oktobar - decembar, 2009. bilten xviiiu sektoru za poreski i carinski sistem - mr snežana mugoša,...

Ministarstvo finansija Crne Gore

Bilten XViiiOktobar - decembar, 2009.


BiLten XviiioktoBar - deCeMBar 2009.

UPrave

Poreska UPrava: www.PoreskaUPrava.Gov.Me

UPrava Carina: www.UPravaCarina.Gov.Me

UPrava za antikorUPCijskU iniCijativU: www.antikorUP.Gov.Me

UPrava za sPrečavanje Pranja novCa: www.asPn.Gov.Me

UPrava za nekretnine: www.nekretnine.Co.Me

direkCija za javne naBavke: www.djn.Gov.Me

www.mf.gov.me

g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re g oktobar - decembar 2009.

SadržajUvodnik - potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić

U fokUsU - Crna Gora u predvorju svjetske ekonomije - Ana Ivanović, samostalni savjetnik I

kriza i ekonomska politika za 2010. Godinu - Borislav Ratković, pomoćnik ministra finansija za ekonomsku politiku i razvoj

Carinske povlastiCe - Mitar Bajčeta, samostalni savjetnik I

KRedItne RejtIng AgencIje - pRocjenA countRy RIsK-A (RIzIKA dRžAVA)- jelena Vojinović, samostalni savjetnik III

analiza makroekonomskih i fiskalnih trendova - Radovan živković, samostalni savjetnik I, Vladislav Karadžić, samostalni savjetnik I, Iva Vuković, viši savjetnik

zakon o staranju o privremeno i trajno oduzetoj imovini - Milanka otović, samostalni savjetnik III

FAzA pRocjene stAnjA nA putu uVođenjA decentRALIzoVAnog sIsteMA upravljanja pretpristupnim fondovima - nataša Kovačević, pomoćnik ministra, Bojana poček, samostalni savjetnik III

deVIznA štednjA gRAđAnA - Marina popović, samostalni savjetnik I

AnALIzA eFeKAtA pRopIsA - ReguLAtoRy IMpAct AssessMent (RIA) - Bojana Bošković, samostalni savjetnik I

aktivnosti potpredsjednika vlade i ministra finansija u periodu septembar-deCembar 2009. Godine - gordana jovanović, portparol, Ivona Mihajlović, asistent portparola

InFo WeB Ministarstva finansija za period septembar-decembar 2009. godine- gordana jovanovic, portparol, Ivona Mihajlović, asistent portparola

sepa – jedinstvena evropska platna zona i uloGa javnoG sektora - Marija popović, viši savjetnik II

ReguLAtoRnI oKVIR zA RAčunoVodstVo I ReVIzIju u zeMLjAMA u RegIonu - pRIMjenA MeđunARodnIh stAndARdA - mr Ana Krsmanović, samostalni savjetnik I, Aleksandra popović, samostalni savjetnik II

4-5

6-9

10-12

13-14

15-17

31-32

33-39

29-30

18-23

26-28

24-25

40-46

47-48

49-51

g oktobar - decembar 2009. g Bilten Mi nis tar stva fi nan si ja Cr ne Go re

Bil ten Mi nis tar stva fi nan si ja oktobar-decembar, 2009. go di ne

Broj: 18

iz la zi: kvar tal no

izdavač:Mi nis tar stvo fi nan si ja

Cr ne Go re

za izdavača:dr igor Lukšić

Ured nik: Gordana Jovanović

Uređivački odbor:mr Milorad katnić,Mila barjaktarović,Nemanja Pavličić,

biljana Šćekić,Periša Perović,

borislav ratković,Nataša kovačević,

boris bušković

di zajn: adil Tuzović

TehNički asisTeNT:ivona Mihajlović

kon takt: Pr sLUŽba

MiNisTarsTva FiNaNsiJatel:

+382 20 224 581Fax:

+382 20 224 450e-Mail:

[email protected]:

www.mf.gov.meadresa:

stanka dragojevića br 2,Pod go ri ca

monitorinG i evaluaCija ipa proGrama - Katarina živković, samostalni savjetnik I

unutrašnja revizija kao jedna od komponenti pifC-a - mr Maja Bašić, ovlašćeno službeno lice I - Valentina perović, ovlašćeno službeno lice II

komentar: sIngApuR: eFIKAsnost LAKoće posLoVAnjA - Ivan Radulović, samostalni savjetnik III

definiCija i prijavljivanje nepravilnosti u projektima finansiranim iz ipa fondova - žarko Krcunović, samostalni namještenik III

tWInnIng pRojeKAt: „jAčAnje ReguLAtoRnog I nAdzoRnog oKVIRA zA FInAnsIjsKe InstItucIje I tRžIštA” – nina Vukotić, savjetnik

uputstVo zA IzRAdu zAVRšnIh RAčunA potRošAčKIh jedInIcA zA 2009. godInu - stanimirka Mijović, samostalni savjetnik I - dušanka Rudović, samostalni savjetnik I - Marija popović, viši savjetnik II

zAKon o zARAdAMA dRžAVnIh sLužBenIKA I nAMještenIKA - Bosa pavićević, ovlašćeno službeno lice- olga uskoković, samostalni savjetnik I Budžet cRne goRe zA 2010. godInu - Radovan živković, samostalni savjetnik I - Vladislav Karadžić, samostalni savjetnik - Iva Vuković, viši savjetnik

realizaCija javne potrošnje na lokalnom nivou za period januar - septembar 2009. Godine - gordana Radović, samostalni savjetnik I u sektoru za poreski i carinski sistem - mr snežana Mugoša, samostalni savjetnik I u sektoru za budžet

inspekCijski nadzor finansijskoG izvještavanja - Aleksandra popović, samostalni savjetnik II- mr Ana Krsmanović, samostalni savjetnik I- danko dragović, samostalni savjetnik III

znAčAj osnIVAnjA ReVIzoRsKog tIjeLA u oKVIRu deCentralizovanoG sistema upravljanja pretpristupnim fondovima u Crnoj Gori - nataša Kovačević, pomoćnik ministra - Bojana poček, samostalni savjetnik III

tRećA I četVRtA KoMponentA IpA-e KAo pRIpReMA zA strukturne i kohezione fondove - Bojana Kaluđerović, samostalni savjetnik I - sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava eu pomoći

tRžIšte LIzIngA – IzVještAj zA peRIod 01. januar – 30. septembar 2009. Godine - Bojana Bošković, samostalni savjetnik I - jelena Vojinović, samostalni savjetnik

RezuLtAtI Ljetnje tuRIstIčKe sezone 2009. godIne - poreska uprava


52-55

56-57

67-72

58-61

62-64

65-66

89-90

91-92

97-98

99-101

93-96

73-74

75-81

82-88

4


kon takt:te le fon: +382 20 242-835fax: +382 20 224-450e-mail: [email protected]: www.mf.gov.me

Očekivanja od 2010. godine su, najblaže rečeno, umjerena. To i ne treba da čudi, imajući u vidu kriznu 2009. godinu i posljedice koje za sobom ostavlja. Potreba prilagođavanja ekonomije novim realnostima je logična i nužna. Kratkoročno prilagođavanje se odnosi na sprovedene mjere smanjivanja javne potrošnje, kao i dodatno oblikovanje dijela poreske politike. Prilikom smanjivanja javne potrošnje nužno je bilo preispitati sve stavke i pronaći prostor za maksimalne moguće uštede. Takav budžetski okvir nastoji da se prezentira kao kredibilan, odnosno kao platforma za dugoročno odgovoran odnos prema budžetskom potencijalu. S druge strane, potreba podrške ekonomije se, prije svega, ogleda u značajnom nivou kapitalnih izdataka, prevashodno onih usmjerenih ka unapređenju infrastrukture. Pri tome, se praktično kompletan budžetski deficit može tretirati kao diskrecioni, a imajući u vidu da ga je moguće finansirati najvećim dijelom državnim depozitima neće predstavljati ni dodatni pritisak na javni dug. Ne stoji ni zamjerka da se smanjuje ukupni

nivo bogatstva zbog prethodne prodaje akcija, već naprotiv, jer se na taj način ne samo konvertuje u drugi oblik društvenog bogatstva, već i uvećava.

Kada je u pitanju javni dug i servisiranje svih obaveza koje država ima nema sumnje da će to biti u potpunosti redovno. U tom pogledu, postoji više opcija od kojih su dvije očigledne. Jedna od opcija je zaključivanje aranžmana sa MMFom, a druga emisija evro obveznica – i jedno i drugo, uglavnom, sve evropske zemlje koriste. Opcija MMFa podrazumijeva razmatranje budžetskog okvira s jedne, i stanja finansijskog sistema, s druge strane.

Vjerujem da smo usvojenim budžetom, kao i setom poreskih mjera, Izmjenama zakona o državnim služenicima i namještenicima i zakonom kojim se uređuju pitanja zarada, kao i donošenjem propisa kojima se uređuje transformacija Fonda za razvoj u novi investiciono razvojni fond i uspostavljanjem Fonda rada na putu da implementiramo veoma

Poštovani čitaoci

5


potpredsjednik vlade i mi nis tar fi nan si ja Cr ne Go re, dr Igor Luk šić

konzistentan set mjera i politika usmjerenih na saniranje posljedica krize. Pri tome, treba imati u vidu da nije došlo do pogoršanja poreskog ambijenta koji je nedavnim zakonskm izmjenama postao jedan od najkonkurentnijih u Evropi.

Međutim, bez dugoročnih napora na reformi državne uprave, sistema obrazovanja i zdravstva, naš sistem neće biti dovoljno konkurentan. Stvoreni su dobri preduslovi za takve aktivnosti i tokom 2010. godine bi trebalo očekivati intenziviranje napora u sprovođenju strukturnih reformi.

Istovremeno, jedan od ključnih problema sa kojima se privredni sistem suočava jeste nedostatak likvidnosti i rast međusobnih dugovanja, posebno u svijetlu negativnog prirasta kredita tokom 2009. godine. Naravno, iluzija je očekivati povratak kreditiranja na nivo iz pretkriznog perioda, ali je i nakon svih sprovedenih mjera realno očekivati blagi oporavak kreditiranja – uz naglasak na kvalitetu poslovnih pla nova koji se predlažu. Takođe, donošenje novih propisa iz oblasti finansijskobankarskog sistema će

pozitivno uticati na ukupan kredibilitet bankarskog sektora.

Razumno je, dakle, očekivati stagnaciju ekonomije tokom ove godine i opipljiviji oporavak tokom 2011. godine, posebno ukoliko se ova godina iskoristi za pokretanje niza investicionih projekata iz oblasti energetike i turizma. Ne treba zaboraviti ni potencijale poljoprivrednog sektora koji je bilježio dobre rezultate tokom 2009. godine i ima značajno učešće u BDPu. Uz to, optimizacija većih sistema će doprinijeti dovršetku restrukturiranja ekonomije, uz poštovanje principa ekonomske opravdanosti. Ipak, i dalje postoji ogroman neiskorišćeni prostor za privatnu inicijativu u nizu oblasti i to je dugoročno najkvalitetniji segment ekonomije.

S poštovanjem,

Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić

6


osnivanje 1. januar 1995. godine.

sjedište ženeva

članovi 153

jezik engleski, francuski, španski

Generalni direktor paskal lami

Budžet 189 mil. švajc.franaka (približno 182 mil. $) za 2009. god.

zaposleni 625

Web site www.wto.int

Kao priča slična nastanku Međunarodnog monetarnog fonda i grupacije svjetske banke, korijeni ideje današnje svjetske trgovinske organizacije (World trade organiza-tion, u daljem tekstu: Wto) smješteni su u malom gradu američke države nezvanične parole „živi slobodno ili ne živi uopšte”, Breton Vudsu, nju hempšir. Možda je upravo ova simbolika i korespondirala težnjama ka globalnoj poslijeratnoj političkoj i ekonomskoj obnovi izraženoj u zaključcima Konferencije ujedinjenih nacija o potrebi slobodnog i supranacionalnog regulisanja monetarnih i finansijskih pitanja na kraju drugog svjetskog rata, koji će staviti tačku na ideologiju izolovanih nacionalnih ekonomija.

Monetarna i finansijska pitanja kroz prethodno navedene organizacije dobijaju svoj međunarodni institucionalni okvir. pote-ncijalni „stub ekonomske saradnje”, rečeno u duhu jezika evropskih integracija, predložen pod nazivom Međunarodna trgovinska organizacija, koji bi predstavljao najbolji pokazatelj postignutog uravnoteženja platnog bilansa ratom oslabljenih zemalja i polugu razvojnim projektima, propisao pravila fer i liberalne međunarodne ekonomske utakmice, zahvaljujući američkom Kongresu nikada nije ugovorno potvrđen. Idejni tvorci Maršalovog plana smatrali su da bi ova međunarodna organizacija, bila ipak previše „radoznala” sa stanovišta unutrašnjeg ekonomskog uređenja. zato će opšti sporazum o carinama i trgovini (general Agreement on tariffs and trade, u daljem tekstu: gAtt), usvojen na ženevskoj konferenciji un-a posvećenoj pitanjima trgovine i zapošljavanja 1947. godine, po svojoj pravnoj prirodi ugovor, a faktičkoj kvazi međunarodna organizacija, funkcionisati sa osnovnom misijom smanjenja barijera u trgovini robom, kroz sistem redukcije carinskih stopa, kvantitativnih ograničenja i subvencija, do uspostavljanja Wto-a.

Kao obećavajući sistem u povoju, gAtt se zasnivao na principu ’’najpovlašćenije nacije’’, što u praksi znači da su uslovi koji su važili za najpovlašćeniju naciju (naciju sa najmanjim brojem ograničenja u trgovini – prim.aut) važili za sve njegove potpisnice. svaka nova runda pregovora (vidjeti tabelu 1), od ukupno osam, bilježi i nove dodatne ugovore, koji se mahom odnose na smanjenje tarifa određenih vrsta proizvoda sa izuzecima i modifikacijama primjenljivim na individualne države.

Istoriju gAtt-a, karakterišu tri osnovne faze:• period od 1947. do runde u torku (Velika Britanija), kojim se određuje raspon proizvoda koji ulaze u ugovorni krug i zamrzav-

anje postojećih stopa;

Crna Gora u predvorjusvjetske ekonomije

Ana Ivanović

U fokusu

7


• period od 1959. do 1979. godine, koncentrisan na smanjenje carinskih stopa;• period koji obuhvata samo urugvajsku rundu pregovora, 1986-1994, kvalitativno proširuje gAtt na oblasti intelektualne

svojine, usluga, poljoprivrednih proizvoda i kapitala i najavljuje zvanično rođenje Wto-a.

tablela 1. geneza gAtt i Wto pregovora1

osnažena kvalitativno, uvođenjem novih oblasti i uspostavljena pravno i insitucionalno, Wto po svojoj definiciji, predstavlja međunarodnu organizaciju osnovanu sporazumom iz Marakeša 1. januara 1995. godine, čiji se fokus aktivnosti odnosi na nadzor i liberalizaciju međunarodne trgovine.

Korpus njenog pravnog tijela čini set sporazuma (o osnivanju, o robama, uslugama, intelektualnoj svojini, dodatni sporazumi i aneksi, i dr.), dok njeno članstvo dostiže zavidan broj od 153 države koje su kreatori preko 95% svjetske trgovine i 30 posmatrača, potencijalnih kandidata. njome upravlja Ministarska konferencija (čiji je saziv najmanje jednom u dvogodišnjem periodu), gene ralni savjet koji sprovodi politike na svakodnevoj osnovi (sastaje se, takođe, i kao tijelo za reviziju trgovinske politike i rješa vanje sporova) i kome odgovaraju savjeti za robe, usluge i intelektualnu svojinu, kao i generalni direktor imenovan od strane konferencije.

osnovni principi na kojima se Wto zasniva su sljedeći:

• nediskriminacije - ovaj princip u sebi obuhvata pravilo najpovlašćenije nacije i pravilo nacionalnog tretmana (princip jednakosti u tretmanu domaćih i stranih proizvoda uvezenih na teritoriju članice – prim.aut.)

• reciprociteta;• ispunjenja obaveza predviđenih ugovorom (binding and enforcable commitments); • transparentnosti;• kontrolisanih ograničenja (safety valves). postoje tri vrste odredbi koje omogućavaju državama da ograniče trgovinu: da bi

se postigle neekonomske mjere, da bi se osigurala fer trgovina i odredbe koje omogućavaju intervencije u trgovini iz ekonomskih razloga.

za nas nainteresantnija potencijalna pristupnica Wto-u je, svakako, crna gora. nakon podnošenja formalnog zahtjeva za članstvo, 23. decembra 2004. godine, na sjednici generalnog savjeta formirana je Radna grupa sa zadatkom da ovaj zahtjev raz motri, shodno članu XII marakeškog sporazuma. za šefa pregovaračkog tima ispred crne gore imenovana je dr gordana đurović, ministar za evropske integracije. u vremenu koje će doći pregovori će se odvijati na multilateralnom, bilateralnom i plurilateralnom nivou2.

1 - Podaci preuzeti sa: http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade#Torquay_Round_-_19512 - Korišćena struktura presjeka i podaci o rezultatima pregovora zasnivaju se na Informaciji o statusu pregovora sa članicama STO-a, Ministarstva za evropske inte-

8

Multilateralni pregovori predstavljaju faktički presjek nacionalnog zakonodavstava sa pregledom reformi neophodnih za usvajanje i implementaciju standarda i procedura Wto-a, koji se u formi završnog izvještaja dostavljaju Radnoj grupi. shodno stru kturi izvještaja najveći dio usklađivanja odnosio se na pojedine oblasti ekonomske politike (privatizacione aktivnosti, cjenovne politike3), na okvir za utvrđivanje i sprovođenje politike (razgraničenja nadležnosti institucija u svijetlu primjene propisa u oblasti trgovine), kao i njegov najobimniji dio politike u oblasti trgovine robama (trgovinska prava, druge carine i dažbine, takse i naknade za izvršene usluge, kvantitativna uvozna ograničenja, carinsko vrednovanje, antidamping, kompenzatorne i mjere zaštite, indu str-ijska politika uključujući i subvencije, tehničke barijere u trgovini, standardi, sertifikati, sanitarne i fitosanitarne mjere i slo bodne zone). nakon uspješno sprovedenih reformi, sve izmjene unesene u završni izvještaj i dostavljene su na 153 adrese (12. de ce-mbar 2008. dodine - prim. aut.).

Plurilateralni pregovori vođeni su u oblasti domaće podrške u poljopivredi i izvoznim subvencijama.

Bilateralni pregovori u svojoj biti predstavljaju, možemo reći, ekonomsko pravo i slobodu države članice na otvaranje posebnih pregovora o zahtjevima za ustupke u dijelu pristupa tržištu roba i tržišta usluga. crna gora je potpisala bilateralne pregovore sa: evropskom unijom (april 2008. god.), Kinom (septembar 2008. god.), švajcarskom, Brazilom, norveškom, (novembar 2008. god.), Kanadom, japanom i ustR-om – sjedinjenim američkim državama (januar 2009. god.).

Ipak ukrajina, pretposljednja članica Wto-a i zemlja sa petnaestogodišnjim stažom sopstvenog pregovaračkog umijeća, pred samo finale crnogorske pristupne utakmice, 19. decembra 2008. godine, dostaviće elektronskim putem, zahtjev za otvaranje bilateralnih pregovora sa crnom gorom koji se odnosi i na robe i na usluge. Kalendarski posmatrano ovaj zahjev Misije ukrajine u ženevi, doći će samo 20 dana prije zatvaranja procedure konačne verifikacije našeg pristupnog paketa. Interesantno je primijetiti iznenadnu zainteresovanost ove zemlje za trgovinsku razmjenu sa crnom gorom, čiji udio u našoj ukupnoj trgovini iznosi 0.02%, dok registrovani uvoz iz ukrajine u crnu goru iznosi 0.2% ukupnog crnogorskog uvoza. ponekad brojke zaista „govore glasnije” od napisanih redova.

gracije, Vlada Crne Gore, decembar 2009. godine3 - Danas u Crnoj Gori postoji kontrola cijena samo za određene lijekove, naftu i naftne derivate i ugalj.

9


Formalno-pravno gledano, ovaj zahtjev je bio moguć s obzirom da član XII sporazuma iz Marakeša, kojim se ugovorno definiše pristupanje, ostavlja prostor slobodnoj interpretaciji proceduralnih pravila (jer ista nisu taksativno propisana - prim.aut.). u svrhu argumentacije prethodnog, pomenuti član dat je u nastavku4:

1. svaka država ili posebna carinska teritorija koja posjeduje autonomiju u svojim spoljnim trgovinskim odnosima i drugim odnosima predviđenim ovim sporazumom I Multilateralnim trgovinskim sporazumima može pristupiti ovom sporazumu, pod uslovima dogovorenim između navedene i Wto-a. na takvo pristupanje će se primjenjivati odredbe ovog i njemu dodatim Multila-teralnim trgovinskim sporazumima.

2. odluka o pristupanju biće donijeta od strane Ministarske konferencije. Ministarska konferencija će odluku donijeti dvo-trećinskom većinom članica Wto-a.

3. na pristupanje plurilateralnom trgovinskom sporazumu primjenjivaće se odredbe tog sporazuma. od datuma podnošenja zahtjeva održane su četiri runde bilateralnih pregovora (ženeva, Kijev, Beč i ženeva ). od početnog

broja ne samo da nijedan zahtjev nije povučen, već se njihova numeracija u periodu decembar 2008 – septembar 2009. godi-ne kontinuirano povećavala. napori crnogorske administarcije da ide u korak promijenjenim okolnostima rezultiraće sa se dam revidiranih ponuda za robe i četiri revidirane ponude za usluge dostavljene do septembra t.g. dok uloženi rad i energija crno-gorskog pregovaračkog tima govore o faktičkoj jednostranosti pojma bilateralne saradnje, zvanična pozicija sačekaće svoje mje-sto u agendi Generalnog direktora Wto-a.

umjesto zaključka, navodi prof.dr gordane đurović, glavnog pregovarača za pristupanja crne gore u Wto-u na konferenciji održanoj u ženevi, 2. decembra 2009. godine, predstavljaju zvaničan stav crne gore po ovom pitanju: „u stvarnosti, neki bilate-ralni pregovori su problematični, i čine samu završnicu procesa veoma teškom. u tom smislu, željela bih da vas pozovem da ra z mo trite mogućnost jačanja uloge ombudsmana za zemlje koje pristupaju. pri tome, potrebno je razmotriti i pripremu novog do ku menta sa jasnijim pravilama pristupanja, koji će biti fokusiran ne samo na pravila, već i na sam sadržaj pregovora.

crna gora očekuje razumijevanje i podršku svih članica sto. ovo nije zahtjev za „zaštitom trećih zemalja”, nego zahtjev za po di zanjem svijesti o problemu koji postoji u procesu pristupanja sto, a koji nije samo bilateralno pitanje, nego sistemsko. crna go ra je već platila cijenu sa godinom provedenom u „međuprostoru” u procesu pristupanja.

danas, ovo je samo problem crne gore. Ali, sjutra ovo već može biti problem svih drugih zemalja koje se nalaze u procesu pristupanja.

Molim vas da imate to u vidu. to je naša zajednička odgovornost”.

ana IVAnoVIć, samostalni savjetnik I

4 - Engleski tekst navedenog člana preuzet sa zvaničnog sajta WTO-a: http://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/04-wto_e.htm

10


tekuću godinu obilježio je snažan uticaj ekonomske i finansijske krize na ekonomiju crne gore. Analiza ostvarenih privrednih kretanja je pokazala da je u uslovima otvorenosti ekonomskog si-stema i njegove izloženosti eksternim utica jima, recesioni sindrom ispoljen kroz probleme smanjene ili ugrožene likvidnosti bankarskog sistema koji su se, složenošću mnogostrukih dužničko-povjerilačkih veza i odnosa, neminovno prenijele i na realni sektor. Reducirane mogućnosti kreditne podrške privredi, uz smanjene mogućnosti preduzeća da uredno servisiraju kreditne obaveze, pra ktično su ugrozile reproduktivne tok-ove i zaustavile realizaciju razvojnih pro-jekata. u takvim okolnostima, stvoren je am bijent slabljenja privredne aktivnosti sa drastičnim padom nekih od osnovnih ma kro-ekonomskih pokazatelja.

polazeći od toga i procjena da će efekti krize, evidentno zakasneliji u od-nosu na razvijene sisteme, biti u dobroj mjeri prisutni i tokom naredne godine, u osnovi je opredijeljen karakter i profil ekonomske politike za 2010. godinu. Ambijent i okvir ekonomske politike u znatnoj mjeri će biti ograničen suženim budžetskim okvirom za 2010. godinu, sa mjerama štednje i racionalizacije, što će prestavljati objektivni limit za snažniju budžetsku podršku razvoju. pozitivno je, međutim, što će se u takvim uslovima očuvati principi i opredjeljenja fiskalne politike koja će i dalje biti usmjerena na stvaranje uslova za relaksiranje opte-rećenja biz nisa i smanjenje barijera pre du zetničkoj inicijativi i novom inve-stiranju, s ciljem da se ojačaju elementi agregatne tražnje u sektoru privrede i sektoru stanovništva. kreditna podrška privredi, posebno sektoru malih i srednjih

preduzeća, kao jedan od najznačajnijih uslova za pokretanje procesa oživljavanja privredne aktivnosti, će se podsticati po-sebnim mjerama koje će jačati am bijent i uslove sigurnosti za ulaganja, kako bi se poslovna politika banaka usmjerava-la ka programima i projektima u privredi. Realizacija projekata izgradnje kapitalne infrastrukture, uz ograničeni okvir kapi-talnog budžeta, biće usmjerena na pr -ojekte pri vatno-javnog partnerstva i dru-ge modalitete zajedničkog finansi ranja.

predviđenim mogućim aranžmanima sa međunarodnim finansijskim instituci-jama u cilju stabilizovanja javnih fina-nsija, utvrdiće se nove proporcije i pa-rametri, što će predstavljati značajan element ukupnog makro-ekonomskog ok vira u 2010. godini.

okvir polaznih pretpostavki za de-finisanje ekonomske politike za 2010.

godinu činila su opredjeljenja strateških razvojnih dokumenata. ekonomska po-li tika crne gore usklađena je sa opre-djeljenjima i ciljevima iz:

- ekonomskog i fiskalnog programa za crnu goru 2009-2012. godine;

- nacionalnog programa za integraci-ju Crne Gore u eu 2008-2012. godina

- prostornog plana Crne Gore do 2020. godine;

- nacionalne strategije održivog raz-voja;

- strategije razvoja informacionog dr-u štva do 2013. godine;

- strategije razvoja malih i srednjih preduzeća 2007-2010. godine;

- sektorskih strategija razvoja.

na taj način, i u uslovima djelovanja krize, treba da se održi kontinuitet imp-le mentacije strateških razvojnih opr-edjeljenja i procesa transformacije pr i vrede. u tom okviru, koji afirmiše po-s tignute rezultate i obezbjeđuje viziju dugoročnog razvoja, ekono mska politika za 2010. godinu polazi od:

- ostvarenih negativnih efekta i uti-caja krize na zaustavljanje privrednog rasta sa padom privredne aktivnosti, smanjenjem likvidnosti i nedovoljnom kreditnom podrškom razvojnim plano-vima i projektima i procjenom o prisu-tnosti ovih problema u 2010. godini;

- u osnovi očuvanih procesa trans-formacije privrednog i društvenog siste-ma u skladu s tržišnom orijentacijom privrede, otvorenošću sistema i jačanjem ekonomskih sloboda;

- dobre dinamike ispunjavanja oba-veza iz privremenog sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima i progresu u procesu etapnog pridruživanja eu, uz očekivanja pozitivnog stava u vezi sa upitnikom za dobijanje mišljenja evropske komisije o

Kriza i ekonomska politikaza 2010. godinu

Borislav Ratković

11


zahtjevu za članstvo u eu;- ostvarenih i predviđenih strukt u rnih

promjena privrede sa jačanjem privatnog sektora, privatne preduzetničke inici-jative i biznisa u okviru malih i srednjih preduzeća i u sferi društvenih djelatnos-ti, uz iznalaženje optimalnih i objektivno mogućih rješenja za funkcionisanje ve-likih sistema u izmijenjenim okolnos-tima;

- Mogućnosti aktiviranja respekta-bilnih resursa na sjeveru crne gore kao uslovu za implementaciju politike ra vnomjernijeg regionalnog razvoja, uz definisanje odnosa države prema politici podrške ravnomjernijem regionalnom razvoju kroz strategiju regionalnog raz-voja Crne Gore i zakon o regionalnom razvoju crne gore;

- jačanja uloge znanja i primjene in-formatičkih dostignuća kao faktora raz-voja i integracije u savremene tokove razvoja.

Što su osnovne prijetnje i rizici s kojima će biti suočena ekonomska politika u 2010. godini?

procjene da će se efekti krize preni-jeti u 2010. godinu i u slabijem inten-zitetu usloviti produžavanje uticaja na opšti privredni rast i performanse razvo-ja, te da će, sasvim izvjesno, biti sman-jen eksterni negativni uticaj recesije na mogućnosti stabilizovanja privrednih kretanja, čine okvir u kojem će se pozi-cionirati i eksponirati određeni razvojni rizici. čini se da će objektivne prijetnje i rizike u realizaciji ekonomske politike činiti:

- produženi efekat krize i, s tim u vezi, uticaj suženog opšteg materijalnog okvi-ra na životni standard;

- oprez banaka u pogledu sigurnosti plasmana kao limit kreditne podrške pri-vredi;

- nedovoljan nivo agregatne tražnje kao limit razvojnog ciklusa;

- ograničen okvir kapitalnog budžeta za snažniju podršku procesu investiran-ja;

- troškovi optimizacije broja zapos-lenih u velikim sistemima i preduzećima sa neizvjesnom perspektivom, uz efekat na porast nezaposlenosti;

- potrebna sredstva za oživljavanje aktivnosti u realnom sektoru.

Koje okolnosti mogu djelovati u pozitivnom smjeru?

u procesu definisanja opredjeljenja ekonomske politike računalo se sa:

- Izvjesnom relaksacijom od uticaja eksternog faktora po osnovu ekonomske i finansijske krize;

- jačanjem mogućnosti i sklonosti ka putovanjima u uslovima okončanih re-cesionih procesa, što utiče na snaženje ino-turističke tražnje;

- stabilnosti u pogledu nivoa inflacije, uz odsustvo inflacionih očekivanja;

- povoljnijim uslovima eventualnih aranžmana o finansijskoj podršci među-narodnih finansijskih institucija;

- podrškom i poztivnim stavom o pro-gresu u procesu pridruživanja eu.

Što u takvim uslovima čini suštinu razvojnog koncepta za 2010. godinu?

Koncept ekonomske politike crne gore za 2010. godinu u osnovi je usmjeren na stabilizovanje opštih uslova u reproduktivnim tokovima i podizanje nivoa privredne aktivnosti, što treba da omogući realni rast ekonomije. Aktivan karakter razvojnog scenarija, koliko god se implementirao u suženim okvirima, pretpostavlja usmjerenje fiskalne poli-tike, koja predstavlja osnovni instrument ekonomske politike, u pravcu podrške preduzetništvu u sektoru malog i sredn-jeg biznisa, i posebne mjere podsticaja preko banka rskog sektora za realizaciju profitabilnih projekata koji obezbjeđuju porast prometa, obima usluga i prod-ukcije i novo zapo šljavanje. Fiskalnom politikom će se, pored toga, uticati na: održavanje makro-ekonomske stabil-nosti, obezbjeđivanje održivog sistema javnih finansija, unapređivanje transpar-entnosti i kontrole trošenja javnih resur-sa, privlačenje stranih direktnih inves-ticija, stvaranje uslova za dalju reformu državne administracije i širenje poreske osnove, uz zadržavanje utvrđenih prin-cipa poreske politike.

Radovi na izgradnji autoputa, puta Risan-žabljak, Regionalnog vodovoda i

animiranje potencijalnih investitora za realizaciju projekata u oblasti energe-tike, turizma i dr., kao i realizacija pro-jekata lokalne infrastrukture u okvirima kapitalnog budžeta i uz korišćenje kredi-ta međunarodnih finansijskih institucija, treba da održe interes za ulaganja na ovom području i stvore uslove za inten-zivniju investicionu aktivnost u narednim godinama.

obezbjeđivanje likvidnosti sistema je prioritetni zadatak u procesu oživljavanja privredne aktivnosti. podsticajima kred-itnoj aktivnosti banaka i mjerama za restrukturiranje kreditnih obaveza u privredi i sektoru stanovništva, stvaraće se uslovi za jačanje agregatne tražnje.

u tom okviru, niska inflacija, uz odsus-tvo inflacionih očekivanja, predstavljaće faktor makroekonomske stabilnosti. po-drška programima jačanja konkurent-nosti i izvoza treba da stvori uslove za postepeni oporavak obima i strukture ekonomskih odnosa s inostranstvom i pozitivan uticaj na relacije u okviru bi-lansa tekućeg računa.

Rješavanje problema viška zaposlen-ih u pojedinim preduzećima usloviće iz-vjesno usporeniju dinamiku stope rasta zaposlenosti i porast stope nezaposlen-osti.

strateška orjentacija je usmjerena na kontinuitet procesa pridružvianja eu i evroatlanskim integracijama. do-s ljedna primjena obaveza iz privre-menog sporazuma o trgovini i srodnim pitanjima i nacionalnog programa za integraciju crne gore u eu, uz sarad-nju u okviru zajedničkih radnih tijela sa eu, obezbijediće unapređivanje nivoa i kvaliteta kompatibilnosti sistemskih rješenja sa standardima eu. očekivani pozitivan stav u vezi sa upitnikom za dobijanje mišljenja evropske komisije o zahtjevu za članstvo u eu treba da otvori mogućnost sticanja statusa zemlje kan-didata i perspektivu pristupnih pregovo-ra o članstvu.

svestrano sagledavanje uslova i prili-ka koje će uticati na razvojne mogućnosti u 2010. godini upućuju na opredjeljenje

12


da je osnovni cilj ekonomske politike u 2010. godini:

stvaranje uslova za stabilizovanje i rast ekonomije uz prioritet obezbje đi-vanja likvidnosti i jačanja konkurentnosti privrede.

sistem pojedinačnih ciljeva koji obe z bjeđuje sinergijski efekat sa osno-vnim ciljem ekonomske politike, u os-novi se bazira na orijentaciji da podrška preduzetništvu i preduzetničkoj inicijativi u okviru malih i srednjih preduzeća i ob-jektivno mogući proces novog investiran-ja generišu razvojne potencijale u 2010. godini. pritom se računa da će mjere iz Akcionog plana za smanjivanje biznis barijera znatno uticati na stvaranje am-bijenta prepoznatljivog po lakoći poslo-vanja. polazeći od toga, pojedinačni ci-ljevi ekonomske politike usmjereni su na:

1. smanjivanje javne potrošnje i una-pređenje poslovnog ambijenta;

2. stvaranje uslova za realizaciju no-vih greenfield investicija na potencija-lima turističkog i energetskog sektora;

3. Razvoj manje razvijenih regiona i ru ralnih oblasti;

4. Kontinuitet podsticaja preduzet ni-štva, uz realizaciju aktivnosti za optimi-zaciju industrijskih sistema, a posebno malim i srednjim preduzećima.

projekcija makroekonomskih indika-tora za 2010. godinu predstavlja integra-tivnu kvantitativnu dimenziju koncepta ekonomske politike crne gore za 2010. godinu.

pocjene osnovnih makroekonom-skih trendova, u osnovi bazirane na prenesenom uticaju efekata ekonom-ske i finansijske krize i slabljenju tog uticaja tokom druge polovine godine, uz stvaranje uslova za oživljavanje pri-vredne aktivnosti, upućuju na ocje nu da će 2010. godina biti godina oporavka sa objektivno mogućim realnim rastom bruto domaćeg proizvoda po stopi od 0,5%. pritom koncept ekonomske poli-tike, u skladu s ekonomskim i fiskalnim programom za crnu goru 2009-2012. godine, predviđa i model sa rigidnijom varijantom i realnim padom bdp-a po stopi od - 2,0 % .

usporen oporavak agregatne traž-nje u uslovima niskog nivoa ekono mske razmjene s inostranstvom i ogra ničenih eksternih uticaja u uslovima pre vazila-ženja recesionih trendova, uslo viće odr-žavanje inflacije na nivou od 2,0 %, uz od sustvo inputa koji bi mogli da generišu inflaciona očekivanja.

Rješavanje problema viška zaposle-nih u pojedinim preduzećima, između ostalog, uticaće na rast broja nezapos-lenih (1,0%), te usporeniji rast zaposle-nosti (0,3%).

Investicionim radovima na započetim projektima kapitalne infrastrukture (pu-tevi, vodosnabdijevanje i dr.), projekti-ma infrastrukture za tretman otpada i otpadnih voda na lokalnom i regional-nom nivou, iako uz sužen okvir kapita-lnog budžeta, uz korišćenje kredita me đunarodnih finansijskih institucija i st varanjem uslova za aktiviranje inves-ticionih projekata valorizacije resursa u energetici i turizmu, obezbijediće se od-ržavanje investicione aktivnosti. stra ne direktne investicije se projektuju na nivo od oko 400 mil.€.

uslovi nužnosti održavanja stabilnos-ti javnih finansija i budžetske potrošnje opredijeliće visinu spoljnjeg duga od 856,2 mil.€, što čini 26,7% procijenje-nog bruto domaćeg proizvoda.

Što utvrđeni makroekonomski okvir i instrumentarijum za njegovu implementaciju predstavlja u odnosu na izazove krize?

Konceptualne postavke ekonomske politike za 2010. godinu sa usmjerenjem na stabilizovanje opštih prilika i stvaran-je uslova za oživljavanje privredne ak-tivnosti, sa nužnim mjerama budžetske štednje i racionalizacije, smanjivanjem javne potrošnje i akti vnom podrškom malim i srednjim preduzećima i projek-tima novog investiranja, su u funkciji očuvanja rezultata procesa trans forma-cije privrednog sistema u uslovima dje lovanja krize. u tim relacijama čini se da dokument predstavlja ne samo va lidan odgo vor na izazove krize, već obezbjeđuje nužan i racionalan izbor na putu ka nespornim razvojnim perspekti-vama.

borislav RAtKoVIć, pomoćnik ministra finansija za

ekonomsku politiku i razvoj

13


u cilju regulisanja određenih potreba ekonomskog, socijalnog, humanog, kur-toaznog (u odnosu na diplomate) karak-tera, savremeno carinsko zakonodavstvo obuhvata i institut carinskih povlastica. ovaj institut u našem pravnom sistemu je uređen carinskim zakonom (“službeni list Rcg”, br. 07/02…66/06 i “službeni list cg”, br. 21/08) i uredbom o postup-ku ostvarivanja prava na oslobođenje od plaćanja carine (“službeni list Rcg”, br. 22/03).

Oslobođenje od plaćanja carine

odredbama člana 184 carinskog za kona taksativno su navedene vrste i namjena roba koje su oslobođene od plaćanja carine. najznačajnija oslobo đe-nja odnose se na:

- robu utvrđenu međunarodnim ugov-orom koji obavezuje crnu goru;

- robu nekomercijalne prirode koju putnici sa sobom iz inostranstva u propi-sanoj vrsti, vrijednosti i količini;

- robu koja zadovoljava osnovne ljud-ske potrebe, kao što su hrana, lijeko vi, odjeća, posteljina, sredstva higijene i slično, koju uvoze crveni krst crne go-re i druge registrovane humanitarne or ganizacije radi besplatne podjele ug-roženim licima i žrtvama prirodnih i dru-gih katastrofa;

- humanitarne organizacije, udruže-nja slijepih i gluvih, odnosno nagluvih osoba, lica oboljela od mišićnih i neu-romišićnih oboljenja i njihove članove koji uvoze specifičnu opremu, uređaje, instrumente, rezervne djelove i potrošni materijal za potrebe tih lica;

- robu koja se unosi kao ulog stra-nog ulagača u skladu sa posebnim za-konom;

- opremu koju uvoze državni organi za obavljanje svoje djelatnosti, koja se ne proizvodi u crnoj gori;

- robu koja se prodaje u slobodnim carinskim prodavnicama.

Roba koja je bila oslobođena od pla-ćanja carine, u roku od tri godine od dana stavljanja u slobodan promet, ne može se otuđiti, dati na korišćenje drugom licu ili drugačije upotrijebiti, osim za svrhe za koje je bila oslobođena od plaćanja carine, prije nego što se plati carina. ova roba ne može se davati u zalog, na po-zajmicu ili kao osiguranje za izvršenje druge obaveze.

svako suprotno postupanje sa ovom robom povlači za sobom plaćanje carine po stopi koja se primjenjuje na dan takve radnje, na osnovu vrste robe i carinske vrijednosti koju je na taj dan utvrdila ili prihvatila carinarnica.

od plaćanja carine oslobođeni su i proizvodi morskog ribolova i drugi proiz-vodi izvađeni iz mora izvan teritorijalnih voda Crne Gore, plovilima koja su regis-trovana ili upisana u registar u Crnoj Gori koja plove pod zastavom crne gore, kao i proizvodi dobijeni od navedenih proiz-voda, na brodovima-fabrikama.

Mada neposredno ne spada u oblast carinskih povlastica, treba imati u vidu da je na zahtjev podnosioca deklaracije oslobođena od plaćanja carine i domaća roba koja je bila izvezena iz carinskog područja i koja se u roku od dvije godine vraća u carinsko područje i stavlja u slo-bodan promet.

Postupak za ostvarivanje prava

postupak za ostvarivanje prava na oslobođenje od plaćanja carine uređen je uredbom o postupku ostva-ri vanja prava na oslobođenje od pla-ća nja carine. postupak se pokreće podnošenjem pismenog ili usmenog zahtjeva nadležnoj carinarnici. na-kon podnošenja zahtjeva carinski or-gan odlučuje rešenjem, ako uredbom nije drugačije propisano. Ako je odo-brena usmena carinska deklaracija, carinski organ može donijeti odluku o oslobođenju od plaćanja carine putem zabilješke na drugoj ispravi koja je po-dnesena u vezi sa oslobođenjem od pla ćanja carine ili usmenim putem.

ukoliko je, u skladu sa uredbom, za ostvarivanje prava na oslobođenje po trebno priložiti uvjerenje nadležnog organa, isto se ne može koristiti u car-inskom postupku, ako je od dana nje-govog izdavanja prošlo više od šest mje seci.

Carinske povlastice

Mitar Bajčeta

14

uredbom su, osim postupka podno-šenja zahtjeva za ostvarivanje prava na oslobođenje od plaćanja carine, od-r eđeni organi koji izdaju neophodna uvjerenja za ostvarivanje ovog prava. takođe, uredbom je propisana vrijed-nost robe1, odnosno utvrđene su vrste i količine robe za koje ne postoji obaveza plaćanja carine.

Ostala oslobođenja

osim oslobođenja utvrđenih carins-kim zakonom, od plaćanja carine shodno odredbama člana 41 zakona o naučno-

istraživačkoj djelatnosti (“službeni list Rcg”, br. 71/05) oslobođena je oprema za naučno-istraživačku djelatnost koja se dobija kao donacija iz inostranstva ili se kupuje u inostranstvu.

takođe, shodno odredbama člana 18 zakona o slobodnim zonama (“službeni list Rcg”, br. 42/04 i “službeni list cg”, br. 11/07 i 76/08), carina se ne plaća za robu unesenu u slobodnu zonu upotri-jebljenu ili potrošenu u skladu sa ovim zakonom, bez obzira na vrstu uvezene robe i njenu namjenu u zoni, uključujući i robu koju operater i korisnik uvoze radi izgradnje i održavanja objekata, in-

frastrukture i opreme u zoni ili skladištu i uopšte stvaranja uslova za rad i razvoj zone i skladišta.

mitar BAjčetA, samostalni savjetnik I

1 - Osim robe koja se nalazi u ličnom prtljagu putnika, koja je namijenjena njegovim ličnim potrebama u toku putovanja i koja se uvozi u nekomercijalne svrhe, domaći putnici su oslobođeni od plaćanja carine za predmete koje unose sa sobom iz inostranstva do ukupne vrijednosti od 150 €. Navedeno oslobođenje se ne odnosi na duvanske proizvode, alkohol ili akoholna pića i parfeme koji su oslobođeni od plaćanja carinskog duga pod uslovom da se unose u količinama propisanim Konvencijom o carinskim olakšicama u turizmu i pod uslovom da nijesu namijenjeni za dalju prodaju (v. član 9 i 11 Uredbe).

15


Uvod

Kredibilitet u međunarodnom pos-lo v anju, pored pravnih lica, imaju i dr-žave, koje se na tržištu finansijskih instrumenata javljaju kao nezavisni subjekti, na strani kreditora ili dužnika. Međunarodne finansijske institucije, kao i menadžmenti najvećih svjetskih bana-ka, dobro su upoznati sa rizikom korpo-racija, ali usljed brojnih „bolnih“ iskusta-va, bivaju zainteresovani i za rizik drugih svojih klijenata, stoga i rizik država. u me đunarodnim dužničko-povjerilačkim odnosima, mišljenje o sigurnosti država kao dužnika, u pogledu nemogućnosti bankrota istih, nije više čvrsto zastuplje-no, kao što je to bilo u godinama prije dužničkih kriza. zapravo brojne krize i otežano finansiranje duga država doveli su do bankrota gigante bankarskog se-k tora i prouzrokovali da banke, ali i svi drugi investitori nađu način na koji će utvrditi limite za kreditiranje zemalja. co untry risk, odnosno rizik zemlje u pogledu stranih ulaganja predstavlja rizik investitora prilikom ulaganja kapi-tala u određenu zemlju. ocjena country risk-a posebno je značajna za strane investitore u godinama ekspanzivnog kretanja kapitala. procjena rizika zemlje utemeljena je političkim i ekonomskim odlikama određene zemlje. političke oko lnosti mogu izazvati neizvjesnost u pogledu vraćanja zajma, dok ekonom-ske prilike jedne zemlje utiču na nes-pospobnost vraćanja kredita. procjena rizika zemlje ima za cilj utvrđivanje svih faktora koji mogu prouzrokovati ometa-no izmirenje obaveza prema kreditoru u

pogledu vraćanja glavnice, kao i kamata po osnovu duga.

Kreditne rejting agencije

uvažavajući značaj pouzdanih infor-macija o političkim i ekonomskim prilika-ma u jednoj zemlji, pojavile su se instituci-je koje, između ostalog, rade i procjenu country risk-a. najznačajnije institucije i sa najviše kredibiliteta na globalnom nivou su: standard and poor’s, Moody’s Investor service i Fitch Ratings. sve tri organizacije imaju centalne jedinice u njujorku i mnoštvo kancelarija širom svi-jeta sa analitičarima koji vrše procjenu rizika zemalja na osnovu angažmana po pozivu vlade te zemlje.

sa iskustvom koje se temelji na 150 godina rada, standard and poor’s je or-ganizacija koja danas vrši procjenu kre-ditnog rejtinga 123 zemlje, odnosno nacionalne vlade. u poređenju sa dru-gim institucijama, ova agencija pok ri-va najveći broj zemalja našeg regiona. Kreditna rejting agencija Moody’s vr ši procjenu kreditnog rejtinga u cilju za-štite učesnika na finansijskom tržištu pružajući informacije investitorima počev od 1909. godine. Fitch je, takođe, jedna od najznačajnijih institucija sa dugom is-torijom koja prati rizik svih učesnika na međunarodnom finansijskom tržištu, pa stoga i rizik preko 100 država svijeta.

navedene kreditne rejting agencije vrše procjenu makroekonomskog okvira države i najmanje dva puta godišnje vrše reviziju ocjene po osnovu posjete zemlji i brojnih sastanaka sa predstavnicima vladinih tijela, nezavisnih regulatora i pri vatnih kompanija. ocjene date na os novu nepristrasnog pristupa, odraz su političkih prilika i ekonomske situ-acije u posmatranoj zemlji i ujedno u bliskoj sprezi sa svim faktorima koji su od značaja za održivo vođenje fiskalne i monetarne politike, rast ekonomije i stanje u ključnim privrednim sektorima. prilikom izrade ocjena posebno se uz-imaju u obzir sljedeći parametri: stabil-nost javnih finansija, nivo javnog duga, spoljno-trgovinska razmjena, stabilnost bankarskog sektora, osjetljivost cjelok-upne privrede na turbulentna kretanja. u zemljama u razvoju, koje su posljed-njih godina imale visoke stope ekonom-skog rasta, ocjena rizika zemlje tijesno je

Kreditne rejting agencije- procjena country risk-a

(rizika država)

Jelena Vojinović

16


povezana sa osnovnim odlikama privrednog ambijenta, visinom stranih ulaganja, sprovođenju strukturnog prilagođavanja, kao i političkim prilikama i stabilnošću cjelokupnog regiona.

ove organizacije daju svoju procjenu stanja u posmatranoj zemlji, ali njihove ocjene mogu se međusobno upoređivati i u suštini predstavljaju približno isto viđenje ekonomskih i političkih prilika. Kvalitativne dugoročne ocjene se kreću od AAA kao na-jkvalitetnije, do c kao nepouzdane zemlje za ulaganje, odnosno ocjene d, kod Fitch agencije, koja oslikava visok rizik za ulaganje i visoku nelikvidnost posmatrane zemlje. sljedećom tabelom prikazane su moguće ocjene kreditnih rejting agencija kao i okvirno značenje istih.

