UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK

FAKULTET PRAVNIH NAUKA

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

INFORMATIKA I RAUNARSKE TEHNOLOGIJE

TEMA: OPERATIVNI SISTEMI

Student: Profesor: xxxxxxxxxxxBroj indeksa: xxxxxxxxxSADRAJ

UVOD ................................................................................................................ 2

1. ISTORIJA I RAZVOJ OS ............................................................................ 3

2. OPERATIVNI SISTEMI .............................................................................. 5 2.1. Windows ................................................................................................ 6 2.2. Linux ...................................................................................................... 7 2.3. Mac Os .................................................................................................... 9

ZAKLJUAK ....................................................................................................... 11

UVOD

Teko se moe definirati ta je to operativni sitem, jer je operativni sistam nastao kroz potrebe korisnika kako bi rjeio probleme u vezi sa korienjem raunara. Najjednostavnija je definicija koja je nastala 1960-ih godina Softver koji upravlja hardverom.

Zbog napredovanja tehnologije od tada do danas, potrebna nam je bolja definicija. Sutina bi bila da su operativni sistemi programi koji ine hardver korisnim i iz toga proizala je definicija: Operativni sistem je skup sistemskih programa koji kontrolie resurse raunarskog sistema.

Kroz istoriju razvoj operativnih sistema bilo je proporcionalno faktorima relevantne cijene hardvera i ljudskih faktora. U poetku je bio skup hardver, jeftini ljudski ciljevi i maksimalna iskoritenost hardvera.

Kompjuteri su bili ogromne maine koje su bile veoma skupe kako za kupovinu tako i za samo odravanje i pokretanje. Interakcija izmeu maina i programera je bila na niskom nivou iji se interfejs i dizajn ogledao u vidu sirovog hardvera.

Sada je: jeftin hardver, skupi ljudski ciljevi, raunar prilagoen za lako rukovanje, jednostavnost nadogradnje istog i programeri imaju vie slobode pri razvoju. Operativni_sistem je jedan od najznaajnijih dijelova softvera koji koristi_raunar. Bez operativnog sistema raunar je beskorisno pare_metala i provodnika_koji moe da poslui jedino kao_ukras. Ako za hardver kaemo da je srce_raunara, tada bi operativni sistem bio njegova_dua. Operativnom sistemu povjeravamo opsluivanje aplikacija, pravilno iskoritavanje_resursa kao i sigurnost naih podataka. Upravo zato operativni_sistemi zasluuju da im se posveti_posebna panja. Izbor_operativnog sistema nije nita laki od izbora_raunara. Postoje mnogi_vie ili manje poznati/koriteni operativni sistemi od Unix-a, Linux-a do MacOS-a, od Windows-a U ovom Seminarskom radu detaljnije e biti objanjeno ta je to ustvari_operativni sistem, tj. bit e objanjen_pojam operativnog sistema, njegova istorija, funkcije te u konanici i obraeni neki od najpoznatijih.

1. ISTORIJA I RAZVOJ OS Pod pojmom operativnog_sistema u klasinom smislu podrazumijeva se softver_potreban za izvravanje (aplikativnih) programa i za koordinaciju_aktivnosti raunarskog sistema. Taj softver moe obuhvatati_procedure raspodjele resursa_raunarskog sistema, kontrole ulazno-izlaznih operacija, upravljanja memorijom, upravljanja podacima, prevoenja_programskih jezika itd.

Operativnim sistemom esto se naziva kontrolno-upravljaki softver i on omoguava rad hardverskih dijelova (rad procesora sa ostalim dijelovima sistema). Pod njegovom kontrolom se nalazi rad raunarskog sistema, a programi operativnog sistema veliki su programi koji se bitno ne razlikuju od drugih programa, razlika je samo u veliini programa i sloenosti primjene optih programskih tehnika. Raunar ne moe raditi bez programa operativnog sistema, a naravno, isti raunar moe raditi sa vie operativnih sistema.

Razvoj raunarske industrije dovodi do toga da na monitoru u jednom trenutku imate jednu aktivnost, potom podijelite ekran na jasno ograniene povrine, a u svakoj od tih povrina imate neku aktivnost. Najpoznatiji grafiki nain rada je zasnovan na Windowsima (prozorima) i ovdje imamo pojavu da svaki prozor funkcionie nezavisno.

