25

Het begin van de Tachtigjarige Oorlog

Minimum

1. Welke broers van Willem van Oranje trokken met een leger in 1568 het Groninger land binnen?

1. Lodewijk en Adolf.

2. Waar werd het Spaanse leger verslagen? 2. Bij Heiligerlee.

3. Welke broer van Willem van Oranje sneuvelde daar?

3. Adolf van Nassau.

4. Wat deed Alva nadat het Spaanse leger was verslagen?

4. Hij liet de edelen Egmond en Horne onthoofden.

5. Waar werd het leger van Lodewijk door Alva verslagen?

5. Bij Jemmingen.

6. Over welke rivier trok Willem van Oranje met een leger de Nederlanden binnen?

6. Over de Maas.

7. Waarom moest hij de soldaten afdanken (ontslaan)?

7. Omdat zijn geld op was.

1540 1620 1660

TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN

1560 1580 1600

1573: Spanjaarden veroveren Haarlem Van Alkmaar begint de victorie

1568: Slag bij Heiligerlee Slag bij Jemmingen

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS

1640

1 april 1572: De watergeuzen nemen Den Briel in

1572-1573: Wraaktocht Don Frederik

Tachtigjarige Oorlog 1568 - 1648

Ontdekkers en Hervormers

26

8. Wat is de tiende penning? 8. Een belasting die Alva wilde invoeren.

9. Wie was Lumey van der Marck? 9. Een aanvoerder van de watergeuzen.

10. Welke stad namen de watergeuzen op 1 april 1572 in?

10. Den Briel.

11. Wat gebeurde na de inname van Den Briel? 11. Veel steden kozen de kant van Willem van Oranje.

12. Wat werd Willem van Oranje van de steden die zijn kant kozen?

12. Stadhouder.

13. Wat zijn hugenoten? 13. De protestanten in Frankrijk.

14. Wie waren de leiders van de hugenoten? 14. Hendrik van Navarre en Gaspard de Coligny.

15. Wat gebeurde er tijdens de bloedbruiloft? 15. Duizenden hugenoten werden vermoord, ook admiraal De Coligny.

16. Wie begon in 1572 een wraaktocht tegen de opstandige steden?

16. Don Frederik.

17. Welke steden werden uitgemoord? 17. Mechelen, Zutphen en Naarden.

18. Welke stad werd lang belegerd en ingenomen? 18. Haarlem.

19. Welke stad werd na Haarlem belegerd? 19. Alkmaar.

20. Waarom moesten de Spanjaarden dat beleg opbreken?

20. Omdat het land onder water werd gezet.

Basis

Jaartallen

1568-1648: De Tachtigjarige Oorlog

1568: Slag bij Heiligerlee en Slag bij Jemmingen

1572: De watergeuzen nemen Den Briel in (1 april)

1572-1573: Wraaktocht van Don Frederik

1573:De Spanjaarden veroveren Haarlem

Van Alkmaar begint de victorie

Ho

ofd

stu

k 2

D

e o

ud

ste

bew

on

ers

27

Ho

ofd

stu

k 3

Het

beg

in v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

Het bevrijdingsplan van 1568

1. Zet in de goede rij. Filips II – Graaf van Egmond – Lodewijk van Nassau – Adolf van Nassau – Alva – Graaf van Horne

Familie van Vrienden van Vijanden van Willem van Oranje Willem van Oranje Willem van Oranje

2. Bekijk de strip en beantwoord de vragen.a. Wie is de verkoper?

b. Wat verkoopt hij?

c. Waar heeft hij een leger voor nodig?

3. Graaf Adolf sneuvelt. Zet in de juiste volgorde door te nummeren van 1 t/m 8.

Samen met zijn broers Adolf en Lodewijk bedacht prins Willem van Oranje een plan om de Spaanse troepen te verslaan. Ze verkochten allerlei waardevolle bezittingen om voldoende geld te hebben om de soldij van de soldaten te kunnen betalen.

De graven Egmond en Horne werden op de markt in Brussel onthoofd.

