ol sepik i lukautim wara na pukpuk - equator initiative · equator initiative tok tenkyu long ol...

11
Ol Wokpainim aut bilong Equator Initiative Strongim komyuniti wantaim developmen we bai stap longpela taim na halivim pipel na enviranmen Papua Niu Gini OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK Empowered lives. Resilient nations.

Upload: others

Post on 04-Mar-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

Ol Wokpainim aut bilong Equator InitiativeStrongim komyuniti wantaim developmen we bai stap longpela taim na halivim pipel na enviranmen

Papua Niu Gini

OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK

Empowered lives. Resilient nations. Empowered lives. Resilient nations.

Page 2: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

OL WOKPAINIM AUT BILONG EQUATOR INITIATIVEOl as ples manmeri na papa graun bilong olgeta hap bilong wol i painim nupela ol rot long strongim wok developmen we inap lukautim pipel na enviranmen. Liklik ripot tru i stap na telemautim stret wanem wok na senis i bin kamap pinis long kain hatwok bilong ol asples. Moa yet liklik lain tasol tu i bin wok strong long kisim stori na wokim kamap dispela ripot hia.

Long makim wanpela ten krismas eniveseri, Equator Initiative i strongim dispela wok painim aut. Dispela ripot hia i tokaut long wok bilong wanpela komyuniti husait i bin winim prais pinis long lukautim enviranmen. Ol save manmeri bilong skelim wok pepa i luksave olsem dispela komyuniti i wokim nambawan wok tru long lukautim gut enviranmen na kamapim gutpela sindaun. Stori bilong ol i mas givim gutpela tingting long stretim ol mama lo na strongim ol gutpela komyuniti wok i kamap pinis. Dispela ol stori i mas surukim save bilong ol pipel i stap long graun long kamapim ol wankain wok behainim astingting na wanem gutpela developmen ol grassrut pipel i mekim pinis long lukautim enviranmen. Ol stori hia i makim wanpela het tok: ‘Pawa Bilong Grasrut Wok: Equator Prais i lainim insait long wanpela ten krismas’, plenti gutpela skul na lo bilong givim stia i bin kamaut long dispela wok painim aut.

Klikim dispela mep hia long lukim sampela moa stori na wok bilong Equator Initiative.

EditasMan igo pas long ol Edita: Joseph CorcoranMeneging Edita: Oliver HughesHusait halivim ol Editas: Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Erin Lewis, Whitney Wilding

Husait raitim ol storiEdayatu Abieodun Lamptey, Erin Atwell, Toni Blackman, Jonathan Clay, Joseph Corcoran, Larissa Currado, Sarah Gordon, Oliver Hughes, Wen-Juan Jiang, Sonal Kanabar, Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Rachael Lader, Patrick Lee, Erin Lewis, Jona Liebl, Mengning Ma, Mary McGraw, Gabriele Orlandi, Juliana Quaresma, Peter Schecter, Martin Sommerschuh, Whitney Wilding, Luna Wu

Husait disainim ripotOliver Hughes, Dearbhla Keegan, Matthew Konsa, Amy Korngiebel, Kimberly Koserowski, Erin Lewis, John Mulqueen, Lorena de la Parra, Brandon Payne, Mariajosé Satizábal G.

Tok TenkyuEquator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk.. Ol mep wok bilong CIA World Fact book na Wikipedia. Wok senisim tok English igo lo tok pisin-Marie Mondu na UNDP GEF SGP Papua Niugini.

Lukim Tu DispelaUnited Nations Development Programme. 2012. Sepik Wetlands Management Initiative, Papua New Guinea. Equator Initiative Case Study Series. New York, NY.

