1

2

МАЗМҰН Ы-СОДЕРЖАНИЕ

Абишева Н.М. Қымбатты оқырман қауым!.....................................................................................................

«Өрлеу»: информационные вести..........................................................................................

Кибатаева Н.К.

В фокусе «Орлеу»: лекторское мастерство преподавателя.................................................

Ашықбаева Б.Б.

Білім беру жүйесін жаңғыртуда шығармашылық қызметті дамыту.....................................

Дуйсеналинова А.М.

Профессиональное развитие педагога на основе самообразования.......................................

Жумекенова Ш.Ш. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары мен жүзеге асыру жолдары...............

Иркенова Р.И. Бастауыш класс оқушыларының жобалау дағдысын дамыту.................................................

Мендигалиева А.А.

Развитие коммуникативной культуры учителя начальной школы........................................

Тілеуова А.З.

Білім беру–адами капиталдың басты факторы.........................................................................

Темирова Б.Б. География пәні сабақтарында студенттердің рефлексивті – бағалау қабілеттерін

қалыптастырудың әдістері мен тәсілдері...............................................................................

Уразымбетова А.Б.

Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты дамыту жолдары......................

Абдирзакова А.Ш. География пәні сабақтарында оқушылардың рефлексивтік қабілетін дамыту.....................

Абрашева Ж.К.

Оқушы құзыреттілігін қалыптастыруда зерттеу тәсілдерінің маңызы.................................

Ауданова А.К.

Педагогтардың рефлексивтік қабілетін дамыту тәсілдері.....................................................

Бекбергенова С.А.

Бастауыш класс оқушыларының тұлғалық қабілетін жетілдіру...........................................

Давлетбаева А.Н.

Мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық технологияларды қолдану әдістері.............

Есетова Л.Д.

Оқушылардың тұлғалық қабілетін жетілдіру арқылы шығармашылыққа баулу................

Жаксымбаева Л.Е.

Ұлттық тәрбиедегі педагогтардың рөлі: дәстүр мен тәжірибе.............................................

Жетесова Б.Ж.

Заманауи инновациялық әдістерді қолдану арқылы балаларды жан-жақты

дамыту жолдары...........................................................................................................................

Изтлеуова Ж.И.

Условия формирования исследовательской культуры как основной фактор

профессионального становления педагога............................................................................

5

6

11

13

16

18

20

23

25

28

30

33

36

39

42

44

46

49

52

55

Білім сапасын жақсарту жолдары

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

3

Кенжебаева К.К.

Білім берудегі инновациялық процестерді дамыту..................................................................

Қосжанова Ш.М.

Білім мазмұнының жаңаруы жағдайында шығармашылық қабілетті шыңдау.....................

Кудабаева А.А.

Развитие творческого потенциала учителя.............................................................................

Кульжабаева Б.У.

Технология сабағындағы жаңашылдық бағыт..........................................................................

Мамырова Г.Т.

Формирование функциональной грамотности учащихся на уроках

русского языка и литературы....................................................................................................

Мынгжанова Ж.С.

Использование информационно-коммуникационных технологий в учебном процессе......

Нугманова Ш.С.

Оқушылардың зерттеушілік мәдениетін дамытудың инновациялық тәсілдер.....................

Нуржанова Ж.Т.

Формирование ключевых компетенций школьников.............................................................

Сафина В.Н.

Шығармашылық оқушыны шыңға жетелейді........................................................................

Тасқожина М.Б.

Балалар бойындағы дарындылық қабілетті дамыту жолдары................................................

Андирова В.Т., Тобылбаев Е.Т.

Өзін-өзі реттеуге бағытталған оқыту жүйесінде жобалау технологиясының рөлі...............

Узакбергенова М.Х.

Актуализация развития речи в процессе обучения русскому языку и литературе.............

Уналбаева Д.Б.

Развитие творческой деятельности педагога в системе обновления содержания

образования.................................................................................................................................

Шамшетова Р.Ө.

Оқушылардың шығармашылық ізденісін дамытудың маңыздылығы..................................

Шолтаманова Г.Д.

Кәсіби құзыреттілікті жетілдіру.................................................................................................

Алиева Ш.А.

Мектепке дейінгі білім берудегі отбасы тәрбиесі...................................................................

Байниязова З.К.

Рөлідік ойын элементін қолдану арқылы ұлттық тәрбие беру.............................................

Кулумшина А.У.

Балабақшадағы отбасы тәрбиесінің ролі................................................................................

Темирова Б.Б., Шупанова Г.С.

Мәңгілік ел – ұлттық идеясы арқылы студенттерге отансүйгіштік білім мен тәрбие

беру қазіргі ұстаздардың міндеті...............................................................................................

Турлыбаева Г.Ш.

Тағылымы зор ұлттық тәрбие....................................................................................................

Утегалиева А.К.

Жас ұрпақ тәрбиесіндегі жауапкершілік................................................................................

58

60

63

66

68

70

74

77

79

82

84

87

89

92

94

96

98

101

103

105

107

Мектептегі тәрбие

4

Абдуллина Г.С.

«Алтын қақпа» интеллектуалдық ойыны..............................................................................

Абдуллина А.Ы.

Құстар біздің досымыз.............................................................................................................

Алиева М.М.

Біз мектепке барамыз (Портфель және оның достары қойылым).........................................

Абдуллина Г.Н.

Сложноподчинённое предложение с несколькими придаточными.......................................

Абдуллина Д.Ы.

Қазақ халқының материалдық мәдениеті.................................................................................

Айнадинова Г.А.

Тәуелсіздік – таң нұрым.............................................................................................................

Алпысбаева А.К.

Қорқыт және қобыз....................................................................................................................

Демесинова Б.А.

Дені саудың жаны сау................................................................................................................

Дерпанова Б.

Сиқырлы ертегілер.......................................................................................................................

Есентугелова Ж.

Қош келдің, жаңа жыл...............................................................................................................

Жылкайдарова Г.Б.

Алтын қақпа..................................................................................................................................

Зотова Н.А. Звук и буква Цц............................................................................................................................

Иманова М.Қ.

Бұрыштың түрлері. үшбұрышты сызғыш................................................................................

Күшенова Г.Қ.

Компьютерлік графика түрлері.................................................................................................

Нығмет Р.С.

Сөз – жібек жіп, ой – кесте (сайыс кеші)...................................................................................

Шамакова Д.У., Нығмет Р.С.

Абайдың поэмалары...................................................................................................................

Сейлханқызы Б.

Абылай хан................................................................................................................................

Назарбаева Р.Қ.

Библиографиялық дайджест ..................................................................................................

109

110

111

114

115

116

117

119

121

122

123

125

127

131

132

139

141

145

Ұстаз тәжірибесінен

5

ҚЫМБАТТЫ ОҚЫРМАН ҚАУЫМ!

Ұлыстың ұлы күні - Наурыз мерекесі қарсаңында барша ұстаздар қауымы үшін

мәні де маңызы бар «Әдіскер жаршысы» ғылыми-әдістемелік журналының кезекті

саны шығып отыр. Сондықтан да күллі түркі әлемінің ортақ мейрамы, күн мен түннің

теңелген күні, жаңа күннің бастауы, Наурыз – жыл басы мерекесі баршаңызға құтты

болсын! Ақ мол болсын, отбасы аман болып, кәсібіңізде толағай табысқа кенеліп,

еңбегіңіз жемісті болсын!

Қазіргі жаһандану жағдайында басқа елдермен мәдениетаралық қарым-

қатынаста болу, әлемдік білім кеңістігіне ену үшін жас ұрпақты тәрбиелеуде белсенді

инновациялық технологиялардың тиімді әдістерін тәжірибеге енгізу арқылы

мамандарды дайындаудың басты мақсаты - педагогтердің оқу қажеттіліктеріне сай

нақты білімнің мәнін түсінуге, нәтижесінде өзіндік іс-әрекетке ену және кәсіби

тәжірибені жетілдіру болып отыр. Нақты белгіленген мақсатқа жету үшін «Өрлеу»

біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы «Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты»

елеулі жұмыстарды үздіксіз ұйымдастырып, жүргізіп келеді.

