okul Öncesi Çocukluk algısında genç yetişkinlerin ahşap oyuncak … · 2016. 11. 8. · okul...
TRANSCRIPT
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Okul Öncesi Çocukluk Algısında Genç Yetişkinlerin Ahşap Oyuncak Seçimi Prof. Dr. İlker Usta* Özet
Bu araştırmada, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersi kapsamında “Şimdi bir çocuk olsaydınız
(okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda
300-350 sözcüklük öznel bir ödev hazırlayan üniversitede farklı lisans programlarında öğrenim gören
öğrencilerin açıklamaları içerik analizi yapılmak suretiyle değerlendirilmiş, kız ve erkek öğrenciler
tarafından ortaya konulan ahşap oyuncak örneklemeleri kategorize edilmiş, çocukluk algısıyla tercih
edilen bu örnek ahşap oyuncak türleri neden-sonuç ilişkisi uyarınca yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ahşap Oyuncaklar, Okul Öncesi Dönem, Genç Yetişkinler, Oyuncak Tercihi
Young Adults’ Choices of Wooden Toys within the Perception of Preschool Childhood
Abstract
In this study, descriptions of students as the young adults from different degree programs at the
university were evaluated by making content analysis due to preparing a subjective homework within
the elective course “Educational Wooden Toys” consisting of 300-350 words on the issue of “How
would you like to play with wooden toys if you were a kid in the context of preschool childhood ?”. Referring to the findings, wooden toys defined by the sampling of students were categorized according
to the type of toys, and these wooden toys preferred by girls and boys of the young adults within the
childhood perception were reviewed in accordance with the causation.
Key Words: Wooden Toys, Preschool Stage, Young Adults, Toy Preferences
1 Giriş
Mevcudiyetleri itibariyle insanlık tarihi kadar eski iki temel olgu olan oyun ve oyuncak, birbirlerini
pekiştirici içsellikleriyle ve kendilerine özgü işlevsellikleriyle çocuk gelişiminde oldukça önemlidir. Landreth (2002)’e göre, çocukların kendilerini ve yaşadıklarını ifade etmek için kullandıkları izafi bir
dil olan oyun çocuğun dilidir, oyuncaklar ise çocuğun kelimeleridir. Buna göre, insan varlığının bir
parçası olan oyun (Güvenç, 1997), gönüllü bir eylem olarak …mış gibi yapılan …miş gibi davranılan
gerçek dışı bir alan olup taklitçi bir faaliyettir (Yalçınkaya, 2004). Oyuncak ise, Niemann (1977) ile
Gorman (1985) ve Cross (1999) tarafından açıklandığı üzere, ihtiva ettiği anlam bakımından çocuk
gelişiminde önemli bir olgu olarak öne çıkan (eğlendirici ve öğretici bir faaliyet olan) oyun kapsamında
kullanılan ve söz konusu oyunun oynanmasının yanında, çocuğun hem zihinsel hem bedensel hem de
kişilik gelişimine katkı yapan nesnelerdir. Öyle ki, Sigmund Freud (1856-1939) tarafından psikanaliz
yaklaşımıyla ortaya konulan psikoseksüel gelişim evreleri kapsamında, motor-beceri ile bilişsel ve
sosyal-duygusal yetkinliklere ulaşmaya dayalı çocuk gelişimi bakımından oyuncakların büyük faydalar
sağladığı yadsınamaz bir gerçekliktir.
Esasen okul öncesi dönem, psikoseksüel gelişim eşliğinde gerçekleşen (Arı vd., 1997), (toplumun
önemli bir bireyi ve geleceği olan) çocuğun gelişiminde sihirli yıllar (Oktay, 2000) olarak addedilen
öznel bir süreçtir. Bundan ötürü, başta okul öncesi dönem olmak üzere çocukluk süresince, çocuğa
destek olup onun gelişimi için fırsatlar sunabilmek çok önemlidir. Bu noktada, oyun ve oyuncaklar
(psikoseksüel gelişim dönemleri bağlamında) çocuklara çok büyük faydalar sağlar. Şöyle ki; Onur
(1991)’un Niemann (1977)’dan aktardığına göre, okul öncesi eğitim alanında öncü çalışmalar yapan
Friedrich Wilhelm August Fröbel (1782-1851) tarafından yaşamın nesnel imgeleri olarak tanımlanan
oyuncaklar, tümevarım mantalitesiyle dünyanın ve yaşamın yasalarının bir çeşit anlatım yoludur. Başka
bir şekilde söylemek gerekirse, Piaget (1962) tarafından açıklandığı gibi, okul öncesi çocukluk
döneminde çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal, duygusal ve dil gelişimini destekleyen oyun, oyunun
oynamasını sağlayan oyuncaklar aracılığıyla aynı zamanda çocuğun hayal gücünü geliştirir ve yeteneklerini uyarıp harekete geçirir. Bu kapsamda, Sotamma (1980) tarafından açıklandığı üzere,
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
dünyayla bağlantı kurma ve sosyal çevreyle iletişime geçme davranışının bir yansıması olarak çocuğun kendisini keşfetmeyi öğrenmesi sürecinde, dünyanın ve yaşamın bir çeşit taklidi durumunda olan
oyuncaklar bu keşifler için çocuğa fırsatlar sunar ve çocuk öğrenmeyi öğrenir. Nitekim, Heljakka
(2015)’nın Klabbers (2009)’dan naklettiği gibi, oyuncaklar; el-göz ve ince motor koordinasyonunu
sağlarken, planlama, hayal etme, ileriyi düşünme, işbirliği yapma, müzakere etme, paylaşımcı olma,
kendini kontrol etme, takdir edilme ve ödüllendirilme ile sabırlı olma olgularını pekiştirir.
Bu açıklamalar ışığında, oyuncakların eğitici bir işleve sahip olmasının önemi ortadadır. Kendine has
tasarımıyla sistemli bir şekilde geliştirilen eğitici oyuncaklar, Oğuzkan ve Avcı (2000) tarafından,
çocuklara erken yaşta kazandırılmak istenilen (eşleştirme, farklı olanı bulma, parçaları birleştirme,
gruplama, sıralama, ilişki kurma gibi) kavramları hem eğlendirici hem de eğitici yöntemlerle çocuğa
öğretmeye yardımcı olan oyun araçları olarak tanımlanmıştır. Çocuk gelişiminde önemli rol oynayan eğitici oyuncaklar, çocukların oynayarak öğrenmesini sağlarken, bilişsel gelişimin yanı sıra dil ve öz
bakım becerilerini destekler, sosyal-duygusal ve psikomotor becerilerinin gelişimine katkıda bulunur.
Sözün özünü söylemek gerekirse, okul öncesi dönemi kapsayan psikoseksüel gelişim dönemleri ve bu
gelişim dönemlerinde kullanılan oyuncak türleri itibariyle, eğitici oyuncaklar; çeşitleri ile işlevleri ve
çocuk gelişimindeki yeri bakımından oldukça önemlidir. Bu manada, çocuk gelişimi açısından çok
önemli olan oyunların kurgulanmasında doğrudan ya da dolaylı bir şekilde görev alan oyuncakların
eğitsel yönü, sürdürülebilir öznelliğiyle ahşap oyuncak tasarımını öne çıkarmaktadır (Aydın, 2012).
Endüstriyel amaçla yetiştirilmiş ağaçlardan tedarik edilen doğal bir malzeme olan ahşabın kolay şekil
alabilmesi, onun birçok alanda kullanılmasına sebep olmuştur. Bu perspektifte, oyuncak imalatı;
ahşabın işlevsel bir malzeme olarak tercih edilip kullanıldığı alanlardan biridir (Usta, 2014). İstenilen forma kolayca dönüştürülebilirliğinin yanında ahşabın doğal oluşuna atfen oyuncak yapımında
seçilmesi, çocuğun doğa hakkında farkındalığa ulaşmasının bir yolu olarak kabul edilir. Usta (2015)
tarafından belirtildiği gibi, ağaçlardan elde edilen doğal ve organik bir malzeme olan ahşap, doğanın bir
yansıması olarak çocuğun doğayı algılamasına katkı sağlar. Bunu daha açıkça ifade etmek gerekirse,
benlik oluşumu ile zihinsel gelişimin büyük ölçüde tamamlandığı ve psikoseksüel gelişim açısından
önemli bir süreç olan okul öncesi dönemde, ağaçlardan temin edildiği için lifli ve gözenekli yapıya
sahip organik esaslı doğal bir malzeme olan ahşaptan imal edilen oyuncaklar vasıtasıyla çocukları
ahşabın doğal dokusuyla tanıştırmak, çocuk gelişimi açısından fayda sağlar. Bu bağlamda, günümüzde
giderek artan bir biçimde değişik pek çok tiplemelerle ortaya konulan eğitici ahşap oyuncaklar; okul
öncesi dönemi içeren psikoseksüel gelişim dönemleri nezdinde çocukların bilişsel ve psikomotor
gelişimlerine ilaveten sosyal ve duygusal gelişimleri ile dil ve özbakım becerilerinin gelişimini desteklemek amacıyla kullanılan önemli eğitici materyallerden biri durumundadır.
Bir nitel araştırma olan bu çalışmada, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersini yüklenen ve “Şimdi
bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak
isterdiniz ?” konusunda 300-350 sözcüklük metinsel bir kompozisyon yazılması istenilen farklı
programlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinden, sadece tek bir ahşap oyuncağı örnekleyenlerin
ödev formundaki açıklamaları içerik analizi yapılarak değerlendirilmiş, kız ve erkek öğrenciler
tarafından ortaya konulan ahşap oyuncak örneklemeleri kategorize edilmiş, çocukluk deneyimini
yaşamış halihazırdaki üniversite öğrencilerinin çocukkenki algı dünyasına göre ahşap oyuncak tercih
etme eğilimleri nedensellik bağı kurulmak suretiyle yorumlanmıştır.