Page 3: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

SOTPELA STORI BILONG PROJEK Sepik Wetlands Management Initiative em wanpela projek we i bin wok wantaim faivpela ten komyuniti husait i stap klostu long wara Sepik. Wara Sepik em wanpela bikpela na longpela wara stret insait long Papua Niu Gini. Dispela wok bung i senisim laip bilong ol pipel long wara Sepik na strongim sampela rot bilong painim moni na pasin bilong lukautim gut wara na enimel bilong wara. Ol asples i save mekim moni long kisim kiau bilong pukpuk na salim. Bipo, ol kiau bilong pukpuk save bagarap taim ol asples save wokim paia long mekim gaten o kukim bus long taim bilong pait. Sepik Wetlands Management Initiative i bin kamapim wanpela progrem we i halivim ol asples long mekim moni. Ol asples i behainim sampela lo long lukautim enviranmen na tu projek i mekim isi long ol i ken salim kiau bilong pukpuk igo stret long ol lain i save baim. Dispela projek i kamapim tupela bisnis em long salim kiau na tu long lukautim pukpuk na salim skin bilong pukpuk. Dispela i hapim win moni bilong ol komyuniti long wanwan yia na tu strongim wok awenes long lukautim wara na pasin kastom bilong lukautim pukpuk.

3

OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUKPapua Niu Gini

OL SAMTING I STAP INSAITStori behainim astingting 4

Ol Wok Na Nupela Tingting 5

Wanem Senis Kamap long Enviranmen 7

Wanem Senis Kamap long Laip Bilong Komyuniti 8

Wanem Senis Kamap long Ol Mama Lo 8

Developmen Bilong Stap Longpela Taim 9

Surukim Wankain Developmen 10

Husait I Wok Bung Wantaim 10

SAMPELA TOK TRUHUSAIT WINIM EQUATOR PRAIS: 2006

WOK KIRAP LONG: 1998

PLES: Ambunti, East Sepik Provins

AMAS PIPEL KISIM HALIVIM: Ol 50 Komyuniti

WANEM KAIN ENVIRANMEN: Pukpuk

Page 4: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

4

Sepik Wara em longpela wara stret insait long Papua Niu Gini. Bikpela hap bilong Wara Sepik i ron insait long Sandaun na East Sepik Provins na liklik hap i ron igo long provins bilong Papua long Indonesia. Long 1993, Papua Niu Gini, insait long wanpela wok painim aut i makim Sepik Wara olsem wara igat bikpela nem na consevesen wok i mas kamap. Bilong wanem, ol ples i stap klostu long Sepik wara igat kainkain kastom,na ples i daun na pulap long wara we i lukautim tu ol kainkain enimel na gras bilong wara.

Sampela Wok Ol Asples I mekim long Lukautim Wara

Long 1998, wanpela projek ol kolim long Sepik Wetlands Management Initiative (SWMI) i bin kamap long Abunti long East Sepik Provins. Dispela projek i kamap long stopim pasin bilong wokim paia long bagarapim enviranmen we i stap long ol ples namel long Wara Sepik. Long mun bilong bikpela drai, ol asples i save kukim bus long painim abus. Sampela taim ol i kukim bus long wokim gaten o taim ol i pait. Dispela i bin bagarapim pinis plenti ples we ol pukpuk save putim kiau long en. Kain ol pukluk bilong wara ol save man bilong wok painim aut i kolim Crocodylus novaguineae na pukpuk bilong solwara ol i kolim long Crocodylus Porosus. Wanpela wok painim aut long 1998 i soim olsem bikpela namba bilong ol ples we ol pukpuk i save putim kiau long en i bagarap pinis na klostu olsem 80% bilong enviranmen tu i lus.

Taim SWMI projek i kamap ol i painim sampela rot long stretim dispela hevi. Sampela bilong ol wok i kamap pinis em; awenes na skulim ol komyuniti long lukautim wara na ol enimel na enviranmen bilong wara;strongim bisinis bilong halivim ol asples long kisim ol kiau bilong pukpuk na salim long ol bisnis lain husait i save baim; givim moa skul long komyuniti bai ol i luksave long wanem kain ol enimel na gras i save gro bikpela na bagarapim ol enviranmen; we bilong kaunim na lukautim ol pukpuk; na halivim ol komyuniti long kamapim plen na menegim ol wara na enviranmen bilong ol. Wanpela samting SWMI projek i strongim stret em long halivim

komyuniti long ol yet i mas lukautim enivranmen bilong ol na menegim ol risos bilong ol gut. Fopela astingting SWMI projek i behainim em;