Рухани құндылықтарымызды дәріптеп, игі тілекпен Наурызды қарсы алу

дәстүрімен институтта біліктілікті арттыру жүйесінің ардагер ұстаздарына,

профессорлық-оқытушылар құрамы мен қызметкерлеріне арналған мерекелік концерт

ұйымдастырылды. Ұлтымыздың мерейін өсіретін, дәстүр-ғұрпымызды айшықтайтын

қасиетті Ұлыстың ұлы күнінде Наурыз сыйы таратылып, мерекелік дастарқан

басында ұлттық тағамдардан дәм татылды.

Олай болса, Жаңа жылдың жағымды жаңалығы көп болсын! Қымбатты

әріптестер, Сіздермен кәсіби тұрғыдан бірлескен іскерлік байланысымызды ары қарай

жалғастыруға, одан әрі жетілдіруге шақырамыз!

Аса құрметпен,

институт директорының м.а., ф.ғ.к. Н.М.Абишева

6

«ӨРЛЕУ»: ИНФОРМАЦИОННЫЕ ВЕСТИ

Уважаемые педагоги! Вашему вниманию предлагаются основные мероприятия

научно – методического характера филиала АО «НЦПК «Өрлеу» - института

повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской области,

вызвавшие положительный резонанс педагогической общественности. В первом

квартале 2017 года сотрудниками филиала был проведен ряд важных мероприятий.

1. Новый формат ЕНТ ставит новые задачи перед коллективом филиала АО

«НЦПК «Өрлеу» института повышения квалификации педагогических работников по

Актюбинской области. Сегодня об этих вопросах: качестве подготовки учащихся и,

соответственно, повышения квалификации педагогов в рамках новых требований

ЕНТ обсуждали на встрече профессорско-преподавательского состава с Жакеновым

Талғатом Жұмабекұлы, руководителем управления содержания и методологии

образования Департамента дошкольного и среднего образования Министерства

образования и науки РК, Рақымжановым Қайыржаном Алдашұлы, директором

института среднего образования НАО имени Ы.Алтынсарина Министерства

образования и науки РК, в рамках реализации протокола видеоконференции,

проводимом Министерством образования и науки (22 февраля), по вопросам

организации и проведения итоговой аттестации и ЕНТ в 2017 году.

В ходе встречи актуализировались вопросы, связанные с особенностями Единого

национального тестирования 2017 года, разработкой заданий на выпускных экзаменах

по эссе, математики, истории Казахстана, методами оценивания и подготовкой

методических рекомендаций по организации итоговой аттестации выпускников школ,

ознакомлением всех учителей проходящих курсы повышения квалификации с

материалами итоговой аттестации.

На встрече присутствовали: Кулыбекова Г.К., руководитель отдела

дошкольного и общего среднего образования Актюбинского областного управления

образования, Сулейменова Г.Т., начальник отдела департамента контроля в сфере

образования Актюбинской области, которые стали свидетелями и участниками

делового профессионального общения. Примечательно, что встреча прошла в живой

неформальной атмосфере, где каждый присутствующий мог задать вопросы и

получить исчерпывающие ответы.

В завершении встречи участники семинара поблагодарили Жакенова Т.Ж.,

Рақымжанова Қ.А. за интересные и содержательные выступления. и.о директора

филиала, к.ф.н. Абишева Н.М. кратко ознакомила с новыми подходами в организации

курсов повышения квалификации в рамках содержания среднего образования и

выразила уверенность в том, что научно-преподава-тельский коллектив института

приложит все силы для достижения постав-ленных задач Министерством образования

и науки Республики Казахстан

2. На базе Актюбинского филиала АО «НЦПК «Орлеу» 22 февраля 2017 года

кафедрой психолого-педагогического сопровождения профессионального развития

учителя был проведен семинар на тему «Психологическое консультирование в

системе образования» с целью являлось ознакомление с новыми тенденциями и

методикой психологического консультирования в образовательной системе.

В работе семинара приняли участие доктор психологических наук, профессор

кафедры общей педагогики и психологии Казахского национального педагогичес-

7

кого университета им. Абая Сангилбаев Оспан Сейдуллаұлы, кандидат

исторических наук Төлепбергени Ж.Т., магистры педагогики Бекешова Г.У.,

Жұмалиева Г.С., доктор Phd Книсарина М.М., психологи области, работающие в

системе образования, профессорско-преподавательский состав института, а также

слушатели курсов повышения квалификации.

В ходе семинара старший преподаватель кафедры, к.пс.н. Сансызбаева К.З. и

профессор Сангилбаев О.С. провели тренинги на темы: «Групповая динамика»,

«Психологическое консультирование». Участники семинара ознакомились с новыми

тенденциями и методикой психологического консультирования в образовательной

системе.

По итогам семинара был проведен «Открытый микрофон» и приняты

рекомендации.

3. Руководствуясь меморандумом о сотрудничестве Актюбинского филиала АО

«НЦПК «Өрлеу» и частного образовательного комплекса «Сымбат», подписанным в

январе текущего года, на базе образовательного комплекса «Сымбат» открыта

Коучинг-школа «Инновационные технологии обучения и преподавания», в

которой активное участие приняли более 60-ти творчески работающих учителей

области.

В целях повышения профессионального мастерства педагогов области в рамках

обновления содержания среднего образования РК работа коучинг – школы будет

осуществляться комплексно. В качестве инструментов деятельности используются

инновационные технологии обучения и преподавания, к которым относятся

проектирование и моделирование учебно-воспитательного процесса на основе

долгосрочного, среднесрочного, краткосрочного планирования, система

критериального оценивания, технология CLIL, интегрированное, диалоговое и

самостоятельное обучение, развитие критического мышления, SMART-технологии,

основы робототехники.

Все учебные тренинги, практические занятия будут проводиться сертифи-

цированными тренерами из числа профессорско-преподавательского состава

института повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области.

Первое занятие Коучинг школы посвящена теме «Образование как

долгосрочная стратегия экономического роста и благосостояния граждан» (в

рамках Послания Президента РК Назарбаева Н.А. «Третья модернизация

Казахстана: глобальная конкурентоспособность»), которое проведено в форме

семинара-коучинга.

Цель проведения семинара-коучинга - организация обмена опытом между

педагогическими работниками по внедрению обновления содержания среднего

образования РК, стимулирование развития инициативы и творчества педагогов.

С приветственным словом выступили: директор школы «Сымбат», к.э.н.

Тасыбаева Р.М., директор ФАО «НЦПК «Өрлеу», к.ф.н. Абишева Н.М., отметившие

необходимость тесного взаимодействия и сотрудничества в целях реализации

обновленной программы образования РК и Послания Президента страны –

Назарбаева Н.А., а также обмена практическим педагогическим опытом для

повышения качества образовательных услуг.

8

Модерацию коучинг-сессии проводила руководитель Центра уровневых

программ ФАО «НЦПК «Өрлеу», к.п.н. Давлеткалиева Е.С.

Коучинг-семинар охватил следующие направления педагогической

деятельности:

Сессия 1 - «Развитие критического мышления на основе визуализации».

Сессия 2 - «Развитие критического мышления на основе устных свидетельств».

Сессия 3 - «Развитие критического мышления: сравнение и синтез».

На данных сессиях были продемонстрированы практические занятия,

направленные на развитие критического мышления учащихся через эффективные

методы преподавания.

