali naselbi (do 100 ìteli, a 9 naselbi se sredno golemi (100-500 ìteli).

Naselbite kaj koi e prisutna tendencija na depopulacija spa|aat vo prvite dve grupi, a se locirani vo ridskite i planinskite predeli, so zna~itelno ograni~eni mo`nosti i pogodnosti za natamo{en razvoj.

Najgolem broj naselbi ~ija egzistencija vo poslednite godini e zagrozena, leàt na prostorite oddale~eni od pova`nite patni pravci.

Gradskata naselba Prilep pretstavuva edna od pogolemite naselbi vo zapadniot del na Republikata i zna~aen funkcionalen centar. So 68.148 ìteli (popis 1994g) i u~estvo vo vkupniot broj urbano naselenie vo Republikata (3,6%), Prilep zazema petto mesto po golemina.

3.3. Stopanski razvoj

Tranzicionite promeni koi se slu~ija vo zemjata, se reflektiraa i na stopanskiot razvoj, odnosno dovedoa do prestruktuirawe na stopanstvoto, negov pad, a so toa i namaluvawe na bruto nacionalniot dohod. Opredleba na zemjata e deka toj pad treba da zapre i da otpo~ne povtoren postepen podem na stopanstvoto, t. e. na negovata reproduktivna, akumulativna i inovatorska sposobnost.

So preminuvaweto na porane{nite Sekretarijati za stopanstvo od op{tinsko nivo na nivo na Ministerstva, nastana diskontinuitet vo sledeweto na stopanskite tekovi kako vo celina taka i vo oddelni stopanski granki vo ramkite na op{tinite, a u{te pove}e samo za gradovite. Ekonomskoto planirawe, vo kolku postoi vo prisposoben oblik na dene{nite potrebi, e na dràvno nivo od koe te{ko moàt da se napravat izvodi relevantni za eden grad, odnosno Prilep.

Vlo{enite uslovi na stopanisuvawe i nepovolnite nasledeni tendencii uslovija pove}egodi{en oseten pad na proizvodstvoto. Tranziciskite problemi gi dovedoa vo nezavidna polo`ba nekoga{nite industriski giganti ("Biljana", "Politeks","Partizanka,"Crn Bor","Mikron" i dr.).

Prilep vo procesot na tranzicija vleze so zna~aen i nedovolno iskoristen materijalen i kadrovski potencijal poradi nefleksibilna stopanska struktura, nesoodvetna organiziranost i izostreni uslovi na stopanisuvawe. Nedovolnata iskoristenost na kapacitetite i raspoloìvite resursi rezultira{e so zabavuvawe na razvojot, stagnacija i zaostanuvawe.

Kako posledica od sopstveni~koto i proizvodstveno prestruktuirawe na postojnite pretprijatija, a osobeno novoregistriranite firmi, zgolemen e brojot na pretprijatija vo site dejnosti.

Najgolem del od novoformiranite stopanski subjekti se mali firmi, koi lesno se transformiraat. Nositel na razvojot se u{te e tutunskata, prehrambenata, hemiskata, prerabotka na mermeri i graniti i dr.,


17

Procesot na prestruktuirawe ovozmoì i poracionalno koristewe na prostorot i locirawe na novoformiranite firmi vrz pazarni osnovi na sloboden prostor vo ramkite na postojnite lokacii na drugi stopanski subjekti.

Vo uslovi na opa|awe na stopanskata i investicionata aktivnost i prestruktuirawe na stopanskite subjekti, vrabotenosta vo Op{tinata pokaùva osetno namaluvawe. Prilagoduvawe na reformskite promeni, so cel da se postigne pogolema produktivnost i realizira opredelbata za poproduktivno rabotewe i voveduvawe novi tehnolo{ki re{enija, uslovi otpu{tawe na vi{okot na vrabotenite.

Padot vo stopanstvoto vo Prilep seu{te ne e zapren. Spored podatocite za godi{niot prosek vo 1995 g. brojot na vraboteni vo

op{tinata iznesuval 16.825 lica od koi 13.211 ili 78,5% se vraboteni vo stopanstvo, a 21,5% ili 3.614 vo vonstopanstvo. Lica koi baraat rabota iznesuval 12. 373 lica.

Vo mesec juli 2003 godina se ostvareni vkupno 508 vrabotuvawa, od koi na neopredeleno vreme 371 vrabotuvawa, a na opredeleno 137 vrabotuvawa.

Vkupno nevraboteni 26.998, od koi 12.981 èni. Vo gradot ima 20.590 nevraboteni, dodeka pak vo naselenite mesta 6.408

nevraboteni. Starosna struktura na nevraboteni

vkupno èni 15-19 809 422 20-24 3.660 1.812 25-29 4.205 2.049 30-34 3.732 1.843 35-39 3.623 1.839 40-44 3.070 1.599 45-49 2.892 1.478 50-54 2.433 1.174 55-59 1.623 586

60 i pove}e 949 179

Struktura na nevraboteni po osnov na obrazovanie vkupno èni

NKV 13.541 6.824 PKV SO NSO 211 44

KV 6.135 2.362 VKV 1 0 SSO 5.471 2.804

vi{e SO 693 412 visoko SO 942 533 magistri 4 3 doktori 0 0


18

Stopanski kapaciteti vo oblasta na industrijata i maloto stopanstvo vo op{tina Prilep vo 2003 godina

r. br.

Ime na firmata

Mestopolo`ba (industriska zona, vo

ili nadvor od naselbata)

Stopanska granka

Povr{ina na lokacijata

(ha)

1.

-Tutunski Kombinat s. Ma`u~i{te Varo{ s. Kowari s. Berovci nas. Trizla - Cigari

vo naseleno mesto zona servisi vo nasel. mesto stanb. zona ind. zona

tutunska industrija

9.3

2.3 1.4 1.2 1.4 1.4 8.9

2. Mermeren Kombinat industriska zona nemetalna industrija 3. Prilepski nemetali industriska zona nemetalna industrija 4. Sigurnosno staklo industriska zona prerabotka na staklo 5. Krin s. Berovci nemetalna industrija 6. Korvin Ston industriska zona nemetalna industrija

7. Metalec

industriska zona metaloprerabotuva~ka industrija

8. Dim~eBawarot


9. Megal


10. Lirna industriska zona prerabotka aluminiumski profili

11. Rezonator industriska zona metaloprerabotuva~ka industrija

12. Sovremen Dom industriska zona drvna industrija 13. Crn Bor industriska zona drvna industrija 14. Mak Drvo vo naseleno mesto prerabotka na drvo 15. Bist Kal~o vo naseleno mesto prerabotka na drvo 16. Iverplast vo naseleno mesto proizvodstvo na stolarija 17. Megal Brik industriska zona pr-vo na jaglenovi briketi 18. Vitaminka industriska zona prehrambena industrija 2,35

19. Prilepska Pivara industriska zona pr-vo na pivo i bezalhoholni pijaloci

1.6

20. @ito Prilep industriska zona prehrambena industrija 2.5 21. Mlekara Miki vo naseleno mesto prehrambena industrija 22. Tirel vo naseleno mesto prehrambena industrija 23. Donia industriska zona prehrambena industrija 24. Polivita vo naseleno mesto prehrambena industrija 25. Milina vo naseleno mesto prehrambena industrija 26. Mikron industriska zona elektro industrija 2.0 27. Proluks industriska zona elektro industrija 1.8 28. Mikrosam nadvor od naselbata elektro industrija 29. Seda samo magacin vo naseleno mesto hemiska industrija 30. Rolospas industriska zona hemiska industrija 31. Metalotehnika industriska zona Hemiska industrija 32. Pe~atnica 11 Oktomvri vo naseleno mesto grafi~ka industrija 33. Tireks vo naseleno mesto grafi~ka industrija 34. Konfekcija Kuli vo naseleno mesto tekstilna industrija 35. Konfekcija Monika vo naseleno mesto tekstilna industrija 36. Konfekcija Vasidora industriska zona tekstilna industrija 37. Prilepec vo naseleno mesto grade`na industrija 38. Eurokompozit vo naseleno mesto elektro industrija namenska 3.0 39. Eurolaminati vo naseleno mesto elektro industrija 3.0

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

19

Smestuva~k

i ka

paci

teti

vo ugosti

telstvot

o i turi

zmot

vo op

{ti

na P

rile

p vo

2003 god.

r.

br.

Ime na

objek

tot

Pov

r{in

a na

lo

kaci

jata

(m

2)

Vid

na ka

paci

teto

t (hot

el, m

otel

) Mesto

polo

`ba

(vo il

i na

dvor

od na

selb

a)

Pov

rzan

ost so

infra

stru

ktur

a br

oj na

legla

Zab

ele{

ka

1.

Kri

stal

Pal

as

1000

ho

tel

vo gra

d da

60

2.

Mak

Am

9285

ho

tel

vo gar

ad

da

55

3.

Ezero

50

00

mot

el

nadv

or od na

sele

no mesto

da

65

se

reko

nstr

uira

4.

Lip

a 25

00

hote

l vo

gra

d da

90

se

reko

nstr

uira

Sto

panski

kap

acit

eti vo

obl

asta na zemjodelstvot

o, sto

~arstvot

o i ri

barstvot

o vo

Op{

tina

Pri

lep

vo 2003 god.

Rib

nik

Sto

~arska

far

ma

r.

br.

Nasel

eno

mesto

Mli

n ka

paci

tet

povr

{in

a ka

paci

tet

izvo

r na

vo

dosnab

duva

ewe

broj na

far

mi

vid i br

. na do

bito

k Zagad

uva~

i na

vo

da,vozduh,po

~va

1.

s.Len

i{te

buna

ri

1 kr

upna

sto

ka kra

vi 20

ne

2.

M.v. D

olno

Sad

ovo

Pri

lep

bu

nari

i

Stu

den~

ica

1 kr

upna

sto

ka kar

avi 60

ne


20

3.4. Tehni~ka infrastruktura

3.4.1. Soobra}aj

Soobra}ajnata infrastruktura pretstavuva eden od osnovnite sistemi vo prostorot poradi svoite funkcii na obezbeduvawe racionalna teritorijalna povrzanost na site aktivnosti vo prostorot i vklu~uvawe vo soobra}ajniot sistem na Republikata.

Od soobra}aen aspekt gradot Prilep pretstavuva klu~ka vo koja se vkrstosuvaat pove}e patni pravci, {to ja zgolemuva va`nosta na gradot, no i nametnuva potreba od re{avawe na pove}e problemi vo soobra}ajnata mreà na gradot i op{tinata.

Soobra}ajniot sistem vo Op{tinata go so~inuvaat patniot i èlezni~kiot soobra}aj. Nivoto na uslugi koe go nudi mreàta na pati{ta i èleznica so prate~kata oprema i objekti ne obezbeduva podednakvo kvaliteten, brz, bezbeden i udoben soobra}aj na celiot prostor na op{tinata. Relativno dobro e opsluèn prostorot okolu magistralnite pati{ta i èlezni~kata pruga, za razlika od ridsko-planinskite prostori, podra~jata na planinite, kako i ramninskite predeli oddale~eni od magistralnite pati{ta.

Op{tina Prilep preku sovremen regionalen pat e povrzana so glavniot grad, ostanatite op{tini, turisti~ki centri i pogolemi gradovi vo Republika Makedonija, posebno so grani~niot premin Mexitlija preku Bitola kon Republika Grcija, so Kru{evo, kako i so Prespansko-ohridskiot turist~ki region.

Pova`ni patni pravci se: Prilep-Gradsko-Veles-Skopje koj momentalno se rekonstruira i na del se pro{iruva so 3 lenti, Prilep-Bitola-Resen-Ohrid, Prilep-Ki~evo. Vkupnata dolìna na patnata mreà iznesuva 87,1 km;

Volumenot na eksterniot soobra}aj vo 1996 godina kako PGDS - Gradsko - Prilep - 2.753 vozila; - Bitola - Prilep - 2.806 vozila; - Kru{evo Prilep - 871 vozilo; - M.Brod - Prilep - 2.096 vozila; - Vitoli{te- Prilep - 635 vozila; - Veles - Prilep (preku Derven) - ne e vr{eno broewe.

Vo odnos na kvalitetot na patnata mreà, magistralnite i poedini delnici od regionalnite pati{ta se karakteriziraat so zadovolitelni tehni~ki elementi i kolovozna pokrivka, a lokalnite pati{ta so mali isklu~oci, se so mo{ne lo{i tehni~ki elementi i kolovozna pokrivka vo mo{ne lo{a sostojba. Pove}eto od pati{tata vo planinskite podra~ja se so zemjan kolovoz i ne moàt normalno da se koristat za motoren soobra}aj.

@eleznicata ja povrzuva op{tinata na jug so Bitola, na sever so Veles i Skopje i so sosednite dràvi. Krstosuvaweto na èleznicata so patnata mreà e vo nivo.

Op{tinata ima eden sportski aerodrom vo naseleno mesto Kowari.

3.4.2. Elektri~na mreà

Gradot i naselenite mesta se snabdeni so elektri~na energija. Gradot tro{i okolu 95% od vkupnata elektri~na energija, a ostatokot od 5% go tro{at naselenite mesta. Niz op{tinata pominuvaat 110kv, 35kv i 10kv dalekuvodi.

Snabduvaweto na gradot i naselenite mesta od op{tina Prilep se vr{i od slednite glavni trafostanici:


21

- TS Prilep 2 110/35/10kv so instalirana snaga od 60MVA - TS Prilep 3 110/10kv so instalirana snaga od 40MVA - TS Prilep 1 35/10kv so instalirana snaga od 16MVA - TS Centrala 35/10kv so instalirana snaga od 20MVA

Najgolem del od gradot se snabduva od t.n. "Centralna" trafostanica locirana na eden od izlezite na gradot na patot sprema Kru{evo. "Centralnata" trafostanica se snabduva so 35kv kablovski vodovi od "TS Prilep 1". Distrubuiraweto niz gradot se vr{i so 10 kv vodovi od koi vo gradot 90% se postaveni kablovski dodeka ostatokot od 10% se vozdu{no postaveni mreì.

Od trafostanicata "Prilep 1" moàt da se snabduvaat so elekti~na energija i okolnite op{tini: Krivoga{tani, Topol~ani i Vitoli{te, dodeka pak od trafostanicata Prilep 2 moàt da se snabduvaat so elektri~na energija Dolneni, Kru{evo i Krivoga{tani.

3.4.3. PTT sistem

Vo ramkite na sistemot na "Makedonski telekomunikacii" kako nacionalen operator za telekomunikaciski uslugi funkcionira i mre`nata grupa Prilep. Vo nea e opfatena celata teritorija na Op{tinata. Najgolema razvienost na PTT mreàta vo Op{tinata ima vo gradot, koja se karakterizira so sredna razvienost i iznesuva 25,56 telefonski priklu~oci na 100 ìteli. Poradi narasnatite potrebi na naselenieto, stopanskite objekti i drugite korisnici, se predviduva zgolemuvawe na gustinata do 40 tf/ìtel. Teritorijata na Op{tinata e pokriena i so mreàta na mobilna telefonija. Objektite na Makedonska po{ta prostorno delumno gi zadovoluva po{tenskite uslugi, posebno vo naselenite mesta.

3.4.4. Vodostopanstvo

Regionot na op{tina Prilep poseduva relativno slabi vodni resursi. Glaven izvor na voda za vodosnabduvawe na gradot Prilep e regionalniot

vodovod "Studen~ica" so dolìna od 75,5km, so koj e predvideno da se doveduva do izlivniot bazen vo Prilep okolu 700l/sek.

Sistemot "Studen~ica", sluì za zafa}awe na vodite od izvorot Studen~ica i distribucija na istite do krajnite korisnici, odnosno komunalnite pretprijatija na gradovite Ki~evo, Prilep, Makedonski Brod i Kru{evo, pove}e naseleni mesta vo novoformiranite op{tini, Drugovo, Vrane{tica, Plasnica, Dolneni, @ito{e, kako i tehnolo{ka voda za Rudarskoenergetskiot kombinat Oslomej. Regionalniot vodovod Studen~ica e staven vo upotreba 1981 godina i negoviot proekten eksploataconen period iznesuva 30 godini. Se koristi za vodosnabduvawe na 140.000 ìteli. Maksimalnata transportna mo`nost na sistemot iznesuva, odnosno sistemot e dimenzioniran na 1,5m3/sek.

Osven od regionalniot vodovod "Studen~ica", kako osnoven izvor, gradot Prilep se snabduva po potreba i od: stari izvori "Pe{terica" i bunari izvedeni vo mesnostite "Ki{oica-Oru{ica" i "Ko{arka", locirani zapadno od gradot, so ograni~ena izda{nost do 80l/sek, kako dopolnitelni izvori. Pri dovolno dotekuvawe vo razdelnata gradba (meren punkt) Barbaras od regionalniot vodovod "Studen~ica", vodosnabditelnite potrebi na gradot se podmireni so okolu 90% od regionalniot vodovod "Studen~ica" i 10% od starite izvori.

Najgolema akumulacija pretstavuva "Ve{ta~koto ezero" koja voda prvenstveno sluì za navodnuvawe na zemjodelskite povr{ini, a ovaa godina zapo~na izgradba na filter stanica i koristewe na del od ovie vodi vo krizni periodi. Ova ezero


22

pretstavuva zna~ajno turisti~ko mesto bidej}i e poribeno i e izvonredna prilika za ribolov i rekreacija.

Pova`ni vodni resursi pretstvuvaat t.n. mali akumulacii kako {to se: "Volkovo 1" i "Volkovo 2", "Pletvar" i "Belovodica". Poribeni se i se koristat za navodnuvawe, a i za sportski ribolov.

Pove}eto reki {to te~at niz op{tina Prilep se suvodolici, odnosno povremeno se pojavuvaat. Reki koi {to te~at niz op{tinata se: Orevoe~ka, Dabni~ka, Sele~ka i Suva Reka.

Od hidrositemot "Studen~ica" se snabduvaat so voda slednite naseleni mesta: Selce, Novo Lagovo i Maù~i{te ili 9,67%.

Naseleni mesta koi se vodosnabduvaat od sopstveni izvori se: Golemo Kowari, Kadino Selo, Malo Kowari, Berovci, Belovodica, Staro Lagovo, Pletvar i Gali~ani ili 22,58% od vkupniot broj na naseleni mesta.

Ostanatite naseli mesta nemaat izgradeno vodovodi ili 67,75% naseleni mesta.

3.4.4.1. Vodosnabduvawe vo Prilep

Snabduvaweto so voda za piewe vo Prilep e obvrska na JP Komunalec. Prviot vodovoden sistem vo Prilep bil izgraden vo 1948 godina, so upotreba

na voda od izvorite neposredno do gradot. So porastot na gradot, kapacitetot na izvorite od 65l/sek stanaa nedovolni i vo 1968 godina se izgradija dlaboki bunari za obezbeduvawe na dopolnitelni 30l/sek. Bea napraveni ponatamo{ni usovr{uvawa na lokalnite raspoloìvi resursi za obezbeduvawe na dopolnitelno 50l/sek. Ovie koli~ini stanaa nedovolni vo docnite 70-ti.

Vo 1981 godina se izgradi vodovodniot sistem "Studen~ica", koj koristi voda od planinski izvori na 75,5km oddale~enost od Prilep. Toj so voda za piewe gi snabduva Prilep, Kru{evo, Makedonski Brod, Ki~evo, Oslomej i popatnite sela. Sistemot e proektiran za kapacitet od 1.500l/sek/ od koi Prilep koristi 450l/sek.. 1990/91 i 2000/01 godina se zabeleàni kako izrazito krizni godini, rezultat na pove}egodi{ni su{i i toga{ dotokot na voda se namalil na 260l/sek, taka da koli~inite na voda koi bile doturani do gradovite bile ograni~uvani i pod sekakov minimum. Kako rezultat na ova, mnogu od industriite izgradile sopstveni bunari, koi gi koristat za tehnolo{ka voda. Pri normalno snabduvawe od sistemot "Studen~ica", gradskite bunari se vo pripravna sostojba i ne se koristat.

Tabela na koli~estvo proizvedena voda za Prilep

Godina Studen~ica Izvori Bunari Vkupno 1994 8.202 1.267 121 9.590 1995 8.793 1.496 - 10.289 1996 7.645 1.336 - 8.981 1997 9.477 1.388 - 10.865

Industrija broj na bunari maksimalna izda{nost l/sek

planirani dodatni bunari

Pivara 5 30 2 Biljana tekstil 1 10 0 Mermeren kombinat 1 6 0

Vo "Mermeren kombinat" proizvedenata voda se upotrebuva vo procesot na

izrabotka i se reciklira. Mal del od vodata se ispu{ta.


23

Potrebite od sirova voda vo "Tutunskiot kombinat" se zadovoleni od Ve{ta~koto ezero i ne se upotrebuva distribucioniot sistem na vodovodnata organizacija.

Vkupnata pobaruva~ka na voda vo Prilep, bez Mermerniot i Tutunskiot kombinat se procenuva na okolu 14.000.000m3.

Vkupnata potrebna voda za doma{na pobaruva~ka iznesuva 1/3 od vkupnata pobaruva~ka i od 1994 godina ima rast od 1,4%. Prose~na potro{uva~ka po ìtel e okolu 120 -150 litri na den.

Tabela za potro{uva~ka i proizvodstvo na voda za snabditelno podra~je na

JP Komunalec (milioni m3) doma}instvao industrija u~ili{ta op{tina vkupno potr.

1994 3.024 1.547 58 74 4.730 1995 2.953 1.586 69 75 4.682 1996 3.004 1.607 80 77 4.782 1997 3.157 1.488 107 79 4.831

3.4.4.2. Distributiven sistem

Sega{niot distributiven sistem se sostoi od 3 rezervoari i okolu 127km cevki so dijametar pome|u 50-700mm. Trite rezervoari se so kapacitet od okolu 11.065m3 {to e ednakvo na 9 ~asovno skladirawe, a {to e dovolna zaliha za zadovoluvawe na maksimalnata ~asovna potro{uva~ka. Dosega nemalo problemi so sostojbata na rezevoarite od armiran beton. Rezervoarot na "Topta{" e izgraden samo samo so edna vodena komora, potrebna e izgradba i na vtora komora.

Distrubutivniot sistem vo Prilep e podelen na dve visinski zoni koi se kontroliraat so opslu`ni rezervoari. Pritisokot vo sistemot e okolu 50m, osven na pomali podra~ja kade iznesuva 20m vo udaren period. Vo sovremenata distributivna praksa prose~niot pritisok vo Prilep bi se smetal za visok. Stati~kiot pritisok vo sistemot moè da dostigne do 70m.

Pogolem del od sistemot go so~inuvaat azbest-cementni cevki, prete`no instalirani vo poslednite 30 godini.

So distrubutivniot sistem se povrzani vkupno 21.095 korisnici.

3.4.5. Kanalizacija

Vo gradot Prilep 75% e izgradena separativna kanalizacija, a 25% e neizgradena. Vo naselenite mesta nema kanalizacija. Fekalnite vodi se ispu{taat vo recepientot Prilepska Reka, koja ja so~inuvaat Orevoe~ka Reka i Dabni~ka Reka, koi se regulirani so korito samo na edna tretina od nivniot tek, niz urbanoto podra~je, bez pre~istuvawe. Vo nea se izliva celokupnata fekalna kanalizacija od gradot, atmosferskata kanalizacija i celokupnata otpadna voda od site industriski objekti. Kanalizacijata vo Prilep e izvedena vo 1974 godina, kako separaten sistem. Evakuacijata na fekalnite otpadni vodi od desnata strana na gradot e re{ena so ~etiri kolektori KD-1, KD-2, KD-3, KD-4, koi gi sobiraat otpadnite vodi od severoisto~nata, severnata i zapadnata strana na gradot. Otpadnite vodi od poslednite dva kolektori KD-3 i KD-4 se vlevaat vo kolektorot KD-2 {to se spojuvaat kaj èlezni~kiot most, a zaedni~kiot glaven kolektor se izliva vo Prilepska Reka na 2,5km od èlezni~kiot most. Na glavniot kolektor vo blizina na samiot ispust vo Prilepska Reka ima izgradeno glavna ili razdelna {ahta preku koja se regulira naso~uvaweto na otpadnite vodi. Momentalno, otpadnite vodi preku


24

razdelniot ventil se naso~uvaat i ispu{taat bez nikakvo prenaso~uvawe vo recipientot. Drugiot ventil e ostaven za prenaso~uvawe na otpadnite vodi kon stanicata za pre~istuvawe na otpadnite vodi, no koja seu{te ne e izgradena.

Vo fekalnata kanalizacija se ispu{taat i industriski otpadni vodi, no samo na slednive industriski objekti: "AD Prilepska pivara", biv{i "Solidnost", "Tutunski kombinat", "Pe~atnica 11 Oktomvri", "@ito Prilep", "D.M. Bawarot" Otpadnite vodi od ostanatite industriski objekti se izlivaat direktno vo Prilepska Reka ili vo nejzinite pritoki. Treba da se napomene deka del od industiskite objekti ne rabotat, ili pove}eto od niv rabotat so minimalen ili namalen kapacitet na proizvodstvo, taka da koli~estvoto na otpadni vodi koi se slevaat vo recipientot ne e na maksimalno nivo. Vo kanalizacioniot sistem se pojavuvaat i infiltrirani vodi, taka da i tie treba da se zemat vo predvid pri odreduvawe na koli~inata na otpadni vodi koi {to vleguvaat vo fekalnata kanalizaciona mreà.

Prema podatocite od glavniot proekt, koli~inite na otpadni vodi za koi e dimenzionirana fekalnata kanalizacija i glavniot kolektor se sledni:

feklalni otpadni vodi 480,5l/sek industriski otpadni vodi 90,0l/sek infiltrirani vodi 88,5l/sek vkupno 659,0l/sek

Najgolemi zagaduva~i na vodata {to odi vo Prilepska Reka se fekalnite vodi

i industriskite kapaciteti, koi ne gi pro~istuvaat otpadnite vodi. So toa se naru{uva kvalitetot na vodite kaj recipientite od otpadnite vodi, Prilepska Reka i Crna Reka. Za podobruvawe na sostojbata treba da se ovozmoì izgradba na celosen kanalizacionen sistem i odvoen sistem, pro~istuvawe na otpadnite vodi i primena na tehni~ko-tehnolo{ki merki.

Glaven recipient na atmosferskata kanalizacija e Orevoe~ka Reka koja e delumno regulirana. Osven Orevoe~ka reka koja go deli gradot na dva dela, za ispu{tawe na atmosferskite vodi koristeni se i postoe~ki vodoteci niz gradot i toa: delumno reguliranoto korito na Dabni~ka reka i pokrienoto staro korito na Dabni~ka Reka od desnata strana na Orevoe~ka Reka, pokrieno korito na ul: "Borka Taleski" i delumno regulirano korito na potok "Sarika" od levata strana na Orevoe~ka Reka. Atmosferskite vodi po najkratok pat so cevki, bez pre~istuvawe se odveduvaat vo navedenite vodoteci. Taka da od dvete strani na re~noto korito po te~enieto niz gradot ima pove}e izlivni kanali za atmosferska kanalizacija, no o~igledno e deka od site niv, osven atmosferska voda, istekuva i fekalna voda. Se raboti za divi prikluoci na fekalna kanalizacija vo atmosferska kanalizacija.

Vo gradot ima poroi delimi~no neregulirani. Istite vo planskiot period treba da se reguliraat.

Odrùvaweto na fekalnata i atmosferskata kanalizacija kako i nivnite priklu~ni objekti e zadolèn JP Komunalec - Prilep.

3.4.6. Navodnuvawe

Za navodnuvawe na del od Prilepsko pole, ima izgradeno hidrosistem, povrzan so akumulacijata "Prilep".