Razvoj operativnih sistema pratio je i razvoj raznih zlonamjernih programa (virusa, trojanaca, spywarea itd) kojima je jedan od glavnih ciljeva kraa podataka od korisnika npr. brojeva kreditnih kartica, te sa druge strane i razvoj On-line zajednica (Security Foruma) koji pomau korisnicima da zatite svoje raunare od pomenutih zlonamjernih programa i hackera upotrebom raznovrsnih programa za zatitu npr. Anti-virusa, Firewalla ...

Takoe, razvoj operativnih sistema je pratio i razvoj hardvera, tako da razlikujemo etiri generacije operativnih sistema. Prvu koja se javlja pedesetih godina prolog vijeka i obuhvata monoprogramski rad, drugu generaciju za koju se vee nastanak i primjena multiprogramskih i multiprocesorskih operativnih sistema i rada u realnom vremenu.

Trea generacija pripada periodu od sredine ezdesetih do sredine sedamdesetih i kod nje su vani optenamjenski operativni sistemi sa razliitim reimima rada i etvrta generacija operativnih sistema koja je najsavremenija i podrava koncept baze podataka i model distribuirane obrade podataka. Uporedo sa razvojem operativnih sistema poveava se i broj funkcija kao skupova zadataka koje programi operativnih sistema efikasno izvravaju.

Pod pojmom operativnog sistema u klasinom smislu podrazumijeva se softver potreban za izvravanje programa i za koordinaciju_aktivnosti raunarskog sistema. Taj softver moe obuhvatati_procedure raspodjele resursa_raunarskog sistema, kontrole ulazno-izlaznih operacija, upravljanja memorijom, upravljanja podacima, prevoenja programskih jezika itd. Funkcije operativnog sistema su:

sprovoenje korisnikih interfejsa,

djeljenje hardvera meu korisnicima,

omoguuje korisnicima da dijele podatke izmeu sebe,

sprjeava mjeanje izmeu korisnika,

planira resurse izmeu korisnika,

olakava ulaz/izlaz,

izjednaava potencijalno korienje resursa,

olakava paralelni rad,

detekcija greaka,

organizovanje podataka za brz i bezbjedan pristup,

mrena komunikacija i njena kontrola.

Kako bi se omoguila efikasnost svih raunarskih resursa, u svakom operativnom sistemu moraju biti na odreen nain rijeene opte funkcije, a to su:

upravljanje zadacima obrade (Job Managment) upravljanje podacima (Data Managment) upravljanje ulazom i izlazom (Device Menagment) upravljanje memorijom (Memory Menagment) obrada prekida (Interrupt Handling) dodjeljivanje procesora (Processor Scheduling) zatita (Protection) podravanje daljinske obrade (TP Monitoring) interpretiranje i izvoenje kontrolno-upravljakih naredbi (J/CL) ...

Postoji jako veliki broj operativnih sistema, a u ovom Seminarskom radu emo se dotai onih najpoznatijih: WINDOWS

LINUX

MAC OS2. OPERATIVNI SISTEMI Kljuni sistemi operativnih sistema su:

olakava izvravanje operativnih programa, rjeava korisnike probleme,

obezbjeuje djeljenje raunarskih resursa,

omoguuje korienje raunarskog hardvera na efikasan nain. Veina savremenih operativnih sistema, tj. savremeni procesori posjeduju dva razliita naina (reima) rada:

korisniki (izvravanje korisnikih aplikacija),

sistemski (kernel) (jezgro operativnog sistema).

Vrste operativnih sistema:

jednoprocesorski,

vieprocesorski (unapreuje rad aplikacija; zavisno od aplikacije veliki poslovi se mogu razbiti na manje poslove koji se izvravaju istovremeno).

Svi operativni sistemi namaju istu strukturu, ali oni imaju isti cilj, tj. podravaju sledee tipove komponenti sistema:

upravljanje procesima,

upravljanje glavnom memorijom,

upravljanje datotekama,

upravljanje ulazno/izlaznim (U/I) ureajima,

upravljanje sekundarnim skladitenjem,

umreavanje i zatita,

sistem prevoenja komandi,

zastoj mehanizma za manipulaciju.