2 Yöntem
Bu araştırma, 2013 yılında gerçekleştirilen Bologna uyum çalışmaları kapsamında güncellenen Ağaç
İşleri Endüstri Mühendisliği müfredatı bağlamında Hacettepe Üniversitesi lisans öğrencilerinin tümü
için (Seçmeli Dersler Birimi Koordinatörlüğü nezdinde) açılan yeni bir seçmeli ders olan “Eğitici Ahşap
Oyuncaklar” dersi çerçevesinde hazırlanmıştır. Buna göre, mevcut araştırma; üç yıllık süreçte güz ve
bahar yarıyılları ile yaz okulunda bu dersi yüklenen öğrencilere verilen aynı konudaki ve eşdeş sayıdaki
sözcükten oluşan metinsel kompozisyon kurgusunda hazırlanan dönem ödevlerinin içerik analizi
yapılması suretiyle değerlendirilmesi üzerine kurulmuştur. Öznel bir nitel araştırma olan bu çalışmayla;
“Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile
oynamak isterdiniz ?” konusunda 300-350 sözcüklük bir kompozisyon yazılması istenilen öğrencilerin,
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
sadece tek bir ahşap oyuncağa odaklanılmış olarak ortaya koydukları açıklamalar irdelenmiş ve yorumlanmıştır.
Araştırma kapsamında, sadece tek bir ahşap oyuncağı örneklemek suretiyle açıklayan öğrencilerin
kompozisyonları “nasıl bir ahşap oyuncak ve özellikle neden bu ahşap oyuncak” ilişkisi bağlamında
doküman analizine tabi tutulmak suretiyle değerlendirilmiş, oyuncak kategorizasyonu oluşturularak kız
ve erkek öğrencilerin ortaya koydukları ahşap oyuncak seçimleri çizelgelenmiş, öğrencilerce öngörülen
ahşap oyuncak seçimi yorumlanmıştır. Bu noktada, farklı lisans programlarından “Eğitici Ahşap
Oyuncaklar” seçmeli dersini yüklenen ve “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi
bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda ödev yapanlardan, sadece tek
bir ahşap oyuncağı örnekleyen 235 öğrenci (% 60 kız ve % 40 erkek) çerçevesinde bulgular toplanmış
ve değerlendirilmiştir.
3 Bulgular ve Değerlendirme
Araştırma bulguları, genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin ödev metinlerinin içerik analizi
yapılmasıyla ortaya çıkan ahşap oyuncak kategorizasyonu ile halihazırdaki bu ahşap oyuncak seçiminin
nedenselliği çerçevesinde değerlendirilmiştir.
3.1 Ahşap Oyuncak Kategorizasyonu
Eğitici Ahşap Oyuncaklar seçmeli dersini yüklenen farklı sınıflarda ve farklı programlarda lisans
öğrenimi gören kız ve erkek öğrencilerin “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verdikleri cevaplar; kategorize
edilerek sıralanmış (Çizelge 1), kız ve erkek öğrencilere göre karşılaştırılmış (Şekil 1) ve mevcut
kategorizasyana giren oyuncakların öğrencilerce adlandırılışı gösterilmiştir (Çizelge 2).
Üniversitede farklı programlarda lisans öğrenimi gören kız ve erkek öğrencilerin çocukluk
deneyimlerine atfen ahşap oyuncak tercihleri hakkında gerçekleştirilen bu araştırma verilerine göre,
içerik analiziyle ortaya çıkarılan ahşap oyuncakların esasen 19 kategoride kümelendiği (Çizelge 1) fakat
söz konusu bu kategorizasyonun kaldırılması halinde öğrenciler tarafından ahşap oyuncak
tanımlamasının 64 adet alt başlıkta yapıldığı (Çizelge 2) görülmektedir. Buna göre; cinsiyet değişkenine
göre karşılaştırıldığında önemli farklılıkların görüldüğü Çizelge 1 incelendiğinde, kız ve erkek
öğrencilerin toplamda en çok Bloklar ve Ev kategorilerinde yer alan ahşap oyuncakları tercih ettikleri, bunun akabinde Yapboz ile Vasıta kategorilerindeki ahşap oyuncakları da çokça yeğledikleri
görülmektedir. Elde edilen veriler itibariyle mevcut oyuncak kategorisinde bulunan diğer seçimlik
ahşap oyuncaklara bakılacak olursa, yekünu oluşturan ahşap oyuncakların çoktan aza doğru
sıralamasının; Sayı Öğretme, Fırıldak, Model Eşyalar, Kule Yapma, Pedalsız Bisiklet, Figürler, Kukla,
Elbise Giydirme, Çalgı Aleti, Sallanan At, Mekan Örneklemesi, Paytak, İç İçe Geçmeli, Boncuk
Dizme/Geçirme, Çivi Çakma biçiminde olduğu ortaya çıkmaktadır.
Çizelge 1. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap
oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen cevapların oyuncak kategorisine göre dağılışı ile
kız ve erkek öğrenciler bakımından ahşap oyuncak tercihi durumu
Oyuncak Kategorisi Frekans
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Toplam Erkek Kız
Bloklar 34 15 19
Ev 33 2 31
Yapboz 28 10 18
Vasıta 21 15 6
Sayı Öğretme 13 6 7
Fırıldak 12 8 4
Model Eşyalar 11 3 8
Kule Yapma 10 4 6
Pedalsız Bisiklet 10 5 5
Figürler 10 4 6
Kukla 9 5 4
Elbise Giydirme 8 0 8
Çalgı Aleti 7 2 5
Sallanan At 6 1 5
Mekan Örneklemesi 5 3 2
Paytak 5 3 2
İç İçe Geçmeli 5 2 3
Boncuk Dizme/Geçirme 4 2 2
Çivi Çakma 4 2 2
Toplam 235 92 143
Araştırma mahiyetinde “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl
bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen cevaplara istinaden oluşturulan oyuncak
kategorisindeki ahşap oyuncakların kız ve erkek öğrenciler bakımından en çoktan en aza doğru
seçilmesi durumu Çizelge 1 verileri esas alınarak Şekil 1’de de gösterilmiştir. Bu perspektifte (Çizelge
1 ve Şekil 1 göz önüne alınarak) okul öncesi çocukluk algısında genç yetişkin kız ve erkek üniversite
öğrencilerinin ahşap oyuncak tercihine göre sayısal ve oransal karşılaştırması yapıldığında, elde edilen
verilerle ortaya çıkan toplam 19 oyuncak kategorisi içerisinde 11 kategoride kızların ve 5 kategoride
erkeklerin üstün olduğu, 3 kategoride ise hem sayıca hem de yüzde olarak eşitlik hali görülmektedir.
Çizelge 1 ve Şekil 1 kıyaslamalarına göre, kızların özellikle Elbise Giydirme (% 100) ve Ev (% 94)
kategorilerinde çok belirgin bir üstünlüğü varken, erkeklerin üstünlüğü ise daha çok Vasıta (% 71) ve Fırıldak (% 67) kategorilerinde bulunmaktadır. Pedalsız Bisiklet ile Boncuk Dizme/Geçirme ve Çivi
Çakma kategorilerinde ise oransal ve yüzdelik eşitlik (% 50) görülmektedir. Bu verilere ilaveten hem
Sallanan At (% 83) hem Model Eşyalar (% 73) hem de Çalgı Aleti (% 71) kategorilerinde kızların
erkeklere nazaran daha seçici olduğu görülürken, kızların Yapboz (% 64) kategorisinde de sayısal ve
oransal bir üstünlük ortaya koydukları görülmektedir. Ayrıca, tercih yoğunluğu bağlamında; Kule
Yapma (% 60), Figürler (% 60), İç İçe Geçmeli (% 60) kategorilerinin yanı sıra Bloklar (% 56) ve Sayı
Öğretme (% 54) kategorilerinde kızların, Mekan Örneklemesi (% 60) ile Paytak (% 60) ve Kukla (%
56) kategorilerinde ise erkeklerin göreceli bir üstünlüğü söz konusudur.
Araştırma bulgularının bir nevi görsel kıyaslamasının yapıldığı Şekil 1’de gösterilen genç yetişkin kız
ve erkek öğrencilerin kendi grupları içerisindeki oyuncak tercihi sıralamasına bakıldığında, beş adet
oyuncak kategorisinin aynı sırada olduğu görülmektedir. Bu bağlamda; Bloklar (2), Yapboz (3), Kule Yapma (8), Figürler (9), İç İçe Geçmeli (15) oyuncak kategorileri hem kızlar hem de erkekler tarafından
ahşap oyuncak tercih listesinde aynı sırada konuşlandırılmıştır. Bu çerçevede ilk ve son sıralara göre;
kızlarda Ev kategorisi, erkeklerde ise Vasıta kategorisi ilk sırada yer alırken, kızlarda Çivi Çakma
kategorisi, erkeklerde ise Elbise Giydirme kategorisi listenin en sonunda ortaya çıkmıştır.
Şekil 1. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak
ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen yanıtlar itibariyle ortaya çıkan ahşap oyuncak tercihlerinin
kız ve erkek öğrenciler bakımından kıyaslanması
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Çizelge 2’de görüldüğü gibi, araştırma kapsamında öne çıkan 19 başlıktaki oyuncak kategorisinin içerik
analizi yordamıyla değerlendirilmesi neticesinde, Elbise Giydirme ve Sallan At kategorileri hariç her
bir kategori içerisinde değişik sayılarda olmak üzere toplamda 64 adet ahşap oyuncak tanımlamasının kız ve erkek öğrencilerce yapılmış olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu edilen oyuncak kategorizasyonu
nezdinde; bir kategoride 7 adet, bir kategoride 6 adet, iki kategoride 5 adet, altı kategoride 4 adet, üç
kategoride 3 adet ve dört kategoride 2 adet ahşap oyuncak tanımlaması yapılmıştır. Şöyle ki en çok
Yapboz (7) kategorisinde ve bunun ardından ise Vasıta (6) kategorisinde ahşap oyuncaklar örneklenmiş
olup Sayı Öğretme (5) ile Model Eşyalar (5) bunları takip etmiştir. Bunların akabinde; (4 adet
oyuncakla) Bloklar, Fırıldak, Kule Yapma, Pedalsız Bisiklet, Figürler, Kukla kategorileri, (3 adet
oyuncakla) Ev, Çalgı Aleti, Mekan Örneklemesi kategorileri, (2 adet oyuncakla) Paytak, İç İçe Geçmeli,
Boncuk Dizme/Geçirme, Çivi Çakma kategorileri sıralanmıştır.