25

povr{ini pod sistem

povr{ini koi se navodnuvaat

na~in na navodnuvawe (povr{insko, do`dewe i dr.)

izvornik za navodnuvawe zafatena koli~ina na voda

zagubi vo sistemot

ime na sistemot za navodnuvawe ha ha reka akumulacija bunar m3/den

kvalitet na zafatenata voda %

1 HMS

prilepsko pole

5400 2500 do`dewe da

Prilepsko ezero, Volkovo 1, Volkovo2, Belovodica, Pletvar

- 30000 dobar 20

3.4.7. Deponii

Kako specifi~en problem se pojavuva deponiraweto na otpadnite materii (smet) vo deponijata. Deponijata ne e propisno izgradena vo soglasnost so zakonskata regulativa. Deponijata se nao|a na oddale~enost od 13 km. od gradot locirana vo mestoto Omec vo selo Alinci so povr{ina od okolu 5.000m2. Sobraniot smet so specijalni vozila se transportira i deponira na ovaa deponija. Organiziranosta na deponijata e so otsustvo na site predvideni normi i standardi {to treba da gi poseduva sekoja deponija. Do ovoj moment ne se vr{i tretirawe na cvrstiot komunalen otpad, odnosno ne postoi nitu primarna nitu sekundarna selekcija na otpad. Ne e soodvetno uredena i za{titeno i pretstavuva àri{te za zagaduvawe na sredinata.

3.4.8. Zelenilo, sport i rekreacija

Vo gradot vkupnata povr{ina na terenite za sport i rekreacija e 5,00 ha {to e pod propi{anite normativi. Za ìtel treba 2,0m2, ili vkupna povr{ina od 15,26 ha.

Postojnite javni zeleni povr{ini se 17,40ha. Toa se parkovski povr{ini. Za{titnoto zelenilo (visoko i nisko) ne e vo soglasnost so potrebite na

ìtelite i soodvetnite standardi, so {to ima naru{uvawe na mikroklimatskite uslovi, na estetskite i psiholo{ki momenti.


26

4. UÊSTVO NA JAVNOSTA- Anketa na ekolo{kite sostojbi vo op{tinata

Kako posebna faza vo izrabotkata na LEAP-ot be{e sprovedena anketa so cel da se ustanovat prioritetite za akcija pri re{avaweto na problemite vo ìvotnata sredina vo op{tina Prilep.

Bea podgotveni i distribuirani 1.300 anketni listovi so 12 pra{awa. Anketniot list sodrè{e pra{awa za li~nite podatoci na anketiranite: pol,

vozrast, obrazovanie i zanimawe. Na del od pra{awata se odgovara{e so zaokruùvawe, a del od odgovorite bea so stepenuvawe spored zna~ajnosta.

Obrabotenite rezultati se prikaàni vo procenti, vo grafi~ki prikazi. Procentite na prikaànite grafi~ki prikazi se presmetani vo odnos na site dobieni odgovori kaj onie pra{awa vo koi bea dozvoleni pove}e odgovori, dodeka kaj ostanatite brojot na dobienite odgovori se poklopuva so brojot na anketiranite.

Anketata be{e diseminirana na nekolku na~ini: - me|u u~enicite vo sedum osnovni u~ili{ta locirani vo razli~ni

delovi na op{tinata. Anketnite listovi vo najgolem del gi popolnuvaa roditelite na u~enicite (490 anketni listovi).

- me|u sredno{kolskite u~enici vo pet sredni u~ili{ta (350 anketni listovi). Istite bea popolnuvani od samite sredno{kolci.

- me|u studenti na "Ekonomskiot Fakultet" vo Prilep (70 anketni listovi).

- vo organite na javnata administracija i zdravstvenite ustanovi (200 anketni listovi).

- vo proizvoden i privaten sektor (140 anketni listovi). - vo naselenite mesta koi gi opfa}a Op{tina Prilep (50 anketni

listovi). Od opfatenite 1.300 lica, 1.036 dostavija odgovor na pra{awata od anketniot

list. Vo prodolènie sledi analiza na dobienite rezultati. 1.Kade ìveete 1. Grad 2. Selo

Odgovor na pr a{ awet o br .1

89%

11%

1

2


27

Spored odgovorot na prvoto pra{awe 918 lica se izjasnile deka se od grad, a ostanatite 118 lica se od selo.

1. Vozrast

1. 7 - 20 god. 2. 21 - 40 god. 3. 41 - 60 god. 4. Nad 61 god.


49%

25%

23%

3%

1

2

3

4

Spred vozrasta najgolem del od anketiranite pripa|aat na prvata vozrasna grupa (505 lica) {to se dolì na golemiot broj anketirani sredno{kolci zaradi namerata da se vidi misleweto na pomladite t.e. na onie koi vo idnina }e treba da se griàt za ìvotnata sredina. Sleduva grupata lica na vozrast od 21 do 40 godini (264 lica), vo grupata od 41 do 60 godini anketirani se 239 lica, a nad 61 godina se izjasnile 28 lica.

2. Pol

1. Ma{ki 2. @enski


48%

52%

1

2


28

Spred polovata struktura na anketiranite opfateni se 470 maì (48%) i 512

èni (52%). 3. Obrazovanie

1. Osnovno 2. Sredno 3. Vi{o 4. Visoko 5. Nepoznato


26%

54%

8%

11% 1%

1

2

3

4

5

Na ovoj grafik e prikaàn soodnosot na anketiranite lica spored stepenot na

zavr{enoto obrazovanie (osnovno-266 lica; sredno-541 lica; vi{o-86 lica; visoko-113 lica; nepoznato-7 lica).

4. Vraboten vo

1. Javen sektor 2. Proizvoden sektor 3. Nevraboten 4. Penzioner 5. U~enik, student 6. Drugo


29


16%

15%

15%3%

48%

3%

1

2

3

4

5

6

Na anketata od javniot sektor odgovorile 164 lica, od proizvodniot sektor 160 lica, nevraboteni se izjasnile 159 lica, penzioneri odgovorile 32, dodeka najgolemata grupa se u~enici i studenti - 488 lica. Mora da se naglasi deka od ovaa kategorija re~isi polovina se u~enici od sredno obrazovannie i studenti, a vtorata polovina se roditeli na u~enici od osnovno obrazovanie. Iskaàno vo procenti : vkupnite 48% se delat na 24% za u~enici i studenti, a 24% na roditelite od u~enicite od osnovnoto obrazovanie.

5. Spored stepenot na zagadenosta na ìvotnata sredina, op{tinata e:

1. Nezagadena 2. Nezna~itelno zagadena 3. Sredno zagadena 4. Visoko zagadena


3% 9%

64%

24%

1

2

3

4

Spored rezultatite od anketata moè da se izvle~e nedvosmislen zaklu~ok deka op{tina Prilep e sredno zagadena sredina. Za taa opcija se izjasnile 664 anketirani lica, 249 lica smetaat deka ìvotnata sredina e visoko zagadena, za nezna~itelno zagadena se izjasnile 93 lica, a spored 30 anketirani lica ìvotnata sredina e nezagadena.


30

6. Pri~ini za zagaduvaweto se:

1. Nizok stepen na ekolo{ka svest 2. Lo{a zakonska regulativa 3. Neprimenuvawe na zakonska regulativa 4. Neangaìrawe na komunalnoto pretprijatie 5. Nemawe tehni~ki sredstva (kanti, kontejneri, deponija) 6. Ekonomski sostojbi


22%

16%

17%16%

15%

14%1

2

3

4

5

6

Spored analizata moè da se zabeleì deka postojat razli~ni mislewa za toa koi se pri~ninite za zagaduvaweto. No sepak moè da se izvle~e zaklu~ok deka ~ovekot e najodgovoren za zagaduvaweto na ìvotnata sredina. Bodiraweto na ponudenite opcii pokaà deka kaj gra|anite postoi nizok stepen na ekolo{ka svest, odnosno toj ponuden odgovor dobil 4.180 bodovi. Re~isi ednakov broj na bodovi dobile ostanatite ponudeni opcii: lo{a zakonska regulativa (3131), neprimenuvawe na zakonskata regulativa (3.432), neangaìrawe na komunalnoto pretprijatie (3.252), nemawe tehni~ki sredstva (2.983), ekonomski sostojbi (2.814).

7. Ekolo{kite problemi vo op{tinata najmnogu se odrazuvaat na:

1. Moeto zdravje i zdravjeto na moeto semejstvo 2. Zdravjeto na idnite generacii 3. Rastitelniot i ìvotinskiot svet 4. Prirodnite ubavini i retkosti


31


32%

26%

22%

20%

1

2

3

4

Najgolem broj od ispitanicite (3.187 bodovi) odgovorile deka ekolo{kite problemi vo op{tinata najmnogu se odrazuvaat vrz zdravjeto na lu|eto, no isto taka evidentna e i griàta za idnite generacii (2.607 bodovi). Ne e zanemarliv procentot na ispitanicite koi se zagrièni za rastitelniot i ìvotinskiot svet (2.155 bodovi) i prirodnite ubavini i retkosti (1.970 bodovi).

8. Najseriozni ekolo{ki problemi vo op{tinata se:

1. Nizok stepen na ekolo{ka svest 2. Zagaduvawe na po~vata od upotreba na hemiski sredstva (pesticidi,

ve{ta~ki |ubriva...) 3. Se~ewe i uni{tuvawe na {umite 4. Nekontroliran urban razvoj 5. Ne(do)izgraden kolektorski sistem 6. Ne(do)izgradena kanalizaciona mreà 7. Sobirawe i deponirawe na cvrstiot otpad 8. Zagaduvawe na vodata i vozduhot od industrijata 9. Kvalitet na vodata za piewe 10. [tetnoto dejstvo na bu~avata


12%

11%

12%

9%9%10%

10%

11%

10%6%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


32

Vkupniot broj na bodovi (6.351) na prvata ponudena opcija na ova pra{awe samo go potvrduva zaklu~okot deka kaj gra|anite postoi nizok stepen na ekolo{ka svest. Spored stepenuvaweto na ostanatite ponudeni odgovori, prioritetnata lista na ekolo{kite problemi vo op{tinata izgleda vaka:

- se~ewe i uni{tuvawe na {umite (6.108 bodovi) - zagaduvawe na po~vata od upotreba na hemiski sredstva (5.477 bodovi) - zagaduvawe na vodata i vozduhot od industrijata (5.454 bodovi) - nedoizgradena kanalizaciona mreà (5.286 bodovi) - sobirawe i deponirawe na cvrstiot otpad (4.951 bodovi) - kvalitet na vodata za piewe (4.915 bodovi) - nekontroliran urban razvoj (4.488 bodovi) - nedoizgraden kolektorski sistem (4.372 bodovi) - {tetno dejstvuvawe na bu~avata (3.187 bodovi) -

9. [to najmnogu vi pre~i na ekolo{ki plan vo Va{ata naselba?

1. Golemata ne~istotija 2. Blizinata na industriski (servisen) objekt 3. Neuredeno sosedstvo 4. Vo naselbata prijatno se ~uvstvuvam 5. Drugo


54%

6%

18%

3%

13%6%

1

2

3

4

5

6

Od odgovorite na ova pra{awe moè da se vidi deka gra|anite na op{tina

Prilep visoko go rangiraat problemot so golemata ne~istotija (589 lica). Na pogolem broj ispitanici im smeta i neuredenoto sosedstvo i toj odgovor go izbrale 203 lica, blizinata na industriski objekt (69 lica) i zagaduvaweto od pesticidi (31 lice). Interesno e toa {to eden del od anketiranite se izjasnile deka prijatno se ~uvstvuvaat vo naselbata vo koja ìveat i toj odgovor go izbrale 150 lica. Mo`nosta da gi poso~at problemite po svoe sopstveno viduvawe ja iskoristile 72 ispitanici i kako najgolemi gi naveduvaat problemite so:

- ku~iwata skitnici - neuredenosta na gradskata reka i kanalot - blizinata na starite gradski grobi{ta - parkiraweto na vozila na trevnati povr{ini - o{tetuvaweto na gradskite ulici od te{ki tovarni vozila - aktuelniot problem so deponijata


33

10. Najzna~ajni ekolo{ki vrednosti za op{tinata se:

1. Zdravjeto na lu|eto 2. Za{titata na prirodata i prirodnite retkosti 3. Sanirawe na naru{enata ekolo{ka ramnoteà 4. Pozabaveno iskoristuvawe na prirodnite bogatstva 5. Proizvodstvo na prirodna hrana so geografsko poteklo 6. Razvoj na industrija so ~isti tehnologii 7. Merki za za{tita od bu~ava


22%

17%

14%12%

14%

12%

9%1

2

3

4

5

6

7

Najgolem broj od anketiranite gra|ani kako ekolo{ka vrednost od najvisok rang go poso~uvaat zdravjeto na lu|eto (5.869 bodovi). Sumiraweto na ostanatite rezultati ja dava slednava prioritetna lista na ekolo{ki vrednosti:

- za{titata na prirodata i prirodnite retkosti (4.472 bodovi) - proizvodstvo na prirodna hrana so geografsko poteklo (3.766 bodovi) - sanirawe na naru{enata ekolo{ka ramnoteà (3.592 bodovi) - pozabaveno iskoristuvawe na prirodnite bogatstva (3.211 bodovi) - razvoj na industrijata so ~isti tehnologii (3.051 bodovi) - merki za za{tita od bu~ava (2.464 bodovi).

11. So koja aktivnost bi se angaìrale vo za{titata na ìvotnata sredina?

1. Vo izrabotka na odredeni ekolo{ki proekti 2. U~estvo vo ekolo{kite akcii 3. U~estvo vo javni tribini, razgovori i emisii na radio i televizija 4. Pi{uvawe tekstovi za dnevni informativni glasila 5. Vo izrabotka na propaganden materijal (posteri, bro{uri, letoci)


34


24%

54%

11%

2% 9%

1

2

3

4

5

Brojot od 570 ispitanici koi dobrovolno bi se vklu~ile vo ekolo{ki akcii za za{tita na `ivotnata sredina e pokazatel deka sepak postoi spremnost i `elba za nadminuvawe na ekolo{kite problemi vo op{tina Prilep.


35

5. LOKALEN AKCIONEN EKOLO[KI PLAN

5.1. Kvalitet na vozduhot

5.1.1. Analiza na sostojbata

Vozduhot se zagaduva so gasoviti, te~ni i cvrsti sostojki. Na toj na~in se sozdavaat molekulski smesi na razni gasovi, ~ad, pra{ina i magla, {to go zagaduvaat vozduhot i go pravat {teten za ~ovekovoto zdravje.

Karakteristi~no za podra~jeto na op{tina Prilep, a osobeno za ramninskiot del na Prilepsko Pole, e toa {to tuka pod vlijanie na polarni studeni vozdu{ni masi {to navleguvaat vo zimskiot del od godinata se formira pole na visok vozdu{en pritisok (anticiklon), pri {to temperaturata na vozduhot zna~itelno opa|a ispod nula, a moè da dostigne i do -250S. Na toj na~in se sozdava t.n. "ezero na studen vozduh", a vo leto pak navleguvaat topli vozdu{ni masi od Severna Afrika, pri {to opa|a vozdu{niot pritisok i se sozdava pole na ciklon, pri {to temperaturata na vozduhot se ka~uva i do 400S nad nulata (pod senka) i se formira "ezero na topol vozduh". Vakvite ekstremno niski i visoki temperaturi na vozduhot imaat negativno vlijanie vrz zdravjeto na lu|eto, bidej}i se javuvaat golem broj zaboluvawa, no ne retko strada florata i faunata vo podra~jeto.

Pri vakvi pojavi vo vozdrhot se natrupuvaat iljadnici kubni metri nad povr{inata na zemjata ~ad, razni otrovni gasovi, osobeno jagleroden monoksid, koj pome{an so pra{inata formira t. n. "stakleka bav~a", odnosno go spre~uva ladeweto na vozduhot, a toa pridonesuva za pojava na razni zaboluvawa. Vozduhot ~esto se zagaduva od sulfur dveoksid koj se sozdava pri sogoruvawe na razni tvrdi i te~ni goriva {to sodràt sulfur.

Prirodnoto radiaktivno zra~ewe e prisutno vo ~ovekovata okolina i ne zavisi od dejstvuvaweto na lu|eto. Radioaktivni materii ima vo vozduhot, vodata i po~vata. Ovie materii se smeta deka ne se mnogu opasni za lu|eto. Zna~itelno pove}e e zagrozen i zagaden vozduhot so radiaktivno zra~ewe {to e rezultat na dejstvuvaweto na lu|eto. Za podra~jeto na Prilep i neposrednata okolina golemo zna~ewe ima sodrìnata na gnajs-granitnite karpi na planinite Dren i Sele~ka. Me|utoa iako ovaa pojava se u{te ne e dovolno prou~ena, nu`no e da se posveti pogolemo vnimanie na ovoj navidum "naiven" faktor.

Vozduhot se zagaduvva od razni gasovi i drug vid na materii {to se proizvod na ~ovekovata dejnost vo ìvotnata sredina. Taka so brziot razvoj na soobra}ajot, odnosno so zgolemuvaweto na brojot na vozila (samo vo op{tina Prilep se registrirani 19.590 razli~ni vozila), motorite so vnatre{no sogoruvawe ja trujat i ja zagaduvaat atmosferata glavno so jagleroden dveoksid (SO2), jagleroden monoksid (SO), jagleroden vodorod (SON), oksidi na azot i soedinenija na olovoto. Tesnite ulici na gradot, golemiot broj na denovi so ti{ina (denovi bez vetrovi -438 promili), go zagaduvaat vozduhot vo gradot, {to e eden od uslovite za pojava na razni zaboluvawa na di{nite organi. Za za{tita na ìvotnata sredina od {tetni izduvni gasovi od motornite vozila nu`no e da se izvr{i zamena na motorite so vnatre{no sogoruvawe i koristewe na bezolovni benzini.

Za namaluvawe na {tetnosta na izduvnite gasovi, osobeno vo gradot kade soobra}ajot e najgust, potrebno e toj da bide organiziran, odnosno da se odviva pobrzo, bez ~esti zapirawa na vozilata, bidej}i vo toj slu~aj se zgolemuva natrupuvaweto na jagleroden monoksid i drugi opasni sostojki na izduvnite gasovi.


36

Vo op{tina Prilep ne se vr{eni merewa na poedine~no specifiranite emiteri vo vozduhot, se sledi samo aero sedimentot.

Zgolemeni vrednosti na ovie koncentracii se javuvaat samo vo zimskite periodi, za vreme na grejnata sezona, bidej}i golem procent na naselenieto se gree so cvrsto gorivo, a kotlarite na industriskite kapaciteti nemaat za{titni filtri na oxacite.

Prilep nema centarlno gradsko greewe. Kontinuirano sledewe na kvalitetot na vozduhot vr{i Upravata za

hidrometeorolo{ki raboti, preku manuelni dnevni merewa na koncentraciite na SO2 i crn ~ad. Prisustvoto na ~ad vo vozduhot spored podatocite od sekojdnevni merewa vo 2002g. dobieni od Ministerstvoto za ìvotna sredina i prostorno planirawe se dviì od 1,21 - 121,65 µ/m3, a podatocite za koncentracija na SO2 isto taka od sekojdnevni merewa se dviàt od 6,41 - 22,32 µ/m3, {to e daleku pod maksimalno dozvolenite koncentracii (150 µ/m3). (Izvor: Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe, Makedonski informativen centar za ìvotna sredina).

Navedenite podatoci se odnesuvaat na 2002god. i ne go prikaùvaat vkupnoto zagaduvawe od emisijata, bidej}i ne se evidentirani site zagaduva~ki objekti.

POTRO[UVA^KA NA GORIVA ZA OP[TINA: PRILEP

1. Instalirana snaga na energetski emiteri i za niv: - Koli~ina na potro{eno te~no gorivo 19.500t - Koli~ina na potro{eno drvo 75.000m3 - Koli~ina na potro{en jaglen 500t - Koli~ina na potro{en gas 1.030.000l 2. Koli~ina na potro{ena te~ni goriva vo op{tinata 17.500t 3. Vkupen broj na registrirani motorni vozila vo op{tinata 19.590 4. Koli~ina na potro{eno ogrevno drvo vo op{tinata 55.000m3 5. Koli~ina na potro{en jaglen vo op{tinata 400t

Industrijata se smeta za eden od glavnite izvori koi {to go zagaduvaat

vozduhot so razni {tetni materii i gasovi. Taka na primer industrijata {to raboti so razni hemiski proizvodi go zagaduva vozduhot so soedinenija so neprijatna mirizba ("11 Oktomvri-Eurolaminat" AD-Prilep ").

Na 28.08. i 06.09. 2002 god. izv{eni se snimawe i analiza na gasovi i parei na organski soedineja {to se emitiraat vo ìvotnata sredina od tehnolo{kiot proces vo fabrikata za tehni~ki i ka{irani laminati, kompozitni cevki i cilindri "11 Oktomvri-Eurolaminat" AD-Prilep, od strana na Ministerstvo za ìvotna sredina i prostorno planirawe, slu`ba za ìvotna sredina. Merewata se izvr{eni od strana na centralnata laboratorija za ìvotna sredina, pri {to e utvrdeno deka vkupnata koncentracija na organski soedinenija {to se emitira od pogonot za impregnacija na hartija so fenolni smoli ja nadminuva maksimalno dozvolenata koncentracija (MDK), soglasno Pravilnikot za maksimalno dozvolenite koncenracii i koli~estva i za drugi {tetni materii {to moàt da se ispu{taat vo vozduhot od oddelni izvori na zagaduvawe (Sl. v. na RM. br. 3/1990 ~len 9, tabeli 5 i 6), poradi {to e potrebno prevzemawe na merki, odnosno postavuvawe na filtri za pro~istuvawe na isparlivite materii pri procesot na proizvodstvo.


37

Emisioni koncentracii i koli~estva na {tetni materii vo izlezni gasovi od pogon Impregnacija na fenolni smoli vo "AD 11 Oktomvri - Eurolaminati"

- Prilep , izmereni na den 06.09.2002 god.

Poedine~na emisija, mg/m3 Merno mesto-kanal Metanol Etanol Aceton Fenol

Vkupna emisija, mg/m

3 Vkupna emisija, po parametri, mg/m3

128,0 0,0 134,44 5,91 268,35

MDK, mg/m3 150 150 150 20 100 Poedine~na emisija, mg/m3

Merno mesto-kanal Metanol Etanol Aceton Fenol

Vkupno emisiono koli~estvo, g/h

Vkupno emisiono koli~estvo po parametri, g/h

135,26 0,0 142,7 6,2 284,16

MDKO, g/h 3000 3000 3000 100 2000

Industriskite postrojki go zagaduvaat vozduhot i so golema koli~ina na pra{ina {to e rezultat na tehnolo{kiot proces vo proizvodstvoto ("Mermeren kombinat", "Tutunski kombinat", prehranbenata industrija), no istite ne gi nadminuvaat maksimalno dozvolenite.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

38

5.1

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pr

oble

m

Gla

ven izvo

r Gla

vni zagaduva

~i

^ov

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

`iv

ot

aero

zagaduva

we

- em

isija od

otp

adni

gasovi

, - sulf

urdveo

ksid

i

azot

ni oksid

i

- ne

povo

lni

geogra

fski

klim

atski uslo

vi

-ind

ustr

iski

ka

paci

teti

bez

fil

tri

- mot

orni

vozil

a so

vnat

re{no

sogoru

vawe

- po

tenc

ijal

en riz

ik od

kanc

erogen

i zabo

luva

wa

- zabe

n ka

ries

- bo

lesti na

respi

rato

rni

organi

- o{

tetu

vawa na

ce

ntra

len ne

rven

siste

m

-nam

aluv

awe na

bi

odiv

erzite

tot

- pr

omen

a na

kli

ma

- na

ru{uv

awe na

~o

veko

voto

zdzdr

avje

-zgole

men

i do

poln

itel

ni

tro{

oci za lek

uvaw

e

-nam

alen

a

rabo

tostpo

sobn

ost

-psiho

lo{ka

opt

eret

enost

5.1

.3.

Pl

an

na

ak

ci

i

Za re

{avaw

e na

pro

blem

ite so kvali

tetr

ot na vo

zduhot

vo op

{ti

na P

rile

p po

treb

no e da se pre

vzem

at sle

dnit

e ak

cii:

Akc

ija 1. N

ovi sovr

emen

i tehn

ologii

za pr

oizvod

stvo

Akc

ija 2. P

rimen

a na

ele

ktro

stati~

ki f

iltr

i

Akc

ija 3. Zam

ena na

ene

rgetskit

e izvo

ri so pr

irod

en gas

Akc

ija 4. I

zgra

dba na

ind

ustr

iski

objek

ti pod

alek

u od

nasel

enit

e mesta

Akc

ija 5. P

rimen

a na

sov

remen

i mot

ori

Akc

ija 6. P

rimen

a na

bezol

oven

ben

zin

Akc

ija 7. P

ro{ir

uvaw

e na

rab

otata na

inspe

kciski

te slu

`bi

Akc

ija 8. M

onit

orin

g na

kvali

teto

t na

vozduh i ne

govo

razvi

vawe

Akc

ija 9. P

odigaw

e na

javn

ata svest

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

39

5.1

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

ite

ti

Red

. br

. Akc

ija /pro

ekt

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

vkup

na

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

rangir

awe

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st

za nam

aluv

awe

na rizic

i Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

ent

acija

Pri

fat

enost

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

1.

novi

sov

remen

i te

hnol

ogii

za

proi

zvod

svo

* * * *

* *

* * *

* *

11

III

2.

prim

ena na

el

ektr

osta

tski

fil

tri

* *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

16

I

3.

zamen

a na

en

ergetski

te

izvo

ri so pr

irod

en

gas

* * * *

* *

* * *

* *

11

III

4.

izgrad

ba na

indu

stri

ski

objekt

i po

dale

ku od

nasele

nite

mesta

* * * *

* *

* * *

* * *

12

III

5.

prim

ena na

sovr

emen

i mot

ori

* * * *

* *

* * *

* * *

12

III

6.

prim

ena na

be

zolo

ven be

nzin

* * *

* * *

* *

* * * *

* * *

15

II

7.

pro{

iruv

awe na

ra

bota

ta na

inspek

ciskit

e slu`

bi

* *

* *

* *

* * *

* * *

* *

14

II

8.

Mon

itor

ing na

kv

alit

etot

na

vozduh

i negov

o ra

zviv

awe

* * * *

* *

* * * *

* * *

13

II

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

40

9.

Pod

igaw

e na

javn

ata svest

* * * *

* * *

* * * *

* * *

14

II

5.1

.5.

Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

impl

emen

taci

ja

(K,S,D i P

) Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Nov

i sovr

emen

i te

hnol

ogii

za pr

oizvod

svo

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

D

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

pr

imen

a na

ele

ktro

stat

ski

fil

tri

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

K

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

zamen

a na

ene

rget

skit

e izvo

ri so pr

irod

en gas

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

-L

okal

na sam

oupr

ava

- Vla

da na RM

D

- in

dustri

ja

- stop

anstvo

-L

okal

na sam

oupr

ava

- Vla

da na RM

izgrad

ba na in

dustri

ski

objekt

i po

dale

ku od

nasele

nite

mesta

-Lok

alna

sam

oupr

ava

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- stop

anski subjek

ti

prim

ena na

sov

remen

i mot

ori

- Vla

da na RM

D

- Vla

da na RM

prim

ena na

bezol

oven

be

nzin

- Vla

da na RM

D

- Vla

da na RM

pro{

iruv

awe na

rab

otat

a na

inspe

kcis

kite

slu

`bi

- M@SPP

- Lok

alna

sam

oupr

ava

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

Mon

itor

ing na

kva

lite

tot

na vozdu

h i ne

govo

ra

zviv

awe

- M@SPP

- Lok

alna

sam

oupr

ava

D

- Vla

da na RM

- M@SPP

- Lok

alna

sam

oupr

ava

Pod

igaw

e na

javn

ata svest

- M@SPP

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Vla

da na RM

- M@SPP

- Lok

alna

sam

oupr

ava

Zab

ele{

ka: M

@SPP-M

iniste

rstvo za `

ivot

na sre

dina

i pro

stor

no pla

nira

we


41

5.2. Snadbuvawe so voda


Glaven izvor na voda za vodosnabduvawe na gradot Prilep e regionalniot vodovod "Studen~ica" so koj e predvideno da se doveduva do izlivniot bazen vo Prilep okolu 700l/sek.