1. Developim komyuniti bai ol yet i lukautim enviranmen olsem wara na haus bilong ol enimel long bus;

2. Stopim bagarap long enviranmen olsem haus bilong ol pukpuk na narapela ol enimel we ol i save putim kiau long en;

3. Kirapim bek consevesen bilong ol kainkain enimel i stap long dispela ples pulap long wara;

4. Strongim ol asples long lukautim na yusim gut ol risos i stap long enviranmen bilong ol

Dispela wok bung wantaim bilong SWMI i kamap gut na i strongim wok wantaim gavman na ol narapela patna. Ol NGO kain olsem Consevesen NGO long narapela kantri na praivet sekta tu i sapotim wok bilong SWMI. Kain patna olsem Papua Niu Gini Dipatmen bilong Enviranmen na Consevesen,Pacific Island Ministries na ol LLG bilong Ambunti Distrik olgeta i bin wok bung wantaim long daunim ol birua i kamap long enviranmen bilong Sepik Wara. World Wildlife Fund (WWF) i go pas long givim moni long sapotim dispela projek long 2005 i kam inap nau. Mainland Holidings em wanpela Papua Niu Gini bisinis we i save sapotim SWMI long baim kiau bilong pukpuk.

Dispela projek ino gat we long kisim moni long ronim projek ful taim, olsem ol i kisim sapot long ol moni i kam long ol sponsa wanwan taim. Plenti taim, tupela meri na faivpela man i save wok volentia long dispela projek. Husait i ronim dispela grup em wanpela Siaman,Vais Siaman,Sekreteri, Man bilong lukautim Moni na tripela ofisa i wok long komyuniti. Igat bod bilong ol save man husait i save givim stia long grup. Ol dispela save man em ol mausman husait i makim pukpuk fama, papa graun, WWF, PNG Depatmen bilong Enviranmen na Consevesen na wanpela save man tru bilong enviranmen.

Stori Behainim Astingting

Page 5: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

55

Ol Wok Na Nupela Tingting

Ol Wok Kamap

Sampela wok dispela projek i kamapim em long givim moa save na skul long komyuniti bai ol i senisim pasin bilong ol an painim sampela gutpela rot long kisim pukpuk na kiau bilong pukpuk. Sampela skul i tok soim ol asples wanem ol bus na gras o enimel tu i save gro bikpela na bagarapim laip bilong ol gutpela enviranmen na pukpuk.

Wok bilong SWMI i ken pundaun insait long faivpela astingting. Long menegim enviranmen na risos gut, SWMI i behainim stia bilong wanpela wok painim aut i kamap pinis wantaim ol komyuniti. Oltaim wok bung wantaim komyuniti i stap, bilong wanem SWMI i larim komyuniti yet igo pas long ronim ol awenes na consevesen progrem long ples bilong ol. Namba tri samting SWMI i mekim, en long kaunim ol namba bilong ol pukpuk. Wok bilong kaunim pukpuk ino isi olsem ol asples na gavmen i bin wok klostu tru wantaim. Sampela pukpuk ol kaunim long nait, sampela ol kaunim long namba bilong kiau ol pukpuk i putim na sampela ol putim mak long ol. Long halivim ol komyuniti painim sampela moni, SWMI i strongim ol asples long sainim wanpela kontrak wantaim Mainland Holdings bai ol i salim kiau bilong pukpuk stret igo long dispela bisnis patna. Las tru, SWMI i sapotim ol trening we i soim ol asples long rot bilong lukautim pukpuk na salim skin bilong pukpuk na tu long lukautim kiau bilong pukpuk na salim. Dispela ol trening i halivim ol pukpuk fama long mekim moni na tu long larim inap kiau i stap bai namba bilong pukpuk ino igo daun hariap. Ol trening tu i givim tingting long ol fama bai ol i luksave, wanem rot long lukautim pukpuk em i stretpela na inap kamapim nambawan skin pukpuk, we iken winim bikpela win moni behain.