Tabela 1. Ocjene kreditnih rejting agencija

ocjena pouzdanosti investiranja standard and poor’s Moody’s Fitch

sigu

rne

zem

lje

najkvalitetnija ocjena (najpouzdanija za investiranje) aaa aaa aaa

ocjena visokog kvaliteta (veoma visoka pouzdanost investiranja)

aa+ aa1 aa+aa aa2 aaaa- aa3 aa-

gornja srednja ocjena (visoka pouzdanost investiranja)

a+ a1 a+a a2 aa- a3 a-

srednja ocjena bbb+ baa1 bbb+

osje

tljiv

e ze

mlje

niža srednja ocjena (moguć rizik od špekulacija)bb+ ba1 bb+bb ba2 bbbb- ba3 bb-

niska ocjena (prisutne špekulacije)b+ b1 b+b b2 bb- b3 b-

nep

ouzd

ane

zem

lje

ocjena lošeg kvaliteta (nepouzdanost investiranja usljed čestih špekulacija)

CCC+ Caa1 CCC+CCC Caa2 CCCCCC- Caa3 CCC-CC Ca CCC C C

potpuna nepouzdanost za investiranjesd dddd dd

d

na osnovu metodologije standard and poor’s agencije, moguće je sagledati ekonomsku stabilnosti i političku sigurnost jedne zemlje, pri tome uvažavajući sve okolnosti koje mogu uticati na makroekonomski ambijent posmatrane zemlje.

- ocjena AAA ukazuje na izuzetnu sigurnost zemlje, visoku stabilnost ekonomskog ambijenta za investiranje, kao i zemlju bez kreditnog rizika (na primjer: sjedinjene američke države, singapur, Luksemburg).

- ocjena AA pokazuje jaku sigurnost zemlje, koja je stabilna i sigurna za investicije, sa niskim rizikom investitora (na primjer: slovenija, japan, Irska).

- ocjena A ukazuje na dobru sigurnost zemlje. zemlja sa ovom ocjenom sigurna je za investicije, osim u slučaju nepredvidivih do-gađaja koji bi uticali na cjelokupnu ekonomiju ili pak na pojedine njene privredne grane (na primjer: estonija, češka, slova čka).

- ocjena BBB označava dovoljnu sigurnost. zemlje sa ovom ocjenom su srednje sigurne za investiranje, sa mogućim prob-lemima usljed čestog pogoršavanja ekonomskih prilika (na primjer: hrvatska, Mađarska, Bugarska).

- ocjena BB ukazuje na sigurnu zemlju. Finansijska stabilnost ove zemlje može biti dovoljna, ali mogućnost da zemlja dužnik izvrši svoje obaveze, prije svega, zavisi od stabilnosti dugoročne politike. zemlja sa ovom ocjenom osjetljiva je na ekonomske i po litičke okolnosti, i jako je teško predvidjeti budući privredni razvoj (na primjer: Makedonija, Rumunija, turska).

- ocjena B pokazuje nisku sigurnost zemlje. u ovim zemljama realno je očekivati pogoršavanje ekonomske situacije. takođe, mogućnost izvršenja dužničkih obaveza visoko je zavisna od ekonosmkih i drugih prilika u zemlji (na primjer: Bosna i herzegovina, Bjelorusija, gruzija).

- ocjene C odlika su ekstremno rizičnih zemlja. usljed nelikvidnosti ove zemlje imaju visok nivo rizka od bankrota, sa vrlo dis-kutabilnim stanjem u pogledu izvršavanja obaveza nastalim po osnovu kredita, osim ukoliko povoljne ekonomske prilike značajno ne preovladaju.

- ocjene D ukazuju na izvjestan bankrot ili pak trajnu nesposobnost plaćanja zemlje.ocjene mogu imati znak plus (+) ili minus (-), čime se ukazuje na izvjesne razlike u pogledu stabilnosti ranga zemlje.

17


uvažavajući značaj kreditnih rejting agencija u pogledu obezbjeđivanja pouzdanih informacija za investitore, ove institucije se posljednjih godina suočavaju sa brojnim kritikama. Aktuelna finansijkska kriza ukazala je na osjetljivosti globalnog tržišta i otkrila brojne rizike koji se kriju u pozadini različitih vidova investicija. ove investicione mogućnosti u godinama prije krize, agencije su procijenjivale kao stabilne, bezrizične i pouzdane, a, zapravo, dovele su do velikih gubitaka brojne vlasnike kapitala. špekulativne radnje i nepouzdane ocjene rizika, ostavile su bolne posljedice na igrače u finansijskim utakmicama, kao i dovele u pitanje kredi-bilitet rejting agencija. da li nemogućnost da predvide špekulativne namjere brojnih učesnika na finansijskom tržištu, može biti reducirana ostaje da se vidi u godinama koje donose nove izazove i rizike. jedno je sigurno povjerenje u kreditne rejting agencije za visi od pouzdanosti njihovih ocjena, nepristrasnosti analize podataka i sprečavanja svih vidova lobiranja i konflikta interesa. Kako bi se izbjegle bolne posljedice nepouzdanih informacija i zaštitili investitori, kreditne rejting agencije moraće da preuzmu odgovornost za objavljene podatke i snose posljedice vjerodostojnosti svojih ocjena.

Procjena country riska za zemlje regiona

ocjene kreditnih rejting agencija odražavaju sigurnost zemalja našeg regiona u pogledu rizika za investiranje, odnosno rizika izmirenja obaveza po osnovu stranog javnog duga. Imajući u vidu istorijsku pozadinu, koja asocira na nestabilnost ovog regiona, procjena rizika za investitore ne oslikva samo privredne, već u značajnoj mjeri i političke prilike zemalja zapadnog Balkana. ove ocjene koriste finansijske institucije, privatne banke i drugi kreditori na međunarodnom tržištu i pouzdan su izvor informacija prilikom investiranja u zemlje našeg regiona. dugoročni kreditni rejting ukazuje na rizik od negativnih ekonomskih kretanja, prije svega, od zaustavljenog privrednog rasta, smanjenog priliva stranih investicija i postojanja velikog spoljnog deficita. sljedeća ta-bela daje ocjena country risk-a za crnu goru i zemlje regiona, objavljene od institucija na osnovu poslednjih analiza.

tabela 2. Kreditni rejting zemalja zapadnog Balkanazemlja s&p Moody’s Fitchhrvatska bbb baa3 bbb-Crna Gora bb+ ba3makedonija bb+ bb+srbija bb bb-Albanija b1Bosna i hercegovina b+ b2

u pogledu sigurnosti zemlje najviši rang ima hrvatska, sa ocjenom koja oslikava povoljne ekonomske prilike i stabilnu političku situaciju. slijede je crna gora i Makedonija sa ocjenama koje pokazuju sigurne zemlje, ali sa osjetljivom ekonomijom, zavisnom od brojnih faktora, ali i snažnom motivacijom za dalje reforme u cilju pristupanja evropskoj uniji. dalje slijedi srbija, kojoj je kred-itna rejting agencija standard and poor’s u poslednjem izvještaju, objavljenom početkom ovog mjeseca, povećala kreditni rejtinga sa BB- na BB. Albanija je od svih zemalja regiona posljednja pristupala ocjeni kreditnog rejtinga, prvi put 2007. godine i sada je, po ocjeni Moody’s-a,samo stepenicu ispred Bosne i hercegovine sa niskom sigurnošću zemlje.

* * *uvažavajući nestabilne ekonomske prilike današnjice, u svim zemljama svijeta može se konstatovati povećani rizik za ula-

ganje, a posebno u tranzicionim ekonomijama. same zemlje različito reaguju na ocjene kreditnih rejting institucija, ali činjenica da se rejting radi na osnovu poziva nacionalne vlade, ukazuje na nepristrasan prilaz. Moguće je da pojedine vlade ne priznaju ove ocjene, cijeneći ih kao neopravdane ili pak rigorozne, dok je u međunarodnim odnosima ova ocjena, zasigurno, pasoš zemlje za ulazak na međunarodno finansijsko tržište. takođe, ovo je lični karton po osnovu kojeg se zemljama određuju pravila igre, kako u pogledu pristupa, tako i uslova obezbjeđivanja inostranih izvora finansiranja. ocjene rizika zemlje koje rade ove institucije, naj-češći su izvor informacija za vlasnike kapitala koji biraju zemlju za investiranje, dok okreću globus u kancelariji na vrhu neke od najljepših višespratnica iz centra svjetskih metropola. nije potrebno prelaziti kontinente i vršiti sopstvene procjene rizika odab-rane zemlje, kao ni utvrđivati geografske koordinate, procjenjivati političko uređenje vlasti, kao ni proučavati kvalitet odnosa sa zemljama u susjedstvu, ocjena rizika zemlje objediniće sve faktore koji su potrebni investitoru da uloži milijarde svog novca u ne poznatu zemlju, a da pri tome može mirno zaspati naredne noći.

jelena VojInoVIć, samostalni savjetnik III

18


SIŽE

• Procijenjeni nominalni pad crnogorske ekonomije za devet mjeseci 2009. godine iznosi 4,7 %. Pad BDPa u tri kvartala 2009. godine prvenstveno je izazvan padom povjerenja u bankarski sektor, povlačenjem depozita i prekidom bankarskog kreditiranja krajem 2008. i početkom 2009. godine, kao i padom u sektorima industrijske proizvodnje od 31 % i prometu trgovine na malo 9,4 %.

• Tekući prihodi budžeta i državnih fondova za prvih jedanaest mjeseci 2009. godine ostvareni su sa 96% u odnosu na plan po rebalansu i niži su za 44,5 mil. € u odnosu na plan. U septembru i oktobru naplata izvornih prihoda značajno se poboljšala zahvaljujući dokapitalizaciji i djelimičnoj privatizaciji EPCG čime je značajno povećana likvidnost privrede. U novembru je naplata bila nešto niža od plana , ali isto tako veća nego u istom mjesecu prethodne godine, tako da će izvorni prihodi budžeta CG biti niži za oko 89 mil. € od prihoda planiranih rebalansom budžeta.

• Stopa inflacije mjerena indeksom potrošačkih cijena za jedanaest mjeseci iznosi 1,4 %, dok na godišnjem nivou iznosi 3,6 %.• Stopa nezaposlenosti krajem decembra iznosila je 11,25%. • Procijenjeni realni pad crnogorske ekonomije u 2009. godini iznosiće 5,3 %, dok se za 2010. godinu predviđa blagi opora

vak, što će zavisiti od zadovoljenja sledećih pretpostavki: stabilizacija bankarskog sistema – konsolidacija bilansa bankarskog sektora, smanjenje procenta nenaplaćenih potraživanja,

povećanje nivoa depozita, i povratak kreditiranja sektoru stanovništva i posebno privredi. Primjera radi, nenaplaćena poreska potraživanja realnog sektora, krajem decembra 2009. godine, iznose oko 85 mil. € i neizvjesno je kretanje ovog indikatora u narednoj godini, što može dodatno negativno uticati na naplatu izvornih prihoda budžeta

nastavak pozitivnog trenda priliva stranih direktnih investicija, oporavak vodećih ekonomskih indikatora od sredine 2009. godine.• Pri projektovanju makroekonomskih i fiskalnih indikatora za naredni period treba, takođe, imati u vidu sljedeće limitirajuće

faktore, koji u 2010. godini mogu da dovedu i do recesije: smanjenja javne potrošnje u 2009. i 2010 godini, u cilju obezbijeđenja održivosti sistema javnih finansija, imaće negativan

efekat u smislu dodatne kontrakcije ekonomije i pogoršanja makroekonomskih indikatora. neizvjesnost kretanja nivoa zarada i zaposlenosti koji kao indikator ekonomske aktivnosti kasne u odnosu na ostale indika

tore ekonomske aktivnosti. Očekuje se da će u narednoj godini doći do sniženja zarada i povećanja nezaposlenosti.

Analiza makroekonomskihi fiskalnih trendova

Vladislav Karadžić Radovan živković Iva Vuković

19


MAKROEKONOMSKI TRENDOVI

negativni makroekonomski i fiskalni trendovi iz prve polovine godine i pored pozitivnih efekata ljetnje turističke sezone, očekivanog oporavka bankarskog sektora, kao i dokapitalizacije i djelimične privatizacije epcg, su nastavljeni. nastavlja se pad industrijske proizvodnje, značajan pad uvoza i izvoza, stagnacija u sektoru trgovine i visoka nelikvidnost realnog sektora. u drugoj polovini godine se nastavlja dalje, ali blaže smanjenje privredne aktivnosti, usljed činjenice da je došlo do izvjesnog usporavanja rasta ekonomije već u četvrtom kvartalu 2008. godine i da je tokom ove godine prerađivačka industrija već doživjela značajan pad, a finansijski sektor i trgovina stagnaciju i pad aktivnosti. sa druge strane, neizvjestan je dalji rast u sektorima koji su zabilježili blagi rast (poljoprivreda, saobraćaj).

za 2010. godinu se ne očekuje značajniji oporavak ekonomije, jer smatramo da, usljed slabe diverzifikacije ekonomije, ne postoji ekonomska osnova koja bi dovela do bržeg održivog rasta ekonomije i time budžetskih prihoda. projekcije Bdp-a za 2009-2010. predstavljene su u sljedećim tabelama koje predstavljaju kvartalne projekcije nominalnog i realnog Bdp-a sa proizvodne i potrošne strane ekonomije u odnosu na isti kvartal prethodne godine:

Proizvodni pristup

2008 2009 2010

Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4

učešće

2008 doprinosi rastu Q/Q

prelimin. podaci projekcija

Bdp -prizvodni pristup 29.6 25.5 22.5 9.3 -1.7 -3.8 -7.7 1.5 1.2 1.6 3.9 3.1

poljoprivreda 7.0 -1.0 1.3 2.2 2.8 1.7 0.5 -1.6 0.9 0.3 0.3 0.4 0.5

proizvodnja 10.4 5.7 1.4 2.7 -3.1 -1.4 -2.6 -5.3 0.0 0.5 0.2 0.2 0.4

građevinarstvo 3.8 0.9 1.7 1.0 0.8 -0.2 -0.9 -0.8 -0.5 0.1 0.1 0.1 0.1

trgovina 12.0 4.6 3.6 3.1 0.4 0.1 -1.6 -1.6 -0.6 0.4 0.3 0.6 0.5

turizam 3.2 0.3 0.7 1.1 0.2 -0.1 0.0 1.0 0.0 0.0 0.1 1.0 0.0

transport 13.0 7.9 8.9 3.8 3.6 -0.2 3.1 4.2 1.3 0.9 1.1 1.3 1.1

finansije+nekretnine 16.1 3.9 3.4 2.7 3.0 0.6 0.5 0.4 0.5 0.6 0.5 0.8 0.8

državna uprava 16.3 3.0 2.6 2.1 2.3 1.1 0.8 0.7 0.8 -2.0 -1.8 -1.3 -1.4

porezi-subvencije 18.6 4.3 2.0 3.7 -0.5 -3.2 -3.7 -4.7 -0.9 0.5 0.7 0.9 1.0

Potrošni pristup

komponente potrošnje 2008 2009 2010 2008 2009 2010 učešće 2007 nominalni rast po sektorima doprinos rastu

Bdp procjena 100.0 18.9 -3.2 2.5 domaćinstva 76.8 18.1 -8.7 4.7 13.9 -6.7 3.4 Investicije 28.0 20.7 -48.4 23.8 5.8 -13.8 3.6 država 27.6 18.0 6.0 -10.0 5.0 1.6 -3.0 neto izvoz -32.5 18.0 -48.3 8.4 -5.8 15.6 -1.4 Izvoz 46.5 -1.7 -24.0 10.4 -0.8 -9.2 3.1 uvoz -79.0 6.4 -35.1 9.7 -5.1 24.8 -4.6

20


Iz ovih tabela se, prije svega, može vidjeti značaj sektora usluga sa proizvodne strane i lične potrošnje sa potrošne strane, koji učestvuju sa 75% u Bdp-u. procijenjeno je da je nominalni pad Bdp-a u prva tri kvartala iznosio 4,7%, i to, uglavnom, kao posljedica značajnog pada u proizvodnji i rudarstvu (u prvih 9 mjeseci pad je iznosio 24% u odnosu na isti period prošle godine) i sektoru usluga. na nivou čitave 2009. godine, procjenjuje se da će nominalni Bdp pasti 3,2 %, dok će realni pad crnogorske ekonomije iznositi 5,3%.

Kod potrošne strane Bdp-a, nagli porast agregatne tražnje u crnogorskoj ekonomiji koji je počeo u 2007. godini i nastavljen tokom većeg dijela 2008. godine, zaustavljen je u poslednjem kvartalu 2008. godine, prije svega, uslijed prestanka kreditiranja i negativnih očekivanja za budući period. ovakav trend je nastavljen u 2009. godini, pri čemu je zabilježen pad u prva tri kvartala, ali se očekuje stabilizacija krajem tekuće godine kao posljedica pozitivnih efekata turističke sezone i privatizacije epcg. Agre-gatna domaća tražnja je u 2009. godini bila za oko 16% niža nego godinu ranije.

u 2010. godini rast privredne aktivnosti je realno očekivati u sektoru prerađivačke proizvodnje (aluminijum i čelik), koji učest-vuju sa 60% u proizvodnji, a budžetom za 2010. god. obezbijeđene su subvencije za električnu energiju i garancije države za nastavak proizvodnje. pozitivan signal za oporavak ovog sektora je porast cijene aluminijuma (krajem decembra cijena alumini-juma je na najvišem nivo od izbijanja krize). Međutim, rast proizvodnje je vezan za otpuštanja viška radne snage, što će dovesti do smanjenja budžetskih prihoda i ujedno povećanje rashoda vezano za tehnološke viškove.

INDIKATORI PRIVREDNE AKTIVNOSTI

Ministarstvo finansija je identifikovalo nekoliko ključnih indikatora ekonomske aktivnosti koji u značajnoj mjeri ukazuju na trendove kretanja ekonomske aktivnosti, a koji se mogu pratiti na redovnoj osnovi ili sa malim zakašnjenjem. to su: realizovani platni promet, promet u maloprodaji, indikatori aktivnosti u bankarskom sektoru, zaposlenost, robna razmjena i nivo stranih direktnih investicija.

Platni promet-sezonski prolagođen trend ( u mil.€)

platni promet

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2200

2400

Jan-05

Aug-05

Mar-06

Oct-06

May-07

Dec-07

Jul-08

Feb-09

Sep-09

Platni promet – zasnovan na analizi sezonski prilagođenih vremenskih serija, platni promet je jedan od najznačajnijih indika-tora ekonomske aktivnosti.

u periodu od 2005-2009, prosječni nivo realizovanog platnog prometa pokazuje izuzetno visoku korelaciju sa nivoom Bdp-a, i prethodi mu jedan do dva kvartala. na grafiku se može vidjeti da je do pada nivoa platnog prometa došlo već sredinom 2008. godine (istovremeno s padom prometa u maloprodaji ), znatno ranije od pada ekonomske aktivnosti i pada Bdp-a. u trećem kvartalu 2009. godine došlo je do značajnog rasta ovog indikatora, dok podaci za četvrti kvartal pokazuju očekivani sezonski pad. Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji za period januar-novembar niža je za oko 19 % u odnosu na uporedni period prethodne godine, što ukazuje na pad privredne aktivnosti. Interni platni promet, koji čini 60% ukupnog platnog prometa, je pao za 22%, a međubankarski za 18 %. u trećem kvartalu 2009. godine je došlo do intenziviranja platnog prometa, prvenstveno zbog priliva po osnovu dokapitalizacije i djelimične privatizacije epcg.

Bankarski sektor naglom padu agregatne tražnje prethodio je nagli odliv depozita privatnog sektora iz bankarskog sistema, oko 600 mil. € depozita je povučeno iz banaka što je uzrokovalo stagnaciju u odobravanju kredita realnom sektoru i

21


domaćinstvima. nepoznanica je koliko je depozita upotrebljeno za potrošnju, što je stimulisalo rast agregatne tražnje u toku ove godine i time rast ekonomije, a koliko je ostalo neiskorišćeno sa mogućnošću povraćaja u bankarski sektor.

treba napomenuti da je nivo datih kredita već dostigao izuzetni visok nivo, tako da je izvjesno da bi do stagnacije došlo i bez uticaja krize i pada nivoa depozita. nivo depozita je stabilizovan u maju 2009. godine i od tada pokazuje stagnaciju ili blagi opo-ravak. ovaj odliv je u značajnoj mjeri u 2009. godini nadoknađen povećanim pozajmicama bankarskog sektora iz inostranstva (pozajmice od majki banaka, dokapitalizacija) i međubankarskim finansiranjem, ali se nastavila stagnacija kreditne aktivnosti domaćih banaka, koja i dalje traje. ovakvo stanje predstavlja potencijalnu opasnost za realni sektor, jer je bankarski sektor bio jedan od dva glavna generatora rasta ekonomije u periodu buma (plasmani su u trećem kvartalu 2008. godine u odnosu na treći kvartal 2006. oko 4 puta veći). struktura bankarskih kredita u periodu 2006-2008. godine pokazuje da su finansirani sektori koji su bili u suštini generatori cikličnih prihoda (trgovina, građevinartsvo, nekretnine).

Monetarni Agregati (u mil €)

Privatni krediti

Privatni depoziti

Kom. Banke NSA (-)

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

2005 2006 2007 2008 2009

zaustavljanjem trenda pada depozita kod banaka, relaksiranjem politike obaveznih rezervi od strane cB, aktiviranjem državnih garancija kod eIB-a i KfW-a, privatizacijom i dokapitalizacijom epcg možemo očekivati poboljšanu likvidnost bankarskog sektora i blagi oporavak kreditne aktivnosti, osim u slučaju nove krize u bankarskom sektoru.

u ovom trenutku je teško reći kada će doći do oporavka kreditne aktivnosti, jer i pored relativno visoke trenutne likvidnosti, u bankarskom sistemu je u toku konsolidacija bilansa. osim toga, prisutna je primjetna obazrivost u odobravanju novih kreditnih linija zbog procjene o visokom nivou rizika, što odražava politika kamatnih stopa. nastavak kreditiranja zavisiće u značajnoj mjeri i od procenta nenaplaćenih potraživanja, koji se nakon naglog skoka u prvom dijelu godine u drugoj polovini godine stabilizovao. Inače, sa ovim problemom se suočava većina evropskih ekonomija i uglavnom je pokušava riješiti relaksiranom monetarnom politikom i ekspanzivnom fiskalnom politikom.

uporedni podaci o kreditnoj zaduženosti privrede i domaćinstava pokazuju trend pada zaduženosti u odnosu na 2008. godinu. zaključno sa oktobrom 2009. godine, zaduženost realnog sektora iznosila je 1.459,35 mil. €, što je 8,4% manje nego na kraju 2008. godine, dok je zaduženost fizičkih lica iznosila 956,47 mil. €, što je 7,3% manje nego na kraju 2008. godine. prosječno zaduženje po glavi stanovnika na kraju oktobra iznosilo je 1.515 €, a po glavi zaposlenog 5.560 €. ovi podaci pokazuju da je u 2009. godini došlo do negativnog kreditiranja, tj. da je povraćaj kredita veći od odobrenih kredita.

Robna razmjena negativan uticaj globalne ekonomske krize, kroz pad svjetskih cijena primarnih proizvoda i pad svjetske tražnje, naročito se odrazio na kretanja u spoljnotrgovinskoj razmjeni. ukupna robna razmjena sa inostranstvom za devet mjeseci 2009. godine, niža je za 39,2% u poređenju sa istim periodom prošle godine. Izvoz za devet mjeseci smanjen je za 39,3%, dok je uvoz za devet mjeseci smanjen za 39,1%. prema podacima Monstat-a i specijalnom sistemu trgovine, crna gora je u periodu januar-septembar 2009. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa inostranstvom u iznosu od 1.247,30 miliona eura, od čega je izvoz iznosio 208,28 miliona eura, dok je uvoz iznosio 1.205,03 miliona eura. pokrivenost robnog uvoza izvozom iznosila je 17.3 %. pad izvoza od oko 135 mil. € je najvećim dijelom posljedica pada izvoza proizvoda od gvožđa, čelika i aluminijuma. ovaj indikator u posljednje vrijeme pokazuje niži stepen korelacije sa kretanjima Bdp-a uslijed promjene prihodne strukture tako da je pouzdaniji indikator promet u maloprodaji.

22


promet u maloprodaji

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

jan.01

avg.01

mar.02

okt.02

maj.03

dec.03

jul.04

feb.05

sep.05

apr.06

nov.06

jun.07

jan.08

avg.08

mar.09

okt.09

mil. €

Promet u maloprodaji – veoma značajan indikator ekonomske aktivnosti predstavljen mjesečnim nivoom prometa u malo-prodaji. u periodu 2005-2009, prosječni nivo prometa u maloprodaji (može se vidjeti na grafiku) naglo pada od avgusta 2008. godine. u junu 2009. godine dolazi do zaustavljanja pada prometa. u novembru 2009. godine došlo je do očekivanog sezonskog pada prometa, ali sezonski prilagođen trend pokazuje stabilizaciju, što ukazuje i na stabilizaciju ekonomske aktivnosti u posled-njem kvartalu 2009. godine. ovaj sektor ima kreditno zaduženje od oko 600 mil. €, što može predstavljati opterećenje za even-tualni rast, kao i izvor nestabilnosti ukoliko dođe do pogoršanja makroekonomskih indikatora.

Strane direktne investicije - neto priliv stranih direktnih investicija, drugi generator rasta ekonomije u periodu buma, u pe-riodu januar-oktobar 2009. godine, prema preliminarnim podacima centralne banke, iznosio je oko 800 miliona eura. ukupan priliv stranih direktnih investicija u crnu goru u posmatranom periodu iznosio je 541,6 miliona eura. struktura priliva stranih direktnih investicija značajno je promijenjena je u poređenju sa prethodnim godinama kada su dominirala ulaganja u nekretnine. povećane su investicije u domaće kompanije i banke koje su u prvih osam mjeseci ove godine iznosile 330 miliona eura ili 62,6 % više nego u istom periodu prethodne godine, a najveći dio je ostvaren po osnovu prodaje akcija epcg i dokapitalizacije banaka. u 2010. godini najavljene su investicije u nekoliko projekata (autoput Bar Boljare, Luštica, Luka Bar, port Montenegro, mini hidroelektrane), čiji efekti će biti vidljiviji tek u srednjem roku.

Zaposlenost – nivo zaposlenosti predstavlja jedan od najvažnijih indikatora ekonomske aktivnosti u svim zemljama, ako ne i najvažniji, posebno u onim gdje je učešće privatne potrošnje u Bdp visoko, što je slučaj sa našom ekonomijom. na kraju septem-bra 2009. godine, u crnoj gori je zvanično bilo zaposleno 174.418 ljudi, što u odnosu na isti period prethodne godine predstavlja povećanje od 5,5 %. treba napomenuti da su, izmjenom zakonske regulative u 2009. godini, izjednačena prava i obaveze ner-ezidenata sa domaćom radnom snagom. od početka 2009. godine, izdato je skoro 17.000 radnih dozvola za rad nerezidenata, što je značajno uticalo na porast zaposlenosti u sektorima građevinarstva, turizma i maloprodaji, dok je istovremeno u sektorima industrije i rudarstva došlo do pada od oko 12 %. Izuzetno je važno istaći da nezaposlenost kao indikator ekonomske aktivnosti po pravilu kasni u odnosu na ostale indikatore ekonomske aktivnosti (stopa nezaposlenosti pokazuje tendenciju rasta od kraja avgusta). uzevši to u obzir, očekuje se da u narednoj godini dođe do povećanja nezaposlenosti, što će negativno uticati na agre-gatnu tražnju i porast kredita u docnji u bankarskom sektoru.

FISKALNI TRENDOVI

tekući prihodi budžeta i državnih fondova za prvih jedanaest mjeseci 2009. godine ostvareni su sa 96 % u odnosu na plan po rebalansu, i niži su za 44,5 mil. € u odnosu na plan. prihodi u septembru i oktobru uslijed poboljšanja likvidnosti budžeta i ekonomije ostvareni su iznad očekivanja, dok su u novembru ostvareni ispod planiranih. ostvareni nivo prihoda u ovoj godini u velikoj mjeri korespondira sa nivoom strukturnih prihoda crnogorske ekonomije na ovom stepenu razvoja. naplata je zbog uticaja krize i izazvane nelikvidnosti niža za oko 50 mil. € od moguće naplativih prihoda, tako da izvorni prihodi u 2010. godini ne mogu biti značajno veći od projektovanih u 2009. godini. procjena Ministarstva finansija je da će prihodi budžeta crne gore za 2009.godinu biti ostvareni oko 1,16 milijardi €.

Rast strukturnih prihoda možemo očekivati tek nakon realizacije većih greenfield investicija, prije svega, u oblasti turizma i en-ergetike, koje bi dale dodatni impuls za razvoj sektora malog i srednjeg biznisa koji definitivno preuzima ulogu pokretača razvoja u

23


našoj ekonomiji. u sledećoj tabeli data je projekcija izvornih prihoda budžeta cg i državnih fondova za 2010. godinu u poređenju sa planiranim rebalansom budžeta za 2009. godinu:

Izvorni prihodi budžeta cg i državnih fondova 2010/2009

o p i sRebalans 2009 projekcija 2010 odstupanje 010/09

mil € % Bdp mil € % Bdp mil € % Bdp

izvorni prihodi 1253.62 38.67 1164.89 36.39 -88.72 -2.77

porezi 768.18 23.69 746.27 23.31 -21.91 -0.68

doprinosi 337.33 10.41 323.93 10.12 -13.4 -0.42takse 22.05 0.68 22.04 0.69 -0.01 0.00naknade 33.62 1.04 32.45 1.01 -1.17 -0.04ostali prihodi 44.03 1.36 33.36 1.04 -10.67 -0.33primici od otplate kredita 48.41 1.49 6.84 0.21 -41.57 -1.30

Iz tabele se vidi da je pad izvornih prihoda u odnosu na rebalansom planirane 88,7 mil. € ili 2,8 % Bdp-a. u odnosu na prvo-bitno planirani budžet cg za 2009. godinu, pad izvornih prihoda iznosi 316 mil. € ili 9,75 % Bdp-a. Bitno je istaći da se u 2009. godini promijenila struktura izvornih prihoda u odnosu na prethodne godine. naime, primjetan je rast direktnih poreza (porez na dohodak i doprinosi) u ukupnim prihodima, dok se istovremeno smanjuje učešće indirektnih poreza. u 2009. godini je nastavljen rast zarada i povećanje zaposlenosti, što je dovelo do porasta direktnih poreza, dok je, najviše zbog pada uvoza od skoro 40%, došlo do smanjenja prihoda po osnovu poreza na dodatu vrijednost na uvezenu robu i poreza na međunarodnu trgovinu i tran-sakcije. u prethodnim godinama je zbog visokog učešća pdV-a na uvezenu robu struktura ukupno naplaćenog pdV-a bila 75:25 - pdV na uvezenu robu: pdV u unutrašnjem prometu, dok je u ovoj godini, prije svega, zbog smanjenja pdV-a na uvezenu robu, ovaj odnos promijenjen na 63:37.

Makroekonomske i fiskalne projekcije u drugim zemljama

prema procjenama Međunarodnog monetarnog fonda za 2009. godinu u zemljama evropske unije očekuje se pad od 4,2%, dok će se od zemalja u okruženju sa najvećim padom suočiti hrvatska 5,2%, slovenija 4,7%, srbija 4,0%, Bosna i hercegovina 3,0% i Makedonija 2,5% Bdp-a. stopa nezaposlenosti za devet mjeseci 2009. godine, u evropskoj uniji zabilježila je rast i iznosila je 9,7%, dok je u eurozoni iznosila 9,2%. u zemljama u okruženju nastavljen je dalji rast stopa nezaposlenosti, tako je u hrvatskoj stopa nezaposlenosti iznosila 15%, u sloveniji stopa nezaposlenost u septembru iznosila 9,4%.

u zemljama članicama eu, procijenjeno je da će deficit budžeta u 2009. godini iznositi 6,9% Bdp-a, dok se kod zemalja u okruženju procjenjuje da će najveći deficit ostvariti slovenija 5,9% Bdp-a, Bosna i hercegovina 4,7% Bdp-a, srbija 4,5% Bdp-a, hrvatska 3,5% Bdp-a, i Makedonija 2,8% Bdp-a.

u sljedećoj tabeli data je projekcija osnovnih makroekonomskihi fiskalnih indikatora za 2009. godinu, prema eBRd-u:

indikatori Crna Gora hrvatska estonia letonija slovenija Albanija bih makedonija srbijaprosjek zamalja u tranziciji

realni rast bdp-a -4,1 -5,4 -13,2 -6,5 -7,8 3,0 -3,1 -1,6 -4,0 -6,2Inflacija 1,8 2,5 0,3 3,6 1,8 1,7 3,0 -0,4 8,3 3,5suficit/deficit -3,0 -3,3 -3,0 -10,0 -5,5 -6,3 -4,0 -2,8 -4,5 -4,2deficit tekućeg računa -22,8 -8,5 2,7 -3,0 -2,4 -14,5 -9,6 -11,9 -12,9 -4,9

neto sdI ( u mil $) 638 2731 -50 300 -250 650 600 300 1.400 50.249

radovan žIVKoVIć, samostalni savjetnik I

vladislav KARAdžIć, samostalni savjetnik I

iva VuKoVIć, viši savjetnik

24


skupština crne gore je na sjednici od 29. jula 2008. godine usvojila zakon o staranju o privremeno i trajno oduzetnoj imovini koji je objavljen u „službenom listu Rcg“ br. 49/08. navedeni zakon je stupio na snagu 01. januara 2009. go-dine.

ovim zakonom uređuje se način sta -ranja, odnosno upravljanja privreme no ili trajno oduzetom imovinom u krivičnom ili prekršajnom postupku. po ovom za-konu, imovinu predstavljaju novac, pok-retne stvari, nepokretnosti, dragocjeni predmeti (zlato, plemeniti metali, drago kamenje, biseri i drugi predmeti od vri-jednosti), druga stvarna prava na stva-rima, hartije od vrijednosti u skladu sa zakonom, druge isprave kojima se doka-zuje pravo svojine na imovini i druga imo-vinska korist koja je pribavljena krivičnim djelom ili prekršajem.

staranje imovinom u skladu sa za-konom o staranju o privremeno i traj-no oduzetoj imovini obuhvata procjenu vrijednosti oduzete imovine, čuvanje, povraćaj i prodaju oduzete imovine, de-ponovanje novčanih sredstava dobijenih od prodaje oduzete imovine, vođenje evi-dencije o oduzetoj imovini i druge pos-love u skladu sa zakonom. ove poslove vrši organ uprave nadležan za poslove upravljanja državnom imovinom, odnos-no uprava za imovinu, koji je formiran po zakonu o državnoj imovini, članu 20, ob-javljenom u „službenom listu crne gore“ br. 21/09.

ovaj organ dužan je da vodi jedinstve-nu evidenciju i registar državne imovine, stara se o namjenskom staranju državne imovine, brine o imovini koja po sili zako-

na postaje državna imovina, stara se o poslovima upisa u katastar, parcelacije, razgraničenja, razmjene, pripreme nacr-ta ugovora i praćenja njihove realizacije, naplati zakupa i drugim poslovima u vezi sa državnom imovinom, obezbjeđuje us-love za zaštitu imovine i obavlja druge poslove po nalogu vlade Crne Gore i mi-nistarstva finansija.

po zakonu o staranju privremeno i trajno oduzetoj imovini sud, odnosno or gan nadležan za vođenje prekršajnog postupka dužan je da dostavi upravi za imovinu pravosnažnu odluku o trajnom oduzimanju imovine, odnosno odluku privremenom oduzimanju. uprava za im ovinu je dužna da garantuje najveći stepen očuvanja vrijednosti imovine odu zete u krivičnom ili prekršajnom po stupku uz najniže troškove. takođe,

uprava za imovinu može oduzeti imovi-nu radi očuvanja njene vrijednosti i pro-dati u skladu sa zakonom. upravljanje oduzetom imovinom uprava za imovinu može povjeriti organizaciji ili instituciji koja je registrovana i ispunjava zakonom propisane uslove za upravljanje tom vrs-tom imovine. u ovom slučaju prava i oba-veze se uređuju ugovorom zaključenim u skladu sa zakonom. nadzor nad upra-vljanjem povjerenom imovinom u ovom slučaju vrši uprava za imovinu.

privremeno oduzete predmete koji imaju istorijsku, umjetničku i naučnu vri jednost uprava za imovinu predaje specijalizovanim ustanovama do pravo-snažnosti odluke. trajno oduzeti pred-meti ove vrste postaju državna imovina i povjeravaju se na čuvanje specijalizo-vanoj ustanovi koju odredi ministarstvo kulture, sporta i medija.

privremeno oduzete devize, efekti-vni strani novac, kao i dragocjene pre-dmete uprava za imovinu predaje na čuvanje centralnoj banci crne gore, do pravnosnažnosti odluke. trajno oduzeti dragocjeni predmeti postaju državna svojina i čuvaju se na način koji se ut-vrđuje propisima Ministarstva finansi-ja. u tom smislu, Ministarstvo finansija crne gore uradilo je pravilnik o načinu čuvanja trajno oduzetih dragocjenih pre dmeta.

u slučaju privremenog oduzimanja nepokretne imovine, uprava za imovi nu dužna je da preduzme mjere za nje no čuvanje i održavanje. troškove čuva nja i održavanja privremeno oduzete imo-vine snosi uprava za imovinu do pra vo-snažnosti odluke.

Zakon o staranju oprivremeno i trajno

oduzetoj imovini

Milanka Otović

25

nepokretna imovina koja je trajno oduzeta pravosnažnom sudskom odlu-kom postaje državna svojina.

uprava za imovinu prodaje oduzetu pokretnu imovinu po tržišnoj vrijednosti. prodaja se vrši usmenim pravnim na-dmetanjem oduzeta pokretna imovina se ne može prodati ispod procijenjenje tržišne vrijednosti koju utvrdi nadležni organ, osim kada se ta imovina prodaje neposrednom pogodbom.

upravljanje i prodaja hartija u vrijed-nosti vrši se u skladu sa zakonom kojim se uređuju hartije u vrijednosti.

na postupak prodaje oduzete imovi-ne, takođe, se primenjuju odredbe zako-na kojim se uređuje izvršni postupak, ako zakonom o staranju privremeno i trajno oduzetoj imovinom nije drugačije propisano.

sud, odnosno organ za vođjenje pre-kršajnog postupka dužan je da pravo-snažnu odluku kojom se privremeno ili trajno oduzeta imovina vraća dostavi nadležnom organu. ukoliko je oduzeta imo vina prodata, uprava za imovinu du-žna je da vrati novčani iznos ostvaren prodajom. sredstva dobijena prodajom trajno oduzetoj imovinom nakon nami-renja troškova procjene vrijednosti, skla-dištenja, čuvanje i prodaje oduzete imo-vine uplaćuju se u budžet crne gore.

način upravljanja privremeno ili tra-jno oduzetoj imovinom, na osnovu od lu-ke suda strane države, vrši se u skla du sa propisima kojima je uređena me đu-narodna pravna pomoć.

u smislu primjene zakona o staran-ju privremeno i trajno oduzete imovine održano je nekoliko seminara i radionica i to u kolašinu u periodu od 21.10.2009.

godine do 24.10.2009. godine, kao i re-giona lna radionica na ovu temu u sofiji u bugarskoj.

u narednom periodu se očekuje još efi kasnija primjena pomenutog zakona.

milanka otoVIć, samostalni savjetnik III

26


tokom boravka u maju 2009. go-dine, predstavnici evropske komisije (eK), u skladu sa svojim dokumentom ’’Mapa puta eK za decentralizovano up-ravljanje IpA sredstvima (dIs)’’, konsta-tovali su tada da se crna gora nalazi u procesu sprovođenja faze 0 - uspostavl-janje okvira za sistem upravljanja i kon-trole. podsjećanja radi, riječ je o sledećih šest faza,1 kroz koje zemlja korisnica eu sredstava treba da prođe, kako bi bila u mogućnosti da samostalno upravlja eu sredstvima:

nulta faza - uspostavljanje okvira za sistem upravljanja i kontrole

prva faza - procjena stanja (gap As-sesment)

druga faza - Faza pripreme za decen-tralizovano upravljanje (gap plugging)

treća faza - ocjena usklađenosti (compliance Assesment)

četvta faza - nacionalna akreditacija (national Accreditation) i dostavljanje apli kacije za prenos odgovornosti uprav-ljanja (conferral of management) 2

peta faza - priprema za odluku eK

nakon misije činjeničnog stanja, ut-vrđeno je da crna gora mora formalno proći fazu 1- fazu procjene stanja (gap

Assessment), koja, prema iskustvu ze-malja koje su prošle faze uspostavljanja dIs-a, u prosjeku traje tri mjeseca.

navedena faza treba da ustanovi do kojeg stepena su ispunjeni uslovi za uspostavljanje dis-a, da se utvrde od-ređene aktivnosti koje je potrebno do-datno preduzeti, kako bi sistem finans-ijskog upravljanja i kontrole efikasno i

efektivno funkcionisao. takođe, ova faza obuhvata provjeru definisanih opera-tivnih struktura i procedura, uključujući i procedure o javnoj unutrašnjoj i finan-sijskoj kontroli, procedure o nabavkama, o izvršenim revizijama, kao i procjenji-vanje usklađenosti javne finansijske unutrašnje kontrole sa zahtjevima eu. shodno tome, očekivani ishod ove fa ze je analiza nedostatka u pogledu odr-

Faza procjene stanja naputu uvođenja

decentralizovanog sistemaupravljanja

pretpristupnim fondovima

1 - Dokument EK ‘’ Mapa puta Evropske komisije za decentralizovano upravljanje IPA sredstvima’’,april 2009.2 - Član 11 IPA IR -opšti uslovi definiše: prije donošenja odluke o prenošenju odgovornosti za upravljanje na zemlju korisnika u vezi sa nekom komponentom, progra-mom, ili mjerom, Komisija se uvjerava da zemlja u pitanju ispunjava uslove o kojima je riječ u članu 56(2) Uredbe (EZ; Euratom) br. 1605/2002, posebno što se tiče uspostavljenih sistema upravljanja i kontrole i da su akreditacije utvrđene članovima 12 i 13 na snazi.

Nataša Kovačević Bojana Poček

27

eđenih dokumentacionih procedura, do-datnih obuka za službenike uključene u ovaj proces, itd, koje će biti sadržane u izvještaju.

prvi korak koji zemlja korisnica po-moći ili delegacija eK u datoj zemlji pre-duzima da bi sprovela fazu 1 - procjena stanja (gap Assessment), a samim tim i detaljno sagledala realno stanje i ostva-

reni napredak u odnosu na fazu 0, odno-si se na angažovanje nezavisne revizor-ske kuće putem sprovedene tenderske procedure. na taj način, u crnoj gori, angažovana je revizorska kuća KpMg, koja je u novembru započela sa radom.

Revizori su tokom svog boravka u crnoj gori analizirali stepen upućenosti zaposlenih sa svojim budućim aktivnosti-

ma, njihovo razumijevanje sistema finan-sijskog upravljanja i kontrole sredstvima eu, kao i postojanje procedura neophod-nih za uspostavljanje ovog sistema. na taj način, oni su mogli utvrditi gap koji postoji na putu crne gore ka dobijanju akreditacije za dIs.

Kao dio uobičajene metodologije ra-da, revizori su, tokom boravka u crnoj

3 - Priručnik o procedurama, poglavlje Upravljanje ljudskim resursimaIzjava o povjerljivosti i nepristrasnosti je urađena u skladu sa Etičkim kodeks državnih službenika i namještenika ( “Sl. list Crne Gore”, br. 81/05), kojom se svi zapos-leni u bilo kojem IPA tijelu, obavezuju da će posao obavljati nepristrasno i povjerljivo, prilikom sprovođenja postupka javnih nabavki. Ovim se želi izbjeći zloupotreba službenog položaja i konflikt interesa. Analiza opterećenosti poslom je dokument koji se koristi za procjenu ljudskih resursa koji su potrebni za izvršavanje određenih zadataka i funkcija, a odnose se na IPA program

28


go ri, održali niz pojedinačnih sastanaka sa svim dIs učesnicima, tj. Visokim pro-gramskim službenicima (spo) u svim ministarstvima, zaposlenima u jedini-cama za implementaciju projekata ovih ministarstava, predstavnicima naciona-lnog fonda, predstavnicima sektora za finansiranje i ugovaranje sredstava eu pomoći (cFcu), predstavnicima jedinice interne revizije u Ministarstvu finansija, kao i predstavnicima Ministarstva za evr o pske integracije. Riječ je, dakle, o institucijama koje su uspostavljene za I i II komponentu IpA, kao potencijalnoj zemlji kandidatu. glavne teme koje su razmatrane tokom sastanaka, odnosile su se na analizu definisanih procedura, odnosno razumijevanje priručnika o pro-cedurama, dokumenta koji je definisan za sva ministarstva-buduće korisnike IpA sredstava, kao i poznavanje ovih procedura od strane zaposlenih koji će neposredno koristiti ista, jednom, kada država stekne akreditaciju za korišćenje pretpristupnih sredstava. takođe, revi-zori su vršili analizu postojanja imeno-vanih struktura u svim IpA tijelima, kao što su imenovanja spo-a, zatim imeno-vanja menadžera za rizike, službenika za prijavljivanje nepravilnosti, kao i im-enovanja koordinatora za priručnike o procedurama, ali i službenika zaduženih za politiku zaštite sistema informacione tehnologije (It koordinatora). u okviru faze procjene stanja, neophodno je bilo utvrditi i postojanje i definisanje opisa poslova za sve zaposlene u navedenim ministarstvima, kao i to da li postoji pl-an budućih obuka za ovu oblast, ali i plan zamjene zaposlenog, u slučaju nje-govog odsustva. Kako je riječ o novoj oblasti koja zahtijeva nova poznavanja i nove vještine zaposlenih, revizori su po sebnu pažnju posvetili obukama koje su predstavnici jedinica za implement-aciju projekata već prošli i koje treba da prođu, kao i znanja koja su stekli tokom održanih obuka, kako bi se utvrdilo da li postoje instrumenti obezbjeđivanja kon-tinuiteta procesa, a samim tim i izbjega-vanja rizika odliva kadrova.

na sastancima u jedinicama za implementaciju projekata relevantnih mi nistarstava, revizori su, takođe, zahti-jevali od zaposlenih da im dostave Anali-

zu opterećenosti poslom i potpisanu Iz j ave o povjerljivosti i nepristrasnosti3. zaključuje se da je naročit naglasak na ovim sastancima bio stavljen na ocjen-jivanje ljudskih resursa od strane revizo-ra, kako onih koji su neposredni izvršioci u samom procesu, tako i rukovodećih struktura u upravljanju pretpristupnim fondovima, i to za svaku instituciju koja se nalazi u dIs procesu.

nakon završetka svih sastanaka i pri kupljanja potrebne dokumentacije, očekuje se da revizori pristupe finalnoj izradi Izvještaja o procjeni stanja (gap Assessment Report - Izvještaj), naj va-žnijem dokumentu, u kojem će biti sadr-žane i objašnjene sve aktivnosti koje su revizori obavili tokom rada, kao i sve nedostatke na koji su naišli. takođe se očekuje da će revizori, pored kritičkog osvrta već definisanih procedura, koje su mogli analizirati tokom misije, dati i realno mišljenje o svim uspostavljenim strukturama za dIs u pogledu trenutnog ispunjavanja kriterijuma za akreditaciju. njihov nalaz trebao bi jasno istaći sve procedure koje nisu u skladu sa post-avljenim kriterijumima za akreditaciju, ali i preporuke, kako bi se preduzele potrebne aktivnosti i otklonili uočeni ne-dostaci.

što se tiče same strukture Izvještaja, očekuje se da će sadržati odjeljke koji će se odnositi za svaku instituciju i im-enovanu strukturu ponaosob. Riječ je o sledećim funkcijama: cAo, nAo, nI-pAc, spo, nacionalni Fond, operativnim strukturama za IpA komponente I i II, uključujući i zajednički odbor za praćenje i zajednički tehnički sekretarijat, kao i Re-vizorsko tijelo. jedan poseban odjeljak u Izvještaju trebalo bi da sadrži zaključke i preporuke revizora koje će biti klasifiko-vane po nivou i značaju slabosti (krupne, srednje i sitne), uključujući i preporuke kako bi se popravila postojeća situacija i ostvario napredak u ovim oblastima.

nakon završetka finalnog Izvještaja koji se očekuje krajem januara, biće pr-ezentovan nacionalnom službeniku za ovjeravanje (nAo-u), a nakon njegovog odobrenja proslijediće se delegaciji eK u podgorici i samoj eK u Briselu na usva-

janje. u skladu sa rezultatima Izvještaja, pristupiće se izradi detaljnog Akcionog plana za ovu fazu koji će sadržati jasno utvrđene odgovornosti i krajnje rokove za izvršenje navedenih aktivnosti, pri-ručnike za finansijsko upravljanje i pro-cedure kontrole, kao i priručnike o poslo-vima revizije. na ovaj način, Akcioni plan će sadržati sve preporuke i nalaze iz revi-zorskog izvještaja, kao i rokove do kada utvrđeni nedostaci moraju biti uklonjeni i ovo će ujedno predstavljati narednu fazu iz Mape puta, fazu usklađivanja (gap plugging), čiji će cilj biti popunjavanje jaza između stvarnog stanja u kojem se zemlja trenutno nalazi na putu uspostav-ljanja dIs-a i stanja koji zahtijeva eK, na osnovu identifikovanih nedostataka i datih preporuka koje su napisane u Izvještaju.

za otklanjanje nedostataka otkriven-ih tokom faze procjene stanja i ispun-jenja daljih akreditacionih zahtjeva, dIs tijelima u crnoj gori će biti pružena ek-spertska pomoć kroz pomenuti projekat ’’jačanje sistema upravljanja i kontrole za finansijsku pomoć eu u crnoj gori’’, finansiranog iz IpA 2009.

značaj faze 1 - procjena stanja (gap assessment) ogleda se realnoj procjeni sistema u pogledu postojećih ljudskih resursa, važeće legislative neophodne za dobijanje akreditacije za dIs. samo blagovremeno i uspješno otklanjanje uočenih nedostataka u ovoj fazi, omogu-ćiće poštovanje rokova navedenih u na-cionalnoj mapi puta za uvođenje dIs-a za I i II IpA komponentu, a samim tim i do krajnjeg cilja koji se ogleda u samo-stalnom upravljanju pomenutim sredst-vima.

nataša KoVAčeVIć, pomoćnik ministra,

bojana počeK, samostalni savjetnik III

Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći

29


deviznom štednjom, odnosno tzv. starom deviznom štednjom, smatra se štednja koju su građani položili, do 18. marta 1995. godine, na devizne račune i devizne štedne knjižice kod ovlašćenih banaka, a koju su banke deponovale kod bivše narodne banke jugoslavije. crna gora ima obavezu da vrši isplatu onim vlasnicima devizne štednje koji su položili deviznu štednju kod ovlašćenih banaka na teritoriji crne gore i za deviznu štednju građana sa prebivalištem u crnoj gori koji su štednju položili kod ovlašćenih banaka čije je sjedište van teritorije Crne Gore.