Osven od regionalniot vodovod "Studen~ica", kako osnoven izvor, gradot Prilep se snabduva po potreba i od stari izvori "Pe{terica" i bunari izvedeni vo mesnostite "Ki{oica-Oru{ica" i "Ko{arka", locirani zapadno od gradot, so ograni~ena izda{nost od 80l/sek, kako dopolnitelni izvori. Pri dovolno dotekuvawe vo razdelnata gradba (meren punkt) "Barbaras" od regionalniot vodovod "Studen~ica", vodosnabditelnite potrebi na gradot se podmireni so okolu 90% od regionalniot vodovod "Studen~ica" i 10% od starite izvori.

êsto doa|a do naru{uvawe na vodosnabduvaweto vo Prilep, a kako pri~ini se naveduvaat:

- Prvo e namaluvawe na izda{nosta na izvorot Studen~ica (izvorot e od varovni~ko poteklo so oscilacii vo {iroki granici od okolu 1:20), vo mesecite koga dotekuvaweto od izvorite se nadminuvaat normalnite potrebi za vodosnabduvawe obi~no vo letniot i zimskiot period. Vo mesecite koga so izvorite ne se zadovoluvaat vodosnabditelnite potrebi na Prilep dopolnitelno se vklu~uvaat bunarite.

- Zagubi vo vodovodna mreà (zastarena mreà, divi priklu~oci) Vi{okot na voda {to se doveduva so regionalniot sistem "Studen~ica" se

akumulira vo postojnata akumulacija "Prilep", preku AC cevkovod d=600mm, so kapacitet od 600-800l/sek

Poradi toa potrebna e izgradba na filter stanica za obezbeduvawe na dopolnitelni koli~ini na voda vo krizni periodi od "Prilepskata akumulacija", koja voda prvenstveno sluì za navodnuvawe na zemjodelskite povr{ini.

Pova`ni vodni resursi pretstvuvaat t.n. mali akumulacii kako {to se: "Volkovo 1" i "Volkovo 2".

Tabela za potro{uva~ka i proizvodstvo na voda za snabditelno podra~je na

JP Komunalec (milioni m3)

doma{no industrija u~ili{ta op{tina vkupno potr. 1994 3.024 1.547 58 74 4.730 1995 2.953 1.586 69 75 4.682 1996 3.004 1.607 80 77 4.782 1997 3.157 1.488 107 79 4.831

Sopstveni izvori

Kako dodatok na gore navedenata potro{uva~ka na voda nekolku klu~ni industrii vo Prilep imaat svoi resursi, i toa:

- Vo kompleksot na porane{nata fabrika "Biljana", ima dva bunari od koi sega se koristi samo edniot. Bunarot ima kapacitet od 8l/sek i raboti preku celiot den za da gi zadovoli potrebite na proizvodstvoto. Godi{no od ovoj bunar se koristat 200.000m3.

- Vo "Prilepska pivarnica" ima pet bunari, a se planirani da se gradat u{te dva. Godi{no od ovoj bunar se crpat 3.000.000m3.


42

- Vo "Mermeren kombinat" ima eden bunar so kpacitet od 6l/sek. Proizvedenata voda se upotrebuva vo procesot na izrabotka i e reciklira. Mal del od vodata se ispu{ta. Zatoa vo vrska so sega{nata analiza ovaa pobaruva~ka moè da se ignorira.

- Potrebite od sirova voda vo "Tutunskiot kombinat" se zadovoleni od "Ve{ta~koto ezero" i ne se upotrebuva distribucioniot sistem na vodovodnata organizacija. Ovaa voda se koristi za ~istewe.

- Vkupnata pobaruva~ka na voda vo Prilep, bez Mermerniot i Tutunskiot kombinat se procenuva na okolu 14.000.000 m3.

Vodata od regionalniot vodovod "Studen~ica" koja od aspekt na higieno-tehni~kite karakteristiki spa|a vo redot na najkvalitetnite vo na{ata zemja, se koristi za pove}e nameni kako sanitarna voda (za piewe, miewe, gotvewe i dr), tehnolo{ka voda za potrebite na industijata i komunalna voda za miewe na ulici, za polivawe na parkovi i zeleni povr{ini i sl.

Vkupnata potrebna voda za doma{na pobaruva~ka iznesuva 1/3 od vkupnata pobaruva~ka i od 1994 godina ima rast od 1,4%. Prose~na potro{uva~ka po ìtel e okolu 120-150l/den/ìtel (160l/den/ìtel svetska norma ili 4,8m3/mese~no/ìtel, odnosno za ~etvoro~leno semejstvo iznesuva 20,0m3 mese~no).

Vo naselenite mesta se vr{i kontrola na kvalitetot na vodata za piewe. Ja vr{i Zavodot za zdravstvena za{tita od Prilep.

Spored zemenite redovni analizi od gradskata vodovodna mreà vo poslednite tri (3) godini vodata e ispravna i spored fizi~ko-hemiskite svojstva i bakteriolo{ki. Vo gradot se zemaat po 80 analizi mese~no.

Neispravnosta od 0.9% za fizi~ko-hemiski analizi i 0.5% za bakteriolo{ki analizi se odnesuva isklu~ivo na surovata voda na "Barbaras", a ne vo gradot.

Sekoja godina se zemaat 1100 do 1300 analizi godi{no od lokalni javni i individualni vodosnabditelni objekti. Od niv neispravni spored fizi~ko-hemiskite svojstva se od 2.9% do 5.8% (vo poslednite tri godini). Neispravni baktriolo{ki analizi se od 1.6% do 3.5%. Ovaa neispravnost e rezultat na nehlorirawe (70% se nehlorirani, ili nemawe dovolno rezidualen hlor).

Negativni karakteristiki na lokalnite vodosnabditelni objekti vo selskite naselbi se:

- nemaat za{titna zona - se vr{i neredovno hlorirawe - nemaat nikakvo tehni~ko odrùvawe Godi{no od ovie objekti se analiziraat od 700 do 900 primeroci analizi. Od

niv fizi~ko - hemiski neispravni se od 16.8% do 26.9% (vo poslednite tri godini). Bakteriolo{ki neispravni se od 20.1% do 33.4% (vo poslednite tri godini). Vo lokalnata voda "\umu{ica" e konstantirano prisustvo na Mn (mangan) i Fe (èlezo).

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

43

Pod

atoc

i od

ana

liza:

Per

odi~

en p

regled n

a vo

data za

piew

e (f

izi~

ko-hem

iski

pok

azatel

i),bak

teri

olo{

ki p

odatoc

i, p

esti

ci v

o vo

data,

radi

lo{ka

ana

liza n

a vo

data i

par

azit

olo{

ki p

regled n

a vo

da za

piew

e od

Zavod

ot za

zdra

vstven

a za{ti

ta za

razli~

ni

loka

liteti

:

mer

no mesto

da

ta

Higie

no-

tehn

i~ki

ka

rakt

eristi

ki

fizi~

ko-hem

iski

po

kazate

li

Bak

teri

olo{

ki

poka

zate

li

pestic

idi vo

vod

a (organ

ohlo

rni pe

stic

idi)

radi

olo{

ka ana

liza na

voda

ta

izvo

r-Pa{

alie

va

~e{ma s. Gol

em

Rad

obil

21

.07.2003

ne

hlor

iran

a

odgova

ra na

Pra

viln

ikot

za

higien

skat

a ispr

avno

st

na vod

ata za pie

we Sl.

list br: 33/87

i 13/91

odgova

ra na Pra

viln

ikot

za higie

nska

ta ispra

vnost

na vod

ata za pie

we Sl. list

br: 3

3/87

i 13/91

odgova

ra na Pra

viln

ikot

Sl. list br

: 32/79

bu{en

bun

ar lok

alen

vo

dovo

d s. Gal

i~an

i 09

.01.2003

ne

poznat

i

odgova

ra na

Pra

viln

ikot

za

higien

skat

a ispr

avno

st

na vod

ata za pie

we Sl.

list br: 33/87

i 13/91

odgova

ra na Pra

viln

ikot

za higie

nska

ta ispra

vnost

na vod

ata za pie

we Sl. list

br: 3

3/87

i 13/91

odgova

ra na Pra

viln

ikot

Sl. list br

: 32/79

s. Vol

kovo

javn

a ~e

{ma

06.11.2003

ne

hlor

iran

a ispr

avna

ne

ispr

avna

s. [

tavi

ca

~e{ma vo

crk

va

06.11.2003

ne

hlor

iran

a ispr

avna

ispr

avna

s. P

rile

pec, ja

vna

~e{ma

06.11.2003

ne

hlor

iran

a ispr

avna

ne

ispr

avna

s. O

reov

ec, jav

na

~e{ma sred

sel

o 06

.11.2003

ne

hlor

iran

a ispr

avna

ne

ispr

avna

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

44

Vod

osna

bduvaw

eto vo

op{

tina

Pri

lep e pr

ika`

ano vo

sle

dnata tabe

la:

naselb

a im

e na

izvor

niko

t za vod

osna

bduv

awe

izda

{no

st

zafat

ena

koli

~ina

na

vod

a

potr

o{uv

a~ka

na

voda

zagubi

na

voda

vo

mre

àt

a

pokr

ieno

st

na nasel

bata

so

vodo

vodn

a mre

à

1.

izvo

r re

ka

buna

r ak

umul

acija

l/sek

m3 /d

en

m3 /d

en

%

%

2 Pri

lep - grad

Stu

den~

ica

Gra

dski

izvor

i

Ko{

arka

, Ki{

ojca

-Oru

{ic

a

Pri

leps

ko

ezer

o (per

spek

tiva

)

700 ; 60

40

; 120

28.000

12.600

55

100

3.

Gal

i~an

i

da

3.7

85

127

0 10

0 4.

Kad

ino Sel

o

da

3

260

130

50

100

5.

Ber

ovci

da

3

260

130

50

100

6.

Nov

o la

govo

Stu

den~

ica

Stu

den~

ica

91

158

0 10

0 7.

Sta

ro Lagov

o

da

1.5

11

22

50

90

8.

Mal

o Kow

ari

da

4 34

5 18

0 50

10

0

9.

Gol

emo Kow

ari

da

(2)

4

345

180

50

100

10.

Ma`

u~i{

te

Stu

den~

ica

da

4

345

180

50

100

11.

Sel

ce

Stu

den~

ica

81

12

2 30

10

0

12.

Bel

ovod

ica

da

2 7

12

40

90

13.

Ple

tvar

da

3

11

22

20

100

14.

Ore

voec

da

3

11

22

40

70

15.

Gol

em Rad

obil

(vo izgrad

ba do

razdel

na {

ahta

vo

selo

)

da

3 27

54

ne

ma

mre

à

nema

mre

à

16.

[ta

vica

(vo izgrad

ba do

rezerv

oar)

da

2.2

27

54

nema

mre

à

nema

mre

à

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

45

KARAKTERISTIKI N

A DOVODNATA M

RE@

A ZA N

ASELENO M

ESTO gra

d PRILEP - O

P[

TINA P

rile

p Oznak

i : 1

. Stu

den~

ica; 2. P

.S. "

Ko{

arka

"; 3. P

.S. "Ki{

ojca

- O

ru{ic

a"; 4

. Gra

dski

izvor

i ; 5

. Gal

i~an

i; 6. K

adin

o selo

; 7. Ber

ovci

; 8. N

ovo Lagov

o; 9. S

taro

Lagov

o; 10. M

alo Kow

ari; 11. Gol

emo Kow

ari; 12. M

a`u~

i{te

; 13

. Sel

ce;

14. B

elov

odic

a; 15. P

letvar

; 16. O

revo

ec; 17. Gol

em Rad

obil

; 18. [

tavi

ca

ka

rakt

eristi

ki na do

vodo

t ob

jekt

i na

dov

odot

i niv

niot

kap

acit

et

dol`

ina

dijamet

ar

mat

erijal

pr

ekid

ni kom

ori

(pre

)pum

pni

stan

ici

fil

tern

ica

na~i

n na

tre

tira

we na

vod

ata

(hlo

rira

we, f

ilte

rnic

a...)

m

mm

m3

m3 /de

n m3 /de

n

1 72

000

1016

- 711.20

~eli

k 2

- -

hlor

iraw

e 2

3500

30

0 azbe

stce

m

- -

- hl

orir

awe

3 15

00

300- 200- 150

azbe

stce

m

- -

- hl

orir

awe

4.

6000

30

0 azbe

stce

m

- -

- hl

orir

awe

5.

850

63

poli

prop

ilen

-

da - 81

hl

oria

rwe

6.

25

90

pvc

- 13

0 - d

a -

hlor

iraw

e 7.

850

110

pvc

- 13

0 - d

a -

hlor

iraw

e 8.

2000

14

0 PVC

- -

- hl

orir

awe

9.

- -

azbe

st i pvc

-

22 - da

hl

orir

awe

10.

2200

10

0 azbe

stce

m

- 18

0 - d

a -

hlor

iraw

e 11

. 60

11

0 pv

c -

180 - d

a -

ultr

a vi

olet

na lam

ba

12.

1600

16

0 pv

c re

duci

r stan

ica

- -

hlor

iraw

e 13

. 20

00

110

pvc

- 12

2 - d

a -

hlor

iraw

e 14

. 50

0 63

pv

c -

- -

hlor

iraw

e

15.

700

63

pvc

poli

prop

ilen

da

hl

orir

awe

16.

1500

63

pv

c -

- -

hlor

iraw

e 17

. 85

0 63

po

lipr

opil

en

hl

orir

awe

18.

1250

63

po

lpro

rile

n da

- 1

-

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

46

VODOSNABDUVAW

E N

A I

NDUSTRIJA

TA VO O

P[

TINA P

RILEP

ime na

izvor

niko

t za vod

osna

bduv

awe

zafat

ena

koli

~ina

na

vod

a

potr

o{uv

a~ka

na

vod

a

indu

stri

ski

kapa

cite

t vi

d na

pr

oizvod

stvo

nasele

no

mesto

vo ko

e se nao

|a ind

. grad

ska

mre

`a

izvo

r re

ka

buna

r ak

umul

acija

m3 /d

en

m3 /d

en

1.

a.Tut

unski

Kom

bina

t b. C

igar

na

tutu

n

cigari

Pri

lep

da

2500

m3/de

n

Mer

mer

en

kombi

nat

nemet

ali

kamen

Pri

lep

da

(1)

Q=6l

/sek

68

l/de

n

2.

Piv

ara

preh

ranb

ena

indu

stri

ja

Pri

lep

da

(5)

Q=30

l/sek

-

3.

Vit

amin

ka

preh

ranb

ena

indu

stri

ja

Pri

lep

da

(1)

Q=5l

/sek

27

0l/den

4.

Eur

olam

inat

i el

ektr

o in

dustri

ja

Pri

lep

da

da

40

0l/den

5.

Eur

okom

pzit

na

men

sko

proi

zvod

stvo

Pri

lep

da

(1)

Q=4l

/sek

-

6.

@it

o Pri

lep

preh

ranb

ena

indu

stri

ja

Pri

lep

da

82l/de

n

8 Crn

Bor

dr

vna

inustr

ija

Pri

lep

da

(2)

Q=10

l/sek

-

9 Mle

kara

pr

ehra

nben

a

indu

stri

ja

Pri

lep

da

405l

/den

10

Pro

luks

el

ektr

o in

dustri

ja

Pri

lep

da

(1)

Q=4l

/sek

98

l/de

n

11

Biq

ana

teksti

l in

kuba

tor

Pri

lep

da

(1)

Q=10

l/sek

120l

/den

12

Mik

ron

elek

tro

indu

stri

ja

Pri

lep

da

(1)

Q=4l

/sek

-

13

Par

tizan

grad

e`na

in

dustri

ja

Pri

lep

da

(1)

Q=6l

/sek

44

l/de

n

14.

Sla

dara

pr

ehra

nben

a

indu

stri

ja

Pri

lep

da

215l

/den

zabe

le{ka

: ev

iden

tira

nata

pot

ro{uv

a~ka

e od sistem

ot "Stu

den~

ica"

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

47

5.2

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

vodo

snab

duva

we na

Pri

lep

- sm

alen

a izda

{no

st na

izvo

rot "S

tude

n~ic

a"

osob

eno vo

let

niot

per

iod

- ne

raci

onal

no kor

iste

we

na vod

ata

- zagubi

na vo

da vo mre

àta

vo gra

dot 55

% ; vo

sel

ata

okol

u 20

%- 50

%, d

ivi

prik

lu~o

ci i pro

{ir

uvaw

e na

gra

dot na

dvor

od

urba

nisti~

kite

pla

nira

wa

- zastar

ena vo

dovo

dna mre

à

(mal

i pr

ofil

i, bez

izol

acija, pojav

a na

kor

ozija

i in

krustr

acija)

- ne

adek

vate

n mater

ijal

na

cevk

ite (azbest ce

men

t)

- ot

sustvo

na po

dzem

en

kata

star

na in

stal

acii

te

- pr

imen

a na

nesoo

dvet

ni

tehn

i~ki

re{

enija

-otsustv

o na

istra

ùv

awa za

pote

ncijal

ni izvro

ri za

vodo

snab

duva

we

- pr

azne

we na

mre

àt

a pr

i re

dukc

ija na

vod

a

- or

ganski

i

neor

ganski

mat

erii

, cvr

st

otpa

d - man

gan, `

elezo

-rezid

uale

n hl

or

- azbe

st

- ne

obezbe

den

higien

ski min

imum

{to

dov

eduva do

cr

evni

i zar

azni

zabo

luva

wa i

epid

emii

- po

tenc

ijal

en

rizik od

ka

ncer

ogen

i zabo

luva

wa

- zabe

n ka

ries

- bo

lesti na

re

spir

ator

ni

organi

- o{

tetu

vawa na

ce

ntra

len ne

rven

sistem

- na

mal

uvaw

e na

bi

odiv

erzite

tot

- na

ru{uv

awe na

~o

veko

voto

zdr

avje

-zgole

men

i do

poln

itel

ni

tro{

oci za

leku

vawe

- tr

o{oc

i za

min

eral

na vod

a -lo{

a do

ma{

na i

li~n

a hi

gien

a -nam

alen

a ra

boto

stpo

sobn

ost

-psiho

lo{ka

op

tere

teno

st so

vodo

snab

duva

we

-pot

enci

jale

n ri

zik so

upo

treb

a na

bak

teri

olo{

ki

neispr

avna

vod

a

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

48

vodo

snab

duva

we na

na

sele

nite

mesta

- fek

alni

vod

i - ot

padn

i vo

di od

zemjode

lski

i sto

~arski

ak

tivn

osti

-bak

teri

olo{

ko

zagaduva

wew

e (Esherichia coli,

koli

for

mni

ba

kter

ii)

-man

gan i èl

ezo

-nit

rati

, pe

stic

idi

vodo

snab

duva

we od

bu

nari

-sep

ti~k

i jami

-gro

bi{ta

-zagaduv

awe od

dep

onii

-nep

osto

eewe na

mon

itor

ing

na kva

lite

tot na

vod

ata

-kol

ifor

mni

ba

kter

ii)

-man

gan i èl

ezo

-nit

rati

, pe

stic

idi

niska ek

olo{

ka

svest ka

j gra

|ani

te-

nena

men

ski i

neac

iona

lno

tro{

ewe na

ra

spol

oìv

ata

koli

~ina

na vo

da

nesood

vetn

i te

hni~

ki re

{en

ija

na odd

elni

del

ovi

-aku

tni zara

zni

zabo

luva

wa

-pot

enci

jale

n ri

zik

od hid

ri~n

i ep

idem

ii so zara

zni

zabo

luva

wa

-bol

esti

na cr

n dr

ob

-bol

esti

na

digestiv

niot

siste

m

-bol

esti

na

respir

ator

niot

sistem

-kar

diov

asku

larn

i zabo

luva

wa

-bol

esti

na

bubr

ezit

e -zab

en kar

ies


49

5.2.3. Plan na akcii

Planirani zafati za re{avawe na postojnite problemi za podobruvawe na vodosnabduvaweto vo gradot i naselenite mesta:

Akcija 1. Rekonstrukcija na vodovodnata mreà (posebno azbest-cementni cevki) i zonirawe na gradot Akcija 2. Izgradba na filterna postrojka so 80l/sek za pre~istuvawe na dopolnitelni koli~ini na voda od "Prilepskata akumulacija" Akcija 3. Ekstenzija na primarniot vodovoden sistem. Akcija 4. Baster stanica za visoka zona star rezervoar na "Varo{". Akcija 5. Izrabotka na studija (GIS) za podzemniot katastar na gradot Akcija 6. Otkrivawe i namaluvawe na zagubite vo sistemot Akcija 7. Instalirawe na monitoring na sistemot i dali~insko upravuvawe; Akcija 8. Nosewe na lesno primenliva zakonska regulativa i maksimalno po~ituvawe na istata; Akcija 9. Obezbeduvawe na po{iroka za{titna zona na bunarite vo Prilep Akcija 10.Opredeluvawe na za{titni zoni na izvori{tata za voda po naselenite mesta Akcija 11. Kompletno teni~ko odùvawe i hlorirawe na vodata po naselenite mesta Akcija 12. Isklu~uvawe na divo priklu~enite korisnici Akcija 13. Zafa}awe na voda od drugi izvori{ta Akcija 14. Pro{iruvawe na rabotata na inspekciskite slu`bi Akcija 15. Tekovno odùvawe na sistemot za vodosnabduvawe Akcija 16. Izrabotka na kompleksna studija, za obezbeduvawe na dopolnitelni vodni koli~ini vo regionalen vodosnabditelen sistem "Studen~ica" za proektiraniot kapacitet od Q=1.5l/sek Akcija 17. Publikacija na stru~na literatura Akcija 18. Informirawe na gra|anite preku javni mediumi Akcija 19. Formirawe na lokalen ekolo{ki informativen centar Akcija 20. Podigawe na javnata svest

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

50

5.2

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

eti

Red

. br

. Akc

ija /pro

ekt

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

vkup

na

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

rangir

awe

Teh

ni~k

a pr

imen

a Efik

asno

st

za nam

aluv

awe

na rizic

i

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

enost

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

1.

Rek

onstru

kcija

na vod

ovod

nata

mre

`a (poseb

no

azbe

stni

cev

ki)

i zoni

rawe na

grad

ot

* * *

* * *

* *

* *

* * *

* *

15

II

2.

Izgra

dba na

fil

tern

a po

stro

jka so

80l/sek za

pre~

istu

vawe na

do

poln

itel

ni

koli

~ini

na vo

da

od "Pri

leps

kata

ak

umul

acija"

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

3.

Ekste

nzija na

pr

imar

niot

vo

dovo

den

sistem

.

* *

* *

* *

* * * *

* * *

13

II

4.

Baste

r stan

ica

za visok

a zona

star

rezer

voar

na

Var

o{.

* * *

* * *

* *

* *

* * *

* * *

16

I

5.

Izrab

otka

na

stud

ija (GIS) za

podzem

niot

ka

tastar

na

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

51

grad

ot

6.

Otk

riva

we i

namal

uvaw

e na

zagubi

te vo

sistem

ot

* * * *

* *

* * *

* *

11

III

7.

Insta

lira

we na

mon

itor

ing na

sistem

ot i

dale

~insko

up

ravu

vawe

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* *

16

I

8.

Nosew

e na

lesno

pr

imen

liva

zako

nska

re

gula

tiva

i

mak

simal

no

po~i

tuva

we na

ista

ta

* * *

* * *

* *

* *

* * *

* * *

16

I

9.

obezbe

duva

we

po{ir

oka

za{ti

tna zona

na

buna

rite

vo

grad

ot

* *

* * *

* * *

* * *

* * *

14

II

10.

Opr

edel

uvaw

e na

za{ti

tni zoni

na

izvo

ri{ta

ta za

voda

po

nasele

nite

mesta

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

11.

Kom

plet

no

tehn

i~ko

od

r`uv

awe i

hlor

iraw

e na

vo

data

po

nasele

nite

mesta

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

12.

Isklu

~uva

we na

di

vo

prik

lu~e

nite

ko

risn

ici

* * * *

* *

* * *

* * *

12

III

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

52

13.

zafa}

awe na

vo

da od dr

ugi

izvo

ri{ta

*

* *

* *

* * *

* * *

11

III

14.

pro{

iruv

awe na

ra

bota

ta na

inspek

ciskit

e slu`

bi

* * *

* *

* *

* *

* * *

* * *

15

II

15.

teko

vno

odr`

uvaw

e na

site

mot

za

vodo

snab

duva

we

* *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

16

I

16.

izra

botk

a na

ko

mpl

eksna

stud

ija, za

obezbe

duva

we na

do

poln

itel

ni

vodn

i ko

li~i

ni

vo regio

naln

iot

vodo

snab

dite

len

sistem

"S

tude

n~ic

a" za

proe

ktir

anio

t ka

paci

tet od

Q=1,5l

/sek

* * * *

* *

* * *

* *

11

III

17.

publ

ikac

ija na

stru

~na

lite

ratu

ra,

* * * *

* *

* * *

* 10

III

18.

infor

mir

awe na

gra|an

ite pr

eku

javn

i med

iumi

* * * *

* *

* * *

* 10

III

19.

For

mir

awe na

lo

kale

n ek

olo{

ki

infor

mat

iven

ce

ntar

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* 15

II

20.

podi

gawe na

javn

a svest

* * * *

* *

* *

* * *

11

III

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

53

5.2

.5.

Pl

an

na

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

(K,S,D i P

) Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

1.Rek

onstru

kcija na

vod

ovod

nata

mre

`a (poseb

no azbestn

i ce

vki) i

zoni

rawe na

gra

dot

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

S

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

2.Izgra

dba na

fil

tern

a po

stro

jka

so 80l

/sek

za pr

e~istu

vawe na

do

poln

itel

ni kol

i~in

i na

vod

a od

"P

rile

pska

ta aku

mul

acija"

JP za di

stru

buci

ja na vo

da od

region

alni

ot vod

ovod

"S

tude

n~ic

a"

fon

d za vod

i JP

Kom

unal

ec

M@SPP

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

K

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

M@SPP

3. Ekste

nzija na

pri

mar

niot

vo

dovo

den sistem

. JP

"Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

D

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

4.Baste

r stan

ica za visok

a zona

star

rezer

voar

na Var

o{.

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

5. I

zrab

otka

na stud

ija (GIS) za

podzem

niot

kat

asta

r na

gra

dot

JP"E

lekt

rostop

anstvo

" JP

"Tel

ekom

" JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

K

JP"E

lekt

rostop

anstvo

" JP

"Tel

ekom

" JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

6. O

tkri

vawe i na

mal

uvaw

e na

zagubi

te vo sistem

ot

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP

Me|un

arod

ni don

acii

D

JP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

7. I

nsta

lira

we na

mon

itor

ing na

sistem

ot i dal

e~in

sko up

ravu

vawe

JP za di

stru

buci

ja na vo

da od

region

alni

ot vod

ovod

"S

tude

n~ic

a"

fon

d za vod

i

D

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

54

JKP "Kom

unal

ec "

M@SPP

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

8. N

osew

e na

lesno

pri

men

liva

zako

nska

regul

ativ

a i mak

simal

no

po~i

tuva

we na

istata

JP za di

stru

buci

ja na vo

da od

region

alni

ot vod

ovod

"S

tude

n~ic

a"

fon

d za vod

i JK

P "Kom

unal

ec "

M@SPP.