Dispela ol wok i halivim klostu olsem faivpela ten tausen pipel insait long het na maus bilong Sepik Wara. SWMI i bin wok wantaim faivpela ten viles long kirapim wok awenes, kaunim pukpuk na trening bilong pukpuk faming. SWMI tu i mekim wok painim aut wantaim ol dispela komyuniti ol i kolim long tok Inglis “Rural Appraisal exercises”. Wok painim aut i soim olsem namba bilong pipel insait long wanwan ples

i sanap olsem 300-1500 asples.

Nupela Tingting bilong Developmen

Plenti gutpela tingting i kamapim gutpela wok long dispela projek bilong SWMI we i stretim hevi bilong enviranmen consevesen na daunim trangu insait long komyuniti. Dispela wok i kamap gut bilong wanem SWMI i wok klostu tru wantaim ol asples na luksave long pasin tumbuna ol Sepik i gat long respekim pukpuk na yusim dispela bilip long strongim wok bilong consevesen na pukpuk bisnis.

Page 6: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

66

Ol SWMI i yusim wanpela rot long kirapim wokpainaut ol i kolim long Participatory Rural Appraisal [PRA]. Dispela rot i soim ol SWMI wokmanmeri na ol komyuniti wanem samting stret, ol i save mekim long yusim graun na risos bilong ol. Em i halivim ol komyuniti memba long sindaun na skelim wanem samting ol i mas lukautim long graun bilong ol. Ol i soim dispela wok painim aut long drama o pilai wantaim tokples bilong ol asples yet na dispela halivim ol pipel long kisim inap save. Insait long dispela skul na wok painim aut ol komyuniti inapim stret salens bilong lukautim enviranmen na developmen we inap stap longpela taim long sevim komyuniti. Ol pipel yet i putim ol nid na driman bilong ol igo insait na mekim dispela i kamap tru. Taim SWMI i wok wantaim pipel, dispela i halvim ol long luksave wanem kain save ol manmeri i gat long wok developmen na wanem rot ol pipel i ken yusim gut risos bilong ol long mekim kamap wok developmen.

Wanpela bung ol kolim long Sepik River Crocodile Festival i bin stat long 2007 wantaim halivim bilong WWF. Ol pipel na consevesen NGO i yusim dispela bung wanwan yia long promotim pukpuk na consevesen bilong dispela enimel na soim ol arapela olsem pukpuk igat namba long pasin kastom na tumbuna bilong ol Sepik. Bungim tumbuna bilip na wok consevesen i strongim tru tingting bilong ol pipel long lukautim ol risos bilong ol gut. I luk olsem, ol komyuniti nau i igat rot long painim moni na tu ol i save long menegim ol wara na risos bilong ol. Plenti lain i hatwok tru long kamapim dispela gutpela development. Long trening, wok bung komyuniti i soim na gutpela save na tingting sampela save man i givim i halivim.

“Dispela ol ples long Sepik i lukim sampela senis long wara- em i ron gut. Ol pukpuk fama i kisim skul long hapim ples bilong lukautim pukpuk i kam antap liklik olsem 3m. Dispela i givim inap spes long wara i ron igo aut na ol pukpuk igat inap ples long painim kaikai.SWMI i gat plen long

mekim moa awenes long tait wara na solwara we i ken bagrapim ol pukpuk fam.”Jerry Wana, Siaman, Sepik Wetlands Management Initiative

Page 7: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

7

Wanem Senis I Kamap

WANEM SENIS LONG ENIVIRANMENDispela wok insait long Sepik i soim bikpela senis long namba bilong ol solwara na freswara pukpuk, kiau bilong pukpuk na haus bilong ol pukpuk.