Isplata devizne štednje položene kod ovlašćenih banka na teritoriji crne Gore, vrši se u skladu sa zakonom o regulisanju obaveza i potraživanja po os-novu ino duga i devizne štednje građana i uredbom o konverziji devizne štednje građana u obveznice. zakonom i ured-bom regulisani su uslovi, način i rokovi isplate devizne štednje kod ovlašćenih banaka na teritoriji crne gore. Isplata obveznica konvertovane devizne štednje vrši se u ratama koje dospijevaju na na-platu svakog 1. jula od 2004. godine do 2017. godine. od 1. jula 2009. go-dine vrši se isplata šeste rate obveznica konvertovane devizne štednje, preko poslovnih banaka i centralne banke crne gore - regionalni centri.

Vlasnici devizne štednje koji nijesu podigli prvu ratu i koji ne posjeduju potvrdu o konverziji devizne štednje u obveznice, treba da se obrate banci kod koje su imali štednju (prva banka – za bivše štediše nikšićke banke, Atlas-mont banka – bivše štediše pljevaljske banke i Beranske banke i podgorička banka societe general group –bivše štediše podgoričke banke). nekadašnje

štediše Montenegrobanke ad podgorica i jugobanke ad podgorica treba da se obrate centralnoj banci crne gore – re-gionalni centri.

obaveza crne gore po osnovu isplate obveznica iznosi 137,2 mil. €, i od čega je do 31.11.2009. godine isplaćeno 55,3 mil. €, (38,4 mil. € u gotovini i za 16,9 mil. € otkupljeno je obveznica). preostala obaveza iznosi 81,9 mil. €.

Međutim, građani sa prebivalištem u crnoj gori polagali su deviznu štednju i kod ovlašćenih banaka sa sjedištem kod država - bivših članica sFRj. države - bivše članice sFRj, donijele su svoje zakone po kojima su preuzele, kao javni dug, samo štednju svojih građana. po zakonima članica sFRj kao osnov za izmirenje duga - devizne štednje pre-dviđena su dva kriterijuma: sjedište ba-nke i prebivalište građana, tako da se

dio deviznih štediša sa prebivalištem u Crnoj Gori našao u neravnopravnom položaju u odnosu na štediše koji su svoju štednju položili kod banaka čije je sjedište na njenoj teritoriji. stoga, Crna gora je radi zaštite interesa građana koji pravo na isplatu štednje ne ostvaruju po zakonima države na čijoj teritoriji je sjedište banke donijela zakon o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van crne gore. Ministarstvo finansija je doni-jelo upustvo o načinu realizacije isplate devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van crne gore. zahtjevi za isplatu devizne štednje predavali su se Crnogorskoj ko-mercijalnoj banci do 6. januara 2008. godine, odnosno 30. maja 2009. godine, a isplata obveznica vrši se u ratama sva-kog 1. jula do 2017. godine.

obaveza crne gore po osnovu is-plate obveznica iznosi 34,4 mil. € i do 31.11.2009. godine isplaćeno 6,7 mil. € (6,1 mil. € u gotovini i 0,6 hilj. € otku-pljeno je obveznica). preostali dug iznosi 27,7mil. €.

osim realizacije obveznica u roku dospijeća (1. jul u godini u kojoj dospijeva obveznica), obveznice devizne štednje, stečene po osnovu navedenih zakona, mogu se koristiti prije roka dospijeća za: kupovinu akcija državnih preduzeća i preduzeća koja su u vlasništvu Fonda za razvoj, Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja i zavoda za zapošljavanje u procesu privatizacije, kupovinu stano-va, rezidencijalnih prostorija, poslovnih prostora, zemljišta ili druge imovine u državnoj svojini, plaćanje poreskih ob a-veza koje pripadaju Budžetu crne gore u tekućoj godini, prodavati na bezi, preko brokera, kao ovlašćenih učesnika na

Devizna štednja građana

Marina Popović

30

tržištu hartija od vrijednosti, kao i da se vrši otkup obveznica devizne štednje građana koje dospijevaju 2016. i 2017. godine po najvišoj cijeni od 0,50 €.

takođe, građani sa prebivalištem u crnoj gori koji nijesu bili u mogućnosti da ostvare pravo na isplatu depono-vanih deviznih sredstava prema sjedištu banaka kod kojih su navedena sredstva deponovana dovedeni su u nepovoljniji položaj u odnosu na građane države kod koje je sjedište navedenih banaka i preduzeća jugoskandik dd Beograd, iz razloga što su svoja devizna sredstva polagali na osnovu ugovor o poslovno – tehničkoj saradnji kod Banke privatne privrede dd podgorica.

Republika srbija interese svojih građana-deponenata navedenih banaka zaštitila donošenjem zakona kojim su njihova neisplaćena oročena devizna sredstva pretvorena u javni dug. doku-mentacija o položenim deviznim sred-stvima građana-deponenata kod ovih banaka nalazi se kod trgovinskog suda u beogradu, pred kojim se još uvijek vodi postupak stečaja nad preduzećem

jugoskandik dd beograd. donošenjem zakona o isplati deviznih sredstava građana položenih kod dafiment banke ad beograd i banke privatne privrede dd podgorica položenih preko preduzeća jugoskandik dd Beograd obezbijeđen je pravni osnov za isplatu deviznih sredsta-va građana kod ovih banaka. zakonom je definisano da se pod deviznim sred-stvima, smatraju neisplaćeni oročeni depoziti građana koji su umanjeni za iznose obračunatih ugovorenih kamata i iznose izvršenih isplata tih depozita do 4. aprila 2008. godine.

propisano je da pravo na isplatu deviznih sredstava, građani crne gore, odnosno deponenti, stiču od dana utvrđi-vanja iznosa deviznih sredstva. pravo na isplatu deviznih sredstava utvrđuje se na osnovu zahtjeva deponenta, uz koji se dostavlja ugovor o oročavanju de-viznih sredstava (za dafiment banku), ugovor o oročavanju deviznih sredstava na deviznu štednju i deviznu knjižicu (za Banku privatne privrede dd podgorica položenih preko preduzeća jugoskandik dd Beograd) i dokaz o prebivalištu. na osnovu dokumentacije podnosioca zah-

tjeva dostavljene banci i druge dostupne dokumentacije iz odgovarajućih eviden-cija, pravo na isplatu i visinu iznosa de-viznih sredstava deponenata, utvrđuje Komisija Ministarstva finansija, o čemu izdaje potvrdu.

prilikom pripreme zakona i nakon do-nošenja istog, u više navrata ostvarena je saradnja sa predstavnicima Ministar-stva finansija srbije i narodne banke sr-bije od kojih je iskazana spremnost da se podaci o deponentima sa prebivalištem u crnoj gori učine dostupnim Ministar-stvu finansija crne gore. Međutim, Mini-starstvo finansija crne gore nije dobilo potrebnu dokumentaciju za utvrđivanje prava na isplatu visine deviznih sred-stava, zbog čega Komisija Ministarstva finansija još uvjek nije počela da izdaje potvrde, a samim tim nije ni moguće početi sa isplatom sredstava vlasnicima ugovora kod navedenih banaka.

marina popoVIć, samostalni savjetnik I

31


da li smo se nekada zapitali kako se u jednom ekonomskom sistemu odvija proces donošenja odluka? Kako je doni-jeta odluka da se, recimo, donese zakon ili uspostavi neko tijelo? da li je odluka donijeta inicijativom jedne ili više insti-tucija u sistemu? Kakva je procedura prethodila donošenju odluke – da li je napravljena analiza prednosti i nedosta-taka, troškova i koristi, brainstorming ili je odluka donijeta ad hoc?

sva ova pitanja su, posljednjih deceni-ja dvadesetog vijeka, postala posebno aktuelna u periodu tzv. “preregulacije”. naime, Vlade većine razvijenih država su se našle u situaciji kada je postojeća regulacija postala preobimna i predstav-ljala velika administrativna opterećenja, ponajviše za obavljanje biznisa. u tak-voj situaciji vlade su posredno trpile po sljedice, odnosno upadale u zamku, sopstvenih loših ili neodmjerenih odluka u pogledu regulacije. zato se nametnula potreba za traženjem rješenja, odnosno novog alata ili tehnike koji bi doprinio povećanju kvaliteta donošenja oduka sa aspekta uvođenja nove i analize oprav-danosti postojeće regulacije.

u ovakvim uslovima, 80-tih godina prošlog vijeka, zemlje oecd su počele primjenjivati tzv. RIA-u odnosno Regula-tory Impact Assessment ili metodu ana-lize efekata propisa (u daljem tekstu: RIA).

ria predstavlja alat, odnosno, me-tod koji se upotrebljava za analiziranje mogućih efekata nove regulative ili nje-nih izmjena, na sistem u cjelini. ovaj

me tod se zasniva na nizu koraka kojim se, na sistematičan način, daje odgo-vor na pitanje da li će nova regulativa ili izmjena postojećih propisa imati željeni efekat. tokom sprovođenja ovakvog pro-cesa identifikuju se potencijalni glavni ili sporedni efekti propisa i ukoliko je to moguće, kvantifikuju potencijalni tro-škovi i benefiti primjene analiziranog pro pisa, za građane, poslovnu zajednicu i državu. RIA podrazumijeva i informis-anje donosioca oduka i zainteresovanih strana o rezultatima analize. u tom smis-lu cilj i uloga RIA-e je, da se donese ona regulativa koja omogućava donošenje propisa čiji benefiti prevazilaze troškove implementacije.

na osnovu najboljih praksi u zemlja-

ma koje sprovode ria-u, smatra se da njena suština ogleda u:

- postavljanju „pravih“ pitanja prili-kom razmatranja ideje o potrebi za no-vim ili izmjenom postojećeg propisa, kao i prilikom njegove izrade;

- organizaciji procesa analize propi-sa, uz primjenu odgovarajućih metoda i procedura od stane naležnih organa;

- Razmjeni informacija između dono-sioca odluka i zainteresovanih strana.

prvom ria-om se smatra dokument „ocjena uticaja inflacije“ (Inflation Im-pact Assessments) koji je napravljen po nalogu Karterove administracije u sjedinjenim Američkim držvama 1978. godine. RIA je dalje razvijana tokom Reganove administracije, kada je priprema „cost benefit“ analize post-ala obavezujuća. dru ga zemlja koja je među prvima uspo stavila RIA-u je bila australija 1985. godine. od sredine de-vedesetih godina prošlog vijeka, pa do danas sve zemlje članice oecd-a spro-vode RIA-u. potrebu za uvođenjem RIA-e snažno promoviše i svjetska banka, u komunikaciji sa svojim klijentima. Kao rezultat tome konstantno raste broj ze-malja u razvoju koje su implementirale ria-u u svoj sistem.

Već duži period RIA predstavlja ob-a vezan dio pripreme propisa za sve ze-m lje članice evropske unije, dok je u pojedinim zemljama prisutna više od dv adesetak godina. značaj sprovođenja RIA-e u evropskoj uniji dobio je na zna-čaju poslije izvještaja tzv. Mandelkerno-ve grupe1.

Analiza efekata propisa- Regulatory ImpactAssessment (RIA)

1 - Mandelkernov izvještaj daje preporuke kako na nivou vlada zemalja članica, tako i na nivou Evropske komisije. U preporukama Izvještaja, RIA je prepoznata kao jedna od sedam oblasti koje predstavljaju osnov bolje regulacije. Takođe, konstatovano je RIA treba da bude integralni dio procesa kreiranja i sprovođenja politika na svim nivoima.

Bojana Bošković

32


obaveza pripreme RIA-e obično je sadržana u pravilnicima o radu vlada ze-malja članica, a prati je lista pitanja na koja treba odgovoriti ili načela i uputsta-va kako sprovesti analizu. sama obave-za ne znači da ih sve zemlje članice is-pu njavanju na profesionalan i temeljan način. u nekim članicama evropske uni-je, poput velike britanije, holandije, irske ili danske, ria se sistematski koristi, dok se u pojedinim članicama ona tek odne-davno i veoma selektivno primjenjuje.

u zemljama u kojima se primjenjuje ria ne postoji jedinstvena metodologija ili pristup u primjeni ria-e.

u većini zemalja članica oecd-a, za ria-u je uspostaljen jedan standardni metod kojim se procjenjuju potencijalni efekti propisa. u načelu, ovaj model po-drazumijeva jasnu identifikaciju ciljeva, obuhvata konsultacije sa onima koje će novi ili izmjenjeni propisi „pogoditi“, pre dočava detaljan pregled efekata, kao i moguće alternative postojećem pre dlogu. u tom smislu, priprema ria-e podrazumijeva davanje odgovora na pi-tanja o prirodi i veličini problema, cilje-vima i alternativnim rješenjima, odnosno ekonomskim i socijalnim efektima alter-native, kao i kontroli i vrednovanju efeka-ta. ovakvih deset pitanja su uvrštena u listu preporuka oecd-a, koje mogu biti primjenjene na svim nivoima odlučivanja i kreiranja politike. pitanja koje sadrži ova lista su prikazana u boxu br: 1

Lista preporuka (pitanja) oecd za donošenje regulatornih odluka

1.da li je problem pravilno definisan?2.da li je aktivnost vlade opravdana?3.da li je regulacija najbolji način in-te rvencije u rješavanju datog proble-ma?4.da li regulacija ima pravni osnov?5.Koji je odgovarajući nivo (ili nivoi) vlade za ovu aktivnost?6.da li koristi od uvođenja propisa opravdavaju nastale troškove?7.da li je distribucija efekata u društvu transparentna?8.da li je propis jasan, konzistentan, razumljiv i dostupan korisnicima?9.da li su sve zainteresovane strane imale priliku da iznesu svoje sta-vove?10.Kako će se postići usaglašenost?

Može se reći da je osnovni benefit koji se postiže RIA-om povećavanje ste-pena opravdanosti određene odluke. sprovođenje RIA-e prije donošenja odlu-ke o nekom propisu znači da su dono-sioci odluka, ipak „razmislili dva puta“. ukoliko su u tom procesu bili trans-parentni, onda je to dodatni korak ka obezbjeđivanju podrške javnosti i svih zainteresovanih strana u postupku. ge neralno, možemo reći da je najveći doprinos RIA-e što pomaže kreatorima regulatorne politike da budu sigurni da su troškovi opravdani koristima i da su jasno definisani.

pored doprinosa unapređenju kvait-eta i efiksanosti vladinih politika, sma-tra se da upotreba RIA-e, doprinosi i po ve ćanje konkurentnosti ekonomije, povećanju transparentnosti i odgovorno-sti i smanjivanju mogućnosti za korup-ciju. takođe, RIA predstavlja i dobar alat za monitorning i evaluaciju implementi-ranih politika.

kao i u svakom drugom poslu, imple-mantacija RIA-e nosi sa sobom i potenci-jalne rizike. dosadašnja praksa je identi-fikovala sljedeće:

nedostatak političkog konenzusa u vezi sa dosljednom primjenom RIA-e;

odsustvo aktivnosti na jačanju kapa-citeta institucija značajnih za implemen-taciju RIA-e;

prerastanje ria-e u puku formalnost, koja se samo odrađuje, bez korisnih efe-kata;

suprotstavljanje državne administr-acije sprovođenju RIA-e – recidivi starog sistema;

politički pritisak za brzo usvajanje propisa – izbjegavanje RIA-e.

* * *

RIA je nova, mlada, tehnika na čijem se uvođenju sve više insistira u minuloj deceniji. o tome koliko je doprinijela do-nošenju adekvatnijih odluka je još uvijek teško cijeniti. potreban je jedan duži vre-menski period njene primjene, da bi se moglo empirijski i kvantitativno cijeniti o njenoj svrsishodnosti. Međutim, sama činjenica da se njeno uvođenje počev od 1980. godine kretalo progresivnom putanjom se može smatrati potvrdom njenog kvaliteta. takođe, u vezi sa RIA-om je važno zapamtiti da ona nije sup-stitut za donošenje odluka, niti njeno uvođenje samo po sebi znači da će odlu ke biti adekvatne. RIA je u suštini sredstvo koje donosioci odluka koriste i koje im omogućava da se odluke donose na transparentan i odgovoran način, uz uključivanje javnosti.

bojana BošKoVIć, samostalni savjetnik I

33


02.10.2009. godine Održana V sje dnica Savjeta za eliminisanje biznis barijera

posebna pažnja posvećena je Izv je-štaju o lakoći poslovanja 2010 (doing

Bu si ness Report 2010), koji je publiko-vala svjetska banka. crna gora je u tom izvještaju poboljšala poziciju za še-st mjesta, zahvaljujući napredovanju u obla stima otpočinjanja biznisa, izda va-nja građevinskih dozvola, zapo šljavanja radnika i plaćanja poreza, pri čemu je sve ga 11 od ukupno 183 države ost-varilo po boljšanje u većem broju indika-tora od crne gore. tim rezultatom su prepoznati i verifikovani napori svih in-stitucija, u čijem su re s oru oblasti koje tretira Izvještaj na polju unapređnja regulative poslo vnog ambijeta. činjenica

da se crna gora na lazi među 20 zemalja koje su učinile najviše reformi u periodu 2008/2009 godine, svakako, preds tavlja značajan na predak, ali i stvara obavezu i odgovornost da se u na rednom periodu intenzivno nastavi sa reformskim pro-cesima, kako bi se dodatno unaprijedilo poslovno okru ženje i poboljšala pozicija crne gore u međunarodnoj investicionoj javnosti. Realizacjom preporuka iz Ak-cionog plana, crna gora bi mogla biti svrs tana u deset najboljih reformatora u narednim izvještajima o lakoći poslo-vanja.

Aktivnosti potpredsjednikaVlade i ministra finansija,

dr Igora Lukšića,u periodu od 01. oktobra

do 31. decembra 2009. godine

Gordana Jovanović Ivona Mihajlović

34


06.10.2009. godine Održani go dišnji sastanci MMFa i Svjetske ba nke u Istanbulu

potpredsjednik Vlade i ministar fina-nsija, dr Igor Lukšić, i predsjednik sa -vjeta centralne banke, Ljubiša Kr gović, učestvovali su od 3 - 6. ok to bra na god-išnjim sastancima MMF-a i svjetske banke, koji se ove godine održavaju u Ist anbulu. tokom godišnjih sastanaka, potpredsjednik Lukšić i gospodin Krgo-vić učestvovali su u radu holandske Ko n stituence i imali veliki broj bilater-alnih susreta sa predstavnicima MMF-a, svjetske banke, IFc-a, dojče banke, credit svisa, te ministrima finansija ho-landije i Kosova i dr. na sastancima je raz govarano o trenutnoj ekonomskoj i finansijskoj situaciji u crnoj gori i ak t-ivnostima na prevazilaženju po slje dica krize, kao i o aktuelnim mje rama na smanjivanju javne potrošnje i kreiranju održivog fiskalnog i mone tarnog ok-vira. potpredsjednik Lukšić i gospodin Krgović su upoznali pre dstavnike MMF-a i svjetske banke sa trenutnim ak-tivnostima na pripremi izmjena zakona iz oblasti bankarskog sektora, koji bi trebalo da ojača i do datno stabilizuje fi-nansijski sistem crne gore. posebno su pozitivno oci jenjene aktivnosti Vlade na pobolj šanju poslovnog ambijenta, koje su vodile napredovanju crne gore za 6 pozicija u doing Business izvještaju. ocijenjeno je da su fiskalni paket mjera, prilagođavanje velikih industri-jskih pre duzeća i strukturne reforme dobra platforma za nastavak razgovora u vezi potencijalnog aranžmana, uko-liko se crna gora odluči i za taj oblik sa radnje.

07.10.2009. godine Intervju potpredsjednik Vlade i ministra fi na nsija, dr Igora Lukšića, u emisiji “Živa istina”, 02.10.2009. godine

16.10.2009. godine Potpre dsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, sastao se sa predsjednikom Svjetskog savjeta za turizam i puto vanja, Žan Klod Baumgartenom

potpredsjednik Vlade i ministar fi-nansija, dr Igor Lukšić, sastao se danas sa predsjednikom svjetskog savjeta za turizam i putovanja (Wttc), žan Kl-od Baumgartenom. Razgovarano je o globalnim ekonomskim trendovima, ekonomskoj situaciji u crnoj gori, kao i trendovima u sektoru turizma u godina-ma nakon krize. Imajući u vidu globalnu ekonomsku situaciju, potpre dsjednik Lukšić je izrazio zadovoljstvo povodom rezultata ovogodišnje tur ističke sezone, ističući da će 2010. godina biti iza-zov za sve ekonomije evrope. on je is-takao da je turizam na vrhu crnogorske ekonomske agende i da, u godinama nakon krize, crnu goru očekuje dobro osmišljen postkrizni me nadžment u svim sektorima, una pr eđenje postojeće ponude, no va ulaganja u putnu i komu-nalnu infras trukturu i, takođe, je istakao da je očuvanje životne sredine i ekološka orjentisanost, rješavanje ekoloških cr -nih tačaka, korišćenje alternativnih iz-vora energije prioritet u daljem raz voju crnogorskog turizma. Kao ključni pre-duslov za razvoj turizma u jednoj zemlji, gospodin baumgarten je naveo dijalog između javnih institucija, do no silaca od-luka, privatnog sektora, u čemu je crna gora dobar primjer drugim zemljama

članicama Wttc-a. takođe, istakao je važnost ra zumi je vanja turističkih vrijed-nosti od svih re levantnih subjekata, prije sve ga, Vla dinih institucija.

27.10.2009. godine Autorski tekst

potpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igor Lukšića, za dnevni list Pobjeda

„...da li je pretenciozno izreći da će narednih nekoliko mjeseci bitno uticati na put kojim će se ekonomski sistem crne gore kretati u narednim godinama? sasvim sigurno da tako zvuči, ali vjeru-jem da je takav iskaz realan. očekuje nas mnogo posla u nekoliko različitih polja, ali se sva ona u suštini srijeću na istom horizontu. u mjeri u kojoj će određene politike biti realizovane bitno zavisi kakav će ishod ekonomskih kretanja biti. globalna finansijska, a potom ekonom-ska kriza, ostavila je trag na svjetsku ekonomju. ukupni tokovi kapitala su smanjeni, svjetska razmjena, takođe, a veliki broj radnika je ostao bez posla. sv-jetska ekonomija prolazi kroz korekciju, koja će bez obzira na državnu podršku, trajati dugo. rast svjetske ekonomje će biti spor i dugačak, a zabrinutost raste, jer su fiskalni stimulusi, usljed limitiranosti akumulacije javnog duga, vremenski ograničeni. u takvom kon-tekstu se crna gora suočava sa brojnim izazovima, kako kratkoročnim, tako i dugoročnim. drugi ključni zadatak je donošenje budžeta za iduću godinu. on mora biti realan i održiv. Istovremeno, treba da obezbijedi održavanje stabil-nosti ekonomije, kako bi se povoljno djelovalo na prilike za ekonomski rast. tačka balansa nivoa budžetskog deficita i javnog duga je značajno niža nego u razvijenim zemljama...“

02.11.2009. godine Intervju potpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, za Atlas televiziju

35


06.11.2009. godine Održana VI sjednica Savjeta za eliminisanje biznis barijera

na VI sjednici savjeta za eliminisanje biznis barijera raspravljano je o Akcion-om planu za reformu lakoće poslovanja, koji je sačinjen na osnovu preporuka sv-jetske banke za unapređenje poslovnog ambijenta, utemeljenih na analizama posljednjeg Izvještaja o lakoći poslova-nja (doing Business Report 2010). tim Akcionim planom utvrđen je niz mje ra i reformi kojima će u narednom kratk o -

ročnom i srednjoročnom periodu koordi-nirati relevantni nadležni resori. savjet za eliminisanje biznis barijera je verifikovao pomenuti Akcioni plan, čija će realizacija svrstati crnu goru u deset najboljih re-formatora u narednim izvještajima o la koći poslovanja, i uputio ga Vladi na us vajanje. na sjednici je razmatrana ini cijativa o izmjeni seta zakona čija rje-š enja imaju ograničavajući uticaj na pos-lo vni ambijent. u narednom periodu sav-jet će predložiti Vladi izmjenu nekoliko takvih propisa.

09.11.2009. godine Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, sastao se sa predstavnicima Generalnog direktorata za ekonomska i finansijska pitanja Evropske komisije

potpredsjednik Vlade i ministar finan-sija, dr Igor Lukšić, sastao se sa Anton-

iom sančezom parejom i Mihajijem Ma-kovejim, ekonomskim analitičarima za crnu goru u generalnom direktoratu za ekonomska i finansijska pitanja evrop-ske komisije. potpredsjednik Vlade ih je upoznao sa aktivnostima Vlade na planu smanjenja javne potrošnje i stvaranja održivog fiskalnog okvira u godinama na kon krize. takođe, je razgovarano i o finansijskoj situaciji u lokalnim samou-pravama. Lukšić je istakao da će finansir-anje projekata infrastrukture u lokalnim samouprava biti prioritet Vlade u nared-nom periodu, imajući u vidu potrebu za njenim daljim unapređenjem. Istovreme-no, istakao je važnost donošenja seta zakona kojim će se unaprijediti regulaci-ja finansijskog sektora.

13.11.2009. godine Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, primio je predstavnike mladih SDPa

potpredsjednik Vlade i ministar finan-sija, dr Igor Lukšić primio je predstavnike mladih sdp-a, koji su mu uručili peticiju povodom odluke Vlade o zapošljavanju pripravnika u državnim organima bez nadoknade, uz obostranu saglasnost. potpredsjednik Lukšić je pozdravio inici-jativu mladih sdp-a i okupljanje mladih ljudi oko jedne ideje, naglašavajući da je ova, u potpunosti pozitivna i stimula-tivna odluka Vlade, u kontekstu finan-sijske krize, u javnosti dobila drugačiju konotaciju. ponovio je da je odluka koju je usvojila Vlada crne gore imala za cilj da omogući mladim ljudima da, uz nji-hovu saglasnost, ukoliko institucija u kojoj žele da odrade pripravnički staž, nema finansijskih sredstva, to mogu uraditi bez nadoknade. „Mislim da je to u potpunosti pozitivna odluka, imajući u vidu da veliki broj institucija, zbog lim-itiranosti finansijskih sredstava nema mogućnost da upošljava pripravnike. na taj način stvorili smo ambijent da odrade pripravnički staž i dodatno se edukuju u

našim institucijama. Mi ćemo, prilikom kreiranja budžeta za 2010. godinu, na-stojati da sredstva koja se opredjeljuju zavodu za zapošljavanje za te namjene, budu na nivou ovogodišnjeg budžeta, ali sa ciljem da u najvećem dijelu budu upućena privredi u cilju racionalizacije državne uprave i dugoročnog ulaganja u crnogorsku privredu. stekao se uti-sak da Vlada na taj način zatvara vra-ta mladim ljudima, što nam nije bila namjera. Ako pogledate strukturu zapos-lenih u Ministarstvu finansija, uočićete da najvažnije funkcije pokrivaju upravo mladi ljudi. I vrlo sam raspoložen i u na rednom periodu upošljavati mlade ljude, vidjeti stažiste u našoj instituciji, naravno, u okviru naših finansijskih mo-gu ćnosti...

18.11.2009. godine Govor potpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, na regionalnoj konferenciji o reformi poslovnog ambijenta u jugoistočnoj Evropi

„poboljšanje uslova poslovanja nije i ne treba da bude izolovani cilj kreatora ekonomske politike. na kratak rok, zem-lje koje tome posvećuju više pažnje od ostalih mogu ostvariti određene bene-fite, ali već u srednjem i dugom roku vre menski koordinirani napori zemalja u regionu da rade na stvaranju uslova za lakše poslovanje, čine ukupan region konkurentnijim i vizibilnijim na global-nom tržištu. tek tada se ostvaruju pravi benefiti za građane naših zemalja. Bilo bi mi neobično danas da se ne osvrnem na hronologiju i uzroke krize. čini mi se da se riječ „kriza“ u govorima ministara finansi-ja gotovo odomaćila i da je i danas teško, nakon vrlo neizvjesne godine, pronaći pravi odgovor. da li je krizu prouzrokovao krah tržišta Ili se radi o nepromišljenim ekonomskim politikima koje su pretho-dno implementirane? Ili su, ipak svi na ši nacionalni planovi, ipak, određeni

36


glo balnim finansijskim i ekonomskim tre ndovima. to je pitanje na koje će tek kasnija ekonomska istorija moći da da odgovor, ukoliko se imajući ranija iskust-va bude oko toga mogao postići elemen-tarni konsenzus. Kako god, smatram da su ključni dugoročni izazovi za liječenje posljedica krize upravo u poboljšanju poslovnog ambijenta i daljim naporima na uspostavljanju sistema slobodne tr-govine, odnosno slobodne razmjene. Afi-rmacija principa olakšanog poslovanja u vremenu ekonomske krize govori da el-ementi institucionalne ekonomije poste-peno postaju dio mejnstrim ekonomije, što je prije samo desetak godina bilo za mnoge nezamislivo. smatram, stoga, da ekonomski sistem treba osloboditi svih mogućih stega, a da je budžetska politi-ka okvir kojim uz što manje distorzivnog djelovanja prema tržištu treba uticati na poboljšanje blagostanja svakog pojedi-nca u društvu...“

19.11.2009. godine Potpisan Ugovor o dodatnom finansiranju za Projekat unapređenja sistema zdravstva u Crnoj Gori

potpredsjednik Vlade i ministar fina-n sija, dr Igor Lukšić, i šef kancelarije svje tske banke u crnoj gori, jan-peter olte rs, potpisali su ugovor o dodatnom fi nansiranju za projekat unapređenja si-s tema zdravstva u crnoj gori. ugovorom o kreditu svjetska banka će obezbijediti crnoj gori kredit u iznosu od 5,10 miliona eura za projekat unapređenja sistema zdrastva u crnoj gori. sredstva iz kredita će se koristiti za podršku inicijalnim ko-racima ka reformisanom sistemu zdra-vstva u crnoj gori, pri čemu se daje pri-oritet jačanju kapaciteta za planiranje i uređenje zdravstvene politike, stabilizo-vanju finansiranja zdravstva, poboljšanju pružanja usluga primarne zdravstvene zaštite...

20.11.2009. godine Potpisan Ugo vor o garanciji za kreditnu podršku KAPu

potpredsjednik Vlade i ministar fin-ansija, dr Igor Lukšić, potpisao je ugovor o garanciji za kreditnu podršku KAp-u, u iznosu od 49,68 miliona eura, a, ta-kođe, potpisani su i ugovor o kreditu za restrukturiranje (socijalni program), refinansiranje, za Montenegrobonus Ad cetinje, od strane izvršnog direktora kap-a, leonida krilova i potpredsjed-nika otp banke, Laslo Wolfa, i ugovor o implementaciji socijalnog programa koji je potpisao ministar ekonomije, branko Vujović i izvršni direktor KAp-a, Leonid Krilov. Krediti su odobreni na 4 godine, uz 1 godinu grejs perioda i uz kamatnu stopu euribor + 4,625. ugovor o kred-itu za restrukturiranje iznosi 25 miliona eura i namijenjen je rješavanju pitanja otpremnina zaposlenih u KAp-u i Rud-nicima Boksita - nikšić. ugovor o kreditu za refinansiranje, u iznosu od 21,68 mil-iona eura namijenjen je refinansiranju duga koji KAp ima prema cKB/otp-u.

24.11.2009. godine Potpisan Ugovor za projekat odlaganja čvrstog otpada u Crnoj Gori

potpredsjednik Vlade i ministar finan-sija, dr Igor Lukšić, i viši kreditni službenik eIB-a za region, Marion hoenicke, pot-pisali su ugovor za projekat odlaganja čvrtsog otpada u crnoj gori vrijedan 27 mil. eura, koji će finansirati evropska in-vesticiona banka. cilj projekta je da se razvije integrisana šema održivog uprav-ljanja čvrstim otpadom u crnoj gori, po

standardima evropske unije. projekat uk lju čuje gradnju prvih ćelija za sanitar-ne deponije na lokacijama Kotor (za op-š tine kotor, budva, tivat i eventualno he rceg novi); nikšić (za opštine nikšić, plužine i šavnik); Bijelo polje (za opštine Bijelo polje, Mojkovac i Kolašin) i pljevlja (za opštine pljevlja i žabljak). projektom je predviđena i sanacija 30 deponija ot-pada, nabavka vozila za odlaganje ot-pada, izrada svih neophodnih studija za izgradnju deponija, tehnička pomoć za pripremu i implementaciju projekta, ust-a novljavanje sistema za registrovanje ili praćenje otpada širom zemlje..

24.11.2009. godine Održan svečani prijem povodom proslave desetogo dišnjice uspješne saradnje u oblasti razvoja između Vlade Crne Gore i Vlade SR Njemačke

„kad pravimo retrospektivu jedne saradnje i prijateljstva, onda je uvijek dobro osvrnuti se na ono što je taj spoj donio. prolazeći pored prezentacija, na putu do vas, osjetio sam veliko zadovo-ljstvo zbog znanja, iskustava, razvojnih projekata koje je njemačka Vlada doni-jela u Crnu Goru. kad vam neko daruje novac, onda je on Vaš ktitor, a kad vam daje dio sebe i svoje znanje, onda je Vaš prijatelj. za male država, kao što je crna gora, tek na izlasku iz tranzicije, to je dar prijateljske države koji ćemo pamtiti i vraćati tako što ćemo na go-tovo najvećem političkom i ekonomskom putu najbrže učiti, da bi i mi ubrzo mo-gli da učimo i darujemo druge. I to je

37


onda ciklus koji traje, daje šansu nekim novim državama, ono čemu težimo i u čemu vidim najskoriju budućnost crne gore. da se rad, dobra volja i pozitivna energija oko jedinstvenog cilja uvjek vraćaju višestruko kroz znanje, razvoj i radost zbog zajednički odrađenog po-sla. Ali, naravno, zahvaliću se svima, bilo da su sa crnogorske, njemačke ili neke druge strane, koji pomažu crnoj gori da premosti jaz između sjevera i juga, obez-bijedi i razvije nedostajuću infrastuk-turu, obogati svoju turističku i kulturnu ponudu, unaprijedi finansijski okvir i sve drugo...“

26.11.2009. godine Izjava potpredsjednika Vlade i ministra finansija, Igora Lukšića, povodom utvrđivanja Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakonu o porezu na dohodak fizičkih lica, Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na dobit pravnih lica, Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na upotrebu motornih vozila, plovnih objekata, vazduhoplova i letilica, Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje i Predloga zakona o Budžetu Crne Gore za 2010. godinu

„...tekući budžet iznosiće 651,46 mil iona, a finansiranje dugova oko 128 miliona eura. za kapitalni budžet pr edvi-đen je 121 milion, devet miliona ma nje u odnosu na ovu godinu. Rashodi drž-avnih fondova iznose 527,61 miliona. ovaj budžet će, kada se konsoliduju podaci, biti na nivou od oko 40 odsto procijenjenog bruto domaćeg proizvoda. planiran je blagi rast ekonomije od 0,5 odsto, što znači stagnaciju. Razmatra se i mogućnost da ekonomija i u narednoj godini bude u minusu oko dva odsto, što je projekcija MMF-а. dešavanja u eko nomiji posljednjih mjeseci ukazuju na to da privreda u narednoj godini ne bi trebalo dodatno da ponire. Mogli bis-

mo očekivati oporavak ili stabilizaciju. predviđeno je da Vlada u narednoj go-dini potpiše kredite vrijedne do 73,5 miliona eura, za zaduživanje u otplati deficita i servisiranje duga do 200 mil-iona, i izda garancije za zajmove vrijedne 202 miliona eura. Izvjesno je da se je-dan dio garancija, prije svega za KAp i željezaru, mora prenijeti iz ove godine u narednu…“

01.12.2009. godine Gostovanje

potpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, u emisiji “Vruća stolica”, radija Antene M

01.12.2009. godine Intervju pot

predsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, SEE NEWSu

03.12.2009. godine Izjava potpredsjednika Vlade i ministra finansija, Igo ra Lukšića, povodom utvrđivanja Pre dloga zakona o investicionorazvojnom Fondu Crne Gore i Akcionog plana za unapređenje poslovnog ambijenta...

„nakon dužeg vremena razmatranja različitih opcija transformacija Fonda za razvoj, Vlada je utvrdila predlog zakona o investicionom razvojnom fondu crne gore i to treba posmatrati i u kontekstu preporuka koje državna Revizorska Insti-tucija ranije dala da se redefiniše pozici-ja Fonda za razvoj u našem sistemu, jer je postojala određena koalizija između njegovog budžetskog tretmana, odnosno tretmana kao praktičnu prirodu društva po zakonu Fonda za razvoj. Iz tog razlo-ga, pristupilo se donošenju ovog zakona i sada se stvaraju uslovi da se Fond za

razvoj transformiše u Investiciono raz-vojni fond, dakle, akcionarsko društvo koje će pod jedan krov smisliti aktivnosti dosadašnje podrške preduzetništvu Fo-ndu za razvoj i direkciji za razvoj mala i srednja preduzeća. Istovremeno se na taj način rješava određen problem koji je državna revizorska institucija pre-dložila da se razriješi, time dolazimo do kvalitetnog po nama sistemskog rje-šenja. Istovremeno će direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća nastavitit da radi one poslove zbog kojih je u suštini i formirana to je da kroz podsticanje bi-znisa, stvaranje uslova za razvoj biz nis inkubatora pomoći mikro i malim pre-du zećima da dođu do kvalitetnog biznis planova, projekata itd., nađu svoje mje-sto na tržištu...“

04.12.2009. godine Održana VII sjednica Savjeta za eliminisanje biznis barijera

na VII sjednici savjeta za eliminisan-je biznis barijera je razmatran model ko jim bi se na efikasan način sprovele izmjene pojedinih zakonskih rješenja, za koje je ocijenjeno da ograničavaju poslo-vanje privrednih subjekata. stoga je pre-dložena izrada zakona o unapređenju poslovnog ambijenta, koji bi obuhvatio izmjene onih zakonskih rješenja, koja su u dosadašnjim aktivnostima savjeta prepoznate kao najveće biznis barije re. savjet je verifikovao Akcioni plan za re-gu latornu reformu i politiku regulato rne reforme, koji će usvojiti Vlada crne gore kao ključni dokument za sprovo đenje „giljotine propisa“ i daljih refor mi u oblas-ti biznis barijera. savjet je, takođe, veri-fikovao Memorandum o razumijevanju između Vlade crne gore i Međunarodne finansijske korporacije, kojim je definisa-na buduća konsulta ntska i finansijska pomoć i saradnja u oblasti unapređenja poslovnog ambi j e nta i eliminisanja bi-znis barijera.

38


04.12.2009. godine Potpredsjednik Vlade i ministar finansija, dr Igor Lukšić, razgovarao sa direktorkom i regionalnim koordinatorom Svjetske banke za zemlje jugoistočne Evrope, Džejn Armitaž

potpredsjednik Vlade i ministar fin-ansija, dr Igor Lukšić, sastao se sa direk-torkom i regionalnim koordinatorom svje t ske banke za zemlje jugoistočne evr ope, gospođom džejn Armitaž. na sastanku je razgovarano o aktuelnim mjerama Vlade crne gore na stabilizaci-ji javnih finansija i okončanju poreske reforme započete 2002. godine. pot-predsjednik Lukšić je izrazio nadu da će novi set poreskih rješenja i prijedlog zakona o budžetu naići na odobravanje parlamenta, sindikata i privrede, kao i da se inkorporiranjem novih poreskih rješenja daje doprinos boljoj implemen-taciji objedinjenog sistema poreske registracije, koji će otpočeti početkom naredne godine. potpredsjednik luk-šić je upoznao gospođu Armitaž i sa najvažnijim aspektima mjera na stabi-lizaciji javnih finansija i novim prijed-logom zakona o budžetu za 2010. go-dinu. u tom kontekstu, istakao je da je tekuća potrošnja smanjena u odnosu na prethodne godine, kapitalni budžet ostao na približnom nivou, a planirani deficit na nivou kapitalnog budžeta. u razgovoru je bilo riječi i o progresu koji je crnogorska administracija napravila u godini krize - pripremi odgovora na upitnik, viznoj liberalizaciji, raspravi o ulasku u MAp i drugim važnim ekonom-skim i političkim pitanjima. „sve to daje nam dodatan elan i podst icaj da u 2010. godini nastavimo sa sprovođenjem mje-ra kako na ekonomskom, tako i na političkom planu“ - istakao je potpred-sjednik Lukšić. gospođa Armitaž je na-javila potencijalni kredit svjetske banke za mart naredne godine, koji će se od-nositi na podršku finansijskom sektoru i industrijskim sistemima ukoliko se is-pune uslovi predviđeni programom.

07.12.2009. godine Gostovanja po tpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, u emisiji “Načisto”, 04. decembar 2009. godine

10.12.2009. godine Izjava potpred

sjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, povodom razmatranja uloge bankarskog sektora u realizaciji mjera Ekonomske politike za 2010. godine

„...garantujem da ćemo uspjeti da ono što je na neki način cilj, koji osjećamo da treba ostvarimo, povećanjem kredita smanjimo, odnosno rast kreditnih kredi-ta koju ćemo morati da ostvarimo, jer to na neki način preduslov da realizujemo optimistični scenario ili realni scenario bolje reći koji zastupa u politici ukoliko ne budemo imali rast kreditne mase bar 3 do 5% naredne godine onda možemo govoriti o recesiji. poslovne banke u sara-dnji sa centralnom bankom moraju obra-titi pažnju na pasivnu kamatnu stopu. zato što su one direktno jedan od razlo-ga zbog čega su aktivne izlazne kamatne stope značajno povećane ili su visoke. sa poslovnim bankama dogovoreno je da više koriste novac međunarodnih fi-nansijskih institucija za kreditiranje ma log i srednjeg biznisa. Kreditiranje se očekuje da će povećati usvajanje za-kona o razvojno investicionom fondu. za koje smo procijenili da dodatno po-mogne ili značajno pomogne postica-nje poslova kreditiranja, jer će fond ra-spolagati sredstvima koja mogu biti u funkciji garancija na način da do 50% nekih kredita može biti garant od strane fonda. Ako je bankarski sektor povjeren centralnoj banci da bude regulator ona treba da povlači poteze za koje smatra da će uticati na finansijski sektor da bude potpuno stabilan i funkcioniše na odgovarajućim pravilima...“

15.12.2009. godine Uvodno izlaganje potpredsjednika Vlade i ministra finansija, Igora Lukšića, na seminaru povodom zvaničnog početka Twinning projekta ‘’Jačanja regulatornih supervizorskih kapaciteta finansijskih regulatora“

„...u svijetlu krupnih koraka crne gore na njenom putu ka učlanjenju u ev-ropsku porodicu dozvolite da se osvrnem na par najznačajnih aktivnosti u prethod-nom periodu. prije tačno godinu dana crna gora je predala formalan zahtjev za status kandidata u evropskoj uniji. u svi-jetlu globalne ekonomske krize, koja je, možemo reći, svoj zenit dostigla upravo u godini koja je polako za nama, naša posvećenost politici integracije nije izgu-bila na svom intenzitetu i entuzijazmu. dosljedno sprovođenje privremenog spoazuma o stabilizaciji i pridruživanju, koje se potvrđuje i kroz redovne sastanke pododbora, implementacija prioriteta definisanih nacionalnim programom za integraciju crne gore u eu, ratifikacija sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju koja, nadam se, ulazi u svoju završnu fazu, a koja sa druge strane, predstavlja dodatan pozitivan impuls država članica, samo su neki od pokazatelja da i mala administracija može kvalitetno odgovori-ti velikim izazovima i preuzetim obaveza-ma. twinning projekat finansiran kroz Instrument pretpristupne pomoći evrop-ske komisije, započet u dobroj praksi i saradnji Ministarstva finansija sa del-egacijom eu u crnoj gori, doprinijeće daljem unapređenju institucionalnih, re gu latornih i supervizijskih kapaciteta finansijskih regulatora. ovaj projekat će samo potvrditi stabilne osnove kvalitet-ne i efikasne saradnje između Minista-rstva finansija kao lidera projekta sa crnogorske strane sa institucijama ko-risnicama: centralnom bankom crne go re, Komisijom za hartije od vrijednosti i Agencijom za nadzor osiguranja i tra-

39


sirati put dobroj kooperaciji i razmjeni iskustava između naše zemlje, Bugarske i holandije, jer priznaćete da je volja za razmjenom znanja i dostignuća prvi ko-rak ka uspjehu...“

15.12.2009. godine Uvodno iz la ganje potpredsjednika Vlade i mi nis tra finansija, dr Igora Lukšića, po vo dom rasprave o Prijedlogu Zako na o budžetu Crne Gore za 2010. go dinu, Prijedlogu Zakona o zaradama dr žavnih službenika i namještenika, Prijedlogu Zakona o izmjenama i dopunama zakona o državnim službenicima i namještenicima, Prijedlogu Zakona o izmjenama zakona o porezu na dobit pravnih lica, Prijedlogu Zakona o izmjenama zakona o porezu na upotrebu putničkih motornih vozila, plovnih objekata, vazduhoplova i letilica, Prijedlogu Zakona о izmjenama i dopunama zakona o porezu na dohodak fizičkih lica i Prijedlogu Zаkоna о izmjenama zakona o dоprinоsimа zа оbаvеznо sоciјаlnо оsigurаnjе

„donošenje zakona o budžetu za 2010. godinu je među najvažnijim za-konskim aktima koje ćemo donijeti u ovoj godini! I upravo ovaj zakon će um-nogome odrediti budućnost i stabilnost javnih finansija crne gore u narednim godinama, a u velikoj mjeri uticati i na stvaranje neophodnih pretpostavki za opravak ekonomije i vođenje dugoročne ekonomske politike. kao i sve svjetske ekonomije i crnogorsku ekonomiju u raz-voju zaustavio je ekonomsko finasijski stampedo, koji je razorio i mnogo jače sisteme nego što je crnogorski. I ovo nije politički i ekonomski izgovor, kako sam često slušao, da bi se opravdala de-šavanja u industriji, bankarskom sektoru i ostalim važnim sektorima privrede, već realnost koja nam se desila i sa kojom se suočavamo. čini mi se da što prije sh-vatimo da je izlazak iz krize zajednička odgovornost svih nas i krizu stavimo van okvira političkih natjecanja, to ćemo prije zajednički donijeti rješenja koja će nam omogućiti da ubrzamo oporavak naše ekonomije. A to nam je najvažnije pitanje već sjutrašnjice! Ističem da je, uprkos teškim dešavanjima u privredi i industriji, uprkos kritikama, crnogorska administracija odradila dobar posao i

pronašla realna rješenja za rješavanje svih gorućih problema u godini krize. ovo iz razloga, jer nam je za 2010. godinu potrebna još veća snaga i energija svih naših kapaciteta - Vlade, parlamenta, političkih partija…“

18.12.2009. godine Potpisan Ugovor o kupoprodaji 41,1402% akcijskog kapitala u društvu „Lovćen osiguranje“ AD Podgorica

potpisan ugovor o kupoprodaji 41,1402% akcijskog kapitala u društvu „Lovćen osiguranje“ Ad podgorica. ugo-vor je potpisan između Vlade crne gore, Fonda penzijskog i invalidskog osiguran-ja, zavoda za zapošljavanje crne gore i Fonda za razvoj crne gore, kao prodava-ca i zavarovalnica triglav, d.d. slovenija, kao kupca akcija. zavarovalnica triglav je skupa sa povezanim licima tako post-ala 91,83% vlasnik najveće crnogorske osiguravajuće kuće. za kupovinu 83.331 akcije Lovćen osiguranja se saglasila i crnogorska Agencija za nadzor osiguran-ja, a kupovina je zavarovalnicu triglav koštala 5.999.832 eura, tj. 72 eura po akciji. transakcija će biti realizovana u januaru 2010. godine. potpredsjednik Vla de i ministar finansija, dr Igor Lukšić, je ovim povodom kazao: „potpisivanjem ovog ugovora završena je privatizacija u finansijskom sektoru, čime sprovodimo jedan od važnih segmenata ukupnih strukturnih reformi. triglav osiguranje pre uzimanjem akcija države pokazuje da je opredijeljen da bude strateški part-ner u ovoj oblasti u crnoj gori“. Matjaž Rakovec je nakon potpisivanja ugovo ra saopštio: „triglav grupa osnažuje svo-je prisustvo u Crnoj Gori, jer smo se i do sada iskazali kao dobar suvlasnik i kvalitetan partner našim osiguranicima, poslovnim partnerima i zaposlenima. u skladu sa korporativnim vrijednostima koje gajimo, takođe, želimo biti i pov-ezani sa okolinom u kojoj djelujemo, za to osnažujemo i našu društvenu odgo-vornost. da zaključim, i ubuduće ćemo

biti otvoreni za pružanje podrške kulturi, sportu i mladima crne gore.” triglav gru-pa doniraće po 150 000 eura u nared-nih pet godina za realizaciju programa sporta u opštini Cetinje.