K

Vla

da na RM

Fon

d za vod

i

9. O

bezbed

uvaw

e po

{ir

oka

za{ti

tna zona

na bu

nari

te vo

grad

ot

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

D

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

10

.Opr

edel

uvaw

e na

za{

titn

i zoni

po

nasel

enit

e mesta

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

11

.Kom

plet

no teh

ni~k

o od

r`uv

awe

i hl

orir

awe na

vod

ata po

na

sele

nite

mesta

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

K

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

12

.Isklu

~uva

we na

div

o pr

iklu

~eni

te kor

isni

ci

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

K

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

13

. Zaf

a}aw

e na

vod

a od

dru

gi

izvo

ri{ta

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

14

. Pro

{ir

uvaw

e na

rab

otat

a na

in

spek

ciskit

e slu`

bi

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

D

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

15

.Tek

ovno

odr

`uv

awe na

sit

emot

za vod

osna

bduv

awe

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

S

JK

P "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

16. I

zrab

otka

na ko

mpl

eksna

stud

ija, za ob

ezbe

duvawe na

do

poln

itel

ni vod

ni kol

i~in

i vo

re

gion

alni

ot vod

osna

bdit

elen

sistem

"Stu

den~

ica"

za

proe

ktir

anio

t ka

paci

tet od

Q=1,5l

/sek

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

D

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

55

17.pub

lika

cija na stru

~na

lite

ratu

ra,

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

D

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

18.I

nfor

mir

awe na

gra

|ani

te

prek

u javn

i med

iumi

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

D

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

19.F

ormir

awe na

lok

alen

ek

olo{

ki inf

ormat

iven

cen

tar

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

M@SPP

D

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

M@SPP

20. P

odigaw

e na

javn

a svest

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

K

JKP "Kom

unal

ec"

Lok

alna

sam

oupr

ava

me|un

arod

ni don

acii

fon

d za vod

i M@SPP

Zab

ele{

ka: M

@SPP-M

iniste

rstvo za `

ivot

na sre

dina

i pro

stor

no pla

nira

we


56

5.3. Otpadni vodi


Kanalizacijata vo Prilep e izvedena vo 1974 godina i taa 75% e izgradena kako separaten sistem, a 25% e neizgradena. Vo naselenite mesta nema kanalizacija.

Fekalnite vodi se ispu{taat vo recepientot Prilepska Reka bez pre~istuvawe. Prilepska Reka e sostavena od dve reki, Orevoe~ka Reka i Dabni~ka reka, koi imaat delumno regulirano korito i toa samo na 1/3 od nivniot tek niz urbanoto podra~je. Vo Prilepska Reka se izliva celokupnata fekalna kanalizacija od gradot, atmosferskata kanalizacija i celokupnata otpadna voda od site industriski objekti.

Evakuacijata na fekalnite otpadni vodi od desnata strana na gradot e re{ena so ~etiri kolekrtori KD-1, KD-2, KD-3, KD-4, koi gi sobiraat otpadnite vodi od severoisto~nata, severnata i zapadnata strana na gradot. Otpadnite vodi od poslednite dva kolektori KD-3 i KD-4 se vlevaat vo kolektorot KD-2 {to se spojuvaat kaj `elezni~kiot most, a zaedni~kiot glaven kolektor se izliva vo Prilepska Reka na 2,5km od `elezni~kiot most. Na glavniot kolektor vo blizina na samiot ispust vo Prilepska Reka ima izgradeno glavna ili razdelna {ahta preku koja se regulira naso~uvaweto na otpadnite vodi. Momentalno, otpadnite vodi preku razdelniot ventil se naso~uvaat i ispu{taat bez nikakvo prenaso~uvawe vo recipientot. Drugiot ventil e ostaven za prenaso~uvawe na otpadnite vodi kon stanicata za pre~istuvawe na otpadnite vodi, no koja seu{te ne e izgradena.

Vo fekalnata kanalizacija se ispu{taat i industriski otpadni vodi, no samo na slednive industriski objekti: "AD Prilepska pivara", biv{i "Solidnost", "Tutunski kombinat", "Pe~atnica 11 Oktomvri", "@ito Prilep", "D.M. Bawarot" Otpadnite vodi od ostanatite industriski objekti se izlivaat direktno vo Prilepska Reka ili vo nejzinite pritoki. Treba da se napomene deka del od industiskite objekti ne rabotat, ili pove}eto od niv rabotat so minimalen ili namalen kapacitet na proizvodstvo, taka da koli~estvoto na otpadni vodi koi se slevaat vo recipientot ne e na maksimalno nivo.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

57

ODVEDUVAW

E N

A O

TPADNI VODI O

D N

ASELENITE M

ESTA VO O

P[

TINATA P

RILEP

nasele

no mesto

ti

p na

kan

alizac

ipon

a mre

`a i

step

en na po

krie

nost na na

selb

ata

tret

man

na ot

padn

ata vo

da

reci

pien

t

Fek

alna

%

Atm

osfer

ska %

na~i

n na

tre

tman

na

otp

adna

ta vod

a

kapa

cite

t na

pr

e~isti

teln

ata stan

ica

(m3/de

n)

step

en na

pre~

istu

vawe

1 Pri

lep

75

75

otpa

dnit

e vo

di

ne se tr

etir

aat

/ /

Pri

leps

ka rek

a

zabe

le{ka

: Vo ni

edno

nasel

eno mesto

(selo

) ne

ma ka

nali

zaci

oni sistem

i i tr

etir

awe na

otp

adni

te vod

i

TRETMAN N

A O

TPADNITE VODI O

D I

NDUSTRISKITE K

APACITETI VO O

P[

TINATA P

RILEP

red.

br.

indu

stri

ski ka

paci

tet

vid na

pr

oizvod

stvo

nasele

no

mesto

vo ko

e se nao

|a ind

.

koli

~ina

na

otpa

dna vo

da

m3 /de

n

na~i

n na

tr

etir

awe na

ot

padn

ata vo

da

step

en na

pre~

istu

vawe

na otp

adni

te

vodi

kade

se

ispu

{ta

at

otpa

dnit

e vo

di

1.

"Eur

okom

pozi

t"

namal

en kap

acit

et na

rabo

ta

Gal

vani

zaci

ja

Pri

lep

32m3 /~a

s ne

utra

lizaci

ja i

meh

ani~

ki so

otvo

ren ta

lo`ni

k

visok step

en

na ~isto

ta

grad

ska re

ka

2.

"Pro

luks"

namal

en kap

acit

et na

rabo

ta - (ni

klov

awe)

galv

anizac

ija

Pri

lep

10m3 /~a

s ne

utra

lizaci

ja

visok step

en

na ~isto

ta

kana

lizaci

ja

3.

"Mer

mer

en K

ombi

nat"

, "K

rin"

i pom

ali

prer

abot

uva~

i na

kam

en

Pri

lep

meh

ani~

ki so

otvo

reni

tal

o`-

nici

Pri

leps

ka rek

a

zabe

le{ka

: Ostan

atit

e in

dustri

ski ka

paci

teti

ne se zagaduv

a~i na

vod

ite.


58

Vo kanalizacioniot sistem se pojavuvaat i infiltrirani vodi, taka da i tie treba da se zemat vo predvid pri odreduvawe na koli~inata na otpadni vodi koi {to vleguvaat vo fekalnata kanalizaciona mreà.

Prema podatocite od glavniot proekt, koli~inite na otpadni vodi za koi e dimenzionirana fekalnata kanalizacija i glavniot kolektor se sledni:

feklalni otpadni vodi 480,5l/sek industriski otpadni vodi 90,0l/sek infiltrirani vodi 88,5l/sek vkupno 659,0l/sek

Najgolemi zagaduva~i na vodata {to odi vo "Prilepska Reka", a potoa vo"Crna Reka", se fekalnite vodi i vodite od industriskite kapaciteti, koi ne gi pro~istuvaat otpadnitite vodi. Za podobruvawe na sostojbata treba da se ovozmoì izgradba na celosen kanalizacionen sistem i odvoen sistem, pro~istuvawe na otpadnite vodi i primena na tehni~ko-tehnolo{ki merki.

Glaven recipient na atmosferskata kanalizacija niz gradot e "Orevoe~ka Reka" koja e delumno regulirana niz urbanoto podra~je. Osven "Orevoe~ka Reka" koja go deli gradot na dva dela, za ispu{tawe na atmosferskite vodi koristeni se i postoe~ki vodoteci niz gradot i toa: delumno reguliranoto korito na "Dabni~ka reka" i pokrienoto staro korito na "Dabni~ka Reka" od desnata strana na "Orevoe~ka Reka", pokrieni korito na ul: "Borka Taleski" i delumno regulirano korito na potok "Sarika" od levata strana na "Orevoe~ka Reka". Atmosferskite vodi po najkratok pat so cevki bez pre~istuvawe se odveduvaat vo vo navedenite vodoteci. Taka da od dvete strani na re~noto korito po te~enieto niz gradot ima pove}e izlivni kanali za atmosferska kanalizacija, no o~igledno e deka od site niv, osven atmosferska voda, istekuva i fekalna voda. Se raboti za divi prikluoci na fekalna kanalizacija vo atmosferska kanalizacija.

Vo gradot ima poroi delimi~no neregulirani. Istite vo planskiot period treba da se reguliraat.

Odrùvaweto na fekalnata i atmosferskata kanalizacija kako i nivnite priklu~ni objekti e zadolèn JKP "Komunalec" - Prilep.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

59

5.3

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pr

oble

m

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

Fek

alni

vod

i

- na

sele

nie od

gra

dot

- na

sele

nie od

sel

skit

e na

selb

i - pr

etpr

ijat

ijat

a ni

zvod

no

- ne

postoe

we na

pr

e~isti

teln

a stan

ica

-ned

oizgra

dena

fek

alna

mre

à vo

gra

dot

-lo{

i ka

rakt

eristi

ki na

postojna

ta f

ekal

na mre

à

(mal

i pr

ofil

i, niv

elet

ska

neusogla

seno

st na

vodo

vodn

iot i

kana

lizaci

onio

t sistem

)

- ba

kter

iolo

{ko

zagaduva

we

(kol

ifor

mni

ba

kter

ii,

eshe

rich

ia

coli

),

mik

roor

gani

zmi

-kon

tamin

acija

so amon

ijak

, fosfat

i i

hlor

idi

-sre

dstva za

dezinf

ekci

ja

-zar

azni

zab

oluv

awa

-ko`

ni zab

oluv

awa

- al

ergii

-degra

dira

we na

flo

rata

i f

auna

ta na

reci

pien

tite

(re

kite

) -nam

aluv

awe na

bi

olo{

kata

ra

znov

idno

st

-nep

rijate

n mir

is

-ote

`na

to

snab

duva

we na

na

sele

niet

o so

voda

- ot

e`na

ti uslov

i za nav

odnu

vawe i

napo

juva

we na

stok

ata

Otp

adni

vod

i od

ind

ustr

iski

i sto~

arski

kapa

cite

ti

- in

dustri

ja

- sto~

arski far

mi

(svi

war

ski, kra

varski

)

- ot

padn

i mat

erii

, am

onijak


60


Za re{avawe na problemite so otpadnite vodi vo Op{tinata se prepora~uvaat slednite akcii:

I. Re{avawe na problemot so otpadni vodi vo gradot Akcija 1. Elaborat za za{titna zona na bunari "Ki{ojca - Oru{ica" Akcija 2. Ekstenzija na kanalizacioniot sistem; Akcija 3. Doizgradba na glavniot kolektor so L= 1000m. Akcija 4. Doizgradba na minor i makro korito na re~noto korito na

gradskata reka niz urbaniot opfat. Akcija 5. Sanacija na postoe~kata fekalna kanalizacija vo gradot Akcija 6. Doizgradba na obodni kanali za atmosferski vodi "Varo{" i

"Sarika" i so toa eliminirawe na del od atmosferskite vodi od fekalnata kanalizacija.

Akcija 7. Isklu~uvawe na divi priklu~oci na fekalna vo atmosferska kanalizacija i nivno pravilno priklu~uvawe.

Akcija 8. Izgradba na pre~istitelna stanica za otpadni vodi

II. Re{avawe na problemot so otpadni vodi vo selskite naselbi Akcija 9. Izgradba na kanalizacioni sistemi vo naselenite mesta so mali

pre~istitelni stanici;

III. Re{avawe na problemot so otpadni vodi od industrija i sto~arski kapaciteti

Akcija 10. Predtretman na industriskite otpadni vodi, osven vo navedenite subjekti vo tabelata

Akcija 11. Doizgradba na sistemi za tretirawe na tehnolo{ki otpadni vodi vo proizvodnite kapaciteti

Akcija 12. Tretman na otpadnite vodi od sto~arskite farmi

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

61

5.3

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

ite

ti

Red

. br

. Akc

ija /pro

ekt

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

vkup

na

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

rangir

awe

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st

za nam

aluv

awe

na rizic

i Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

enost

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

1 2

3 4

5 6

7 8

9 10

1.

Ela

bora

t za za{

tita

zona

na bu

nari

"K

i{ojca

" i

"Oru

{ic

a"

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

14

II

2.

Ekste

nzija na

ka

nali

zaci

onio

t sistem

; * * *

* *

* *

* *

* * *

* * *

15

II

3.

Doi

zgra

dba na

glav

niot

kol

ekto

r so

L= 100

0m.

* * *

* * *

* *

* *

* * *

* * *

16

I

4.

Doi

zgra

dba na

min

or

i mak

ro kor

ito na

re

~not

o ko

rito

na

grad

skat

a re

ka niz

urba

niot

opf

at.

* * *

* *

* *

* * *

* 11

III

5.

San

acija na

po

stoe

~kat

a fek

alna

ka

nali

zaci

ja vo

grad

ot

* * *

* * *

* *

* * *

* *

13

II

6.

Doi

zgra

dba na

obo

dni

kana

li za

atmosfer

ski vo

di

"Var

o{" i "S

arik

a"

i so toa

eli

min

iraw

e na

del

od

atmosfer

skit

e vo

di

od f

ekal

nata

* * * *

* * *

* * *

* *

12

III

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

62

kana

lizaci

ja.

7.

Isklu

~uva

we na

div

i pr

iklu

~oci

na

fek

alna

vo

atmosfer

ska

kana

lizaci

ja i niv

no

prav

ilno

pr

iklu

~uva

we.

* * * *

* *

* * *

* * *

12

III

8.

Izgra

dba na

pr

e~isti

teln

a stan

ica za gra

dot

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

15

I

9.

Izgra

dba na

ka

nali

zaci

oni

sistem

i vo

na

sele

nite

mesta

so

mal

i pr

e~isti

teln

i stan

ici

* * * *

* *

* * *

* * *

12

III

10.

Pre

dtre

tman

na

indu

stri

skit

e ot

padn

i vo

di, o

sven

vo

nav

eden

ite

subjek

ti vo ta

bela

ta

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

14

II

11.

Doi

zgra

dba na

sistem

i za tre

tira

we

na teh

nolo

{ki

ot

padn

i vo

di vo

proi

zvod

nite

ka

paci

teti

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

14

II

12.

Tre

tman

na ot

padn

ite

vodi

od sto~

arski

far

mi

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

14

II

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

63

5.

3.5

.Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

(K,S,D i P

) Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Ela

bora

t za za{

tita

zon

a na

bu

nari

"Ki{

ojca

" i"

Oru

{ic

a"

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

M@SPP, MTV, M

LS

K

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

Ekste

nzija na

kan

alizac

ioni

ot

sistem

;

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

Me|un

arod

ni don

acii

M@SPP, MTV, M

LS

S

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

Fon

d za kom

unal

ii

Me|un

arod

ni don

acii

Doi

zgra

dba na

gla

vnio

t ko

lekt

or

so L= 100

0m.

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

Doi

zgra

dba na

min

or i mak

ro

kori

to na re

~not

o ko

rito

na

grad

skat

a re

ka niz urb

anio

t op

fat

.

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

San

acija na

posto

e~ka

ta f

ekal

na

kana

lizaci

ja vo grad

ot

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

D

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

Doi

zgra

dba na

obo

dni ka

nali

za

atmosfer

ski vo

di "Var

o{" i

"Sar

ika"

i so to

a el

imin

iraw

e na

de

l od

atm

osfer

skit

e vo

di od

fek

alna

ta kan

alizac

ija.

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

S

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

Isklu

~uva

we na

div

i pr

iklu

~oci

na

fek

alna

vo at

mosfer

ska

kana

lizaci

ja i niv

no pra

viln

o pr

iklu

~uva

we.

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

D

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

Izgra

dba na

pre

~istit

elna

stan

ica za gra

dot

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

S

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

64

Me|un

arod

ni don

acii

Fon

d za `

ivot

na sre

dina

Me|un

arod

ni don

acii

Izgra

dba na

kan

alizac

ioni

sistem

i vo

nasel

enit

e mesta

so

mal

i pr

e~isti

teln

i stan

ici

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Me|un

arod

ni don

acii

D

JK

P "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

M@SPP, MTV, M

LS

Gra

|anski

sam

opri

done

s Me|un

arod

ni don

acii

Pre

dtre

tman

na in

dustri

skit

e ot

padn

i vo

di, o

sven

vo na

vede

nite

subjek

ti vo ta

bela

ta

Sto

panski

sub

jekt

i

K

Sto

panski

sub

jekt

i

Doi

zgra

dba na

siste

mi za

tret

iraw

e na

teh

nolo

{ki

otp

adni

vo

di vo pr

oizvod

nite

kap

acit

eti

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

Sto

panski

sub

jekt

i

K

Ind

ustr

iski

sub

jekt

i Sto

panski

sub

jekt

i

Tre

tman

na ot

padn

ite vo

di od

sto~

arski far

mi

JKP "Kom

unal

ec" Pri

lep

Lok

alna

sam

oupr

ava

Sto

panski

sub

jekt

i K

Sto

panski

sub

jekt

i

Zab

ele{

ka: M

@SPP - M

iniste

rstv

o za `

ivot

na sre

dina

i pro

stor

no pla

nira

we

MTV - M

iniste

rstv

o za tra

nspo

rt i vrski

MLS - M

iniste

rstv

o za Lok

alna

sam

oupr

ava


65

5.4. Upravuvawe so cvrstiot otpad


JKP "Komunalec" R.E. "Komunalna Higiena" evakuacijata na cvrstiot komunalen smet ja vr{i organizirano terminski na toj na~in {to gradot e podelen na 9 reoni so 400-500 semejstva dnevno na edno specijalno vozilo za podigawe na komunalniot smet. Na toj na~in se ovozmoùva vo rok od {est dena sobirawe na komunalniot smet od site semejstva i pravni lica vo gradot. I pokraj dosega{nite ukaùvawa i zabele{ki del od semejstvata i pravnite lica ne poseduvaat dovolen broj i soodvetni sadovi (kontejneri i kanti) za sobirawe na komunalniot smet {to

pretstavuva poseben problem vo rabotata na R.E. "Komunalna Higiena". Dnevnata koli~ina na sobran smet iznesuva okolu 4 toni.

Vaka sobraniot smet so specijalni vozila se transportira i deponira na postojnata deponija na oddale~enost od 13 km. od gradot locirana vo mestoto "Omec" vo selo Alinci so povr{ina od okolu 5.000m2. Organiziranosta na deponijata e so otsustvo na site predvideni normi i standardi {to treba da gi poseduva sekoja deponija. Ne e soodvetno uredena i za{titeno i pretstavuva àri{te za zagaduvawe na sredinata. Do ovoj moment ne se vr{i tretirawe na cvrstiot komunalen otpad, odnosno ne postoi nitu primarna nitu sekundarna selekcija na otpad. Vo gradot ne postojat specijalni kontejneri nameneti za skladirawe na odreden vid otpad (hartija, staklo ili plastika), taka da so komunalniot smet od doma}instvata dobivaat ist tretman.

Evakuacijata na industriskiot smet se vr{i so specijalni vozila - avtopodiga~i na golemi kontejneri i do ovoj moment ne se vr{i poseben tretman na industriskiot otpad. Najgolemiot del od ovoj industriski otpad proizleguva od

nekolkute seu{te aktivni industriski kapaciteti (P.I. "Vitaminka", "Tutunski Kombinat", "Sigurnosno staklo" i "Eurolaminati"), no i ako vo razli~na forma toj se u{te dobiva ist tretman. Ne postoi posebno organizirana deponija za deponirawe na industriski cvrst otpad i za taa namena se koristi postojnata deponija vo s. Alinci.

Samo "Tutunski kombinat" se izdvojuva od ovaa grupa so toa {to ja sobira hartijata vo posebni kontejneri i stopanisuva so toj otpad.

Medicinskiot otpad vo zdravstvenite ustanovi "Medicinski centar" i

"Zavodot za zadravstvena za{tita" se separira na samoto mesto na sozdavawe, a potoa e obezbedeno privremeno smestuvawe vo specijalno obeleèni kontejneri, a kone~niot transport se u{te se vr{i zaedno so celokupniot komunalen i industriski smet vo edna zaedni~ka deponija vo s. Alinci.

Za grade`niot {ut e opredelena deponija pokraj "Pletvarskiot pat", sproti vlezot na patot za s. Orevoec. Grade`niot {ut go sobira JKP "Komunalec" po povik na gra|anite i go nosi vo deponijata. Negativna pojava e {to grade`niot {ut go odvezuvaat i privatni prevoznici i go isturaat na site prilazi vo gradot i stvoraat divi deponii na gradeèn {ut a ~esto se pojavuva i drug vid na doma{en otpad.

Op{tinata nema deponija za izumreni ìvotni. Cvrstiot otpad po svoeto poteklo moè da bide od: - doma}instvata


66

- komercijalen otpad (od pretprijatijata, uslugite i drug vid na pretprijatija)

- opasen industriski otpad - medicinski otpad (infektiven i neifektiven. Infektivniot treba da

se nosi vo insenerator vo Drizla) - otpad od zemjodelstvoto - masiven otpad, otpad {to poteknuva od izgradba ili ru{ewe na grade`ni

objekti i {kolki od napu{teni avtomobili. - javni povr{ini - ostanato

Po sostav, cvrstite otpadoci se sostojat od: - sostojki koi fermentiraat (organski sostojki koi brzo se raspa|aat :

otpadoci od prerabotena i neprerabotena hrana, koski, izumreni ìvotni i sl.)

- mineralni sostojki (organski i neorganski) koi se razgraduvaat mnogu sporo: keramika, staklo, plastika i dr.

Privremenata deponija ne gi zadovoluva minimalnite sanitarni standardi i propisi. Nema nikakva infrastruktura (voda, elektri~na energija), nema sredstva za dezinfekcija. Ima samo jama za izumren dobitok. Otpadot se odlaga bez nikakov tretman (samo se nivelira i zatrupuva so zemja i pesok), a vo neposrednata blizina se nao|a naseleno mesto i objektivno pretstavuva seriozen potencijalen izvor na zarazni zaboluvawa i epidemii.

Procednite i atmosferskite vodi doveduvaat do zagaduvawe na podzemnite i povr{inski vodi. Truleweto na organskite materii predizvikuva smrad i zagaduvawe na vozduhot. Isto taka golema e opasnosta od poàri i eksplozii. êsto na deponijata moè da se zabeliì i dobitok, koj potoa e prenositel na razni zarazni zaboluvawa, najmnogu bruceloza. Godi{nata koli~ina na cvrst otpad po ìtel iznesuva 13m3. Ako kon ovaa koli~ina se dodade i otpadot od selskite naselbi, koj isto taka se skladira isklu~ivo na divi deponii, serioznosta na problemot dobiva u{te pogolema dimenzija.

Poradi toa op{tina Prilep e vklu~ena i go poddrùva proektot za izgradba na Regionalna Deponija koja }e bide locirana vo neposredna blizina na starata deponija po site evropski standardi i normi i }e pretstavuva edno dolgoro~no re{enie kako za Prilep taka i za op{tinite od regionot.

So planot za rabota vo narednata godina se predviduva zapo~nuvawe so gruba selekcija na komunalniot otpad, t.e. selekcija na kartonska ambalaà i hartija i nejzino predavawe vo otkupnite punktovi, a so izgradbata i otpo~nuvaweto so rabota na novata Regionalna Deponija }e se ovozmoì pokonkretna selekcija i celiot komunalen smet nema da ima ist tretman.

So"Koncept i fizibiliti studija za upravuvawe so cvrst otpad vo Jugozapaden del na Republika Makedonija" rabotena e vo mart 2002god, a usvoena vo maj 2003god, finansirana od Germanska banka za obnova i razvoj (KfW), predloèni se i prifateni tehni~ki merki i opcii vo pogled na institucionalnata organizacija {to treba da ovozmoì implementacija na integralniot koncept za upravuvawe so cvrst otpad vo proektniot region na jugozapadniot del na Makedonija.

Prostorot koj e predmet na ovaa studija se protega na okolu 8.000 km2, pri {to pogolemite gradovi se oddale~eni i do 100 km i go naseluvaat 420.000 ìteli. Spored socio-ekonomskata struktura na naselenieto, 70% e urbano (ili polu-urbano naselenie), a 30% ja so~inuva ruralno naselenie.

Vo nasoka na kreirawe na ekonomski najizdràn koncept za upravuvawe so otpadot od doma}instvata, proektot opfa}a 35 op{tini, podeleni na ~etiri servisni


67

regioni vrz osnova na topografskite uslovi i parametrite dobieni za koli~estvata na generiran otpad.

Servisen region Bitola-Prilep, Servisen region Prilep, Servisen region Ki~evo, Servisen region Ohridsko Ezero.

Servisniot region Prilep opfa}a dve prete`no urbani op{tini (Prilep, Kru{evo); {est ruralni op{tini (Krivoga{tani, Dolneni, @ito{e, Demir Hisar, Vitoli{te, Dobru{evo).

Se planira izgradba na nova sanitarna deponija vo blizinata na Vesel~ani- Alinci vo blizina na postojnata deponija na gradot Prilep. Ovoj rezultat e dobien vo procesot na istraùvawe na lokacii, a opi{an vo izve{tajot "Studija za Istraùvawe na Lokacii". Volumenot na deponijata e predviden so kapacitet od 2.650.000m3 i e dimenzioniran za period od 20 godini, na povr{ina od 20ha vklu~uvaj}i ja i seta neophodna infrastruktura. Tehni~kite karakteristiki vklu~uvaat:

- Sistem za zape~atuvawe na osnova, - Sistem za sobirawe, taloèwe i recirkulacija na filtratot - Drenaà na povr{inski vodi - Sistem za odveduvawe na otpadni gasovi od teloto na deponijata - Sistem za zape~atuvawe na povr{inata - Tehni~ka oprema

Za da se namali oddale~enosta za transport na otpadot predvideni se tri glavni transfer stanici koi zaedno so sanitarnata regionalna deponija }e go prifa}a vkupnoto koli~estvo na otpad od pette pogolemi grada od proektniot region (Bitola, Prilep, Struga, Ohrid i Ki~evo). Otpadot generiran vo ovie gradovi pretstavuva 70% od vkupniot otpad {to se sozdava vo celiot proekten region.

Se predviduva transportot pome|u regionalnite tranfer stanici i deponijata da se izveduva so vozen park od kamioni so prikolki so vkupen volumen/teìna 80m3/20t.

Vo ruralnite oblasti e predvideno postavuvawe na metalni kontejneri so kapak {to se zaklu~uva na strate{ki to~ki, od kade }e se transportira do transfer stanicite ili direktno vo deponijata, vo zavisnost od lokacijata.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

68

Pri

log : tab

ela na

div

i depo

nii

br

oj

loka

cija

vid na

otp

ad

m3

1.

Magistr

alen

pat

"Pri

lep-Bit

ola"

(kr

uèn

tek

Mog

ila)

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

80

2.

Lok

alen

pat

za na

sele

no mesto

-Sel

ce

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

60

3.

Magistr

alen

pat

"Pri

lep-Bit

ola"

(Zap

ol{ki

most)

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

70

4.

Nasel

ba "Kuzman

3" (kan

al pok

raj m

agistr

alen

pat

pre

ma

Bit

ola)

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

300

5.

Lok

alen

pat

za"

Mar

kova

~e{

ma"

(vo

bli

zina

na be

nzin

ska

pumpa

za Ple

tvar

) grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

300

6.

Lok

alen

pat

za Ve{

ta~k

o ezer

o grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

400

7.

Lok

alen

pat

za Ve{

ta~k

o ezer

o Sve

rna ogra

da na ka

sarn

ite "M

ir~e

Ace

v"

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

30

8.

"Dab

ni~k

i zavo

j" pok

raj k

asar

nite

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

205

9.

Lok

alen

pat

za selo

Dab

nica

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

100

10.

Kor

ito na

gra

dska

rek

a po

d fab

rika

"Bor

ka Lev

ata"

grad

eèn

{ut

, metal

ni pre

dmet

i, havar

isan

i vo

zila

isl.

300

11.