Wok Painim aut I soim Wanem Senis

Igat tripela rot SWMI i bin yusim long kaunim pukpuk: yusim helikopta na ol GPS masin long kaunim ol haus bilong pukpuk we ol i save slip,raun na putim kiau long en, Yusim sutlam na kanu long kaunim ol pukpuk long nait,na ripotim namba bilong ol kiau na bebi pukpuk. Ol memba bilong SWMI na Papua Niu Gini Depatmen bilong Enviranmen na Consevesen i flai long helikopta olsem 50-60m antap long graun na putim ai long ol haus bilong ol pukpuk na yusim GPS masin long mepim. Tupela SWMI memba i kamap olsem spota long taim bilong ron wok painim aut na wanpela i kamap olsem stia man na givim stia long pilot wanem hap long ron na wanem hap long mepim GPS.

Long nait ol memba bilong SWMI i save sindaun insait long kanu na pul raunim long ol raun wara na yusim sutlam long kaunim pukpuk. Ol pukpuk husait sutlam i holim ai bilong ol na kala i kamap yelo em ol yangpela pukpuk na sapos kala i kamap ret em ol olpela pukpuk. Sampela taim ol save holim wanwan pukpuk, kisim nem bilong spisis,kisim kilo na putim mak long ol na larim ol igo bek long wara.

Wanpela wok painim aut insait long yia 2007, i painim 220 haus bilong ol solwara pukpuk. Dispela i winim namba 150 long 1997 taim ol SWMI ino statim wok yet. Sampela gutpela senis i kamap tu long ol freswara pukpuk we i soim olsem namba bilong ol i go antap moa olsem 80% namel long yia 1996 na 2007. Ol wokpainim aut yusim helikopt na GPS i soim namba bilong pukpuk i stat long igo plenti namel long yia 1998-2010. Wanpela wokpainim aut ino longtaim liklik i kamap long faivpela ten ples i soim olsem, igat antap long 500 ples bilong ol pukpuk long putim kiau.

Ol pipel tu i stat long lusim pasin bilong kukim bus nating na bagarapim haus bilong ol pukpuk. Long 2005, 1.5 milen hektes bilong wara Sepik i kamap haus bilong ol solwara pukpuk taim pipel i tok strong long stopim paia.

Bipkpela senis tu i kamap long laip bilong ol pipel taim ol lukautim wara na pukpuk. Ol i kisim plenti win moni long salim kiau na skin bilong pukpuk. Namel long yia 2002 na 2006 ol pipel long wanwan yia i kisim kiau bilong ol solwara pukpuk na namba i sanap olsem 3,461 igo inap long 13,491.

Awenes long Rausim Gras na Pis Nogut

Bikpela wok awanes i kamap long skulim ol pipel long rausim ol gras na pis nogut we i save bagarapim haus bilong ol pukpuk. Tupela pis ol save man i kolim Pacu (Piaractus brachypomum –lukim piksa daunbelo) na Javu Carp (Puntius goniootus) save kaikai ol gras i gro antap long wara na nogat ples haus bilong ol pukpuk; Water Hyacinth na Bus Moning Glori gras tu i save bagarapim haus bilong pukpuk. SWMI i statim wok awenes long Wara Sepik ples long rausim ol dispela gras na pis nogut. SWMI wantaim ol pipel i mekim wok painim aut na luksave wanem hap stret ol dispela ol pis na gras nogut i stap. Sampela piksa tu ol pipel i kisim long yusim long mekim awenes bai ol pipel i luk klia gut. Ol posta i soim piksa bilong ol gras na pis nogut na tokim ol pipel wanem rot ol i ken rausim dispela ol spisis. Sampela komyuniti i stat long rausim ol grass nogut-Water Hycinth na Bus Moning Glori.

Ol i sanapim ol sain bot long wanpela ten fo viles pinis na plen long wokim wankain long narapela sevenpela ples insait long het na namel bilong Sepik Wara. SWMI na WWF wantaim gavman –Depatmen bilong Enviranmen na Consevesen i developim ol komyuniti long menegim pukpuk na wara. Ol i laik surukim plen igo insait long wod development plens behainim mama lo Local-Level Governments Administration Act (1997). Ol gavman lida igo pas long distrik i ken givim pawa long dispela ol wod plen long kamap ananit long Joint

Page 8: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

District Budget Planning and Priorities Committee. Olsem dispela wok bilong menegim environment na risos i ken stap aninit long gavman budget na plen. SWMI em i halivim tasol long givim moa pawa na wok igo bek long LLG long menegim risos bilong pipel.