По итогам коучинг-семинара были приняты соответствующие методические

рекомендации. Семинар прошел на высоком научно-методическом и

организационном уровне и достиг поставленной цели.

Работа Коучинг-школы будет продолжена и все запланированные учебные

занятия будут проводиться в активном режиме, в режиме сотрудничества и

взаимотворчества.

4. По плану АО «НЦПК «Өрлеу» 10 февраля 2017 года кафедрой дошкольного

воспитания и начального обучения института повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области был проведен городской

семинар-практикум «Проектирование образовательного процесса в дошкольной

организации в соответствии с новой общеобразовательной Типовой программой» с

участием более 80-ти работников дошкольных организаций г.Актобе.

Цель семинара-практикума: развитие профессиональной компетентности

воспитателей по вопросам реализации Типовой программы дошкольного воспитания

и обучения в условиях обновления дошкольного образования.

С приветственным словом к участникам семинара-практикума обратилась к.п.н.,

заместитель директора института Кибатаева Н.К., которая отметила важность

дошкольного воспитания и обучения в формировании фундамента физического и

психического здоровья детей. Немаловажным принципом является принцип гармонии

трёх начал, проявляющийся в гармоничном соединении стержневых направлений в

развитии ребёнка: физического, эмоционально-личностного и интеллектуального.

Данные составляющие являются основой физического, психического и социального

благополучия дошкольника.

В практической части заведующая дошкольной организацией №43 «Гүлдәурен»

Жетесова Б.Ж., методист Казкенова А.С. поделились опытом работы по

проектированию образовательного процесса в дошкольной организации в

соответствии с новой общеобразовательной Типовой программой посредством

изучения лучших образцов зарубежного и отечественного опыта по использованию

инновационных подходов, технологий развития личности ребенка, обеспечивающих

эффективную реализацию содержания дошкольного образования, структурирующих

педагогическую деятельность, содействующих организации развивающей среды.

Воспитатели ДО «Гүлдәурен» Тутасбаева Ж.С., Балтасова А.К., психолог Болатқызы

У. организовали практическую работу с участниками семинара по конструированию

организованной учебной деятельности в контексте новой общеобразовательной

Типовой программы.

9

В завершении семинара состоялась рефлексия, подведены итоги и приняты

соответствующие рекомендации. Активные участники отмечены благодарственными

письмами и сертификатами. Семинар-практикум достиг поставленной цели.

5. Впервые в филиале АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области в

ноябре месяце 2016 года стартовал дистанционный областной конкурс «Учитель

ученических признаний», который состоял из двух этапов – выдвижение и

голосование на официальном сайте института www.aktobe-orleu.kz. Участниками

конкурса являлись педагоги школ области, работающие в настоящее время,

выдвигаемые самими учащимися. По итогам данного конкурса на сайте была

опубликована книга «Учитель ученических признаний».

В январе 2017 г. были подведены итоги, в результате голосования места

распределились следующим образом:

Гран-при – Аймагамбетова Шынар Жолдыбаевна (Новая СШ г.Актобе)

I место – Буденко Татьяна Яковлевна (ОСШГ №2 г.Актобе)

II место – Бозшин Бекболат Жағалбайұлы (АОСФМШИ)

III место – Эбуова Айнур Аскаровна (ЛШГ №24 г.Актобе)

Объявлена благодарность в адрес следующих педагогов:

1. Алданаевой Құралай Тлегенқызы (Хлебодаровская СШ Мартукского района)

2. Володиной Светланы Михайловны (ОСШГ №2 г.Актобе)

3. Аймагамбетовой Шахизада Бисембаевны (Хлебодаровская СШ Мартукского

района)

4. Неждановой Альфии Гумаровны (ОСШГ №2 г.Актобе)

5. Мардаевой Агипы Тукибаевны (Хлебодаровская СШ Мартукского района)

6. Баимбетовой Гульзиры Мукановны (ОСШГ №2 г.Актобе)

7. Курбангалиевой Гульзиры Мукановны (Саздинская СШ Каргалинского

района)

8. Зубовой Татьяны Ивановны (ОСШГ №2 г.Актобе)

9. Айтмамбетовой Г.С. (СШ №48 г.Актобе)

В арсенале вышеназванных учителей, самым мощным оружием является

искреннее желание изменить мир на основе добрых и открытых взаимоотношений с

воспитанниками. Поэтому важно вовремя дать совет, сводить весь класс на каток или

устроить школьную дискотеку. Способность найти индивидуальный подход к

каждому ученику – это призвание.

Поздравляем всех педагогов с победой и желаем дальнейших творческих

успехов!

6. Одним из примечательных событий первого квартала 2017 года стал выпуск

нового республиканского информационно-педагогического журнала

«Педагогикалық даму», подготовленного и изданного отделом по связям с

общественностью и издательской деятельностью. В связи с этим в стенах библиотеки

филиала состоялась презентация нового журнала «Педагогикалық даму».

Открыла презентацию заместитель директора, к.п.н. Кибатаева Н.К., которая

остановилась на актуальных вопросах обеспечения качества образования в рамках

перехода на обновленное содержание среднего образования, повышения уровня

информационных публикаций и обмена инновационным педагогическим опытом.

Об оригинальности дизайнерского оформления и актуальности журнала

высказали свои мнения заведующая кафедрой «Психолого-педагогического

10

сопровождения профессионального развития учителя», к.п.н., доцент Каплиева А.К.,

а также начальник отдела «Методического обеспечения инновационного развития»,

магистр пед. наук Рахатова К.Ж.

Модератор презентации Назарбаева Р.К. ознакомила с рубриками нового

журнала, а также акцентировала свое внимание на то, что главная задача образования

- это мобилизация всего комплекса воспитания, образования, культуры, направленная

на формирование личности.

По окончанию презентации работники института и слушатели курсов по-

вышения квалификации пожелали редакционно-издательскому коллективу журнала

творческих успехов и выразили надежду в том, что «Педагогикалық даму» станет

своеобразной трибуной по самосовершенствованию профессиональной

компетентности, достижения педагогами «акме» - профессиональной зрелости и

мастерства. И, безусловно, мы приглашаем Вас, уважаемые педагоги, к серьезным

размышлениям о современном образовании и Вашем профессиональном росте на

страницах нового республиканского журнала «Педагогикалық даму».

Уважаемые коллеги!

Выражаем искреннюю признательность авторам, читателям, всем тем педагогам,

которые направляют инновационные материала из опыта работы, стремятся к

творческому поиску по использованию современных технологий обучения и

преподавания. Несомненно, только благодаря Вашему непосредственному участию

журнал «Әдіскер жаршысы» получил такую востребованность у педагогической

аудитории области. Надеемся на дальнейшее плодотворное сотрудничество и желаем

Вам новых профессиональных идей и открытий, и, конечно же, - доброго здоровья!

Редакционный Совет

11

В ФОКУСЕ «ОРЛЕУ»: ЛЕКТОРСКОЕ МАСТЕРСТВО ПРЕПОДАВАТЕЛЯ

Кибатаева Н.К.

к.п.н., зам.директора филиала АО «НЦПК» «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

«Повышение квалификации»–эти слова

преследуют каждого учителя в течение всей

его жизни. Но что собой представляет совре-

менная система повышения квалификации

педагогических работников Республики

Казахстан? Как вы знаете, в системе повы-

шения квалификации страны произошли зна-

чительные перемены. Cозданы Центр педа-

гогического мастерства при АОО «Назарбаев

Интеллектуальные Школы» и АО

«Национальный центр повышения квалифи-

кации «Орлеу», который объединил 17

региональных институтов повышения

квалификации.

Несомненно, образование подвергнуто

модернизации в столь же высоком темпе, как

весь Казахстан, который международными

экспертами признан вошедшим в тройку

лидеров самых быстроразвивающихся стран

мира.