21.12.2009. godine Autorski tekst potpredsjednika Vlade i ministra finansija, dr Igora Lukšića, objavljen u publikaciji Podgorica Info

„globalna finansijska i ekonomska kriza ostavila je dubok ožiljak u svjetskoj ekonomji i ono što je izvjesno da budući opravak neće biti lak. Možda će, ipak, najviše vremena trebati da se povrati povjerenje svih učesnika u ekonoms-kim i finansijskim tokovima. prethodnu godinu obilježio je, prije svega, skepti-cizam i strah kako građana, tako i ban-kara, a možda, ponajviše investitora, koji su u 2009. godini gledali iz prikrajka i bojažljivo analizirali svoje dalje inves-ticione planove. Ipak, crna gora, je na tom planu, možda izdvojena iz globalnog konteksta i uspjela da realizuje gotovo najvažnije projekte i investicije – da izda u dugoročni zakup poluostrvo Lušticu, dokapitalizuje i djelimično privatizuje epcg, započne izgradnju auto puta Bar-Boljare, a prije svega, nastavi sa zapo-četim investicijama u infrastrukturu iz pretkriznog perioda. za crnu goru ova godina je bila, možda, ekonomski i politi-čki najizazovnija u posljednjoj deceniji, ako izuzmemo godinu u kojoj su građani izglasali nezavisnosti. Ipak je ovo bila go-dina da se sublimira urađeno i napravi rezime dugoročne ekonomske politike. Kriza je još jednom potvrdila da je u budućem periodu neophodno dodatno raditi na liberalizaciji ekonomije, podsti-canju tržišnih principa, progamima la-ko će poslovanja i slobodne trgovine. Mo žda, će u ovom dijelu od najvećeg značaja biti razumijevanje dvije admin-istracije - lokalne i nacionalne, na planu prilagođavanja bespotrebno dugih pro-cedura izdavanja raznih dozova, tvrdih zakonskih rješenja i u toj oblasti vidim šansu za postizanja konsenzusa od na-cionalnog značaja.“

pripremile:Gordana joVAnoVIć,

portparolivona MIhAjLoVIć, asistent portparola

40


02.10.2009. godine Saopštenje Mi nistarstva finansija: Potpisani opšti uslovi za ugovor o kreditu

predstavnici crnogorske komercija-lne banke, otp-a, KAp-a i Ministarstva finansija potpisali su opšte uslove za

ugovor o kreditu u iznosu od 49.68 mi liona eura. navedeni iznos biće ko-rišćen za rješavanje socijalnog pitanja zaposlenih u skladu sa socijalnim pro-gramom usvojenim od strane vlade Cr-ne gore, obaveza koje KAp ima prema

otp/cKB, kao i obaveza koje KAp ima prema Montenegru bonusu, odnosno Montenegro bonus prema cKB/otp. od gore pomenutog iznosa, 25 miliona eura je predviđeno za rješavanje socijalnog pitanja zaposlenih, 21,68 miliona eura

Info/web aktivnostiMinistarstva finansija u

periodu od 01. oktobra do31. decembra 2009. godine

41


za regulisanje obaveza prema cKB/otp, dok je 3 miliona eura predviđeno za obaveze KAp-a prema Montenegro bonusu, odnosno Montenegro bonusa prema cKB/otp.

05.10.2009. godine Prva banka vratila kredit Vladi Crne Gore u cjelosti

dana 17.12.2008. godine potpisani su ugovori: ugovor o kreditnoj podršci br.01-9510/1 između Vlade crne gore i prve banke crne gore a.d. podgorica osnovane 1901, na iznos od 44,0 miliona eura, i ugovor o zalozi akcija br.01-9509/1 između zalogodavca - vlasnika akcija koje je emitovala prva banka crne gore - osnovana 1901 a.d. podgorica i zalogoprimca - Vlade crne gore. ta kođe, oba ugovora su potpisana na kon što je sprovedena procedura defini sana zakonom o mjerama za zaštitu ba nkarskog sistema („službeni list cg“, br.64/08) i pravilnikom o bližim uslovima i postupku izdavanja garancija i obezbjeđivanja kreditne podrške ban-kama („službeni list cg“, br.66/08). Radi podsjećanja, prva banka je prvu ratu kredita u iznosu od 11,0 miliona eura vratila 17. marta, drugu ratu 17. juna i treću ratu 17. septembra 2009. godine. dospijeće četvrte, ujedno i po-slednje rate po kreditu, u skladu sa aneksom ii pomenutog ugovora, koji je 17.09.2009.godine zaključen između Vla de crne gore – Ministarstva finansija, bilo je 17.12.2009. godine. prva banka je četvrtu ratu kredita u iznosu od 11,0 miliona eura prijevremeno otplatila na dan 05. oktobar 2009. godine i time vratila u cjelosti kredit Vladi crne gore. napominjemo da je samim vraćanjem kredita u cjelosti započeta procedura skidanje zaloge sa akcija prve banke cr-ne gore u skladu sa ugovorom o zalozi akcija.

16.10.2009. godine Počinje isplata treće rate obveznica obeštećenja

u skladu sa zakonom o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i inva-lidskog osiguranja, u crnoj gori će 20. oktobra početi isplata treće rate ob-ve znica obeštećenja vlasnicima obve-znica koji su to svoje pravo stekli po

os novu obeštećenja za period jul 2002. godine-decembar 2003. godine. Isplatu će vršiti preko svojih poslovnih jedinica prva banka crne gore, crno go-rska komercijalna banka i nLB Monte-negrobanka. prva banka crne gore vr ši će isplatu vlasnicima obveznica sa prebivalištem u podgorici, nikšiću, plu-žina ma i šavniku. crnogorska komer-cijalna banka vršiće isplatu vlasnicima obveznica sa prebivalištem u Bijelom polju, Budvi, danilovgradu, žabljaku, Be ra nama, Kolašinu, Kotoru, Mojkovcu, plavu, pljevljima, Rožaju, tivtu, ulcinju, herceg novom, cetinju i Andrijevici. nLB Montenegrobanka vršiće isplatu vlas-nicima obveznica sa prebivalištem u op štini Bar i svim vlasnicima obveznica iz inostranstva (hrvatske, Bosne i herce-govine, makedonije, austrije, bugarske, njemačke, Mađarske, švedske i srbije) i to u Baru, podgorici, Rožajama, ulcinju, Kotoru, Budvi, tivtu, herceg novom, ni-kšiću, Bijelom polju, Mojkovcu, cetinju i pljevljima. Vlasnicima obveznica kojima se isplata redovne penzije i drugih prava vrši preko pošte Crne Gore, isplata obve znica obeštećenja će se izvršiti na isti način, kao i isplata redovne pen zije i drugih prava. prilikom isplate obve-znica obeštećenja korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja pot-rebno je da vlasnik obveznica podnese banci na uvid identifikacionu ispravu - ličnu kartu, pasoš ili vozačku dozvolu. Isplata preostalog iznosa obveznica obe-štećenja u roku dospijeća izvršiće se u 3 polugodišnje rate (april i oktobar), a posljednja rata dospijeva 20. aprila 2011. godine.

19.10.2009. godine Potpisan Opera tivni sporazum između Službenika nadležnog za ovjeravanje programa (PAO) i Visokih programskih službenika

(SPO) rukovodilaca Jedinica za impleme ntaciju projekata (PIU) u resornim min istarstvima

pomoćnik ministra u sektoru za fin-ansiranje i ugovaranje sredstava eu, nataša Kovačević, potpisala je danas operativni sporazum između službenika nadležnog za ovjeravanje programa (pAo) i Visokih programskih službenika (spo), kao rukovodilaca jedinica za imple mentaciju projekata (pIu) u reso-rnim ministarstvima. sporazum se is-klju čivo odnosi na decentralizovani si s tem upravljanja (dIs) programima IpA komponente I, pod nazivom pom-oć tranziciji i izgradnja institucija, i pre-dstavlja važan korak u okviru aktivnosti usmjerenih ka uspostavljanju dIs-a. na-kon potpisivanja sporazuma, eksperti angažovani u okviru projekta „prvi koraci ka uspostavljanju dIs-a u crnoj gori“ su budućim potpisnicima prezentovali ovaj dokumenat, u cilju njegovog što bo ljeg razumijevanja. osnovna svrha ovog dokumenta je definisanje podjela dužnosti i odgovornosti između pAo/cFcu i spo/pIu, u namjeri da se obez-bijedi efikasnije izvršenje aktivnosti u procesu implementacije projekata finan-siranih iz eu fondova, a sve u skladu sa zahtjevima evropske unije na polju prenosa odgovornosti nad upravljanjem sredstvima sa evropske komisije na crnu goru, odnosno zahtjevima procesa uspostavljanja dIs-a. Iskustva zemalja koje su prošle kroz proces akreditacije, tj. uspostavljanja dIs sistema, pokazuju da je blagovremeno potpisivanje ope-ra tivnog sporazuma od krucijalne važ-nosti za operativnost i dalji razvoj struk-tura unutar sistema upravljanja eu sre dstvima.

20.10.2009. godine Ana Ivanović i Bojana Bošković, samostalne savjet

42


nice u Ministarstvu finansija, održale preda vanje za mlade novinare

samostalne savjetnice u Minista-rstvu finansija, Ana Ivanović i Bojana Bošković, održale su danas u okviru pro gram-seminar Instituta za medije i eu centra za novinarstvo predavanje na temu “Međunarodne finansijske insti tucije i finansijski sistem crne gore”. cilj seminara je bio da se grupa crnogorskih mladih novinara bolje upozna sa radom eu institucija, ali i sa procesom eu integracija kod nas, koji će u sklopu ovog programa posjetiti evropsku investiconu banku, evropski Investicioni fond, evropski sud pravde, eurostat i druge institucije. predstavnice Ministarstva finansija su u svojim izlaganjima posebnu pažnju pok-lonile ulozi, značaju, zakonodavnom i institucionalnom okviru međunarodnih fi nansijskih institucija, saradnji Vlade crne gore sa ovim institucijama, kao i najvažnijim karakteristikama crnogors-kog finansijskog sistema. Mladi novinari su tokom predavanja postavljali pitanja vezano za aktuelne teme – aranžman sa mmf-om, ekonomski rast u 2009. godini, zaduženost kod eIB-a, državni dug crne gore, formiranje razvojne banke i dr.

26.10.2009. godine Izlaganje samostalnog savjetnika u Ministarstvu finansija, Bojane Bošković, na otvaranju radionice na temu „Indikatori Doing Business izvještaja“

“…odjeljenje za unapređenje poslo-vnog ambijenta postoji od juna ove go-dine, a pod nešto drugačijim nazivom i sa istim kadrovskim potencijalom po-stoji već godinu dana u Ministarstvu finansija i u oblastima unapređenja po-slovnog ambijenta obavljalo je aktivnosti ugla vnom koje se tiču komunikacije i sara dnje sa svjetskom bankom u ve zi sa doing business izvještajem, kao i koordi nacijom ostalih vladinih re sora povodom ovog izvještaja. od juna odnosno, od kada savjet za eli-minisanje biznis barijera funkcioniše u novom sastavu, odnosno ima novi mandat, ovo odjeljenje ima ulogu u pružanju administrativno tehničke po drške savjetu, što podrazumjeva da priprema odgovarajućih akata za rad savjeta implementira i koordinira zada tke i ciljeve koje postavi savjet. takođe, na predlog savjeta Vlada je izmijenila svoj poslovnik o radu, u smi-lsu da je ovo odjeljenje dobilo jednu dodatnu aktivnost koja se tiče davanja mišljenja na predloge propisa, odnosno zakonskih i podzakonskih akata koje Vlada utvrđuje.”

27.10.2009. godine Održana sedma aukcija državnih zapisa

Ministarstvo finansija je, posreds-tvom centralne banke crne gore, kao fiskalnog agenta Vlade crne gore, 27.10.2009. godine realizovalo sedmu aukciju državnih zapisa. ukupna ponuda za prodaju državnih zapisa oglašena je na iznos od 8 miliona eura, sa ro-kom dospijeća 182 dana. Aukcija je ve oma uspješno realizovana i na njoj je učestvovao veći broj zainteresovanih domaćih poslovnih banaka, kao i je dna banka iz okruženja, sa ukupnom tra-žnjom od 12,05 miliona eura. emisija za-pisa i njihova registracija na kupce kod cdA izvršiće se u srijedu, 28. oktobra. na aukciji je prodato svih 8,00 miliona eura, koliko je i iznosila ponuda, odnosno 100% ponude. prosječna ponderisana, a istovremeno najmanja i najviša pri-hvaćena kamatna stopa za prodate za-pise iznosi 3,00%, što je rezultat jedne prihvaćene ponude. pomenuta kamatna stopa istovremeno predstavlja i najnižu

prosječnu ponderisanu kamatnu stopu, u odnosu na prosječno ponderisane ka matne stope sa prethodno održanih aukcija državnih zapisa, koje su se kre-tale između 3,82% i 5%. Vrijednost po-nuda za kupovinu državnih zapisa koje nijesu prihvaćene, iz razloga što su uslovi ponude bili neprihvatljivi, iznosi 2,05 miliona eura.

30.10.2009. godine Izlaganje pomoćnika ministra finansija za me đunarodnu ekonomsku saradnju, strukturne reforme i unapređenje poslovnog ambijenta, mr Milorada Katnića

„...zadovoljstvo mi je nakon 5 dana pedeset ljudi iz državne uprave prošlo ovu obuku, da je dobilo nova znanja i da će sa tim novim znanjima uspjeti da poboljša ne samo indikatore na li-sti svjetske banke već i ambijent, što će vjerujemo dati nove podsticaje za investitore, nova radna mjesta i u kra-jnjem voditi mogućnosti za bolji život većine građana u crnoj gori. Važno je reći da je ovakva prethodna radna nedelja, koja je obilježila u crnoj gori ovu nedelju, prvi put u regionu da se upriličava i da smo mi počastvovani da smo kao zemlja, koja je počela skoro da se bavi ovim pitanjem i problemom i koja je za kratko vrijeme postala jedna među najboljim reformatorima u regionu imala mogućnost i pirliku da dobije nova znanja. I da na tom teškom putu na planu eliminisanje biznis barijera napravi novu bazu znanja i nove kapacitete i vjerujemo da će nam to pomoći da već od naredne

43


godine budemo top reformatori, ne samo u regionu već u svijetu...“

30.10.2009. godine Nastavljeni pregovori između predstavnika OTPCKB banke, KAPa i Ministarstva finansija oko kreditne podrške u iznosu od 49,68 miliona eura

pregovori između predstavnika otp-cKB banke, KAp-a i Ministarstva finansija oko kreditne podrške u iznosu od 49, 68 miliona eura su nastavljeni i pregovaračke strane su usaglasile di-namiku realizacije pregovora. u skladu sa planiranom dinamikom, predviđeno je da do utorka, 03. novembra, zain-te resovane strane usaglase set doku-menata koji se odnose na obaveze pre-ma zaposlenima, regulisanje obaveza prema cKB/otp, obaveze KAp-a pre ma Montenegro bonusu, odnosno Monte-negro bonusa prema cKB/otp. u skladu sa dogovorenim terminima, očekujemo da Kreditni komitet otp banke slje-de će nedjelje da saglasnost na doku-menta, nakon čega će dokumenta biti proslijeđena Vladi crne gore na razma-tranje

04.11.2009. godine U toku je održavanje treninga o procedurama nabavki koje se primjenjuju na projekte fi n ansirane sredstvima Evropske unije

trening o procedurama nabavki koje se primjenjuju na projekte finansirane sredstvima evropske unije, a samim tim i IpA sredstvima, biće održan u podgorici 04. i 05. novembra 2009. godine. na treningu će se se govoriti o procedurama koje su propisane od strane evropske zajednice, a sadržane su u IpA priručniku o procedurama, koje će koristiti sva tijela zadužena za implementaciju ov ih projekata. trening je namijenjen viso-kim programskim službenicima-spo,

službenicima zaposlenim u jedinic ama za implementaciju projekata, predsta-vnicima sektora za finansiranje i ugo-varanje sredstava eu pomoći (cFcu), kao i predstavnicima nacionalnog fonda. osnovna svrha treninga je upoznavanje učesnika sa procedurama koje se odn-ose na ugovore o pružanju usluga i na-bavkama roba, a po kojima će postupati sva tijela koja će biti uključena u ovaj proces, nakon prenosa odgovornosti za upravljanje programima i projektima sa evropske komisije na zemlju korisnicu eu pomoći, odnosno crnu goru, tj. po uspostavljanju dis-a. treningom su pr-e dviđena predavanja o priručnicima ev r opske komisije, kako bi se prisutni što bolje upoznali sa procedurama na-bavki od početnih koraka do dodjele ugovora. predavanja će biti održana od strane dugoročnog eksperta, gospodina Ray yates-a, angažovanog u okviru pr-o jekta „prvi koraci u uspostavljanju de centralizovanog Implementacionog s istema (dIs) u crnoj gori“.

14.11.2009. godine Ministarstvo finansija objavilo Bilten broj XVII

16.11.2009. godine Izlaganje po

moćnika ministra finansija Crne Gore,

mr Milorada Katnića, povodom pre zentacije projekata u okviru crnogo rskonjemačke saradnje u oblasti raz voja

“Veliko mi je zadovoljstvo da, u ime vlade Crne Gore, govorim danas na press konferenciji u susret proslavi de-set godina uspješne saradnje u obla-sti razvoja Vlade crne gore i Vlade sa-vezne Republike njemačke. savezna Republika njemačka je, sa 200 miliona eura pomoći, najveći bilateralni donator u crnoj gori. u prethodnom periodu fina-nsijski i uz ekspertsku pomoć sRnj je pomogla realizaciju važnih projekata za ra zvoj neophodne infrastukture u oblasti energetike, komunalne infrastr ukture, turizma i dr. Ipak, naš najveći izazov u narednim godinama će, sva kako, biti oprovak naše ekonomije i na tom putu od velike pomoći će nam biti projekti koje ćemo realizovati sa nje mačkim partnerima koji će doprinijeti pre-mošćavanju ekonomskog jaza između sjevera i juga, (razvoj turizma i turističke infrastrukture u kontinentalnom dijelu crne gore), otvaranju novih mogućnosti za zapošljavanje, stručno obrazovanje i dr. takođe, nastavak tehničke i ekspe -rtske saradnje, brojni razvojni i infras-trukturni projekti koji se odnose na unapređenje vodosnabdijevanja i otpa-dnih voda, enegretske efikasnosti, ko-ri šćenje obnovljivih izvora energije, otv-aranje novih kreditnih linija, podrška malim i srednjim preduzećima, svakako, će biti značajan impuls za realizaciju ciljeva naše ekonomske politike...“

17.11.2009. godine Održana prezentacija kratkoročnog eksperta za upravljanje ljudskim resursima i strateško planiranje

na osnovu tehničke pomoći koju je Vlada crne gore dobila od evropske unije, kroz projekat „prvi koraci u uspostavljanju decentralizovanog implementacionog

44


si stema (dIs) u crnoj gori“, u Minis-tarstvu finansija boravilo od 09 - 17. no-vembra 2009. kratkoročni ekspert za oblast upravljanja ljudskim resursima i strateško planiranje, emilia Cernaianu. to je druga po redu posjeta pomenutog eksperta. cilj posjete je identifikovanje najznačajnijih potreba za obukom za-poslenih u IpA tijelima, tj. jedinicama za implementaciju projekata (pIu) u svim ministarstavima, nacionalnom fondu, sektoru za finansiranje i ugovaranje sre-dstava eu pomoći (cFcu), jedinicama in terne revizije, u pogledu njihove ul-o ge i odgovornosti u okviru dis siste-ma. u tu svrhu, dostavljen im je upitnik namijenjen svim zaposlenima u pome -nutim tijelima, koji predstavlja procj-enu potrebnih obuka. upitnik sa drži pi tanja o dosadašnjim obukama u obla -sti programiranja i implementacije IpA projekata, potrebama za daljim obu-kama, kao i listu sposobnosti koje su potrebne za obavljanje posla nakon prenosa odgovornosti za upravljanje pro-gramima i projektima sa evropske ko-misije na zemlju korisnicu eu pomoći, odnosno Crnu Goru.

18.11.2009. godine: Održani sastanci predstavnika spoljne revizorske kuće KPMG sa svim akterima Decentralizovanog Implementacionog Sistema (DIS)

predstavnici spoljne revizorske kuće - KpMg održali su pojedinačne sastanke sa svim dis akterima, tj. visokim pro-gramskim službenicima (spo) svih mini-starstava, nacionalnog fonda, sektora za finansiranje i ugovaranje sredstava eu pomoći (cFcu), jedinice interne revi zije i ostalim predstavnicima IpA ti-jela. naime, nakon ocjene evropske ko mi sije da se crna gora nalazi u fazi 0, koja predstavlja uspostavljanje okvi-ra za sistem upravljanja i kontrole, prema Mapi puta za decentralizovano upravljanje IpA sredstvima (sačinjenom od strane evropske komisije), nametnuta je potreba da se formalno sprovede faza 1 iz pomenute mape, tj. faza procjene stanja. shodno tome, delegacija evrop-ske komisije je nakon sprovedene ten-derske procedure, angažovala spoljnu

revizorsku kuću, KpMg koja će obaviti aktivnosti predviđene u fazi 1. Imajući u vidu da je počela faza procjene stanja (gap assessment), cilj sastanka je bio upoznavanje revizora sa predstavnicima ipa tijela, kao i prikupljanje relevantne dokumentacije na osnovu koje će se procijeniti do kojeg nivoa su ispu njeni uslovi za uspostavljanje decentralizo-vanog sistema upravljanja eu sreds-tvima. na osnovu rezultata faze pro-cjene stanja, revizori će pristupiti izradi Izvještaja o procjeni stanja, koji ujedno treba da bude i osnova za sljedeću fazu, faza 2 - priprema za decentralizovano upravljanje.

18.11.2009. godine Govor pomoćnika ministra finansija, Milorada Katnića, na regionalnoj konferenciji o reformi poslovnog ambijenta u jugoistočnoj Evropi

„smatram da je ovo jedinstvena prilika da na regionalnoj osnovi razmije-nimo iskustva u reformama koje naše zemlje sprovode. u uslovima završne fa ze tranzicije, kao i potrebe ispunjenja kriterijuma iz Kopenhagena koji se odnose na sposobnost suočavanja sa ko nkurentskim pritiscima evropske uni-je, jedan od strateških prioriteta Vlade crne gore je unapređenje poslovnog ambijenta i sprovođenje regulatornih re-formi u skladu sa tim. vlada Crne Gore je prepoznala značaj stvaranja takvog ekonomskog sistema i institucionalng okvira, koji će omogućiti, pored zaštite svojinskih prava, kao osnovnog pre-

duslova za snaženje preduzetniče ini-cijative, takvu regulaciju i institicije koje neće usporavati i stvarati prepreke po stojećem i novom biznisu. u tom smislu su se, u minulom periodu sprovodile reforme u svim oblastima ekonomskog sistema, koje su bile

usmjerene na stva ranje što povoljnijih uslova za biznis. snažno opredjeljenje Vlade crne gore da stvori ambijent povoljan za razvoj privatnog sektora kroz unapređenje re gulacije biznisa prepoznto je i instituci onalno, osniva-njem savjeta za eli m i n isanje biznis barijera. savjet za elimin i s anje biznis barijera je tijelo koje je formirala Vla-da sa zadatkom organizacije i ko or di -nacije aktivnosti organa državne up-ra ve i drugih nadležnih institucija u cilju eliminisanja biznis barijera. u ci-lju unapređenja zakonske regulative, savjet ima mogućnost da predlaže Vladi usvajanje propisa koji se odnose na oblast eliminisanja biznis barijera, kao i analizira postojeće propise sa aspekta biznis barijera i predlaže Vladi njihove izmjene...“.

24.11.2009. godine Izlaganje Bojane Bošković, samostalnog savjetni ka na okruglom stolu “Poslovni ambi jent u Ulcinju i biznis barijere“

„svi smo svjedoci napora Vlade u ovom periodu da izgradi takav eko-nomski sistem koji pored zaštite svo-jinskih prava, koji je jedan od osnovnih preduslova za investicije, obezbijedi i stvaranje takve regulacije i takvih ins-ti tucija koje neće stvarati prepreku raz-voju novog i postojećeh biznisa. tako da su sve reforme koje je vlada sprovodila u minulom periodu upravo išle u pravcu stvaranja takvog ekonomskog sistema koji će unaprijediti poslovni ambijent. da su svi naši napori bili uspješni govore rezultati, koji su objavljeni u izvještaju o lakoći poslovanja, takozvnaom doing bu ssines reportu, gdje je crna gora na-predovala za šest pozicija u odnosu na prethodnu godinu, ostvarivši napredak u četri od deset indikatora koji su obu-hvaćeni tim izvještajem. napredak je os-tvaren u oblasti indikatora koji regu lišu

45


započinjanje biznisa, izdavanje građe-vinskih dozvola, zapošljavanje radnika i plaćanje poreza...“.

27.11.2009. godine Održan za vršni sastanak Upravnog odbora projekta “Prvi koraci u uspostavljanju De centralizovanog sistema implementacije (DIS) u Crnoj Gori”

na završnom sastanku upravnog od-bora projekta pod nazivom “prvi koraci u uspostavljanju decentralizovanog sis-tema implementacije (dIs) u crnoj gori“, godine prezentiran je finalni izvještaj. Izvještaj se odnosi na opis aktivnosti sprovedenih u pomenutom periodu, kao i na rezultate postignute tokom perioda izvještavanja. osim toga, Izvještaj sa-drži preporuke o aktivnostima koje je neophodno preduzeti u periodu nakon završetka projekta, kako bi se proces uspostavljanja dis-a u Crnoj Gori uspje-šno finalizovao. Aktivnosti koje su pre-duzete u okviru projekta podijeljene su na šest glavnih komponenti, i to: komponenta 0: horizontalne aktivnosti (vezane za sva IpA tijela), komponenta 1 - nacionalni IpA koordinator (nIpAc), komponenta 2 - nacionalni fond, komp-onenta 3 - sektor za finansiranje i ug-ovaranje sredstava eu pomoći (cFcu), komonenta 4 - jedinica za unutrašnju reviziju Ministarstva finansija (MF-IAu) i komponenta 5 - visoki programski slu-žbenici.

03.12.2009. godine Samostalni savjetnik u Ministarstvu finansija, Ana Krsmanović, učestvovala na mini st arskoj konferenciji posvećenoj ref ormi finansijskog izvještavanja u Beču

„na svom putu ka otvorenoj, kon ku-rentnoj i liberalnoj ekonomiji sa stimu-lativnim tržištem, crna gora je ostvarila mnoge reforme koje su nas dovele do završne faze u procesu tranzicije. sada nam predstoji faza „finog podešavanja“ uspostavljenih institucija, posebno u kontekstu eu integracija. Ipak, mo glo bi se reći da je u prošloj godini, veći-na zemalja prolongirala okončanje tra nzicionog procesa za postkrizni pe-riod. potreba da se sačuva socijalni i ekonomski balans u cijelom svijetu je gotovo ekumenski prioritet. negativne implikacije krize će znatno uticati da se unazade napori i ekonomski rezultati koje su mnoge zemlje ostvarile. na udaru će biti održavanje kontinuiteta stalnog rasta u unapređenju ekon o-mskih sistema, a samim tim i reali za-cija makroekonomskih scenarija. po-bo ljšanje uslova poslovanja nije i ne treba da bude izolovani cilj kreatora ekonomske politike. na kra tak rok, ze-mlje koje tome posvećuju više pažnje od ostalih mogu ostvariti određene be-nefite, ali već u srednjem i dugom roku vremenski koordinirani napori zemalja u regionu da rade na stvaranju uslova za lakše poslovanje, čine ukupan re-gion konkurentnijim i vi zibilnijim na glo-balnom tržištu. tek ta da se ostvaruju pravi benefiti za gra đane naših zemalja. shvatajući da je pouzdani finansijski sistem kamen te meljac pravilnog fu-nkcionisanja tržišne ekonomije i ja-kog finansijskog sistema, crna gora je

postavila ambiciozne ciljeve za pobo -ljšanje ekonomskog finansijskog iz -vje štavanja. vlada Crne Gore je u okt-obru 2008. usvojila strategiju i Akci oni plan za unapređenje kvaliteta fina-nsijskog izvještavanja u crnoj gori. u procesu izrade ovih dokumenata, imali smo veliku podršku svjetske banke i iskoristila bih priliku da se zahvalim u nadi da će se njihova podrška nastaviti i u budućnosti. Imajući u vidu da se reforme ne mogu sprovesti “preko noći”, implementacijom strategije i Akcionog plana preduzeli smo manje korake koji nam s druge strane omogućavaju ubrzan razvoj...“.

04.12.2009. godine Saopštenje Mi nistarstva finansija povodom izjava Unije poslodavaca oko novih poreskih rješenja

Izmjenama i dopunama zakona o porezu na dohodak fizičkih lica i za-kona o doprinosima za obavezno so-cijalno osiguranje, smanjen je porez na dohodak fizičkih lica sa 12 na 9%, kao i doprinosi poslodavca sa 14,5% na 9,8%, a ukupni doprinosi za obavezno socijalno osiguranje povećani su sa 32 na 33,8%. na taj način povećani su doprinosi na teret zaposlenog, a za poslodavca smanjeni za 4,2 procentnih poena. povećanjem doprinosa na te-ret zaposlenog i smanjivanjem ne to zarade, nije ugrožena likvidnost nije-dnog predu zeća u crnoj gori. naprotiv, smanjenjem ukupnog troška zarade, poslodavcima je ostavljena mogućnost da, smanjivanjem doprinosa na teret poslodavca, uz ne znatno smanjenje neto zarade, imaju isti nivo troška za isplatu zarada. npr. ukoliko je ugovo-rena bruto zarada izn osila 641 euro, a neto zarada 460 eura, ukupni tro-škovi poslodavca su iz nosili 745 eu-ra. novim predloženim zakonskim rje šenjem predviđeno je uki danje ako-ntativnog mjesečnog plaćanja poreza na dobit, čime ostaje više novca za biznis, poboljšava se likvidnost pre-du zeća, smanjuju biznis barijere i po -je dnostavljuje postupak plaćanja po-reskih obaveza.

46


07.12.2009. godine Gostovanje pomoćnika ministra, mr Milorada Katnića, u emisiji “Prizma”, 04. decembar 2009. godine

09.12.2009. godine Izlaganje po

moćnika ministra finansija i nacionalnog službenika za ovjeravanje (NAO), Borisa Buškovića, na konferenciji za novinare u okviru projekta “Prvi koraci u uspostavljanju Decentralizovanog si stema implementacije (DIS) u Crnoj Gori”

„Vlada crne gore je proces evropskih integracija definisala kao visoko ran-gi ran prioritet na čijim osnovama želi da gradi svoju budućnost i cjelokupan društveno-ekonomski i politički sistem. na tom putu postoji niz kriterijuma koji moraju biti zadovoljeni, a jedan od njih je i postojanje kvalitetog sistema upravljanja sredstvima dodijeljenim od strane eu. naime, spremnost zem-lje za članstvo ogleda se i u njenoj spo sobnosti da upravlja sredstvima eu na decentralizovan način, tj. kroz sops tvene institucije. decentralizovani sis tem upravljanja (dIs) sistem u kojem je upravljanje programima i projektima, finansiranih sredstvima evropske unije, preneseno sa evropske komisije na zemlju korisnicu. Riječ je o dugotrajnom i zahtjevnom procesu u kojem evropska komisija zahtijeva da zemlja koja ima namjeru da postane članica eu pripremi svoje institucije, prije svega, javnu upravu, da na efika-san i kvalitetan način upravljaju dodije-ljenim sredstvima...“.

09.12.2009. godine Održan završni trening o finansijskom upravljanju, u okviru projekta “Prvi koraci u uspostavljanju Decentralizovanog sistema implementacije (DIS) u Crnoj Gori”

u okviru projekta “prvi koraci u us-postavljanju decentralizovanog siste-ma implementacije (dIs) u crnoj go ri”, održan je trening o finansijskom up-ravljanju projektima evropske unije, a samim tim i IpA sredstvima. Riječ je o procedurama upravljanja sredstvima eu nakon prenosa odgovornosti sa evr-opske komisije na zemlju korisnicu eu pomoći, odnosno crnu goru, imajući u vidu da korišćenje sredstava mora biti prikazano precizno, dosljedno, na efikasan i djelotvoran način, prateći na j bolju međunarodnu praksu zdravog finansijskog upravljanja. osnovna svrha navedenog treninga je upoznavanje učesnika sa detaljnim aspektima finan-sijskog upravljanja projektima eu u cilju efektivnog izvršavanja zadataka, delegiranih posebnom IpA tijelu. treni-ngom su obuhvaćene procedure: kofina-nsiranja, utvrđivanja iznosa za plaćanje prema projektima koje finansira eu i finansijsko izvještavanje o stanju prog-resa implementacije projekata, koje se odnosi na blagovremeno podnošenje mje sečnih i godišnjih izvještaja, kao i izvještaje napretka, izvještaje o nepravi-lnosti i izvještaje kontrola na licu mje-sta.

14.12.2009. – Sapoštenje povodom obezbjeđivanja sredstava za socijalni program za radnike KAPa i Rudnike boksite

Vlada crne gore obezbijedila je sre-dstva u iznosu od 5 miliona eura za socijalni program za radnike KAp-a i Ru-dnike boksite.

navedena sredstva uplaćena su na poseban račun crnogorske komercijalne banke. Isplata Vladine kontribucije poče-će istovremeno sa isplatom sredstava obezbijeđenim od strane KAp-a za soc-ijalni program, za koji je Vlada crne gore dala garanciju.

25.12.2009. godine Počeli pre govori za izradu nacrta prvog Granskog kolektivnog ugovora za oblast uprave i pravosuđa

vlada Crne Gore i sindikat uprave i pravosuđa formirali su pregovaračke timove za izradu nacrta prvog granskog kolektivnog ugovora za oblast uprave i pravosuđa, što je rezultat kvalitetnog socijalnog dijaloga. dogovoreno je da nacrt tog dokumenta bude završen do kraja januara 2010. godine. do sada su održana dva sastanka pregovaračkih timova, a treći je dogovoren za 30. de-cembar 2009. godine. zajednička je ocjena da se pregovori odvijaju u do-broj atmosferi, uz puno međusobno uvažavanje socijalnih partnera i njiho-vih argumenata. proklamovani cilj je potpisivanje Granskog kolektivnog ugo-vora, koji će zaposlenima obezbijediti prava iz radnih odnosa, ali isto tako stv oriti uslove za efikasnost uprave i pr avosuđa. nakon utvrđivanja nacrta gra nskog kolektivnog ugovora, biće or-ganizovana zajednička konferencija za štampu predstavnika sindikata i poslo-davca.

Pripremile:

Gordana joVAnoVIć, portparol

ivona MIhAjLoVIć, asistent portparola


evropska unija, pored visokog stepe-na ekonomske integracije država članica, insistira i na integraciji usluga plaćanja, kako ono ne bi bilo izdijeljeno nacional-nim propisima država članica i kako one ne bi imale poteškoće u međusobnom platnom prometu.

od 1. januara 2002. godine go-tovinska plaćanja u euro zoni su se odvijala pomoću jedinstvene valute, ali su elektronska plaćanja i dalje bila skupa i ko mplikovana iz razloga što su banke naplaćivale različitu proviziju u zavisno sti od toga da li se euro kreće

unutar ili izvan nacionalnih granica. sve je to na vodilo na zaključak da je potrebna dalja integracija. s tim u vezi, u decembru 2001. godine evropska unija je donije la propis (regulation no 2560/2001) kojim su banke postale obavezne da naplaćuju iste provizije za prekogranična i domaća plaćanja. s obzirom da su tro škovi prekograničnih plaćanja bili veći, to je 2002. godine dovelo do stvaranja evropskog platnog savjeta (european payments council), čiji je cilj bio da kre ira, preciznije odredi načela i prati implementaciju jedinst-vene evropske platne zone – sepA (sin-

gle euro payments Area).

ciljevi sepA projekta najvećim dije lom proizilaze iz Lisabonske agende po kojoj je integracija platnog tržišta u euro zoni jedan od osnovnih preduslo va za real-izaciju ciljeva ove strategije koji se odnose na to da eu postane najko nkurentnije i najdinamičnije tržište svijeta. s obzirom da sepA projekat ujedinjuje izdijeljena na-cionalna tržišta u euro zoni, što doprinosi smanjenju biznis barijera i povećanju konkurentnosti, sepA je zasigurno korak naprijed u jačanju evropske ekonomije kao cjeline.

SepA - jedinstvena evropskaplatna zona i

uloga javnog sektora

48


Benefiti od ulaska u jedinstvenu ev ro-psku platnu zonu i prihvatanja zajedni čkih pravila definisanih sepA projektom su:

- jedna valuta (euro);- jedinstveni set platnih instrumenata;- proširenje bankarskog tržišta svake

zemlje članice sepA, što dovodi do pove-ćanja konkurencije i boljeg kvaliteta us-luga;

- mogućnost upotrebe jednog računa (bez obzira na zemlju rezidencije);

- standardizovan tehnološki put real-izacije transakcija;

- mogućnost korišćenja iste platne kartice u sepA okruženju;

- zajednički pravni okvir sa jasnom regulativom;

- povoljna cijena transakcije.

sepA omogućava da razlike između domaćih i međunarodnih platno promet-nih operacija u euro zoni nestanu i da se one bez obzira na formu, instrumente, tehniku obrade, brojnost transakcija od-vi jaju jednako brzo, lako i transparentno, kao i plaćanja unutar nacionalnih granica. za eurosistem sepa predstavlja potpunu implementaciju jedinstvene valute, a za evropsku komisiju ona je značajna zbog potpunosti jedinstvenog tržišta.

projekat sepa lansiran je 28. janu-ara 2008. godine, kada je otpočeo sa pri m jenom sepA credit transfer (sct), koji omogućava olakšavanje iniciranja platne transakcije, procesuiranja, kao i poravnanja plaćanja i sve to na osnovu au tomatske obrade podataka (stp – str-aight thgrough processing). sepA cre dit transfer nudi prednosti kako inicijatoru, tako i krajnjem korisniku plaćanja u vi du funkcionalnosti, troškovne efikasno sti, ola kšanog upravaljanja platnim operaci-jama i automatske obrade podata ka. os-im toga transakcije se odvijaju u punom iznosu i ne postoje nikakvi od bici, odnos-no provizija se plaća samo svojoj banci, a obezbjeđena je sigurnost kada će novac biti dostupan na računu krajnjeg korisni-ka, tj. izvršenje transakcija je ograničeno na maksimalno tri dana od trenutka otpo činjanja transakcije, od nosno prihva-tanja platne instrukcije. uvođenjem sepA credit transfer-a banke u zemljama koje su tada bile uključene u sepA projekat postale su prve u svijetu koje su primje-nile Iso 20022 standard za procesuiranje finansnijskih poruka, ko ji je pored IBAn

(International Bank Acc ount number) i BIc (Bank Identifier code) standarda oba-ve zan za sepA transakcije.

pored sepa Credit transfer-a, 13. ok tobra 2009. godine lansiran je sepA direct debit, koji podrazumijeva sistem direktne naplate, tj. ubrzava, uprošćava i pojeftinjuje procese naplate na osnovu ugovora dva pravna lica. cilj direct debit-a je da transakcije zaduženja budu au-tomatizovane od momenta sklapanja ugo vora među poslovnim subjektima do realizacije poslednjeg plaćanja po tom ugovoru. sama standardizacija za banke i njihove klijente znači ubrzavanje tran-sakcija, smanjenje troškova poslovanja i povećanje profita za obje strane.

s obzirom da sepA projekat zahtjeva kritičnu masu, kako bi se postigao odre-đeni nivo troškovne efikasnosti, to je uloga javnog sektora, kao najvećeg uče-snika u elektronskim platnom pro me tu od izuzetnog značaja, upravo zb og obima transakcija koje se svakodne vno realizu-ju. u euro zoni javni sektor predstavlja oko 20% ukupnih platnih tra nsa kcija. s tim u vezi, javni sektor ig ra katalizirajuću ulogu u prihvatanju sepA projekta i samim tim ubrzavanju procesa prelaženja na novi sistem i sma njenju dodatnih troškova prouzrokovanih činjenicom funkcionisan-ja dvojnih platnih sistema u prelaznom periodu. Iz svega proizilazi uloga javnog sektora kao inovatora u ovoj oblasti, upra-vo zb og činjenice da predstavlja izuzetno zna čajnog učesnika i ima ulogu nosioca i generatora ovih promjena.

evropska komisija je sprovela istra-živanje o pripremljenosti i statusu u pro-cesu prelaska na sepA kod javnog sekto-ra. Istraživanje sprovedeno 2008. godine pokazalo je da je primjena sepA credit transfer-a kod javne administracije bila ograničena činjenicom da je ovaj servis uslovljen platnim servisom koji koristi provajder te zemlje, isto tako u mnogim zemljama administracija nije ni dobila ponudu od svoje banke za uvođenje sct-a. prvi korak u usvajanju sepa projekta je postavljanje sepA menadžera u javnoj administraciji koji će biti zadužen da na-dgleda i prati razvoj projekta, a prema is traživanju samo 46% od ukupnog broja ispitanih administracija je postavilo sepA menadžera. takođe, problem je predsta-vljalo i to što je javni sektor velikog bro ja

zemalja platne instrukcije davao koristeći nacionalni format za kreditne transfere, umjesto Iso 20022 XML formata. nasu-prot primjeni Iso standarda, istraživanje je pokazalo da su zemlje prihvatile prela-zak na IBAn i BIc standard i u domaćem platnom prometu.

sepA projekat za javni sektor nije još jedan standard koji je potrebno primjeniti, već prava šansa za povećanje efikasnosti cjelokupne ekonomije i način za učešće u procesu modernizacije i integracije u finan-sijskom sektoru kao cjelini. Administracija je u procesu poboljšanja svojih kapaciteta, modernizacije i pove ćanju interakcije sa građanima kroz sve veće učešće informa-cione tehnologije i uvođenje elektronske Vlade, što sve za jedno doprinosi smanjen-ju potrošnje u javnom sektoru, povećanju konkurentno sti i ostvarenju ciljeva Lisab-onske age nde. Kroz sepA projekat javni sektor ima mogućnost poboljšanja usluga admi nistracije i internog platnog sistema i za jedno sa poslovnim bankama i centra-lnom bankom u prilici je da sagleda mo-gućnosti koje sepA nudi u pojednostav-ljenju platnih transakcija, elektronsk om fakturisanju i nabavci.

dakle, sepA je jako dobar način za modernizaciju platnog sistema u javnom sektoru, efikasnije upravljanje platnim tra nsakcijama iz razloga što je jedan od zahtjeva za ulazak u eu finansijska in-te gracija, a sepA doprinosi tome, kao i inovativnoj administraciji koja će težiti smanjenju troškova i ići u susret svojim građanima.

danas je sepA projekat u izuzetno kritičnoj fazi razvoja, jer je kao posljedi-ca svjetske ekonomske krize došlo do određenog pada entuzijazma u pogledu daljeg razvoja sepA projekta, pogotovo zbog otežanih investicija za pristup sepA sistemu od strane banaka. ukupna eko-nomska korist koja se postiže ovim pro-jektom je u snažnoj sprezi sa brzinom us-vajanja novog proizvoda na strani ponude i tražnje. zbog svih ovih koristi, čak i u pe-riodu svjetske ekonomske krize, sepA os-taje kao neophodan i ekonomski vrijedan projekat. zbog toga od velike je važnosti da se održi brzina razvoja projekta i da se na taj način obezbjede sve koristi od ovog projekta i sve uštede na troškovima.

marija popoVIć, viši savjetnik II

49


nastanak globalne ekonomske kri ze i njene konsekvence za svjetske eko-nomije su pokrenule čitav niz pitanja koje se tiču regulacije i kontrole finansi-jskog sektora. Kao jedna od oblasti koja je od posebnog značaja za funkcion-isanje finansijskog sistema je i oblast ra čunovodstva i revizije. Računovodstvo i revizija u poslednje vrijeme su predmet diskusija u okviru evropske unije i na međunarodnom nivou, a poseban značaj imaju na regionalnom nivou. u okviru reparis1 programa svjetske banke, usmjerenog na unapređenje finansijs-kog izvještavanja u zemljama regiona (crna gora, srbija, hrvatska, Albanija, Make donija, Bih, Moldavija i Kosovo), početkom decembra 2009. godine je organizovana ministarska konferencija na kojoj su ministri i predstavnici mini-starstava finansija iz regiona naglasili značaj finansijskog izvještavanja za ekonomski razvoj, finansijsku stabilnost i integraciju u eu.

zemlje regiona, u primjeni među nar-odnih standarda finansijskog izvješt av a-nja su ostvarile sličan progres i nalaze se manje više u istoj fazi razvoja ove oblasti. takođe, postoji niz problema i izazova koji je zajednički svim zemljama regiona.

Regulatorni okvir za računovodstvo i reviziju

u zemljama regiona nadležni organ za finansijsko izvještavanje je Ministar-stvo finansija, koje donosi propise i prati primjenu, dok u zavisnosti od zemlje do zemlje preduzima i dodatne aktivnosti. srbija, crna gora, Kosovo i Bih oblast računovodstva i revizije regulišu jednim zakonom, dok u hrvatskoj i Makedoniji ove dvije oblasti su regulisane posebnim zakonima za obje oblasti.

u oblasti računovodstva, sve zem-lje su prihvatile Međunarodne ra ču n-o vo dstvene standarde (MRs) i Me đu -

narodne standarde finansijskog izvj e-štavanja (MsFI). Međutim, postoje raz-like u stepenu obaveznosti standarda za pravna lica, tako da u srbiji, Bih, makedoniji i Crnoj Gori2 sva pravna lica primjenjuju MsFI, dok u hrvatkoj velike kompanije, kompanije koje se kotiraju, banke, brokerske kuće, osi-guravajuća društva u druge finansijske institucije primjenjuju MsFI, a mala i srednja preduzeća primjenjuju nacio-nalne (hrvatske) standarde finansijskog izvještavanja.

u pogledu odgovornosti za usvajanje i finansiranje prevoda standarda, pos-toje razlike među zemljama u regionu. u hrvatskoj i Kosovu standarde usvaja i fin-ansira prevod tijelo za standarde koje se finansira iz budžeta, dok u ostalim zem-ljama regiona standarde usvaja vla da/parlament, a prevode standarda i finan-siranje prevoda profesionalne organizaci-je. (Vidjeti tabelu za detaljan pri kaz)

Regulatorni okvir zaračunovodstvo i reviziju u

zemljama u regionu- primjena međunarodnih

standarda

1 - REPARIS- Road to Europe: Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening – Put ka Evropi: Program reforme računovodstva i jačanja institucija2 - U planu je primjena EU Direktive za mala i srednja preduzeća u oblasti finansijskog izvještavanja.

50


Pregled osnovnih karakteristika sistema računovodstva

bih hrvatska kosovo makedonija Crna Gora srbija

standardi finansijskog izvještavanja

msfi – sva pravna lica

msfi –velike kompanije, kompanije koje se kotiraju, banke, brokerske kuće, osiguravajuća društva i druge finansijske institucije hrvatski računovodstveni standardi za Msp

msfi – javna preduzeća MsFI za Msp – usvojeni, ali nijesu primijenjeni, sada se primjenjuju nacionalni računovodstveni standardi za Msp

msfi – sva pravna lica

MsFI za sva preduzeća, u planu je primjena eu direktive za Msp

msfi sva preduzeća

odgovorno tijelo za uspostavljanje standarda i finansiranje prevoda standarda

parlament usvaja profesionalna tijela prevode, objavljuju i finansiraju prevode

hrvatski odbor za standarde finansijskog izvještavanja finansira se iz budžeta, koji za 2009. godinu iznosi 100,000€

odbor za finansijske standarde Kosova odobrava standarde, finansira ga Vlada kosova

vlada usvaja standarde institut sertifikovanih računovođa makedonije prevodi, implementira i ažurira MsFI

vlada CG je usvojila MsFI kroz zakon o RR, ovlašćeno profesionalno tijelo preuzima standarde od partnerske organizacije saveza računovođa i revizora srbije

ministarstvo finansija je usvojilo msfi, profesionalna organizacija finansira i prevodi standarde

objavljivanje finasijskih izvještaja

kompanije koje se kotiraju na berzi objavljuju izvještaje na berzi i skraćenu verziju u novinama

objavljivanje izvještaja će biti organizovano u okviru Centralnog registra, koji je povezan sa privrednim sudom (1. eu direktiva), finanansijske izvještaje predaju sva pravna lica

Kancelariji za registraciju biznisa predaju izvještaje sva pravna lica

sva pravna lica predaju izvještaje Centralnom registru makedonije

sva pravna lica predaju finansijske izvještaje cRps-u (u papirnoj i elektronskoj formi), od 2010. godine će biti dostupni na websajt-u cRps-a velika pravna lica, Ad, banke, osiguravajuća društva i fondovi predaju kvartalne i godišnje izvještaje KhoV, i izvještaji su već objavljeni na sajtu khov

Agencija za poslovne registre

Napomena: MSFI – Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja

predaja finansijskih izvještaja je na sličan način organizovana u svim zemljama regiona, dok je u pogledu objavljivanja finan-sijskih izvještaja najveći progres ostvarila crna gora i hrvatska, koje su uvele obavezu objavljivanja izvještaja na website-ovima institucija nadležnih za nadzor (cRps; KhoV; cBcg i odgovarajućih institucija u hrvatskoj).

obuka i sertifikacija računovođa u svim zemljama u regionu je u nadležnosti profesionalnih organizacija, pri čemu je jedino u crnoj gori ostvarena saradnja između Ministarstva finansija i profesionalnog udruženja u smislu povjeravanja javnih poslova.

osim sličnosti u sistemima za računovodstvo i sličnom stepenu razvoja profesije, ono što je zajedničko zemljama u regionu su izazovi/problemi koji predstoje. zajednički problemi, identifikovani kroz aktivnosti regionalnog RepARIs-a su:

• primjena i sprovođenje MsFI,• unapređenje računovodstvene profesije,• uspostavljanje kapaciteta za kontrolu kvaliteta finansijskih izvještaja,• obuka o MsFI i proces pravovremenog ažuriranja novih ili revidiranih standarda,

51


• najbolja praksa u oblasti računovodstvenih standarda za Msp,• implementacija MsFI uz istovremeno prilagođavanje curriculum-a univerziteta,• unapređenje finansijske discipline.

