11

OPERATIVNI SISTEMI

22

Uloga OS

OS je program koji poslije uOS je program koji poslije uččitavanja u itavanja u RAM RAM (boot) omogućava rad svim ostalim (boot) omogućava rad svim ostalim programima na računaru.programima na računaru.

Najpoznatiji OS:

Windows (Microsoft)

Macintosh (Apple)

LInux

Unix

33

API i GUI

Svi ostali programi Svi ostali programi na računaru na računaru zovu se zovu se aplikacije (application programs).aplikacije (application programs).Aplikacije su dizajnirane da obavljaju specifične Aplikacije su dizajnirane da obavljaju specifične funkcije.funkcije.API – Application Program InterfaceAPI – Application Program Interface Zahtjevi za korišćenjem ostalih programa i sredstava Zahtjevi za korišćenjem ostalih programa i sredstava

za komunikaciju koja koriste programeri prilikom za komunikaciju koja koriste programeri prilikom pisanja aplikacija zovu se programski interfejspisanja aplikacija zovu se programski interfejs

GUI GUI (Graphic User Interface)(Graphic User Interface) Korisnici komuniciraju diektno sa OS pomoću Korisnici komuniciraju diektno sa OS pomoću

interfejsa koji se zoveinterfejsa koji se zove

44

Funkcije OS

Upravlja dijeljenjem raspoložive memorije Upravlja dijeljenjem raspoložive memorije između aplikacijaizmeđu aplikacijaUpravlja I/O zahtjevima od strane Upravlja I/O zahtjevima od strane perifernih uređaja i računarskih perifernih uređaja i računarskih komponenti.komponenti.Raspolaganje sačuvanim podacimaRaspolaganje sačuvanim podacimaMogućnost štampanjaMogućnost štampanjaPristup mrežiPristup mrežiBezbjednostBezbjednost

55

Tipovi OS

Kategorizacija na osnovu toga za koji Kategorizacija na osnovu toga za koji rač.sistem se koriste i kako upravljaju rač.sistem se koriste i kako upravljaju aplikacijamaaplikacijama OS u relanom vremenu (RTOS)OS u relanom vremenu (RTOS)

Koriste se za upravljanje mašinama, industrijskim Koriste se za upravljanje mašinama, industrijskim sistemima itd.. Obavljaju specifične funkcije u sistemima itd.. Obavljaju specifične funkcije u tačno određenom trenutku i vremenskom intervalu. tačno određenom trenutku i vremenskom intervalu. Imaju vrlo malo UI mogućnosti i isporučuju se Imaju vrlo malo UI mogućnosti i isporučuju se integrisani.integrisani.

66

Jedan korisnik-jedna funkcija (Single User Jedan korisnik-jedna funkcija (Single User Single Task)Single Task) OS u jednom trenutku može da opslužuje samo jednu OS u jednom trenutku može da opslužuje samo jednu

funkciju (Palm OS).funkciju (Palm OS).

Jedan korisnik – više funkcija (Single User Jedan korisnik – više funkcija (Single User Multi tasking)Multi tasking) Jedan korisnik može obavljati više funkcija u isto Jedan korisnik može obavljati više funkcija u isto

trenutku (Windows, Mac,..).trenutku (Windows, Mac,..).

Više korisnika (Multi user)Više korisnika (Multi user) Više korisnika može simulano koristiti resurse Više korisnika može simulano koristiti resurse

rač.sistema, čime upravlja OS. rač.sistema, čime upravlja OS.

77

Zadaci OS

Upravljanje procesoromUpravljanje procesorom

Upravljanje memorijomUpravljanje memorijom

Upravljanje perifernim uređajima i Upravljanje perifernim uređajima i računarskim komponentamaračunarskim komponentama

Čuvanje podatakaČuvanje podataka

User Intrface (UI)User Intrface (UI)

Application Interface (API)Application Interface (API)

88

Sistemi datotekaFAT FAT (File Allocation Table)(File Allocation Table)

FAT je djelimično patentiran Microsoft-ov sistem za FAT je djelimično patentiran Microsoft-ov sistem za raspoređivanje datoteka na računaru.raspoređivanje datoteka na računaru.

Danas se FAT koristi u tri različita oblika FAT12, FAT16, FAT32 Danas se FAT koristi u tri različita oblika FAT12, FAT16, FAT32 (podaci se čuvaju kao niz od 12,16 ili 32 bita).(podaci se čuvaju kao niz od 12,16 ili 32 bita).