В настоящее время повышение квали-

фикации педагогов осуществляется в соот-

ветствии с трехуровневыми обучающими

программами, разработанными педагогами

НИШ совместно с факультетом образования

Кембриджского университета. Это новый

прорывной проект в системе образования,

требующий глубокого профессионального

переосмысления базовых ценностей в

повышении квалификации .

Смысл повышения квалификации педа-

гогических кадров заключается не столько в

насыщении неким количеством информации,

сколько в развитии у них таких навыков, как

умение оперировать предметным

содержанием знаний, проектировать и

моделировать свою деятельность.

Современная система повышения ква-

лификации представляет собой гибкую, ди-

намичную систему, адекватную требованиям

и вызовам меняющегося мира. Старо как

вчерашний день, когда в системе повышения

квалификации чаще всего использовались

традиционные формы занятий, трансли-

рующие те знания, которые учитель сейчас и

сам может получить самостоятельно. В

настоящее время содержание уровневых и

обновленных программ курсов повышения

квалификации ориентированы на процесс

формирования умения самостоятельного

развития профессионального мастерства.

Актюбинский филиал АО «Националь-

ный центр повышения квалификации

«Орлеу» на практике выполняет главную

образовательную функцию - повышение ква-

лификации педагогов области путем качест-

венного проведения курсов, разных по сро-

кам, целеполаганию, задачам, содержанию,

технологиям. Краткосрочные курсы повы-

шения квалификации педагогов проводятся

на основе образовательных программ, ут-

вержденных МОН РК, курсы в рамках

обновления содержания образования на

основе обновленных программ в контексте с

современными целями образования и

трансляции опыта НИШ, уровневые курсы:

для учителей-предметников ( третий базовый

уровень) и для учителей самопознания по

теме «Общечеловеческие ценности на

уроке», инициированные Национальным

научно-практическим, образовательным и

оздоровительным центром «Бөбек».

Имеются реальные успехи в образова-

тельной деятельности филиала, которые на-

прямую связаны с лекторским мастерством

как преподавателей филиала, так и пригла-

шенных лекторов из числа преподавателей

высших учебных заведений города, коллед-

жей, организаций дошкольного, начального,

среднего и дополнительного образования.

Это лекторы-ученые: Тайжанов А.Т., доктор

философских наук, профессор; Бекназаров

Р.А., доктор исторических наук, профессор;

Ботагариев Т.А., доктор педагогичсеких

наук, профессор; Садирова К.К., доктор фи-

лологических наук; представители Палаты

12

предпринимателей «Атамекен» по

Актюбинской области: Кунанова Д.Б., экс-

перт Шавкилова В.Н.; преподаватели орга-

низаций ТиПО: Садуақасова Р.Я., Исабаева

С.Б.,Тулепова Г.Т.; преподаватели филиала:

Туксанбаев А.М., к.п.н., Займолдина Ж.Г.,

Cеткереева Г.А., магистры педагогики и

психологии, Меделбаева Ж.К. и др., педагоги

дополнительного и дошкольного образова-

ния: Сенгалиев О.Т., Малышева Е.Н.,

Жетесова Б.Ж., Биртаева Г.С., Баймаханова

З.Н.; учителя-практики общеобразователь-

ных школ г.Актобе: Әбіреш К.К.,

Муханбедиярова Д.Б., Уманская Е.Г.,

Солохова Т.Н., Матаева Б.З., Жиенгалиев

А.Ж., Срымова Б.Ж., Алмаганбетова А.К.,

Агисова А.А., Касимова А.Т., Умбетова

М.Ж., Шайхина Л.У., Досова М.Т., Бисенова

Г.Н., заведующая библиотекой гимназией №

6 г. Хромтау Елеусизова А.М.и др.

Лекторское мастерство тесно сочетает-

ся с психологией, а именно, с психологией

управления аудиторией. В связи с выше-

изложенным, нами получены, в частности,

данные о степени удовлетворенности обу-

чающимися различными формами повыше-

ния квалификации. Конечно, лидирующее

положение занимают тренинги. Это законо-

мерно, так как данная форма работы

нацелена, в первую очередь, на овладение

новыми образовательными технологиями.

Результаты многочисленных исследо-

ваний и социологического опроса показали,

что слушатели ценят в лекции, докладе,

выступлении различные компоненты: 43% -

актуальность тематики, профессионализм;

39% - искренность, правдивость лектора; 32

% - глубину анализа поднятых проблем; 31

% - выразительность речи, остроумие; 19% -

логику изложения материала. Таким обра-

зом, мы видим, что в оценочных критериях

аудитории сочетаются мотивация, психоло-

гия восприятия, удовлетворение

эстетического чувства.

Несомненно, ведущие лекторы системы

повышения квалификации из сорока орга-

низаций образования г.Актобе, Хромтаус-

кого, Каргалинского, Темирского, Алгинско-

го районов на протяжении многих лет ока-

зывали и оказывают неоценимую поддержку

по развитию профессионального мастерства

педагогов путем организации авторских и

специальных курсов, проведения учебных

занятий теоретического и практического ха-

рактера в рамках курсов повышения квали-

фикации; в межкурсовой и посткурсовой

периоды: организация и проведение обучаю-

щих семинаров-тренингов, демонстрация

площадок успешности учителей-практиков,

Мастер-классов.

Благодаря целеустремленности и лек-

торскому мастерству преподавателей и приг-

лашенных учителей-практиков, их огромной

созидательной энергии, творческому поиску,

высокому профессионализму, умению бе-

режно хранить заложенные традиции инсти-

тут неизменно добивается успехов в осу-

ществлении самых смелых планов и идей.

Мнения учителей о проведенных курсах

повышения квалификации педагогических

работников свидетельствуют о высоком

качестве проведения курсового обучения

педагогов Актюбинской области. Вот, к

примеру, некоторые выдержки:

- «Преподавателям кафедр, работникам

института – искренняя благодарность за

помощь в освоении нового материала, за

новые идеи в профессиональном развитии и

просто за легкое и приятное человеческое

общение. Думаем, что все педагоги едут на

курсы с большим удовольствием: показать

себя, посмотреть на других, послушать

профессионалов высочайшего уровня,

приятно, что в этот раз было как никогда

много практики. Всем творческих успехов!»

Учителя-предметники

- «Курсы прошли на очень позитивной

ноте. После них, уже дома, хочется творить -

«если не окрылили, то вдохновили – уж

точно!» Впечатления самые лучшие».

Учителя предметов общественно-

гуманитарного профиля

- «Заслуживает уважения то, что

лекторы объединены общей целью,

поддерживают друг друга. Взаимосвязь и

взаимоуважение чувствовалось постоянно.

Вы, действительно, - одна команда!»

Учителя начальных классов

-«Интересно, полезно, продуктивно!

Очень полезными были практические зада-

13

ния, которые потребовали сконцентриро-

ваться на многих важных вопросах, касаю-

щихся как самой программы, так и совре-

менного состояния проблем, существующих

в образовании»

Учителя, обучающиеся на курсах

нового формата

Две недели нас насыщали интересными

лекциями, психологическими тренингами.

Лекции не сводились к банальному прослу-

шиванию, а наоборот, мы все были участни-

ками происходящего. Люди работали! Посе-

щаемость была 100-процентная! Отдача бы-ла

двусторонняя, мы чувствовали работу

преподавателей, их аккуратность, пунктуаль-

ность, новизну преподавания. Люди работали

на совесть, с энтузиазмом, с самоотдачей.

Дик.С.Н., учитель начальных классов

школы-гимназии №17 г.Актобе

Инновационная направленность, совре-

менные технологии, новые проекты, реали-

зованные филиалом, позволяют уверенно

идти в ногу со временем, заниматься научно-

исследовательской работой. Работа в проб-

лемном поле учителя, интенсивный поиск

путей формирования инновационного опыта

педагогов – вот приоритетные направления

деятельности профессорско-преподава-

тельского и тренерского состава института.