Regulatorni okvir za reviziju u zemljama u okruženju je uređen po ugledu na direktive evropske unije, sa tim da stepen primjene direktiva varira od zemlje do zemlje. sve zemlje namjeravaju da u potpunosti prihvate i primijene sve postojeće acquis commu-nitaire u narednom srednjoročnom periodu. sve zemlje su se, kroz zakonske propise, obavezale na primjenu Međunarodnih standarda za reviziju i Kodeksa etike za profesionalne računovođe.

u hrvatskoj, srbiji, Makedoniji i Kosovu, licenciranje je povjereno tijelima koja su osnovale vlade navedenih zemalja, dok je obuka i sertifikovanje u nadležnosti profesionalnih organizacija. u crnoj gori licence revizorima izdaje Ministarstvo finansija, dok u Bih licence izdaju vlade entiteta. obuka i sertifikovanje revizora je u nadležnosti profesionalnih organizacija.

nadzor revizorskih društava i revizora je različito organizovan u zemljama regiona. u hrvatskoj nadzor revizora obavlja odbor za javni nadzor revizora, u Makedoniji je osnovan Institut ovlašćenih revizora, u Kosovu odbor za finansijske standarde nadgleda i rad revizora. tijela za nadzor u navedenim zemljama su vladina tijela koja se finansiraju iz bužeta navedenih zemalja. u crnoj gori, srbiji i Bih nadzor nad radom revizora je u nadležnosti Ministarstava finansija, a sve zemlje planiraju osnivanje tijela za javni nadzor revizora.

Bez obzira na činjenicu da su tri zemlje u regionu osnovale tijelo za nadzor revizora, rad tih tijela je još u fazi razvoja, tako da se sve zemlje suočavaju sa sličnim problemima i dilemama. zajednički problemi identifikovani kroz regionalne forume su sledeći:

• obezbjeđivanje kontrole kvaliteta,• sastav tijela za nadzor revizora,• održivo finansiranje tijela za nadzor revizora,• kontola rada revizora,• obuka revizora.

Pregled organizacije javnog nadzora rada revizora

bih hrvatska kosovo makedonija Crna Gora srbija

tijelo za javni nadzor revizora

javni nadzor vrši Ministarstvo finansija, od januara 2010.godine na snagu stupa novi zakon koji predviđa uspostavljanje tijela za nadzor

odbor za javni nadzor za pravna lica, za banke hrvatska centralna banka, za kompanije koje se kotiraju na berzi - hAnFA

tijelo za nadzor je odbor za finansijske standarde kosova

institut ovlašćenih revizora

nema tijelo za nadzor, nadzor vrši ministarstvo finansija

nema tijelo

finansiranje tijela za nadzor

n.p.tijelo za nadzor se finansira iz državnog budžeta

tijelo za nadzor se finansira iz državnog budžeta

tijelo za nadzor se finansira iz državnog budžeta

n.p. n.p.

osim zajedničkih dilema koje se tiču organizacije javnog nadzora rada revizora, u zemljama u regionu se identifikuju i problemi obezbjeđivanja primjene Međunarodnih standarda revizije, kao i razvoj domaće revizorske profesije.

Razvoj računovodstva i revizije u narednom periodu

Računovodstvo i revizija u oblasti koje se, i u međunarodnim okvirima, konstantno unapređuju i razvijaju u skladu sa ekono-ms kom realnošću. na isti način, sistem finansijskog izvještavanja u zemljama regiona, koje su započele sveobuhvatne reforme sistema, će se dalje razvijati. Buduće reforme i razvoj sistema finansijskog izvještavanja u zemljama regiona će se odvijati uz po-moć međunaronih finansijskih institucija i drugih donatora, kroz regionalnu saradnju regulatora, profesionalnih tijela i obrazovnih institucija u okviru RepARIs projekta i na bilateralnoj osnovi.

mr ana KRsMAnoVIć, samostalni savjetnik Ialeksandra popoVIć,

samostalni savjetnik II

52


za kvalitetno upravljanje projektima i programima koji su finansirani sredst-vima evropske unije (eu), veoma je bitno da postoje kvalitetne procedure koje će pomoći institucijama uključenim u programiranje i implementaciju eu pro-grama i projekata da se aktivnosti, koje spadaju u djelokrug njihovih nadležnosti, sprovedu na kvalitetan način. Kvalitet se u ovom kontekstu odnosi na sposobnost domaćih institucija da efikasno upravlja-ju sredstvima, obezbjeđujući na taj način najveći stepen iskorišćenosti dodijeljenih sredstava, poštujući, pri tom, pra vila i standarde koje je propisala eu. stoga se, u implementaciji pretpristupne pomoći koriste instrumenti upravljanja program-skim/projektnim ciklusom. programski ciklus u kontekstu eu pomoći obuhvata šest faza: izradu nacionalnog plana korišćenja pomoći, izradu posebnih op-erativnih programa za pojedine oblasti (sektore), svakodnevno upravljanje pro-gramima, fazu sprovođenja programa, fazu monitoringa i fazu evaluacije. Može se slobodno reći da navedene faze imaju karakter kontinuiranih aktivnosti, imajući u vidu da se neke od njih odvijaju istovre-meno tj. ne isključujući jedna drugu.

crna gora se trenutno nalazi u fazi pripreme za decentralizovano upravlja-nje sredstvima dodijeljenim od strane evropske unije. decentralizovano upra-vljanje podrazumijeva da zemlja ima pri premljene kapacitete da samostalno obavlja poslove koje sada obavlja evro-pska komisija. crnogorske institucije, koje će u decentralizovanom upravljanju

biti uključene u programiranje i imple-mentaciju instrumenta za pretpristupnu pomoć-IpA, će koristiti IpA priručnik o procedurama. Riječ je o dokumentu hori-zontalnog karaktera koji svakoj instituciji uključenoj u proces korišćenja IpA sred-stava, bilo kroz programiranje ili imple-mentaciju, daje uputstvo o sprovođenju pojedinih aktivnosti pružajući im istovre-meno mogućnost da se upoznaju sa ak-tivnostima specifičnim za samo neke od njih i na taj način dobiju ukupnu sliku o implementaciji pretpristupne pomoći. IpA priručnik o procedurama sadrži, između ostalog, poglavlja o programiranju, finan-sijskom upravljanju, sistemu javnh na-bavki po eu pravilima, upravljanju rizici-

ma, upravljanju ljudskim resursima, up-ravljanju nepravilnostima, kao i poglavlje o monitoringu i evaluaciji.

Monitoring i evaluacija kao oblici ocjene

Monitoring i evaluacija predstavljaju postupke kojima se vrši ocjena aktivnos-ti i rezultata postavljenih određenim pro-gramom ili projektom. Kao oblici ocjene, ova dva postupka su veoma srodna, ali se, ipak razlikuju po predmetu ocjene i vremenskom okviru tokom koga se spro-vode.

Monitoring je sistematična aktivnost procesa upravljanja, koja se obavlja brzo i kontinuirano tokom implementacije pro grama/projekta od strane zemlje ko-risnice eu pomoći. ova vrsta ocjene se obavlja više puta godišnje, sa ciljem da se provjeri da li se program/projekat im-plementira na način predviđen planom, tj. da li postignuti rezultati odgovaruju rezultatima predviđenim planom. dakle, dva najbitnija elementa monitoringa su rezultati (postignuti) i plan (planirani re-zultati). Bitno je praviti razliku između rezultata na nivou programa, jer su to oni koji su postavljeni određenim finan-sijskim sporazumom, i rezultata na ni-vou projekta, koji su predviđeni prilikom kreiranja opisa projekta (project fiche)1. tokom ovog procesa utvrđuju se uzroci odstupanja nastalih tokom implement-acije i predlažu aktivnosti za otklanjanje tih odstupanja. za proces monitoringa za dužen je korisnik programa/projekta.

Monitoring i evaluacijaIpA programa

1 - Ovaj rad tretira pitanje monitoringa i evaluacije na nivou programa. Monitoring i evaluacija na nivou projekta su sastavni dio implementacije projekta i opisani su u poglavlju H, IPA priručnika o procedurama, koje se odnosi na nabavke.2 - National IPA Coordinator-NIPAC Član 36 Zakona o ratifikaciji Okvirnog sporazuma između Vlade Crne Gore i Komisije EZ, o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć EZ Crnoj Gori, u okviru sprovođenja instrumenta pretpristupne pomoći (IPA), Službeni list Crne Gore 01/08, Podgorica, 2008;Član 58 Uredbe Komisije (EZ) BR. 718/2007od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi Uredba Savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje Instrumenta za pret-pristupnu pomoć (IPA)

Katarina Živković

53


Evaluacijom se, za razliku od monitor-inga, ocjenjuju srednjoročni i dugoročni efekti programa/projekta sa posebnim osvrtom na održivost postignutih rezul-tata. na osnovu toga zaključuje se da su dva najbitnija elementa evaluacije postignuti efekat i njegova održivost. po vremenskom okviru u toku koga se spro-vodi evaluacija može biti:

• Prethodna (ex- ante) - sprovodi se prije početka impelementacije, tj. u fazi pripreme operativnih programa,

• Periodična (Interim) - sprovodi se tokom implementacije programa/pro-jekta, i

• Naknadna (ex- post) – sprovodi se nakon završetka implementacije pro-grama/projekta, obično 6 ili 24 mjeseca nakon završetka programa.

evaluacija predstavlja detaljnu anali-zu efikasnosti (upotreba resursa) i efek-tivnosti (postignuti rezultati u odnosu na plan) u jednoj fiksnoj, tačno određenoj tački. za razliku od monitoringa koji se sprovodi kontinuirano, evaluacija se sprovodi jednom ili dva puta godišnje od strane evropske komisje ili nipaC2 kancelarije.

Monitoring sistem u IPA komponentama 1 i 2

za uspostavljanje i upravljanje na-cionalnim sistemom monitoringa u ok-viru IpA, u decentralizovanom sistemu u crnoj gori, zadužena je nIpAc kancelar-ija, odnosno Ministarstvo za evropske integracije. Monitoring se sprovodi kroz aktivnosti različitih odbora, čije se nadležnosti razlikuju shodno nivou nji-hove nadležnosti. odbori za monitoring su:

• IpA odbor za monitoring (IpA Moni-toring committee) - pokriva cjelokupni in strument za pretpristupnu pomoć - IpA

• sektorski odbori za monitoring (se-ctoral Monitoring committee) - pokriva nivo komponente.

IPA odbor za monitoring

prema okvirnom sporazumu i uredbi o sprovođenju IpA3 svaka zemlja, korsini-ca IpA, dužna je da u decentralizovanom

upravljanju uspostavi IpA odbor za moni-toring u roku od šest mjeseci od stupanja na snagu prvog finansijskog sporazuma. ovaj odbor predstavlja najviši nivo u hijerarhiji odbora koji se bave monito-ringom, a zadatak mu je da nadgleda sprovođenje programa finansiranih IpA sredstvima. sastav IpA odbora za moni-toring čine: predstavnik evropske komisi-je (eK), nIpAc, nacionalni službenik za ovjeravanje (nAo), službenik nadležan za ovjeravanje programa (pAo) i Visoki programski službenici (spo-i). odbor se sastaje najmanje jednom godišnje, a sastancima kopredsjedavaju nIpAc i pre-dstavnik eK. tokom sastanaka IpA odb-ora za monitoring provjerava se da li je opšta efikasnost i kvalitet implementaci-je u saglasnosti sa ciljevima predviđenim konkretnim finansijkim sporazumom i višegodišnjim indikativnim planskim do-kumentom (Mult-annual Indicative plan-ning document-MIpd). shodno tome, odbor predlaže eK, nIpAc-u i nAo-u mje-re za obezbjeđenje usklađenosti izme-đu programa i aktivnosti u okviru njih, a predlaže i mjere sektorskim odborima za monitoring, koje treba preduzeti u po gledu ostvarenja ciljeva konkretnog programa.

za organizaciju rada ovog odbora zaduženo je Ministarstvo za evropske integracije, kao nIpAc kancelarija. Mini-starstvo priprema i prezentira pravilnik o procedurama rada odbora, organizuje sastanke, dostavlja sve relevantne in-formacije članovima odbora, i priprema Izvještaj o monitoringu i, nakon finaliza-cije, dostavlja ga članovima odbora.

* * *

IPA odbor za monitoring u Crnoj Gori

IpA odbor za monitoring u crnoj gori je osnovan 2008. godine. do sada su održana dva sastanka odbora; u decem-bru 2008. godine i u novembru 2009. go-dine. IpA odbor za monitoring u crnoj gori za sada nadgleda sprovođenje nacional-nih (IpA komponenta 1) i prekograničnih programa (IpA komponenta 2), jer su crnoj gori, kao zemlji potencijalnom kan-didatu za članstvo u eu, dostupna sred-stva iz ove dvije komponente. na posled-

njem sastanku IpA odbora za monitor-ing razmatran je napredak postignut u oblasti programiranja i implementacije projekata finansiranih iz IpA, koji se u cr noj gori do prenosa odgovornosti za samostalno upravljanje sprovode preko delegacije evropske unije u crnoj gori. tokom ovog sastanka prezentirana su zapažanja, kao što su nedovoljna sarad-nja između institucija korisnica projeka-ta u fazi same izrade projekta, nedovolj-na upućenost u način izrade projekata i neblagovremeno korišćenje ekspertske podrške u te svrhe. dalje, istaknuto je da institucije korisnice moraju raditi na boljem razumijevanju konteksta u kom se vrši implementacija projekata finan-siranih sredstvima eu, tj. upravljanja pro-jektnim ciklusom, ali i na usavršavanju znanja engleskog jezika, kao osnovnog preduslova za kvalitetno razumijevanje pravila i procedura propisanih od strane evropske unije.

na ovom sastanku su razmatrane i mogućnosti uspostavljanja struktura za ipa komponente 3 i 4. u tom pogledu, prvo se mora razmoriti način izrade str-ateških i programskih dokumenata, uz is-tovremeno razmatranje načina uspostav-ljanja struktura kroz koje će se sprovoditi pretpristupna pomoć dodijeljena kroz ove dvije komponente. očekuje se, da do kraja 2009. godine, bude uspostavljen indikativni vremenski okvir za realizaciju pripremnih aktivnosti za korišćenje sred-stava iz IpA komponenti 3 i 4.

Imajući u vidu da je u crnoj gori na snazi centralizovani sistem upravljanja treba naglasiti da se aktivnosti IpA od-bora za monitoring sprovode u sklopu pripremnih aktivnosti za decentralizova-no upravljanje, tako da odbor još uvijek ne sprovodi formalno svoje nadležnosti.

Sektorski odbori za monitoring

prema članu 59 uredbe o spro vo-đenju IpA, rad IpA odbora za monitoring će biti podržan radom sektorskih odbora za monitoring koji će pokrivati aktivnosti na nivou programa ili na nivou kompo-nente. u Crnoj Gori to su:

• sektorski odbor za monitoring za pomoć tranziciji i jačanje institucija

54


(transition Assistance and Institution Building committee - tAIB odbor) koji je zadužen na IpA komponentu 1 i

• zajednički odbor za praćenje (joint Monitoring committee-jMc) koji je zadužen za IpA komponentu 2

sektorski odbor za monitoring može biti upotpunjen radom sektorskih pod-odbora za monitoring (sectoral Monitor-ing sub-committee), koji obično pokriva-ju jednu određenu oblast npr. pod-odbor za poljoprivredu, pravosuđe, bezbjed-nost i sl. da li će postojati pod-odbori svaka država odlučuje shodno svojim potrebama.

nIpAc je odgovoran za uspostavljanje sektorskih odbora za monitoring tj. tAIB odbora i jMc-a. tAIB odbor je, kako je već navedeno, zadužen za monitorming IpA kompomente 1, pomoć traniziciji i izgradnja institucija, dok je jMc zadužen za nadgledanje prekograničnih programa i uspostavlja se za svaki prekogranični program ponaosob. zadatak ovih odbora je da ispitaju efektivnost i kvalitet imple-mentacije programa i aktivnosti koje su vezane za implementaciju programa.

tAIB odbor je zadužen za pregled stanja u implementaciji u pogledu fin-ansijskog i tehničkog napretka godišnjih programa, pregled postignutih rezultata, razmatranje problematičnih područja i predlaganje, u skladu sa tim, korektivnih mjera u cilju prevazilaženja problema. Kao i za IpA odbor za monitoring i za uspostav-ljanje tAIB odbora zaduženo je Ministar-stvo za evropske integracije. uzimajući u obzir činjenicu da je u crnoj gori na snazi centralizovani sistem upravljanja i da se monitoring za IpA komponentu 1 obav-lja od strane delegacije evropske unije u crnoj gori, tAIB odbor još uvijek nije formiran, tako da ulogu ovog odbora za sada obavlja IpA odbor za monitoring.

za razliku od prve komponente, u kom-ponenti prekogranične saradnje (IpA kom-ponenta 2), jMc predstavlja zajedničko upravljačko tijelo zemalja učesnica u programu. jMc donosi niz bitnih odluka od značaja za uspjeh programa. jMc odo-

brava kriterijume za izbor aktivnosti koje će biti finansirane u okviru programa, vrši pregled postignutog napretka u odnosu na ciljeve prekograničnog programa, vrši pregled rezultata ostvarenih u okviru određene ose prioriteta, odobrava pred-loge revizije programa i učestvuje u izradi godišnjeg izvještaja o implementaciji. Kao sekretarijat jMc-a, Ministarstvo za evropske integracije za potrebe odbora piprema pravilnik o procedurama za nje-gov rad, priprema obavještenja za članove odbora i kontroliše kvalitet sektorskih godišnjih izvještaja o implementaciji. Ministarstvo za evropske integracije ove aktivnosti može delegirati zajedničkom tehničkom sekretarijatu (joint technical secretariat-jts) određenog programa.

sektorski odbori za monitoring sas-taju se dva puta godišnje. zaključci do-neseni tokom sastanka se sumiraju u izvještajima koje odbori dostavljaju IpA odboru za monitoring. Izvještaji sadrže informacije o napretku postignutom u implementaciji programa (postignuti re-zultati), pokazatelje vezane za finansi-jsku implementaciju, kao i predloge za unapređenje implementacije programa. osim toga, izvještaji sadrže zapažanja vezana za sistem finansijskog uprav-ljanja i kontrole, datih od strane na-cionalnog službenika za ovjeravanje - nAo i ovlašćenog predstavnika Vlade za akreditaciju - cAo, kao glavnih lica zaduženih za obezbjeđenje kvalitetnog funkcionisanja ovog sistema.

članovi tAIB odbora su nIpAc, nAo, pao, spo-i i predstavnik ek, dok sastav jMc-a čine: predsjednik (predstavnici ze-malja učesnica u programu na rotacionoj osnovi), predstavnici svake zemlje koja učestvuje u određenom prekograničnom programu, predstavnici operativnih stru-ktura zemalja učesnica i predstavnik eK koji učestvuje u radu odbora na savjeto-davnoj osnovi.

Monitoring izvještaji u okviru IPA komponenti 1 i 2

shodno nivou izvještavanja postoje sektorski i implementacioni izvještaji o

monitoringu. Kao što se može zaključiti, sektorski izvještaji pokrivaju nivo kom-ponente, dok implementacioni pokrivaju nivo svih komponenti zajedno, tj. nivo ipa instrumenta.

Sektorski monitoring izvještaji

Razlikujemo godišnje sektorske izvještaje i završne sektorske monitor-ing izvještaje. godišnji sektorski izvještaj pokriva finansijsku godinu (od 1. jauara do 31. decembra), dok završni izvještaj pokriva cjelokupan period implement-acije programa. oba ova izvještaja se, nakon razmatranja od strane tAIB odbo-ra, odnosno jmC-a, dostavljaju nipaC-u, nao-u i ek.

godišnji sektorski izvještaj dostav-lja se najkasnije do 30. juna svake go-dine, dok se završni sektorski izvještaj dostavlja najkasnije šest mjeseci nakon završetka programa. Važno je imati na umu da pomenuti rokovi predstavljaju fiksne rokove, propisane od strane ev-ropske komisije i njihovo mijenjanje nije dozvoljeno4.

Izvještaji o implementaciji

Izvještaji o implementaciji mogu bi ti godišnji izvještaj o implementa-ciji IpA (pokriva jednu finansijsku godinu) i završni izveštaj o implemen-taciji IpA. ovi izvještaji pokrivaju nivo instrumenta i sastavljaju se na os-novu godišnjih i za vršnih sektorskih izvještaja sumirajući sve podatke koji su sadržani u njima i pri kazujući uku-pan napredak postignut u korišćenju eu pomoći, u odnosu na MIpd, zajed-no sa finansijskim aspektom imple-mentacije pomoći.

za dostavljanje godišnjeg i završnog izvještaja o implementaciji IpA odboru za monitoring zadužen je nIpAc, koji nakon odobrenja od strane odbora taj izvještaj dostavlja eK i nAo-u. Rok za dostavljanje godišnjeg izvještaja o implementaciji IpA je 31. avgust svake godine. ovaj rok je, takođe, nepromjenljiv i određen je od strane evropske komisije.

4 - Član 61 Uredbe o sprovođenju IPA

55


za pripremu sektorskih godišnjih i završnih izvještaja, kao i za pripremu godišnjih i završnih izvještaja o implementaciji zadu-žena je nIpAc kancelarija. podatke za sačinjavanje narativnog dijela ovih izvještaja nIpAc kancelarija dobija od Visokih program-skih službenika-spo-a svih ministarstava, dok finansijski dio podataka dostavlja centralna jedinica za finansiranje i ugovaranje-CfCu.

Godišnji/Finalni IPA Izvještaj o implementaciji

Sektorski Godišnji/finalni

izvještaj za IPA Komp. 1

TAIB

Sektorski Godišnji/finali

izvještaj za Komp.II CBC

Finansijko stanje (CFCU input)

Tehnièki napredak (SPOs input)

Tehnièki napredak (SPOs/JTS input)

Finansijko stanje (CFCU input)

Sistem evaluacije u Crnoj Gori

Kako je već navedeno, evaluacija predstavlja oblik ocjene aktivnosti sprovedenih u okviru određenog programa, komponente ili na nivou IpA instrumenta i dijeli se na prethodnu, periodičnu i naknadnu. evaluacija je trenutno obaveza eK, ali će za decentrali-zovani sistem implementacije crna gora morati da ima svoj sistem „interne“ evaluacije. Interna evaluacija obuhvata prethodnu i periodičnu evaluaciju, dok će naknadna evaluacija i dalje ostati obaveza eK, kao oblik spoljne evaluacije.

Kao poseban oblik evaluacije izdvaja se periodična evaluacija (interim) za čiju je realizaciju, u decentralizovanom upravljanju, nakon dodjele akrediatcije za dIs, zadužena nIpAc kancelarija (Ministarstvo za evropske integracije). za periodičnu evaluaciju nIpAc kancelarija na osnovu godišnjeg plana monitoringa i evaluacije angažuje spoljnog revizora koji će dati nezavisnu ocjenu o implementaciji određenog programa. osim toga, nIpAc je zadužen za kontrolu rada nezavisnih evaluatora (revizora) i kvalitet pruženih usluga, kao i za sačinjavanje izvještaja o nalazima utvrđenim tokom sprovođenja ocjene. Izvještaj o nalazima evalucije nIpAc kancelarija dostavlja IpA odboru za monitoring i odgovarajućim sektorskim odborima. osim dostavljanja izvještaja, nIpAc kancelarija će biti zadužena za iniciranje korektivnih mjera i sprovođenje preporuka datih u izvještajima o evaluaciji kako bi se projekti i ukupni programi sprovodili na najbolji mogući način.

Kvalitetno upravljanje nameće potrebu kontrole rezultata, koji se postižu sprovođenjem aktivnosti planiranih od strane orga-nizacije, preduzeća ili lica. u upravljanju programskom/projektnim ciklusom monitoring i evaluacija su nezaobilazani instrumenti, koji služe za procijenu uspješnosti sprovedenih aktivnosti u odnosu na plan. ocjena rezultata i identifikovanje slabih tačaka u sprovođenju aktivnosti od ključnog je značaja za dugoročni uspjeh svih aktivnosti, pa i onih koje se finansiraju sredstvima eu. osim toga, monitoring i evaluacija imaju i savjetodavnu ulogu, jer preporuke date od strane onih koji sprovode ocjene mogu jako olakšati posao onih koji rade na realizaciji aktivnosti u cilju prevazilaženja problema i unapređenja realizacije aktivnosti, kao i sprečavanja njihove ponovne pojave u budućnosti.

katarina žIVKoVIć, samostalni savjetnik II


56


unutrašnja finansijska kontrola u javnom sektoru (pIFc) obuhvata dio na čela acquis communautaire koje je uspostavila evropska unija kao cjelovit sistem unutrašnjih finansijskih kontrola za dobro upravljanje javnim sredstvima, nezavisno od toga iz kojih izvora potiču.

eu model pIFc-a razdvaja funkcije i odgovornosti za sistem finansijskog upravljanja i kontrolu (FMc), obuhvatajući ex ante, tekuće i ex post kontrole i ne-zavisnu unutrašnju reviziju.

Razvoj unutrašnje revizije u javnom sektoru kao jedan od elemenata sist-ema unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru (pIFc) i njeno uspos-tavljanje u organima državne uprave jedan je od zahtjeva eu za sve zemlje kandidate za članstvo i sastavni je dio usklađivanja zakonodavstva crne gore sa zakonodavstvom eu.

Aktivnosti na uspostavljanju funkcije unutrašnje revizije u javnom sektoru za počele su donošenjem zakona o bu-džetu 2001. godine, na osnovu kojeg je sektor interne revizije Ministarstva fi na nsija, kao centralizovna unutrašnja revizija obavljao poslove revizije kod svih korisnika budžeta.

proces usklađivanja sa zakonoda-vstvom eu započeo je donošenjem za-kona o sistemu unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru u decembru 2008. godine, koji je obavezao subjekte u javnom sektoru da uspostave funkciju unutrašnje revizije.

saglasno zakonu, unutrašnja revi zi -ja kod subjekata javnog sektora, uspo-stavlja se: organizovanjem posebne orga-

nizacione jedinice za unutrašnju reviziju u okviru subjekta, koja je neposredno odgovorna rukovodiocu subjekta; orga-nizovanjem zajedničke jedinice za unu-tra šnju reviziju na predlog dva ili više su bjekta, uz prethodnu saglasnost Mi ni sta rstva finansija ili obavljanjem unu trašnje revizije od strane jedinice unu trašnje revizije drugog subjekta, na osnovu sporazuma, uz prethodnu sagla-snost Ministarstva finansija. uredbom o uspostavljanju unutrašnje revizije u javnom sektoru koju je vlada Crne Go-re donijela u martu 2009. godine, stvo-reni su preduslovi za uspostavljanje ne zavisne funkcije unutrašnje revizije kod subjekata javnog sektora. proces us postavljanja unutrašnje revizije kod određenog broja subjekata javnog se-ktora je započeo uspostavljanjem pose-bne organizacione jedinice za unutrašnju reviziju kroz izmjenu pravilnika o unu-trašnjoj organizaciji i sistematizaciji ra -

dnih mjesta. Rok za uspostavljanje un-u tr ašnje revizije, saglasno zakonu, je kod korisnika sredstava budžeta crne gore april 2010. godine, a kod ostalih subjekata april 2011. godine.

uspostavljanje unutrašnje revizije je važan instrument koji subjektima ja-vnog sektora pruža objektivno stručno mišljenje o adekvatnosti sistema fi na-nsijskog upravljanja i kontrola i daje sa vjete i preporuke za preduzimanje ne ophodnih mjera za poboljšanje efika-snosti upravljanja rizikom, kontrolama i procesima odlučivanja.

uloga unutrašnje revizije je da na osnovu utvrđivanja potencijalnih rizika u procesima i aktivnostima subjekta oba-vlja procjenu adekvatnosti, primjene i efikasnosti sistema unutrašnje kont-ro le u svrhu kontrolisanja rizika. unut-ra šnja revizija pomaže subjektu u

Unutrašnja revizija kaojedna od komponenti pIFC-a

Maja Bašić Valentina Perović

57


ostvarivanju ciljeva primjenom sistema-ti čnog i discipliniranog pristupa ocjeni i poboljšanju efikasnosti procesa upra-vljanja rizikom, kontrola i procesima upra vljanja. djelokrug unutrašnje revi-zije uključuje sve procese i aktivnosti su bjekta na svim nivoima upravljačke odgovornosti. unutrašnja revizija pre-gle da, ocjenjuje i izvještava o stanju kontrola i time doprinosi odgovarajućem vođenju poslova, ekonomičnoj i efika-snoj upotrebi resursa i ostvarenju orga-nizacijskih ci ljeva u odnosu na posta-vljene standarde poslovne uspješnosti, odnosno doprinosi poboljšanju poslo-vanja.

uloga unutrašnje revizije je da sagle-dava, procjenjuje i izvještava o:

● efikasnosti i adekvatnosti sistema finansijskog upravljanja i kontrola u svrhu kontrolisanja rizika;

● pouzdanosti, tačnosti i sveobuhva-tnosti finansijskih i drugih poslovnih in-formacija;

● efektivnosti, efikasnosti i ekono mi-čnosti poslovanja;

● zaštiti imovine i drugih resursa, i preduzimanju mjera protiv mogućih gu-bitaka, zbog zloupotrebe, lošeg upra vlja-nja, grešaka, prevara i nepravilnosti;

● obavljanju poslovanja i zadataka i ostvarivanju ciljeva i

● preduzetim mjerama rukovodioca subjekta, po preporukama unutrašnje re vizije, s ciljem otklanjanja utvrđenih slabosti i nepravilnosti.

unutrašnja revizija nije dopuna i za mjena za upravljačke procese, već pomaže rukovodiocu subjekta u ostva-rivanju utvrđenih ciljeva iz njegove nadle-žnosti.

unutrašnja revizija mora da bude funkcionalno i organizaciono nezvisna. ta nezavisnost podrazumijeva da je nezavisna od djelatnosti koju revidira, da je podređena neposredno rukovodiocu subjekta, odnosno da samostalno bez uticaja rukovodioca odlučuje o podru-čju koje će revidirati. Funkcionalna ne-zavisnost podrazumijeva da unutrašnja revizija nije dio nijednog poslovnog pro-cesa, odnosno organizacionog dijela, a

u svom je radu neposredno odgovorna rukovodiocu subjekta..

unutrašnji revizori nemaju direktne

odgovornosti za aktivnosti koje revidiraju, ne razvijaju i ne uvode procedure i ne uključuju se u aktivnosti koje revidiraju. oni se uključuju u razvoj ili sprovođenje politika, sistema i procedura subjekta isključivo savjetodavno, u skladu sa pre porukama, koje je dala jedinica za unu trašnju reviziju. unutrašnji revizori nezavisni su u svom radu, koji obavljaju na osnovu strateškog i godišnjeg plana rada unutrašnje revizije.

unutrašnji revizori ovlašćeni su u na-čelu za obavljanje revizije sistema, re-vizije usklađenosti, revizije uspješnosti poslovanja, finansijske revizije i revizije It sistema. najčešći oblik revizije je revizija sistema, čiji predmeti revizije su procesi i podsistemi (djelovi sistema) koji su u međusobnoj interakciji i povezani su radi ostvarivanja ciljeva subjekta kao cjeline odnosno sistema. unutrašnji revizor pri obavljanju unutrašnje revizije ima pravo na slobodan pristup zaposlenima i sredstvima subjekta, informacijama, sv im raspoloživim dokumentima i evi-de ncijama, koje su potrebne za spro-vo đenje revizije. oni su nadležni isklju-čivo za obavljanje poslova revizije i ne smiju ih prenositi na druga lica ili or-ganizacione jedinice. u svom radu mogu angažovati stručnjake, čija su posebna znanja i vještine potrebne u postupku sprovođenja revizije.

proces pojedinačne unutrašnje revi-zije obuhvata sljedeće faze:

• planiranje i preliminarne aktivnosti unutrašnje revizije;

• utvrđivanje i evidentiranje siste-ma;

• procjena sistema unutrašnjih kont-rola;

• testiranje;• Formulacija nalaza, davanje miš-

ljenja i preporuka;• Izvještavanje i• praćenje sprovođenja preporuka

Revizorski izvještaj je jedini opipljivi proizvod revizije. on je sredstvo ko mu-nikacije unutrašnje revizije sa rukovo-

diocem subjekta. Revizorski izvještaj rukovodiocu subjekta treba da pruži potvrdu adekvatnosti sistema koji se pre-gleda, kao i osnovu za ukupnu potvrdu adekvatnosti sistema unutrašnjih kon-trola koja se rukovodstvu saopštava pu tem izvještaja. on predstavlja sumu planiranja, vremena i napora koji su uloženi u jednu reviziju i odražava kvalitet i temeljitost revizije.

osnovni ciljevi revizijskog izvještaja su da: izvjesti o identifikovanim prob-lemima i uzrocima tih problema; obja-sni dejstva i posljedice ovih problema i kvantifikuje ih tamo gdje je to neo-phodno; analizama i procjenama iz -mjeri uspješnost (perfor manse) i uka-že na oblasti u kojima se može po stići veća efikasnost i efektivnost i ele mi-nisati gubitak; ubjedi rukovodstvo u ne-ophodnost promjene; predloži pra k tična i ekonomična rješenja i da pru ži osnove za praćenje sprovođenja odgov arajućih mjera.

Može se tvrditi da rukovodstvo ima primarnu odgovornost za praćenje spr-o vođenja preporuka unutrašnje revizi-je. drugim riječima, odgovarajuća up r a vljačka struktura treba da prati sp r o vo đenje preporuka i da preduzima potrebne korake. Revizori treba da prate sprovode li se aktivnosti za sprovođenje preporuka u skladu s dogovorenim pla nom aktivnosti za sprovođenje pre-poruka. time se pojačavaju odgovo r-nosti rukovodstva i nezavisnost revi-zora, a istovremeno se izbjegava utisak o tome da revizija «provjerava» radnje rukovodioca. Ipak, revizija u najmanju ruku mora biti u poziciji da procijeni da li su se sprovođenjem dogovorenih aktivnosti ostvarili željeni rezultati, od -nosno mora da podstiče dalja raz mat-ranja i djelovanja kada je to potre bno.

mr maja BAšIć, ovlašćeno službeno lice I

valentina peRoVIć, ovlašćeno službeno lice II

58


singapur je najrazvijenija zemlja u jugoistočnoj Aziji, sa odličnom infrastrukturom, strateškom lokacijom, vrijednom i obrazovanom radnom snagom, kao i stabilnom politi čkom situacijom, što je pomoglo ostrvu da se pozicionira kao značajan finansijski i komercijalni centar. zemlja posjeduje jednu od najprometnijih luka na svijetu i dom je za više od 7000 multinacionalnih korporacija koje koriste singapur kao bazu za obavljanje poslovnih aktivnosti. ova azijska zemlja uživa najmanji stepen birokratije na kontinentu kada je riječ o lakoći poslovanja. Vladine agencije koje obavljaju regulatorne funkcije, održavaju dobru saradnju sa privatnim sektorom, sindikatom i poslodavcima. da bi se podstakao razvoj privatnog sektora, dugotrajne birokratske procedure su svedene na minimum, čime su se stvorili uslovi za pružanjem grantova, finansijske pomoći za mala i srednja preduzeća, kao i drugih vrsta pomoći. Vlada čvrsto podržava strane investicije kao i kvalifikovanu stranu radnu snagu.

Singapur u DB 2010 Izvještajusingapur ostvaruje zavidne rezultate na globalnim i regionalnim rang listama kada je riječ o efikasnosti lakoće poslovanja. u

posljednjem izvještaju svjetske banke (doing Business Report 2010), ova ostrvska zemlja je na samom vrhu liste gdje već čet vrtu godinu za redom zauzima vodeću poziciju. na globalnom nivou, u 5 od ukupno 10 indikatora koje tretira ovaj Izvještaj, azi jsko os trvo zauzima prvo ili pak drugo mjesto. Istorijski, pokretač mnogih reformi je, zapravo, bila finansijska kriza. ekonomije isto-čnoazijskih zemalja, motivisane posljedicama finansijskog kolapsa iz 1997. i 1998. godine, odlučile su da preispitaju svoje stečajne procedure. singapur je reformisao zakone koji se odnose na jačanje zaštite investitora i u poslednjih godinu dana je nastavio sa reformama, implementirajući elektronske usluge, kako bi se olakšao proces otpočinjanja biznisa, izdavanja građevinskih dozvola kao i proces prenosa vlasništva.

db 2010 db 2009 promjena u poziCiji

LAKoćA posLoVAnjA 1 1 0otvaranje preduzeća 4 4 0Izdavanje građevinskih dozovla 2 2 0zapošljavanje radnika 1 1 0registrovanje imovine 16 15 -1dobijanje kredita 4 4 0zaštita investitora 2 2 0plaćanje poreza 5 5 0prekogranična trgovina 1 1 0Izvršenje ugovora 13 16 +3zatvranje preduzeća 2 2 0

Singapur:efikasnost lakoćeposlovanja

Ivan Radulović

Komentar

59

Konkurentnost je ključni princip na kojem se zasniva ekonomija ove zemlje i kažnjavanju podliježu sve aktivnosti koje prek-omjerno sprečavaju, ograničavaju ili narušavaju konkurenciju. singapur je praktično slobodna luka i carinske tarife se obračunavaju na samo nekoliko proizvoda, kao što su naftni derivati, duvanski proizvodi, alkoholna pića i motorna vozila. Iz zdravstvenih, sigurnosnih ili bezbjedonosnih razloga, određena roba je predmet kontrole, kao što su telekomunikaciona i audio komunikaciona oprema, životinje, ptice, biljke, proizvodi od mesa, oružje i eksplozivi, igračke u obliku pištolja, publikacije, audio i video kasete i igrice, filmovi i medicinski proizvodi. uvoz određenih proizvoda je zabranjen i oni uključuju žvakaće gume, duvan za žvakanje, kontrolisane droge, ugrožene vrste divljih životinja, petarde, kao i igračke u obliku novca.

Vlada je utvrdila razne podsticajne programe kako bi pomogla kompanijama da poboljšaju efikasnost, pojačaju mogućnosti i istraže nove opcije u svom poslovanju. neki programi se staraju o potrebama tek osnovanih i lokalnih preduzeća, dok su drugi namijenjeni globalnim kompanijama sa velikim potrebama, kao što je uspostavljanje regionalnog / međunarodnog sjedišta u singapuru. podsticajne šeme se kreću od pomoći u razvoju radne snage, tehnološkom razvoju, pružanja pomoći prilikom istra-živanja i razvoja (R&d), razvoju intelektualne svojine i razvoju industrije. pomoć može biti u obliku kredita, grantova, smanjenjih pore skih stopa, kapitalnog finansiranja, kao i nefinansijska pomoć.

Započinjanje biznisanovoosnovano preduzeće u singapuru, ako je ispravno struktuirano, predstavlja atraktivno, poresko-efikasno tijelo za uspj-

ešno obavljanje međunarodnih poslovnih aktivnosti. poreska registracija i registracija preduzeća je spojena u jedan elektronski obrazac. uspostavljanje elektronske registracije ne samo da poboljšava sigurnost, već i transparentnost i razmjenu informacija, što olakšava uvođenje novih elektronskih usluga. tri neophodne procedure za otpočinjanje biznisa uključuju: onlajn registraciju sa aCra-om1 (Računovodstveno i korporativno regulatorno tijelo) gdje je potrebno prijaviti kompaniju i poreski broj (registracija se vrši preko Bizfile, elektronskog sistema za podnošenje aplikacije); izrada pečata preduzeća i podnošenje prijave za kompenzaciono osiguranje kod Agencije za osiguranje. za uspješno okončanje ovih procedura potrebna su tri dana. strana firma koja želi da osnuje filijale mora da imenuje dva lokalna agenta koja bi je zastupala. ovi agenti moraju biti stanovnici singapura, državljani, stanovnici sa dozvolom stalnog boravka ili stranci sa dozvolom za rad. specijalne dozvole su potrebne za neke poslove kao što su bankarstvo, osiguranje i berzansko posredovanje.

Izdavanje građevinskih dozvolaBrža obrada prijava za dobijanje građevinske dozvole je najznačajnija reforma u 2009. godini. Kroz povećano korišćenje

interneta, smanjeno je neophodno vrijeme potrebno za izdavanje građevinske dozvole sa 102 dana na samo 38 dana, pri čemu je potrebno manje vremena u singapuru nego u bilo kojoj drugoj zemlji. za uspješan završetak ovog procesa neophodno je sprovesti 11 procedura u trajanju od 25 dana.

1 - ACRA je nastala spajanjem Registra preduzeća (Registry of Companies and Business) i javnog Odbora računovođa (Public Accountants Board), i predstavlja vladino tijelo koje od 1. aprila 2004. godine nadgleda osnivanje preduzeća.

60


NEOPHODNE PROCEDURE ZA DOBIJANJE GRAĐEVISNKE DOZVOLEDobijanje pismene dozvole od Agencije za urbanizam i razvoj (aplikacija za dobijanje dozvole se podnosi elektronski i

neopho dno je priložiti i predlog i skicu planova, kao i anketne planove za kose i talasaste sajtove, 14 dana); dobijanje dozvole za strukturni plan i dozvole za početak građenja, 14 dana, (dozvola se ne može izdati bez pismene ili provizionalne dozvole od strane Agencije za urbanizam i razvoj i plaćanja troškova razvoja, ukoliko postoje. Strukturna saglasnost se ugla vnom izdaje dan nakon što Agencija za urbanizam i razvoj izda dozvolu za planiranje. Građevinski radovi moraju početi u roku od 24 mjeseca od datuma odobrenja. Dozvola za strukturni plan se može izdati zajedno sa dozvolom za početak građenja, čime se stiče mogućnost da se fizički počne sa radovima. Agencija za razvoj je od 2008. godine uvela mogućnost obavještavanja kanditata putem emaila i SMS porukom o statusu aplikacije); dobijanje tehničke saglasnosti od Odjeljenja za zaštitu od požara u Sektoru za civilnu bezbjednost, 10 dana; tehničke konsultacije sa Jedinicom za centralno planiranje Mi nistarstva životne sredine i vodoprivrede, 1 dan; tehničke konsultacije sa Agencijom za kopneni prevoz, 1 dan; odobrenje gra đevinskog plana, 10 dana. Agencija za izgradnju planira da u narednom periodu dobijanje saglasnosti na građevinski plan traje 7 dana; podnošenje elektronske deklaracije o implementaciji upravljanja rizikom i obavještavanje Komesara za bez bjednost i zdravstvenu zaštitu na radnom mjestu u Ministarstvu rada, 1 dan; dobijanje priključka za električnu energiju, vodu i kanalizaciju. Za sva tri priključka se može aplicirati kroz onestop servis i potrebno je 7 dana; dobijanje telefonskog priključka, 1 dan; prijem završne inspekcije, 1 dan i posljednja procedura je dobijanje sertifikata o uspješnom završetku radova. Nije potrebno da Agencija za izgradnju registruje novoizgrađeno skladište.

Zapošljavanje radnikasingapur nudi globalno najbolje rangiranu radnu snagu, prepoznatljivu po visokom nivou produktivnosti i efikasnosti. tripartitni

savez vlade, poslodavaca i sindikata radi na promociji i unapređenju nacionalnih interesa, stvarajući temelje zdravog socijalnog dijaloga, oslobođenog političkih pritisaka i javnih nemira. na osnovu objavljenih podataka Ministarstva rada, od 20. januara 2009. godine, sektor usluga bilježi najveći procenat zaposlenih (67%), slijedi sektor proizvodnje (20%), građevinarstvo (12%) i ostalo (0,7%). singapur sprovodi otvorenu politiku kada je riječ o zapošljavanju stranaca. obično ne postoje poteškoće za do-bijanje radne dozvole za rukovodioce i menadžment stranih ili multi-nacionalnih organizacija, dobro kvalifikovanih stručnjaka, predstavnika regionalnih firmi, osoblja koje je neophodno za osnivanje novog preduzeća, kao i za obavljanje finansijskih ili uslužnih djelatnosti. zemlja nema zakonski definisanu minimalnu cijenu rada. shodno tome, nacionalni savjet za određivanje cijene rada (nuc) u konsultaciji sa predstavnicima unije poslodavaca (uglavnom, narodnom unijom poslodavaca i privrednom komorom), nacionalnim Kongresom radničkog sindikata i Vladom preporučuje nacionalne smjernice za određivanje godišnjih primanja. zapo sleni, oni sa stalnim boravkom, kao i njihovi poslodavci daju doprinos centralnom fondu za štednju (cpF). tokom posljednjih 50 godina, cpF sistem je evoluirao od jednostavnog obaveznog plana štednje, u složene socijalne šeme koje obezbjeđuju penzije, zdravstvene i stambene potrebe zaposlenih. zaposlene mogu zastupati sindikati, ali članstvo nije obavezno.

Registrovanje imovineKada je riječ o registraciji imovine, singapur je nastavio sa poboljšanjem kompjuterizovanih sistema državnih agencija. odgovor

se dobija brže i neophodno vrijeme za registraciju imovine je smanjeno sa 9 na 5 dana. potrebno je sprovesti tri procedure: elektronska pretraga i plaćanje takse za pečatiranje (elektronskim putem); elektronski transfer sredstava na račun Agencije za zemljište i elektronsko podnošenje obavještenja o prenosu.

Dobijanje kreditasingapur je visoko razvijen i dobro regulisan finansijski centar međunarodne reputacije, najboljeg kreditnog rejtinga („AAA”

ra ng baziran na ocjenama kreditnih rejting agencija Moody’s i standard & poor’s), gdje je prisutno više od 500 domaćih i stranih finansijskih institucija koje nude širok spektar finansijskih proizvoda i usluga. Finansijski sektor je zasnovan na najvišim regulatornim standardima pružajući usluge domaćoj privredi, regionu Azije i pacifika kao i cijelom svijetu. u 2008. godini, fina-nsijske usluge su činile oko 13% Bdp-a. pored komercijalnih banaka, posluju i privredne banke i finansijske kompanije koje dodjeljuju kredite i prilagođavaju njihovu strukturu u skladu sa zahtjevima svakog kupca. Krediti koje banke dodjeljuju se kreću od ekstenzije ugovorom predviđenog roka za povraćaj kredita, kratkoročnih plasmana do srednjoročnih i dugoročnih zajmova. ova sredstva uključuju akreditive, eskontovanje mjenica, prihvatljivost finansiranja, finansijske garancije, otpremne garancije, otkupne ugovore, kao i valutni svop. neke banke ne samo da posreduju u prikupljanju sredstava namijenjenih korisnicima nego i preuzimaju rizik za dodijeljeni iznos, koji je ostao neobezbijeđen od strane investitora i banaka davalaca kredita. Krediti se mogu odobravati na osnovu obezbjeđenja sa ili bez garancija trećih lica u zavisnosti od boniteta klijenta. garancija može biti u vidu hipoteke na nepokretnosti, fiksni i pokretni troškovi, zalog dijela imovine, akcije ili drugi tržišni kolateral. privredne banke obično daju iste vrste kredita, kao i komercijalne banke, s tim što one ne dozvoljavaju ekstenziju ugovorom predviđenog roka za povraćaj kredita, a neke ne pružaju akreditive, kao sredstvo osiguranja izvršenja obaveza. Kao i komercijalne banke, privredne banke su ovlašćene da daju kredite u bilo kojoj valuti sa ili bez garancije.