Araştırma neticesinde ortaya çıkan oyuncak kategorizasyonu ile her birisindeki alt kategori aşağıda
belirtilmiş olup bunların genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerce tercih edilişi Çizelge 2’de verilmiştir.
Bloklar Kategorisi: Şekil-Boyut Farklı, Şekil-Boyut Aynı, Lego (Kertikli Bloklar), Jenga
(Mıknatıslı Bloklar).
Ev Kategorisi: İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık), Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık), Katsız-
Çatısız (Üstten Bakışlı).
Yapboz Kategorisi: Doğa Figürlü, Tangram, Hayvan Figürlü, Vasıta Figürlü, İnsan Figürlü,
Geometrik Şekiller, Harita Figürlü.
Vasıta Kategorisi: Araba, Tren, Kamyon, Uçak, Gemi, Mekanik Kurgulu Araçlar.
Sayı Öğretme Kategorisi: Sayı Öğretici, Sayı-Alfabe Öğretici, Sayı-Zaman Öğretici, Abaküs,
Matematik Kurgulu.
Fırıldak Kategorisi: İpli Fırıldak, Saplı Fırıldak, Topaç, Yoyo.
Model Eşyalar Kategorisi: Mutfak Seti, Bebek Arabası, Beşik, Cep Telefonu, Tamir Seti.
Kule Yapma Kategorisi: Halkalarla Konik Kule, Dikdörtgen Prizmalarla Kule, Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule, Küplerle Kule.
Pedalsız Bisiklet Kategorisi: Dört Tekerlekli, İki Tekerlekli, Üç Tekerlekli, Scooter.
Figürler Kategorisi: Hayvanlar, İnsanlar, Asker, Bebek.
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Kukla Kategorisi: İnsan Figürlü Kukla, Hayvan Figürlü Kukla, Pinokyo, Robotik Kukla.
Elbise Giydirme Kategorisi:---
Çalgı Aleti Kategorisi: Ksilofon, Çıngırak (Marakas), Şakşak (Kastanyet).
Sallanan At Kategorisi: ---
Mekan Örneklemesi Kategorisi: Çiftlik, Sokak, Kasaba.
Paytak Kategorisi: İple Çekmeli Paytak, Sapla İteklemeli Paytak.
İç İçe Geçmeli Kategorisi: Matruşka, Renkli Kutular.
Boncuk Dizme/Geçirme Kategorisi: İpe Boncuk Dizme, Telden Boncuk-Obje Geçirme.
Çivi Çakma Kategorisi: Çubuklara Vurma, Küreleri Kanala Düşürme.
Çizelge 2’de adlandırılmış vaziyette gösterilen 64 adet alt kategori dahilinde kızların 13 ve erkeklerin
10 alt kategoride ahşap oyuncak tanımlaması yapmadığı, başka bir ifadeyle (Elbise Giydirme ve Sallan
At kategorilerinin de ilave edilmesiyle) ahşap oyuncak kategorisi nezdinde kızların 51 ve erkeklerin 54
alt kategoride ahşap oyuncakları tanımlayıp örneklediği görülmektedir. Burada mevzu bahis edilen alt
kategoriler nezdinde seçimi yapılmayan oyuncaklar itibariyle hem kızların hem de erkeklerin birlikte tercihte bulunmadığı bir oyuncak türü yoktur. Öte yandan, genç yetişkin kızlar ve erkekler tarafından
hiç seçilmeyen alt oyuncak kategorileri bakımından bir değerlendirme yapıldığında; Model Eşyalar
kategorisinden 2 adet, Ev ve Yapboz ile Figürler kategorilerinden ise 1adet alt kategorinin kızlar ve
erkekler tarafından ayrı ayrı olmak üzere hiç seçilmediği görülmektedir. Vasıta kategorisindeki alt
kategorilerden seçilmeyenlerin sayısı ise kızlarda 3 adet ve erkeklerde 1 adet olmuştur. Diğerlerine
bakılacak olursa; kızlar tarafından seçilmeyenler, Fırıldak kategorisinde 2 adet iken Kukla ile Mekan
Örneklemesi ve Paytak kategorilerinde ise 1 adet, erkekler tarafından seçilmeyen alt kategoriler ise
Çalgı Aleti kategorisinde 2 adet ve Kule Yapma ile Boncuk Dizme/Geçirme kategorilerinde 1 adet
olmuştur.
Çizelge 2. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap
oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna öğrencilerce verilen cevapların kategorize edilişi
Oyuncak Kategorisi Oyuncak Adı Toplam Erkek Kız
Bloklar
Şekil-Boyut Farklı 21 9 12
Şekil-Boyut Aynı 8 3 5
Lego (Kertikli Bloklar) 3 2 1
Jenga (Mıknatıslı Bloklar) 2 1 1
Ev
İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 28 0 28
Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 2 1 1
Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı) 1 1 0
Yapboz
Doğa Figürlü 8 2 6
Tangram 6 3 3
Hayvan Figürlü 5 1 4
Vasıta Figürlü 4 2 2
İnsan Figürlü 3 1 2
Geometrik Şekiller 1 0 1
Harita Figürlü 1 1 0
Vasıta
Araba 12 8 4
Tren 3 3 0
Kamyon 2 2 0
Uçak 2 1 1
Gemi 1 0 1
Mekanik Kurgulu Araçlar 1 1 0
Sayı Öğretme
Sayı Öğretici 4 2 2
Sayı-Alfabe Öğretici 3 1 2
Sayı-Zaman Öğretici 2 1 1
Abaküs 2 1 1
Matematik Kurgulu 2 1 1
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Fırıldak
İpli Fırıldak 4 1 3
Saplı Fırıldak 3 2 1
Topaç 3 3 0
Yoyo 2 2 0
Model Eşyalar
Mutfak Seti 7 1 6
Bebek Arabası 1 0 1
Beşik 1 0 1
Cep Telefonu 1 1 0
Tamir Seti 1 1 0
Kule Yapma
Halkalarla Konik Kule 4 1 3
Dikdörtgen Prizmalarla Kule 3 2 1
Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule 2 1 1
Küplerle Kule 1 0 1
Pedalsız Bisiklet
Dört Tekerlekli 3 1 2
Üç Tekerlekli 3 2 1
İki Tekerlekli 2 1 1
Scooter 2 1 1
Figürler
Hayvanlar 4 1 3
İnsanlar 2 1 1
Asker 2 2 0
Bebek 2 0 2
Kukla
İnsan Figürlü Kukla 3 1 2
Hayvan Figürlü Kukla 2 1 1
Pinokyo 2 1 1
Robotik Kukla 2 2 0
Elbise Giydirme --- 8 0 8
Çalgı Aleti
Ksilofon 5 2 3
Çıngırak (Marakas) 1 0 1
Şakşak (Kastanyet) 1 0 1
Sallanan At --- 6 1 5
Mekan Örneklemesi
Çiftlik 2 1 1
Sokak 2 1 1
Kasaba 1 1 0
Paytak İple Çekmeli Paytak 3 1 2
Sapla İteklemeli Paytak 2 2 0
İç İçe Geçmeli Matruşka 3 1 2
Renkli Kutular 2 1 1
Boncuk Dizme/Geçirme İpe Boncuk Dizme 1 0 1
Telden Boncuk-Obje Geçirme 3 2 1
Çivi Çakma Çubuklara Vurma 2 1 1
Küreleri Kanala Düşürme 2 1 1
Araştırma ile elde edilen oyuncak kategorizasyonuna göre genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin alt
kategorilere göre tercih ettikleri ahşap oyuncak türleri sıralaması (Çizelge 2 verileri temel teşkil etmek
üzere) kızlar ve erkekler için ahşap oyuncak tercihi sırası hüviyetiyle Şekil 2’de gösterilmiş olup okul
öncesi ahşap oyuncak tasarımı bağlamında ipuçları vermesi bakımından oldukça önemlidir.