Alva werd naar de Nederlanden gestuurd.1

28

In de slag bij Heiligerlee werd de eerste overwinning op de Spaanse troepen behaald. Wel sneuvelde graaf Adolf van Nassau in de strijd.

Alva nam de zestien veroverde kanonnen mee naar Antwerpen en liet ze omsmelten tot een groot ijzeren beeld van zichzelf. Vanaf die tijd droeg hij de bijnaam: de ijzeren hertog.

Belangrijke edelen werden gevangen genomen, zoals de graven Egmond en Horne. Willem van Oranje kon ontsnappen en vluchtte naar Duitsland.

In de Slag bij Jemmingen werd het leger van de prins verslagen en graaf Lodewijk kon ternauwernood ontsnappen. De aanval was mislukt.

Met een legertje trokken de graven Adolf en Lodewijk de Groningerlanden binnen om de Spaanse soldaten te verslaan.

4. In deze moeilijke tijd van oorlog en geweld werd het Wilhelmus gemaakt. Hieronder zie je de tekst van couplet 4 uit het Wilhelmus. Beantwoord de vragen.

Lijf ende goed al te samen Heb ick u niet verschoont, Mijn Broeders, hooch van Namen, Hebbent u oock vertoont: Graef Adolff is ghebleven, In Vrieslandt in den Slach, Sijn siel int eewich leven Verwacht den jonghsten dach.

a. ‘den Slach’ (regel 6). Welke slag wordt hier bedoeld?

b. Hier wordt de naam ‘Vrieslandt’ gebruikt. In welke provincie ligt het nu?

c. Wat denkt de dichter over de ziel van Graaf Adolf?

Ho

ofd

stu

k 2

D

e o

ud

ste

bew

on

ers

29

5. De Prins trekt over de Maas, 1568. Zet de goede nummers voor de zinnen.

De lichte maan beschijnt een bijzonder tafereel.

Rillend van de kou staan zo’n honderd paarden achter een gespannen touw dicht bij elkaar in het water van de snelstromende rivier. Met hun zware lijven breken ze de kracht van de stroom.

Voor de hoofden van de paarden langs gaan de soldaten door de rivier.

Sterke paarden trekken kanonnen en legerwagens.

Zo trekt het leger van de Prins van Oranje op een ondiepe plaats over de Maas.

Met enkele van de voornaamste onderbevelhebbers heeft Willem van Oranje de hoge oever beklommen. Nu staat hij daar, de veldheersstaf in zijn hand en staart voor zich uit. Ginds moet het leger van Alva zijn.

Ho

ofd

stu

k 3

Het

beg

in v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

12

3

5

4

6

30

De vaandeldrager houdt het vaandel met het wapen van Willem van Oranje omhoog. Het zware vaandel rust in een koker die aan de stijgbeugel vast zit.

Eén van de ruiters in het water houdt de princevlag omhoog.

6. Bij de tocht over de Maas werd voor het eerst de princevlag meegevoerd. Geef de vlag de kleuren van de princevlag en schrijf de betekenis van de kleur er naast.

Kies uit: bleu – oranje – blanje

de kleur van het Huis van Oranje.

de kleur van de hugenoten.

de kleur van het Huis van Nassau.

Op de vlag stond ook: Pro Lege, Pro Rege en Pro Grege. Maak de zinnen verder af, kies uit:

– de koning moet geëerd worden. – het volk moet in vrijheid naar Gods Woord kunnen leven. – de koning en het volk moeten zich houden aan de wet.

Pro Lege betekent: ‘voor de wet’, want

Pro Rege betekent: ‘voor de koning’, want

Pro Grege betekent: ‘voor het volk’, want

In welke taal staan deze woorden?

Ho

ofd

stu

k 2

D

e o

ud

ste

bew

on

ers

31

De watergeus voor Den Briel

7. Bekijk de striptekening en beantwoord de vragen.a. Wie zijn deze mannen?

b. Ze hebben van Willem van Oranje kaperbrieven gekregen. Wat betekent dat?

c. Voor welke stad staan ze hier in 1572?

d. Het werd de eerste stad voor de Prins. Wat was het gevolg?