61


Zaštita investitora i sprovođenje ugovoradoing Business je zabilježio 68 reformi koje se odnose na jačanje zaštite investitora u 50 ekonomija u proteklih 5 godina.

ekonomije koje su visoko rangirane u indeksu “jačina zaštite investitora” štite manjinske investitore, imaju jasno defisinisane pos love direktora i lak pristup korporativnim informacijama. primjeri su novi zeland, singapur i Velika Britanija. ove ekonomije, takođe, imaju efikasne, odgovorne i brze pravosudne sisteme, bez kojih bi dobri zakoni imali vrlo malo uticaja na zaštitu investitora. u singapuru, je na primjer, potrebno u prosjeku 150 dana za sudsko rješavanje privrednih sporova, čineći sudski sistem ove azi jske zemlje najbržim u svijetu. Reformatori koji zahtijevaju saglasnost u vezi sa transakcijama povezanih strana imaju 2 opcije: odobrenje upravnog odbora (ili nadzornog odbora) ili odobrenje od strane akcionara. u svakom slučaju, zainteresovanim direktorima ne bi trebalo dozvoliti da učestvuju u procesu ili ne bi trebalo uzimati u obzir njihove glasove. u privredama u kojima posluju međunarodne korporacije, uspješno funkcionisanje savremenih legalnih sistema i postojanje dobre komunikacione infra-strukture, kao što je slučaj sa Francuskom i singapurom, dobijanje saglasnosti od strane akcionara je poželjnija opcija.

Poreski sistemtokom prošle godine, kako su finansijska i ekonomska kriza uticale na ekonomije širom svijeta, vlade su nastavile sa spro-

vođenjem reformskih programa koji su vodili smanjenju poreskog tereta za preduzeća, kao i proširenju poreske osnovice. tokom azijske finansijske krize krajem 1990-ih, singapur je započeo sprovođenje poreskih reformi, što je dovelo do smanjenja troškova poslovanja kroz snižavanje stope i povraćaj poreza. ne postoji porez na kapitalni dobitak, kao ni porez na promet. sporazumi o izbjegavanju dvostrukog oporezivanju su sklopljeni sa preko 50 zemalja. takođe, smanjen je broj isplata uklanjanjem neophodnog pečatiranja na skoro svim dokumentima. doprinosi za socijalno osiguranje iznose 13% - (elektronsko plaćanje), porez na dobit - 18% - (elektronsko plaćanje), porez na imovinu - 10%, porez na puteve (fiksna naknada) i pdV - 7% (elektronsko plaćanje). porez na profit je 7.9%, porezi i doprinosi za radnike iznose 14.9%, ostali porezi iznose 5%.

u singapuru se oporezuje dohodak preduzeća, pojedinaca, kao i imovina. poreski sistem je teritorijalan. porezu podliježe dohodak kompanija ostvaren u singapuru, kao i prihodi ostvareni u zemlji, a koji potiču iz inostranstva. od 1. juna 2003. godine, inostrane dividende, prihodi stranih filijala i inostrani prihodi ostvareni od pružanja usluga u singapuru, a korisnici su stanovnici singapura, izuzeti su od poreza na dobit, ako su ispunjeni sledeći uslovi: prihod je predmet nekog oblika poreza na dobit u stranoj zemlji, prihod se preliva iz zemlje sa stopom poreza ne manjom od 15% i ako je uprava nadležna za kontrolu poreza na dobit uvjerena da će poreske olakšice biti od koristi licu koje je rezident. singapur je u 2003. godini uveo sistem prenosa gubitka koji se odnosi na olakšice koje uživaju grupe preduzeća, pri čemu se grupa sastoji od matičnog preduzeća i svih njenih filijala osnovanih u singapuru. dva preduzeća koja su osnovana u singapuru mogu biti članovi iste grupe ako je 75% u vlasništvu drugog preduzeća ili su oba preduzeća 75% u vlasništvu druge kompanije. grupa preduzeća mora imati isti računovodstveni period da bi mogla da se kvalifikuje za dobijanje pomoći. grupama je, takođe, dozvoljeno da prenesu poreske gubitke od tekuće godine kao i neiskorištene kapitalne povoljnosti, ali nije dozvoljen prenos investicionih povoljnosti i inostranih gubitaka. svim preduzećima će biti dozvoljen jednogodišnji prenos neiskorištenih kapitalnih povoljnosti i poslovnih gubitaka za tekuću godinu u iznosu do 100.000 sgd ili 71.310 usd pod uslovom da budu ispunjeni potrebni zahtjevi. sistem za prenošenje gubitaka će biti privremeno pojačan u 2009. i 2010. godini, gdje će prenos biti moguć do 3 godine, dok će maksimalan iznos koji će moći da bude prenesen biti povećan sa 100.000 sgd na 300.000 sgd. singapur ima široku paletu poreskih olakšica za preduzeća. postoje dvije glavne kategorije poreskih olakšica: one koji sprovodi odbor za ekonomski razvoj na osnovu zakona o ekonomskoj ekspanziji olakšica i one koje su u skladu sa zakonom o porezu na dobit. Kada je riječ o oporezivanju pojedinaca, oporezivi prihodi uključuju dobit od trgovine, zarade na osnovu radnog odnosa, dividende, kamate, penzije, naknade ili anuiteti, zakupnina, honorari, premije i ostali prihodi koji su u vezi sa imovinom. stopa poreza na imovinu za industrijske, komercijalne i iznajmljene stambene objekte je 10% od godišnje vrijednosti. Imovina okupirana od strane individualnih vlasnika uživa koncesionu poresku stopu od 4%. taksa se plaća na sve instrumente koji se odnose na prenos, dodjelu ili transfer akcija u preduzećima i nepokretnoj imovini. prenos akcija na berzi ne podliježe taksama. danas, singapur je i dalje jedna od zemalja u kojoj procedura plaćanja poreza oduzima najmanje vremena obveznicima.

* * *

dok se bilo koji oblik regulacije može smatrati kao prepreka za poslovanje, odgovarajući zakoni su neophodni i imaju važan cilj. Lakoća poslovanja - da se obezbijede jeftinije, brže i lakše mogućnosti - je od kritične važnosti za donošenje poslovnih odluka. neophodno je eliminisati prepreke prisutne u postojećim zakonima, kako bi se omogućilo preduzećima da napreduju i doprinose ukupnom ekonomskom prosperitetu zemlje.

ivan RAduLoVIć, samostalni savjetnik III

62


crna gora je trenutno u fazi uspostav-ljanja dis-a1, i u skladu sa tim mora da uspostavi određena pravila i procedure, kako bi dIs bio implementiran što je moguće prije. dobijanje akreditacije za dIs je važan korak u približavanju crne gore evropskoj uniji (eu), kao i dokaz da naša administracija ima kapaciteta za samostalno upravljanje fondovima. da bi se taj proces uspješno priveo kraju, raz vijen je priručnik o procedurama (priručnik), dokument koji je osnova za rad svake pojedinačne dIs strukture, odnosi se na sve upravljačke nivoe i namijenjen je objema IpA komponenta-ma dostupnim crnoj gori, kao zemlji po-tencijalnom kandidatu. Kao takav, sadrži više poglavlja, koja se odnose na razne oblasti, kao što su: finansijsko upravl-janje, nabavke, upravljanje rizicima, pro-gramiranje, monitoring i evaluaciju itd.

jedna od mnogobrojnih oblasti defi-nisanih u priručniku, koja predstavlja uje-dno i uslov za dobijanje dIs akreditac ije, je prijavljivanje nepravilnosti. naime, u implementiranju projekata koji se fi-nansiraju iz IpA fondova, od samog po-

četka projekta, pa do njegovog kraja, učestvuje više struktura, kao što su nI-pAc kancelarija, nacionalni fond, cFcu, jedinice za implementaciju projekata u resornim ministarstvima, Revizorsko tije-lo, jedinice interne revizije, kao i mnogo-

brojni krajnji korisnici. što je veći broj subjekata uključenih u implementaciju programa i projekata finansiranih od str ane eu, to su veće šanse da dođe do pojave neželjenih situacija, koje mogu uticati na krajnji ishod projekta. neke od tih situacija, kojima se poklanja velika pažnja su nepravilnosti. Kako u svakoj od navedenih struktura može doći do pojave nepravilnosti, svaka od njih treba da ih prijavi, u skladu sa postavljenim pravilima o prijavljivanju nepravilnosti.

šta je u stvari nepravilnost i kako se definiše? nepravilnosti se definišu kao događaj koji se dogodio suprotno u odnosu na pravne osnove, odnosno nije se dogodio u zahtijevanom kvalitetu ili veličini tokom procesa implementacije. pod ovim pojmom spadaju i prevare i ko-rupcija. takođe, nepravilnost se odnosi na bilo kakvo kršenje odredbi zajednice (uključujući finansijski sporazum, ugo-vor) i/ili crnogorskog zakona, a rezultat je djela ili greške zaposlenog, fizičkog ili pravnog lica ili drugih tijela, koji ima, ili bi imao, efekat štete na budžet zajednice, i to kroz isplatu neopravdanih troškova.2

Definicija i prijavljivanjenepravilnosti u projektimafinansiranim iz IpA fondova

1 - Decentralizovani Implementacioni Sistem – sistem kojim Evropska komisija prenosi određena prava o odlučivanju finansiranja iz IPA fondova na Operativnu struk-turu ustanovljenu u crnogorskoj državnoj administraciji, dok zadržava odgovornost nad generalnim budžetom 2 - Priručnik o procedurama za I i II komponentu – Poglavlje „Nepravilnosti”3 - OLAF – Office Europeen De Lutte Antifraude4 - NAO – Nacionalni službenik za ovjeravanje, u Crnoj Gori pomoćnik ministra finansija za trezor5 - AFCOS – Anti-Fraud Coordination Service – sistem za borbu protiv prevara

Žarko Krcunović

63

glavna svrha prijavljivanja nepravil-nosti je zaštita sredstava pomoći dobi-jenih od strane eu. nepravilnost mora odmah po otkrivanju biti prijavljena, bez ikakvih odlaganja. Bitno je razviti svi jest među zaposlenim da bilo kakav oblik nepravilnosti neće biti tolerisan i da neprijavljivanje istih može dove-sti do povlačenja sredstava pomoći eu. Ka ko bi se što efikasnije borila protiv svih vrsta nepravilnosti, eu je osnovala olaf3, kancelariju za borbu protiv koru-pcije i prevare. cilj oLAF-a je da zaštiti finansijske interese eu, da se bori pro-tiv prevare, korupcije i bilo koje druge nepravilne aktivnosti, uključujući i po-stupanje evropskih institucija koje nije u skladu sa propisanim pravilima. u sis temu izvještavanja o nepravilnosti-ma, olaf je, pored evropske komisije (eK), organ koji mora biti obaviješten o uočenim nepravilnostima od strane nao-a4. takođe, u skladu sa zahtjevima eK, u svakoj zemlji kandidatu potrebno je uspostaviti afCos5 sistem, koji će biti odgovoran za suzbijanje nepravilnosti i prevara koje mogu nastati korišćenjem sredstava eu, kao i za pružanje efikasne i kvalitetne zaštite njenih finansijskih in-

teresa. ovaj sistem funkcioniše u svim zemljama kandidatima, kao i članicama eu, još od 2001. godine.

u poglavlju o nepravilnostima priruč-nika, postavljene su jasne smjernice u kojem pravcu crna gora treba da razvija svoj sistem za izvještavanje i borbu protiv istih. na slici 1. prikazana je šema koja obuhvata postupanje odgovornih tijela i osoba od samog uočavanja nepravilnos-ti, preko akcija za ispravljanje, do iskore-njivanja istih. na priloženoj šemi se vidi da trenutno izvještavanje eK o uočenim nepravilnostima predstavlja važnu kariku u lancu prijavljanja nepravilnosti. nAo je službenik koji izvještava oLAF i eK, dok u svim IpA tijelima mora biti imenovan službenik za nepravilnosti, koji će na kvartalnom nivou izvještavati o uočenim nepravilnostima ili djelovati odmah u slučaju nastanka nove. službenik za ne-pravilnosti treba da bude osoba od pov-jerenja sa adekvatnim radnim iskustvom i visokim moralnim i etičkim standardi-ma, da sakuplja bilo kakve informacije koje se odnosi na aktuelne i/ili slučajeve sumnjive prevare, bilježi podatke u regis-tru nepravilnosti, učestvuje u posjetama

nadgledanja i provjerama na licu mjesta, kao i da sarađuje sa ostalim tijelima u cilju potvrđivanja postojanja nepravil-nosti. on/ona ne mora uvjek pratiti hi-jerarhiju izvještavanja, jer ukoliko proci-jeni da izvještaj neće stići do nAo-a, on može direktno izvijestiti nAo-a. šema izvještavanja o nepravilnostima IpA ti-jela je prikazana na slici 2. i na njoj je zasnovan princip rada AFcos sistema u Crnoj Gori.

sve nepravilnosti koje su ranije primi-je ćene će biti uključene u “Kvartalnom izvještaju o nepravilnostima”. on treba da sadrži informacije o bilo kojoj proce-duri koja je postavljena prateći sve ranije nepravilnosti, kao i važne promjene koje su nastale iz toga. “Kvartalni izvještaj o nepravilnostima” treba da podnesu ra z li-čita odgovarajuća tijela u skladu sa roko-vima iz tabele 1. Vrlo bitna stvar u čitavom sistemu je princip “pokazivača”. pokazivači u većini slučajeva anonimnom dojavom prijave nepravilnost, a u slučajevima kada pokazivač direktno prijavi nepravilnost, nAo je dužan, kroz zakonske odredbe, obezbijediti adekvatnu zaštitu od nepo-voljnih posledica “pokazivanja”.

64


Kao što se da zaključiti, proces uspostavljanja strukture za prijavljivanje nepravilnosti je sveobuhvatan, i mora uključivati sve službenike IpA tijela. Kako je prijavljivanje nepravilnosti samo jedno od poglavlja priručnika, jasno je kako veliki zadatak se stavlja pred državnu administraciju, koja mora dokazati da je sposobna prilagoditi sebe novim pravilima, načinu rada itd., a samim tim i sposobnost da na sebe preuzme odgovornost odlučivanja.

Otkrivanje nepravilnosti

Preliminarna procjena štete

Informisanje svih službenika uključenih

u ovaj proces

Otvaranje posebnog Fajla nepravilnosti”

Istraga/potvrda o nepravilnosti

Trenutni izvještaj EK Akcije za ispravljanje

nepravilnosti

Povratak fondova (ukoliko je moguće)

Iskorenjivanje nepravilnosti

Kvartalni izvještaji – ažuriranja nepravilnosti

Slika 2: Sistem izvještavanja o nepravilnostima

N

HNF

Službenik za nepravilnosti

PAO


SPO


EC DG Enlargement

OLAF

NIPAC

slika 1: postupanje odgovornih tijela i osoba u slika 2: sistem izvještavanja o nepravilnostimaprocesu prijavljivanja nepravilnosti

kvartal za podnošenje od spo-a ka

cFcu/pAo za podnošenje od pao-a ka nF-u/nAo-u

za podnošenje od nao-a ka ek i olaf-u

i kvartal 5 april 30 april 31 maj

ii kvartal 5 jul 31 jul 31 avgust

iii kvartal 5 oktobar 31 oktobar 30 novembar

iv kvartal 5 januar 31 januar 28 Februar

tabela 1: Rokovi za dostavljanje kvartalnog izvještaja o nepravilnostima

žarko KRcunoVIć, samostalni namještenik III


65


crna gora, kao država sa statusom potencijalnog kandidata za članstvo u eu koristi mogućnost učešća u programiran-ju sredstava raspoloživih kroz Instrument za pretpristupnu pomoć (Instrument for precession Assistance - IpA). IpA se spro-vodi kroz pet komponenti, od kojih crna gora, kao zemlja potencijalni kandidat, može da koristi prve dvije.

prva komponenta „podrška tranziciji i jačanju institucija“ ima za cilj jačanje institucija, podršku tranziciji i izgradnji de mokratskih institucija, izgradnji infras-trukturnih objekata, kao i učešće u progr-amima zajednice. ova komponenta je na-stavak nacionalnog cARds programa.

prve dvije komponente u Crnoj Gori se realizuju pomoću instrumenta twin-ning projekta. od maja 1998. godine, twinning program je jedan od glavnih alata pomoći državama korisnicama u razvoju moderne i efikasne administraci-je, sa strukturama, ljudskim resursima i menadžmentskim vještinama koje su potrebne za implementaciju Acquisa, kako bi dostigle standarde država članica evropske unije. twinning omogućava dr-žavnoj administraciji i regulatornim age-ncijama u zemljama korisnicama rad s njihovim kolegama iz država članica. za-jedno one razvijaju i implementiraju pro-jekte koji su usmjereni na prenošenje, jačanje i primjenu specifičnih poglavlja pravne tekovine eu.

Glavna karakteristika twinning pro-jekta je ostvarivanje specifičnih i zaga-rantovanih rezultata. Korisnice ovog pr o grama mogu dogovoriti unaprijed de taljan program rada ostvarivanja pri-oritea u oblasti pravnih rješenja koja su u skladu sa eu standardima, kao što je predviđeno u sporazumu pristupnog partnerstva. od 1998. godine, države korisnice su do sada koristile 1.100 twi-nning projekata.

prioritetni zadatak administracije dr žave članice je da se obezbijede efek-

tivne dugoročne promjene u administr-aciji države praćene nadzorom eu ek-sperata, praktičara u implementaciji pravne tekovine do nove države članice, zemlje pristupnice, zemlje kandidata i potencijalnih kandidata. svaki twinning projekt ima barem jednog stalnog twin-ning savjetnika (RtA) i lidera projekta. RtA je iz administracije države članice ili odobrene od drugog tijela u državi članici koji radi u državi koriscici, puno radno vrijeme za najmanje 12 mjeseci u odgovarajućoj instituciji zemlje part-nera na implementaciji projekta. Lider projekta je odgovoran za ukupni ishod i koordinaciju projekta. njima pomažu planirane i dobro organizovane posjete drugih stručnjaka, organizovani treninzi i obuke itd. koji će pratiti proces reforme prema ciljanim rezultatima.

jedan od twining projekata u kojem je Ministarstvo finansija lider projekta je „jačanje regulatornog i nadzornog ok-vira za finansijske institucije i tržišta”. pa rtneri Crne Gore u ovom dijelu su: na rodna banka Bugarske, Komisija za fi nansijsku superviziju Bugarske i centr-alna banka Kraljevine holandije.

Krajnji cilj ovog projekta, koji sadrži tri komponente, odnosi se na jačanje kapaciteta centralne banke, Komisije za hartije od vrijednosti i Agencije za osigu-ranje, kao i unapređenje regionalne i pr e kogranične saradnje između ostalih

Twinning projekat:„Jačanje regulatornog

i nadzornog okviraza finansijske

institucije i tržišta”

Nina Vukotić

66

regulatornih i nadzornih institucija, sa po-sebnim osvrtom na domicilne nadzorne organe međunarodnih banaka sa filijala-ma u crnoj gori. posebna svrha projekta je transpozicija eu direktiva i najboljih praksi na polju regulacije i nad zora fin-ansijskih institucija i tržišta, jačanje ka-paciteta institucija za reguli sanje finansi-jskog sektora, sa osvrtom na sprečavanje pranja novca, finansijski kriminal, bolje funkcionisanje finansijskog i tržišta kapi-tala, kao i uvođenje i regulacija novih fin-ansijskih instrumena ta. Kao i brži ulazak Crne Gore u evropsku uniju.

tri komponente navedenog projekta su:

Komponenta 1: aktivnosti vezane za podršku CBCG u bankarskoj superviziji i funkciji finansijske stabilnosti:

novi zakon o bankama obezbeđuje širok okvir i principe visokog nivoa, i po vjerava centralnoj banci ovlašćenja donošenje podzakonskih akata, koji se odnose na konkretne primjene aspekata zakona. dakle, savjetodavna podrška i različiti oblici obuke će biti realizova-ni da daju podršku CbCG u pripremi odgovarajućih podzakonskih akata i ra-zvoju novih procedura i uputstava za nji-hovu primjenu, uključujući i:

• Istraživanje o primjeni eu direktive o finansijskom konglomeratu na karak-

ter supervizije po konsolidovanoj osnovi.• pomoć u implementaciji najbolje

prakse u oblasti sprijecavanja pranja no-vca

• pomoć u jačanju operativnih mo-gu ćnosti u sektoru nadzora central ne banke, sa usvajanjem relevantnih eu di-rektiva i najboljih praksi i ujedno oja čati kapacitete za efikasniju saradnju sa na-dzornim organima bankarskog sektora drugih zemalja

Komponenta 2: aktivnosti vezane za podrsku Komisiji za hartije od vrijednosti

savjetodavna podrška i obuka će biti obezbijeđena u sljedećim oblastima:

• jačanja nadzornih kapaciteta Komi-sije (na primjer, na polju finansijskog iz-vještavanja), tj. razvijanje regulatornih i nadzornih vještina

• pomoći prilikom usvajanja pravila tržišta u skladu sa eu regulativama

• razvoja i implementacije strategije za obuku potrošača, kako bi oni pri in ve-stiranju, što bolje razumjeli rizike i mo-gu ćnosti tržišta i donosili racionalnije od luke

Komponenta 3. aktivnosti vezane za podršku Agenciji za nadzor osiguranja

ova podrška će obuhvatiti:• uključivanje i implementacija svih

relevantnih djelova Acquis-a iz sektora

osiguranja prilikom obuke službenika Age ncije

• priprema priručnika za uspostavl-janje procedura nadzora

• organizaciju studijskih posjeta na-dzornim organima eu iz oblasti osigu-ranja.

projekat traje 18 mjeseci i njegova vrijednost je 1,2 miliona eura, što znači da će istitucionalni kapaciteti korisnica biti ojačani sa 630 dana obuke od strane 76 eksperata narodna banke Bugarske, centralne banke Kraljevine holandije i Bugarske Komisije za finansijsku super-viziju.

sa implementacijom ovog projekta crnogorski finansijski sistem će se oja-čati i njegov regolatorni sistem biće do-datno osnažen kroz uvođenje evropske prakse. I na taj način će crna gora imati mogućnost biti ravnopravni član evrop-ske unije i dio evropskog monetarnog si stema.

nina VuKotIć, savjetnik

67


Ministarstvo finansija - državni trezor je, početkom novembra 2009. godine, izradilo i svim potrošačkim jedinicama Budžeta crne gore dostavilo uputstvo za izradu završnih računa potrošačkih je dinica za 2009. godinu, sledeće sad-ržine:

shodno odredbama tačke 118 upu-tstva o radu državnog trezora (»službeni list cg«, broj 80/08 i 2/09) završne transakcije u glavnoj knjizi trezora iz-vršavaju se na dan 31. decembra tekuće godine. stoga je neophodno da:

1) državnom trezoru, najkasnije do 25. decembra 2009. godine, potrošačke jedinice dostave zahtjeve za plaćanje na propisanim obrascima, prema utvrđenoj proceduri ugovaranja obaveza, odnosno rezervisanja sredstava radi evidentiranja istih u glavnoj knjizi trezora i stvaranje mogućnosti za blagovremeno plaćanje obaveza, shodno prilivu sredstava na

glavni račun državnog trezora. takođe, potrošačke jedinice su u obavezi da do 31.12.2009. godine izvrše povra-ćaj neutrošenih sredstava koja su po-dignuta u gotovini ili uplaćena na raču-ne akreditiva i druge račune (kartice), a služila su za blagajničko poslovanje. prilikom ugovaranja obaveza i dostav-lja nja zahtjeva za plaćanje ne može se prekoračiti iznos odobren godišnjim pla-nom, odnosno potrošačke jedinice su dužne da se uklapaju u dozvoljeni nivo potrošnje (odobrene varante) i namjensko korišćenje sredstava. Rezervacije za koje nijesu podneseni zahtjevi za plaćanje na kraju godine se gase i ne mogu se prenijeti u narednu godinu. eventualne ugovorene obaveze za koje nijesu do-stavljeni zahtjevi za plaćanje imaće tre-tman ugovorene obaveze, koja će se realizovati u narednoj fiskalnoj godini pod uslovom da je taj izdatak planiran za narednu fiskalnu godinu (član 31 za-kona o budžetu - »službeni list Rcg«, br.

40/01,44/01 i 71/05 i „službeni list cg“, br. 12/07 i 53/09);

2) glavni službenik za finansije, nakon zatvaranja glavne knjige trezora, shodno tački 119 uputstva o radu državnog tre-zora, uporedi računovodstvene podatke svoje potrošačke jedinice sa podacima iz glavne knjige trezora i o eventualnim razlikama obavijesti državni trezor. pot-ro šačke jedinice vrše usaglašavanje po da taka iz svojih poslovnih knjiga sa podacima iz glavne knjige trezora na os-novu godišnjih izvještaja državnog trezora o izvršenim plaćanjima. utvrđene razlike će se otkloniti shodno instrukcijama državnog trezora u zavisnosti od vrste utvrđene razlike;

3) shodno odredbama tačke 120 uputstva o radu državnog trezora, pot-ro šačke jedinice koje vrše plaćanja pos-redstvom podračuna ili prelaznih računa i koje, zbog tehničkih razloga ili vremena

Uputstvo za izradu završnihračuna potrošačkih

jedinica za 2009. godinu

stanimirka Mijović dušanka RudovićMarija popović

68


trajanja zakonom utvrđenih procedura, nijesu u mogućnosti da sredstva sa tih računa prenesu krajnjem korisniku do 31.12.2009. godine, da prenos sre d-stava izvrše najkasnije do isteka roka za podnošenje godišnjih finansijskih iz vje-štaja (31.03.2010. godine). ova obaveza se ne odnosi na sredstva koja se nalaze na prolaznim računima za rješavanje stambenih potreba državnih službenika i namještenika, a evidentirana su u Gla-vnoj knjizi trezora kao izdatak i smatraju se izdatkom zbog trajanja no rmativno pravne procedure dodjele ov ih sredstava krajnjim korisnicima. za sre dstva koja nijesu iskorišćena u tekućoj fiskalnoj godini do momenta predaje godišnjih finansijskih izvještaja, korisnik je u oba-vezi da o tome obavjesti trezor koji ima obavezu da sačini poseban iz vje štaj o neutrošenim sredstvima i o to me oba-vjesti skupštinu crne gore;

4) potrošačke jedinice o eventua-lno neutrošenim sredstvima na podra-č u nima ili prolaznim računima do utv -rđenog roka obavijeste državni tre zor radi korekcija u glavnoj knjizi trez ora, odnosno neophodno je iznos neutroše-nih sredstava evidentiranih kao izdatak u glavnoj knjizi trezora stornirati i evi-dentirati kao depozit. tako formirani de poziti mogu se koristiti za plaćanje obaveza isključivo na teret pozicija pla-niranih budžetom za 2010. godinu;

5) potrošačke jedinice o utrošku sredstava nakon isteka fiskalne godine, a do momenta isteka roka za podnošenje godišnjih finansijskih izvještaja, Minista-rstvu finansija - državnom trezoru dos-tave izjavu potpisanu od strane gla-vnog službenika za finansije da su sre dstva namjenski utrošena u skladu sa iskazanim izdacima u glavnoj knjizi trezora. Izjava o načinu utroška sredstava nakon isteka fiskalne godine (obrazac 6) daje se pod materijalnom, moralnom i krivičnom odgovornošću;

6) potrošačke jedinice koje raspolažu sa računima koji nijesu otvoreni u skladu sa odredbama člana 12 zakona o bu-džetu i tač. 92 - 100 uputstva o radu državnog trezora u obavezi su da shodno odredbama tač. 104 i 105 uputstva o

radu državnog trezora Ministarstvu fi-nansija podnesu zahtjev za njihovo ga-šenje. sredstva sa tih računa se prenose na glavni državni račun trezora. ukoliko postoji potreba za tim računima iste treba otvoriti prema odredbama citiranog zakona;

7) potrošačke jedinice koje su tokom 2009. godine koristile donatorska sredstva koja nijesu planirana budžetom za 2009. godinu da, prilikom dostavljanja godišnjih finansijskih izvještaja, dostave poseban izvještaj koji će sadržati poda-tke: ko je donator, koliki je iznos i na-mjena donacije, koliko je utrošeno sre-dstava tokom godine i u kojoj fazi je realizacija donacije;

8) potrošačke jedinice najkasnije do 31. januara 2010. godine državnom trezoru dostavljaju strukturu neizmirenih obaveza na dan 31.12.2009. godine po budžetskim pozicijama;

9) potrošačke jedinice izvrše popis imovine i obaveza sa stanjem na dan 31. 12.2009. godine. podatke o popisu imovine (nabavna vrijednost, ispravka vri j ednosti i knjigovodstvena/fer tržišna vrijednost) koji obuhvata pokretnu i ne-po kretnu imovinu sistematizovanu po grupama i sintetičkim kontima, shodno pr avilniku o jedinstvenoj klasifikaciji ra-čuna za Budžet Republike, budžete van-budžetskih fondova i budžete opština (»službeni list Rgc« broj 35/05, 37/05 i 81/05) dostaviti državnom trezoru do 31. marta 2010. godine. za imovinu koja nema nabavnu vrijednost ili značajno odstupa od tržišne vrijednosti obaveza je da se u skladu sa Međunarodnim računovodstvenim sta ndardima za javni sektor izvrši procjenu po fer tržišnim vrije dnostima;

10) potrošačke jedinice izvrše pro-vjeru namjenskog trošenja budžetskih sredstava, s obzirom da državna reviz-or ska institucija u Izvještaju o reviziji završnog računa Budžeta crne go-re za 2008. godinu ukazuje da stru-k tura rashoda koja je iskazana kod nekih potrošačkih jedinica ne odgova-ra planiranoj budžetskoj potroš nji, od-nosno ne korespondira sa budže tom

iskazanim namjenama. stoga smat ramo neophodnim da još jednom napome-nemo da finansijski izvještaji treba da daju istinit i objektivan prikaz prihoda i rashoda potrošačke jedinice;

11) potrošačke jedinice urade i dostave Izvještaj o realizaciji progr-amskog budžeta koji će sadržati detaljne analize o realizaciji programskih ciljeva i zadataka, a one potrošačke jedinice preko kojih se realizuje kapitalni budžet urade i dostave i detaljan Izvještaj o realizaciji kapitalnog budžeta.

godišnje finansijske izvještaje za 2009. godinu potrošačke jedinice dosta-vljaju Ministarstvu finansija - državnom trezoru, na obrascima koji su sastavni dio pravilnika o načinu pripreme, sasta-vljanja i podnošenja godišnjih finan si-jskih izvještaja budžeta, državnih fo-n dova i jedinica lokalne samouprave (,,slu žbeni list cg«, broj 21/09), koji se daju u prilogu ovog akta.

odredbama člana 3 citiranog pravi-lnika propisan je rok za dostavljanje godišnjih finansijskih izvještaja - 31. mart tekuće godine za prethodnu go dinu, uz obavezu potrošačkih jedinica koje u svom sastavu imaju jedinice (insti tucije, centre, ustanove i sl.) da sa čine konsolidovane godišnje izvještaje svoje potrošačke jedinice i dostave ih Ministarstvu finansija - državnom trezoru.

godišnji finansijski izvještaji se pri-pre maju u skladu sa Međunarodnim ra čunovodstvenim standardima za jav -ni sektor na gotovinskoj osnovi za fina-nsijsko izvještavanje o novčanim tokov-ima i dostavljaju na obrascima:

- Izvještaj o novčanim tokovima III i- Izvještaj o neizmirenim obavezama.

prilog:obrazac 3 – Izvještaj o novčanim toko-

vima III (sa uputstvom za popunjavanje)obrazac 4 – Izvještaj o neizmirenim

oba vezama (sa uputstvom za popu nja-va nje)

obrazac 6 – Izjava o načinu utroška sredstava nakon isteka fiskalne godine (sa uputstvom za popunjavanje)

69


Obrazac 3

IzVještAj o noVčAnIM toKoVIMA III godina / period (u €)

redni broj noVčAnI toK-eKonoMsKA KLAsIFIKAcIjA plan

Izvršenje u uporednom periodu prethodne godine

Izvršenje u navedenom periodu tekuće godine

1 2 3 4 5 1 primici 1.1 opšti prihodi 1.2 namjenski prihodi 1.3 sopstveni prihodi 1.4 donacije 1.5 krediti i ukupno primici (1.1+1.2+1.3+1.4+1.5) 2 Izdaci 2.1 tekući izdaci 2.1.1 Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 2.1.2 ostala lična primanja 2.1.3 Rashodi za materijal i usluge 2.1.4 tekuće održavanje 2.1.5 kamate 2.1.6 renta 2.1.7 subvencije 2.1.8 ostali izdaci 2.2. transferi za socijalnu zaštitu

2.3. transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru

2.4. Kapitalni izdaci 2.5. pozajmice i krediti 2.6. otplata dugova 2.7. Rezerve ii ukupno izdaci (2.1 + 2.2 + 2.3 + 2.4 + 2.5 +2.6 +2.7)

u __________________ Lice odgovorno za sastavljanje izvještaja________________

ovlašćeno lice ___________

uputstvozA popunjAVAnje IzVještAjA o noVčAnIM toKoVIMA III

u kolonu 3, kolonu 4 i kolonu 5 na strani primitaka unose se sledeći podaci:

- redni broj 1.1 - opšti prihodi su redovna sredstva budžeta crne gore odnosno budžeta opštine koja koristi potrošačka jedinica

- redni broj 1.2 - namjenski prihodi su prihodi koje ostvari budžet crne gore odnosno budžet opštine, a koje u skladu sa zakonom koristi potrošačka jedinica za obavljanje određene djelatnosti

- redni broj 1.3 - sopstveni prihodi su prihodi koje potrošačka jedinica ostvari komercijalnim vršenjem djelatnosti ili pružanjem usluga

- redni broj 1.4 - donacije su prihodi ostvareni od donacija namijenjenih potrošačkoj jedinici- redni broj 1.5 - krediti (ostvareni prihodi za koje postoji obaveza njihovog vraćanja sa odgovarajućom naknadom/ka ma-

tom).

70


u kolonu 3, kolonu 4 i kolonu 5 na strani izdataka unose se podaci koji su evidentirani na sljedećim kontima:- redni broj 2.1 kategorija 41- redni broj 2.1.1 grupa 411- redni broj 2.1.2 grupa 412- redni broj 2.1.3 grupa 413- redni broj 2.1.4 grupa 414- redni broj 2.1.5 grupa 415- redni broj 2.1.6 grupa 416- redni broj 2.1.7 grupa 417- redni broj 2.1.8 grupa 418- redni broj 2.2 kategorija 42- redni broj 2.3 kategorija 43- redni broj 2.4 kategorija 44- redni broj 2.5 kategorija 45- redni broj 2.6 kategorija 46- redni broj 2.7 kategorija 47

Obrazac 4

izvještaj o neizmirenim obavezama Godina (u €)

redni broj opis stanje obaveza na dan

31.12. prethodne godine

stanje obaveza na kraju izvještajnog perioda

1 2 3 41 obaveze za tekuće izdatke (1.1+1.2+1.3)1.1 obaveze za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca1.2 obaveze za ostala lična primanja1.3 obaveze za ostale tekuće izdatke2 obaveze po transferima za socijalnu zaštitu3 obaveze za transfere institucijama, pojedincima i kreditima4 obaveze za kapitalne izdatke5 obaveze po pozajmicama i kreditima6 obaveze po osnovu otplate dugova7 obaveze iz rezervi8 stanje obaveza na kraju perioda (1+2+3+4+5+6+7)

u ______________________ Lice odgovorno za sastavljanje izvještaja_________________

ovlašćeno lice______________

uputstvo za popunjavanje izvještaja o neizmirenim obavezama

u kolonu 3 i kolonu 4 unose se podaci koji su evidentirani na sljedećim kontima:- redni broj 1 kategorija 21- redni broj 1.1 grupa 211- redni broj 1.2 grupa 212- redni broj 1.3 = grupa 213 + grupa 214 + grupa 215 + grupa 216+grupa 217 + grupa 218- redni broj 2 kategorija 22- redni broj 3 kategorija 23- redni broj 4 kategorija 24- redni broj 5 kategorija 25- redni broj 6 kategorija 26 - redni broj 7 kategorija 27

71


Obrazac 6

IzjAVA o nAčInu utRošKA sRedstAVA nAKon IsteKA FIsKALne godIne (u €)

red. broj eko kod naziv izdatka

stanje na računu na dan 31.12.200_ godine

utrošena sredstva u periodu od 31.12. 200_ godine do _____200_. godine

stanje sredstava na računu na dan ______200_ godine

1 2 3 4 5 6= (4 -5)2 4111 neto zarade3 4112 porez na zarade4 4113 doprinosi na teret zaposlenog5 4114 doprinosi na teret poslodavca6 4115 opštinski prirez7 4121 naknada za topli obrok8 4122 naknada za godišnji odmor9 4124 naknada za stanovanje i odvojen život10 4125 naknada za prevoz11 4126 jubilarne nagrade12 4127 otpremnine13 4128 naknade skupštinskim poslanicima14 4129 ostale naknade 15 4131 Rashodi za materijal 16 4132 Rashodi za službena putovanja17 4133 Rashodi za reprezentaciju18 4134 Rashodi za energiju19 4135 Rashodi za telefonske usluge20 4136 Rashodi za poštanske usluge21 4137 Bankarske usluge i negativne kursne razlike22 4138 usluge prevoza23 4139 ugovorene usluge 24 4141 tekuće održavanje javne infrastrukture25 4142 tekuće održavanje građevinskih objekata26 4143 tekuće održavanje opreme27 4151 Kamate rezidentima 28 4152 Kamate nerezidentima29 4161 zakup objekata30 4162 zakup opreme31 4163 zakup zemljišta 32 4171 subvencije za proizvodnju i pružanje usluga 33 4181 komunalne naknade 34 4182 Kazne 35 4183 takse36 4184 ostalo37 4211 dječiji dodaci 38 4212 Boračko-invalidska zaštita39 4213 Materijalno obezbjeđenje porodice40 4214 porodiljska odsustva41 4215 tuđa njega i pomoć42 4216 Ishrana djece u predškolskim ustaniovama43 4217 Izdržavanje štićenika u domovima

72


44 4218 ostala prava iz oblasti socijalne zaštite45 4222 otpremnine za tehnološke viškove 46 4311 transferi javnim institucijama

47 4312 transferi nevladinim organizacijama, političkim partijama, strankama i udruženjima

48 4313 transferi pojedincima 49 4411 Izdaci za infrastrukturu opšteg značaja 50 4412 Izdaci za lokalnu infrastrukturu 51 4413 Izdaci za građevinske objekte52 4414 Izdaci za uređenje zemljišta53 4415 Izdaci za opremu54 4416 Izdaci za investiciono održavanje55 4417 Izdaci za zalihe56 4511 pozajmice i krediti nefinansijskim institucijama57 4513 pozajmice i krediti pojedincima58 4515 ostale pozajmice i krediti59 4611 otplata hartija od vrijednosti i kredita rezidentima

60 4612 otplata hartija od vrijednosti i kredita nerezidentima

61 4622 otplata garancija u inostranstvu62 4630 otplata obaveza iz predhodnih godina

u k u p n o

Izjavljujem pod moralnom i materijalnom odgovornosti da su navedeni podaci tačni.

u _________ 200_. godine glavni službenik za finansije

m. p. _____________________

uputstVo o popunjAVAnju IzjAVe o nAčInu utRošKA sRedstAVA nAKon IsteKA FIsKALne godIne

u kolonu 4 upisuju se podaci o stanju sredstava na podračunima ili prelaznim računima na kraju fiskalne godine po ekonomskoj klasifikaciji, kako su evidentirani u glavnoj knjizi trezora.

u kolonu 5 upisuju se podaci o utrošenim sredstvima u periodu od kraja fiskalne godine do sastavljanja godišnjih finansijskih izvještaja po ekonomskoj klasifikaciji.

u kolonu 6 upusuju se neutrošena sredstva na podračunima ili prelaznim računima na dan sastavljanja finansijskih izvještaja. podaci u koloni 6 jednaki su razlici podataka iz kolone 4 i kolone 5.

stanimirka MIjoVIć, samostalni savjetnik I,

dušanka RudoVIć, samostalni savjetnik I i

marija popoVIć, viši savjetnik II

73


članom 1 zakona o zaradama drža-vnih službenika i namještenika pred vi-đeno je da državni službenik, odnosno namještenik, ostvaruje pravo na zaradu, naknadu i druga primanja, na način i pod uslovima utvrđenim ovim zakonom.

zavisno od složenosti, odgovornosti, značaja i uslova rada, zvanja utvrđena zakonom o državnim službenicima i namještenicima razvrstavaju se u 38 platnih razreda gdje je za svaki platni razred utvrđen poseban koeficijenat.

- za osnovnu školsku spremu predviđeni su koeficijenti od 2,00 do 2,86.

- za srednju školsku spremu koefici-jenti su od 2,93 do 3,77.

- za višu školsku spremu koeficijenti su od 4,10 do 5,01.

- za visoku školsku spremu koe-ficijenti su od 5,20 do 7,15 za državne službenike i namještenike, a za rukovo-deća, postavljena lica i starješine od 7,15 do 9,90.

članom 14 zakona predviđeno je da Rješenja o fiksnom dijelu zara de za državne organe donosi ministar finansija na osnovu rješenja o raspoređivanju ili unapređenju u više zvanje, dok za druge

državne organe Rješenje o fiksnom di-jelu zarade do nosi starješina.

članom 21 zakona predviđeno je da Ministarstvo finansija vodi centralnu evi-denciju o zaradama državnih službenika, odnosno namještenika koja naročito ob-u hvata podatke o:

Ličnosti - ime i prezime, jMB, zvanju,

koeficijentu, varijabilnom dijelu zarade, dodatku na zaradu, naknadama zarada i naknadama troškova, radnom stažu idr podatke.

nadzor nad sprovođenjem ovog za-kona i drugih propisa o zaradama i na-knadama državnih službenika i na mje-štenika vrši Ministarstvo finansija, preko ovlašćenog lica.

Zakon o zaradamadržavnih službenika

i namještenika(Sl. List RCG 27/04 i Sl. List CG 17/07, 27/08)

Bosa Pavićević Olga Uskoković

74

Ministarstvo finansija svakodnevno donosi nova rješenja o fiksnom dijelu zarade na osnovu rješenja o rasporedu, prerasporedu ili zasnivanju radnog odno-sa i pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji organa državne uprave.

po potrebi ostvaruje se saradnja sa Ministarstvom unutrašnjih poslova i javne uprave - upravnom inspekcijom posebno kad se primijeti nepoštovanje zakonske procedure javnog oglašavanja, neispunjenje uslova sistematizacije i drugih uočenih propusta.

Ministarstvo finansija kao prvostepe-ni organ postupa po žalbama uloženim na rješenjima o fiksnom dijelu zarade.

Ministarstvo finansija vrši obračun zarada za oko 3 900 službenika i funk-cionera zaposlenim u organima državne uprave i u pravosudnim organima na ni-vou Crne Gore.

prate se i primjenjuju svi zakoni, po dzakonski akti i drugi propisi vezani

za ostvarivanje prava na zarade zapos-lenih.

takođe se, prate i sprovode u sistemu za obračun zarada sve promjene vezane za: zakon o porezima na dohodak fizičkih lica, zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje, zakon o zdravstve-nom osiguranju, zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju i uputstva za nji-hovo sprovođenje.

svakodnevno se pružaju informacije, sugestije i tumačenja vezane za nave-dene propise, kao i prijem i kontrola za-konitosti svih mjesečnih platnih spisko-va sa propratnom dokumentacijom za službenike svih potrošačkih jedinica.

nakon blagovremenog unosa poda-taka u sistem, štampaju se platni spisk-ovi koji se šalju poštom prema bankama širom crne gore za zaposlene koji prim-aju zaradu preko istih.

jednom godišnje štampaju se ana li-tičke kartice za svakog zaposlenog po-

je dinačno, koje sadrže (ime i prezime, je dinstveni matični broj, koeficijenat zva-nja, minuli rad, redovan rad, prekovre-meni rad, dežurstva itd.).

jednom mjesečno za svakog služ-be nika štampaju se obračunske liste koje sadrže podatke na osnovu kojih po-trošačke jedinice popunjavaju mjese čno obrasce opd1 i godišnje obrasce opd3, koje nakon toga dostavljaju pore skoj up-ravi i monstat-u.

svakodnevno se po pojedinačnom zahtjevu dostavljaju podaci koji zaposle-nima služe za regulisanje prava iz rad-nog odnosa.

bosa pAVIćeVIćOvlašćeno službeno lice,

olga usKoKoVIćSamostalni savjetnik I,

Odjeljenje za obračun zarada

75


pojava globalne ekonomske krize u četvrtom kvartalu 2008. godine, njen nastavak u 2009. godini i veći rast javne potrošnje od strukturnih prihoda budžeta u prethodne dvije godine, determinisali su glavne pretpostavke za izradu budžeta 2010. godinu. glavni indikatori privredne aktivnosti u vodećim svjetskim ekonomijama ukazuju da je ekonomija dotakla najnižu tačku ciklusa, što znači da se u narednom periodu očekuje blagi oporavak, međutim, nijesu isključeni ni dodatni šokovi koji mogu dovesti do ponovnog pada globalne ekonomije, dok je stopa oporavka krajnje neizvjesna.

pri implementaciji mjera fiskalne politike u narednom periodu treba računati na približno isti nivo budžetskih prihoda u odno-su na procijenjene prihode 2009. godine, kao i nekoliko dodatnih faktora:

1. uravnoteženje budžeta do 2012. godine;2. proces priključivanja eu; 3. nastavak izgradnje autoputa Bar – Boljare i drugih infrastrukturnih projekata;4. socijalni program za zaštitu stanovništva najviše ugroženog posledicama ekonomske krize i dalje transformacije privrede.

procjena javne potrošnje u crnoj gori za 2010. godinu i srednjoročni okvir 2011-2013. godine zasnovani su na procijen-jenim podacima o kretanju Bdp-a, podacima o kretanju javne potrošnje u periodu od 2006. do 2008. godine, ostvarenju javne potrošnje za prvih devet mjeseci 2009. godine, inflaciji i procijenjenom negativnom uticaju globalne ekonomske krize na crnu goru. osim toga, uzeti su obzir fiskalni efekti glavnih strukturnih reformi, kao i fiskalni uticaj izmjene zakonske regulative koja se odnosi na poreske stope i doprinose. za 2010. godinu predviđa se blagi oporavak ekonomije, što će u velikoj mjeri zavisiti od zadovoljenja sledećih pretpostavki:

• stabilizacija bankarskog sistema – konsolidacija bilansa bankarskog sektora, smanjenje procenta nenaplaćenih potraživanja, povećanje nivoa depozita i povratak kreditiranja privrede i domaćinstava;

•nastavak pozitivnog trenda priliva stranih direktnih investicija;•oporavak vodećih indikatora crnogorske ekonomije, a to su: platni promet, promet u maloprodaji i indikatori bankarskog

sektora.

u sledećoj tabeli dat je makroekonomski i fiskalni okvir za 2010. godinu:

Makroekonomski i fiskalni okvir (u % Bdp-a) 2010. plan

mak

roek

onom

ski

poka

zate

lji

nominalni rast bdp-a 3.8realni rast bdp-a 0.5Inflacija 2.0uvoz 51.4Izvoz 33.6deficit tekućeg računa 17.1neto strane direktne I ostale investicije 15.4domaći krediti 77.1Bankarski depoziti 52.3

fisk

alni

po

kaza

telji

javni prihodi 41.9konsolidovana javna potrošnja 46.2deficit/suficit -4.3kamate 1.0primarni deficit/suficit -3.3povećanje / smanjenje depozita -2.76

Budžet Crne Goreza 2010. godinu

76


planirana javna potrošnja u 2010. godini zasniva se na ciljevima ekonomske politike u 2010. godini kojima je predviđeno: • održavanje makroekonomske stabilnosti;• obezbjeđivanje održivog sistema javnih finansija;• unapređenje transparentnosti i kontrole trošenja javnih resursa;• stvaranje uslova za rasterećenje biznisa i smanjenje biznis barijera;• privlačenje stranih direktnih investicija.

BUDŽET CRNE GORE I DRŽAVNIH FONDOVA U 2010. GODINI

u sljedećoj tabeli dat je plan izvornih prihoda budžeta i državnih fondova i budžetske potrošnje sa finansiranjem u 2010. go-dini u milionima eura i procentima projektovanog Bdp-a za 2010. godinu:

o p i splan 2010

mil € % Bdp

IzVoRnI pRIhodI BudžetA cRne goRe 1164.89 36.39

porezi 746.27 23.31porez na dohodak fizičkih lica 83.63 2.61porez na dobit pravnih lica 49.58 1.55porez na promet nepokretnosti 5.65 0.18porez na dodatu vrijednost 398.86 12.46Akcize 149.89 4.68porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 48.87 1.53ostali republički porezi 9.79 0.31doprinosi 323.93 10.12doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 198.64 6.21doprinosi za zdravstveno osiguranje 115.23 3.60doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 10.06 0.31takse 22.04 0.69naknade 32.45 1.01ostali prihodi 33.36 1.04primici od otplate kredita 6.84 0.21A (B+c) KonsoLIdoVAnA BudžetsKA potRošnjA 1298.15 40.55B teKućA BudžetsKA potRošnjA 1156.21 36.12tekući izdaci 560.94 17.52Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 279.35 8.73ostala lična primanja 25.85 0.81Rashodi za materijal i usluge 134.67 4.21tekuće održavanje 29.14 0.91kamate 32.14 1.00renta 9.56 0.30subvencije 43.62 1.36ostali izdaci 6.61 0.21transferi za socijalnu zaštitu 406.50 12.70prava iz oblasti socijalne zaštite 58.71 1.83sredstva za tehnološke viškove 5.42 0.17prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 321.00 10.03ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 14.06 0.44ostala prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja 7.32 0.23transferi inst. pojedinicima nVo i javnom sektoru 174.14 5.44transferi javnim institucijama 152.99 4.78transferi nevladinim organizacijama 3.52 0.11

77


transferi pojedincima 16.87 0.53transferi opštinama 0.75 0.02pozajmice i krediti 4.26 0.13Rezerve 10.37 0.32C kapitalni izdaCi 141.94 4.43 Kapitalni budžet cg 120.80 3.77Kapitalni izdaci tekućeg budžeta i državnih fondova 21.14 0.66suFIcIt / deFIcIt -133.26 -4.16finansiranje 133.26 4.16domaće finansiranje -84.52 -2.64otplata dugova rezidentima 84.52 2.64otplata glavnice rezidentima 17.84 0.56otplata obaveza iz prethodnih godina 66.68 2.08Inostrano finansiranje 48.36 1.51pozajmice i krediti iz inostranih izvora 91.70 2.86otplata glavnice nerezidentima 43.34 1.35donacije 27.49 0.86prihodi od privatizacije i prodaje imovine 59.00 1.84poVećAnje/sMAnjenje depozItA -82.93 -2.59

Kod planiranja prihodne strane, uvedeno je praćenje osnovnih indikatora ekonomske aktivnosti, 20 indikatora iz četiri oblasti se prati, na osnovu kojih se daju projekcije kretanja Bdp. takođe, rađene su detaljne analize u pokušaju odvajanja cikličnih od stru kturnih prihoda crnogorske ekonomije i na osnovu strukturnih prihoda urađena je projekcija prihoda za 2010. godinu. s obzi-rom na veličinu naše ekonomije, dosta je teško izolovati kraktoročne efekte na prihode od stalnih.