Şekil 2. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak
ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen yanıtlar itibariyle (genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin alt
kategoriler nezdinde) ahşap oyuncak tercihleri sıralaması
Erkek sayı sıra sayı Kız
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Bloklar
Şekil-Boyut Farklı 9 1 12 Şekil-Boyut Farklı
Şekil-Boyut Aynı 3 2 5 Şekil-Boyut Aynı
Lego (Kertikli Bloklar) 2 3 1 Lego (Kertikli Bloklar)
Jenga (Mıknatıslı Bloklar) 1 4 1 Jenga (Mıknatıslı Bloklar)
Ev
Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı) 1 1 28 İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık)
Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 1 2 1 Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık)
İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 0 3 0 Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı)
Yapboz
Tangram 3 1 6 Doğa Figürlü
Doğa Figürlü 2 2 4 Hayvan Figürlü
Vasıta Figürlü 2 3 3 Tangram
Hayvan Figürlü 1 4 2 Vasıta Figürlü
İnsan Figürlü 1 5 2 İnsan Figürlü
Harita Figürlü 1 6 1 Geometrik Şekiller
Geometrik Şekiller 0 7 0 Harita Figürlü
Vasıta
Araba 8 1 4 Araba
Tren 3 2 1 Uçak Kamyon 2 3 1 Gemi
Uçak 1 4 0 Tren
Mekanik Kurgulu Araçlar 1 5 0 Kamyon
Gemi 0 6 0 Mekanik Kurgulu Araçlar
Sayı Öğretme
Sayı Öğretici 2 1 2 Sayı Öğretici
Sayı-Alfabe Öğretici 1 2 2 Sayı-Alfabe Öğretici
Sayı-Zaman Öğretici 1 3 1 Sayı-Zaman Öğretici
Abaküs 1 4 1 Abaküs
Matematik Kurgulu 1 5 1 Matematik Kurgulu
Fırıldak
Topaç 3 1 3 İpli Fırıldak
Yoyo 2 2 1 Saplı Fırıldak
Saplı Fırıldak 1 3 0 Topaç
İpli Fırıldak 1 4 0 Yoyo
Model Eşyalar
Tamir Seti 1 1 6 Mutfak Seti
Cep Telefonu 1 2 1 Bebek Arabası
Mutfak Seti 1 3 1 Beşik
Bebek Arabası 0 4 0 Cep Telefonu Beşik 0 5 0 Tamir Seti
Kule Yapma
Dikdörtgen Prizmalarla Kule 2 1 3 Halkalarla Konik Kule
Halkalarla Konik Kule 1 2 1 Dikdörtgen Prizmalarla Kule
Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule 1 3 1 Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule
Küplerle Kule 1 4 1 Küplerle Kule
Pedalsız Bisiklet
Üç Tekerlekli 2 1 2 Dört Tekerlekli
Dört Tekerlekli 1 2 1 Üç Tekerlekli İki Tekerlekli 1 3 1 İki Tekerlekli
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Scooter 1 4 1 Scooter
Figürler
Asker 2 1 3 Hayvanlar
İnsanlar 1 2 2 Bebek
Hayvanlar 1 3 1 İnsanlar
Bebek 0 4 0 Asker
Kukla
Robotik Kukla 2 1 2 İnsan Figürlü Kukla
İnsan Figürlü Kukla 1 2 1 Hayvan Figürlü Kukla
Hayvan Figürlü Kukla 1 3 1 Pinokyo Pinokyo 1 4 0 Robotik Kukla
Elbise Giydirme
Elbise Giydirme 0 1 8 Elbise Giydirme
Çalgı Aleti
Ksilofon 2 1 3 Ksilofon
Çıngırak (Marakas) 0 2 1 Çıngırak (Marakas)
Şakşak (Kastanyet) 0 3 1 Şakşak (Kastanyet)
Sallanan At
Sallanan At 1 1 5 Sallanan At
Mekan Örneklemesi
Çiftlik 1 1 1 Çiftlik
Sokak 1 2 1 Sokak
Kasaba 1 3 0 Kasaba
Paytak
Sapla İteklemeli Paytak 2 1 2 İple Çekmeli Paytak
İple Çekmeli Paytak 1 2 0 Sapla İteklemeli Paytak
İç İçe Geçmeli Matruşka 1 1 2 Matruşka
Renkli Kutular 1 2 1 Renkli Kutular
Boncuk Dizme/Geçirme
Telden Boncuk-Obje Geçirme 2 1 1 İpe Boncuk Dizme
İpe Boncuk Dizme 0 2 1 Telden Boncuk-Obje Geçirme
Çivi Çakma
Çubuklara Vurma 1 1 1 Çubuklara Vurma
Küreleri Kanala Düşürme 1 2 1 Küreleri Kanala Düşürme
Mevcut ahşap oyuncak kategorizasyonu dahilinde kızlar ve erkekler tarafından seçilme yoğunluğu,
nedensellik itibariyle özellikle Ev kategorisi başta olmak üzere Vasıta ve Bloklar kategorileri ile Yapboz
ve Model Eşyalar kategorilerinde öznel bir görünüş sergilemektedir (Çizelge 2, Şekil 2). Öyle ki, 33
öğrenci (31 kız ve 2 erkek) tarafından seçilen Ev kategorisi içerisinde bulunan İki Katlı (Çatılı ve
Yanları Açık) şeklinde tanımlanmış alt kategori oldukça yüksek seviyede bir seçilme değeriyle 28 kız tarafından tercih edilirken, erkeklerce hiç seçilmemiştir. Benzer şekilde, 21 öğrenci (6 kız ve 15 erkek)
tarafından tercih edilen Vasıta kategorisi içerisinde yer alan Araba alt kategorisi 8 erkek ve 4 kız
tarafından seçilirken, Tren ve Kamyon alt kategorileri ise sadece erkekler tarafından seçilmiştir.
Araştırma sonuçlarının oyuncak kurgusu bağlamında irdelenmesi, ahşap oyuncakların biçimsel içselliği
hakkında da temel bir fikir vermektedir. Buna göre, 34 öğrenci (19 kız ve 15 erkek) tarafından tercih
edilen Bloklar kategorisi kapsamında tanımlanan Şekil-Boyut Farklı grubu 21 öğrenci (12 kız ve 9
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
erkek) tarafından öncelikli olarak seçilirken, Şekil-Boyut Aynı grubu 8 öğrenci (5 kız ve 3 erkek) tarafından ikincil olarak tercih edilmiştir. Bu manada, 28 öğrenci (18 kız ve 10 erkek) tarafından seçilen
Yapboz kategorisi bünyesinde adlandırılan Doğa Figürlü ve Hayvan Figürlü alt kategorilerinin özellikle
kızlarca daha çok tercih edilmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Buna atfen, 11 öğrenci (8 kız ve 3
erkek) tarafından seçilen Model Eşyalar kategorisindeki Mutfak Seti alt kategorisinin çok büyük bir
farkla kızlarca seçilmesine karşılık Tamir Seti alt kategorisinin ise sayıca az olsa da sadece erkekler
tarafından seçilmesi, 12 öğrenci (4 kız ve 8 erkek) tarafından seçilen Fırıldak kategorisindeki İpli
Fırıldak alt kategorisinin çoğunlukla kızlar tarafından seçilmesine karşılık Topaç alt kategorisinin
sadece erkekler tarafından tercih edilmesi, 10 öğrenci (6 kız ve 4 erkek) tarafından seçilen Figürler
kategorisindeki Asker alt kategorisinin yalnızca erkeklerce ve Bebek alt kategorisinin yalnızca kızlarca
seçilmesi gibi hususiyetlere bakıldığında, ahşap oyuncakların imalatı sürecinde tasarlanması öngörülen
oyuncak için, okul öncesi çocukluk dönemi itibariyle bu oyuncağın kimler tarafından kullanılacağına ilişkin öznel bir değerlendirmenin titizlikle yapılması gerektiği aşikardır. Ayrıca, 13 öğrenci (7 kız ve 6
erkek) tarafından seçilen Sayı Öğretme kategorisindeki Sayı Öğretici ve Sayı-Zaman Öğretici alt
kategorileri ile 10 öğrenci (5 kız ve 5 erkek) tarafından seçilen Pedalsız Bisiklet kategorisindeki Üç
Tekerlekli alt kategorisinin hem kızlar hem de erkekler tarafından eşit sayıda tercih edildiği göz önüne
alındığında, ahşap oyuncak tasarımının (kızlar ve erkekler tarafından ortak seçilen oyuncakların da
bulunduğu gerçekliğiyle) psikoseksüel gelişim evreleri esas alınmak suretiyle çocukların gelişimsel
özelliklerine göre yapılması büyük bir önem arz etmektedir.
3.2 Ahşap Oyuncak Belirlenimciliği
Üniversitenin farklı programları ile farklı sınıflarında lisans öğrenimi gören ve Eğitici Ahşap
Oyuncaklar seçmeli dersini yüklenerek “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna 300-350 sözcükten oluşan bir
kompozisyon hazırlamak suretiyle cevap veren 143 kız ve 92 erkek, toplam 235 genç yetişkin
öğrencinin 2/3’ünün, ahşap oyuncak örneklemesi öncesinde, oyun-oyuncak ve/veya ahşap oyuncak
konularında birkaç sözcüklük ya da bir iki cümlelik açıklamayla ödeve giriş yaptıkları görülmüştür.
Buna göre, okul öncesi çocukluk algısıyla ahşap oyuncak tanımlaması yapan kız ve erkek genç
yetişkinlerin ahşap oyuncak örneklemesi öncesindeki oyun-oyuncak ve/veya ahşap oyuncak konuları
hakkında, ödev metninde yaptıkları öznel açıklamalar düzenlenerek aşağıda rastgele sıralanmıştır:
Oyun-Oyuncak
Okul öncesi çocukluk dönemi, kişiliğin oluşması ve gelişmesi bağlamında oldukça belirleyici
olup bu dönemde temel dürtülerin ve ihtiyaçların ortaya çıkması ve bu ihtiyaçların uygun
şekilde karşılanması, çocuğun kişiliğini önemli şekilde etkiler. Bu perspektifte, oyun ve oyuncaklar, çocukta kişilik gelişimi üzerinde çok etkilidir.
Oyun, eğlendirici ve öğretici bir faaliyettir. Oyuncak ise, oyun oynarken kullanılan çoğu zaman gerçek bir varlığın taklidi şeklinde olan bir nesnedir.
Okul öncesi çocukluk dönemi itibariyle, bir çocuğun başlıca özelliği oyun oynamasıdır; çünkü oyun, çocuk için çok önemli ve çok gerekli bir faaliyettir. Öyle ki; çocuk kendisini oyun
yoluyla tanır ve zaman geçtikçe kendisini bu yolla ifade eder. Bu yüzden, oyuncaklarla
oynamak, çocuk için bir çeşit iletişim ve etkileşim vesilesidir.
Oyun; eğlendirici olmasının yanı sıra, çocuğun hem kendisini hem de çevresini ve dünyayı
tanımasına, anlamasına, öğrenmesine, öğrendiği bilgi ve becerileri pekiştirmesine, bağımsız
düşünebilmesine ve özgüveni gelişmiş bir birey olarak yetişmesine katkı sağlar.
Oyunların vazgeçilmez öğeleri olan oyuncaklar, psikoseksüel gelişim evreleri nezdinde
çocuğun psikomotor ve psikososyal gelişimlerini destekleyen, bilişsel gelişimi pekiştirmek
suretiyle çocukta dil becerisi ile hayal gücünü ve yaratıcılığı geliştiren en değerli araçlardır.