KlasterKlasterKlaster (cluster) je najmanja količina informacija sa kojom OS može Klaster (cluster) je najmanja količina informacija sa kojom OS može da upravljada upravljaFAT FAT locira klastere koji su sastavljeni od grupa sektora na disku.locira klastere koji su sastavljeni od grupa sektora na disku.Fajlovi čuvaju svoje podatke u klasterimaFajlovi čuvaju svoje podatke u klasterimaTipiTipičan klaster ima 4 do 16 sektoračan klaster ima 4 do 16 sektora

FAT čuva podatke o tome gdje je smješten svaki fajl na računaru FAT čuva podatke o tome gdje je smješten svaki fajl na računaru i o količini raspoložive memorije na disku.i o količini raspoložive memorije na disku.

Nedostatak je što ne nudi bezbjednost na nivou datoteka i Nedostatak je što ne nudi bezbjednost na nivou datoteka i direktorijuma.direktorijuma.

99

NTFS (NT File System)NTFS (NT File System) Opcioni fajl sistem za Windows NT, 2000 i Opcioni fajl sistem za Windows NT, 2000 i

XP.XP. Poboljšava performanse i bezbjednost OSPoboljšava performanse i bezbjednost OS Podržava Active Directory i enkripciju fajlova.Podržava Active Directory i enkripciju fajlova. Ovlaštenja se podešavaju na nivou fajla a ne Ovlaštenja se podešavaju na nivou fajla a ne

foldera i korisnicima se može dodijeliti tačno foldera i korisnicima se može dodijeliti tačno određen dio memorije na korišćenje.određen dio memorije na korišćenje.

Ima funkciju da pamti aktivnosti (log activity)Ima funkciju da pamti aktivnosti (log activity) Mana Mana

ne podržavaju ga stariji OS. Windows NT 4 ne podržavaju ga stariji OS. Windows NT 4 (formatiran sa NTFS) neće moći da čita datoteke iz (formatiran sa NTFS) neće moći da čita datoteke iz Windows 98 (formatiran sa FAT) operativnog Windows 98 (formatiran sa FAT) operativnog sistema itd..sistema itd..

1010

FAT tabela

1111

Važnije komponente operativnog sistemaVažnije komponente operativnog sistema

+ U okviru OS nalaze se komponente koje čine temelj OS: baza Registry virtuelna memorija sistem datoteka

Baza Registry

+ Još Win 3.x i Win 95 uvode posebnu hijerarhijsku bazu podataka, poznatu kao registarregistar

+ Registar je centralno mjesto gdje se čuvaju sva konfigurisanja sistema

+ hardverske i softverske parametre sistema

+ Dva editora registra: regedit.exe i Regedit32.exe

1212

+ Registar je sagrađen u hijerahijskoj strukturi u obliku stabla i podijeljen u grupe koje se nazivaju ključevi

Pr. ključeva:

- HKEY_CLASSES_ROOT

- HKEY_CURRENT_USER

- HKEY_LOCAL_MACHINE

- HKEY_LOCAL_USER

- HKEY_CURRENT_CONFIG

- HKEY_DYN_DATA

+ Ukoliko dva puta pritisnemo mišem na jedan od ovih ljučeva otvoriće se nekoliko podključeva

1313

Virtuelna memorijaVirtuelna memorija

+ Dio prostora na čvrstom disku koji OS koristi kao da je obična fizička memorija

+ Virtuelan memorija je puno sporija od fizičke memorije

+ Oblast čvrstog diska koja se koristi kao virtuelan memorija naziva se datoteka za straničenje

+ Ukoliko imamo problem sa datotekom za straničenje dobićemo poruku da nešto nije u redu ili problem može biti prikazivan

+ Na sistem Win 2000 datoteka za straničenje uvijek se iznova pravi prilikom podizanja sistema

+ Na sistemu Win 2000, datotek aza straničenje je smještena u korijenu direktorijuma i naziva se Pagefile.sysPagefile.sys

1414

Određivanje veličine datoteke za straničenjeOdređivanje veličine datoteke za straničenje

+ Treba voditi računa da veličina ove datoteke ne bude premala, pošto će Win tada morati sam da je poveća, što može dovesti do problema sa performansama

+ Ako na disku nema dovoljno slobodnog prostora da bi OS povećao ovu datoteku do njenig granica kao što se zahtjeva