WANEM SENIS I KAMAP LONG LAIP BILONG PIPEL NA KOMYUNITIMaski SWMI ino bin igat sans long kirapim wokmoni bilong plenti komyuniti memba- faivpela asples wokmanmeri bilong projek i wok voluntia na ol i halivim tru ol pipel long winim moni long pasim tok wantaim Mainland Holdings. Plenti i luksave pinis long wok consevesen na bisnis bilong salim kiau na skin bilong pukpuk. Ol asples i sainim wanpela kontrak pinis long kisim skin na kiau bilong pukpuk na salim long gutpela prais long ol kampani. Ol i ken salim sixpela ten kiau long K660 o USD 250. Ol mama lo ol asples na SWMI i kamapim pinis i tok nogat long kukim haus bilong ol pukpuk na lukautim ol mama pukpuk long kisim gut skin na bebi pukpuk. Dispela i ken larim namba bilong pukpuk i stap yet na pipel i ken benefit long bisnis longpela taim.

Ol komyuniti husait i stap long namel na het bilong Sepik Wara i save kisim win moni PNGK120,000 (USD46,000) wanwan yia long salim kiau bilong pukpuk igo long Mainland Holidngs. Na ol i save kisim antap long PNGK50,000 (USD19,000) insait long wanwan yia long salim skin bilong pukpuk. Bungim wantaim, ol komyuniti long dispela ples i save kisim klostu olsem PNGK200, 000 (USD 77,000) long salim kiau na skin bilong pukpuk. Komyuniti profile bilong ol dispela ples long 2005 i soim olsem ol winmoni bilong ol pipel igo antap long 100%.

Sampela komyuniti i soim interes long statim bisinis bilong ol yet behainim tingting bilong dispela projek. Insait long wanpela progrem WWF na European Union i sapotim “Sepik Livelihood Project” , ol i wok wantaim SWMI long stretim ol pukpuk fam na surukim dispela wok igo bikpela. Igat bikpela wok yet long stretim ol banis bilong ol pukpuk bikos taitwara i rausim sampela banis bilong pukpuk. Strongpela banis na nupela rot long menegim pukpuk faming iken bringim plenti moa win moni bilong ol asples pipel. Plenti fama i yusim win moni long wokim skul pe, baim moto,tenk wara, na sanapim ol fuel stestin. Sampela i sanapim tupela ges haus long win moni bilong salim pukpuk kiau na win moni bilong ges haus igo ken long sanapim tripela treid stoa.

SENIS LONG MAMA LOWok bilong Sepik Wetlands Management Initiative i bin mekim sampela senis long ol lo insait long LLG, na gavman bilong PNG. Wok bung bilong SWMI wantaim WWF i givim stia long WWF long plenim gut ol progrem bilong ol long Sepik Provins. Ambunti Distrik i sapotim plenti wok bilong SWMI insait long faiv yia plen bilong ol. Ambunti Distrik i save givim moni long ronim dispela Crocodile Festival na tu i wok klostu long plening bilong ol pukpuk faming. SWMI membas i bin go long wanpela woksop long developim

National Biordiversity Strategy bilong Papua Niu Gini we i kamap long Milne long June, 2007. Moa yet, SWMI i wok klostu wantaim WWF long promotim lo bilong kisim wara na menegim wara insait long Sepik na long PNG. Igat sampela salens i stap na dispela ol lo ino kamap gut yet. Inap nau,PNG Depatmen bilong Enviranmen na Consevesen ino bin kamapim wanpela mama lo long lukautim pukpuk na menegim ol wara we pukpuk i stap long en. PNGDEC ino kisim inap moni long mekim wok, na tu plenti senis i kamap long depatmen i afektim ol progrem na patnas. Narapela salens tu em olsem, SWMI i stap long big bus olsem na transpot na rot bilong salim na kisim toktok i nidim bikpela moni. Dispela i pasim rot na sans bilong ol asples husait i lukautim SWMI long painim halivim long gavman opis na ol narapela patna tu.