2.1. Windows Izvor: https://cdn0.vox-cdn.com/entry_photo_images/4561354/windows-logo_large_verge_super_wide.jpg Microsoft Windows je porodica operativnih sistema za line raunare i servere kompanije Microsoft. Prva verzija je predstavljena1985. godine kao odgovor na novu strategiju firme Apple i najnoviju verziju operativnog sistema za Macintosh, koji su koristili grafiki korisniki interfejs. Microsoft Windows je vremenom stekao dominantnu poziciju na tritu linih raunara. Korporacija Microsoft je zagovornik zatvorenog koda i vlasnik svih autorskih prava i distribucije operativnih sistema vindous.

Rije (engl.windows) u prevodu saengleskog jezikaznai prozor. Pojam se odnosi na jednu od osnovnih vrsta elemenata u grafikom radnom okruenju prozora u kojima se izvrava veina programa.

Microsoft Windows je operativni sistem stvoren od strane kompanije Microsoft. Trenutno je najpopularniji desktop operativni sistem u upotrebi. Instaliran je na najveem broju novih raunara.

Microsoft je poetkom devedesetih godina 20. vijeka uveo operativni sistem sa grafikim okruenjem pod nazivom Windows. U poetku je novi operativni sistem bio samo nadogradnja, do tada veoma popularnog, DOS-a i nosio oznaku Windows3x. Samostalni operativni sistem pojavio se 1995. godine i dobio je naziv Windows 95. Od samog poetka Windows podrava rad sa miem, ikonama, menijima, mogunost pokretanja programa u isto vrijeme i jednostavan prelaz sa jedne aplikacije na drugu.

Windows predstavlja samostalni operativni sistem. Naime Windows sve do verzije 95 nije bio operativni sistem, jer nije mogao samostalno da se izvrava. On je do tada bio samo novo okruenje koje je predstavljalo nadogradnju ve zastarjelog DOS-a. To je podrazumijevalo uslov instalacije DOS-a da bi funkcionisao Windows. Takoe je podran rad sa internetom i jednostavna mrena komunikacija. Promijenjeno je i grafiko okruenje, pa je umjesto orijentacije prema programu uvedena orijentacija prema dokumentu. Dovoljno je dva puta kliknuti miem na ikonu dokumenta i automatski e biti pokrenut odgovarajui program u kome je dokument kreiran, a uitae se i sam dokument. Ovakav postupak olakava rad korisniku jer ne zahtijeva poznavanje procedure pokretanja programa i procedure uitavanja fajla.

Windows je prvi pravi operativni sistem modernog dizajna i izvanrednih performansi. Posjeduje tzv. vertikalnu kompatibilnost, to znai da se na njemu mogu izvravati svi programi pisani za DOS i starije verzije Windows-a. Mogunosti Windows-a su ogromne, jer njegovi programi prekidaju vezu sa starim pravilima i koriste nove mogunosti operativnog sistema.

Operativni sistem Windows se razvijao kroz generacije koje se jo nazivaju verzije, poev od prve ire prihvaene verzije 3.0, preko verzije 3.11 nakon ega se razvoj dijeli u dvije potpuno odvojene i paralelne linije: Windows 95, Windows 98, Windows ME i Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Vista , Windows 7, Windows 8 ... 2.2. Linux

Izvor: http://members.shaw.ca/golinux/ Linux je operativni sistem za raunare i njegovo jezgro. Jedan je od najpoznatijih primjera slobodnog softvera i razvoja putem otvorenog koda. Za razliku od drugih operativnih sistema (kao na primjerWindowsaiMac OSa) njegov kod je dostupan javnosti i svako ima pravo da ga slobodno koristi, mjenja i redistributira. Linux je noviji operativni sistem i nastao je na osnovama Unix-a, ali se od njega po mnogo emu razlikuje. Jeftino se instalira, i odrava, stabilan je, moe da se primjenjuje na vie platformi i to je najvanije otvoren je sistem i dozvoljava ispravke i dogradnju.