Osnovni interfejsi operativnih sistemaOsnovni interfejsi operativnih sistema

+ Desktop – radna površina

+ Windows Explorer

+ My Computer

1515

+ Control Panel

Add / Remove Programs Add / New Hardwer Display Printers System Network

+ Konzola Computer Managment Obavlja čitav niz administrativnih zadataka upravljanje diskovima konfigurisanje korisničkih naloga pregledanje i instaliranje hardverskih uređaja i nagledanje aktivnosti u

sistemu

1616

Grupa programa Accessories / System Tools

+ nalazi se u njoj većina alata koja se koristi za konfigurisanje i upravljanje sistemom

Komandna linija

+ Start / Run

Pomoćni program Network Neighborhood / My Network Places

Paleta poslova (Taskbar) / Informativni dio palete poslova

Meni Start

Pomoćni program Device Manager

1717

Karakteristike najviše korišćenih Windows operativnih sistema

Windows NT

+ Win NT 4 predstavlja nadogradnju Win NT 3.51.

+ Win NT 4 prilagođen je Win 9x interfejsu

+ Microsoft je u Win NT predvidio veću bezbjednost

+ i otpornost na greške

+ Win NT Workstation

+ Win NT Server

1818

Podržani sistemi datotekaPodržani sistemi datoteka

+ Win NT koristi dva sistema datoteka:

FAT (File Allocation Table, tabela raspoređivanja datoteka)

NTFS (NT File System, NT sistem datoteka)

+ FAT koji se koristi sa Win 95 i Win 98

+ Nedostatak FAT: ne nudi bezbjednost na nivou datoteka ili direktorijuma

+ NTFS nudi bezbjednost+ NTFS nudi bolje perfomanse od FAT na diskovima sa većim

particijama

1919

+ Prednost FAT: mogu ga čitati različiti OS

+ NTFS mogu čitati samo Win NT, Win 2000 i Win XP

+ Win NT 4 ne podržava FAT32

+ NTFS je napredniji sistem datoteka, predviđen posebno za Windows mrežne OS

+ FAT se može pretvoriti u NTFS, ali je nemoguće ponovo vratiti na FAT

+ Convert.exe (convert d: / fs:ntfs)

2020

Upravljanje disk jedinicamaUpravljanje disk jedinicama

+ pomoću programa Disk Administrator (DA)Disk Administrator (DA)

+ DA predstavlja zajedničko mjesto odakle se mogu obavljati različiti poslovi održavanja i konfigurisanja čvrstih diskova

+ DA omogućava:

formatiranje diskova dijeljenje diskova u particije brisanje particija pravljenje proširenih particija traženje grešaka u particijama

2121

2222

Osnove upravljanja korisnicimaOsnove upravljanja korisnicima

+ Svi poslovi oko upravljanja nalozima (mjenjanje lozinki, dodavanje i brisanje korisnika) obavlja se pomoću programa USER MANAGERUSER MANAGER

+ Kod Win NT 4 jedan korisnički nalog nadređen je svim ostalim

+ Glavni je Administrator, čiji nalog nema ograničenja

+ Nalog Administrator omogućava: potpunu kontrolu nad pristupom datotekama upravljanjem korisnicima i nalozima bezbjednosnim mjerama i resursima za štampanje

2323

2424

Alati za nadgledanje i praćenje performansiAlati za nadgledanje i praćenje performansi

+ Dva najpoznatija programa su: Perfomance Monitor Network Monitor

Performanse Monitora

+ Nadgledanje performansi na računaru

+ Omogućava da se analiziraju određene komponente hardvera

ili programa koristeći dinamički prikaz

+ Koristi se da bi se utvrdilo dali sistem ima bilo kakve probleme ili uska grla

Network MonitorNetwork Monitor

+ NM je alat koji se koristi za prikupljanje i analiziranje čitavog niza statističkih podataka koji se odnose na mrežu

+ koristi se i za planiranje mogućnosti mreže

2525

2626

2727

Osnove Windowsa 2000Osnove Windowsa 2000

+ Win 2000 je naslednik Win NT 4

+ Najveća razlika je između ova dva OS je dodavanje tehnologije Active Directory - AD

+ Active Directory je standardizovani sistem direktorijuma servisa koji pruža značajno unapređenje mogućnosti za upravljanje korisničkim nalozima