Kor

ito na

gra

dska

rek

a ka

j gra

dski

bazen

{am

ak, p

last~n

i {i{

iwa, met

alni

pre

dmet

i 15

0 12

. Uli

ca "Mic

e Kozar

" grad

eèn

{ut

i dr. otp

adoc

i 30

13

. Uli

ca M

ir~e

Ace

v – raskr

snic

a pr

ed bol

nica

grad

eèn

{ut

i dr. otp

adoc

i 15

14

. ul

ica "T

rajko Tar

can"

do med

icin

sko u~

ili{

te

grad

eèn

{ut

i dr. otp

adoc

i 60

15.

Magistr

alen

pat

"Pri

lep-Mak

edon

ski Bro

d" (mesno

st

"Pesjobr

ci")

grad

eèn

{ut

i dr. otp

adoc

i 18

0

VKUPNO:

2.28

0

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

69

5.4

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1.Pri

vrem

ena grad

ska

depo

nija

- na

sele

nie

- in

dustri

ja

-insti

tuci

i (M

edic

inski

cent

ar)

-cvr

st

komun

alen

ot

pad

-organ

ski i

neor

ganski

mat

erii

, 2.Div

i de

poni

i -nasel

enie

-ind

ustr

ija

-zem

jode

lie

-sto

~arstv

o -insti

tuci

i

-cvr

st

komun

alen

ot

pad

-ehn

olo{

ki

otpa

d -organ

ski i

neor

ganski

mat

erii

,

3.Mr{

i i ko

nfiska

ti od

stok

i -mesna

ind

ustr

ija

-kla

nici

-sto

~arski

far

mi

-sto

~ari

-organ

ski

mat

erii

-inf

ekti

vni i

para

zite

rni

zabo

luva

wa

(inf

ekti

ven

Den

tero

koli

t,

- al

imen

tarn

i to

ksoi

nfek

cii-

true

we so hra

na,

- zoon

ozi-

bruc

eloza,

- vi

susen hepa

tit -

òl

tica

, - seri

ozni

men

ingi

ti

- he

lmin

itijazi

i eh

inok

okozi)

-degra

dira

we na

flo

rata

i

fau

nata

-zagaduv

awe na

po

dzem

nite

vod

i -zagaduv

awe na

po

vr{in

skit

e vo

di

- zagaduvawe na

vo

zduh

ot

- de

gradac

ija na

ìv

otna

ta

sred

ina

-uni

{tu

vawe na

plo

dnot

o zemji{te

- na

ru{uv

awe na

pejzaòt


70


Za re{avawe na problemite so cvrstiot otpad vo Op{tinata se prepora~uvaat slednite akcii:

I. Re{avawe na problemot so gradska deponija

Akcija 1. Izgradba na sanirarna regionalna deponija Akcija 2. Izgradba na pretovarni stanici za cvrst otpad Akcija 3. Rekultivirawe na postojnata gradska deponija Akcija 4. Obnovuvawe i zgolemuvawe na vozniot park za sobirawe na cvrst

otpad Akcija 5. Obezbeduvawe na potreben broj kontejneri (kanti) za lokalno

odlagawe na cvrstiot otpad

II. Odstranuvawe na divite deponii

Akcija 6. Izrabotka na katastar na divi deponii vo Op{tinata Akcija 7. Otstranuvawe na divite deponii i rekultivacija na prostorot

III. Re{avawe na problemot so deponirawe na izumrena stoka i konfiskati

Akcija 8. Izrabotka na proekt (studija) za re{avawe na problemot so izumrena stoka i konfiskati

Akcija 9. Rekultivacija na postojnite jami (deponii) za izumrena stoka

IV. Edukacija na javnosta za sovremeno deponirawe na cvrstiot otpad

Akcija 10. Edukativen proekt za podignuvawe na javnata svest za namaluvawe, separirawe i reciklirawe na cvrstiot otpad

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

71

5.4

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

. br

Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

eno

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

Ran

gira

we

1.

Izgra

dba na

san

irar

na

region

alna

dep

onija

* * *

* * *

* *

* *

* * *

* * *

16

I

2.

Izgra

dba na

pre

tova

rni

stan

ici za cvr

st otp

ad

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

14

II

3.

Rek

ulti

vira

we na

po

stojna

ta gra

dska

dep

onija

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

4.

Obn

ovuv

awe i zgol

emuv

awe

na vozni

ot par

k za sob

iraw

e na

cvr

st otp

ad

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

5.

Obe

zbed

uvaw

e na

pot

rebe

n br

oj kon

tejner

i (kan

ti) za

loka

lno od

lagawe na

cv

rsti

ot otp

ad

* * * *

* * *

* * *

* * *

* * *

18

I

6.

Izrab

otka

na ka

tastar

na

divi

dep

onii

vo Op{

tina

ta

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

7.

Otstr

anuv

awe na

div

ite

depo

nii i re

kult

ivac

ija na

pr

osto

rot

* * *

* * *

* *

* * * *

* * *

15

II

8.

Izrab

itka

na pr

oekt

(stu

dija) za re{

avaw

e na

pr

oble

mot

so izum

rena

stok

a i ko

nfis

kati

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

9.

Rek

ulti

vaci

ja na po

stojni

te

jami (dep

onii

) za izumre

na

stok

a * * *

* * *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

10.

Edu

kati

ven pr

oekt

za

podi

gnuv

awe na

javn

ata svest

za nam

aluv

awe sepa

rira

we i

reci

klir

awe na

cvr

stio

t ot

pad

* * *

* *

* * *

* * *

* *

* * *

16

I

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

72

5.4

.5.P

la

n z

a i

mp

lem

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

1. I

zgra

dba na

san

irar

na

region

alna

dep

onija

-JKP "Kom

unal

ec"

-M@SPP

-Lok

alna

sam

oupr

ava

K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- M@SPP

- Fon

d za `

ivot

na sre

dina

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

2.Izgra

dba na

pre

tova

rni

stan

ici za cvr

st otp

ad

-JKP "Kom

unal

ec"

-Fon

d za kom

unal

ii

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i

S

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- M@SPP

3.Rek

ulti

vira

we na

po

stojna

ta gra

dska

dep

onija

- JK

P "Kom

unal

ec"

-Fon

d za kom

unal

ii

-Lok

alna

sam

oupr

ava

K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- M

@SPP

4.Obn

ovuv

awe i zgol

emuv

awe

na vozni

ot par

k za sob

iraw

e na

cvr

st otp

ad

-JKP "Kom

unal

ec"

-Fon

d za kom

unal

ii

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s - Me|un

arod

ni don

acii

5.Obe

zbed

uvaw

e na

pot

rebe

n br

oj kon

tejner

i (kan

ti) za

loka

lno od

lagawe na

cv

rsti

ot otp

ad

-JKP "Kom

unal

ec"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s 6.Izrab

otka

na ka

tastar

na

divi

dep

onii

vo Op{

tina

ta

-JKP "Kom

unal

ec"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s 7. O

tstr

anuv

awe na

div

ite

depo

nii i re

kult

ivac

ija na

pr

osto

rot

-JKP "Kom

unal

ec"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i S

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s

8.Izrab

otka

na pr

oekt

(stu

dija) za re{

avaw

e na

pr

oble

mot

so izum

rena

sto

ka

- JK

P "Kom

unal

ec"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

73

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

i ko

nfis

kati

- Gra

|anski

sam

opri

done

s 9.Rek

ulti

vaci

ja na

postojni

te ja

mi (dep

onii

) za

izum

rena

sto

ka

- JK

P "Kom

unal

ec"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i S

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s

10.Edu

kati

ven pr

oekt

za

podi

gnuv

awe na

javn

ata svest

za nam

aluv

awe na

cvr

stio

t ot

pad

-JP "Kom

unal

ec"

-NVO

-Obr

azov

ni insti

tuci

i -L

okal

na sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i

K

- JK

P "Kom

unal

ec"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Gra

|anski

sam

opri

done

s

Zab

ele{

ka: M

@SPP - M

iniste

rstv

o za `

ivot

na sre

dina

i pro

stor

no pla

nira

we


74

5.5. Za{tita na po~vite


Op{tina Prilep e raspoloèna vo severniot del na "Prilepsko Pole", zemjodelsko podra~je na koe obele`je mu davaat oranicite, lozovite nasadi, gradinarskite kulturi, ovo{trnicite i pasi{tata.

Hetegorogenosta na prirodnite uslovi na prostorot na op{tinata uslovile i dosta heterogen pokriva~, pa na prostorot na op{tinata se javuvaat razni tipovi na po~vi so mnogu pove}e pottipovi. Karakteristi~no za op{tina Prilep e {to po~venite tipovi od I, II i III klasa se zastapeni vo pogolem del na zapadniot del od op{tinata, dodeka vo isto~niot del glavno se sre}avaat po~vi od IV do VI bonitetna klasa.

Spored proizvodnite svojstva na po~vite, vo najgolem del se zastapeni po~vi od III - V bonitetna klasa. Tretata grupa po~vi se odlikuva so umereno-blag naklon (8-1600), poradi {to erodiranosta e posilno izrazena otkolku vo II bonitetna klasa i solumot e umereno dlabok, a plodnosta umerena. Brojot na kulturite e limitiran, a pri koristewe na povr{inite treba da se prezemat seriozni merki za za{tita na po~vite od erozija. Vo ~etvrta grupa spa|aat silno erodirani povr{ini, koi davaat poniski prinosi. Brojot na kulturi e ograni~en i bara intenzivna primena na antierozivni merki. Po~vite od V i VI kategorija ne moàt da se koristat za zemjodelie od razli~ni pri~ini: strmni nakloni, silna erodiranost, plitkost i skeletnost na profilot, nepogodni klimatski uslovi, zasolenost i alkaliziranost (haloformni po~vi).

Strukturata na povr{ini po plodnost ukaùva na po~vi koi se odlikuvaat so golema plodnost, odnosno na 87% ima {umi, pasi{ta, livadi, nasadi, nivi i bav~i.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

75

Str

uktura

na pr

oduk

tivn

o zemji{te

40%

22%

37%

1%

{um

i

pasi{ta i liv

adi

nasadi

nivi

i bav~i

NEOBRABOTLIVO ZEMJI

[TE

NEPRODUKTIVNO ZEMJI

[TE

ka

tastar

ska

op{ti

na

[um

a Pa si{ te

trs ti

ka li

vada

niva

grad

i na

ov

o{

tar ni

k lo

zje

dvor

grob

i{ta

ku

}a /

zgra

da

nepl

odno

pat /

@el

ezni

ca

ver.

objekt

vo

da

total

PRILEP

11,002.1

17,846.5

0.6

1,682.9

17,967.9

109.4

172.3

402.0

319.7

20.9

141.9

3,950.8

906.0

0.7

1,113.7

55,637.5


76

Vkupnata obrabotliva povr{ina vo op{tinata iznesuva 18.248 ha, {to iznesuva 33% od vkupnata povr{ina na Op{tinata. Vo strukturata na obrabotlivoto zemji{te dominiraat nivite i bav~ite so 96,5%, potoa lozjata (2%), i ovo{tarnici (1,5%). Neobrabotenoto zemji{te iznesuva 30.530 ha, odnosno 54,9% od vkupnata povr{ina. Vo taa struktura dominantno mesto imaat pasi{tata so 58,5% i {umite so 36,0%, odnosno 12,1% e neproduktivno zemji{te.

Mehanizacijata i hemizacijata vo zemjodelieto beleì porast. Koristeweto na zemji{teto vo sferi nadvor od zemjodelieto i {umarstvoto,

osobeno vo poslednive decenii ima rapiden rast posebno vo op{tina Prilep. Intenziviraweto na procesite na industrijalizacija i urbanizacija dovede do transformacija na zna~itelen del od obrabotlivoto zemji{te, so tendencija za u{te pogolema transformacija.

Vo dosega{nite istraùvawa na procesite na devastacija na ìvotniot prostor, zemji{teto ne be{e podednakvo tretirano kako ostanatite sferi na ekosistemot. Moèbi pri~inite za vakviot odnos leàt i vo ubeduvaweto deka zemji{teto e rezistentno na zagaduvawe i deka rezervite se golemi. No koga posledicite od degradacija po~naa da dobivaat zabeleìtelni, pa nekade i alarmantni razmeri, po~na da se posvetuva vnimanie i na ovoj problem.

Pri~ini za razoruvawe na po~veniot sloj osven erozivnite procesi, uni{tuvawe na {umskiot fond i ogoluvawe na zemji{teto, se i promenite vo fizi~ko-hemiskata struktura na po~vite pod vlijanie na prekumerna upotreba na agrohemiski sredstva, kako i so taloèwe na sedimenti od zagadeniot vozduh.

Poroite predizvikuvaat ispirawe i odnesuvawe na po~veniot sloj, osobeno negovite hranlivi organski i mineralni materii koi se neophodni za rastitelniot svet. Postojanoto devastirawe na {umskata pokrivka, nepravilnata obrabotka na zemjodelskite povr{ini, doveduvaat do ispirawe i degradirawe na plodonosnite sloevi i nivno pretvarawe vo povr{ini so namalena proizvodna sposobnost. Vo ramni~arskite predeli, pak doa|a do natrupuvawe na nanosi vrz obrabotlivoto zemji{te, taka da erozijata vkupno doveduva do osiroma{uvawe na zemji{teto vo kvalitatvna i kvantitativna smisla.

Upotrebata na agrohmiski sredstva i meliorativni sistemi vo zemjodelieto dava poizrazeni ekonomski efekti, no od druga strana nivnata prekumerna upotreba ima niza negativni efekti. Imeno, primenata na hemiski materii vo procesot na zemjodelsko proizvodstvo, prenosot i deponiraweto na otrovni materii i vlijanieto na zagadeniot vozduh i vodi koi se primenuvaat za navodnuvawe, imaat vlijanie vrz hemiskiot sostav na po~vata. Promenata na hemiskiot sostav negativno se odrazuva vrz nejzinite ekolo{ki i ekonomski vrednosti. Hemiskoto zagaduvawe na zemji{teto se reperkuira vrz kvalitetot i produktivnosta na po~vata, kvalitetot i kvanitetot na proizvodstvoto i indirektno vrz kvalitetot na vodite i vozduhot.

Za sostojbite so hemiskata zagadenost i zagaduvawe na zemji{teto moè da se dava samo aproksimativna ocenka vrz osnova na rezultatite od skromnata nau~no-istraùva~ka rabota na oddelni institucii za stepenot na zastapenost na otrovni hemiski materii vo po~vata, zemjodelskite i sto~arski proizvodi i koli~inata na primeneti pesticidi i ve{ta~ki |ubriva.

Skromnite istraùvawa ukaùvaat na ostatoci od primeneti sredstva za za{tita na rastenijata i ve{ta~ki |ubriva vo zemji{teto, kako i prisustvo na odredeni hemiski materii vo zemjodelskite i sto~arski proizvodi nad dozvolenite granici, {to gi pravi ovie proizvodi neupotreblivi za konsumacija. Ova upatuva na neophodnosta od vospostavuvawe na sistem za sledewe na sostojbata na zagadenost na zemji{teto. Rezultatite od vospostavuvawe na vakov sistem se ekonomski (namaleni tro{oci, poradi namalena upotreba na sredstva za za{tita) i ekolo{ki koi se


77

ogledaat vo sozdavawe uslovi za trajno koristewe na zemji{teto bez posledici po negovite proizvodstveni potencijali.

Upotrebata na ve{ta~ki |ubriva treba da se vr{i spored bonitetot na zemji{teto, no nema istraùvawa za koli~inata od upotrebenite sredstva koi ostanuvaat vo po~vata i moàt da se koristat od narednata kultura (osobeno pri monokulturno proizvodstvo) i za nivnoto vlijanie vrz kvalitetot na mikrofaunata i hemiskiot sostav na po~vata, stepenot na nivna apsorpcija vo proizvodite i vlijanieto vrz nivniot kvalitet. Ovie istraùvawa bi gi racionalizirale tro{ocite na proizvodstvoto i bi vlijaele vrz za{tita na zemji{teto i voop{to ìvotnata sredina.

Primenata na hemiski sredstva vo individualniot sektor se karakterizira so ponekoga{ nestru~na upotreba na pesticidi i ve{ta~ki |ubriva, {to preku zagaduvawe na po~vite se prenesuva i vlijae i vrz kvalitetot na ìvotnata sredina.

Vo agrokompleksite se upotrebuvaat dva tipa na hemikalii: pesticidi i mineralni |ubriva koi dokolku se primenuvaat spored upatstvata za za{tita, pretstavuvaat mnogu mal rizik po ~ovekovoto zdravje i ìvotnata sredina. Nivnata nesoodvetna aplikacija moè da dovede do poremetuvawe na zdravjeto na lu|eto, ìvotnite, rastenijata i celata biosfera. Vo privatniot sektor bidej}i ne se ispituva plodnosta na po~vata, ne moè da stane zbor za plansko |ubrewe kako od ekolo{ki, taka i od ekonomski aspekt. Nekoi od pesticidite imaat visoka toksi~nost, taka da sosema mali koli~ini moè da predizvikaat te{ki truewa. Poradi toa e neophodna kontrola na plodnosta na po~vata po primena na |ubrivata.

Pesticidite se delat na: - Insekticidi - vlijaat vrz uni{tuvawe na insektite; - Fungicidi - vlijaat vrz uni{tuvawe na gabite; - Rodenticidi - Uni{tuvaat gluvci i dr. glodari; - Herbicidi - uni{tuvaat pleveli; - Regulatori na rastot

Godi{noto koli~estvo na upotrebeni pesticidi i ve{ta~ki |ubriva vo op{tina Prilep iznesuva:

- sredstva za za{tita 4350kg - ve{ta~ki |ubriva 770 toni (azot 8%, fosfor 22%, kalium 20%) - organski |ubriva

Potro{uva~ka na ve{ta~ki |ubriva i sredstva za za{tita na rastenijata vo zemjodelskite pretprijatija i zemjodelskite zadrugi vo kilogrami (Izvor: Dràven zavod za statistika)

Ve{ta~ki |ubriva 2001

Ve{ta~ki |ubriva 2002

Sredstva za za{tita na rastenijata

2001

Sredstva za za{tita na rastenijata

2002 Prilep 208072 156650 6827 12627

Hidrotehni~kite melioracii koi pretstavuvaat osnova za zgolemuvawe na proizvodstvoto zafa}aat 30% od obrabotlivite povr{ini, {to se u{te ne e dovolno, imaj}i gi vo predvid klimatskite uslovi, a osobeno nedovolnite koli~ini vrneì. Pod sistem za navodnuvawe vo op{tinata se nao|aat 5.400ha, a se navodnuvaat samo 2.500ha. Na~inot na navodnuvawe e povr{insko, so do`dewe, a kako izvori za navodnuvawe se rekite, akumulaciite: "Prilepskoto ezero", "Voklovo 1 i 2", "Belovodica" i "Pletvar", so vkupno zafatena koli~ina na voda 30.000m3/den so dobar kvalitet na vodata i 20% zagubi vo sistemot.


78

Za spre~uvawe na po~vite od poplavi potrebna e doizgradba na obodni kanali i usmeruvawe na povr{inskite vodi, vo najbliskite recipienti.

Za spre~uvawe na {tetnite vlijanija na hemiskite preparati i ve{ta~ki |ubriva vrz ìvotnata sredina se prepora~uva orientacija kon aplikacijata na bio-tehnologii, odnosno upotreba na bio-pesticidi i organski |ubriva za dobivawe na ekolo{ki ~isti i zdravi proizvodi. Za taa cel e mo`no koristewe na iskustva od nekoi aziski zemji (pred se Japonija) koi gi primenuvaat ovie tehnologii. Biopesticidite pretstavuvaat ìvi organizmi, mikroorganizmi ili proizvodi na nivnite ìvotni procesi. Higienskite prednosti od upotreba na biopesticidite se:

- otsustvo na negativni efekti vrz florata i faunata, - otsustvo na zagaduvawe na ìvotnata sredina, - otsustvo na rezidui (ostatoci) vo hranlivite produkti, - neregistrirana otpornost kon niv

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

79

5.5

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

^ov

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sred

ina

Kva

lite

t na

`iv

ot

1.Zagad

uvaw

e na

po~

vata

od up

otre

ba

na hem

iski

sre

dstv

a - zemjode

lski

or

gani

zaci

i - in

divi

dual

ni

proi

zvod

itel

i

-akt

ivni

mat

erii

vo

hemiski

te

sred

stva

- ak

utni

tru

ewa

- hr

oni~

ni

respir

ator

ni

zabo

luva

wa

- ka

ncer

ogen

i zabo

luva

wa

2.Zagad

uvaw

e na

po~

vata

od

tehn

olo{

ka vod

a - pr

erab

otuv

a~i

ma mer

mer

i i

gran

ityi

-mem

erna

i

gran

itna

pr

a{in

a

- re

spir

ator

ni

zabo

luva

wa

3.Ner

egul

iran

i te

kovi

na po

rojni

vodi

i pop

lavi

- do

`d, top

ewe na

sneg

-nan

os na

pesok, mil

, ka

mew

a,

osta

toci

od

rasten

ija

- cr

evni

zabo

luva

wa

4.Nestr

u~na

upo

treb

a na

hem

iski

pr

epar

ati i ve

{ta

~ki |ubr

iva

- in

divi

dual

ni

proi

zvod

itel

i -akt

ivni

mat

erii

vo

hemiski

te

sred

stva

- ak

utni

tru

ewa

- hr

oni~

ni

- re

spir

ator

ni

zabo

luva

wa

- ka

ncer

ogen

i zabo

luva

wa

- de

grad

iraw

e na

flo

rata

i

fau

nata

- vl

ijan

ie vrz

biol

o{ka

ta

raznov

idno

st

-nar

u{uv

awe na

zdr

avjeto

na

popu

laci

jata


80


Za re{avawe na problemot na za{tita na po~vite od zagaduvawe se prepora~uvaat slednite akcii:

Namaluvawe na koli~inata na upotrebuvani hemiski sredstva

Akcija 1. Upotreba na pomalku toksi~ni hemiski preparati Akcija 2. Namaluvawe na koli~inata na upotrebeni hemiski preparati

Orientacija na zemjodelskoto proizvodstvo kon ekolo{ki zdravi tehnologii

Akcija 3. Primena na bio-pesticidi Akcija 4. Primena na prirodni-organski |ubriva

Upotreba na sovremeni tehnologii vo proizvodnite kapaciteti

Akcija 5. Obezbeduvawe na sistemi za talo`ewe na vodata, koja e proizvod od tehnolo{kiot proces (prerabotuva~i na mermeri i graniti)

Re{avawe na problemot so poroite i poplavite

Akcija 6. Regulirawe na porojni vodi i poplavi

Sledewe (monitoring) na kvalitetot na po~vite

Akcija 7. Otvarawe na laboratorija za sledewe na kvalitetot na po~vite (sodr`ina na te{ki metali i pedolo{ki ispituvawa na po~vite)

Edukacija na proizvoditelite

Akcija 8. Edukacija na zemjodelskite proizvoditeli za orientacija kon bio-tehnologii, namaluvawe na primena na Hemiski preparati i merki za za{tita na po~vata (davawe na upatstva za koristewe na po~vite).

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

81

5.5

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

. br

Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

ci

ja

Pri

fat

enost

od ja

vnosta

Zak

on

ska po

ddr

{ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

Ran

gira

we

1.

Upo

treb

a na

pom

alku

tok

si~n

i he

miski

pre

para

ti

* * *

* *

* *

* * *

* * *

* * *

16

II

2.

Nam

aluv

awe na

kol

i~in

ata na

up

otre

beni

hem

iski

pre

para

ti

* * *

* * *

* * *

* *

* *

* * *

16

I

3.

Pri

men

a na

bio

-pesti

cidi

* * *

* * *

* *

* *

* *

* * *

15

II

4.

Pri

men

a na

pri

rodn

i-or

ganski

|ubr

iva

* * *

* * *

* *

* * *

* *

* * *

15

II

5.

Obe

zbed

uvaw

e na

siste

mi za

talo

`ew

e na

vod

ata, koja e

proi

zvod

od te

hnol

o{ki

ot

proc

es (pr

erab

otuv

a~i na

mer

mer

i i gran

iti)

)

* * *

* * *

* *

* * * *

* * *

15

II

6.

Regul

iraw

e na

por

ojni

vod

i i

popl

avi

*

* * *

* *

* *

* * *

* *

13

II

7.

Otv

araw

e na

lab

orat

orija za

sled

ewe na

kvali

teto

t na

po

~vit

e (sod

r`in

a na

te{

ki

met

ali i pe

dolo

{ki

isp

ituv

awa

na po~

vite

)

* * *

* *

* *

* * *

* * *

* * *

17

I

8.

Edu

kaci

ja na zemjode

lski

te

proi

zvod

itel

i za ori

enta

cija

kon bi

o-te

hnol

ogii

, na

mal

uvaw

e na

pri

men

a na

he

miski

pre

para

ti i mer

ki za

za{ti

ta nap

o~va

ta.

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

18

I

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

82

5.5

.5.

Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za

impl

emen

taci

ja

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

1.Upo

treb

a na

pom

alku

tok

si~n

i he

miski

pre

para

ti

- Zem

jode

lski

stop

anstva

- Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

S

- Zem

jode

lski

sto

panstv

a - Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

2.Nam

aluv

awe na

kol

i~in

ata na

up

otre

beni

hem

iski

pre

para

ti

- Zem

jode

lski

stop

anstva

- Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

S

- Zem

jode

lski

sto

panstv

a - Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

3.Pri

men

a na

bio

-pesti

cidi

- Zem

jode

lski

stop

anstva

- Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

S

- Zem

jode

lski

sto

panstv

a - Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

4.Pri

men

a na

pri

rodn

i-or

ganski

|ubr

iva

- Zem

jode

lski

stop

anstva

- Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

S

- Zem

jode

lski

sto

panstv

a - Ind

ivid

ualn

i zemjode

lski

pr

oizvod

itel

i - Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

5.Obe

zbed

uvaw

e na

siste

mi za

talo

`ew

e na

vod

ata, koja e

proi

zvod

od te

hnol

o{ki

ot pro

ces

(pre

rabo

tuva

~i na mer

mer

i i

gran

iti)

-sto

panski

organ

izac

ii

S

-sto

panski

organ

izac

ii

6.Regul

iraw

e na

por

ojni

vod

i i

popl

avi

- Lok

alna

sam

oupr

ava

-M@SPP

S

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- M@SPP

7.Otv

araw

e na

lab

orat

orija za

sled

ewe na

kvali

teto

t na

po~

vite

(sod

r`in

a na

te{

ki met

ali i

- Lok

alna

sam

oupr

ava

-M@SPP

K

-V

lada

na RM

-M@SPP

-Fon

d za `

ivot

na sre

dina

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

83

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za

impl

emen

taci

ja

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

pedo

lo{ki

isp

ituv

awa na

po

~vit

e)

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Me|un

arod

ni don

acii

- Nau

~no istr

a`uv

a~ki

ins

titu

cii

8.Edu

kaci

ja na zemjode

lski

te

proi

zvod

itel

i za ori

enta

cija kon

bi

o-te

hnol

ogii

, nam

aluv

awe na

pr

imen

a na

hem

iski

pre

para

ti i

mer

ki za za{ti

ta na po

~vat

a.

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-M@SPP

-NVO

-Obr

azov

ni i dr.

instit

ucii

K

Lok

alna

sam

oupr

ava

-M@SPP

- Nau

~no istr

a`uv

a~ki

ins

titu

cii

Zab

ele{

ka: M

@SPP - M

iniste

rstv

o za `

ivot

na sre

dina

i pro

stor

no pla

nira

we

N

VO- ne

vlad

ini or

gani

zaci

i


84

5.6. Za{tita na {umite


Vkupnata povr{ina na op{tina Prilep e 511,97km2, od toa pod {uma e 11.002ha ili 21,5%.

So {umite stopanisuva JP "Makedonski {umi" podru`nica "Crn Bor" Prilep i toa so 6 {umsko stopanski edinici od koi 2 se vo Prilepska op{tina: Derven-Nikodin i Carevi}-Dren-Belovodica.