Konsolidovani izdaci budžeta crne gore u 2010. godini planirani su u iznosu od 1.298,15 mil. €, što čini 40,55% Bdp-a. tekuća budžetska potrošnja planirana je u iznosu od 1.156,21 mil. €, što čini 36,12% Bdp-a. posmatrano po ekonomskoj klas-ifikaciji, najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu – 406,50 mil. €, što čini 12,70% Bdp-a, rashodi za bruto zarade – 279,35 mil. € ili 8,73% Bdp-a (s obzirom da se dio zarada evidentira pod transferima, prije svega, Fonda zdravstva, stvarni fond bruto zarada je u stvarnosti veći za oko 72 mil. €), transferi institucijama, pojedincima, nVo i javnom sektoru - 174,14 mil. € ili 5,44% Bdp-a, Kapi talni budžet crne gore - 120,80 mil. € ili 3,77% Bdp-a, kapitalni izdaci u tekućem budžetu i državnim fodovima 21,14 mil. € ili 0,66% Bdp-a i rashodi za materijal i usluge u iznosu 134,67 mil. € ili 4,21% Bdp-a. svi ostali budžetski rashodi planirani su u iznosu od 160,47 mil. €, što čini 5,01% procijenjenog Bdp-a za 2010. godinu.

zarade i penzije ključni su segmenti fiksnih odnosno mandatornih troškova budžeta crne gore koji su periodu 2006-2009. učestvovali sa izmedju 75 i 80% u konsolidovanim budžetskim izdacime zemlje. Kao što je razvidno iz tabele 3, prema rebalansu budžeta za 2009. godinu, 76% konsolidovanih izdataka unaprijed je definisano pravnom regulativom (opšti i građanski kolektivni ugovori, zakoni i ugovorene obaveze)- zarade i ostala lična primanja, penzije, transferi za socijalnu zaštitu, transferi univerzitetu crne gore, transferi političkim partijama, kamate, subvencije itd. to ukazuje da nosiocima ekonomske politike ostaje dosta malo prostora za diskrecione izdatke.

Fiksna i diskreciona potrošnja budžeta crne gore, 2007 – 2009.

o p i sostvarenje 2007. ostvarenje 2008. Rebalans 2009.

mil. € % učešća mil € % učešća mil € % učešća

konsolidovani izdaCi 951.34 100.00 1272.03 100.00 1347.36 100.00fiksna potrošnja 757.70 79.65 957.77 75.29 1025.69 76.13diskreCiona potrošnja 193.64 20.35 314.26 24.71 321.67 23.87

Radi uporedive analize sa prethodnim godinama u sledećoj tabeli su dati izdaci budžeta crne gore i državnih fondova za period 2007-2010. godine, pri čemu su rashodi za materijal i usluge i kapitalni izdaci umanjeni su za onaj dio ovih izdataka koji se finansiraju iz međunarodnih donacija i pozajmica i kredita, kako bi se sagledao nivo budžetske potrošnje koji se finansira iz opštih i namjenskih prihoda.

78


tekući i kapitalni budžet cg 2007-2010.

o p i szavršni račun 2007. završni račun

2008. Rebalans 2009. plan 2010.

mil € % Bdp mil € % Bdp mil € % bdp mil € %

bdp

1. tekući budžet i budžet državnih fondova 864.96 32.27 1191.48 38.61 1241.91 40.28 1149.12 35.90

Bruto zarade i ostala lična primanja 283.61 10.58 376.45 12.20 391.29 12.69 384.87 12.02

ostala lična primanja 27.51 1.03 21.75 0.70 24.51 0.79 25.48 0.80

Rashodi za materijal i usluge 135.26 5.05 158.32 5.13 167.44 5.43 164.61 5.14

tekuće održavanje 22.63 0.84 22.15 0.72 5.53 0.18 28.64 0.89

kamate 27.10 1.01 22.53 0.73 25.17 0.82 32.14 1.00

renta 4.92 0.18 8.36 0.27 9.66 0.31 9.42 0.29

subvencije 13.07 0.49 18.59 0.60 51.07 1.66 44.07 1.38

ostali izdaci 5.75 0.21 5.74 0.19 6.82 0.22 6.61 0.21

transferi za socijalnu zaštitu 298.51 11.14 346.54 11.23 419.75 13.62 406.86 12.71

prava iz oblasti socijalne zaštite 39.19 1.46 42.10 1.36 48.95 1.59 43.53 1.36

sredstva za tehnološke viškove 11.42 0.43 30.21 0.98 22.39 0.73 20.96 0.65

prava iz oblastipIo 228.37 8.52 250.94 8.13 321.02 10.41 321.00 10.03

ostala prava iz oblasti zdravstva 19.54 0.73 23.29 0.75 15.60 0.51 21.38 0.67

transferi inst. poj. nvo i javnom sektoru 55.41 2.07 74.76 2.42 74.49 2.42 30.75 0.96

Kapitalni izdaci tekućeg budžeta i fondova 0.00 0.00 83.06 2.69 47.86 1.55 27.39 0.86

pozajmice i krediti 7.85 0.29 62.54 2.03 28.75 0.93 4.26 0.13

Rezerve 10.84 0.40 12.44 0.40 14.07 0.46 9.50 0.30

2. Kapitalni budžet 82.20 3.07 73.37 2.38 112.76 3.66 86.01 2.69

uKupno (1+2) 947.16 35.34 1264.85 40.99 1354.67 43.94 1235.13 38.59

Iz tabele se vidi kako je u rast tekuće potrošnje u 2009. godini bila za 8% veća u odnosu na 2007. godinu, pri čemu je povećanje gotovo ravnomjerno podijeljeno na sledeće tri kategorije; (i) zarade i druga lična primanja, (ii) transferi, i (iii) kapitalni izdaci tekućeg budžeta, iako je rebalansom budžeta za 2009. godinu došlo je do značajnih korekcija na dolje u odnosu na prvo-bitno planirani budžet i to baš u tim stavkama.

Budžetom za 2010 god. došla je do smanjenjja tekuće potrošnje za 4,3% Bdp-a u odnosu na 2009. godinu i 2,7% u odnosu na 2008. godinu ili 92 miliona u odnosu na 2009. god. i 58 mil. eura u odnosu na 2008. godine. deficit budžeta u 2010. go-dini planiran je u iznosu od 133,26 mil. €, što čini 4,16% Bdp-a. Važno je napomenuti da je deficit budžeta, prije svega, vezan za realizaciju kapitalnog budžeta, a da se svega 0,28% Bdp-a odnosi na finansiranje tekuće potrošnje, međutim tu treba imati u vidu da je 24 mil. eura namijenjenog za održavanje putne i željezničke infrastrukture iz kapitalnog budžeta prešlo u tekući budžet za 2010. god. Kapitalni budžet u 2010. god. je uzimajući u obzir ovu promjenu, finansiranjem projekata iz oblasti putne infrastrukture sredstvima izvođača radova, uključujući i projekat autoputa Bar Boljare, otvaranjem kreditnih linija kod, prije svega, međunarodnih kreditnih institucija, značajno povećan u odnosu na prethodne godine.

Budžetom za 2010 god. omugućava se normalno funkcionisanje rada svih potrošačkih jedinica, dok se sa druge strane uvažava realnost pada ekonomske aktivnosti što je prepoznato kroz deficit budžeta iznad mastrihtskog kriterijuma. svako dalje smanjenje budžeta bi vjerovatno ugrozilo rad određenenog broja potrošačkih jedinica, uzrokovalo nelikvidnost u sistemu i sig-urno dovelo do pada agregatne tražnje, koja je najznačajnija komponenta sa potrošne strane crnogorskog Bdp-a. Budžetom se, takođe, ako se može uopšte govoriti o budžetu kao razvojnom instrumentu, stvara prostor za realizaciju niza značajnih investicionih projekata, koji će pružiti dobar osnov za dugoročni razvoj zemlje i ublažiti negativne efekte krize na sektor građevinarstva.

79


FISKALNI RIZICI

pri projektovanju makroekonomskih i fiskalnih indikatora uzeti su u obzir sledeći faktori, koji mogu da predstavljaju veći ili manji rizik za javne finansije crne gore u 2010. godini:

• stanje u bankarskom sektoru; Iako je toku konsolidacija bilansa bankarskog sektora, a primjetni su i trendovi porasta likvidnosti, postepenog smanjenja procenta nenaplaćenih potraživanja i povećanje nivoa depozita, veoma je neizvjesno da li će se ostvariti rast kreditiranja u 2010. godini, što bi bio definitivan signal da crna gora izlazi iz recesije.

• nastavak izloženosti crnogorske ekonomije eksternim šokovima; Kao mala otvorena ekonomija zemlja je veoma zavisna od ekonomskih kretanja u njenoj okolini, prije svega, u zemljama eu, pa će sporo obnavljanje privrednog rasta u tim zemljama imati odražaja i na makroekonomska i fiskalna kretanja u crnoj gori u narednoj godini. prelivanje krize kroz trgovinske tokove do sada se najviše osjetilo kroz smanjenje izvoza aluminijuma, usljed smanjene eksterne tražnje, smanjene proizvodnje alumini-juma u crnoj gori, ali i drastične redukcije njegove cijene na međunarodnom tržištu. pored trgovinskog kanala kriza se preliva u crnogorsku ekonomiju i putem bankarskih kanala. u 2009. godini došlo je do značajne kontrakcije kreditne aktivnosti banaka (kao posljedica smanjenog pristupa domaćih banaka kapitalu i značajnog rasta njegove cijene), a taj trend bi se mogao nastaviti i u 2010. godini.

• zavisnost zemlje od kretanja na međunarodnom turističkom tržištu; Međunarodno tržište turističkih usluga, a time i crna gora kao turistička destinacija, je veoma izloženo spoljnim uticajima. Ljetnja turistička sezona u 2009. godini bila je približno na nivou iz prethodne godine, uz približno isti broj turista i finansijske efekte. Kretanja u narednim godinama dominantno će biti determinisana rastom globalne ekonomije i međunarodnog turističkog tržišta. takođe, da bi se privukao značajniji broj turista veće platežne moći potrebno je unaprijediti smještajne kapacitete i vanpansionsku ponudu, gdje je potrebna podrška bankarskog sektora. ovaj rizik je uvećan sa viznom liberalizacijom za zemlje iz regiona - turisti iz srbije, Makedonije i crne gore močiće sa manje barijera i troškova da putuju u inostranstvo.

• neizvjesnost oporavka kompanija u sektoru teške industrije; trenutne cijene aluminijuma i čelika na svjetskom tržištu ne omogućavaju profitabilno poslovanje ovih kompanija, što im čak i na kratak rok ugrožava funkcionisanje. u toku je restrukturiranje ovih kompanija u cilju smanjenja troškova do nivoa koji bi mogao obezbijediti profitabilno poslovanje.

• smanjivanje javne potrošnje u 2010. godini u cilju obezbjeđenja održivosti sistema javnih finansija, imaće negativan efekat u vidu dodatne kontrakcije agregatne tražnje uslijed činjenice da javna potrošnja predstavlja značajan dio cjelokupne tražnje u Crnoj Gori.

• Izdate garancije i druge implicitne obaveze države; jedna od mjera podrške realnom sektoru pogođenom krizom bilo je izdavanje garancija za odobrene kredite. nagomilani dugovi privrednih subjekata će u slučaju nastavka negativnih kretanja u realnom sektoru povećati mogućnost aktiviranja izdatih garancija, što bi dodatno opteretilo izmirenje planiranih budžetskih iz-dataka, usljed porasta otplata duga.

• povećanje stope nezaposlenosti i sniženje zarada može povećati pritisak na socijalne transfere iz budžeta; slično kao u svim drugim zemljama pogodjenim krizom realno je očekivati da će nastavak krize pratiti povećanje broja nezaposlenih, a to će samo po sebi povećati pritisak na socijalne transfere iz budžeta. taj rizik bi mogao postati izuzetno snačajan u kontekstu eventu-elnog prekida proizvodnje u nekim od najvećih industrijskih pogona.

• neizvjesnost predviđenih privatizacija; u skladu sa usvojenim planom i u 2010. godini predvidjena je realizacija privatizacije nekih od privrednih subjekata koje su još uvjek u vlastništvu države. Ipak, produžavanje sadašnje ekonomske i finansijske krize može dovesti do određenih problema kod realizacije tih planova odnosno rokova u kojima bi one bile realizovane.

uzimajući u obzir gore navedene fiskalne rizike, kao i činjenicu da bi visok nivo javne potrošnje doveo do dužeg i sporijeg oporavka crnogorske ekonomije, fiskalna politika je za naredni srednjegodišnji period definisala sledeće osnovne ciljeve i usme-renja:

• uspostavljivanje održivog sistema javnih finansija kroz definisanje fiskalnih „sidara“ i pravila. glavna fiskalna sidra u periodu do 2012. godine sadržana u „baznome scenariju“ su: smanjenje tekuće potrošnje i državnog duga na ispod 35%; balansirani budžet u 2012; ograničavanje rasta fonda zarada i subvencija kroz istvremeno smanjivanje učešća mandatornih troškova, kon-stantan kapitalni budžet na nivou od oko 3.5% Bdp i mogućnost finansiranja kapitalnih projekata kroz modele privatno javnog partnerstva, strukturni prihodi treba da pokrivaju tekuću potrošnju i najmanje 50% kapitalnog budžeta, dok bi nakon stabilizovan-ja ekonomske situacije budžetski saldo bi trebao ići u suficit na na nivou od oko 2% Bdp-a. na taj način, tekuća javna potrošnja bi se poslije 2012. godine kretala ka nivou od oko 30% Bdp-a, dok bi dug išao ispod tog nivoa.

• završetak reformi na prihodnoj strani javnih finansija započetih u 2007. godini; Reforme koje se odnose na snižavanje stopa poreza na dohodak fizičkih lica započete u 2007. godini biće završene 2010. godine čime će crna gora mjereno po ovom parametru postati najkonkurentnija u regionu. posle snižavanje stope poreza na dohodak fizičkih lica na 12% u 2009. godini ona bi u 2010. godini trebalo da bude snižena na konačnih 9%. ova mjera značajno utiče na stvaranje stimulativnijeg okvira za razvoj

80


privatnog preduzetništva i povećanje konkurentnosti, kao i smanjenje zaposlenosti u okviru „sive ekonomije“ i uvođenje u legalne tokove. Istovremeno će doći do smanjenja stope doprinosa na teret poslodavca sa 14,5% u 2009. godini na 10% u 2010. godini. smanjenje navedene stope u značajnoj mjeri utiče na rasterećenje obaveza poslodavaca, smanjenje biznis barijera i povećanje konkurentnosti.

• nastavak reformi javne potrošnje usmjerenih u stvaranje stimulativnog ekonomskog ambijenta; u periodu 2010 – 2012 biće nastavljene fiskalne i strukturne reforme sistema javne potrošnje usmjerene u stvaranje stimulativnog ekonomskog ambi-jenta. to će biti ostvareno kroz nastavak smanjenja poreskih opterećenja i eliminisanje biznis barijera, čime će se obezbijediti konkurentnost ekonomije i dodatno privlačenje direktnih stranih investicija.

• uspostavljivanje održivog zdravstvenog i penzijskog sistema; Kroz integrisanje u sistem državnog trezora od 2010. godine dalje primici i izdaci Fonda pIo i Fonda za zdravstveno osiguranje biće evidentirani i procesuirani preko državnog trezora. na taj način poboljšaće se transparentost budžeta i kontrola trošenja budžetskih sredstava, a istovremeno i likvidnost. Istovremeno, u toku je transformacija Fonda za razvoj, koji će od 2010. godine funkcionisati kao državni investicioni fond, i neće biti potrošačka jedinica.

Kod ostvarivanja tih ciljeva i usmerenja koristiće se i sljedeće mjere odnosno instrumenti ekonomske, a posebno fiskalne politike:

(i) stvaranje uslova za fleksibilniju poziciju Vlade u kreiranju budžetske potrošnje, prije svega, kroz smanjenje mandatornih obaveza u odnosu na diskrecionu potrošnju, (ii) vođenje stroge politike zapošljavanja u vidu racionalizacije broja zaposlenih i korišćenja internih transfera (zakonska mogućnost prelaska zaposlenog iz jedne potrošačke jedinice u drugu), (iii) prikazi-vanje transfera po ekonomskoj klasifikaciji što će poboljšati kontrolu i unaprijediti transparentnost trošenja javnih resursa, (iv) utvrđivanje metodologija i procedura za definisanje osnovnih makroekonomskih i fiskalnih indikatora, kao što su na primjer nivo tekuće i kapitalne potrošnje, deficit i javni dug, (iv) korištenje jednokratnih prihoda budžeta, prije svega, za prijevremenu otplatu duga nastalog u 2009. i 2010. godini, a u određenim slučevima i za jednokratne isplate troškova za tehnološke viškove ili prekvalifikacije radne snage, (v) upotreba pretpristupnih fondova eu – IpA fondova, pri čemu su crnoj gori kao potencijalnom kandidatu u periodu 2011-2012 biti na raspolagu godišnje korišćenje do nivoa od oko 33 mil. €, (vi) povećanje tekuće potrošnje samo za razvojne projekte, uz istovremeno ukidanje neracionalnih programa javne potrošnje.

KRIZNI SCENARIO

za razliku od budžetskog scenarija, „krizni scenario” bazira se na makroekonomskim projekcijama, prema kojima će se i u 2010. godini nastaviti trend pada Bdp-a odnosno da će stopa privredng rasta biti negativna i to na nivou od -2% potrebno je naglasiti da bi do realizacije „kriznog scenarija“ moglo pod uslovima istovremene realizacije negativnih trendova o kojim je bilo govora u dijelu posvećenom fiskalnim rizicima.

Krizni scenario u tabeli pokazuje koliko brzo može doći do pogoršanja fiskalnih pokazatelja u slučaju manje povoljnih uslova od datih u osnovnom scenariju i zašto fiskalna politika treba da ostane konzervativna.

Makroekonomski i fiskalni okvir (u % Bdp-a) scenario -2% 2010.projekcija

2011. projekcija

2012.projekcija

2013.projekcija

mak

roek

onom

ski

poka

zate

lji

nominalni rast bdp-a 1.9% 6.1% 7.6% 8.0%realni rast bdp-a -2.0% 3.0% 4.5% 4.0%Inflacija 2.0% 3.0% 3.0% 3.5%uvoz 50.9% 52.0% 52.9% 53.5%Izvoz 33.2% 33.7% 34.1% 35.0%deficit tekućeg računa 15.9% 15.9% 16.0% 16.0%neto strane direktne I ostale investicije 15.9% 16.8% 16.9% 16.0%domaći krediti 77.7% 76.1% 77.8% 78.0%Bankarski depoziti 52.6% 54.1% 54.1% 54.6%

fisk

alni

po

kaza

telji

javni prihodi 40.2 40.3 39.4 38.1konsolidovana javna potrošnja 46.0 43.5 41.1 38.7deficit/suficit -5.8 -3.2 -1.7 -0.6kamate 1.04 1.04 1.03 0.96primarni deficit/suficit -4.8 -2.2 -0.6 0.3povećanje / smanjenje depozita -4.28 -2.1 -1.62 -1.43

81


na bazi makroekonomskih indikatora izrađen je i fiskalni „krizni scenario“ čiji su osnovni indikatori predstavljeni u donjem dijelu tabele 7, dok je u tabeli 8 prikazan „krizni scenario” javnih finansija crne gore za period 2010-2012. scenario je zasnovan na realnoj stopi rasta Bdp-a od -2,0% u 2010. godini, 3,0% u 2011. godini te 4,5% u 2012. godini.

o p i sprojekcija 2010

mil € % Bdp

izvorni javni prihodi 1285.74 40.41porezi 781.39 24.56doprinosi 307.73 9.67takse 30.11 0.95naknade 110.02 3.46ostali prihodi 49.65 1.56primici od otplate kredita 6.84 0.22konsolidovana javna potrošnja 1472.29 46.27teKućA jAVnA potRošnjA 1246.31 39.17tekući izdaci 624.66 19.63transferi za socijalnu zaštitu 407.21 12.80transferi instit. pojed. nvo i javnom sektoru 197.44 6.20kapitalni izdaCi 225.98 7.10pozajmice i krediti 4.48 0.14Rezerve 12.52 0.39suFIcIt / deFIcIt -186.55 -5.84finansiranje 186.55 5.84domaće finansiranje -101.23 -3.18Inostrano finansiranje 56.66 1.78donacije 20.77 0.65prihodi od privatizacije ili depoziti 73.22 2.30poVećAnje/sMAnjenje depozItA -137.14 -4.31

smanjeni nivo javnih prihoda rezultirao bi deficitom javne potrošnje od 5,83% Bdp-a. očekivani nivo primitaka ne bi bio dovoljan za finansiranje izdataka, što bi dovelo do povlačenja i korišćenja sredstava državnih depozita u iznosu od 4,3% Bdp. pretpostavka ovog scenarija je da neće doći do značajnijeg smanjenja budžetske potrošnje već će visok nivo budžetskog defi-cita (4-6% Bdp-a) biti finansiran pozajmicama iz inostranih izvora i korišćenjem državnih depozita, što bi dovelo do značajnog povećanja inostranog zaduženja. ne postoje depoziti države kojima bi se finansirao ovakav deficit, javni dug bi značajno porastao i postao opterećenje u narednom periodu. osim toga, bile bi ugrožene pretpostavke o makroekonomskoj stabilnosti i obaveze koje smo preuzeli u sklopu evropskih i evro-atlanskih integracija. u slučaju odvijanja ovakvog makroekonomskog scenarija, a u cilju obezbjeđivanja održivog funkcionisanja sistema javnih finansija, bilo bi neophodno implementirati sledeće mjere:

• Implementiranje dodatnih mjera štednje koje se tiču tekuće potrošnje (shodno članu 5 zakona o budžetu crne gore za 2010. godinu) - prema ostvarenim uštedama u 2009. godini, projektuju se moguće uštede u iznosu do 20 mil. €.

• dalje smanjenje fonda zarada, putem racionalizacije javne uprave ili smanjenje bruto zarada. tu postoji značajan prostor za smanjenje, ali je ograničen opštim kolektivnim ugovorom, koji bi bio predmet pregovora sa sindikatom.

• smanjenje diskrecione potrošnje – smanjenjem kapitalnog budžeta cg; prema ostvarenjima iz prethodnih godina, moguće je očekivati smanjenje kapitalnog budžeta za 30 mil €.

• preispitivanje poreske politike, u smislu povećanja poreskih stopa da bi se povećali izvorni prihodi budžeta cg i lokalnih samouprava; povećanje poreske stope poreza na dodatnu vrijednost za 1 procentni poen izazvalo bi dodatno povećanje prihoda u iznosu od 20 mil €. dalje povećanje akciza za gorivo za 0,05 €/ litru, dovelo bi do povećanja akciza od oko 15 mil. €.

radovan žIVKoVIć, samostalni savjetnik Ivladislav KARAdžIć, samostalni savjetnik I

iva VuKoVIć, viši savjetnik

82


I OSTVARENI PRIHODI

ukupno ostvareni prihodi budžeta opština (21) za period januar-septembar 2009. godine iznose 197,7 mil. € (pros. mjes. 21,97 mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (237,2 mil. €), smanjeni su za 16,65%. od ukupno ostvarenih prihoda, na tekuće prihode (lokalne prihode, ustupljene prihode, prihode iz egalizacionog fonda i uslovne dotacije) odnosi se 128,2 mil. €, a na ostale prihode (prihode od prodaje imovine, donacije, kreditna sredstva i pozajmice, sredstva prenešena iz prethodne godine, subvencije od budžetskih korisnika) 69,5 mil. €. u strukturi prihoda, prihodi lokalnog karaktera (lokalni porezi, takse, naknade i ostali lokalni prihodi) učestvuju sa 48,15%, ustupljeni prihodi sa centralnog nivoa (porez na dohodak fizičkih lica, porez na promet nepokretnosti, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora i priključnih vozila) 9,44%, sredstva egalizacionog fonda 6,90%, uslovne dotacije 0,34% i ostali prihodi 35,17%.

u narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih prihoda budžeta opština za period januar- septembar 2009. godine, po izvorima:

Realizacija javne potrošnjena lokalnom nivou za

period januar - septembar2009. godine

Gordana Radović Snežana Mugoša

83


u €

r.b opštine Lokalni prihodi ustupljeni prihodi

egalizacioni fond

uslovne dotacije ostali prihodi ukupno

(3 do 7) %

1 2 3 4 5 6 7 8 91. Andrijevica 193.729 72.075 534.661 86.247 886.712 0,452. bar 7.849.988 1.372.739 10.347.209 19.569.936 9,903. berane 1.145.481 356.131 1.958.252 64.000 1.059.561 4.583.425 2,324. bijelo polje 2.269.847 426.115 2.294.640 5.911.874 10.902.476 5,515. budva 22.151.803 1.999.347 5.795.682 29.946.832 15,146. danilovgrad 981.769 273.068 885.756 100.000 1.657.894 3.898.487 1,977. žabljak 354.881 157.807 312.155 32.906 649.201 1.506.950 0,768. kolašin 1.435.585 130.941 488.307 150.000 804.756 3.009.589 1,529. kotor 5.498.818 1.171.158 5.940.020 12.609.996 6,3810. Mojkovac 406.988 114.406 863.113 314.305 1.698.812 0,8611. nikšić 5.007.570 1.476.461 1.392.431 79.000 4.170.327 12.125.789 6,1312. plav 685.386 120.261 922.388 99.158 1.827.193 0,9213. plužine 1.294.993 212.591 227.445 2.260.284 3.995.313 2,0214. pljevlja 4.098.571 786.835 693.538 1.340.872 6.919.816 3,5015. podgorica 28.486.500 6.371.554 26.340.028 61.198.082 30,9516. Rožaje 952.069 302.585 1.257.254 181.000 33.537 2.726.445 1,3817. tivat 2.782.488 647.095 1.169.187 4.598.770 2,3318. ulcinj 1.766.403 498.546 473.944 625.451 3.364.344 1,7019. herceg novi 5.985.218 1.834.831 118.724 7.938.773 4,0120. Cetinje 1.806.896 322.722 804.331 57.600 582.569 3.574.118 1,8121. šavnik 63.482 25.795 531.018 247.753 868.048 0,44ukupno 95.218.465 18.673.063 13.639.233 664.506 69.554.639 197.749.906 100,00% 48,15 9,44 6,90 0,34 35,17 100,00

1. Lokalni prihodi budžeta opština

Lokalni prihodi budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine iznose 95,2 mil. € (pros. mjes. 10,6 mil.€) i u odnosu na isti period prethodne godine (125,6 mil. €), smanjeni su za 24,20%. od navedenog iznosa, na lokalne fiskalne prihode (poreze, takse i naknade) odnosi se 87,59%, a na ostale lokalne prihode (novčane kazne i kamate, prihode koje svojom djelatnošću ostvare opštinski organi i službe i ostale prihode) 12,41%.

ostvareni lokalni fiskalni prihodi opština za izvještajni period iznose 83,4 mil. € (pros. mjes. 9,3 mil. €). u strukturi prihoda

po ovom osnovu, najveće učešće odnosi se na naknadu za uređivanje građevinskog zemljišta (49,96%), porez na nepokretnosti (15,93%), prirez porezu na dohodak fizičkih lica (13,37%), koji čine 79,26% lokalnih prihoda fiskalnog karaktera. opštine su po osnovu ostalih lokalnih prihoda, za izvještajni period ostvarile 11,8 mil. € (pros. mjes. 1,3 mil. €).

u narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih lokalnih prihoda budžeta opština za period januar-septembar 2009. godine, po

izvorima:u €

Redni broj opština Lokalni fiskalni prihodi ostali lokalni prihodi ukupno (3+4) %

1 2 3 4 5 61 Andrijevica 185.724 8.005 193.729 0,202 bar 6.485.033 1.364.955 7.849.988 8,243 berane 1.087.632 57.849 1.145.481 1,204 bijelo polje 1.609.159 660.688 2.269.847 2,385 budva 20.677.823 1.473.980 22.151.803 23,266 danilovgrad 811.971 169.798 981.769 1,037 žabljak 281.080 73.801 354.881 0,378 kolašin 1.244.392 191.193 1.435.585 1,519 kotor 4.404.520 1.094.298 5.498.818 5,77

84


10 Mojkovac 331.625 75.363 406.988 0,4311 nikšić 4.922.554 85.016 5.007.570 5,2612 plav 488.472 196.914 685.386 0,7213 plužine 1.237.395 57.598 1.294.993 1,3614 pljevlja 2.735.902 1.362.669 4.098.571 4,3015 podgorica 26.518.257 1.968.243 28.486.500 29,92

16 Rožaje 881.836 70.233 952.069 1,0017 tivat 2.570.440 212.048 2.782.488 2,9218 ulcinj 1.609.071 157.332 1.766.403 1,8719 herceg novi 4.632.373 1.352.845 5.985.218 6,2920 Cetinje 641.492 1.165.404 1.806.896 1,9021 šavnik 46.374 17.108 63.482 0,07 ukupno 83.403.125 11.815.340 95.218.465 100,00 % 87,59 12,41 100,00

2. Ustupljeni prihodi budžeta opština

Budžeti opština (21) su, po osnovu ustupljenih poreza i naknada, za period januar - septembar 2009. godine ostvarili 18,7 mil. € (pros. mjes. 2,1 mil. €) i u odnosu na isti period prethodne godine (27,5 mil. € ), smanjeni su za 32,00%. u strukturi ustupljenih prihoda, porez na dohodak fizičkih lica učestvuje sa 47,90%, porez na promet nepokretnosti 33,72%, koncesione i druge naknade za korišćenje prirodnih dobara 11,89% i godišnja naknada pri registraciji drumskih motornih vozila, traktora i priključnih vozila 6,49%.

u narednoj tabeli daje se pregled ustupljenih prihoda budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine, po vrstama prihoda:

u €red. broj opština por. na doh.

fiz.licaporez na promet nepokr.

Konces. nak. za kor.prir.dob.

God. nak.pri reg.mot.voz.

ukupno(3 do 6) %

1 2 3 4 5 6 7 8

1 Andrijevica 17.986 10.910 38.157 5.022 72.075 0,392 bar 457.371 731.785 80.987 102.596 1.372.739 7,353 berane 184.146 28.923 93.941 49.121 356.131 1,914 bijelo polje 244.038 34.286 73.458 74.333 426.115 2,285 budva 526.500 1.421.805 51.042 1.999.347 10,716 danilovgrad 131.439 67.565 48.981 25.083 273.068 1,467 žabljak 29.925 61.920 60.798 5.164 157.807 0,848 kolašin 61.635 12.317 46.870 10.119 130.941 0,709 kotor 420.745 562.192 96.622 91.599 1.171.158 6,2710 Mojkovac 52.198 1.965 23.912 36.331 114.406 0,6111 nikšić 957.305 93.768 316.831 108.557 1.476.461 7,9112 plav 68.463 9.722 42.076 120.261 0,6413 plužine 42.422 601 168.931 637 212.591 1,1414 pljevlja 342.974 59.949 329.386 54.526 786.835 4,2115 podgorica 4.280.456 1.157.373 542.228 391.497 6.371.554 34,12

16 Rožaje 87.575 19.759 121.979 73.272 302.585 1,6217 tivat 171.813 403.647 37.530 34.105 647.095 3,4718 ulcinj 138.520 309.463 11.937 38.626 498.546 2,6719 herceg novi 480.721 1.263.540 21.217 69.353 1.834.831 9,8320 Cetinje 235.482 37.227 7.050 42.963 322.722 1,7321 šavnik 13.023 7.282 5.490 25.795 0,14 ukupno 8.944.737 6.295.999 2.219.423 1.212.904 18.673.063 100,00% 47,90 33,72 11,89 6,49 100,00

85


3. Egalizacioni fond

opštinama je u periodu januar - septembar 2009. godine iz sredstava egalizacionog fonda doznačeno 13,6 mil. € (prosječno mjesečno 1,5 mil. €), što čini 68,69% planiranih sredstava po tom osnovu za 2009. godinu (19,8 mil. €). najveće učešće u raspoređenim sredstvima po navedenom osnovu imaju opštine: Bijelo polje, Berane, nikšić i Rožaje, na koje se odnosi preko 50% raspoređenih sredstava za navedeni period.

4. Uslovne dotacije

Budžetom crne gore za 2009. godinu, na ime uslovnih dotacija, za realizaciju investicionih projekata iz oblasti komunalne infrastrukture, opštinama je opredijeljeno 901.900 €. ova sredstva su, odlukom Vlade, odobrena opštinama: Andrijevici (45.110 €), Beranama (64.030 €), Bijelom polju (64.030 €), danilovgradu (100.000 €), žabljaku (44.820 €), Kolašinu (150.000 €), nikšiću (64.030 €), plavu (57.630 €), pljevljima (32.020 €), Rožajama (181.000 €), ulcinju (41.600 €) i cetinju (57.630 €). zaključno sa 30.09.2009. godine, sredstva po osnovu uslovnih dotacija doznačena su opštinama: Kolašin, Rožaje, danilovgrad, žabljak, Berane, nikšić i cetinje.

5. Ostali prihodi budžeta opština

opštine su, po osnovu ostalih prihoda (prihodi od prodate imovine, prenesena sredstva iz prethodne godine, donacije, subvencije i ostali transferi, pozajmice i krediti) za period januar - septembar 2009. godine, ostvarile 69, 6 mil. € (prosječno mjesečno 7,7 mil. €), što u odnosu na isti period prethodne godine (66,9 mil. €), čini povećanje od 4,04%. u strukturi prihoda po navedenom osnovu, na prenesena sredstva iz prethodne godine odnosi se 57,88%, pozajmice i kredite 19,93%, prihode od prodate imovine 15,05%, donacije 5,49% i subvencije i ostale transfere 1,65%.

u narednoj tabeli daje se pregled ostvarenih ostalih prihoda budžeta opština za period januar - septembar 2009. godine. u €

r.b naziv opštineprihodi od prodate imovine

donacije pozajmice

prenes. sred. iz preth.god.

subven cije i ostali transferi

ukupno(3 do 7) %

1 2 3 4 5 6 7 8 91. Andrijevica 10.000 76.247 86.247 0,122. bar 140.000 10.207.209 10.347.209 14,883. berane 34.189 490.541 55.851 478.980 1.059.561 1,524. bijelo polje 2.024 2.915.000 2.963.809 31.041 5.911.874 8,505. budva 1.629.816 4.044.000 121.866 5.795.682 8,336. danilovgrad 153.479 1.504.415 1.657.894 2,387. žabljak 293.486 170.000 185.715 649.201 0,938. kolašin 795.000 9.756 804.756 1,169. kotor 105.466 5.343.502 491.052 5.940.020 8,5410. Mojkovac 9.486 178.184 126.635 314.305 0,4511. nikšić 46.685 254.000 3.705.400 164.242 4.170.327 6,0012. plav 20.000 60.607 18.551 99.158 0,1413. plužine 20.000 1.000 2.239.284 2.260.284 3,2514. pljevlja 105.600 1.000.000 235.272 1.340.872 1,9315. podgorica 8.072.912 18.182.367 84.749 26.340.028 37,8716. Rožaje 33.537 33.537 0,0517. tivat 24.700 1.144.487 1.169.187 1,6818. ulcinj 26.090 248.500 350.403 458 625.451 0,9019. herceg novi 37.750 80.974 118.724 0,1720. Cetinje 21.285 455.000 32.546 73.738 582.569 0,8421. šavnik 768 62.190 184.795 247.753 0,36ukupno 10.465.583 3.822.038 13.863.250 40.256.240 1.147.528 69.554.639 100,00% 15,05 5,49 19,93 57,88 1,65 100,00


II IZVRŠENJE RASHODA LOKALNE SAMOUPRAVE ZA PERIOD JANUAR SEPTEMBAR 2009. GODINE

ukupni izdaci lokalne samouprave za period januar - septembar 2009. godine planirani su u iznosu od 322,68 mil. €, dok je ukupno izvršenje opštinskih budžeta za navedeni period 186,58 mil. €, što čini 57,82% izvršenja u odnosu na plan za period januar - septembar 2009. godine i 41,21% izvršenja u odnosu na plan za 2009. godinu.

najveće izvršenje budžeta je kod opštine Bijelo polje – 96,48%, glavnog grada podgorica 91,90 i opštine plav – 80,23% u odnosu na plan za navedeni period.

najniži stepen izvršenja u odnosu na plan za januar-septembar 2009. godine je kod opštine ulcinj - 27,32% i svega 20,40% u odnosu na plan za 2009. godinu.

opština plan za period 01.01.2009.-31.09.2009.

Izvršenje za period 01.01.2009.- 0.09.2009.

% izvršenja u odnosu na plan za navedeni period

Andrijevica 1.18 0.78 66.50bar 33.46 19.25 57.54berane 2.75 1.98 72.17bijelo polje 11.30 10.90 96.48budva 80.86 29.94 37.02danilovgrad 4.70 3.05 64.91herceg novi 16.25 7.69 47.30kolašin 4.40 3.01 68.37kotor 19.72 11.53 58.49Mojkovac 3.12 1.59 50.89nikšić 28.81 12.11 42.03plav 2.22 1.78 80.23plužine 3.17 2.15 67.92pljevlja 16.73 7.25 43.36podgorica 62.87 57.77 91.90Rožaje 4.14 2.62 63.45tivat 5.93 4.16 70.22ulcinj 12.17 3.32 27.32Cetinje 5.73 3.56 62.15šavnik 0.99 0.66 67.18žabljak 2.21 1.46 65.89ukupno 322.68 186.58 57.82

Konsolidovani izdaci opština u periodu januar - septembar 2009. godine iznosili su 158,78 mil. €. u strukturi izdataka najveće je učešće kapitalnih izdataka, koji su izvršeni u iznosu od 80,98 mil. €.

Bar

87

u sledećoj tabeli dat je pregled konsolidovanih i ukupnih izdataka (u mil. €) za period januar-septembar 2009. godine po opštinama i vrstama izdataka:

opštinaKonsolidovani izdaci

konsolid.izdaci % Bdp-a otplata

dugovaukupni izdacitekući

rashodikapitalni izdaci transferi ostali

izdaciAndrijevica 0.31 0.25 0.20 0.01 0.77 0.02 0.01 0.78bar 3.01 12.85 3.19 0.13 19.17 0.62 0.08 19.25berane 0.70 0.73 0.23 0.06 1.72 0.06 0.26 1.98bijelo polje 1.77 4.92 1.69 0.21 8.59 0.28 2.31 10.90budva 3.94 8.09 2.15 0.14 14.34 0.47 15.60 29.94danilovgrad 1.51 0.52 0.96 0.00 2.98 0.10 0.07 3.05herceg novi 4.63 1.37 0.72 0.24 6.95 0.23 0.73 7.69kolašin 1.09 0.63 0.29 0.00 2.01 0.07 1.00 3.01kotor 4.42 5.25 1.26 0.19 11.12 0.36 0.42 11.53Mojkovac 0.74 0.60 0.11 0.06 1.51 0.05 0.08 1.59nikšić 4.82 0.75 1.59 0.87 8.02 0.26 4.09 12.11plav 0.75 0.45 0.31 0.02 1.54 0.05 0.25 1.78plužine 0.48 1.38 0.24 0.03 2.13 0.07 0.02 2.15pljevlja 3.67 2.66 0.58 0.06 6.97 0.23 0.28 7.25podgorica 13.43 36.99 6.51 0.47 57.39 1.86 0.38 57.77Rožaje 1.01 0.86 0.58 0.01 2.47 0.08 0.16 2.62tivat 1.56 1.62 0.84 0.04 4.07 0.13 0.09 4.16ulcinj 1.85 0.23 0.44 0.00 2.53 0.08 0.80 3.32Cetinje 1.74 0.14 0.30 0.36 2.55 0.08 1.01 3.56šavnik 0.45 0.12 0.08 0.00 0.64 0.02 0.02 0.66žabljak 0.61 0.58 0.12 0.00 1.32 0.04 0.14 1.46ukupno 52.48 80.98 22.41 2.91 158.78 5.15 27.80 186.58

III BUDŽETSKO ZADUŽENJE

ukupno budžetsko zaduženje lokalne samouprave za period januar-septembar 2009. godine iznosilo je 40,93 mil. €, što je 1,33% od procijenjenog Bdp-a za 2009. godinu (3.083 mil. €). u strukturi zaduženja, na domaći dug odnosi se 17,56 mil. €, što je 42,92% ukupnog zaduženja, a na inostrani dug 23,36 mil. €, što čini 57,08% ukupnog zaduženja.

u ukupnom zaduženju za period januar-septembar 2009. godine, krediti od domaćih finansijskih institucija iznose 13,37 mil. €, od čega dugoročni krediti iznose 12,59 mil. € ili 30,76% ukupnog zaduženja za navedeni period. Inostrani krediti se u cjelini odnose na dugoročne kredite i čine 57,08% ukupnog budžetskog zaduženja,

Nikšić

88


Redni broj Vrsta zaduženja ukupno % učešća % Bdp-a

i domaći dug 17.56 42.92 0.571 krediti 13.37 32.68 0.43a Kratkoročni 0.78 1.91 0.03 glavnica 0.77 1.89 0.03 kamata 0.01 0.03 0.00b dugoročni 12.59 30.76 0.41 glavnica 7.06 17.26 0.23 kamata 0.83 2.03 0.032 obveznice 3.99 9.74 0.133 garancije 0.21 0.50 0.01ii inostrani dug 23.36 57.08 0.761 krediti 23.36 57.08 0.76a Kratkoročni 0.00 0.00 0.00 glavnica 0.00 0.00 0.00 kamata 0.00 0.00 0.00b dugoročni 23.36 57.08 0.76 glavnica 18.11 44.25 0.59 kamata 5.25 12.83 0.172 obveznice 0.00 0.00 0.003 garancije 0.00 0.00 0.00i+ii uKupno zAduženje 40.93 100.00 1.33

IV – NEIZMIRENE OBAVEZE

ukupne neizmirene obaveze za period januar-septembar 2009. godine iznosile su 57,80 mil. €. u strukturi neizmirenih obaveza, najveći dio se odnosi na neizmirene obaveze za kapitalne izdatke – 34,11 mil. €, što čini 59,01% ukupnih neizmirenih obaveza. obaveze za tekuće rashode iznosile su 14,82 mil. €, dok su obaveze po osnovu pozajmica i kredita iznosile 5,60 mil. € i po osnovu otplate dugova 1,69 mil. €.

Redni broj Vrsta neizmirene obaveze ukupno % učešća % Bdp-ai obaveze za tekuće rashode 14.82 25.64 0.48

obaveze za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca 6.04 10.45 0.20

obaveze za ostala lična primanja 0.38 0.65 0.01 obaveze za ostale tekuće rashode 8.40 14.54 0.27ii obaveze po transferima za socijalnu zaštitu 0.00 0.01 0.00iii obaveze za transfere institucijama,pojedincima,nVo 1.46 2.53 0.05iv obaveze za kapitalne izdatke 34.11 59.01 1.11v obaveze po pozajmicama i kreditima 5.60 9.68 0.18vi obaveze po osnovu otplate dugova 1.69 2.92 0.05vii obaveze iz rezervi 0.12 0.21 0.00uKupne neIzMIRene oBAVeze ( I+II III+IV+V+VI+VII ) 57.80 100.00 1.87

Gordana RAdoVIć, samostalni savjetnik I u Sektoru za poreski i carinski sistem

mr snežana muGoša, samostalni savjetnik I u sektoru za budžet

89


pouzdan finansijski sistem izvještav-anja je kamen temeljac dobrog funkci-onisanja tržišne ekonomije i osnova sna žnog finansijskog sistema. u cilju st va ranja kvalitetnog institucionaln og okvira za nastavak rasta i razvoja crn o-go r ske ekonomije, uvođenja finansijske discipline, povećanje kvaliteta finansijs-kih izvještaja, Ministarstvo finansija je zakonom o računovodstvu i reviziji (»službeni list Rcg«, broj 69/05 i »slu-žbeni list cg«, broj 80/08), između os-talog, uvelo inspekcijski nadzor kao novu obavezu. uvođenjem inspekcijskog nadzora stvoreni su preduslovi da se kroz inspekcijske kontrole i primjenu sa nkcija propisanih zakonom, smanje zloupotrebe, unaprijedi kvalitet finansi-jskih izvještaja, kao i finansijska disci-plina. neophodnost kvalitetnog finansi-jskog izveštavanja vremenom sve više dobija na značaju. povećava se broj fi nansijskih izvještaja, broj korisnika i in stitucija za kontrolu kvaliteta finansi-jskih izvještaja, pa se iz tog razloga javila potreba za uspostavljanjem koncepta kvaliteta i kontrole kvaliteta.

nakon uspostavljanja inspekcijskih kapaciteta u Ministarstvu finansiju, za-po četa je kontrola godišnjih i kvartalnih finansijskih izvještaja za akcionarska društva i druga pravna lica, koja emituju hartije od vrijednosti, druge finansijske instrumente kojima se trguje na organi-zovanom tržištu, kao i matična pravna lica koje su dužna da sastavljaju kon-solidovane finansijske iskaze. pomenuta pravna lica su u obavezi da iste dostav-ljaju Komisiji za hartije od vrijednosti, u papirnoj i elektronskoj formi. ministarst-vo finansija je, u saradnji sa Komisijom, dogovorilo proceduru vođenja i dostavl-janja evidencije pravnih lica.