Alva neemt wraak

8. Op het kaartje hieronder zie je de wraaktocht van Don Frederik aangegeven. Schrijf de namen van de plaatsen op.

1.

2.

3.

4.

5.

Ho

ofd

stu

k 3

Het

beg

in v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og

32

Extra

Het bevrijdingsplan van 1568

1. Hieronder zie je de tekst van couplet 12 uit het Wilhelmus. Dit couplet verwijst naar de tweede aanval op de Spaanse troepen, onder leiding van Willem van Oranje.

a. Verbind met een lijn de woorden met de juiste betekenis.

Soo het den wil des Heeren Op die tijt had gheweest, Had ick geern willen keeren Van u dit swaer tempeest: Maer de Heer van hier boven Die alle dinck regeert, Die men altijt moet loven, En heeftet niet begeert.

b. Deze aanval mislukte, omdat:

c. Wat zegt dit couplet over de mislukking van deze aanval?

geern zwaar

swaer dingen

tempeest graag

dinck storm

Ho

ofd

stu

k 2

D

e o

ud

ste

bew

on

ers

33

d. Datzelfde lezen we in een brief van de Prins aan zijn broer Lodewijk.

‘Alle dingen gebeuren zoals God het wil. Dus ook alles wat ons nu overkomt. Daarom moeten wij geduldig blijven. En wij moeten de moed niet verliezen. Maar ons buigen onder Zijn wil. Dat heb ik besloten te doen in alles wat mij zal overkomen. Ik ben vast van plan met Gods hulp door te zetten.’

Onderstreep de zinnen waarin je leest dat het mislukken van de aanval door de Heere bestuurd is.

e. Zoek alle coupletten van het Wilhelmus op. Wat valt je op als je kijkt naar de eerste letter van elk couplet?

f. Er komen ook twee Bijbelse personen in het Wilhelmus voor. Schrijf hun namen op en schrijf er achter met wie ze vergeleken worden.

vergeleken met

vergeleken met

g. In het laatste couplet staat het werkwoord ‘obediëren’. Dit woord komt oorspronkelijk uit het Latijn. Nu gebruiken we in het Nederlands een ander woord. In het Engels wordt het woord nog wel steeds gebruikt. Zoek beide woorden op en vul onderstaand schema in.

Latijn OudnederlandsHuidig

NederlandsEngels

obedire obediëren

h. Luister naar de oorspronkelijke melodie van het Wilhelmus. Welke coupletten worden gezongen?

H

oo

fdst

uk

3 H

et b

egin

van

de

Tach

tig

jari

ge

Oo

rlo

g

34

i. Welke verschillen hoor je tussen de oorspronkelijke en de huidige melodie?

2. Alva had een groot leger en hij had moeite om voldoende geld bijeen te krijgen om al zijn soldaten te betalen.

a. Wat bedacht hij daarop?

b. Uiteindelijk werd dit niet ingevoerd. Waarom niet?

c. Als je nu iets koopt, betaal je btw. at staat hier over het betalen van belasting?

d. Hoeveel procent is dat nu?

e. Wat betekent: ‘belasting ontduiken’?

f. Lees Mattheüs 22 : 15-22. Wat staat hier over het betalen van belasting?

g. Tegen welk gebod zondig je als je geen belasting betaalt? Tegen het gebod.

35

Alva neemt wraak

3. Volgens een legende was er tijdens het beleg van Haarlem een moedige vrouw die meevocht tegen de Spaanse soldaten: Kenau Simonsdochter Hasselaer. Wat er precies van waar is, weten we niet, maar toch leeft haar naam voort in een spreekwoord.

‘Die vrouw is echt een kenau!’

Schrijf op wat dit spreekwoord betekent.

Ho

ofd

stu

k 3

Het

beg

in v

an d

e Ta

chti

gja

rig

e O

orl

og