Oyuncak, çocuk oyalansın diye çocukların ellerine verilen öylesine bir şey değildir. Bu
bağlamda, mevcut kurgusu itibariyle en basit bir oyuncağın bile çocuğun hayal gücünü
geliştirmedeki etkisi çok büyüktür
Oyuncağı seçerken çocuğun yaşına, gelişim seviyesine, ilgi ve ihtiyaçlarına uygun olup
olmadığına dikkat edilmelidir. Çünkü belli bir yaş grubu için oldukça ilgi çekici ve çok anlamlı
olabilen bir oyuncak, başka bir yaş grubundaki çocuk için anlamsız olabilmektedir.
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Ahşap Oyuncak
Okul öncesi süreçte, çocuklar; hayal gücü eşliğinde, toplumun bir bireyi olarak etkileşim halinde bulundukları çevrelerindeki varlıkların kılavuzluğunda kendilerini keşfederler,
zihinsel ve bedensel gelişimlerini pekiştirirler. Oyuncaklar, bu süreçte çocuklara önemli
katkılar sağlayan araçlar olup eğitici ahşap oyuncaklar da bu araçlardan biridir.
Çocuklarda zihinsel, sosyal-duygusal ve fiziksel gelişim, oyunlar ve oyuncaklar aracılığıyla
gerçekleşir. Bu bağlamda; ahşap oyuncaklar, doğallığıyla çocukların oyunlarına eşlik eden ve
çocuk gelişiminde çok önemli işlevlere sahip olan oyuncak tiplemelerinden biridir.
Çocuklar, eğitici ahşap oyuncaklar sayesinde; gerekli dil becerilerini kazanabilirler, sınırsız
hayal gücü ile yaratıcılıklarını geliştirebilirler, okul öncesi dönemde öngörülen bilişsel gelişim
düzeyine erişebilirler.
Ağaçlardan temin edildiği için lifli ve gözenekli bir yapıya sahip doğal ve organik bir malzeme
olan ahşaptan imal edilen ahşap oyuncaklar, çocuğun vücudunda biriken statik elektrik yükünü
kendi bünyesine alır ve dolayısıyla çocukta bir sakinleşme gerçekleşir.
Ahşap oyuncakların basit ve sade bir kurgu içermesi, çocuğun ilgisini çeker. Öyle ki;
tasarımları itibariyle basitlikleri ve sadelikleri ile çocuğun ilgisini çeken ahşap oyuncaklar,
çocukta yaratıcı düşünce ve hayal gücü ile öğrenme becerisini geliştirir.
Bu değerlendirmelerle birlikte, genç yetişkin kız ve erkek üniversite öğrencileri tarafından örneklenen
ahşap oyuncakların tercih edilme sebepleri, araştırma bağlamında kurgulanan ahşap oyuncak kategorizasyonu nezdinde her bir kategori için birleştirilerek topluca aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
Bloklar Kategorisi
Çeşitli renklerde olmak üzere, iç içe geçirilerek ya da üst üste dizilerek yukarıya ve yanlara
doğru yığılabilen kare, dikdörtgen, daire, üçgen, beşgen, altıgen ve sekizgen gibi farklı
geometrik şekillere sahip küp, silindir ve prizma görselindeki ahşap bloklar, çocuğa alternatif
bakış açısı ile düşünme imkanı sağlar, mevcut parçalarla sınırsız inşa yapma olanağı sunar.
Çocuk, farklı şekillerdeki ve farklı boyutlardaki renklendirilmiş veya renklendirilmemiş ahşap
bloklar sayesinde, hayal gücünü kısıtlamadan halihazırdaki parçalarla düşündüğü şeyi istediği
gibi inşa edebilir. Bu perspektifte, ahşap blokları yan yana ve üst üste koyarak farklı kurguda
yapılar yapan çocuk, yaşama özgü bazı öznel olguları keşfeder ve anlamlandırır.
Ahşap blokları kullanarak hayal dünyası uyarınca değişik figürler ve şekiller oluşturmaya çalışan çocukta, odaklanma ile el-göz koordinasyonu gelişir. Ahşap bloklarla bir yapı yapma,
çocukta hayal gücünü geliştirirken, çocuğun kendine olan güveninin artmasını da sağlar. Öyle
ki; bloklar oyuncağı, çocukta yaratıcılık olgusuyla yeni bir şeyler yapmayı sağlar ve çocuğa
yaratıcılığını özgürce sergileyebileceği bir ortam sunar. Bu bağlamda, ahşap bloklarla değişik
kurgular oluşturan çocuğun ebeveyni ve/veya arkadaşları tarafından takdir edilmesi, çocuğu
"anlaşılmak ve önemsenmek" pekiştirmesiyle rahatlatır ve mutlu eder.
Farklı şekillerde farklı boyutlarda (ve hatta farklı renklerde) kurgulanmış ahşap bloklar,
çocuğun şekil ile boyut (ve renk) kavramlarını karşılaştırmalı olarak öğrenmesini destekler.
Bloklar; bizzat çocuğun kendisi tarafından belirlenen bir kurgunun oluşturulması mahiyetinde
çocuğa yaratıcı düşünme yetkinliği kazandırırken, farklı boyutlarda ve farklı geometrik
şekillere sahip (çeşitli renklerde renklendirilmiş olan) ahşap bloklardan değişik şeyler üretmek,
çocuk için hem eğitici bir faaliyettir hem de eğlenceli bir süreçtir.
Bloklar oyuncağındaki parçalar basit ve sade tasarımlı olup ahşap parçaların basit geometrik
şekillerden oluşması, çocuğun düşünmesi ve hayal gücünü geliştirmesi açısından önemlidir.
Ev Kategorisi
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Ev oyuncağı, bebek evi olarak da adlandırılan bir oyuncak olup içinde mutfak ile banyo ve tuvalet dahil olmak üzere, salon (veya oturma odası) ile yatak odası ve çocuk odası gibi diğer
mekanların ve bunlara dair eşyalar ile donanımların bulunduğu küçük bir ev modelidir. Çocuk,
evin içerisindeki eşyaların yerlerini mekanlar nezdinde istediği gibi değiştirilebildiği, insan ve
çeşitli hayvan figürleri eşliğinde ev hayatını canlandırabildiği için çok mutlu olur.
Ev oyuncağı, aile hayatı örneklemesi içerdiği için, çocuğun ebeveyni ve çevresi ile izafi bir
bağ kurmasını sağlar. Esasen hem tekil hem de grupla birlikte oynanmaya elverişli bir içselliğe
sahip olan ev oyuncağı, drama amaçlı etkinliklerde veya anlık doğaçlama bir hikaye
kapsamında oynanabilen bir oyuncak olup çocukta sosyal-duygusal gelişim sağlar. Buna göre,
ev oyuncağı; çocukta girişimciliği ve hayal gücünü geliştirirken, gerçek hayata dair
doğaçlamalar yapan çocuğun kişilik gelişimi üzerinde olumlu pekiştirmeler yapar.
Ev oyuncağı sayesinde, çocuk gerçek hayatın bir yansıması olarak evin mekanlarını öğrenir ve
her mekanın kendine özgü özelliklerini tanır, evi paylaşan bireylerin sosyal hayatları
bağlamında taklit yordamıyla ilişkilendirmeler ve özgün kurgulamalar yapar.
Ev oyuncağı, çocuğun arkadaşlarıyla birlikte oynayabildiği bir oyuncak olduğu için, çocuğun
hem dil kullanma becerisini geliştirir hem de sosyalleşmesini sağlar. Ev oyuncağı, toplumun
bir bireyi olarak çocukta paylaşma, başkalarının düşüncelerine/fikirlerine saygı duyma,
başkalarıyla beraber bir şeyler yapabilme, grubun bir parçası olma, toplum içinde yaşama,
başkalarıyla işbirliği yapma, sabırlı olma gibi kavramların algılanmasına yardımcı olur.
Ev oyuncağı; içerisindeki mekanlar ile eşyalar nezdinde, gerçek ev yaşamının çocuklar
tarafından oyunlaştırılarak oynanmasını sağlarken, gerçek hayatın tarafsız bir şekilde tecrübe
edinilmesini sağlar, çocuğu olası muhtemel sorunlar kapsamında yapıcı olmaya yönlendirir.
Ev oyuncağı ile ev tefrişatının (ev içerisindeki eşyaların konuşlandırılarak düzenlenmesinin) çocuk tarafından özgün şekilde yapılabilmesi, çocuğun bu oyuncak evin içerisinde
yaşıyormuşçasına davranmasına etki eder ve keyifli bir zaman geçirmesine yardımcı olur.
Yapboz Kategorisi
Yapboz; statik kurgu ve dinamik kurgu biçiminde düzenlenmiş bir oyuncak olup parçaların
belli bir özellik ya da oluş sırasına göre sıralanması ve/veya gruplanması ile bir figürün veya
bir şeklin meydana getirilmesini amaçlar. Buna göre; dinamik kurgulu yapboz, halihazırdaki
parçaları kullanarak çocuğa yaratıcı düşünme ile bir figür/şekil oluşturma imkanı verirken,
statik kurgulu yapboz ise, mevcut parçaların kılavuzluğunda sadece öngörülen figürün veya
şeklin ortaya çıkarılması gerektiğini vurgulayarak çocuğu yapboz yapmaya yönlendirir.
Birbiriyle ilişkili parçaları birbirine tamamlamayı ve bütüne ulaştırmayı amaçlayan yapboz;
parça-bütün ilişkilerini algılama, tahmin yürütme, karar verme, deneme-yanılma yoluyla
öğrenme, gözlem yapma, parçaları renk ve şekil ile büyüklük gibi özellikleriyle değerlendirip
karşılaştırma ve ilişkilendirme konusunda çocuğa yardımcı olur ve bilişsel gelişimi destekler.