Komisija za hartije od vrijednosti je objavila pravila o sadržaju, rokovi ma i načinu objavljivanja finansijskih iz vje-štaja emitenata hartija od vrijednosti (»službeni list cg«, br. 20/09), kojima se utvrđuje sadržaj, oblik, način i rok do stavljanja i objavljivanja finansijskih izvještaja za pravna lica koja su u obavezi dostavljanja finansijskih izvještaja. pra-vi lima je propisano da akcionarska dru-

štva dostavljaju tromjesečne finansijske izvještaje u roku od 30 dana od isteka perioda na koji se izvještaj odnosi, odnosno u roku od 45 dana od isteka perioda na koji se izvještaj odnosi, za konsolidovane finansijske izvještaje. do-stavljene godišnje i kvartalne finansijs ke i konsolidovane izvještaje, kao i izvje-štaje revizora, Komisija za hartije od vri jednosti objavljuje na svojoj internet stranici (www.scmn.co.me).

takođe, Ministarstvo finansija je, u saradnji sa Vijećem za prekršaje, dogo-vorilo proceduru podnošenja zahtjeva za pokretanje prekršajnog postupka, protiv pravnih lica, i odgovornih lica u pravnom licu koja nijesu dostavila godišnje i kva-rtalne finansijske i konsolidovane finan-sijske izvještaje u propisanom roku. Rok za podnošenje zahtjeva za pokretanje prekršajnog postupka je, prema zakonu o prekršajima, 60 dana od dana dostav-ljanja spiska Ministarstvu finansija od strane Komisije za hartije od vrijednos-ti, odnosno 60 dana od dana kada je utvrđeno činjenično stanje. Ministarstvo

Inspekcijski nadzorfinansijskog izvještavanja

Aleksandra popović Ana Krsmanović danko dragović

90


finansija je protiv pravnih lica i odgovornih lica u pravnom licu, koja u zakonom propisanom roku nijesu dostavila finansijske izvještaje, područnim organima suda za prekršaje podnijelo zahtjeve za pokretanje prekršajnog postupka.

na sljedećem grafiku se može vidjeti pregled dostavljenih finansijskih izvještaja za 2009. godinu:

59,5%

41,6%

52,9%48,5%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

Godišnji I II II

Papirna forma Elektronska forma

Komisiji za hartije od vrijednosti je 59,5% pravnih lica dostavilo godišnje finansijske izvještaje za 2008. godinu, do 30. juna 2009. godine. takođe, možemo primijetiti da je procenat dostavljanja kvartalnih finansijskih izvještaja, po kva rtalima, rastao (41,6% za prvi, 48,5% za drugi i 52,9% za treći kvartal). Imajući u vidu da je zakon donesen krajem pro šle godine, kao i da je pro mijenjen rok za dostavljanje godišnjih finansijskih izvje štaja, tako da se isti dostavljaju do 28. februara tekuće za predhodnu go dinu, očekujemo njihov porast dostavljanja odnosno smanjivanja broja pokrenutih postupaka, već naredne godine.

posao inspektora se ne svodi samo na kontrolu godišnjih i kvartalnih finansijskih izvještaja dostavljenih Komisiji za hartije od vrijednosti, već i na:

- kontrolu dostavljanja godišnjih finansijskih izvještaja i izvještaja o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazima ce ntralnom registru privrednog suda,

- kontrolu društava za reviziju (da li vrši poslove revizije na osnovu dozvole za rad), - tačnost razvrstavanja pravnih lica na mala, srednja i velika, - da li su pravna lica uredila organiza ciju poslova računovodstva u skladu sa zakonom, - da li se poslovne knjige i računo vodstvena evidencija vode u skladu sa zakonom, - da li su finansijski iskazi i konsolidovani iskazi potpisani od strane odgovornog lica, - da li je uz finansijske iskaze dostavljen i statistički aneks.

stoga, Ministarstvo finansija će ubrzo započeti i sa kontrolom prethodno po menutih obaveza. ukoliko se prilikom kontrole ut-vrdi da pravna lica nijesu is poštovala zakonske obaveze, Ministarstvo finansija će, protiv pravnih lica i odgo vornih lica u pravnom licu, podnije ti zahtjeve za pokretanje prekršajnog postupka.

u dijelu kontrole dostavljanja go dišnjih finansijskih izvještaja i izvještaja o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazima cen tralnom registru privrednog suda (cRps), odnosno da li su isti dostavljeni u papirnoj i elektronskoj formi, privredni sud pod-gorica je, u saradnji sa Ministarstvom za informaciono društvo, izvršio izbor najpovoljnijeg ponuđača za izradu informacionog sistema cRps-a, kojim će biti omogućen prijem i evidentiranje finansijskih izvje štaja u elektronskoj formi. Rok za za vršetak pro-jekta je kraj 2009. godine, nakon čega će se svi finansijski iskazi, kao i izvještaji o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazima ne smetano do stavljati cRps-u u elektronskoj formi, i biće objavljeni na njihovoj internet stra nici (www.crps.co.me)

uvođenjem inspekcijskog nadzora, kažnjavanjem pravnih lica i odgovornih lica u pravnom licu, povećanjem transparetnosti fi na nsijskog izvještavanja, oč e kuje se bolja finansijska disciplina, po ve ćanje korporativne kulture, kao i brže i lakše dolaženje do (tačnih) potrebnih podataka i informacija, potrebnih kako akcionarima,tako i investitorima.

pored toga, ispravno finansijsko izvje štavanje bi povećalo sigurnost u funkcionisanju finansijskih tržišta, ojačalo korporativno upravljanje omogućivanjem akcionarima i javnosti da nadgledaju rad uprave, a potpomoglo bi i transparentan i korektan proces privatizacije kompanija u državnom vlasništvu.

aleksandra popoVIć, samostalni savjetnik IIana KRsMAnoVIć, samostalni savjetnik Idanko dRAgoVIć, samostalni savjetnik III

91


I Pojam i značaj osnivanja Revizorskog tijela

u procesu uspostavljanja decen-tralizovanog sistema upravljanja (dIs) sredstvima evropske unije (eu), postoji čitav niz zahtijeva koje evropska komi-sija (eK) postavlja pred crnogorsku ad-ministraciju. jedan od njih je i osnivanje Revizorskog tijela koje će u skladu sa uredbom o sprovođenju IpA1 i okvirnim sporazumom2 vršiti reviziju korišćenja ipa sredstava.

Revizorsko tijelo kao funkcionalno nezavisna institucija od svih ostalih organa u okviru sistema upravljanja i kontrole, treba da bude odgovorna za provjeru djelotvornog i valjanog funkcio-nisanja ovog sistema u okviru dis-a. ovaj organ koga određuje zemlja korisnik IpA sredstava ne podliježe akreditaciji kao ostala ipa tijela, ali je njegovo osnivanje neophodno na samom početku procesa pripreme za uspostavljanje dIs-a.

pozicioniranje Revizorskog tijela je-dno je od ključnih pitanja sa kojim se

suočavaju sve zemlje prilikom usposta-vljanja dIs-a i zbog toga predstavnici eK posvećuju posebnu pažnju tokom misije o utvrđivanju činjeničnog stanja, u svim zemljama korisnicima eu sredstava. po ovom pitanju, u zemljama članicama i zemljama kandidatima mogu se naći različita rješenja sa prednostima i ne-dostacima3. usled nedoumica koje su imale susjedne zemlje, ali i crna gora, po pitanju institucionalnog pozicionira-nja Revizorskog tijela u nacionalnim strukturama pomenutih zemalja, (formi-ranje Revizorskog tijela u okviru državne revizorske institucije-dRI ili Ministarstva finansija), predstavnici eK donijeli su dokument kojim se daju preporuke gdje i kako treba uspostaviti ovo tijelo. Kao na-jbolje rješenje na dugi rok, eK predlaže osnivanje nezavisne agencije, koja će vr šiti funkciju Revizorskog tijela i biti po-tpuno nezavisna od ostalih dIs aktera.

kako je naglašeno u navedenom do-kumentu, pozicioniranje Revizorskog ti-jela u Ministarstvu finansija dovelo bi do gubitka nezavisnosti u radu, jer bi u tom slučaju pomenuto tijelo izgubilo funkciju

spoljnjeg, nezavisnog revizora, u odnosu na ostale strukture koje su ključne za dIs, a nalaze se u Ministarstvu finansija. na taj način bilo bi dovedeno u pitanje djelotvorno funkcionisanje sistema upra-vljanja i kontrole sredstava eu, jer revi-zorsko tijelo ima obavezu podnošenja izvještaja, pored eK i ovlašćenom preds-tavniku Vlade za akreditaciju (cAo-u4) i nacionalnom službeniku za ovjeravanje (nAo-u).4

s druge strane, iz sličnih razloga, predstavnici eK imaju mišljenje da bi pozicioniranje ovoga tijela u dRI moglo dovesti do ugrožavanja nezavisnosti dRI kao izvršioca spoljnje revizije. naime, u skladu sa zakonom o državnoj revizor-skoj instituciji, dRI kao tijelo koje je sa-mostalno i nezavisno u vršenju svoje du-žnosti, u obavezi je da podnosi izvještaje o korišćenju državne imovine isključivo skupštini crne gore kao zakonodavnom tijelu i Vladi. Međutim, kako je već gore navedeno, u pogledu revizije korišćenja IpA sredstava, dRI bila bi u obavezi da izvještava cAo-a i nAo-a, što ne bi bilo u skladu sa pomenutim zakonom.

Značaj osnivanjarevizorskog tijela u okvirudecentralizovanog sistemaupravljanja pretpristupnim

fondovima u Crnoj Gori

1 - Uredba Evropske komisije (ez) br. 718/2007 od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi uredba savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA)2 - Zakon o ratifikaciji Okvirnog sporazuma između Vlade Crne Gore i Komisije Evropskih zajednica o pravilima za saradnju koja se odnose na finansijsku pomoć EZ Crnoj Gori u okviru sprovođenja instrumenta pretpristupne pomoći (IPA)-(Službeni list Crne Gore br. 01/08)3 - U Republici Hrvatskoj osnovana je Agencija kao nezavisn o tijelo, u Republici Makedoniji, Revizorsko tijelo se nalazi u sklopu DRI, što se tiče iskustva Albanije i Srbije, još uvijek nije precizno odlučeno gdje treba pozicionirati pomenuto tijelo. Kao jedno od rešenja nameće se uspostavljanje Revizorskog tijela pri kabinetu pot-predsjednika Vlade.

92


Mada eK isključivo insistira da se Revizorsko tijelo uspostavi kao neza-visna agencija, privremeno rješenje o osnivanju ovog tijela u okviru dri u Crnoj gori, srbiji, BIh, Makedoniji i Albaniji, pri-hvatljivo je za predstavnike eK, ali samo do otvaranja poglavlja 32-finansijska kontrola koji se odnosi na sistem unu-trašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru (pIFc), nakon čega će se između Komisije i ovih zemalja donijeti posebna odluka o izdvajanju Revizorskog tijela iz sistema organizacione strukture dRI. shodno tome, da bi se riješio pomenu-ti problem, u većini zemalja donijeta je nova pravna i normativna osnova, kojom se definiše osnivanje Revizorskog tijela u okviru dri, ali i, u skladu okvirnim spora-zumom, utvrđuju pravila za izvještavanje eK, cAo-a i nAo-a, kako bi se izbjegao konflikt interesa.

stoga se, i u crnoj gori, ukazala po-treba da se normativno i pravno definiše uspostavljanje Revizorskog tijela u okvi-ru dRI, na način da mora biti funkcional-no nezavisno od svih učesnika u sistemu upravljanja i kontrole. u tu svrhu, izrađen je sporazum Vlade crne gore i državne revizorske institucije o formiranju Revi-zorskog tijela u okviru decentralizova-nog sistema upravljanja instrumentom za pretpristupnu pomoć (IpA). sporazum je potpisao Cao, u ime vlade Crne Gore, i predsjednik senata dri, 13. januara 2009. godine.

kako je navedeno u ovom spora-zumu, za potrebe revizije IpA sredstava, dRI će u okviru svoje organizacije formi-rati posebnu, funkcionalno nezavisnu jedinicu - Revizorsko tijelo i utvrditi njenu organizacionu strukturu i potreban broj zaposlenih. Rukovodilac Revizorskog tijela, koga imenuje senat dRI, imaće ovlašćenja i odgovornost da donosi od-luke i potpisuje sva dokumenta koja se odnose na funkcije i odgovornosti Revi-zorskog tijela, u skladu sa okvirnim spo-razumom. on po osnovu obavljanja ove

funkcije, ne može biti imenovan za člana senata, ali može članovima senata dostavljati na upoznavanje određena do-kumenta definisana ovim sporazumom. takođe, ovim sporazumom je definisano i da se, nakon otvaranja pregovaračkog poglavlja 32-Finansijska kontrola, izme-đu eK i crne gore, donese posebna odluka o izdvajanju Revizorskog tijela iz sistema organizacione strukture dRI.

II Funkcije i nadležnosti Revizorskog tijela

tokom svake godine, Revizorsko tije-lo, pod nadležnošću svog rukovodioca, biće u obavezi da izradi godišnji plan revizije. to je dokument koji obuhvata revizije, koje treba da se izvrše, da bi se provjerilo djelotvorno funkcionisanje sis-tema upravljanja i kontrole, kao i pouz-danost računovodstvenih podataka koji se dostavljaju ek.

Revizorsko tijelo je obavezno da svoj godišnji plan rada dostavi komisiji i nao prije početka godine na koju se taj plan odnosi.

predmet nadzora i finansijske kontrole Revizorskog tijela, biće svi sporazumi o fi-nansiranju, kao i iz njih proizašli programi i ugovori. predstavnici Revizorskog tijela vršiće sve tehničke i finansijske provjere, pregledati svu relevantnu dokumentaciju i račune koji se odnose na predmete fi-nansirane prema odgovarajućem spora-zumu o finansiranju.

pored toga, ovo tijelo biće obavezano da sačinjava i dostavlja sljedeće doku-mente:

• godišnji Izvještaj o izvršenim re-vizijama5, u kojem će biti navedeni svi izvori koji su korišteni prilikom vršenja revizije, pregled svih uočenih slabosti u sistemima kontrole i upravljanja ili u tra-n sakcijama tokom revizija izvršenih u skladu sa godišnjim planom rada revizije

za proteklih 12 mjeseci.• godišnje revizorsko mišljenje6, koje

treba da pokaže da li sistemi kontrole i upravljanja efikasno funkcionišu i da li su u skladu sa zahtjevanim pravilima.

• mišljenje o bilo kojem završnom izvještaju o troškovima7, koje treba da pokaže jasnu sliku o validnosti zahtjeva za krajnjom isplatom i tačnosti finansij-skih podataka.

u pogledu metodologije za sprovođe-nje revizije, podnošenja izvještaja i mi-šljenja o izvršenoj reviziji, Revizorsko ti jelo će se pridržavati međunarodno pri-hva ćenih standarda revizije.

III Zaključak

Kako evropska unija podržava crnu goru na putu učlanjenja, to će svake godine dodjeljivati značajnu finansijsku pomoć, definisanu strateškim evropskim i nacionalnim dokumentima, u okviru koje zemlja konkuriše određenim projek-tima. Iznos koji će biti alociran zavisi od kvaliteta predloženih projekata, od ste-pena iskorišćenosti eu sredstava, ali i od uspješnog funkcionisanja svih aktera u sistemu, samim tim, i od funkcionisanja Revizorskog tijela, koje obavlja reviziju ipa sredstava. uspostavljanjem adekvat-nih institucija kojim se ostvaruje kvalitet-no funkcionisanje sistema upravljanja i kontrole u okviru dIs-a, ali i Revizorskog tijela, organa koji vrši provjeru adekvat-nog funkcionisanja sistema, crna gora će se ujedno pripremiti i za korišćenje značajno većeg iznosa sredstava iz strukturnih i Kohezionih fondova, onog dana kada postane članica evropske unije.

nataša KoVAčeVIć, pomoćnik ministra i

bojana počeK, samostalni savjetnik III

Sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći,

4 - CAO - Ovlašćeni službenik Vlade za akreditaciju je ministar finansija, dr Igor Lukšić, NAO – Nacionalni službenik za ovjeravanje je pomoćnik ministra trezora, Boris Bušković5 - Aneks C Okvirnog sporazuma6 - Aneks D Okvirnog sporazuma7 - Aneks E Okvirnog sporazuma

93


Kao zemlji potencijalnom kandidatu, Crnoj Gori su na raspolaganju trenutno dvije komponente Instrumenta za pre-tp ristupnu pomoć (IpA)1. Krećući se u pravcu sticanja statusa kandidata za članstvo u evropskoj uniji (eu), adm-inistracija crne gore kao svoj cilj po-stavlja i spremnost cjelokupnog sistema za korišćenje sre d stava i iz preostale tri komponente ipa-e2, koje će joj biti na raspolaganju nakon sticanja statusa kandidata, što podrazumijeva pripremu institucija, str u ktura i neophodnih do-kumenata. to samo još jednom ukazuje da dva proce sa ne mogu da se odvijaju nezavisno jedan od dugog: s jedne st-rane proces usklađivanja nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom eu, za koji se cr na gora opredijelila po-tpisivanjem sporazu ma o stabilizaciji i pridruživanju, 15. oktobra 2007. godine, i sa druge strane, proces pripreme dr-žavne admisnitracije za korišćenje fo ndova eu. ovi procesi se moraju odvijati paralelno i jedino postizanjem očekivanih pomaka na oba polja može se ostvariti cilj koji je crna gora sebi postavila – članstvo u eu.

Komponente regionalnog razvoja i razvoja ljudskih resursa

Komponente regionalnog razvoja i razvoja ljudskih resursa, kao treća i če tvrta IpA komponenta, predstavljaju pri pre mnu fazu zemalja kandidata za

članstvo u eu za korišćenje strukturnih i Kohezionih fondova, kao instrumenata za ostvarivanje ciljeva Kohezione politike eu, koji će im biti dostupni nakon ulaska u eu. sličnosti se naročito ogledaju u fazi programiranja, dok se faza imple-mentacije, kao i tijela nosioci ove faze, donekle razlikuju.

Komponenta regionalnog razvoja mo že podržati projekte koji pokrivaju: oblast transporta, zaštite životne sredine i un apređenja regionalne konkurentnosti. Kao takva, ova komponenta se može

smatrati pretečom evropskog fonda za regionalni razvoj i Kohezionog fonda, koje koriste pojedine zemlje članice eu. Komponenta razvoja ljudskih resursa je usmjerena ka ostvarivanju svojih ciljeva u smislu obrazovanja, zapošljavanja, obuka i socijalne inkluzije, kao i ekonom ske i socijalne kohezije, i kao takva pre dstavlja preteču evropskog socijalnog fonda3.

oblasti koje su pokrivene četvrtom ko-mponentom, odnosno razvojem ljud skih resursa su mnogo kompatibilnije i u tim početnim koracima priprema za ovu ko-mponentu ne javljaju se velike dileme, ka-kav je slučaj sa trećom kompo ne ntom.

na zemlji korisnici IpA fondova je da na samom početku donese odluku da li će iz sredstava namijenjenih za fina-nsiranje projekata u okviru treće kom-ponente odlučiti se da pokrije sve tri obla sti ili će se opredijeliti samo za neke od njih. ova odluka je tim prije znača-jnija imajući u vidu činjenicu da su Vi-šegodišnjim indikativnim finansijskim do kumentom (Multi-Annual Indicative Fi-n ancial Framework - MIFF) određena sre-dstva koja će na godišnjem nivou koristiti svaka pojedinačnom zemlja korisnica IpA fondova, za programski period od 2007. - 2013. godine, tako da sticanjem statusa kandidata i ispunjavanjem uslova za ko-ri šćenje preostale tri IpA komponente, ukupna raspoloživa sredstva će ostati na istom nivou, samo će doći do njihove

Treća i četvrta komponentaIpA-e kao priprema

za strukturnei kohezione fondove

Bojana Kaluđerović

1- I komponenta – Tehnička podrška i izgradnja institucija, II komponenta – Prekogranična saradanja2- III komponeta – Regionalni razvoj, IV komponenta – Razvoj ljudskih resursa, V komponenta – Ruralni razvoj3 - Strukturni instrumenti predstavljaju sredstva za ostvarivanje ciljeva Kohezione politike EU i obuhvataju Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond i Kohezioni fond. Strukturni fond podrazumijeva Evropski fond za regionalni razvoj i Evropski socijalni fond.

94


preraspodjele. pošto se jedan dio projekata koji spadaju u treću i četvrtu komponentu trenutno finansira kroz komponentu tehnička podrška i razvoj kapaciteta (I IpA komponenta), to će, naravno, dovesti do preraspodjele tih sredstava. Imajući u vidu veličinu naše zemlje, kao i sredstva koja su nam na raspolaganju (godišnje za sve komponente od 31.4 miliona euR u 2007. godini do 35.4 miliona euR u 2012. godini) nameće se, kao jedna od racionalnijih varijanti, mogućnost da se opredijelimo za manji broj oblasti u okviru treće komponente. ova odluka će imati uticaja i na dokumenta čija izrada predstavlja uslov za korišćenje ove dvije komponente.

Strateški koherentni okvir i Operativni programi

sam proces programiranja komponente III i komponente IV zahtijeva izradu dokumenata koji nisu postojali u okviru prve dvije komponente. uredba o sprovođenju IpA4 članom 154 predviđa obavezu izrade strateškog koherentnog okvira (strategic cohe-rence Framework), kao referentnog dokumenta za programiranje komponenti regionalnog razvoja i razvoja ljudskih resursa, a koji pri tome mora biti usklađen sa Višegodišnjim planskim dokumentom (Multi-Annual Indicative planning document – MIpd), s jedne strane, ali sa druge strane mora biti povezan i sa nacionalnim planom razvoja crne gore, koji bi trebalo da bude izrađen u okviru tvining projekta finansiranog iz IpA 2009. za njegovu izradu je zadužen strateški koordinator pod punom odgovornošću nacionalnog IpA koordinatora (nIpAc – Ministar za evropske integracije). on ujedno predstavlja i neophodan uslov za odobrenja programa u okviru ove dvije komponente. prema uredbi o sprovođenju IpA, mora biti dostavljen evropskoj komisij (eK) na uvid najkasnije u isto vrijeme kada se odobre prvi programi koji će biti finansirani u okviru ove dvije komponente. strateški koherentni okvir zemlja kandidat izrađuje za cjelokupan programski period (npr. od 2007. - 2013. godine, odnosno za sljedeći programski period od 2014. - 2020. godine). njegova priprema predstavlja neku vrstu treninga za administracije zemalja kandidata, kako bi što bolje bili pripremljeni za izradu sličnog dokumenta koji se zahtijeva i kod strukturnih i Kohezionih fondova, nacionalnog strateškog referentnog okvira (national strategic Reference Framework). Izrada ovog dokumenta je dugotrajna i zahtijeva stalne konsultacije sa eK, odnosno njenim direktoratima za regionalnu politiku i zapošljavanje. Kao što mu i sam naziv govori, strateški koherentni okvir određuje okvir u kome će se djelovati unutar ove dvije komponente, uz obezbjeđivanje nepreklapanja sa aktivnostima koje se finansiraju iz nekih drugih komponenti ili pak od strane nekih međunarodnih finansijskih organizacija.

pored strateškog koherentnog okvira zemlja korisnica IpA sredstava je u obavezi da izradi i višegodišnje operativne programe, koji proizilaze iz strateškog okvira. za izradu operativnih programa je nadležna operativna struktura. oni moraju biti izrađeni u saradnji sa eK, i takođe odobreni od iste institucije. operativni program se izrađuje za period od 3 godine. u samom strateškom okviru navode se operativni programi koji će proizaći iz ovog dokumenta, kao i kratak opis ključnih prioriteta. Broj operativnih programa može biti različit i zavisi od odluka koje donosi zemlja korisnica sredstava. u principu postoji najmanje po jedan operativni program u okviru svake komponente. zemlja se može odlučiti i da u okviru treće komponente, s obzirom na područje djelovanja za koje se opredijelila, izradi dva ili tri operativna programa. Karakteristično za ovaj dokumenat je da u njemu, kada govorimo o IpA III komponenti, treba da bude sadržana i indikativna lista takozvanih velikih projekata, sa opisom statusa projektne dokumentacije, sa očekivanim izvorima finansiranja i indikativnim vremenskim okvirom za sprovođenje, kao i strukture koje će upravljati i kontrolisati sprovođenje operativnog programa. pojam velikih projekata se prvi put srijeće u okviru IpA III komponente i podrazumijeva projekte čija vrijednost prelazi 10 miliona euR. sam postupak odabira je specifičan, jer se veliki projekti direktno šalju eK od strane operativne strukture i ova institucija je zadužena za njihov odabir.

šema 1: šematski prikaz strateškog okvira za IpA komponente III i IV

miff

mipd

komponenta Regionalnog razvoja

op -transport op - životna sredina

op - konkurentnost

op - ljudski resursi

strateški koherentni okvir

nacionalni plan razvoja

Komponenta Razvoja ljudskih resursa

4 - Uredba Komisije (EZ) BR. 718/2007od 12. juna 2007. godine kojom se sprovodi Uredba Savjeta EZ br. 1085/2006 za uspostavljanje Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA)

95


Neophodan institucionalni okvir

pored glavnih nosilaca procesa - nacionalnog IpA koordinatora (nIpAc), ovlašćenog predstavnika Vlade za akreditaciju (cAo), nacionalnog službenika za ovjeravanje (nAo), nacionalnog fonda, Revizorskog tijela, koji su već imenovani i osnovani, jer je nji-hovo postojanje neophodno i za prve dvije IpA komponente, prema uredbi o sprovođenju IpA, zemlja koja se priprema za kori-šćenje III i IV komponente treba da imenuje i strateškog koordinatora za ove dvije komponente.

Vodeći se činjenicom da je strateški koordinator odgovoran za izradu straškog okvira pod nadležnošću nIpAc-a, oktobra 2009. godine je imenovan pomoćnik ministra za evropske integracije na ovu poziciju.

što se tiče operativne strukture, ona je znatno izmijenjena u odnosu na operativne strukture koje se formiraju za I i II IpA komponentu. operativnu strukturu čine: ministarstvo nadležno za određeni operativni program, kao i ministarstva/agencije zadužene za određeni prioritet/mjeru, kao i implementaciono tijelo/agencija. na čelu operativne strukture je osoba iz ministarstva zaduženog za operativni program (obično neko ko se nalazi visoko u hijerarhijskoj ljestvici ministarstva). Rukovodilac operativne strukture snosi krajnju odgovornost za upravljanje operativnim programom.

uloga Implementacionog tijela/agencije se ogleda u raspisivanju javnog tendera, ugovaranju, plaćanjima i tehničkom sprovo-đenju pojedinih programa, kao i kod ostalih komponenti. Kao najracionalnije rješenje, što je ujedno i preporuka eK, se iskristali-sala ideja da tu ulogu u našoj administraciji preuzme sektor za finansiranje i ugovaranje sredstava eu pomoći Ministarstva finansija (cFcu). neracionalno je, prema preporukama eK, formirati novu posebnu agenciju koja će implementirati ove dvije komponente imajući u vidu fondove koji su na raspolaganju.

Međusobni odnosi, kao i zadaci pojedinih ministarstava, odnosno tijela unutar operativne strukture se, kao i kod prve dvije IpA komponente, definiše operativnim sporazumom koji potpisuje rukovodilac operativne strukture sa svim ostalim akterima unutar nje. operativni sporazum se može potpisati jedino nakon potpisivanja Implementacionog sporazuma između nAo-a i rukovodioca operativne strukture.

Iskustva dvije zemlje kandidata, koje su za sada stekle akreditaciju za dIs za ove dvije komponente je različito. odnosno,

hrvatska i Makedonija su na različite načine riješile ovu nedoumicu.

Decentralizovani sistem implementacije (DIS) kao uslov korišćenja fondova u okviru III i IV komponente

Karakteristično za fazu implementacije je da se sredstva u okviru ove dvije komponente mogu koristiti samo u decentralizovanom sistemu implementacije eu fondova, tako da našoj administraciji u stvari predstoji paralelan rad na pripremi institucija za uspostavljanje dIs-a za komponente III i IV, i sa druge strane, pripreme dokumenata za programiranje fondova za ove dvije komponente.

eK zahtijeva, za svih pet komponenti, izradu nacionalne mape puta, koja detaljno razrađuje sve aktivnosti koje je neophodno preduzeti u cilju prenosa odgovornosti za upravljanje sredstvima eu sa eK na državu korisnicu sredstava, sa jasno definisanim nosiocima i rokovima, a koja je bazirana na njenoj Mapi puta za decentralizovano upravljanje IpA sredstvima.

postoji ogroman rizik, koji ujedno predstavlja i izazov za zaposlene uključene u institucije koje podliježu akreditaciji za dIs, koji se ogleda u činjenici da, ukoliko crna gora dostigne status kandidata, prije nego institucije, koje će biti zadužene za impleme-ntaciju fondova, koji će se koristiti kroz komponente III i IV, dobiju akreditaciju, odnosno ne prenese im se odgovonost za upravljanje fondovima eu sa eK, tada će crna gora biti uskraćena za sredstva koja se koriste kroz ove dvije komponente, sve do sticanja akreditacije. sa tim iskustvom se već prije nas susrela i Makedonija koja je status kandidata za eu stekla još decembra 2005. godine, tako da je samim uvođenje IpA-e imala na raspolaganju svih pet komponenti, ali zbog neispunjavanja ostalih uslova za njihovo korišćenje donedavno nije bila u mogućnosti da koristi sredstava namijenjena joj kroz III, IV i V komponentu. prema pretpostavkama predstavnika eK, za prolazak kroz svih šest faza predviđenih Mapom puta, neophodno je od 28 (optimistički scenario) do 36 mjeseci (pesimistički scenario). Međutim, pošto su već imenovani glavni akteri u okviru priprema za dIs za I i II komponentu IpA-e, a ujedno i najveći dio dokumentacije neophodne za uvođenje dIs-a je već izrađen za ove dvije komponente, tako da stečena iskustva mogu ubrzati ovaj proces za III i IV komponentu.

Iskustva Hrvatske i Makedonije

do sada su se, s obzirom da ispunjavaju primarni uslov za korišćenje treće i četvrte IpA komponente, sa ovim izazovom suočile hrvatska, Makedonija i turska. hrvatska i Makedonija su imale donekle različit put ka korišćenju ove dvije komponente. obje zemlje

96


su status kandidata za članstvo u eu5 stekle prije uvođenja IpA6-e, kao jedinstvenog instrumenta za pretpristupnu pomoć. na samom početku su im bile na raspolaganju sve IpA komponente. naravno, da bi sredstva mogla da se koriste, bilo je neophodno ispuniti postavljene uslove. s jedne strane, riječ je o uslovima vezanim za oblast programiranja, (bilo je neophodno imenovati strateškog koordinatora, kao i izraditi neophodna dokumenta), ali sa druge strane trebalo je steći uslove za uvođenje dIs-a. hrvatske institucije su decembra 2008. godine stekle akreditaciju za prve četiri komponente, dok su Makedonske institucije čekale nešto duže, tako da su za III komponentu dobili akreditaciju avgusta 2009. godine, što je ujedno predstavljalo i prvi čin prenosa odgovornosti za upravljanje sredstvima eu u toj zemlji. ove dvije zemlje se bitno razlikuju u pristupu prilikom donošenja odluke o prioritetima koji se finansiraju u okviru treće komponente. samim tim različit je i broj, kako operativnih programa, tako i operativnih struktura.

komponenta operativni program hrvatska makedonija

Regionalni razvoj

zaštita životne sredine 30% 50%

transport 30% 20%

regionalna konkurentnost 20% 0%

Razvoj ljudskih resursa Razvoj ljudskih resursa 20% 30%

tabela: Raspodjela sredstava po operativnim programima7

hrvatska se opredijelila za četiri operativna programa i četiri operativne strukture (tri u okviru treće komponente i jednu u okviru četvrte komponente). na čelu operativne strukture se nalazi državni sekretar resornog ministarstva koje je ujedno nadležno za operativni program. Implementaciono tijelo se razlikuje od područja djelovanja8. ovaj model je bliži modelu koji je karakterističan za strukturne fondove.

u Makedoniji postoje dvije operativne strukture, po jedna za obje komponente9.

Šta nam predstoji?

glavna preporuka data crnoj gori od strane eK je da treba voditi računa o činjenici da su sredstva koja su nam na raspolaganju relativno mala, tako da treba razmotriti i mogućnost da se u okviru treće komponente možemo opredijeliti samo za neke prioritete. takođe, kao najbolje rješenje nam se nameće, u skladu sa tim i pojednostavljivanje struktura. nakon imenovanja strateškog koordinatora, neophodno je donijeti odluku o operativnim strukturama za III i IV komponentu, kao i o njihovim rukovodiocima. nakon otpočinjanja projekta koji se finansira iz IpA 2009 programa „jačanje sistema upravljanja i kontrole za finansijsku pomoć eu crnoj gori“, koji je predviđen za drugu polovinu 2009. godine, neophodno je sačiniti nacionalnu mapu puta za dIs za III i IV komponentu, i u skladu njom pristupiti sprovođenju svih šest faza predviđenih Mapom puta eK. uporedo sa ovim procesom, mora se raditi i na neophodnim strateškim dokumentima, čija izrada zahtijeva uključivanje velikog broja eksperata, kao i dugotrajno angažovanje na izradi ovog krucijalnog dokumenta.

na našoj administraciji je da učini sve što je u njenoj moći kako bi se izbjegli negativni efekti koje nosi brži proces sticanja statusa kandidata od procesa sticanja akreditacije za III i IV komponentu.

ovaj izazov treba shvatiti prije svega kao pripremu za korišćenje strukturnih i Kohezionih fondova, odnosno učenje kroz rad. što bolje uspostavimo strukture za ove dvije komponente, spremnije ćemo dočekati ulazak u eu i potencijalno veće mogućnosti korišćenja fondova.

bojana KALuđeRoVIć, samostalni savjetnik I


5 - Hrvatska je ovaj status stekla juna 2004. godine6 - Na snazi je od 01. januara 2007. godine7 - Izvor: Bender T. i Unterwuzerzacher: Prezentacija na seminaru „IPA kao priprema za kohezionu politiku“, Brisel, 24. mart 2009. godine8 - Osim Centralne agencije za finansiranje i ugovaranje (CFCA), kao Implementaciono tijelo u hrvatskoj strukturi se javljaju i Infrastruktura DOO, Hrvatske vode, Fond za zaštitu okoliša i energetsku učinkovitost, Hrvatski zavod za zapošljavanje i Agencija za strukovno obrazovanje i osposobljavanje.9 - Za oba Operativna programa je zadužen CFCD (Central Finance and Contracting Department), koji je ujedno i implementaciono tijelo/agencija. Rukovodilac CFCD-ja je i rukovodilac Operativne strukture.

97


za devet mjeseci 2009. godine na tržištu lizinga u crnoj gori je zaključeno ukupno 950 ugovora, što je manje za 64,72% u poređenju sa istim periodom prošle godine.

tabela 1. Broj zaključenih ugovora po korisnicima lizinga

Ukupno na dan 30. 09. 2008. Ukupno na dan 30. 09. 2009. Stopa rastabroja ugovora

Korisnici lizinga % Broj ugovora % Broj ugovora %Pravna lica 67,47 1.817,00 47,37 450,00 -75,23Fizička lica 29,04 782,00 51,79 492,00 -37,08Preduzetnici 3,49 94,00 0,84 8,00 -91,49Ukupno 100,00 2.693,00 100,00 950,00 -64,72

od ukupnog broja zaključenih ugovora 492 ili 51.8% odnosi se na ugovore zaključene sa fizičkim licima, a 450 ili 47.4% na ugovore zaključene sa pravnim licima. ukoliko uporedimo podatke o učešću ugovora zaključenih sa fizičkim licima u ukupnom broju ugovora, primjetno je da ovo učeše veće nego u istom periodu prethodne godine. ova činjenica ukazuje na to da lizing društva usmjeravaju poslovne strategije prema fizičkim licima u cilju diverzifikacije rizika i osiguranja optimalne strukture klijenata.

Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizinga

Kao što je i do sada bila praksa, u prva tri kvartala 2009. godine, poslovi finansijskog lizinga imali su značajno učešće u ukupnom broju, kao i vrijednosti zaključenih ugovora.

tabela 2. Vrijednost i broj zaključenih ugovora u zavisnosti od tipa lizinga

Ukupno na dan 30. 09. 2008. godine Ukupno na dan 30. 09. 2009. godine

Stopa rasta(broj) (3)/ (1)

Stopa rasta (vrijednost)(4)/(2)

Tip lizingaBroj zaključenih ugovora (1)

%Vrijednost zaključenih ugovora (2)

%Broj zaključenih ugovora (3)

%Vrijednost zaključenih ugovora (4)

% % %

Opeartivni lizing 280,00 10,39 12.840.674,87 9,27 70,00 8,01 1.312.155,83 16,92 -75,00 -89,78Finansijski lizing 2.414,00 89,61 125.669.314,85 90,73 880,00 91,99 24.181.877,08 83,08 -63,55 -80,76Ukupno: 2.694,00 100,00 138.509.989,72 100,00 950,00 100,00 25.494.032,91 100,00 -64,74 -81,59

za prva tri kvartala 2009. godine vrijednost zaključenih ugovora iznosila je 25,494 miliona eura, što predstavlja pad od oko 81.06% u poređenju sa istim periodom prethodne godine. od ukupnog broja zaključenih ugovora oko 83% ili 24,181 miliona eura odnosi se na vrijednost finansijskog, a preostalo operativnog lizinga.

Tržište lizinga- Izvještaj za period 01. januar -

30. septembar 2009. godine

98


Predmet lizinga

na osnovu strukture broja ukupno zaključenih ugovora, po osnovu predmeta lizinga, očito je da je putnički automobili imaju najveći udio od oko 79.8% u ukupnom iznosu lizing plasmana.

tabela 3. Komparativni pregled broja zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga broj ugovora na dan

predmet lizinga 30. 09. 2008. godine (1) % 30. 09. 2009.

godine (2) % stopa rasta(2)/(1)

putnički automobili 1.873,00 69,55 758,00 79,79 -59,53privredna vozila (kamioni, autobusi i dostavna vozila) 471,00 17,49 78,00 8,21 -83,44

građevinske mašine i oprema 257,00 9,54 51,00 5,37 -80,16

brodovi 28,00 1,04 4,00 0,42 -85,71nekretnine 60,00 2,23 59,00 6,21 -1,67ostalo 4,00 0,15 ukupno 2.693,00 100,00 950,00 100,00 -64,72

udio komercijalnih vozila u ukupnom broju zaključenih ugovora je 8.21%, dok je udio građevinskih mašina i opreme oko 5.37%, a nekretnina 6.21%. u poređenju sa istim periodom prethodne godine, na lizing tržištu zabilježen je pad učešća komercijalnih vozila, građevinskih mašina i opreme i brodova, dok učešće ostalih kategorija bilježi rast učešća u ukupnom broju zaključenih ugovora.

tabela 4. Komparativni pregled vrijednosti zaključenih ugovora po osnovu predmeta lizinga vrijednost ugovora na dan

predmet lizinga 30. 09. 2008. godine(1) % 30. 09. 2009. godine

(2) % stopa rasta(2)/(1)

putnički automobili 36.888.375,17 26,63 12.502.431,20 49,04 -66,11privredna vozila (kamioni, autobusi i dostavna vozila) 22.196.314,12 16,03 2.003.195,26 7,86 -90,98

građevinske mašine i oprema 23.121.566,08 16,69 2.874.783,26 11,28 -87,57

brodovi 3.033.406,16 2,19 447.719,00 1,76 -85,24nekretnine 53.067.798,99 38,31 7.665.924,19 30,07 -85,55ostalo 202.528,50 0,15 ukupno 138.509.989,02 100,00 25.494.052,91 100,00 -81,59

putnički automobili pokazuje najveći udio i u ukupnoj vrijednosti ugovora od oko 49%, dok su nekretnine zastupljene sa oko 30%, komercijalna vozila imaju udio od oko 8%, a leasing građevinskih mašina i opreme oko 11%.

smanjenje obima poslovanja na tržištu lizinga u pogledu broja zaključenih ugovora, kao i vrijednosti istih, rezultat je smanjene privredne aktivnosti. evidentan je uticaj aktuelne krize i na ovaj oblik finansiranja, kao što je slučaj i sa drugim segmentima finansijskog sistema.

bojana BošKoVIć, samostalni savjetnik I

jelena VojInoVIć, samostalni savjetnik III

99


Inspekcijski nadzor poreskih obve-zn ika u turističkoj sezoni u suštini ne ma razlike u odnosu na obavljanje ins pe-kcijskog nadzora u vansezoni. Razl ika sa aspekta poreske uprave može biti jedino u dijelu koji se odnosi na broj poreskih obveznika i veliki priliv ra dne snage, uglavnom nerezidentnih li ca. Rad u turističkoj sezoni zahtijeva pre-cizno planiranje i organizaciju rada, rotaciju kadrova, intenzivan i produženi rad, što zahtijeva pojačane aktivnosti na pripremi turističke sezone. sam početak i završetak sezone za poresku upravi ima relativan karakter, jer su aktivnosti po reske uprave intezivne tokom cijele godine, te otuda i osnovni moto «svaki grad u crnoj gori je turistička destinacija, a čitava godina turistička sezona”. tu-ristička privreda je pokretač poslovanja i u drugim djelatnostima, jer postoji tij-esna međuzavisnost između turizma i drugih djelatnosti. poreska uprava svo-je planove i programe utvrđuje sa eko-nomskom politikom vlade Crne Gore i drugim dokumentima kojima se utvrđuju prioriteti za odvijanje turističke sezone i unapređenje turističke ponude. poreska uprava je sagledala uslove privređivanja i mogućnosti za ostvarivanje budžetskih prihoda, te postavila osnovne ciljeve u vezi sa odvijanjem turističke sezone. teritoriju crne gore najvećim dijelom čini prostor koji je atraktivan za turizam, i činjenica je da su pojedina područja različito turistički privlačna, ali ako se ima u vidu mala teritorija Crne Gore, onda je jasno da se intenziviranje turističke djelatnosti veoma brzo odražava i na susjedna područja. osnovni cilj poreske

uprave je da se u postojećim uslovima privređivanja ostvare što veći budžetski prihodi, te da se kroz široku nadležnost uspostavi poreska disciplina kroz tri strateška pravca, prije svega, edukaciju poreskih obveznika, inspekcijski nadzor i naplatu poreskih obaveza.

u skladu sa Akcionim planom za tu-rističku sezonu u dijelu inspekcijskog nadzora poreskih obveznika vršena je:

- kontrola registracije obveznika, a posebno obveznika koji sezonski oba-vljaju djelatnost;

- kontola evidentiranja prometa kod turističke i ugostiteljske djelatnosti;

- kontrola prijavljivanja prihoda i utvr-đ ivanje prihoda kod turističke i ugos-titeljske djelatnosti;

- kontrola prometa akciznih proiz vo-da;

- kontrola i naplata poreza od prometa nekretnina;

- kontrola plaćanja poreza i doprinosa na zarade;

- kontrola djelatnosti kod kojih se os-tv a ruju značajni prihodi a vezani su za organ izaciju koncerata, festivala, karne-vala, sa jmova i sl.).

aktivnosti i mjere poreske uprave u turističkoj sezoni bile su usmjerene pre ma rizičnim grupama poreskih obve-znika, a to su, prije svega, izdavaoci le-ž ajeva, sezonski obveznici, lica koja se bave prometom nekretnina, lica koja se bave investicijama i izvođenjem gra-đevinskih radova, kao i lica koja se bave prometom akciznih proizvoda. dakle,

in spekcijskim nadzorom u sezoni su ob uhvaćeni poreski obveznici za koje je procijenjeno da postoji visok rizik od izbjegavanja plaćanja poreskih obaveza, kao i obveznici koji obavljaju turističku i ugostiteljsku djelatnost. postignuti rezu-ltati ukazuju na visok stepen uspješnosti u vršenju inspekcijskog nadzora, sa in-deksom rasta utvrđenih prihoda u 2009. godini u odnosu na 2008. godinu od 104.

u postupku nadzora su utvrđene no-ve poreske obaveze, odnosno poreske obaveze koje nijesu prijavili poreski ob-ve znici, te u primorskim opštinama Bar, Budva i hreceg novi, iste su iznosile uku-pno 9.565.879 €, od čega:

porez na dohodak 3.136.360€porez na dobit 767.339€porez na promet 275.321€porez na dodatu vrijednost 5.386.859€

obračunata kamata 13.643€

Radi utvrđivanja tačnosti iskazane po reske osnovice kod poreskih obvez-nika vršeno je snimanje prometa u 104 slučaja, odnosno maloprodajna ob je kta u kojima je utvrđen promet u iznosu od 5.920.924 € i izlazni pdV u iznosu od 825.714 €, dok je u postupku prinudne naplate kod 66 ob-ve znika naplaćeno 780.984 €. u ov-im područnim jedinicama je izvršeno 2.878 kontrola, od kojih su kontrole sa nepravilnostima bile kod 1588 poreskih obveznika, odnosno 56% ukupnog br-oja kontrola. Iz navedenog proizilazi da

Rezultati ljetnje turističkesezone 2009. godine


je broj kontrola bez nepravilnosti rela-tivan pokazatelj poboljšanja poreske di-scipline u odnosu na prethodne godine u kojima se broj obveznika kod kojih su utvrđene nepravilnosti kretao i preko 60% u odnosu na ukupan broj poreskih obveznika, koji su kontrolisani. u dijelu koji se odnosi na preduzimanje mjera od strane poreske uprave zbog kršenja poreskih propisa, podnijeto je 1.588 prekršajnih prijava, 12 krivičnih prijava, a mjera zabrane obavljanja djelatnosti je izrečena u 38 slučajeva. osnovni za-ključak je da je postignut značajan obu-hvat poreskih obveznika u postupku inspekcijskog nadzora i da je utvrđen značajan iznos poreskih obaveze, te da su preduzete mjere za koje su zakonom ovlašćeni poreski inspektori.

planirane aktivnosti poreske uprave u dijelu naplate poreskih obaveza, kao i dinamika predviđena Akcionim pl-anom je ostvarena, a postignuti rezu-ltati ukazuju da je poreska uprava kr-

oz sistematski rad značajno podigla stepen poreske discipline kod pojedinih djelatnosti. sa aspekta naplate javnih prihoda, koja je osnovni cilj poreske uprave, već početkom februara 2009. godine, pristupilo se planiranju aktivnosti, kako bi se obezbijedila logi-sti čka podrška za uspješnu relizaciju postavljenih ciljeva. u pripremi za tu-ri stičku sezonu poreska uprava je ak-ti vnosti usmjerila na registraciju što većeg broja obveznika koji djelatnost obavljaju u sezoni, a posebno izdava-oca ležajeva, budući da je analiza ost-va renih rezultata u prethodnom peri-odu pokazala tendenciju rasta broja poreskih obveznika koji se paušalno oporezuju. Blagovremeno su preduzete aktivnosti na identifikaciji poreskih obve znika - izdavaoca ležajeva, na os-n ovu spiskova i evidencija iz pretho-dne godine i odobrenja za rad izdatih od strane nadležnih opštinskih službi, kako bi ova lica bila obaviještena o obavezi podnošenja zahtjeva za pau-

ša lno oporezivanje i na taj način omo-gućila poreskoj upravi, utvrđivanje i na platu poreskih obaveza. u periodu jul - avgust u primorskim područnim je di nicama, pripremljena su i uručena po re skim obveznicima, rješenja o ut-vr đi vanju poreskih obaveza. tokom avgu sta intezivirane su aktivnosti na finalnoj realizaciji radnih zadataka za ljetnju sezonu, a sve u cilju efikasnog sprovođenja mjera naplate. prema pod-acima područnih jedinica (Bar, Budva, herceg novi, Bijelo polje i pljevlja), u periodu 01.06.2009. god. - 12.10.2009.godine, ukupan broj poreskih obveznika paušalno oporezovanih koji obavljaju samostalnu djelatnost i izdavaoca le-ža jeva u sezoni 2009. godine, iznosi je 3.766. od ukupnog broja donijetih rješenja 672 rješenja odnose se na samostalnu djelatnost - paušal (sezo-nci) 3.094 rješenja, odnose se na izda-vanje ležajeva, a ostvarena naplata je 91,87% od ukupno utvrđenih obaveza. Analizirajući naplatu poreza, doprinosa

101


i drugih javnih prihoda, u periodu jun - septembar 2009.godine, u odnosu na plan Budžeta, konstatuje se index ostvarenja od 115,51. naplata poreza i doprinosa i drugih javnih prihoda, u na-vedenom periodu ostvarena je, i to:

naplata poreza u periodu jun - se-ptembar 2009. godine, na nivou poreske uprave, ostvarena je sa u iznosu od 131.145.028,38€, odnosno sa index-om ostvarenja od 109,42.

naplata doprinosa u periodu jun - septembar 2009. godine, na nivou poreske uprave, ostvarena je u iznosu od 123.305.746,59 €, odnosno sa in-dex-om ostvarenja od 116,75.

Izdvajamo naplatu akciza, koja je u periodu jun - septembar 2009. godine, na nivou poreske uprave, ostvarena u iznosu od 49.052.607,09 €, odnosno sa index-om ostvarenja od 135,70 u odnosu na plan Budžeta. Mjere naplate poreska uprava je usmjerila, prije svega, prema licima koja sezonski obavljaju djelatnost, što je potpuno razumljivo, jer po prestanku obavljanja djelatnosti mnogo je teže i neizvesnije preduzimanje mjera prema licima koja više aktivno ne obavljaju djelatnost. takođe, poreska uprava je preduzimanjem zaštit nih mje ra, onemogućila pojave da obv e-znik obavlja djelatnost, napravi pore-ski dug i prestane sa radom u toku ili na kraju turističke sezone, a ne izm-iri poreske obaveze. u tom cilju su preduzete mjere da se dospjele obaveze pravovremeno i naplate. savremena in-formaciona tehnologija u poreskoj up-r avi je omogućila brzu komunikaciju iz među centrale i područnih jedinica poreske uprave, u dijelu aktivnosti oko “aktiviranja” već postojećih podataka za poreske obveznike koji se ponovo ja-vljaju ove sezone, prvenstveno fizičkih lica - preduzetnika.

značajnu pažnju u postupku naplate poreskih obaveza u toku turističke se-zone, poreska uprava je usmjerila na naplatu korektivnih obaveza, to jest obaveza utvrđenih u postupku inspe-kci jskog nadzora na način da, ukoliko poreski obveznik ne izmiri obaveze utvrđene u postupku nadzora u pro-

pisanim rokovima, preduzimaju se zako-nom predviđene mjere naplate.

polazeći od osnovnih kriterijuma za ocjenjivanje rezultata turističke sezone 2009. godine, odnosno od podataka o ostvarenim prihodima u odnosu na plan Budžeta, kao i podataka o broju obveznika koji samostalnu djelatnost obavljaju povremeno – sezonski, može se zaključiti, da je rad poreske uprave u dijelu naplate i poreske uparve u cjelini, u toku ljetnje turističke sezone 2009. godine, bio veoma efikasan.

turistička sezona za poresku upra vu nije završena sa kalendarskim završe-tkom ljeta, Akcionim planom predviđene su aktivnosti u primorskim područnim jedinicama i u jesenjim mjesecima. u ovom periodu provjerava se ispravnost poslovanja i vrše detaljne kotrole većih obveznika, kao i naplata eventualno zao-stalih poreskih obaveza.

Iskoristili bi priliku da najavimo da je poreska uprava već počela sa akti-vnostima na pripremi zimske turističke sezone, jer se sa početkom zimske tu-rističke sezone u sjevernoj regiji očekuje veći priliv domaćih i stranih gostiju, a samim tim i značajno povećanje pro-meta kod svih poreskih obveznika, ka-ko po osnovu prodaje proizvoda tako

i po osnovu pružanja usluga. poreska uprava organizovano pristupa mjerama koje preduzima u turističkoj sezoni, a cilj nam je jasan, a to je da oporezivanjem obuhvatimo sva lica koja obavljaju dje-latnost i da naplatimo poreske ob a veze od što većeg broja poreskih obv eznika.

poreska uprava

oktobar - decembar, 2009. bilten xviiiu sektoru za poreski i carinski sistem - mr snežana mugoša,...

Documents