Najgolem del e niskosteblena lisjarska {uma, koja se koristi za ogrevno drvo, pomal del visokosteblena iglolisna {uma koja se koristi za tehni~ko drvo i mal del visokosteblena lisjarska {uma koja se koristi za ogrevno drvo.

Godi{niot se~iv etat e 37.043 m3 drvo od koi 9.021 m3 e tehni~ko drvo a 28.022 m3 e ogrevno drvo. Ovaa koli~ina na ogrevno drvo ne gi zadovoluva potrebite na gra|anite i stopanskite subjekti vo Prilep, pa se vr{i dotur na u{te okolu 20.000 m3 drvo od okolnite op{tini, glavno preku privatni prevoznici i trgovski dru{tva.

Vkupnata povr{ina predvidena za po{umuvawe e 303,77ha, a do sega po{umeni se 73,50ha, od koi 10,50 se neuspe{ni.

Ovie podatoci se odnesuvaat na va`nosta na {umskostopanskite osnovi koja trae 10 godini, a se odnesuva na periodot od 1992 god - 2009 god. i se izvadeni za period od 1 godina.

So noviot Zakon za {umi od 1997g. poleza{titnite pojasi se izzemeni od {umskite povr{ini i nivnata za{tita i odrùvawe e vo ingerencija na lokalnata samouprava. Del od ovie pojasi se uni{teni i degradirani, a del se obnoveni. Toa e rezultat na aktivnostite na {umarite (ostvaruvawe profit od drvna masa bez da se neguva ili posadi novo drvo), zemjodelcite (pro{iruvawe na obrabotlivi povr{ini za smetka na {umski pojasi), sto~arite (ispa{a na stoka) i naselenieto (drvokradstvo i urbanizacija).

Kvalitetni {umi se javuvaat na nadmorska viso~ina nad 1.000m. [umite imaat stopansko i ekonomsko zna~ewe (proizvodstvo na drvna masa i

finalni proizvodi), ovozmoùvaat za{tita od erozija, proizvodstvo na sekundarni proizvodi (pe~urki, bobinki i dr), vlijaat vrz razvoj na turizmot, lovot i rekreacijata. Zna~ajni se za odrùvawe na biodiverzitetot, osobeno nekoi vidovi dive~ koi se za{titeni. Uni{tuvaweto na poleza{titnite pojasi zna~i naru{en ìvoten prostor na mnogu vidovi insekti, gabi, rastenija, ptici, vleka~i. [umite se modifikatori na klimatskite karakteristiki preku mikroklimatskite promeni koi moè da go predizvikuvaat, taka da nivnoto uni{tuvawe doveduva i do vlo{uvawe na mikroklimatskite uslovi. [umite imaat pozitivno vlijanie vrz zdravjeto na ~ovekot, ìvotnata sredina i voop{to kvalitetot na ìveeweto.

Pozna~ajni bolesti koi se javuvaat na {umskite drva vo Prilepska op{tina se:

- Borov ~etnik, thaumatopaea pitiokampa, koj se javuva na borot na povr{ina od okolu 200 ha i toa do 800 m nadmorska viso~ina. Ovaj {tetnik mehani~ki e otstranuvan, a izvr{eni se i dve avionski tretirawa vo 2002 i 2003 godina. Efektot od ova tretirawe ne e celosen, odnosno ovaj {tetnik e mnogu te{ko celosno da se uni{ti.

- Potkorewaci na borot, me|utoa da ne dojde do ekspanzija na ovaj {tetnik, u{te pri samata se~a se vr{i lupewe na korata na pewu{kata i steblata, taka da ovaj {tetnik ne predizvikuva nekoi posebni problemi.


85

- Gaba na borot na lokalitetot Omec, Semanium verucinosum i Sterium s.s.p.koja ne e tretirana.

Mnogu ~esti vo Prilepska op{tina se i po`arite, poradi toa se premenuva pravewe na prosek.

[umite pretstavuvaat lovnoproduktivni povr{ini i `iveali{ta za razni vidovi na krupen i siten dive~ (vlaknest i perjast).

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

86

5.6

.2.

De

fi

na

raw

e n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1.Ned

ovol

en {

umski fon

d -legal

na i nel

egal

na

se~a

-bol

esti

-ele

men

tarn

i ne

pogodi

-ispa{

a na

sto

ka vo

mla

da {

uma

-po`

ari

-~ov

ekot

-gab

i, insek

ti

-po~

va

-kli

mat

ski

uslo

vi

-respi

rato

rni

zabo

luva

wa

-kan

cero

geni

bo

lesti

-kar

diov

asku

larn

i zabo

luva

wa

-Nam

aluv

awe na

bi

odiv

erzite

tot

2.Uni

{tu

vawe na

po

leza{ti

tni po

jasi

-legal

na i nel

egal

na

se~a

-nek

ontr

olir

an urb

an

razvoj

-ispa{

a na

sto

ka

-po`

ari

-~ov

ekot

-ind

irek

tni ef

ekti

(m

ikro

klim

atskit

e pr

omen

i pr

edizvi

kuva

at

zgol

emuv

awe na

pr

ocen

tot na

re

spir

ator

ni

zabo

luva

wa

-nar

u{en

i stan

i{ta

na mno

gu

vido

vi insek

ti,

gabi

, raste

nija,

ptic

i i dr

.

3. Bol

esti

kaj {

umit

e - bo

rov ~e

tnik

po

tkor

ewac

i gabi

-Nam

aluv

awe na

bi

odiv

erzite

tot

4. P

oàr

i -~ov

ekot

-visok

i te

mpe

ratu

ri

-Nam

aluv

awe na

bi

odiv

erzite

tot

-nam

alen

i ek

onom

ski

efek

ti

-nam

alen

i pr

inos

i vo

zemjode

liet

o -zgole

men

a er

ozija na

zemji{te

to

-nam

alen

a za{ti

ta od veter

-nar

u{en

i mik

rokl

imat

sk

i uslo

vi

-nam

alen

i uslo

vi za

rekr

eaci

ja

-nee

stetski izgled

na

pejza`

ot


87

5.6.3. Plan na akcii za re{avawe na problemot:

Za za{tita na {umskite pojasi vo Op{tinata kako isklu~itelno zna~aen ekosistem, se prepora~uvaat slednite akcii:

Pro{iruvawe i obnovuvawe na {umskite povr{ini

Akcija 1. Po{umuvawe na golinite Akcija 2. Obnova na degradiranite {umski pojasi

Za{tita na {umskite pojasi

Akcija 3. Revitalizacija na postojnite i podigawe novi {umski pojasi za za{tita na obrabotlivite povr{ini

Akcija 4. Sproveduvawe merki za zajaknata kontrola i sankcionirawe na divata se~a

Za{tita na {umite od po`ari

Akcija: 5. Odr`uvawe i probivawe na {umski pati{ta i prosek

Za{tita na {umite od bolesti

Akcija 6. Mehani~ki i hemiski tretman na {umite, zastapenost na multikulturi

Edukacija na javnosta

Akcija 7. Edukativen proekt za zna~ewe, za{tita i obnova na {umskiot fond

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

88

5.6

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

eti

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

. Br.

Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija Pri

fat

eno od

javn

osta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

Ran

gira

we

1.

Po{

umuv

awe na

gol

init

e * * *

* *

* * *

* *

* * *

* * *

16

II

2.

Obn

ova na

degra

dira

nite

{um

ski po

jasi

* * *

* *

* *

* *

* *

* * *

15

II

3.

Rev

ital

izac

ija na

po

stojni

te i pod

igaw

e no

vi

{um

ski po

jasi za za{ti

ta na

obra

botl

ivit

e po

vr{in

i

* * *

* * *

* *

* *

* *

* * *

15

II

4.

Spr

oved

uvaw

e mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

div

ata

se~a

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

* * *

18

II

5.

Odr

`uv

awe i pr

obiv

awe na

{um

ski pa

ti{ta

i pro

sek

* *

* * *

* *

* *

* *

* *

13

III

6.

Meh

ani~

ki i hem

iski

tr

etman

na {um

ite,

zastap

enost na

mul

tiku

ltur

i

* *

* * *

* *

* * *

* * *

13

III

7.

Edu

kati

ven pr

oekt

za

zna~

ewe, za{

tita

i obn

ova

na {

umskio

t fon

d * * *

* * *

* * *

* * *

* *

* * *

17

II

5.6

.5.

Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za

impl

emen

taci

ja

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Po{

umuv

awe na

gol

init

e

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i - NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

K

- MZ[V

- JP

"Mak

edon

ski {um

i"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Obn

ova na

degra

dira

nite

{um

ski

pojasi

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

K

- MZ[V

- JP

"Mak

edon

ski {um

i"

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

89

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za

impl

emen

taci

ja

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

- Mesni

zae

dnic

i - NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Rev

ital

izac

ija na

posto

jnit

e i

podi

gawe no

vi {

umsk

i po

jasi za

za{ti

ta na ob

rabo

tliv

ite po

vr{in

i

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i - NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

K

- MZ[V

- JP

"Mak

edon

ski {um

i"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Spr

oved

uvaw

e mer

ki za zajakn

ata

kont

rola

i san

kcio

nira

we na

div

ata

se~a

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i - NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

K

- MZ[V

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Odr

`uv

awe i pr

obiv

awe na

{um

ski

pati

{ta

i pro

sek

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i

K

- MZ[V

- JP

"Mak

edon

ski {um

i"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Meh

ani~

ki i hem

iski

tre

tman

na

{um

ite zastap

enost na

mul

tiku

ltur

i

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i - M@SPP

- NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

D

- MZ[V

-JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Mesni

zae

dnic

i - M@SPP

- Nev

ladi

ni organ

izac

ii

Edu

kati

ven pr

oekt

za zna~

ewe,

za{ti

ta i obn

ova na

{um

skio

t fon

d -JP "Mak

edon

ski {um

i"

-Lok

alna

sam

oupr

ava

-Mesni

zae

dnic

i - NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i

K

- MZ[V

- JP

"Mak

edon

ski {um

i"

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Gra

|anski

sam

opri

dene

s - Me|un

arod

ni don

acii

Zab

ele{

ka: M

Z[V - M

iniste

rstv

o za zem

jode

lstv

o {um

arstvo

i vod

osto

pans

tvo

NVO- Nev

ladi

ni organ

izac

ii


90

5.7. Prirodno nasledstvo


ôvekot kako del od prirodata i glaven protagonist vo procesite na nejzinata transformacija, ne moè da se otkaè od svoeto pravo na deluvawe i prilagoduvawe na prirodata za zadovoluvawe na svoite potrebi. So toa, se nametnuva kako neminovna potrebata, od vospostavuvawe na odredeni ramki i nasoki na negovoto deluvawe, koe mora da bazira na prethodno nau~no i stru~no prou~uvawe na prirodnite zakonomernosti i vrednosti, niz procesite na inventarizacija, valorizacija i kategorizacija. Najefikasen instrument na sistemot preku koj e mo`no da se naso~uvaat i sinhroniziraat ovie pojavi, pretstavuva planiraweto koe treba da dade usoglasuvawe na funkciite vo prostorot niz odredena organizacija, taka {to, pri sekoja intervencija vo bilo koj del od nego, mora da se vodi smetka za relaciite koi vladeat vo prirodata i za posledicite koi }e proizlezat od intervenciite {to se planiraat za da ne dojde do zagrozuvawe na dinami~nata ramnoteà na ekosistemite, poradi {to potrebno e prezemawe na odredeni za{titni merki i toa paralelno so idejata za planirawe i ureduvawe na sekoj prostor, pred da se pristapi kon bilo kakva intervencija, (princip na aktivna za{tita).

Principot na aktivna za{tita podrazbira vklu~uvawe na za{titata na prirodnite vrednosti pri izrabotkata na prostorni i urbanisti~kite planovi vo site nivoa i fazi na planirawe i donesuvawe.

Imeno, za{titata na prirodnoto nasledstvo, ja opfa}a griàta za odrùvawe na odredeni, izbrani povr{ini ili objekti na ìvata ili neìvata priroda, koi poradi nivnite specifi~ni prirodni vrednosti posebno stru~no gi vrednuvame i prostorno gi ograni~uvame. Pri toa, voobi~aeno se istaknuvaat dva osnovni prioda.

Prviot teì kon potpolno odrùvawe na prvobitnata priroda, vo taa smisla {to tipi~nite primeri na prirodnata sredina se odrùvaat vo sosema prvobitna, neizmeneta sostojba, kako rezervati vo najtesno zna~ewe.

Vo drugiot slu~aj, se raboti za za{tita i ureduvawe na podra~jata vo koi posebno se naglaseni prirodnonau~nite celi. Toa se podra~jata vo koi ìvee ~ovekot i vo koi i vo idnina }e ìvee, bez ogled dali e toa postojano ìveewe kako proizvoditel ili pak privremeno kako turist.

Za{titeni podra~ja na teritorijata na op{tina Prilep: se:

1. LOKVI (Prilep) SPR (strog priroden rezervat-za{titen)

Lokalitetot se nao|a vo Gorna Pelagonija, so povr{ina od 25 ha. Toa se nekolku do`dovni lokvi rasfrleni na neobrabotena zasolena po~va koja se koristi kako pasi{te, nasproti seloto Golemo Kowari pokraj patot Prilep-Kru{evo. Dosega ova e edinstven lokalitet za endemi~niot vid Vilinsko rak~e Chirocephalus pelagonicus. Tipi~niot biotop na vidot se nekolkute alkalni temporalni lokvi so visoka sodrìna na rastvoreni soli. Od biogeografski aspekt vidot pripa|a kon Mediteranskiot kompleks na arborealni elementi, vo epirskata grupa na vidovi koi poteknuvaat od tercierniot refugijalen centar na Jugozapaden Balkan.

Spored Evropskata crvena lista na invrtebratni pretstaviteli za slatkovodni ekosistemi vidot Chirocephalus pelagonicus e smesten vo kategorijata ENDANGERED (EN) b2c. Vo ramkite na rezervatot se sre}avaat i drugi retki vidovi: Imnadia yeyetta, CRITICALLY ENDANGERED (CR), Tanymastix motasi - ENDANGERED (ED) i drugi


91

2. TROJACI-KOZJAK (Prilep) NIPR (nau~no istraùva~ki priroden rezervat-predlog)

Tuka se sre}ava asocijacijata Quercetum trojanae paeonietosum. Toa e karbonaten planinski masiv isto~no od Prilep. Me|u 600 i 900 mnv se pojavuva blago navednata bre~a nad koja ima klin od silikatni karpi do okolu 1100-1200 mnv a nagore se izdigaat strmno dolomitizirani mermeri. Terenot e zaklonet od zimski vetrovi, izloèn na silna insolacija i bezvoden. Na takov na~in se sozdadeni uslovi za pojava na vidovi koi bez konkurencija moè da se razvivaat. Rezervatot zafa}a povr{ina od 1000 ha.

Na karbonatnata bre~a se razvivaat {umski sostoini od makedonskiot dab (Qvercus trojana), so pojava na Paeonia decora, Carex cuspidata, Iris sintenisii. Na otvoren i karpest teren se sre}avaat: Pistacia terebinthus, Jasminum fruticans, Hysopus officinalis, Stachys iva, Stachys horvaticii.

Rezervatot e vo dobra sostojba. Na rezervatot moè da mu na{teti vadeweto na mermer, drobeweto na kamen, sobirawe na lekoviti i dekorativni vidovi.

3. MARKOVI KULI (Prilep) SP (spomenik na prirodata-za{titen)

Gromadite nare~eni Markovi Kuli (8 na broj) se nao|aat vo sredi{niot del na Makedonija, severno od gradot Prilep. Niv gi so~inuvaat mnogubrojni, raznovidni mali denudacioni oblici, so prekambrijska starost (procenetata starost na karpite e od 700 milioni do 1 milijarda godini), sostaveni od granitni karpi koi pretstavuvaat izvonredna i fina skulptura na reljefot (vrvovi, ostenci, stolbovi, zapci, blokovi, pe~urki, plo~i, topki, kako i mnogu karakteristi~ni dlabnatini i {uplini vo karpite od gnajs.). Viso~inata na oddelnite gramadi e nad 1000 m. Za{titenoto podra~je se karakterizira so isklu~itelno "surov" pejza`, so specifi~ni geomorfolo{ki pojavi, so neobi~no atraktivni prostori i dobro za~uvani elementi. Od floristi~ki aspekt zna~ajno e prisustvoto na endemi~nite rastenija: Aspelnium macedonicum Kummerle, Verbascum adenanthum Bornm., Centaurea karamani O. & E. Beher et Wad., Moehringia minutiflora Bornm., i Silene viscariopsis Bornm. Od reliktnite rastenija za odbeleùvawe e prisustvoto na Isoetes phrygia (Boiss.).

Lokalitetot zafa}a povr{ina od 2300 ha. Objektot ima nau~no-istraùva~ko zna~ewe za geomorfologijata i

petrografijata. Isto taka ima i botani~ko zna~ewe i rekreativna namena. Vo blizina na za{titenoto podra~je se vr{i eksploatacija na granodiorit; vo

granicite na objektot izgraden e preliven rezervoar za voda ~ija okolina ne e rekultivirana. Prisutna e nekontrolirana urbanizacija na ju`nite padini na lokalitetot.

4. PRILEPEC (Prilep) SP (spomenik na prirodata-predlog)

Lokalitetot se nao|a severozapadno od manastirot "Prilepec"kaj istoimenoto selo i predstavuva del od mika{istnata serija na Pelagonot. Se odlikuva so bogatstvo na raznovidni minerali vrzani za pegmatitskite ìci kako {to se disten, granat, staurolit, turmalin, apatit i rutil. Osobeno se karakteristi~ni kristalite na disten so dimenzii do 50sm, no i asocijaciite na drugite minerali. Lokalitetot zafa}a povr{ina od 25 ha.

Lokalitetot ima mo{ne zna~ajna nau~noistraùva~ka i eduktivna uloga. Ovoj i drugi mineralo{ki lokaliteti so atraktivni pojavi na kristali se

zagrozeni najnapred od privatnite kolekcioneri. Na teritorija na op{tina Prilep se zabeleàni i dugi prostori koi se vo

procedura za predlog za za{tita, a koi ne se dovolno ispitani, a toa se: pe{tera vo


92

blizina na naseleno mesto Dren i pe{tera "Ramni{te", na poteg me|u naseleno mesto Krstec i Oreovec.

Na teritorijata na op{tina Prilep postoi golema raznovidnost na vegetacija i bogatstvo na rastitelni elementi, no istata ne e dovolno prou~ena. Prirodnata vegetacija vo ramni~arskite delovi e sosema smeneta, a mnogu vegetaciski tipovi nepovratno se is~eznati. So~uvani se fragmenti od krajre~nata vegetacija. Vo planinskite predeli postoi {arenolikost na vegetaciskiot pokriv. Golem del od ovie prostori se degradirani, no ima i takvi koi zasluùvaat vnimanie. Se pravat golemi napori za nivna za{tita.

@ivotnite zaednici na faunata istraèni se i poznati preku grupite na ptici i cica~i. Zagrzenite ptici i cica~i se javuvaat sekade i nivnata za{tita e na nivo na Republika.

Na teritorijata na Prilep postojat {est lokaliteti nazna~eni kako lovi{ta i toa Krstec, Belovodica, Prilepec, Gali~ani, Dabnica i Trojaci. So niv stopanisuva dru{tvoto za odgleduvawe, za{tita i lovewe Mukos od Prilep, koe po pat na koncesija go dobi ova pravo od 2001 - 2010 god.

Posebni problemi vo lovi{tata nema, redovno se vodi grià, prehrana i biolo{ki razvoj na dive~ot.

Ima postojana lovo~uvarska slu`ba, kako i vremeni po potreba za vreme na lov.

Volkot kako {teten dive~ zastapen e vo site lovi{ta, a Ministerstvoto za zemjodelie i {umarstvo dodeluva nagradi za otstrel na volkot.

Vo gradot i negovoto opkruùvawe se diferenciraat tri pejsa`ni tipovi: Markovi kuli, Pelagoniska ramnina i padinite na Sele~ka Planina. Prviot e raspoloèn na sever i se karakterizira so mo{ne interesni i retki geografolo{ki oblici koi mu davaat osnoven beleg na gradot.

Vtoriot pejsaèn tip e agraren i e raspoloèn na zapad, jugozapad i jug. Tretiot, raspoloèn isto~no od gradot, e devastiran i izbrazden so

suvodolici, vo koj se izdvojuva ve}e pomenatiot ridno-{umski lokalitet "[atorov kamen", nadvor od kompaktniot opfat na gradot i negovata neposredna okolina moè da se poso~i i lokalitetot "Prilepsko Ezero" na "Oreove~kata reka", okolu 7 km. Severoisto~no od gradot i mo{ne pogoden za vongradska rekreativna zona.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

93

5.7

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagrozuv

a~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1.Nizok

ste

pen na

ek

olo{

ka sve

st

- Ned

ovol

na edu

kaci

ja na

gra|an

ite

- Otsustv

o na

kul

tura

na

ìv

eewe

- Ned

ovol

na sla

ba

mat

erijal

na baza

- Nam

alen

o ~u

vstv

o na

od

govo

rnost ko

n pr

irod

ata

-nasel

enie

-soo

bra}

ajni

sred

stva

2 Degra

daci

ja na

za{ti

teni

zagro

zeni

vi

dovi

na ra

stit

elen

i

ìv

otin

ski svet

- na

sele

nie

lovo

krad

ci

bespra

vna se~a

3. Degra

daci

ja na

za{ti

teni

i pre

dlo`

eni

za za{

tita

pod

ra~ja i

pejsa`

i

- na

sele

nie

- stop

anski subjek

ti

4. Rea

lizaci

ja na

plan

ska do

kumen

taci

ja

za za{

tita

na pr

irod

no

nasled

stvo

- ne

dovo

lni fin

ansisk

i sred

stva

- bo

lesti i zara

zi

- psih

olo{

ki efek

ti

- na

mal

uvaw

e na

bi

odiv

erzite

-gub

ewe na

pri

rodn

ite

vred

nosti

- de

gradac

ija na

pr

irod

nata

sre

dina

izmen

a na

str

uktu

rata

na

pre

deli

te i niv

niot

ek

olo{

ki kva

lite

t - un

i{tu

vawe na

pe

jza`

ot

- na

ru{en

i am

bien

taln

i vr

edno

sti i pe

jza`

i - na

ru{en

i mo`

nosti za

za rek

reac

ija

- na

mal

eni vr

edno

sti na

ku

ltur

noto

nasle

dstv

o

5.7

.3.

Pl

an

na

ak

ci

i z

a r

e{

av

aw

e n

a p

ro

bl

em

ot:

Akc

ija 1. Reali

zaci

ja na pr

ogra

ma za gra

|anska

svest i kul

tura

na ìv

eewe

Akc

ija 2. P

ro{ir

uvaw

e na

rab

otata na

inspe

kciski

te slu

`bi

Akc

ija 3. P

ubli

kaci

ja na stru

~na li

tera

tura

Akc

ija 4. I

nfor

mir

awe na

gra

|ani

te pre

ku mediu

mi i dr

ug vid

na eduk

acija

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

94

5.7

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

eti

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

.br

. A

kcija

Teh

ni~k

a pr

imen

a Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

eno

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6

+7+

8

Ran

gira

we

1.

Rea

lizaci

ja na pr

ogra

ma za

gra|an

ska svest i ku

ltur

a na

`iv

eewe

* * * *

* *

* * * *

* *

12

III

2.

Pro

{ir

uvaw

e na

rab

otata na

in

spek

ciskit

e slu`

bi

* * *

* *

* * * *

* * *

12

III

3.

Pub

lika

cija na stru

~na

lite

ratu

ra

* * *

* *

* * *

* * *

12

III

4.

Inf

ormir

awe na

gra

|ani

te

prek

u med

iumi i dr

ug vid

na

eduk

acija

* * *

* *

* * * *

* *

11

III

5.7

.5.

Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za

impl

emen

taci

ja

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Rea

lizaci

ja na pr

ogra

ma za

gra|an

ska svest i ku

ltur

a na

`iv

eewe

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Vla

da na RM

- Mesni

zae

dnic

i D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Me|un

arod

ni don

acii

- Mesni

zae

dnic

i Pro

{ir

uvaw

e na

rab

otata na

in

spek

ciskit

e slu`

bi

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Vla

da na RM

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- Mesni

zae

dnic

i Pub

lika

cija na stru

~na

lite

ratu

ra

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Vla

da na RM

- Mesni

zae

dnic

i

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Me|un

arod

ni don

acii

- Mesni

zae

dnic

i Inf

ormir

awe na

gra

|ani

te pre

ku

med

iumi i dr

ug vid

na ed

ukac

ija

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Vla

da na RM

- Mesni

zae

dnic

i

D

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Vla

da na RM

- Mesni

zae

dnic

i


95

5.8. Urban razvoj

Planska dokumentacija

Zna~ajno mesto vo sistemot na naselbi vo Op{tinata od aspekt na urban razvoj zazema gradskata naselba Prilep.

Stepenot na urbanizacija e posledica na intenzivnite procesi na industrijalizacija, deagrarizacija i migracija od ruralna kon urbana sredina.

Tradicijata za planirawe na prostorniot razvoj na gradot e mnogu podolga i zapo~nuva nekade vo sredinata na minatiot 20-ti vek, t.e. moè da se re~e, neposredno posle Vtorata svetska vojna.

Od analizata i prou~uvaweto na planskite dokumenti na nivo na gradot vo minatoto, moè da se konstatira deka prviot dokument so karakteristika na GUP e "Direktivna regulaciona osnova na Prilep" izrabotena vo 1949 godina od avtorska grupa vo "Urbanisti~ki institut" na Narodna Republika Hrvatska vo Zagreb, rakovodena od in`. arh. Vlado Antoli}. Od ovoj elaborat denes ne postoi vo Prilep nikakov stru~en dokument, osven eden kratok osvrt na stru~noto spisanie "Arhitektura" br. 25-27 od 1949 godina-Zagreb, posveteno na urbanizmot vo Narodna Republika Makedonija, i moèbi u{te orginalite vo arhivskata dokumentacija na izrabotuva~ot.

Kako vtor dokument se spomnuva "Idejna skica na generalen urbanisti~ki plan" izraboteni od in`. arh. Dragutin Partoni} posle 1950 godina, no ne se znae dali skicata e rabotena vo nekoja stru~na institucija ili kako privaten avtorski trud.

Kon krajot na pedesetite godini (1959god.) izraboten e tret urbanisti~ki plan za gradot pod ime "Ideen urbanisti~ki plan za grad Prilep" pod rakovodstvo na arh. D-r Oliver Mini} i arh. Bogdan Bogdanovi} od Belgrad.

êtvrtiot elaborat nosi naslov "Skica na ideen prostoren koncept" od dipl. in`.arh. Zvonko Nikuqski, rabotena vo proektanskoto biro "Graditel" od Prilep, kon krajot na pedesettite godini i po~etokot na {eesettite godini.

Pettiot planerski zafat na nivo na grad e "Generalen urbanisti~ki plan na grad Prilep" izraboten vo proektatnska organizacija "Sportprojekat" od Belgrad pod rakovodstvo na arh. D-r Oliver Mini} i arh. Kosta Popovi}, isto taka vo po~etokot na {eesettite godini na minatiot vek.

Pette planerski zafati pove}e se avtorski trudovi raboteni spored mislewata i soznanijata na avtorite vo odredeni vremenski periodi, otkolku {to se elaborati raboteni spored zakonska i podzakonska regulativa koja vo toa vreme re~isi i ne postoi. Prviot Zakon za urbanisti~ko planirawe e donesen kon krajot na 1958 godina, a naredniot, so koj se tretira i prostornoto planirawe se nosi vo 1965 godina so negovi izmeni i dopolnuvawa vo sredinata na 1967 godina.