8

Page 9: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

9

Developmen Long Stap Longpela Taim

DEVELOPMEN LONG STAP LONGPELA TAIMSWMI i soim stret wok bilong ol i karim kaikai long strongim ol pasin tumbuna na kirapim gutpela bisnis we i lukautim gut enviranmen bilong pipel na mekim gutpela win moni.

Tasol dispela NGO i nidim moni na save bilong autsait manmeri long sapotim projek bilong ol. Taim yumi lukim olgeta yia namba bilong ol kiau bilong pukpuk igo antap na plenti moa bebi pukpuk i kamap, em i soim olsem SWMI i painim nambawan rot pinis long halivim ol pipel menegim risos bilong ol gut. Long dispela rot, komyuniti i kisim win moni olsem USD46, 000 long wanwan year. Ol dispela wok long sapotim komyuniti hapim win moni bilong ol igo yet i soim olsem wok bilong consevesen tu i kamap gutpela tru. Kain olsem, plenti fama ol i tren pinis long kamapim gutpela skin bilong pukpuk we bai winim bikpela win moni bilong ol. Dispela i karim kaikai bilong wanem sampela fama i behainim gut skul tok na nau wok long salim ol gutpela skin pukpuk. Wok bilong SWMI i bin smat moa long luksave long wanem nid tru i stap long komyuniti na halivim pipel long painim rot long stretim dispela ol wari. Wanpela bilong ol dispela nid em long kirapim pukpuk faming olsem na SWMI i bin painim rot na patna wantaim WWF-EU na addresim dispela nid.

Ol dispela gutpela stori long wok kamap hia em i kamap tru long gutpela wok awenes na pasin tumbuna bilong lukautim enviranmen. Sepik River Crocodile Festival i pulim plenti pipel wanwan yia i kam na givim tingting long ol Sepik pipel olsem pukpuk igat nem na ol i mas lukautim dispela enimal na haus bilong en tu.

SWMI i painim sampela rot long surukim dispela projek igo het. Nau ol i putim proposel pepa igo long wok kontrak wantaim DEC long givim sans bai ol i menegim narapela ol projek insait long kantri. Ol i paitim tok tu wantaim Mainland Holdings long sasim menegemen fi long sevis ol i givim long wok wantaim ol pukpuk fama. WWF kirapim wanpela opis long Wewak long East Sepik Provins na i givim sapot moni na sampela teknikel sapot tru long Sepik River Programme.

Page 10: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

1010

Dispela kain halivim i bai strongim tru wok bilong SWMI bikos ol i nidim opis long Wewak na wanpela memba long ronim progrem fultaim.

SURUKIM WANKAIN WOKSWMI nau yet i wok wantaim faivpela ten viles long Sepik wara, na surukim wankain wok ol i mekim bipo. Long 1998, SWMI i bin wok tasol wantaim wanpela tenpela six viles. Nau ol i yusim save bilong ol long halivim ol narapela ples na hapim namba igo faivpela ten ples. Sampela nupela viles olsem; Wanamoi, Waniap,Houm 3,Luluk,Japandai, Aibom na Chambri em ol i kisim save long projek bilong SWMI na stat long wokim pukpuk faming.

WWF i bin bung wantaim SWMI long mekim dispela ripot. Long Jun 2010, SWMI i developim wanpela trening menuel bilong ol pukpuk fama. Klostu olsem tripela ten fama i bin kisim dispela skul pinis long mun September, 2010 long Ambunti. SWMI tu i yusim ol olpela fama long skulim ol nupela fama.

PATNAMainland Holdings Ltd.: I save baim kiau bilong pukpuk long ol fama husait i behainim kontrak SWMI i putim long consevim enviranmen na wokim gutpela bisinis.