Yapboz oyuncakları; tüme varım ve tümden gelim kuramlarına göre analiz ve sentez yapma,
dikkat yoğunlaştırma, muhakeme etme, gözlemleme, mukayese yapma, düşünme, hatırlama,
benzerlik ve farklılık bulma, sınıflama-sıralama, bütünleştirme-eşleştirme, çözüm üretme, problem çözme, parça-bütün ilişkisi kurma, şekil-zemin algısı sağlama becerilerini geliştirir.
Yapboz oyuncağının kendine özgü kurgusu dahilinde yapılması aşamasında, karmaşık duran ve herhangi bir mana ifade etmeyen parçalarının belirli bir sıraya göre bir araya getirilerek
anlamlı bir bütünü oluşturması, düşünsel ve problem çözmeye yönelik öznel bir çaba
gerektirdiği için, bu özelliğiyle yapboz oyuncağı çocuklarda muhakeme etmek suretiyle uygun
çözümü bulma becerisini geliştirir. Çocuğun, parça-bütün ilişkisi dahilinde gördüğü bir parçayı
yapboz kurgusu içerisinde yeri geldiği zaman hatırlayıp kullanması, yapboz oluştukça
yapbozdaki boşlukların hangi parçalarla doğru olarak tamamlanacağını muhakeme etmesi,
çocukta görsel hafızanın güçlenmesine ve zihin gelişimine katkıda bulunur.
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Yapboz oyuncağıyla zekasını kullanarak (şekil, zemin, renk ve desen algısı dahilinde) parçaları bir araya getirip doğru çözümü bulmaya çalışan çocukta, görsel zeka gelişimiyle birlikte el-
göz koordinasyonu gelişir ve yapboz parçalarını sabırla birleştirip sonuca ulaşan çocuğun
(başladığı işi başarıyla tamamlayabilmiş olmasının mutluluğuyla) özgüveni pekişir.
Vasıta Kategorisi
Vasıta olarak addedilen araba (otomobil), kamyon, otobüs, tren, vapur, gemi, uçak ve
helikopter gibi araç oyuncaklarıyla oynamak, çocuk için bir özgürlük göstergesidir. Çocukta
özgüven ve kişilik gelişimini destekleyen vasıta oyuncakları, hür iradesiyle hayal dünyasında
hareket edebilmesinin bir yansıması olarak, çocuğa olabildiğince özgür olma fırsatı sunar.
Vasıta oyuncaklarının (üzerine/içerisine bir şeyler koyulup) iteklenerek ve çekilerek veya
uçurularak ya da yüzdürülerek hareket ettirilebilmesi, araç tiplemesiyle özdeşleşen çocuğun
ilgisini çeker ve hayal ile gerçeklik arasında bir ilişki kurmasına yardımcı olur. Bu bağlamda,
çocuğun ben merkezli düşünüşten toplumsal düşünmeye geçişinde, vasıta oyuncaklarının
büyük katkısı vardır. Öyle ki; araç modelindeki vasıta oyuncakları, paydaşlık oluşturma ve
duygudaşlık kurma çerçevesinde toplumun bir bireyi olan çocuğun sosyalleşmesini sağlar.
Çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştiren vasıta oyuncakları çocuğun hayata bakışını
olumlu yönde geliştirir. Vasıta oyuncakları ile toplumsal normlar ve trafik kuralları konusunda çocukta farkındalık sağlanır ve çocuğun toplum içinde kendine güveni olan bir birey
hüviyetiyle sosyalleşmesine bağlı olarak gerçek hayata uyum sağlayabilmesi kolaylaşır.
Vasıta oyuncakları; bireysellikten ziyade çocuğu işbirliği dürtüsüyle paylaşımcı olmaya sevk
eder, çocukta arkadaşlık kavramının güçlenmesine yardımcı olur, sosyal-duygusal gelişime
ilaveten çocukta psikomotor gelişim ile el-göz koordinasyonunun sağlanmasına katkı sağlar.
Sayı Öğretme Kategorisi
Sayı öğretme oyuncağı; ahşap bir tabla üzerinde 1’den 10’a kadar rakamları sıralı olarak
gösteren, her rakamın sayısal değerine karşılık gelen miktarı hem dikey olarak çubuklarda takılı ahşap halkalarla hem de yatay olarak tabla yüzeyinde (mevcut rakamın değeri kadar)
renkli beneklerle simgeleyen öznel bir oyuncak olup çocukta (sayı kavramını öğretmek
suretiyle) sayısal (matematiksel) zekanın gelişimine ilaveten sıra-düzen ve kural algısının
gelişmesine katkı sağlar. Buna göre, örneklenen rakamla ilintili çubuğa bunun sayısal değeri
kadar pulu veya halkayı sayarak takan çocuk, sayı saymak suretiyle rakam-miktar kavramını
öğrenir ve üzerinde ilgili rakamın değeri/miktarı kadar beneklerin veya figürlerin bulunduğu
alana bakan çocuk, görsel olarak sayı-miktar ilişkilendirmesini yapar.
Çocuğun bilişsel gelişimini destekleyen sayı öğretme oyuncağı aracılığıyla, çocuklar sayı
sembollerini (rakamları) tanır/tanımlar ve örneklenen miktarla eşdeğer olan rakamı bulup
eşleştirir. Sayıları öğrendikçe ve sayı (rakam) ile miktar/değer eşleştirmesi yaptıkça kendisini
ve yetkinliklerini keşfeden çocukta başarma duygusuyla özgüven gelişir.
Sayı öğretme amacıyla kurgulanan oyuncaklardan biri de abaküs olup her birinde 10 adet renkli
ahşap boncuğun bulunduğu toplam 10 sıra (dizge) içerir. Bu dizgeleri baştan sona doğru 1’den
10’a kadar sayan çocuk, abaküs aracılığıyla sayı saymayı tecrübe edinmiş olur. Çocukta görsel
zeka gelişimini destekleyen abaküs, dizgelerde gruplama yapmaya olanak sağladığı için,
çocuğun sayı/miktar kapsamında grup oluşturma becerisini de geliştirir.
Sayı öğretme oyuncakları, çocukta (okul öncesi dönem itibariyle) çıkarma ve toplama işlemleri
esas olmak üzere, analitik düşünme yetisinin kazanılmasına katkı sağlar. Çocukta zeka geliştirici bir işleve sahip olan sayı öğretme oyuncakları, çocuklara; planlı hareket etmeyi, hızlı
ve doğru karar vermeyi öğretirken, problemlere (olaylara ve mevcut durumlara) farklı
açılardan nasıl yaklaşılabileceğini ve bunların nasıl yorumlanabileceğini gösterir.
Fırıldak Kategorisi
Beynin bütününe yönelik iyi bir beyin jimnastiği aracı olan fırıldak oyuncakları; çocuğun
parmaklarıyla hızlıca çevirip bırakarak veya etrafına dolanan ip vasıtasıyla ileriye doğru
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
fırlatıp atarak yönlendirmesiyle dönüsel hareket gerçekleştiren oyuncaklar olup çocukta dikkat eksikliği ile işlev bozukluğu gibi problemlerin çözümlenmesine yardımcı olur.
Şekli bir koniyi andıran topaç oyuncağı bir fırıldak oyuncağı olup alttaki sivri ucuna yakın yüzeylerine sarılan ipin hızlıca fakat kibarca ileriye doğru fırlatılmasıyla kendi ekseni etrafında
dönmeye başlar. Bu olgu, topacın daha uzun süre dönmesini sağlamak üzere çocuğu
düşünmeye sevk eder, farklı yollar aramaya ve metodik yenilikler yapmaya yönlendirir.
Çocukta amaç belirleme ve belirlenen amaca ulaşma bakımından önemli bir oyuncak olan
topaç ve saplı fırıldak gibi fırıldak oyuncakları, çocuğu başarılı olmaya odaklar. Fırıldak
oyuncakları, tekil olarak oynanabildiği gibi, grup halinde oynanabilen bir yarışma oyunu aracı
olup çocukların bir araya gelerek sosyalleşmesini sağlar. Bir grupla oynarken rekabet
farkındalığı yaratan fırıldak oyuncakları, rakibinin üstün yanlarının ne olduğunu anlamaya çalışan çocukta neden-sonuç ilişkisi bağlamında gözlem yapma yeteneğini geliştirir.
Model Eşyalar Kategorisi
Model eşyalar, günlük yaşamda yetişkinlerin edindiği ve kullandığı çoğu şeyin minimalize
edilmiş hali olup çocuk onlarla oyun oynayarak hayal gücünü geliştirir ve bir nevi yetişkin
taklidi yaparak kendisini geliştirir ve ebeveynleri ile empati kurma yeteneğini arttırır.
Günlük hayatın içerisinde kullanılan eşyaların ve araçların küçültülmüş veya büyütülmüş
tiplemeleri olan model eşyalar, kullanım yeri ve kullanılma şekli itibariyle (çocukların
eğlenerek ve ebeveynleriyle özdeşim kurarak kendilerini tanıması, günlük faaliyetleri
öğrenmesi bakımından) çocukların psikoseksüel gelişimlerine katkıda bulunur.
Model eşyalar; çocukların ebeveynlerinden gördüklerini taklit edebileceği, onlar gibi davranabileceği ve içindeki merak duygusu ile araştırmacı kişiliğini ön plana çıkartabileceği
oyuncaklardır. Model eşyalar kullanılmak suretiyle grup halinde oynanan dramatize oyunlar
sayesinde, çocuk grup içinde nasıl davranacağını, sabırlı olmayı ve paylaşmayı öğrenir.
Kule Yapma Kategorisi
Kule yapma, belli sayıdaki parçaların aşağıdan yukarıya doğru üst üste sıralanmasıyla koni
şeklinde veya dikdörtgen prizma şeklinde bir görünüm ortaya çıkmasını sağlayan bir kurguda
olup çocukta odaklanma, sıralama ve el-göz koordinasyonu sağlama becerilerini kazandırır.