Vo sredinata na {eesettite godini se formira vo Prilep "Zavod za urbanizam, proektirawe i studii" kako ustanova so samostojno finansirawe, so cel da raboti na planiraweto i razre{uvaweto na urbanata problematika. Vo toa vreme Sobranieto na op{tinata Prilep nosi odluka za pristapuvawe kon revizija na Generalniot urbanisti~ki plan na gradot izraboten vo "Sportprojekat" vo Belgrad vo po~etokot na {eesettite godini. Soglasno toga{nata zakonska regulativa, vo "Zavodot za urbanizam" vo 1969 godina se izrabotuva "Urbanisti~ka studija" koja istata godina e donesena vo Sobranieto na op{tinata Prilep, kako programski del za "Osnoven urbanisti~ki plan", (OUP) i vo 1973/74 godina izraboten e i donesen " OUP na grad Prilep" kako {esti po red planerski elaborat, pod rakovodstvo na dipl. in`.arh. Metodija Todorovski.


96

Sedmiot planerski zafat e "OUP na grad Prilep" od 1985 godina, {to nosi data juni 1985 godina, i e izraboten vo Institutot za prostorno planirawe - Ohrid pod rakovodstvo na Dr. Voislav Malki}, dipl.in`.arh. Toj se rabotel paralelno so izrabotkata na "Prostorniot plan" (PP) na op{tinata Prilep, vo istiot Institut, pod rakovodstvo ma M-r Haxi Pecova Stefanka, dipl,in`.arh. Dvata planski dokumenti se nosat istovremeno od strana na toga{noto Sobranie na op{tinata Prilep, a ~ii vremenski horizont be{e krajot na 2000-ta godina.

Vo 1987 godina, nezavisno od soobra}ajnoto re{enie vo sostav na OUP od 1985 godina, Sobranieto na op{tinata Prilep nosi posebno soobra}ajno re{enie so motivacija deka ona od OUP bilo nerealno, pa zatoa i nesprovedlivo. Taka vo Prilep od 1987 godina pa se do donesuvaweto na GUP vo 2001 postoeja dve razli~ni re{enija na uli~nata mreà, t.e. edna nepoèlna sostojba koja treba{e {to pobrzo da bide nadminata. Toa voedno be{e i edna od pri~inite za izrabotka na izmeni i dopolnuvawa na OUP za 1985 godina, t.e. za izrabotka na "Generalen urbanisti~ki plan" (GUP), koj moè da se smeta za osmi po red planerski zafat vo hronolo{ka smisla vo planiraweto na urbaniot razvoj na grad Prilep.

Gradskiot prostor e pokrien i so 42 detalni urbanisti~ki planovi, dodeka za naselenite mesta postojat 9 urbanisti~ki proekti i edna urbanist~ka dokumencaja. Za 16 naseleni mesta doneseni se op{ti akti. Isto taka za delovi vo op{tinata ima doneseno GUP za stopanski kompleksi i toa 8 plana. Za starata gradska ~ar{ija e izgotven poseben urbanisti~ki proekt.

Domuvawe

Analizata na elementite na standardot na domuvawe (broj na stanovi, stanbena povr{ina po ìtel, prose~na golemina na stanovi, materijal na gradba, opremenost so instalacii) upatuvaat na zadovolitelen standard na domuvawe. Stanbenata izgradba vo poslednite godini e vo zna~itelno opa|awe, bidej}i golem del od doma}instvata go imaat re{eno stanbenoto pra{awe, no isto taka i poradi opa|awe na ekonomskata mo} na naselenieto. Sepak i pokraj slabiot intenzitet na stanbena izgradba i postoeweto na planska dokumentacija vo koja e rezerviran prostor za idniot razvoj na domuvaweto i ovde e prisutna pojavata na nelegalna izgradba, koja e najevidentna vo domenot na stanbenata gradba. Bespravnata gradba pretstavuva sloèn problem koj ima svoi prostorni, ekonomski, socijalni i politi~ki dimenzii. Vakviot na~in na gradba ovozmoùva izbegnuvawe na kompleksnata procedura okolu pribirawe na potrebna dokumentacija za gradba, pla}awe na taksi i nadomestoci za komunalno ureduvawe na grade`noto zemji{te i predizvikuva izmena na osobinite na objektite zacrtani vo urbanisti~kite planovi i izmena na zemji{teto. Nelegalnata ili popularno "diva" gradba re~isi po pravilo e pratena i so divi priklu~oci na infrastrukturnite sistemi i sozdavawe na divi deponii za otstranuvawe na cvrstiot otpad, {to direktno se odrazuva vrz kvalitetot na ìvotnata sredina.

Op{testven standard

Vo gradot se voglavno zadovoleni potrebite na gra|anite so objekti od op{testven standard, dodeka vo nekoi sela toa ne e slu~aj od pri~ini {to vo seloto ima mal broj na ìteli (1 do 30) i toa od povisokite starosni grupi, nema deca i nema u~enici (Prilepec, Krstec, Carevi}, Dren, Smolani idr.). Osnovno u~ili{te ima vo s. Malo Kowri i vo s. Staro Lagovo, a u~ili{ta do ~etvrto oddelenie ima vo Golemo Kowari, Gali~ani, Berovci, Maù~i{te, Golem Radobil, Kadino Selo, Selce i Novo lagovo.

Ambulanti vo selata na Op{tina Prilep nema. Drugi uslu`ni dejnosti i sl. vo selata na Op{tina Prilep nema.


97

Naselenieto ovie uslugi gi koristi vo gradot, patuva ili koristi telefonska komunikacija. Oddelni sela kade nema telefon se snabdeni so radiostanica i komuniciraat preku Centarot vo Narodna odbrana.

Mesni kancelarii ima skoro vo site sela. Posebno treba da se istakne lo{ata sostojba so u~ili{nite dvorovi vo gradot

i selata vo smisol na nivno ureduvawe i organizirawe na povolna ekolo{ka sredina.

Industrija

Stopanstvoto na podra~jeto na Op{tinata se karakterizira so drasti~no opa|awe na op{testveniot proizvod, kako rezultat na zatvarawe na golemite industriski kapaciteti na koi nekoga{ se potpira{e prilepskoto stopanstvo. Akumulativnata i reproduktivnata sposobnost na stopanstvoto vo odredeni stopanski sektori e dovedeno do kolaps. Golemite kapaciteti se neiskoristeni i prazni, ne se izvr{i finansiska konsolidacija na kapacitetite.

Osnovna karakteristika na stopanskata struktura na op{tina Prilep e dominantno u~estvo na industrijata. Vo strukturata na industrijata dominiraat tutunskata, prehranbenata, hemiskata, metalna industrija, prerabotuva~kata na kamen (mermeri i graniti), transport, trgovija i uslugi. Postojnata industrija e koncentrirana vo dve industriski zoni koi se locirani vo jugozapadniot del od gradot. So Generalniot urbanisti~ki plan e predvidena disperzija na stopanskite kapacitete i po naselenite mesta. Vo gradot so GUP se predvideni pove}e lokacii za industriski istopanski kapaciteti koi }e se lociraat vo zavisnost od stepenot na zagadenost na tehnolo{kiot proces i ruàta na vetrovi. Vo posledno vreme, intenzivno vo ovie prostori se javuvaat bespravno izgradeni objekti za domuvawe. Prisustvoto na ovie objekti go ote`nuva zaokruùvaweto na industriskata zona od edna strana, a od druga go naru{uva kvalitetot na ìveewe vo bespravno izgradenite objekti.

Noviot na~in na stopanisuvawe, koj se bazira na principot na pazarna ekonomija i privatna sopstvenost, vo poslednite godini rezultira so se pogolema pobaruva~ka na lokacii za stopanski objekti i kompleksi. Osnoven problem so ovie novi lokacii e nivnata neuredenost, lo{i soobra}ajni re{enija, ~esto vodosnbaduvawe od sopstveni izvori, nere{en problem so otpadni vodi, odnosno nivno ispu{tawe bez prethoden tretman i otstranuvawe na cvrst otpad. Najgolem del od niv vo proizvodniot i tehnolo{ki proces nemaat vgradeno nikakvi merki za za{tita na ìvotnata sredina i pretstavuvaat glavni zagaduva~i na vozduhot, po~vata i vodite. Ova osobeno se odnesuva na sto~arskite farmi vo Op{tinata, koi predizvikuvaat seriozni problemi so neorganizirano deponirawe {talsko |ubre, na izumreniot dobitok, ostatoci od hrana i drug cvrst otpad.

Od stopanskite kompleksi vo op{tina Prilep kako zagaduva~i moàt da se izdvojat golemite stopanski pretprijatija i toa voglavno na vozduhot od emisijata na gasovi vo zimskiot period, od rabotata na kotlarite, koi nemaat soodvetni za{titni filtri.

Kako zagaduva~i na po~vata se javuvaat prerabotuva~ite na kamen i toa lokalno so mehani~ki zagaduvawa (taloèwe na kamenata pra{ina po obodot na odvodnite kanali).

Kako zagaduva~i na vodite se javuvaat industriite koi imaat proces na galvanizacija, tie imaat soodvetni predtretmani na otpadnite vodi, no vo slu~aj na havarija moàt da bidat zagaduva~i.

Site ostanati stopanski kompleksi ne se zagaduva~i.


98

Soobra}aj

I pokraj dostignatiot razvoj na soobra}ajnata mreà vo poslednite godini, vo gradot se u{te ima tesni, neprobieni ulici i ulici so nestandardni profili koi gi ote`nuvaat soobra}ajnite tokovi niz gradot. Nedostatokot na povr{ini za soobra}aj vo miruvawe, odnosno gara`ni i parking prostori doveduva do zakr~uvawa na soobra}ajot i gu`vi, osobeno vo pazarnite denovi. Soobra}ajnata mreà vo naselenite mesta e so lo{i tehni~ki karakteristiki. Golem del od lokalnite pati{ta ne se ni asfaltirani i toa do naselenite mesta : Volkovo, Prilepec, Malo Ruvci, Toplica, Carevi}, Dren, Smolani. Vkupnata dolìna na patnata mreà vo op{tina Prilep iznesuva 205.500,00m, od koi 110.000, 00 se asfaltirani, 8.750,00m se tamponirani, 2.000,00m se pod kocka, a 62.100 se zemjani. Uli~nata mreà vo naselenite mesta e 90% od zemjen kolovoz. Vo gradot 70% od soobra}ajnicite se bez ili se so zemjani trotoari, {to predizvikuva problem so odrùvaweto na ulicite i kanalizacioniot sistem. Trotoari po naselenite mesta nema.

Komunalna infrastruktura

Site problemi koi se definirani vo delot na vodosnabduvawe, odveduvawe na otpadni vodi i upravuvawe so cvrst otpad vsu{nost go otslikuvaat urbaniot razvoj, kako segmenti od urbanoto ìveewe. Natrupuvaweto na problemi vo ovie domeni najdirektno se reperkuira vrz kvalitetot na ìveewe vo urbanata, no i vo ruralnite sredini, degradacija na ìvotnata sredina i uni{tuvawe na prirodnite vrednosti.

Vo gradot voglavno se sozdadeni uslovi za sanitarno higiensko ìveewe, so isklu~ok na perifrijata kade ima delovi so bespravna gradba, nema doizgradeni kanalizacioni i vodovodni mreì. Ne e doizgraden kolektorskiot sistem i nema pre~istuva~ na otpadnite vodi.

Vo site sela uslovite za ìveewe ne se sanitarno higienski, posebno naglasuvaj}i deka dobar del od selata nema vodovodni sistemi, niedno selo nema kanalizacioni sistemi nitu pre~istuva~i na otpadnite vodi. Mal broj na selata imaat, organizirano i propisno deponirawe na cvrstiot otpad, organizirano i propisno deponirawe na arskoto |ubre i sl. Vo niedno selo ne se sobira cvstiot otpad {to ima reperkusii vrz zdravjeto na lu|eto i pravilniot psihofi~ki razvoj na najmladata populacija.

Bu~ava

So zgolemuvawe na brojot na naselenieto i prenaselenosta na gradovite, brzoto tempo na industriskiot razvoj, modernizacijata i avtomatizacijata na ìvotnite uslovi, lu|eto od den na den se pove}e se sudruvaat so problemot na bu~avata. Koga zboruvame za bu~ava vo gradot se misli na t.n. ekolo{ka bu~ava odnosno komunalna bu~ava. Ekolo{ka bu~ava e bu~ava koja ja recipiraat lu|eto nadvor od doma}instvata i rabotnite mesta.

Bu~avata proizleguva od urbanite aktivnosti i toa :

- Soobra}aj,

- Proizvodni i delovni procesi,

- Bu~ava od enterierno poteklo (stanbeni zgradi, trgovsko delovni centri i sl.)


99

Izvori na bu~ava

Vid na bu~ava Zvu~no nivo dB Lesna kola, mereno na rast. od 7,5m. 81 Bu~ava na ulica so intenziven soobra}aj 80-85 Te{ki kamioni na avtopat 90 Pnevmatski ~ekan 95 Republi~kiot zavod za zdravstvena za{tita i Ministerstvoto za ìvotna

sredina i prostorno planirawe, incidentno na barawe od sanitarniot, zdravstveniot i inspektoratot za ìvotna sredina vr{at analiti~ki merewa na indoor i outdoor bu~ava, od razli~ni vidovi izvori na bu~ava i davaat stru~no mislewe za eventualna zagrozenost na naselenieto eksponirano vo neposredna blizina.

So ogled na toa deka bu~avata ima tendencija na postojan porast ({to go dokaùvaat merewata), nu`no e vnimanieto da se naso~i kon re{avawe na problemot od {tetnoto vlijanie na bu~avata.

Vladata na Republika Makedonija ima doneseno odluka za utvrduvawe vo koi slu~ai i pod koi uslovi se smeta deka e naru{en mirot na gra|anite od {tetna bu~ava.

Kako {tetna bu~ava so koja se naru{uva mirot spored ovaa odluka se podrazbira ~esta ili dolgotrajna pojava na zvuk ~ija izmerena ja~ina vo dB(A) go nadminuva dozvolenoto nivo na bu~ava.

Bu~avata predizvikuva voznemirenost, zamor i razdrazlivost i moè da predizvika specifi~en stres so trajni posledici.

Bu~ava so pogolem intenzitet ja zgolemuva rabotata na endokrinite `lezdi, predizvikuva zgolemuvawe na krvniot pritisok, ja zabrzuva rabotata na srceto, predizvikuva poremetuvawe pri di{eweto, gubewe apetit, ja zgolemuva kontrakcijata na muskulite na celoto telo, osobeno ako e bu~avata neo~ekuvana.

Zeleni povr{ini

Gradskoto zelenilo go so~inuvaat: gradskite parkovi, skverovi, blokovsko i linearno zelenilo. Zastapeno e na prostorot pokraj rekite, vo gradskiot park i na pomali povr{ini vo gradskoto jadro. Prilep otsekoga{ bil deficitaren so uredeni i organizirani zeleni povr{ini. Postojnite javni zeleni povr{ini se so povr{ina od 17,40ha. Toa se parkovski povr{ini.

Vo zeleni povr{ini so specijalna namena (94 ha). spa|a kompleksot " Markovi Kuli". Istiot kompleks e za{titen kako kulturno nasledstvo-rezervat na ostatoci od slovenskata arhitektura na Balkanskiot poluostrov (HII vek). Na ovoj kompleks treba da mu se dade poseben tretman so izrabotka na urbanisti~ki proekt.

Zeleni povr{ini vo sostav na semejni ku}i so gradini ima 115 ha. Vo gradot e naru{eno ramnomernata raspredelba na ovie povr{ini. Vo nekoi

urbani edinici nema slobodni povr{ini za spomenatite potrebi bidej}i se maksimalno izgradeni.

Za{titnoto zelenilo (visoko i nisko) ne e vo soglasnost so potrebite na ìtelite na soodvetnite standardi, so {to ima naru{uvawe na mikroklimatskite uslovi, na estetskite i psiholo{ki momenti.

"Parkot na Revolucijata" e edinsveno mesto vo gradot koe e organizirano kako parkovska povr{ina. No odrùvaweto na ovoj prostor e na mnogu nisko nivo poradi {to se evidentni niza degradacioni procesi koi silno vlijaat vrz kvalitetot na ovoj prostor. Parkovskite povr{ini se prili~no uni{teti i proprateni so masovna se~a


100

na drvjata. Urbanata oprema e isto taka vo lo{a sostojba, zelenite povr{ini se natrupani so cvrst otpad i {ut.

Postojnite povr{ini za sport i rekreacija vo granicite na grade`nioit reon se 7,2 ha.

Zelenite povr{ini se uzurpiraat za bespravna gradba na vikendi~ki i objekti za domuvawe, {to povlekuva niza drugi negativni efekti, kako: neregularno zafa}awe na prirodnite vodi za sopstveni potrebi, zagaduvawe na prirodnite vodi od septi~kite jami i se pomasovno aerozagaduvawe i bu~ava od prisustvo na vozila. So vakvite aktivnosti ovoj prostor ja gubi svojata osnovna namena koj e predvidena i potvrdena i so planska dokumentacija i se pretvora vo neprijaten, antropogeno izmenet prostor koj gi gubi osnovnite vrednosti poradi koi e sozdaden.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

101

5.8

.2.

De

fi

ni

ra

we n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1.Rea

lizaci

ja na pl

anska

doku

men

taci

ja

- ne

po~i

tuva

we na

zak

onska

regula

tiva

- ne

po~i

tuva

we na

pla

nska

do

kumen

taci

ja

- ne

dostat

ok na pl

anska

doku

men

taci

ja vo ru

raln

ite

naselb

i - ne

dovo

lno fin

ansisk

i sred

stva

za re

alizac

ija na

pl

anov

ite

2. Bespr

avna

gra

dba

- lo

{o fun

kcio

nira

we i

koru

mpi

rano

st na

inspek

ciskit

e slu`

bi

- do

lgot

rajnost i

nefun

kcio

naln

aost na

proc

edur

ite za izdav

awe na

te

hni~

ka dok

umen

taci

ja

- na

sele

nie

-soo

bra}

ajni

sred

stva

- di

vi dep

onii

- bu

~ava

- bo

lesti i zara

zi od

nesood

vetn

i

- sani

tarn

o-hi

gien

ski

uslo

vi za ìv

eewe

- psih

olo{

ki efek

ti i

opte

retu

vawa po

radi

bu

~ava

i soo

bra}

ajni

gu`vi

i

aero

zagaduva

wa

- tr

ajna

pre

namen

a na

kv

alit

etno

to

zemjode

lsko

zem

ji{te

-gub

ewe na

pri

rodn

ite

vred

nosti

- de

gradac

ija na

pr

irod

nata

sre

dina

- izmen

a na

str

uktu

rata

na pre

deli

te i niv

niot

ek

olo{

ki kva

lite

t

3. Zagad

uvaw

e od

in

dustri

skit

e ka

paci

teti

- ot

sustvo

na pr

edtr

etman

na

otpa

dni te

hnol

o{ki

vod

i - sopstv

eni izvo

ri na

vodo

snab

duva

we

- zastar

eni tehn

ologii

- ot

sustvo

na mer

ki za za{ti

ta

- ot

padn

i te

hnol

o{ki

vod

i - ae

rozagaduvawa

- bu

~ava

- cv

rst ot

pad

- de

gradac

ija na

pr

irod

nata

sre

dina

- izmen

a na

str

uktu

rata

na pre

deli

te i niv

niot

ek

olo{

ki kva

lite

t

4. Zagad

uvaw

e od

soob

ra}a

jnio

t sistem

- ne

prav

ilna

pro

to~n

ost na

soob

ra}a

jnic

ite (m

ali

prof

ili)

- zastar

enost na

mot

orni

te

vozila

- ne

dovo

lno javn

i po

vr{in

i za

park

iraw

e

- izdu

vni gasovi

mot

orni

masla

- bo

lesti na

respi

rato

rni or

gani

- psih

olo{

ki

opte

retu

vawa

- po

tenc

ijal

na

opasno

st od

kanc

erogen

i zabo

luva

wa

- de

gradac

ija na

pr

irod

nata

sre

dina

- na

grdu

vawe na

ur

bana

ta sli

ka

- na

ru{en

i ko

mun

ikac

ii

i stan

dard

i za `

ivee

we

vo urb

anat

a sred

ina

- na

ru{en

i am

bien

taln

i vr

edno

sti i pe

jza`

i

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

102

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni

zagaduva

~i

^ov

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

`iv

ot

5. Degra

daci

ja na,

obra

botl

ivi po

vr{in

i,

ambi

enta

lni vr

edno

sti,

zele

nite

pov

r{in

i

- Bespr

avna

gra

dba na

objek

ti

na par

kovski

pov

r{in

i - se~e

we na

drv

jata

- un

i{tu

vawe na

par

kovska

ta

opre

ma

- sept

i~ki

jami

- cv

rst ot

pad

- izdu

vni gasovi

- or

ganski

mat

erii

ne

organski

mat

erii

- de

gradac

ija na

pr

irod

nata

sre

dina

- un

i{tu

vawe na

pe

jza`

ot

- na

ru{en

i uslo

vi za

spor

t i re

krea

cija

- na

ru{en

par

kovski

pe

jza`


103

5.8.3. Plan na akcii za re{avawe na problemot:

Za pravilen urban razvoj vo Op{tinata kako isklu~itelno zna~ajni, se prepora~uvaat slednite akcii:

Planska Dokumentacija

Akcija 1. Izrabotka na planska dokumentacija za delovi od gradot kade istata ne postoi, izmeni na postojnata vo soglasnost so novite zakoni i Pravilnici

Akcija 2. Izrabotka na planski dokumentacii za naselenite mesta kade istata ne postoi

Akcija 3. Realizacija na planska dokumentacija

Zasilena inspekcija

Akcija 4. Sproveduvawe na merki za zajaknata kontrola i sankcionirawe na divata gradba i otstapuvawe od dokumentacija

Akcija 5. Sproveduvawe na merki za zajaknata kontrola i sankcionirawe na zagaduva~ite od industriskite i stopanskite kapaciteti

Akcija 6. Sproveduvawe na merki za zajaknata kontrola i sankcionirawe na nedozvolena se~a na {uma

Edukacija na javnosta

Akcija 7. Edukativen proekt za zdrava urbana sredina

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

104

5.8

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

i u

tv

rd

uv

aw

e n

a p

ri

or

eti

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

br

Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

Tro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija P

rifat

eno od

javn

osta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+8

Ran

gira

we

1.

Izrab

otka

na pl

ansk

a do

kumen

taci

ja za de

lovi

od

grad

ot kad

e istata

ne

postoi

, izm

eni na

po

stojna

ta vo soglasno

st

so nov

ite zako

ni i

Pra

viln

ici

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

14

III

2.

Izrab

otka

na pl

ansk

i do

kumen

taci

i za

nasele

nite

mesta

kade

ista

ta ne po

stoi

* * *

* * *

* *

* * *

* * *

14

III

3.

Rea

lizaci

ja na pl

anska

doku

men

taci

ja

* * *

* * *

* *

* * *

* *

* * *

18

II

4.

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

div

ata

grad

ba i otsta

puvawe od

do

kumen

taci

ja

* * *

* * *

* * *

* * * *

* * *

16

II

5.

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

zagaduva

~ite

od

indu

stri

skit

e i stop

anskit

e ka

paci

teti

* *

* * *

* *

* *

* * *

* *

14

III

6.

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

ne

dozvol

ena se~a

na {um

a

* * * *

* *

* * * *

* * *

13

III

7.

Edu

kati

ven pr

oekt

za

zdra

va urb

ana sredin

a * * *

* * *

* * *

* * *

* *

* * *

17

II

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

105

5.8

.5.

Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Izrab

otka

na pl

ansk

a do

kumen

taci

ja za de

lovi

od

grad

ot kad

e istata

ne po

stoi

, izmen

i na

posto

jnat

a vo

soglasno

st so no

vite

zak

oni i

Pra

viln

ici

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

K

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Izrab

otka

na pl

ansk

i do

kumen

taci

i za nasel

enit

e mesta

kad

e istata

ne po

stoi

-Lok

alna

sam

oupr

ava

K

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Rea

lizaci

ja na pl

anska

doku

men

taci

ja

- MTV

- Lok

alna

sam

oupr

ava

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

div

ata

grad

ba i otsta

puvawe od

do

kumen

taci

ja

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

D

- Vla

da na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

zagaduva

~ite

od in

dustri

skit

e i stop

anskit

e ka

paci

teti

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

- M@SPP

K

- Idu

stri

ski i stop

anki

subjek

ti

Spr

oved

uvaw

e na

mer

ki za

zajakn

ata ko

ntro

la i

sank

cion

iraw

e na

ne

dozvol

ena se~a

na {um

a

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

- M@SPP

- MZ[V

D

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

- M@SPP

- MZ[V

Edu

kati

ven pr

oekt

za zdra

va

urba

na sre

dina

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

- M@SPP

- MZ[V

- Vla

da na RM

D

-Lok

alna

sam

oupr

ava

- MTV

- M@SPP

- MZ[V

- Vla

da na RM

- NVO

Zab

ele{

ka: M

@SPP - M

iniste

rstv

o za tra

nspo

rt i vrski

M

Z[V- Min

iste

rstv

o za zem

jode

lstv

o {um

arstvo

i vod

osto

pans

tvo,

MTV - M

iniste

rstv

o za tra

nspo

rt i vrski

N

VO - nev

ladi

ni organ

izac

ii


106

5.9. Zdravstvena sostojba na naselenieto


Soglasno Programata za zdravstvena za{tita vo zemjata, Zavodot za zdravstvena za{tita pribira podatoci za zdravstvenata sostojba na naselenieto. Epidemiolo{kite podatoci se pribiraat spored zakonite i propisite za zdravstvoto i metodite za pribirawe podatoci, za istraùva~ki celi i za celi na planiraweto na zdravstvenata za{tita. Na ovaa oblast se odnesuvaat Zakonot za statisti~ki istraùvawa vo zdravstvoto, Programata za statisti~ki istraùvawa vo zdravstvoto, Zakonot za evidencija vo zdravstvoto i Zakonot za zdravstvena za{tita. Zavodot, isto taka, pribira podatoci od odredeni podra~ja, kade {to zagadenata voda za piewe ili vozduh moàt da vlijaat vrz ~ovekovoto zdravje. Zavodot ima 10 centri niz celata zemja, a eden od niv e i vo Prilep. Primeroci se zemaat na neopredeleni intervali, a poradi nedostatokot na soodvetna oprema, ne se vr{i postojan monitoring. Me|utoa, raspoloìvite podatoci ni obezbeduvaat va`ni informacii i gi opredeluvaat podra~jata kade {to vrskata me|u zdravstvenata sostojba na ~ovekot i zagaduvaweto e vospostavena.

Analizata na sostojbata pokaùva deka vo op{tinata Prilep poredi ekolo{ki pri~ini ~esto dao|a do razni zaboluvawa na gra|anite, a kako pri~ini se:

- ekstremno niskite - visokite temperaturi - ti{inite vo zimskiot period - nemawe na dovolna koli~ina na voda vo vodovodniot sistem vo odredeni

periodi, pri redukcii na voda i sl, - nekvalitena voda za piewe i nemawe vo dovolni koli~ini vo naseleni

mesta - nemawe na kanalizacija vo delovi od gradot - nemawe na kanalizacija vo naseleni mesta - slobodno ispu{tawe na fekalnite i industriskite vodi bez

pre~istuvawe vo recipientite ili slobodno po povr{inata na zemjata - nesoodvetno deponirawe na otpadocite, posebno vo naselenite mesta - divite deponii - nemawe na kafilerii za izumren dobitok - navodnuvawe so zagadena voda - nekontrolirano se~ewe na {umite - pregolema upotreba na pesticidi i ve{ta~ki |ubriva - pregolema upotreba na antibiotici, hormoni i dr. stmulatori za brzo

rastewe kaj dobitokot - upotreba na kontaminirana hrana - glodarite - nekontroliran urban razvoj {to doveduva do ìveewe vo lo{i

sanitarno-higienski uslovi - naru{ena ekologija - niskata sanitarna kultura kaj gra|anite

Od strana na ZZZ Prilep, pred dve godini e izvr{ena detekcija, analiza i utvrduvawe na prisustvoto na glodari vo gradot.

Indeksot na gustinata na {tetnite glodari vo kanalizacioniot sistem, vo golem broj od naselenite mesta vo gradot, vo javnite neobraboteni povr{ini, dostignuva zagriùva~ki razmeri i e nad biolo{kata tolerancija.