Переход на новый формат повышения

квалификации педагогических работников –

это реальный ответ учителя на вызывы

меняющегося мира.

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ЖАҢҒЫРТУДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ

ДАМЫТУ

Ашықбаева Б.Б.

Ақтөбе қаласы №19 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

«Естігенімді - ұмытамын, көргенімді – есте сақтаймын,

өз істегенімді– меңгеремін».

Конфуций

«Еркін елдің бүгіні мен болашағы білім

мен ғылымда» кез келген оқу ордасына бас

сұқсаңыз, реңі бір көргеннен-ақ көзге оттай

басылатын, осы бір төр ұстынды ту еткен

ұран маңдайы жарқырап алдыңыздан шыға-

ды. Қазіргі таңдағы еліміздегі өзгерістер,

тұрақты дамудың жаңа стратегиялық бағыт-

тары және қоғамның ашықтығы, оның жедел

ақпараттануы, қарқындылығы білім беруге

қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.

Осыған байланысты білім беруді жа-

ңарту педагогтардың жауапкершілікті түсі-

нуі мен олардың кәсіби деңгейіне және білім

беру үдерісіндегі көптеген мәселелерді ше-

шуге қосқан үлесіне байланысты.

12 жылдық білім беруге көшуге байла-

нысты Қазақстан Республикасының әлемдік

білім беру кеңістігіне енуі, педагогтар қа-

уымынан кәсіби міндеттер мен оны жүзеге

асыруда жаңаша көзқарасты, яғни иннова-

циялық қызметті талап етеді.

Сонымен қатар, бүкіл қоғамымызды

топтастырып отырған мемлекеттік тіл ре-

тінде қазақ тілінің оқыту сапасын арттыру,

«Тілдердің үш тұғырлылығы» мәдени жоба-

сын іске асыру, ағылшын тілін ерте жастан

оқыту, жалпы білім беретін мектептің 1-сы-

ныбынан ағылшын тілін оқыту мен әдістеме-

сінің мәселелері, мектепке дейінгі білім

ұйымдарымен қамтамасыз етуде түбегейлі

бетбұрыс жасауға баса назар аудару қажет.

Сондай-ақ халықаралық тәжірибелерге сүйе-

не отырып көптілділікті оқытудың қазіргі

заманғы озық бағдарламалары мен әдістеме-

сін әзірлеп, енгізу жайлы, үш тілді тиімді

меңгертудің ең үздік, инновациялық әдісте-

мелік, тәжірибелік оқу құралдарын, аудио-

бейнематериалдарды әзірлеу туралы мәселе-

лерді көтеру.

Қазақстан Республикасы Президенті Ұлт

Көшбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеумет-

тік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан

дамуының басты бағыты» атты Қазақстан

14

халқына Жолдауында еліміздің білім беру

жүйесін жаңартуға ерекше көңіл бөлінеді.

Білім беру жүйесін жаңарту шарттары:

- біріншіден, оқу процесіне заманауи әдіс-

темелер мен технологияларды енгізу;

- екіншіден, «Назарбаев Зияткерлік мектеп-

тері» дербес білім беру ұйымының тәжі-

рибесін қазақстандық білім беру жүйесіне

тарату (бұдан әрі Назарбаев Зияткерлік

мектептері ДББҰ);

- үшіншіден, педагогикалық кадрлардың

кәсіби дайындық деңгейін арттыру;

- төртіншіден, педагогикалық базалық білім

беру стандарттарын, мектеп мұғалімдері

мен жоғары оқу орнындағы оқытушылар-

дың біліктілігін арттыру талаптарын

жаңарту;

- бесіншіден, аймақтарда педагогтардың бі-

ліктілігін арттырудың кіріктірілген орта-

лықтарын құру.

Білім беруді жаңарту оқушылардың бі-

лімін ғана емес, оларды қолдану дағдыла-

рын, атап айтқанда, функционалдық сауат-

тылығын немесе құзыреттілігін қалыптасты-

рады. Білім беру сапасы – қоғамдағы білім

беру үрдісінің жағдайын, нәтижесін, сондай-

ақ жеке тұлғаның кәсіптілігінің қалыптасуын

және даму болашағының қажеттілігін анық-

тайтын әлеуметтік категория. Білім беру

сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды

оқыту мен тәрбиелеу қызметтерінің әр түрлі

көрсеткіштерінің жиынтығы, яғни білім беру

мазмұны, оқыту формасы мен әдістері, мате-

риалдық техникалық базалары, т.б. бойынша

анықталады.

Білім сапасы мұғалімдер қызметінің са-

пасына тікелей байланысты. Мұғалім жайлы

Ахмет Байтұрсынов былай деген: … «Мұға-

лім қандай болса, мектеп те сондай болмақ-

шы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектеп-

тен балалар көбірек білім алып шықпақшы.

Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі

білімді, педагогикадан, методикадан хабар-

дар, жақсы оқыта білетін мұғалім». Демек

білім сапасын көтерудің негізгі тетігі- ұстаз,

сондай-ақ, оның теориялық білімі мен кәсіби

шеберлігі, шығармашылық қызметі.

Жаңа ғасырдағы мектеп алдындағы

міндет – егеменді еліміздің жас ұрпағын

жан-жақты дамыта отырып тәрбиелеу. Ал

жас ұрпақты жан-жақты, терең білімді, ин-

теллектуалдық деңгейін жоғары етіп қалып-

тастырудың бірден бір жолы – оқушыға бі-

лімді терең игертудің тиімді әдіс-тәсілдерін

іздестіру, шығармашылыққа жетелеу. Бұл

ретте мұғалімнің терең біліктілігі қажет. Бі-

ліктілік бұл білімдегі, тәжірибедегі, берілген

білімді меңгертудегі бейімділік, құндылықты

бейнелейтін жалпы қабілеттілік.

Мұғалім шығармашылығы мынадан

байқалады:

1. Алынған көрсеткіштерге талдау жасау;

2. Кезіккен проблемаларды, ситуацияларды

сезіну;

3. Нәтижеге жету жолында педагогикалық

өзара әрекет жүйесін құру;

4. Өз қызметінде бағдарланған міндеттерді

шешуді тұрақты түрде кері байланыс арқылы

жүзеге асыру.

Ал, мұның барлығы мұғалімнің кәсіпті-

лігіне байланысты болмақ. Ол біріншіден,

өзінің еңбегінің нәтижесін өлшеу біліктілігі

мен қызметінде сапалы көрсеткішке жетуі.

Екіншіден, практикалық қызметте педагогтің

сапалық көрсеткішін зерттеу біліктілігі. Бұл

шебер-педагогтің, шығармашыл педагогтің

өз қызметіне, оның нәтижесіне талдау жасай

білу біліктілігін көрсетеді. Әр педагог өз жұ-

мысына талдау жасауда:

Неге жеттім? Неге ұмтыламын? Не

кедергі жасайды? сұрақтарын басшылыққа

алуы тиіс.

Педагогикалық шығармашылықтың І

деңгейі.

1. Ұтымдылық, педагогтің құрастыру-

шылық – болжаушылық қабілеті байқалады,

яғни жаңашылдық, педагогикалық үрдісті

мақсатты, ұйымдастыру, педагогикалық

міндеттерді шешудің қалыптан тыс түрлерін

қолдану, т.б. Бұл ІІ деңгейі.

2. Зерттеушілік, педагог өзінің ізденісі-

нің тұжырымдамалық негізін анықтай біледі,

оларды еркін қисындырады. Оның нәтижесін

зерттеу негізінде өзінің жүйесін дайындай-

ды. Бұл деңгейде педагог шығармашылық-

тың жоғары категориясына жақын. Бұл педа-

гог өзінің тәжірибесін жинақтай біледі. Егер

оны әріптестері мойындаса, оның идеясы

басқа мұғалімдердің жұмысында тиімді

15

нәтиже беруі мүмкін. Бұл педагогикалық

шығармашылықтың «жоғары» деңгейі.