2828

2929

Sistemi datotekaSistemi datoteka

+ Win 2000 podržava: Win NT 4 podržava: FAT16 - FAT16 FAT32 - NTFS NTFS

+ Razlika između FAT16 i FAT32 je u tome da je FAT32 predviđen za rad sa većim diskovima

+ Win 2000 koristi novu verziju NTFS koja se naziva NTFS5

+ AD i ostale bezbjedonosne mogućnosti dostupne su samo na NTFS particijama

+ Za pretvaranje FAT16 i FAT32 sistem datoteka u NTFS koristi se komanda ‘’Convert.exe’’

3030

Novi NTFSNovi NTFS

+ U odnosu na NTFS sistem datoteka osnovna poboljšanja su:

- šifrovanje i

- kvote diska

+ Šifrovanje

- omogućava da se šifriraju pojedinačne datoteke ili direktorijumi

- ovo se vrši pomoću osobine nazvane šifrovani sistem datoteka (EFS – Encrypting File System)

+ Kvote diska

- su sredstvo kojim se ograničava veličina prostora koji se daje određenom korisniku za čuvanje datoteka na računaru

3131

Alati za nadgledanje i praćenje performansiAlati za nadgledanje i praćenje performansi

Event Viewer

EV je pomoćni program Win koji održava i prikazuje zapise o važnim aktivnostima u sistemu

pored zapisa Application, system i Security prati i događaje direktorijum servisa, DNS događaje i događaje raspodjeljivanja datoteka distribuirane obrade podataka

Zapis SYSTEM je najvažniji

U zapisu Systems prate se oni događaji koji se odnose na hardverske komponente

3232

3333

Task Manager

+ TM pruža brzi uvid u programe i procese koji se izvršavaju na računaru

Upravljanje disk jedinicama

+ Disk Managment (Control Panel / Administrative Tools/ Computer Management)

+ DM koristi se za:- pravljenje izdvojenih cjelina na disku- brisanje ovih cjelina- formatiranje diska- pravljenje okruženja koje je otporno na greške

+ Koristi se za pravljenje Dinamičkih diskova

3434

3535

Osnove upravljanja korisnicimaOsnove upravljanja korisnicima

+ Win NT 4 je imo program za upravljanje korisničkim nalozima koji se zvao User Manager For Domains

+ Win 2000 Professonal koristi alat Computer Management

+ Win 2000 Server koristi Active Directory Users And Computers

+ Nalog ‘’Administrator’’ je glavni

+ Administrator ima neograničena prava

3636

Osnove Windowsa XPOsnove Windowsa XP

+ Ponuda iz Microsofta za mrežne OS

+ Win XP Home Editin

+ Win XP Professonal

+ Verzija Professional ima mnoga poboljšanja koja ga čine podobnijim z aposlovna okruženja

+ Izvršena su poboljšanja na višekorisničkim osobinama OS

+ Definisani korisnici se pokazuju na početnom ekranu prilikom podizanja sistema

3737

+ Većina osobina Win XP je pozajmljena od Win 2000

+ Oba sistema Win XP HE i Win XP Professional podržavaju FAT16, FAT32 i NTFS

+ Win XP Professional koristi pomoćni program Computer Management za upravljanje sistemom

Windows 9x (UKRATKO)Windows 9x (UKRATKO)

+ Podržava dva sistema datoteka FAT16 i FAT32

+ FAT32 sistem datoteka podržava veće hard diskove

+ Ne isporučuje se sa novim računarima

3838

Korisne Web adrese

Windows NT WorkstationWindows NT Workstation (GUI) (GUI)Windows NT ServerWindows NT Server (GUI) (GUI)Windows 2000 Windows 2000 (GUI) (GUI)Windows XPWindows XP (GUI) (GUI)Windows VistaWindows Vista (GUI) (GUI)

GUIGUI Na ovoj adresi možete pogledati grafički prikaz interfejsa velikog broja Na ovoj adresi možete pogledati grafički prikaz interfejsa velikog broja

popularnih OS različitih proizvođača koji se danas koristepopularnih OS različitih proizvođača koji se danas koriste

Detaljne karakteriste za svaki OS možete naći na web stranici proizvođača.Detaljne karakteriste za svaki OS možete naći na web stranici proizvođača.

http://www.microsoft.com/windows/default.mspxhttp://www.microsoft.com/windows/default.mspx