Stvorio ga je mladi Finac, tada student, Linus Torvalds 1991. godine na Univerzitetu u Helsinkiju. Torvalds je svoj operativni sistem objavio na Internetu i podsticao druge programere irom svijeta da se prikljue njegovom daljem razvoju. Ubrzo, Linux je postao veoma popularan meu raunarskim entuzijastima koji su traili alternativno rjeenje za postojee operativne sisteme za PC raunare (DOS, Windows). Svojom koncepcijom stabilnog, a jeftinog operativnog sistema doivio je veliku ekspanziju i popularnost. Linux je originalno razvijan za Intel 386 mikroprocesore, a danas podrava niz mikroprocesora i raunarskih platformi. Upotrebljava se u dijapazonu od linih raunara do superkompjutera iintegrisanih sistemakao to sumobilni telefonii lini video rekorderi. Iako su prve verzije sistema baziranih na Linux kernelu bile vrlo odbojne obinim korisnicima zbog vrlo komplikovanog interfejsa, situacija se znatno izmjenila posljednjih godina zbog monog X Window grafikog sistema (vrlo efektnog i intuitivnog GUI interfejsa).

Inae, termin Linux oznaava samo kernel (jezgro, tj. sr operativnog sistema). Svi ostali programi koji se nalaze u Linux operativnim sistemima su nezavisni proizvodi drugih organizacija ili pojedinaca (uglavnom izdati pod GNU General Public Licencom). Takav skup osnovnih sistemskih programa, kernela i ostalog aplikativnog softvera se zove GNU/Linux distribucija. Sve Linux distribucije su manje-vie sline jedna drugoj i uglavnom se razlikuju samo u programima za konfiguraciju i u aplikacijama i verzijama aplikacija koje nude.

Takoe, moe se konstatovati da dananji Linux u odnosu na bilo koji operativni sistem podrava najiri spektar procesora i raunarskih arhitektura. Tako sad za Linux postoji ogroman broj aplikacija i taj broj raste svakim danom. Gotovo sve to Vam je potrebno postoji i za Linux, a veina tih aplikacija je besplatna. Ne postoji polje upotrebe u kojem se Linux ne moe uspjeno koristiti i zamijeniti ostale sisteme, pogotovo uz mogunost da u rijetkim sluajevima kada ne postoji neka aplikacija za Linux, istu moemo uspjeno pokrenuti pod velikim brojem OS emulatora koji emuliraju rad ostalih operativnih sistema (DOS, Windows, MacOS, AmigaOS). Za kraj moemo navesti da postoje i komercijalne Linux distribucije kao to su Red Hat, Mandrake i S.u.S.E. itd. koji pruaju veliki broj intuitivnih grafikih konfiguracionih alata, tako da se podeavanje i administriranje sistema svodi na par klikova miem i tako ini prelaz sa, recimo, MS Windows-a na Linux izuzetno lakim i skoro neprimjetnim. Tu su i distribucije kao Slackware Linux ili Debian GNU/Linux koje se dre tradicije i sigurnosti i zahtjevaju neto vee znanje od prethodno navedenih, ali vie ne morate biti vrsni poznavaoci Linux-a da bi ih uspjeno koristili.

Kako god bilo, koju god Linux distribuciju da odaberete, neete se pokajati jer e vam se u dananje vrijeme kada se pazi da je OS legalan sigurno viestruko isplatiti.2.3. Mac OS Izvor: http://diemuse2006.deviantart.com/gallery/ Mac OS jeoperativni sistem kojeg razvija amerika kompanija Apple Inc.Ova firma takoer distribuira sistem kao zaseban softverski paket za Appleraunare. Ovaj raunar je bio stavljen na prodaju u SAD 24. januara 1984. godine, i bilo je prvi raunar iroke potronje koje je imao grafiko suelje i raunalni mi, umjesto tada standardnog tekstualnog suelja.

Za nastanak Macintosh hardvera i softvera zasluni su Bill Atkinson, Chris Espinosa, Joanna Hoffman, George Crow, Burrell Smith, Jerry Manock, Jef Raskin i Andy Hertzfeld. Njihov cilj je bio da rad na raunaru uine lakim za upotrebu upravo preko grafikog interfejsa (do tada je MS-DOS bio najzastupljeniji). Iako baziran na kombinaciji multithreading-a, Mach 3.0 microkernel-a, FreeBSD servisa, specifinog hardvera i SMP-sigurnih drajvera, danas se moe rei da je ovo operativni sistem, koji i danas predstavlja jedan od najmonijih operativnih sistema kad je u pitanju obrada grafike i videa, naroito u profesionalne svrhe. Zanimljivo je rei da na tritu Apple vodi najveu bitku sa Microsoft-om, koji je navodno ukrao prvi grafiki dizajn Macintosh-a (u svijetu se jo uvijek vode polemike oko ovog detalja iz prolosti).