World Wildlife Fund (WWF): I sapotim projek long saveman meri bilong enviranmen na sampela risos long mekim wok.

Papua Niu Gini Depatmen of Enviranmen na Consevesen – I givim stia long wanem ol mama lo bilong Papua Niu Gini i stap long lukautim enviranmen.

UNDP/Global Environment Facility Small Grants Programme: I sapotim projek long givim sampela moni (USD15, 000) long yia 2001-2002.

HELP Resources: wanpela asples NGO we i ronim ol liklik komyuniti projek long developim ples.

Pacific Island Ministries: I givim sapot long ol opis pepa wok.

Sepik River Crocodile Festival Committee: Strongim wok awenes long pukpuk faming na gutpela developmen.

Ambunti District Level Government: I putim SWMI projek insait long faiv yia plen bilong ol na i wok klostu wantaim ol komyuniti.

University of Papua New Guinea: I bin givim trening long ol projek wokmanmeri long raitim gutpela ripot.

Plenti bilong ol patna bilong SWMI i bin sapotim projek long givim save manmeri long mekim wok na tu sampela sponsa moni long ronim projek. SWMI i bin wok bung wantaim ol dispela patna long wokim awenes bilong gutpela sindaun (HELP Resources) , long promotim kiau bilong pukpuk (Mainland Holdings), long lukautim na yusim gut enviranmen na risos bilong wara (WWF/UNDP), na long kaunim na ripotim namba bilong pukpuk long Sepik Wara em (Department of Environment and Conservation).

WWF em wanpela patna we i bin givim bikpela sapot long SWMI. Ol i bin givim plenti trening long hapim save bilong ol wokmanmeri bilong SWMI, sampela taim WWF i yusim save bilong ol long givim stia long wok bilong SWMI na tu ol i serim plenti risos wantaim SWMI. Papua Niu Gini Depatmen bilong Enviranmen na Consevesen i givim tu kain stia long pukpuk faming long Ambunti. Wok bilong SWMI ino inap kamap sapos kain patna olsem WWF,Mainland Holdings na UNDP ino sapotim ol oltaim.

Page 11: OL SEPIK I LUKAUTIM WARA NA PUKPUK - Equator Initiative · Equator Initiative tok tenkyu long OL Sepik I Lukautim Wara Na PukPuk. Ol poto em wok bilong OL Sepik I Lukautim Wara Na

NARAPELA RIPOT LONG LUKIM

• Darwin Initiative. 2007. Sustainable Use of PNG’s Wildlife: Report of a Workshop. Madang, Papua New Guinea. http://www.geog.cam.ac.uk/research/projects/insectfarming/WildlifeSustainableUse.pdf

• Cox, J. H., Gowep, B., Mava, A., Wana, J., Genolagani, J. M., Kula, V., Solmu, G., Sine, R., Wilken, D., and Langelet, E. 2006. The saltwater croco-dile Crocodylus porosus egg harvest program in Papua New Guinea: linking conservation, commerce and community development. Proceed-ings of the IUCN Crocodile Specialist Group (CSG) 18, 2006. http://data.iucn.org/dbtw-wpd/edocs/NS-2006-001.pdf

Equator InitiativeEnvironment and Energy GroupUnited Nations Development Programme (UNDP)304 East 45th Street, 6th FloorNew York, NY 10017Tel: +1 646 781-4023 www.equatorinitiative.org

Unaited Nesen Developmen Progrem (UNDP) em netwok bilong UN long tokaut na tok strong long senis i mas kamap. Dispela senis i ken kamap taim ol kantri i wok bung na serim save,risos na experiens bilong ol long halivim pipel painim gutpela sindaun.

Equator Initiative i bungim Unaited Nesens,gavman,ol komyuniti,bisinis na grassrut grup long luksave long nupela rot bilong developmen, long lukaut bilong enviranmen na strongpela komyuniti.

© 2012 wantaim Equator Initiative Olgeta Kopi rait bilong Ol

Klikim ol piksa daunbelo long ritim narapela ol stori na wokpainim aut