Pokonkretno, najgolem indeks na gustinata e registriran:


107

- vo celiot kanalizacionen sistem (okolu 15.000) - vo delot na "Trizla" kaj romskite naselbi - "Egejskite zgradi" - zgradite pozadi "Solidnost " - del od zgradite na "Dimo Narednikot" - "@abesko maalo" - starata ~ar{ija - otvorenite stoe~ki povr{ni vodi na kanali (kanalot od romskata

naselba kon kasarnata, ju`niot del na rekata od gradot, pome|u "Varo{" i "Mlekarata".

Od izvr{eniot uvid se procenuva deka ovoj indeks iznesuva od 50.000 - 95.000 glodari od koi 45% se od vidot - doma{en glu{ec, 30% norve{ki ili t.n. kanalizacionen staorec, a najmalku e prisuten crniot staorec.

Osobeno zagriùva sostojbata vo farmite no i vo site individualni ku}i, kade ima me{awe na fekalna i atmosferska voda.

Vakviot vonredno visok bioti~ki potencijal obezbeduva nivna visoka fiziolo{ka kondicija (izvonredno golem broj na mladi i skotni ènki) i ako na toa se dodade nezadovolitelnata sanitarno higienska sostojba vo gradot, so golem broj divi deponii i |ubri{ta, golem broj neobraboteni javni povr{ini, toga{ moè da se o~ekuva nivno ekspandirawe vo naredniot period.

Mestoto na dvièwe i ìveewe, na~inot na ishranata gi pravi ovie {tetnosti "transporteri" na mikrobiolo{ko patolo{ki materijal do ~ovekot, ìvotnite i hranitelnite produkti. Ne pomala e i zna~eweto od ekonomskite {teti koi gi predizvikuvaat; {to zna~i posledicite od nivnoto prisustvo se na epidemiolo{ki, epizootiolo{ki i ekonomski plan.

Dosega{nite aktivnosti i merki za reducirawe na ovoj vid biolo{ka populacija, ne samo vo gradot tuku i po{iroko vo Republikata, se sveduva na primena na ofanzivni merki (so primena na hemiski sredstva) na na~ini koi ne se spored me|unarodnite strandardi.

Ako kon ova se dodade neoficijalniot podatok za do 200 pati zgolemeno koristewe na hemiskite sredstva-rodendicidi od strana na gra|anite, spored podatokot za pobaruva~kata i potro{uva~kata vo zemjodelskite apteki, jasno se nametnuva potrebata od poseriozen i multidisciplinaren priod pri re{avaweto na ovaa sostojba so izrabotka na kratkoro~ni i dolgoro~ni planovi vo koi realnite i efektivni tehni~ko-tehnolo{ki merki i re{enija bi bile cel na eden multidisciplinaren priod.

Naj~esti vidovi na zaboluvawa, so najvisoka stapka na morbiditet na naselenieto vo Prilep se:

- bolesti na di{ni pati{ta - 328.2%o (na 1000 ìteli) - bolesti na kardiocirkulatorniot sistem - 213.8%o (na 1000 ìteli) - infektivnite i paraziternite bolesti - 20.3%o (na 1000 ìteli) - muskuloskelenite zaboluvawa - 31.3%o (na 1000 ìteli) - zaben karies - 50 do 55%

Od infektivnite i parazitarnite zaboluvawa najzastapeni se : - infektiven enterokolit (od 46.8% - 68.1%) vo poslednite tri godini od

vkupniot broj na infektivni zaboluvawa. - alimentarni toksoinfekcii - truewa so hrana, skoja godina se vo porast

(od 8.4% - 26.4%) vo poslednite tri godini od vkupniot broj na infektivni zaboluvawa.

- zoonozi (bruceloza) (od 2.8% - 5.4%) vo poslednite tri godini od vkupniot broj na infektivni zaboluvawa.


108

- virusen hepatit (`oltica) godi{na brojka od 58 do 84 slu~ai godi{no - seriozni meningiti od 0.3 %o do 1.3%o - SIDA i HIV - pozitivni - 1 HIV pozitiven a 6 ({est) zaboelni

egzistirani - helmintijazi i ehinokokozi - se u{te se registriraat slu~ai, po

nekolku godi{no Bruceloza: ja ima vo gradot Prilep, selata : [tavica, i drugi sela koi ne se vo

op{tina Prilep (Knatalarci, Dupja~ani, Drenovci i dr.) Virusniot hepatit e endemski prisuten, sekoja godina se registriraat

zaboleni od 60 - 80 slu~ai, a povremeno se u{te se registriraat epidemii, naj~esto mali epidemii se registriraat vo romskata naselba ("Trizla1" i "Trizla2").

Serozniot meningit zaedno so enterokolitite koi se registriraat vo Prilep, vo pogolem broj vo odnos na registriraniot broj vo R. Makedonija, pretstavuvaat najvalidni idikatori za stepenot na sanacija na sredinite i okolinite, odnosno upatuvaat deka se raboti za fekalno zagaduvawe na sredinite i slaba sanitacija.

Truewa so hrana - se vo porast i upatuvaat na nehigiensko ~uvawe i manipulirawe so hranite, prisustvo na glodari i insekti.

Naj~esti vidovi na zaboluvawa kaj dobitokot se bruceloza, {u{kavec, enterotoksemija, svinska ~uma i parazitski zaboluvawa, a zabolenite grla se tretiraat soglasno zakonskite propisi.

Vakcinacija se vr{i redovno, kako i redovno ispituvawe na bruceloza i tuberkoloza. Site preventivni vakcinacii za odredeni pojaveni zarazni bolesti, kako i dijagnosti~ki ispituvawa za otkrivawe na zarazni bolesti, se sproveduvaat spored Naredbata za prezemawe merki za za{tita na `ivotnite od zarazni bolesti i rokovite za sproveduvawe na navedenite merki za sekoja tekovna godina, koja naredba e izdadena od Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.

Pcovisaniot dobitok se frla vo javni grobnici ili se zakopuva. Vo Prilepska op{tina ima edna javna grobnica vo blizina na seloto Alinci do deponijata za cvrst otpad.

Vo Prilep ima golem broj na ku~iwa skitnici koi slobodno se {etaat. Tie pretstavuvaat potencijalen izvor na bolesti i drugi opasnosti. Za taa cel formirana e posebna slu`ba koja gi tretira ku~iwata skitnici. Vo momentov se prezemaat merki samo protiv neizle~ivo bolni ku~iwa skitnici i se vr{i eutanazija so injekcija. Slu`bata vo najskoro vreme planira da se izgradi stacionar za ku~iwa skitnici, a isto taka vo tek e i izrabotka na Proekt za otstranuvawe na ku~iwa skitnici i drugi {tetnici.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

109

5.9

.2.

De

fi

na

raw

e n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1. N

isko

niv

o na

javn

a ek

olo{

ka

svest

-ned

ovol

na edu

kaci

ja na

gra|an

ite

-otsustv

o na

zdr

avstve

na kul

tura

i ku

ltur

a na

ìv

eewe

- slab

a mat

erijal

na baza

- ot

sustvo

na ~u

vstv

o na

- od

govo

rnost ko

n sebe

i

okol

inat

a

- ne

kont

roli

rano

frl

awe na

otp

adoc

i - pu

{ew

e vo

zatv

oren

i pr

osto

rii

- ot

sustvo

na li

~na i

kole

ktiv

na higie

na

- bo

lesti so

epid

emiski

i

ende

miski

kar

akte

r - na

mal

uvaw

e n

imun

itet

ot na

organi

zmot

- vi

sok step

en na

rizik

- na

ru{en

i stan

dard

i za

ìv

eewe vo

urb

anat

a sredin

a - na

ru{en

kva

lite

t na

ìv

eewe

5.9

.3.

Pl

an

na

ak

ci

i

Zazdr

ava po

pula

cija pot

rebn

i se sle

dnit

e ak

cii:

Akc

ija 1. Razvi

vawe na

san

itar

na kul

tura

kaj gra

|ani

te (zdra

vstvan

o vo

spit

uvaw

e) i eko

lo{ka

svest, o

sobe

no

kaj m

ladata pop

ulac

ija od

u~i

li{na

vozra

st

Akc

ija 2. K

onti

nuir

ano ep

idem

iolo

{ko

sle

dewe na

sosto

jbit

e Akc

ija 3. P

ribi

rawe i ob

rabo

tka na

pod

atao

ci

Akc

ija 4. Ter

enski izvi

duvawa

Akc

ija 5.Pre

vent

ivni

mer

ki za sani

rawe i suzbiv

awe na

odr

eden

i in

fek

tivn

i zabo

luvawa pr

i po

java na

zgole

men

bro

j na zabo

luvawa zara

di spr

e~uvaw

e na

pojava na

epi

demii

. Akc

ija 6. Dop

olni

teln

i hi

gien

ski mer

ki

Akc

ija 7. Re{

avaw

e na

ispra

vnosta na vo

data za pi

ewe, osobe

no vo selski

te vod

osna

bdit

elni

objek

ti i, k

anal

izac

ioni

te

sistem

i. A

kcija 8. K

onti

nuir

ana i zasile

na kon

trol

a na

d ìv

otin

skit

e na

mir

nici

i man

ipul

iraw

eto so istit

e.

Akc

ija 9. Zasil

eni in

spek

ciski slu`

bi sek

ade ka

de ima pr

i~in

i za zab

oluvaw

a na

gra

|ani

te i dob

itok

ot

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

110

5.9

.4.

Vr

ed

nu

va

we n

a a

kc

ii

te

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

br

. Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

TTro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

eno

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+

8

Ran

gira

we

1.

Razvi

vawe na

san

itar

na

kult

ura ka

j gra

|ani

te

(zdr

avstva

no

vospit

uvaw

e) i eko

lo{ka

svest, osobe

no kaj mla

data

popu

laci

ja od u~

ili{

na

vozrast

* * *

* * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* * *

* * *

18

I

2.

Kon

tinu

iran

o ep

idem

iolo

{ko

sle

dewe

na sosto

jbit

e

* * *

* * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

17

I

3.

Pri

bira

we i ob

rabo

tka

na pod

atao

ci

*

* * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

15

I

4.

Ter

enski izvi

duva

wa

*

* *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

14

II

5.

Pre

vent

ivni

mer

ki za

sani

rawe i suzbiv

awe na

od

rede

ni inf

ekti

vni

zabo

luva

wa pr

i po

java

na

zgol

emen

bro

j na

zabo

luva

wa zara

di

spre

~uva

we na

pojav

a na

ep

idem

ii.

* * * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

15

I

6.

Dop

olni

teln

i hi

gien

ski

mer

ki

*

* * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

15

I

7.

Re{

avaw

e na

ispra

vnosta

na

vod

ata za pie

we,

osob

eno vo

sel

skit

e vo

dosnab

dite

lni ob

jekt

i

* * * *

* * * *

* *

* * *

13

II

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

111

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

br

. Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

TTro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

eno

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+

8

Ran

gira

we

i, kan

alizac

ioni

te

sistem

i.

8.

Kon

tinu

iran

a i zasile

na

kont

rola

nad

`iv

otin

skit

e na

mir

nici

i man

ipul

iraw

eto so

isti

te.

* * *

* * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* * *

* * *

18

I

9.

Zasil

eni in

spek

ciski

slu`

bi sek

ade ka

de ima

pri~

ini za zab

oluv

awa na

gra|an

ite i do

bito

kot

* * * *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* * *

* * *

16

I

5.9

.5.P

la

n z

a i

mp

lem

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Razvi

vawe na

san

itar

na

kult

ura ka

j gra

|ani

te

(zdr

avstve

no vospi

tuvawe) i

ekol

o{ka

sve

st, o

sobe

no kaj

mla

data

pop

ulac

ija od

u~

ili{

na vozra

st

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i - Javn

i med

iumi

D

- Bux

et na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- MZ (ZZZ)

Kon

tinu

iran

o ep

idem

iolo

{ko

sled

ewe na

sosto

jbit

e

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- Obr

azov

ni insti

tuci

i - Javn

i med

iumi

D

- Bux

et na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- MZ (ZZZ)

Pri

bira

we i ob

rabo

tka na

po

data

oci

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

D

- MZ (ZZZ)

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- M

Z (ZZZ)

Ter

enski izvi

duva

wa

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- M

Z (ZZZ)

D

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

112

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

Pre

vent

ivni

mer

ki za

sani

rawe i suzbiv

awe na

od

rede

ni inf

ekti

vni

zabo

luva

wa pr

i po

java

na

zgol

emen

bro

j na zabo

luva

wa

zara

di spr

e~uv

awe na

pojav

a na

ep

idem

ii.

Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

D

Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

Dop

olni

teln

i hi

gien

ski

mer

ki

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

D

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

Re{

avaw

e na

ispra

vnosta

na

voda

ta za pi

ewe, osobe

no vo

selski

te vod

osna

bdit

elni

ob

jekt

i i, kan

alizac

ioni

te

sistem

i.

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

K

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

- MZ (ZZZ)

- M@SPP

Kon

tinu

iran

a i zasile

na

kont

rola

nad

`iv

otin

skit

e na

mir

nici

i man

ipul

iraw

eto

so istit

e.

- MZ (ZZZ)

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

D

- MZ (ZZZ)

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

Zasil

eni in

spek

ciski sl

u`bi

seka

de kade im

a pr

i~in

i za

zabo

luva

wa na

gra

|ani

te i

dobi

toko

t

- Inspe

kcis

ki slu

`bi

od

pove

}e min

iste

rstv

a - NVO

D

- Bux

et na RM

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Me|un

arod

ni don

acii

- M

Z (ZZZ)

Zab

ele{

ka: MZ- Min

iste

rstv

o za zdr

avstvo

Z

ZZ - Zav

od za zdra

vstven

a za{ti

ta

N

VO- Nev

ladi

ni organ

izac

ii


113

5.10. Javna svest


Gra|anite se osnovni i dominantni subjekti vo ìvotnata sredina, vo urbanite i ruralnite naselbi koi so svojot odnos direktno vlijaat vrz kvalitetot na sredinata.

Postojnata zakonska regulativa za za{tita na ìvotnata i rabotna sredina ovozmoùva lokalnite zaednici (urbani i ruralni) vo ramkite na svoite ekonomski, socijalni i kulturni potencijali da kreiraat sopstveni re{enija za svoite lokalni ekolo{ki problemi, vo koi gra|anite treba da bidat vklu~eni kako kreatori, realizatori i faktori na kontrola na realizacija.

Gra|anite na op{tina Prilep se svesni za brojnite ekolo{ki problemi vo svojata ìvotna sredina, {to go povrduvaat so svoite odgovori vo anketniot pra{alnik. Osobeno e interesno {to samite ispitanici na pra{aweto koj e najseriozen ekolo{ki problem vo Op{tinata, prioritet davaat na niskoto nivo na javna svest. Zna~i deka se objektivni i samokriti~ni od edna strana, a od druga ne se dovolno aktivni i inicijativni vo bilo kakva akcija iako veruvaat vo nejzinata uspe{nost.

Moèbi pri~inite treba da se baraat vo nedovolnata educiranost, informiranost, razli~no nivo na kultura na ìveewe vo ruralna i urbana sredina, nediscipliniran odnos i otsustvo na sankcii za istiot, nepo~ituvawe na zakonska regulativa, nizok stepen na zdravstvena kultura i sl.

U~estvoto na gra|anite vo procesot na donesuvawe odluki za re{avawe na ekolo{kite problemi vo Op{tinata moè da se obezbedi edinstveno preku vospostavuvawe demokratski proceduri. Izgotvuvaweto na Lokalen ekolo{ki akcionen plan pretstavuva prv inicijalen obid za poaktivno vklu~uvawe na gra|anite.

Zaradi visokata ocenka na niskoto nivo na javna svest, kako eden od ekolo{kite prioriteti, ovie demokratski proceduri treba da se osmislat preku prevzemawe na niza merki od najrazli~ni oblasti, po~nuvaj}i od podignuvawe na nivoto na obrazovanie na site nivoa i vo najrazli~ni formi.

Isto taka, poaktivno treba da profunkcionira i informativniot del, preku razni oblici na glasila i publikacii i mediumi. Ovaa merka e najekonomi~na i preventivna, a ima zna~ajni efekti. Lokalnata zaednica treba da obezbedi pristap do informaciite, faktite i parametrite koi se odnesuvaat na zagaduvaweto na ìvotnata sredina i osobeno da gi ohrabruva, pottiknuva i motivira gra|anite na volonterska rabota.

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

114

5.1

0.2

. D

ef

in

ir

aw

e n

a e

ko

lo

{k

ite

pr

ob

le

mi

Mo`

ni {

tetn

i vl

ijan

ija

Eko

lo{ki

pro

blem

Gla

ven izvo

r Gla

vni zagaduva

~i

ôv

ekov

o zdra

vje

@iv

otna

sre

dina

Kva

lite

t na

ìv

ot

1. N

isko

niv

o na

javn

a ek

olo{

ka

svest

-ned

ovol

na edu

kaci

ja na gra|an

ite

-otsustv

o na

zdr

avstve

na kul

tura

i

kult

ura na

ìv

eewe

- slab

a mat

erijal

na baza

- ot

sustvo

na ~u

vstv

o na

od

govo

rnost ko

n sebe

i oko

lina

ta

- ne

kont

roli

rano

frl

awe na

otp

adoc

i - pu

{ew

e vo

zatv

oren

i pr

osto

rii

- ot

sustvo

na li

~na i

kole

ktiv

na higie

na

- bo

lesti so

epid

emiski

i

ende

miski

kar

akte

r - na

mal

uvaw

e n

imun

itet

ot na

organi

zmot

- vi

sok step

en na

rizik

- na

ru{en

i stan

dard

i za

ìv

eewe vo

urb

anat

a sredin

a - na

ru{en

kva

lite

t na

ìv

eewe

5.1

0.3

. P

la

n n

a a

kc

ii

Vo site dosega ob

rabo

eni ek

olo{

ki pro

blem

i se pre

dvid

eni, odn

osno

pre

pora

~ani

akc

ii od eduk

ativ

en kar

akter, ~ija

cel e po

digawe na

eko

lo{ka

ta svest. Sep

ak, so ogled na vi

soko

to ran

gira

we na

ovo

j pr

oble

m i od stra

na na samit

e gra|an

i,

neop

hodn

o e da se pr

edvi

dat i po

sebn

i grup

i na

akc

ii.

Akc

ija 1. Reali

zaci

ja na pr

ogra

ma za gra

|anska

svest

Akc

ija 2. K

onti

nuir

ano educ

iraw

e na

gra

|ani

te

Akc

ija 3. P

ubli

kaci

ja na stru

~na li

tera

tura

Akc

ija 4. I

nfor

mir

awe pr

eku javn

i mediu

mi

Lok

alen

eko

lo{ki

akc

ione

n pl

an na op

{ti

na P

rile

p

115

5.1

0.4

. V

red

nu

va

we

na

ak

ci

ite

Kri

teri

umi za vre

dnuv

awe

Red

br

. Akc

ija

Teh

ni~k

a pr

imen

a

Efik

asno

st za

namal

uvaw

e na

ri

zici

TTro

{oc

i Vre

me na

im

plem

enta

cija

Pri

fat

eno

od ja

vnosta

Zak

onsk

a po

ddr{

ka

Vku

pna

vred

nost

3+4+

5+6+

7+

8

Ran

gira

we

1.

Rea

lizaci

ja na pr

ogra

ma

za gra

|anska

sve

st

* * *

* *

* *

* * *

* *

* * *

16

I

2.

Kon

tinu

iran

o ed

ucir

awe

na gra

|ani

te

* * *

* *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

16

I

3.

Pub

lika

cija na stru

~na

lite

ratu

ra

* * *

* *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

16

I

4.

Inf

ormir

awe pr

eku

javn

i med

iumi

* * *

* *

* *

kont

inui

rano

* * * *

* *

* * *

16

I

5.1

0.5

.Pl

an

za

im

pl

em

en

ta

ci

ja

Pre

pora

~ana

akc

ija

Sub

jekt

za im

plem

enta

cija

Per

iod na

im

plem

enta

cija

Pro

cene

t bu

xet

Izvor

i na

fin

ansi

rawe

1.Rea

lizaci

ja na pr

ogra

ma za

gra|an

ska svest

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- NVO

K

- Bux

et na Op{

tina

ta

- Me|un

arod

ni don

acii

2.Kon

tinu

iran

o ed

ucir

awe na

gra|an

ite

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a

- Obr

azov

ni insti

tuci

i - Javn

i med

iumi

P

- Bux

et na Op{

tina

ta

- Me|un

arod

ni don

acii

3.Pub

lika

cija na stru

~na

lite

ratu

ra

- Lok

alna

sam

oupr

ava

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Obr

azov

ni insti

tuci

i - Javn

i med

iumi

P

- Bux

et na Op{

tina

ta

- Me|un

arod

ni don

acii

4.Inf

ormir

awe pr

eku javn

i med

iumi

- Eko

lo{ki

dru

{tv

a - Javn

i med

iumi

P

- Bux

et na Op{

tina

ta

- Me|un

arod

ni don

acii


116

KRITERIUMI ZA VREDNUVAWE NA AKCIITE TEHNI^KA PRIMENA 3 - vedna{ primenlivo * * * 2 - delumno primenlivo * * 1 - primenlivo so prethodna priprema * EFIKASNOST ZA NAMALUVAWE NA RIZICI 3 - golema efikasnost * * * 2 - efikasno * * 1 - nezna~itelno * TRO[OCI 3 - mali tro{oci * * * 2 - prifatlivi tro{oci * * 1 - pregolemi tro{oci * VREME NA IMPLEMENTACIJA 3 - kratkoro~no vreme (do 3 god.) * * * 2 - srednoro~no vreme (od 3-5god.) * * 1 - dolgoro~no vreme (pove}e od 5god.) * PRIFATENOST OD JAVNOSTA 3 - lesno prifatlivo * * * 2 - prifatlivo * * 1 - te{ko prifatlivo * ZAKONSKA PODDR[KA 3 - postoi * * * 2 - delumno postoi * * 1 - ne postoi * RANGIRAWE: do 12 poeni - III grupa na prioriteti 13-15 poeni - II grupa na prioriteti nad 15 poeni - I grupa na prioriteti

PLAN NA IMPLEMENTACIJA PERIOD NA IMPLEMENTACIJA

kratkoro~no - K- (do 2 god.) srednoro~no - S - (3-5god.) dolgoro~no - D -(pove}e od 5god.) permanentno, kontinuirano - P -


117

6. INSTITUCIONALNO-ORGANIZACIONI USLOVI ZA REALIZACIJA NA LEAP

Po definiraweto na planot za akcii za razre{uvawe na klu~nite problemi na ìvotnata sredina vo op{tinata Prilep, racionalniot pristap vo nivnoto razre{uvawe bara, pred se, adekvaten institucionalno-organizacionen kapacitet. Zatoa, vaèn prioritet e da se vospostavi, doizgradi i razvie pravniot sistem so zakoni, propisi i standardi na nivo na Republika Makedonija, kako i administrativniot sistem za regulirawe na monitoring i za izvr{uvawe na zakonite. Institucionalniot sistem treba da se izgradi na na~in {to }e odgovori na su{testvenite problemi. Bez soodveten sistem na monitoring i informacionen sistem, nevozmo`no e da se donesuvaat odluki i da se utvrduvaat prioriteti za investicioni intervencii i realizacija na planot na definiranite akcii.

Vo nedostatok na izdràni i kvalitetni podatoci za ìvotnata sredina, nevozmo`no e da se izvr{i ekonomska procenka i valorizacija na pridobivkite, kako i na op{testvenite tro{oci na zagaduvaweto na ìvotnata sredina. Vo ovoj slu~aj se prepora~uvaat "pragmati~ni kriteriumi" za da se utvrdat prioritetite na kratkoro~nite intervencii. Kako takvi se smetaat slednive kriteriumi:

- za{tita na ~ovekovoto zdravje; - niski tro{oci, a visoki efekti za ìvotnata sredina i - spre~uvawe na zagaduvaweto

Za potrebite na realizacijata na navedenite prioriteti, neophodno e da se vospostavi institucionalna, organizaciona i informativna mreà koja ovozmoùva traen i sistematski transfer na informacii od okruùvaweto koi vo ovie oblasti se relevantni za Op{tinata {to vklu~uva i pribirawe i sistematizacija na nau~ni i stru~ni istraùvawa od najrazli~ni oblasti vo zemjata i nadvor od nea.

Paralelno so donesuvawe na ovoj LEAP, treba da se realizira i proektot za razvoj na mreàta na institucii za izveduvawe na stru~nite raboti vo domenot na realizacija na istiot, i toa:

- razvoj na informacionen sistem za prostorot; - elaboracija na ekolo{kite aspekti vo studii za opravdanosta na

proekti od poseben interes za Op{tinata; - podgotovka na programi, politiki na razvojot, normativno-pravni

propisi, normativi, standardi i drugi instrumenti za realizacija na ovoj LEAP;

- nau~ni i stru~ni istraùvawa vo domenot na organizacijata i ureduvaweto na ìvotnata sredina, so prioritet na:

- institucionalno-upravuva~kite, informativno-upravuva~kite i ekonomskite problemi i regulativata vo ovaa oblast;

- me|unarodnite iskustva vo regulacija na prostorniot razvoj i za{titata na ìvotnata sredina vo prv red, op{to-upravuva~kite, informativnite, institucionalnite, ekonomskite i metodolo{kite aspekti.

Vo ovoj kontekst se predlagaat slednite prioriteti: - izrabotka na studii za vlijanie vrz ìvotnata sredina; - razvoj na biolo{ki i bioinènerski metodi za za{tita na ìvotnata

sredina i obnova na zagrozenite podra~ja; - postapka za tretman na opasni materii, kriteriumi i metodologija za

izbor na lokacii za deponii;


118

- istraùvawe na ekolo{ko-prostorniot kapacitet za razvoj na opredeleni podra~ja vo Op{tinata, i toa prioritetno za: ekolo{ki najvrednite, najso~uvanite podra~ja, podra~jata so najgolema koncentracija na naselenie, aktivnostite i podra~jata so najgolemi prostorni potencijali za razvoj.

So ovie aktivnosti i intervencii }e bidat zajaknati instituciite za za{tita na ìvotnata sredina, doizgraduvawe na pravniot sistem za za{tita na ìvotnata sredina, oformuvawe na sistemite na monitoring, kapitalni investicii i tn. Efektite od ovie aktivnosti moàt da se grupirat vo nekolku kategorii, kako {to se: podobruvawe na javnoto zdravje i kvalitetot na ìvotnata sredina, pogolema produktivnost na prirodnite bogatstva, efikasnost vo raboteweto i tn. Vo idealni uslovi, potpolni i to~ni informacii vo pogled na cenite i vrednostite {to gi karakteriziraat aktivnostite i nivnite efekti, bi dovele do soodvetna skala na efektite od aspekt na tro{ocite. Ovaa skala bi bila odraz na rangiraweto na efektite i tro{ocite i bi ovozmoìla opredeluvawe na optimalnite prioriteti.

Prioritetite opredeleni vo matricata na LEAP-ot, kako i nivnoto ostvaruvawe, }e se preispituvaat vo opredelen period i }e se vr{at promeni, ako se ukaè potreba za toa. Prioritetnite aktivnosti se baziraat na kratkoro~ni, srednoro~ni i dolgoro~ni potrebi, imaj}i predvid deka postojat strogi buxetski ograni~uvawa, a instituciite za za{tita na ìvotnata sredina se u{te se vo razvoj. Sekade kade {to e toa mo`no, }e se pottiknuva u~estvoto na privatniot sektor vo ostvaruvaweto LEAP-ot.

Bidej}i ovoj dokument e podgotven so u~estvo na {irok krug lica i organizacii so razli~ni interesi od oblasta na za{titata na ìvotnata sredina, toj }e se smeta za dokument na op{tinskata politika so koj }e se rakovodat op{tinskite organi i site zainteresirani subjekti vo nivniot zaedni~ki napor da gi unapredat kvalitetot na ìvotnata sredina i dobrosostojbata na gra|anite.

op{tina prilep lokalen ekolo[ki akcionen plan

Documents