3. Креативтік (шығармашылықты елес-

тете білу) – болжаушылық: педагог жоғары

міндеттерді ұсыну және оларды шешудің

әдістерін негіздеу қабілеттерін көрсетеді.

Мұндай қызмет нәтижесінде өмірлік шығар-

машыл инновациялық тұлға қалыптасады.

Бұл деңгейде педагог қызметінде өзара әре-

кет жасау әдісі орын алады. Принцип бойын-

ша бұл әдістерді оның оқушылары да меңге-

реді. Олар тұрақты жағдайда өз мүмкіндік-

тері бойынша өзіне-өзі іштей жарысқа түсу

үрдісінде нәтижеге жетуге тырысады.

Алғашқы екі деңгейде шығармашылық-

пен жұмыс істейтін мұғалім өзін іздейді,

яғни ол өзіне: Мен не істей аламын?. Қолым-

нан не келеді? деген сұрақтарын қойса, ІІІ-

деңгейде: Қалай жақсы істеуге болады?, Қан-

дай әдіс-тәсілдер, құралдар жоғары нәтиже

береді? деген сұрақтарды басшылыққа алса,

ал ІV, V деңгейде өз іс әрекетіне шығарма-

шыл-педагог: Мен кімді қалыптастырамын?

Менің қызметімнің нәтижесі не? сұрақтарын

басшылыққа алады.

Оқыту сапасының негізгі критерийлері

оқыту үрдісінің нәтижесі мен оқушылардың

білім, білік дағдысының сапасы болып табы-

лады. Ал, бұның барлығы мұғалім кәсіпті-

лігіне тікелей байланысты екендігін шексіз

қайталап айта беруге болады. Өйткені сапа-

лы, білімді, шығармашыл оқушы (кіші ғы-

лым академиясы жанында ұйымдастыры-

латын ғылыми жұмыстар жоба жарыстары

жүлдегерлері мен пәндік олимпиада,

«Дарын» бағдарламасы бойынша өткізілетін

байқау, жарыстарының жеңімпаздары және

т.б.) шығармашылықпен жұмыс жүргізетін

мұғалім еңбегінің жемісі.

Ұстаздар мектеп оқушыларымен жұ-

мыс істегенде олардың тек білімге деген қы-

зығушылығын арттырып қана қоймай, өз

елін, жерін сүюге, табиғатты аялауға, адам-

гершілік негізін басшылыққа алуға, тілдік

дағдыларын қалыптастыруға, баулуға тиісті

екендігінің баса айтылуы – біздің көкейі-

мізде жүрген ойларымызды дөп басты.

Білім берудегі жаңа парадигма іскерлік

сипатта байқалып, өз бетінше үздіксіз білім

алуға ұмтылуды қалыптастыруға және шы-

ғармашылық қабілетті дамытуға бағыттал-

ған. Соның негізінде балаларды және жас-

тарды мектеп жасына дейінгі, орта білім бе-

ретін, орта кәсіби, жоғары кәсіби білім, қо-

сымша білім берудің түрлі деңгейлерін қам-

титын тәрбие жүйесі құрылуда.

Қазақстан Республикасының білім беру

жүйесі білім беру мазмұнын жаңарту, оқу

бағдарламаларын, оқулықтарды жасау, мұға-

лімдердің біліктілігін арттыру және оларды

қайта даярлау бағдарламаларын қайта қарау,

оқушылардың алған білімін оқу және прак-

тикалық жағдайларда қолдану қабілеттеріне

мониторинг жүргізу бойынша бірқатар пәр-

менді шаралар қабылдауы, сондай-ақ, мектеп

оқушыларын оқытуды материалдық-техни-

калық, психологиялық-педагогикалық және

техникалық жағдайлармен қамтамасыз етуі

қажет.

Білім сапасын арттыру және нәтижеге

бағытталған үлгіге беталуы барысында мұға-

лімдер мемлекеттік стандартта берілген нә-

тижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен мең-

герген зерттеу біліктері мен дағдылары нәти-

жесінде проблеманың шешімін таба алатын,

ақпараттық-коммуникативті мәдениеті жоға-

ры тұлғалық-дамытушылық функцияны ат-

қарады. Қазіргі заман адамның осы құзырет-

тілікті меңгере отырып, тек «кәсіби икемділі-

гін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана

емес, іске асырылу мүмкіндігін «үнемі оқып

үйрену және өзін-өзі жасау талабын

қалыптастыра алады.

Олай болса, білімнің сапалы да саналы

түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагог-

тердің, зиялылар қауымының деңгейіне бай-

ланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде бі-

лікті мамандар даярлаушы кәсіби білім бе-

ретін оқу орындарының басты мақсаты ма-

мандықтарды игерту ғана болса, ал қазір

әлемдік білім кеңістігіне ене отырып, бәсе-

кеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның

құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәти-

жеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну

қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Құсайынов «Білім реформасы: Дамыған

елдер тәжірибесі // Егемен Қазақстан. -2005.

-23 маусым. –С.139.-4б

16

2. Құтпанбаев Ә «Он екі жылдық білімнің

қажеттілігі // Ұлт Тағлымы. -2001. –С.4-5.-

73-79б

3. Қазақстан Республикасында 12 жылдық

жалпы орта білм беру тұжырымдамасы //

Қазақстанның Білім және Ғылым Әлемі. -

2006. -2.-С.5

ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ ПЕДАГОГА НА ОСНОВЕ

САМООБРАЗОВАНИЯ

Дуйсеналинова А.М.

преподаватель Актюбинского колледжа промышленных технологий и управления

«Никогда не прекращайте вашей самообразовательной работы и не забывайте, что,

сколько бы вы ни учились, сколько бы вы ни знали, знанию и образованию нет ни границ, ни

пределов»

Н.А.Рубакин

Конец ХХ и начало ХХI века войдут в

историю как время вхождения человечества

в эпоху информационного общества. Инфор-

мационное общество – общество, уровень

которого в решающий степени определяется

количеством и качеством накопленной и ис-

пользуемой информации, ее свободой и дос-

тупностью. От человека требуется способ-

ность к творчеству, возрастает спрос на зна-

ния. На это и должна быть направлена сфера

образования и воспитания.

Современная эпоха, выдвинув в качест-

ве базового положение «учитель – ключевая

фигура в образовании», не только стимули-

ровала количественный рост этой категории

интеллигенции, но и заметно усложнила и

расширила функции и задачи педагогиче-

ской деятельности. Труд педагога никогда не

был лёгким и простым. Но в конце столетия

он, как никогда ранее, стал многофункцио-

нальным, сложным, научно творческим по

своему характеру. Рассматривая профессио-

нальную деятельность педагога, мы должны

выделить субъекта этой деятельности спе-

циалиста-профессионала, глубоко разбираю-

щегося в социальных и ситуативных труд-

ностях жизнедеятельности обучаемого, спо-

собного прийти ему на помощь, в совер-

шенстве владеющего комплексом общетео-

ретических и специальных знаний, совокуп-

ностью необходимых умений и навыков,

обладающего определенными способностя-

ми. Профессиональная подготовка учителя

не заканчивается в стенах педагогического

учебного заведения, она продолжается на

протяжении всего периода профессиональ-

ной деятельности.