Za razliku od PC raunara za koje dijelove moete da naete kod irokog kruga proizvoaa iz cijelog svijeta, Macintosh se opredjelio za zatvorenu arhitekturu i specifine standarde pa je zato i mnogo skuplji i ne tako iroko zastupljen. Bez obzira na taj nedostak, on i dalje dri veliki dio trita iz razloga pouzdanosti i sa odlinim operativnim sistemom.

Vano je napomenuti da se u martu 2006. desila svojevrsna revolucija kada su Mac-ovi u pitanju. Do tada Apple raunari, bazirani na Motorolinim procesorima, prelaze na Intel-ove procesore, ime su praktino otvorena vrata za upotrebu Mac OS i na obinim PC raunarima. Do tada jedine verzije Mac OS-a za PC bile su one nelegalne crack-ovane verzije. Od tog momenta, neprevazieni Windows OS je napokon dobio jakog konkurenta. Jo zanimljiviji je podatak da je od 2006. sam Apple ponudio software Boot Camp kojim se omoguava koritenje Windows OS na Mac raunarima. ZAKLJUAK Generalno, ne postoji kompletna i adekvatna definicija operativnih sistema. Lake je definisati operativne sisteme po onome to oni rade, nego po onome to oni jesu. Komponente raunarskog sistema su hardver,softver, i podaci, a operativni sistem osigurava sredstva za pravilno korienje navedenih komponenti. Poput vlade operativni sistemi ne izvravaju operacije radi sebe samih, nego jednostavno osiguravaju okruenje u kojem drugi programi mogu obavljati koristan posao. Svrha operativnih sistema je da osiguraju okruenje u kojima korisnici mogu izvravati svoje programe. Svrha kao optiji pojam se sastoji iz ciljeva koji imaju precizniju definiciju. Primarni cilj operativnog sistema jeste da raunar uini prikladnim i jednostavnim za upotrebu. A sekundarni cilj je da koristi hardver na to efikasniji nain. Kao to smo ve rekli_operativni sistem je jedan od kljunih_dijelova raunara. Bez operativnog sistema i aplikativnih_programa, raunar je samo gomila beskorisne_elektronike. Bez operativnog sistema, aplikativni_softver ne bi mogao da koristi resurse_raunara.

Pri samoj odluci o kupovini_raunara, moramo se i odluiti za operativni sistem koji emo koristiti. U zavisnosti od platforme_koju smo odabrali, u ponudi imamo veliki broj_operativnih sistema.

Na naem tritu PC raunara i dalje vladaju komercijalniXoperativni sistemi kompanije Microsoft-Windows /XP/Vista/7/8. U dananje vrijeme, vrijeme kada se naa zemlja okreexEvropi, koritenje nelegalnih kopija ovih sistemaxkanjivo je zakonom.

Kao alternativuxovim skupim komercijalnim sistemima moemo navesti GNU/Linux operativni sistem koji je stabilan, pouzdan, veoma moan, koji dolazi sa kompletnim razvojnim koji posjeduje odline mrenexmogunosti, koji je lakxza nadogradnju i odravanje, koji podrava vieprocesorski rad, iji je kod otvoren i svima je dostupan, koji se stalno razvija i usavrava i koji je povrh svega toga sasvimxbesplatan.

Branko Latinovi, Informacione Tehnologije, Panevropski Univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2007. godine

http://hr.wikipedia.org/wiki/Malware

http://www.scforum.info

http://hr.wikipedia.org/wiki/Antivirusni_program

http://bs.wikipedia.org/wiki/Lini_firewall

Branko Latinovi, Informacione Tehnologije, Panevropski Univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2007. godine

Nijaz Bajgori, Operativni Sistemi, Univerzitetska knjiga, Mostar, 2000. godine

Branko Latinovi, Informacione Tehnologije, Panevropski Univerzitet Apeiron, Banja Luka, 2007. godine

http://hr.wikipedia.org/wiki/Macintosh

9