Kule yapma oyuncağı ile oynayan çocukta (bilişsel gelişimin önemli bir göstergesi olarak)
dikkat ve koordinasyon en üst seviyede gerçekleşir. Kule yapma sayesinde, çocukta
organizasyon yeteneği gelişir, ters-düz ayrımı ile olağanlık ve olağan dışılık deneyimlenir.
Kule yapma oyuncağı; aşağıdan yukarıya doğru tamamlanınca bir koni oluşturmak üzere farklı renklerdeki halkalardan veya altıgen/sekizgen gibi değişik geometrik şekilli prizmalardan
oluşan ya da prizmatik bir kule yapmak üzere aynı boyutlardaki düz veya kertmeli dikdörtgen
prizmalardan oluşan bir oyuncak kurgusu olup çocuk üzerinde ilgi toplayıcı bir etki yapmak
suretiyle çocuğun odaklanmasına, el-göz koordinasyonu ile konik ya da prizmatik kuleyi
başarıyla oluşturmasına katkı yapar. Kule yapma, çocuğa denge olgusunu kazandırır ve
çocukta ince motor becerisini geliştirir.
Pedalsız Bisiklet Kategorisi
Pedalsız bisiklet, çocuğun deneme-yanılma ile kendi kendine öğrenmesini sağlayan önemli bir
motivasyon aracıdır. Bisiklete binmek olgusu, çocukta denge ve kuvvet kavramlarının
algılanmasına yardımcı olur. Pedalsız bisiklet süren çocuk, denge-kuvvet ilişkisini fark eder.
Pedalsız bisiklet, çocuğun kendi kas sisteminden yararlanarak ileri gitme ve geri gelme
hareketi yapabilmesine yardımcı olurken, el-kol-bacak kaslarının güçlenmesine katkı yapar.
Pedalsız bisiklet sayesinde, dengede durma ile ileri-geri yönlenme ve sağa-sola manevra
yapma yetkinliğine ulaşan çocukta özgüven gelişir.
Figürler Kategorisi
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Figürler, çeşitli canlılara ait görseller olup çocukların hayal gücünü zenginleştirir. Figürlerin edilgen formu, çocuklarda koruma duygusunu ve değer verme bilincini geliştirirken, çocuklar
bir arkadaş yakınlığı ile figürlere yaklaşırlar ve figürlerle oynarken mutlu olurlar.
Çocuklar için (eli-kolu-bacağı oynatılabilen, başı hareket ettirilebilen, saçlı veya saçları taranıp
bağlanabilen, elbise-üniforma-ayakkabı giydirilebilen) bebek ve asker gibi insan figürleri çok
dikkat çekicidir. Bu perspektifte, baş-gövde-ayak gibi uzuvların bulunduğu insan figürleri,
çocuğun kendi vücudunu eşleştirerek/ilişkilendirerek tanıması bakımından faydalıdır.
Çocuğun insan figürlü oyuncağa elbise giydirmesi/çıkarması (ve varsa saçlarını taraması gibi)
eylemleri gerçekleştirmesi, çocukta öz bakım becerilerinin gelişmesini sağlar.
Başta evcil hayvanlar olmak üzere çeşitli bilindik hayvan figürleri sayesinde, hayvanları
yakından tanıyan çocuk, hayvanlardan korkmak yerine onları sevebileceğinin farkına varır.
Çocukta gelişen hayvan sevgisi, çocuğun ruhsal gelişimi için katkı sağlar.
Kukla Kategorisi
Çocuğu doğaçlama yapmaya yönlendiren kukla oyuncağı, çocukta hayal gücünü ve yaratıcılığı
geliştirir, çocuğun bir olayı hikayelendirerek anlatma becerisini geliştirmesine, soru sorma ile
cevap verme bağlamında konuşmasına, yeni kelimeler öğrenmek suretiyle kelime dağarcığını
geliştirmesine katkıda bulunur.
Kukla oyuncağı, çocuğun dil gelişimini sağlaması ve sosyalleşmesi sebebiyle kişilik gelişimi açısından çok önemlidir. Kukla; çocuğun beden dilini kullanma ve ses tonunu kontrol ederek
dili etkin şekilde kullanma becerilerinin gelişmesini sağlar. Kukla ile çocuk kendini daha iyi
ifade edebilme yetkinliğine ulaşır ve çocukta bağımsızlık ile özgüven duyguları gelişir.
Kukla oyuncağı, çocuğun kendisini kuklayla özdeşleştirmesinin gizil bir yolu olabilir. Çocuk,
iç dünyasının dışa vurumu olarak kuklayı sırdaşı veya can dostu gibi değerlendirmek suretiyle
onunla dertleşip rahatlamak ve/veya anlatmak istediği şeyleri ya da gerçekleşmesini umduğu
hayalleri kukla oyuncağı aracılığıyla aktarmak biçiminde bir tavır sergileyebilir.
Elbise Giydirme Kategorisi
Belli koşutlar ve kurallar dahilinde çocuğa çeşitli kombinasyonlar oluşturmak suretiyle
inisiyatif kullanma olanağı veren elbise giydirme oyuncağı, mevcut kurgu dahilinde çocuğun
farklı düzenlemeler yapmasına olanak tanır, çocukta halihazırdaki duruma göre davranma ve
olası muhtemel alternatiflere göre hareket etme bilincinin gelişmesine yardımcı olur.
Elbise giydirme faaliyeti sırasında çocuğu konuşturmaya sevk eden elbise giydirme oyuncağı;
çocukta dil becerisinin gelişmesine, renk ve şekil kavramlarının olgunlaşmasına, el-göz
koordinasyonu ile küçük kas gelişimine katkı yapar, çocuğun sosyal-duygusal gelişimini ve öz
bakım becerisini destekler.
Çalgı Aleti Kategorisi
Vurmalı ahşap çalgı aletleri, çocukta hem ritim olgusunun farkına varılmasını ve ritim
duygusunun gelişmesini sağlar hem de lifli ve gözenekli yapısıyla doğal bir malzeme olan
ahşaptan çıkan sesin öznelliğinin algılanıp diğer malzemelerden ayırt edilebilmesi
perspektifinde çocuğu bilişsel ve duyusal gelişim gösterme yönünden destekler.
Çalgı aleti ile ses çıkarmak, çocuğa çok eğlenceli gelen bir faaliyet olup çocuğu harekete
geçirmek suretiyle oldukça üretken bir eylemdir. Bu çerçevede, ahşap çalgı aleti; işitsel zeka
gelişimiyle ritmik seslere karşı ilgili olmaya başlayan bir çocukta ince motor gelişimi
kapsamında el ve parmakların daha iyi kullanılmasına yardımcı olur, çocuğa hem zeka
egzersizi yapma fırsatı sunar hem işitsel yetisiyle sesleri ayırt edebilme becerisini geliştirme
olanağı sunar hem de çocukta üretkenliğin ve yaratıcılığın ortaya çıkmasına katkı yapar.
Sallanan At Kategorisi
Çocuk için sınırları olmayan bir özgürlük içinde derin bir hayal gücü göstergesi olan sallanan
at oyuncağı, çocuğa geniş ufuklar açar ve hikayemsi değişik senaryolar kurmak suretiyle
çocuğun hayal dünyasını geliştirir. Sallanan at oyuncağı, çocuğun ruhsal gelişiminin yanı sıra, zihinsel ve bedensel gelişimine de katkı sağlar. Şöyle ki, çocuğun bedenini kontrol etme ve
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
vücut hareketlerini geliştirme bağlamında, atın öne-arkaya doğru sallanması için kendi başını öne doğru eğip arkaya doğru tekrar kaldırmak suretiyle bedenini ileri-geri hareket ettirmesi ve
aynı zamanda elleriyle de atın başına konuşlandırılmış ipe ya da tutamağa tutunarak dengesini
sağlaması, çocuğun zihinsel ve bedensel gelişimine büyük katkı sağlar.
Esasen canlı bir varlık olan atın imgesel bir yansıması olan sallanan at oyuncağı, çocuğa
doğayı/çevreyi ve hayvanları sevdirirken, hayatı da anlamlandırır. Öyle ki; çocuk sallanan at
oyuncağı ile duygusal bir bağ kurabilir ve atı izafi bir arkadaşı olarak benimseyebilir, hatta ata
kendi taktığı bir isimle seslenerek onu kişiselleştirebilir. Bu durum, çocuğun canlı bir varlık
olan at ile özdeşleştirdiği sallanan at oyuncağını bir arkadaş olarak gördüğünü simgelerken,
çocukta sevgi ve dostluk ile arkadaşlık gibi kavramların pekişmesini sağlar.
Mekan Örneklemesi Kategorisi
Mekan örneklemesi; çocuğun hayal gücüyle kendi dünyasını kurması, kendi kurallarını
koyarak bir düzen oluşturması bakımından, çocukta bilişsel gelişime büyük bir katkı yapar.
Buna göre; içerisinde sıra sıra evlerin, bahçelerin ve insan figürlerinin bulunduğu bir
semt/mahalle tiplemesi, çocuğun hayal gücünün gelişmesi açısından çok etkilidir.
İçerisinde yollar, köprüler, trafik ışıkları/levhaları, çeşitli ulaşım araçları, çeşitli kamu
kurumları-kuruluşları, evler, villalar, insanlar, hayvanlar, ağaçlar, park ve bahçelerin olduğu çok geniş perspektifte dizayn edilmiş doğa ve şehir hayatını iç içe bünyesinde barındıran
mekan örneklemesi oyuncaklarıyla oynayan bir çocukta hem öznel bir tatmin duygusu gelişir
hem de çocuğun olaylara, insanlara, doğaya ve çevreye bakışı olumlu yönde gelişir.