Непрерывность профессионального раз-

вития педагога является необходимой пред-

посылкой развития его творческих способ-

ностей и условием постоянного развития ин-

дивидуального педагогического опыта. Рост

профессионального мастерства и педагогиче-

ской культуры педагога идет более интен-

сивно, если личность занимает позицию ак-

тивного субъекта деятельности, если практи-

ческий индивидуальный опыт осмыслива-

ется и соединяется с социальным и про-

фессиональным опытом, если в педагогиче-

ском коллективе поддерживаются и по-

ощряются индивидуально-творческие про-

фессиональные поиски.

Форм методической работы, направ-

ленной на развитие педагогического мас-

терства, большое множество. К числу поло-

жительно зарекомендовавших себя отно-

сятся:

- предметные методические объединения,

- проблемные семинары и практикумы,

- школы инновационного опыта педагога,

- индивидуальная работа с преподавателя-

ми и мастерами производственного обу-

чения;

- проведение открытых и показательных

уроков;

- мастер-классы, площадки успешности пе-

дагога

- творческие отчеты

17

- научно-педагогические конференции;

- педагогические чтения и др.

Какие бы формы методической работы

ни избирал педагог, ее эффективность, в ко-

нечном итоге, определяется мерой само-

стоятельной работы учителя, его самообра-

зованием.

Вот как определяет понятие «самооб-

разование» педагогический словарь: самооб-

разование – «целенаправленная познава-

тельная деятельность, управляемая самой

личностью; приобретение систематических

знаний в какой-либо области науки, техники,

культуры, политической жизни и т.п. В ос-

нове самообразования - интерес занимающе-

гося в органическом сочетании с самостоя-

тельным изучением материала».

Все формы самообразования можно ус-

ловно поделить на две группы: индиви-

дуальная и групповая. В индивидуальной

форме инициатором является сам преподава-

тель, он составляет индивидуальные планы

своего профессионального развития. Группо-

вая форма в виде деятельности методиче-

ского объединения, семинаров, практикумов,

курсов повышения квалификации, различ-

ных докладов и выступлений обеспечивает

обратную связь между результатами индиви-

дуального самообразования и самим препо-

давателем.

Если представить свою деятельность в

области самообразования списком глаголов,

то получится:

- изучать и внедрять новые педагогические

технологии, формы, методы и приемы

обучения;

- посещать уроки коллег и участвовать в

обмене опытом;

- периодически проводить самоанализ сво-

ей профессиональной деятельности;

- систематически интересоваться события-

ми современной экономической,

политической и культурной жизни;

- повышать уровень своей эрудиции, право-

вой и общей культуры и т.д.

Действительно, успешное личностно-

профессиональное развитие педагога напря-

мую связано с освоением новых методик и

технологий обучения и воспитания. Одной

из таких современных технологий обучения

является информационно-коммуникацион-

ные технологии (далее - ИКТ). Ситуация

уникальна тем, что новые информационные

технологии (с использованием компьютер-

ной техники) «молоды», поскольку еще 10—

15 лет назад они только начали проникать в

образовательную практику инновационных

школ или отдельных педагогов, примерно

около 10 лет назад началось их массовое

внедрение, но имеется значительная часть

педагогов, для которых они остаются новы-

ми до сих пор. И не важно, на каком уровне

находится конкретный педагог,-от «мыше-

вождения» до вполне профессионального все

хотят (100%) повысить уровень своей компе-

тентности в области ИКТ. Причины такого

желания возможны самые разные: это и тре-

бование современной жизни, желание не отс-

тавать от учеников «компьютерного» поко-

ления, повышение своей конкурентоспособ-

ности, насыщенная инфор-мационная среда

и др.

ИКТ привлекает педагогов новизной,

мобильностью, доступностью, расширением

границ общения, результативностью. На ос-

нове практического опыта работы, мы убеж-

дены, что разовое, нерегулярное, бессистем-

ное использование ИКТ не приносит реаль-

ных результатов. Информационно-коммуни-

кационные технологии, действительно, – это

дополнительное средство, с помощью кото-

рого возможно реализовать новые формы

учебного сотрудничества, открывающие но-

вые возможности для педагога и обучаю-

щего, для их совместного творчества и

личностного развития.

Каждый педагог должен самосовер-

шенствоваться через самообразование, само-

развитие, расширять культурный кругозор,

иначе не будет достижения вершин профес-

сионализма в своей деятельности. У педагога

есть возможность организовать свою про-

фессиональную деятельность на высоком

уровне при условии постоянного само-

анализа, повышения квалификации (через

самообразование, курсы повышения квали-

фикации, Интернет, посещение уроков, дис-

танционные формы обучения и.т.д.) и пси-

хологического благополучия. Новое содер-

жание обучения возможно на основе техно-

18

логий: использование компьютера, интерак-

тивного оборудования, разработка и внедре-

ние нетрадиционных форм урока (презента-

ции, телеконференции, Интернет, электрон-

ная почта). Чем больше информации, мето-

дов и инструментов в своей профессио-

нальной деятельности использует учитель,

тем больше эффект от его работы. Таким об-

разом, самое главное – это желание учителя

работать над собой и способность педагога

творить, учиться, экспериментировать и де-

литься своими знаниями и опытом, приобре-

тенными в процессе самообразования.

Литература:

1. Елканов С.Б. Основы профессионального

самовоспитания будущего учителя. -М, 2006.

2. Кан-Калик В.А.. Педагогическое

творчество. - М., 2000.

3. Мищенко А.И. Введение в педаго-

гическую профессию. - Новосибирск, 2007.

4. Основы педагогического мастерства / Под

ред. И. А. Зязюна. -М., 2006.

БІЛІМ БЕРУДІ АҚПАРАТТАНДЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ЖҮЗЕГЕ

АСЫРУ ЖОЛДАРЫ

Жумекенова Ш.Ш.

Ақтөбе қаласы №29 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

«Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың

жеке кредосына айналуы тиіс.»

Н.Ә.Назарбаев

Оқытудың жаңа ақпараттық- коммуни-

кациялық технологияларын меңгеру – қазіргі

заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық

технология ғасыры. Қазіргі қоғамдағы білім

жүйесін дамытуда ақпараттық-комму-

никациялық технологиялардың маңызы зор.

Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді

ғылыми-технологиялық негізде оқыту мақ-

саттары алға қойылуда. Ақпараттандыру тех-

нологиясының дамуы кезеңінде осы заманға

сай білімді, әрі білікті жұмысшы маманда-

рын даярлау оқытушының басты міндеті бо-

лып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру

процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты,

жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға

қалыптастыруды талап етеді.

Қазақстан Республикасының «Білім ту-

ралы» Заңының 11-бабының 9-тармағында

оқытудың жаңа технологияларын, оның

ішінде кәсіптік білім беру бағдарламалары-

ның қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп

отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ық-

пал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақ-

параттық-коммуникациялық технологиялар-

ды енгізу және тиімді пайдалану міндеті

қойылған. Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі

тек біліммен қаруландырып қана қоймай,

өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздік-

сіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру.

Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi

жүзеге асыру мұғалiмдерден өз мінез-құлық-

тарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түр-

лендiрудi талап eтедi. Қазақстан Республика-

сының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың

«Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты

Қазақстан халқына Жолдауында «Біз білім

беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға

тиіспіз. Бүгінде мектептерді компьютерлен-

діру толықтай аяқталды. Орта білім берудің

12 жылдық моделі енгізілуде. «Өмір бойы

білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке

кредосына айналуы тиіс» делінген. («Жаңа

әлемдегі жаңа Қазақстан» Н.Ә.Назарбаевтың

Қазақстан халқына Жолдауы, 2007) Ал

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010

жылғы 7-желтоқсандағы №1118 Жарлығы-

мен Қазақстан Республикасындағы білім бе-

руді дамытудың 2011-2020 жылдарға арнал-

ған мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.