Paytak Kategorisi
Ucundaki ipin çekilerek veya sapından tutulmak suretiyle iteklenerek hareket ettirilen,
içerisine farklı geometrik şekiller yerleştirilebilen ve hareket ettirilince içindeki şekillerin
birbirlerine çarpmasıyla sesler çıkartan paytakların hareket etmesi, yürümeye yeni başlayan bir
çocuğun ilgisini çeker, psikomotor davranış sergilemesinde odaklanmasına yardımcı olur.
Üzerinde bulunan cırcır veya çan ya da tırtık mekanizmaları sebebiyle, çocuk hızlandıkça
sesinin arttığı ve çocuk yavaşladıkça sesinin azaldığı paytaklar, çocukta dikkat ve el-göz-işitme
koordinasyonunun gelişmesine, ritme göre tempo tutmak veya tempoya göre ritim oluşturmak
suretiyle uyumlu yürüme ya da hareket etme becerisinin gelişimini destekler.
İç İçe Geçmeli Kategorisi
İç içe geçmeli oyuncaklar; çocukta kavrama, gözlemleme, deneyimleme ve keşfetme isteği
uyandırır, çocuğun psikomotor becerilerini geliştirir, merak etme olgusuyla çocukta problem çözme ve ilişkilendirme yeteneklerini geliştirir.
İç içe geçmeli oyuncaklar, çocukta dikkatin yoğunlaşmasına etki ederek algıda seçicilik
oluşturur ve gözleme dayalı analiz-sentez yapma yetkinliğini geliştirir.
Boncuk Dizme/Geçirme Kategorisi
İpe boncuk dizme ve telden boncuk geçirme oyuncakları, çocukta ince motor becerilerini
geliştirir, parmakların daha iyi kullanılmasını sağlar. Bu oyuncaklar, çocuğun iki elini birden
kullanmasına neden olduğu için, el-göz koordinasyonu ve odaklanma yetkinliği kapsamında
çocukta zihin gelişimine de katkı sağlar.
Çocuk ipe boncuk dizerken ve telden boncuk geçirirken üstlendiği görevi, sorumluluk
bilinciyle büyük bir sabır içerisinde başarıyla yerine getirmeye çabalar. Bundan ötürü, ipe
boncuk dizme ve telden boncuk geçirme oyuncakları, başarma duygusuna erişmiş bir çocukta
benlik oluşumunu pozitif yönde etkiler.
Çivi Çakma Kategorisi
Çivi olarak tabir edilen renkli ahşap çubukları ahşap tokmakla üzerlerine vurarak bulundukları
bölmelerden aşağıya doğru indirmek veya aşağıya düşürmek, çocukları mutlu eden bir eylem
olup hem fizyolojik olarak hem de psikolojik olarak çocukları rahatlatır.
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Çivi çakma oyuncağı hem el-göz koordinasyonu ile hareket kontrolü açısından hem de vücutta biriken fazla enerjinin boşaltılması bakımından çok büyük fayda sağlar.
4 Sonuç ve Öneriler
Üniversitede farklı lisans programlarında öğrenim gören kız ve erkek öğrencilerin bakışıyla, okul öncesi
çocukluk algısında genç yetişkinlerin ahşap oyuncak seçimi, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersi
kapsamında “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap
oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda hazırlanan 300-350 sözcüklük ödevlerin içerik analizi
yapılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırma sonuçları, eğitici ahşap oyuncakların kız ve erkek öğrenciler tarafından 19 kategori ve 64 alt
kategori bağlamında kategorize edildiğini, sadece kızlarca seçilen Elbise Giydirme kategorisi hariç
eğitici ahşap oyuncakların hem kızlar hem de erkekler tarafından tercih edildiğini, 64 alt kategori
nezdindeki alt kategorilerin ise % 79’unda kızların ve % 85’inde erkeklerin oyuncak tercihinde
bulunmak suretiyle eğitici ahşap oyuncakların genç yetişkinlerce tanımlandığını göstermektedir.
Elde edilen verilere göre; a) sadece kızlar tarafından seçilen Elbise Giydirme kategorisi gibi Sallan At
kategorisinde de kızların çok belirgin bir tercih üstünlüğüne sahip olması, b) Fırıldak kategorisindeki
Topaç oyuncağının yalnızca erkekler tarafından seçilmesine karşılık, İpli Fırıldak oyuncağının
çoğunlukla kızlar tarafından tercih edilmiş olması c) Vasıta kategorisindeki Araba oyuncağının
(erkeklerce daha fazla seçilmiş olmakla birlikte) kızlarca da tercih edilmiş olması, d) Yapboz
kategorisindeki Doğa Figürleri ile Hayvan Figürleri alt kategorilerinin (sayıca seçilme bakımından farklılıklar bulunsa da) kızlar ve erkekler tarafından seçilip tanımlanmış olması, e) Bloklar
kategorisindeki Şekil-Boyut Farklı oyuncağı ile Çalgı Aleti kategorisindeki Ksilofon oyuncağında
olduğu gibi, Scooter dahil Pedalsız Bisiklet kategorisindeki Dört Tekerlekli ile Üç Tekerlekli ve İki
Tekerlekli bisikletlerin hem kızlarca hem de erkeklerce benzer şekilde tercih edilmiş olması, hem kızlar
hem de erkekler için çok çeşitli eğitici ahşap oyuncak türlerinin halihazırda var olduğunun ve okul
öncesi çocukluk algısıyla genç yetişkinler tarafından tanımlandığının seçkisel bir yansımasıdır.
Okul öncesi çocuk gelişimi nezdinde (gerçek hayatı keşfetmenin bir vasıtası olmasının yanı sıra,
çocukların aynı zamanda ebeveynleri ve akranları ile iletişim kurmasına, eğlenerek öğrenmesine ve
mutlu olmasına vesile olan) bir oyuncağın yararlılığını ve etkinliğini saptamak için, çocuğun
ihtiyaçlarının oyuncak tarafından karşılanma seviyesi ve psikoseksüel gelişim ile psikomotor beceri yönünden söz konusu oyuncağın çocuk gelişimine hizmet etme performansının irdelenmesi gerektiği
göz önüne alındığında, bu araştırma kapsamında ortaya çıkan oyuncak kategorizasyonu nezdinde, kız
ve erkek genç yetişkinlerce tanımlanan eğitici ahşap oyuncak türlerine bakılarak bir çıkarsama
yapılacak olursa, eğitici ahşap oyuncak tasarımına daha fazla önem verilmesi ve eğitici ahşap oyuncak
türlerinin çeşitlilik ile işlevsellik zemininde olabildiğince geliştirilmesi gereği aşikardır.
Son söz olarak söylemek gerekirse; eğitici ahşap oyuncakların, çocuğun psikoseksüel gelişim evreleri
esas alınarak (kendisini güçlü bir kişilik yapacak ve özalgısını sağlamlaştıracak bilgi ve becerilerle
donatılması noktasında) psikomotor gelişim başta olmak üzere, bilişsel, sosyal-duygusal ve öz bakım
becerilerinin gelişimine katkı yapacak bir içsellikte kurgulanması ve tasarlanması gerekir.
Kaynaklar
Arı, R., Üre, Ö., Yılmaz, H. (1997). Eğitim Psikolojisi Ders Notu. Günay Ofset, Konya.
Aydın, H.S. (2012). Oyuncak Tasarımında Sürdürülebilirlik Esaslarının Uygulanması: Ahşap
Oyuncak Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Eskişehir.
Cross, G. (1999), Kid’s Stuff: Toys and The Changing World of American Childhood. Harvard
University Press, Massachusetts.
Gorman, A.B. (1985), Toys Are Us. Yale-New Haven Teachers Institute,
http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1985/6/85.06.04.x.html
Güvenç, B. (1997), Çocuk ve Kültür. Çocuk Kültürü 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri,
Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1: 15-30.
* Hacettepe Üniversitesi, Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü, Beytepe/Ankara
Heljakka, K. (2015). Toys as Tools for Skill-building and Creativity in Adult Life. Seminar.net - International journal of media, technology and lifelong learning, 11 (2) 2015: 134-148.
Klabbers, J. H. G. (2009). The magic circle: Principles of gaming & simulation (3rd ed.). Rotterdam:
Sense Publishers.
Landreth, G.L. (2002). Play therapy: The art of the relationship. 3rd edition, New York: Routledge.
Niemann, H. (1977). The historical development of playthings. In: Playthings for play. Ideas of
criteria on children’s playthings, pp. 143–151, (Editors: K. Otto, K. Schmidt, Y. Sotamaa, J.
Salovaara), Amt für industrielle Formgestaltung, Berlin.
Oğuzkan, Ş., Avcı, N. (2000). Okul Öncesinde Eğitici Oyuncaklar. YA-PA Yayınları, İstanbul.
Oktay, A. (2000). Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem. Epsilon Yayıncılık, İstanbul.
Onur, B. (1991). Oyuncağın Gelişim Tarihi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,
24 (1): 55-61. Piaget, J. (1962). Play, dreams and imitation in childhood. Routledge & Kegan Paul Ltd., London.
Sotamma, Y. (1980). Criteria for shildren’s play things and play environments. In: In Celebration of
Play – An Integrated Approach to Play and Child Development (Ed: Wilkinson, P.F.), Croom
Helm, London.
Yalçınkaya T. (2004), Eğitici Oyun ve Oyuncak Yapımı. Esin Yayınları, İstanbul.
Usta, İ. (2014). Ahşap Üzerine Betimlemeler: Kültürlerarası etkileşim aracı olan ahşabın “Değerli bir
nesne olarak kabul edilip özümsenmesi” (Ahşap Doğaldır). Yapı Dünyası, Kasım/Aralık 2014
(224-225): 12-25.
Usta, I. (2015). Depictions on Wood: Acceptation and Internalization of Wood, which is an
intercultural interaction tool, as “A Valuable Object” (Wood is Good). IRG/WP 15–40694.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud (Erişim: 12 Ocak 2014)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Fredrich_Fröbel (Erişim: 12 Ocak 2014) http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/cocukgelisim/moduller/
egiticioyuncaklar.pdf (Erişim: 12 Ocak 2014)