Бағдарламада «Е-learning» электронды оқыту

жүйесі бойынша білім беру сапасын және

басқару тиімділігін арттыру үшін оқу про-

цесін автоматтандыру, педагогтар мен оқу-

шыларды ең жақсы білім беру ресурстарына

және технологияларына тең қол жеткізуін

қамтамасыз ету мақсаты атап көрсетілді.

19

Дамыған елдердегі білім беру жүйесінде

ерекше маңызды мәселелердің бірі –

оқытуды ақпараттандыру, яғни оқу үрдісінде

ақпараттық-коммуникациялық технология-

ларды пайдалану. Қазіргі таңда елімізде бі-

лім беру жүйесінде жаңашылдық қатарына

ақпараттық кеңістікті құру енгізілді. Ақпа-

раттандыру жағдайында оқушылар меңгеру-

ге тиісті білім, білік, дағдының көлемі күн-

нен күнге артып, мазмұны өзгеріп отыр. Бі-

лім беру саласында ақпараттық-коммуника-

циялық технологияларды пайдалану арқылы

білімнің сапасын арттыру, білім беру үрдісін

модернизациялаудың тиімді тәсілдері пайда-

ланылуда және одан әрі жетілдірілуде. Баста-

уыш класта ақпараттық технологияларды

пайдалану арқылы оқушылардың ақпараттық

құзіреттілігін қалыптастыру арқылы қазіргі

заман талабына сай ақпараттық технология-

ларды, электрондық оқулықтарды және Ин-

тернет ресурстарды пайдалану оқушының бі-

лім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін

дамытуға мүмкіндік беретіндігі туралы баян-

далады. Оқушылардың ақпараттық құзырлы-

лығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпас-

тыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық

бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселе-

лердiң бiрiне айналып отыр. Бастауыш класс

сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды пайдаланудың тиімділігі:

оқушының өз бетімен жұмысы;

аз уақытта көп білім алып, уақытты үнем-

деу;

білім-білік дағдыларын тест тапсырма-

лары арқылы тексеру;

шығармашылық есептер шығаруды жүзе-

ге асыру;

қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің

туындауы;

қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүм-

кіндігі;

экономикалық тиімділігі;

іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер

мен тапсырмаларды оқып үйрену;

қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап се-

зіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері

болмайтын табиғаттың таңғажайып про-

цестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін

көріп, сезіну мүмкіндігі;

оқушының ой-өрісін дүниетанымын ке-

ңейтуге де ықпалы зор.

Оқытушы сабағында ақпараттық-ком-

муникациялық технологияларды пайдалану

арқылы оның тиімділігін жүйелі түрде көрсе-

те біледі. Ақпараттық-коммуникациялық

технологияны пайдалану оқытудың тиімді

әдістерінің бірі деп ойлаймын.

Бастауыш кластарда оқу процесін да-

мыту мен жетілдірудің болашағы болып та-

былады, әсіресе оқушылардың шығармашы-

лық белсенділігін арттыруда, зерттеу жұмыс-

тарын дамытудағы ролі ерекше. Оқытушыға

сабақта пәндік ұғымдардың мағынасын тере-

ңірек ашуға, оқушыларды қазіргі экспери-

менттік базасымен таныстыруға, зерттеу

әдістерін толық түсіндіруге мүмкіндік бере-

ді. Әрбір мұғалімнің негізгі мақсаты – сабақ

сапасын көтеру, түрін жетілдіру, оқушылар-

дың сабаққа деген қызығушылығын артты-

ру, олардың ізденуін, танымын қалыптасты-

ру. Осы мақсатта әртүрлі әдістермен жүргі-

зуге болады. Оқу-тәрбие үрдісінің сабақта

дұрыс жүргізілуі үшін әр алуан оқыту әдіс-

тәсілдерінің тиімдісін мүмкіндігінше және

оқушылардың жеке жағдайларына байланыс-

ты таңдап алуға көп көңіл бөлу керек.

Оқытудың әдіс-тәсілдерін тиімді таң-

дап алу оқытуда табысқа жетуге негіз бола-

ды, әрі сабақтың тиімділігі мен сапасын ба-

рынша арттыруға мүмкіндік береді. Оқушы-

ларға терең білім беру үшін мұғалім мына

төмендегі қағидаларды есте сақтағаны жөн

деп есептейміз.

1. Мұғалім пәнді жетік меңгеріп, оны

оқушыларға ғылыми тұрғыдан негіздеп,

қарапайым тілмен, өмірмен байланыстыра

отырып бере білуі қажет.

2. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне

қарай жеке бастарының психологиясын, жан

дүниесін жете біліп, әр оқушының жүрегіне

жол таба білуі абзал.

3. Ғылым мен педагогика саласындағы

жаңалықтарды үнемі пайдаланып отыруы

тиіс.

4. Мүмкіндігінше, кейбір үлкен

тақырыптарды топтап жеке блоктар түрінде

топтастырып өткізе білуі керек.

20

5. Оқушыларға ұзақ уақыт есте сақтау

қабілетін арттыру үшін жаңа сабақты тірек

белгілері бойынша берген жөн.

6. Оқушылардың сапалы да тиянақты

білім алуы үшін әр бөлім, әр тақырып

бойынша олардың білімдерін тексеріп

отырған жөн. Мұнда әсіресе оқушылардың

білімдерін тексеруде мына төмендегідей

әдістерді қолданған тиімді:

- тестік жүйе бойынша

- өзін-өзі тексеру

- көршісін тексеру және т.б.

7. Сабақта халықтық педагогика

элементтерін пайдалану қажет. Ол үшін:

- халық ертегілерінен, аңыз әңгімелерінен,

өлең жырларынан үзінділер келтіріп,

олардың мағынасын түсіндіруге;

- халықтың ұлттық ойындарымен түсін-

діруге;

- әртүрлі табиғи құбылыстарға байланысты

жұмбақтар шешіп, сөзжұмбақ, бейнесөз

құрастыруға болады.

8. Сабақта оқушыларды таң қалдырып, се-

бебін білгілері келетін әртүрлі қызықты тә-

жірибелер мен фокустарды ұдайы қолданған

орынды.

9. Ең бастысы әрбір сабақ өз дәрежесінде

өтуі қажет.

Қорыта айтқанда, бүгінгі сабақ кешегі

сабақтан өзгеше, ал ертеңгі сабақ бүгінгі

сабақтан жақсы болуы тиіс.

Ақпараттық технологияларды сабақта

пайдаланудың негізгі мақсаты – Қазақстан

Республикасында біртұтас әлемдік ақпарат-

тық ортаны құру, жаңа ақпараттық техноло-

гияны пайдалану, ақпараттық кеңістікті

әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастыру.

Ақпараттық-коммуникациялық техно-

логиялардың негізгі міндеттері:

1. Сабақта ақпараттық технологиялар құ-

ралдарын қолдану;

2. Практикалық шараларды анықтап, жү-

зеге асыру;

3. Ғылыми ізденушілік және оқу-әдіс-

темелік жұмыстар жүргізу.

Ақпараттық технологиялардың қағида-

лары:

- жеке тұлғаның интеллектуалдық және

шығармашылық қабілеттерін дамыту;

- технологиялық құрал арқылы алынатын

білімдер мен мәліметтердің түсініктілігі;

- білім мен тәрбиенің бірізділігі;

- жалпы компьютерлік сауаттылық;

- оқыту мен тәрбиелеудің жылдамдығы.

Заман талабына сай білім беру – бұл

оқушыларды адамгершілік интеллектуалдық,

мәдени дамудың жоғары деңгейі мен білімін

қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру

мен оқытудың үздіксіз үрдісі десек, оның

тиімділігі мен сапасын арттыру мұғалімнен

оқу процесінің ғылыми теорияға негізделген

және оқушының қабілеті мен бейіміне

негізделген оқытудың таңдамалы, белсенді,

қарқынды әдістеріне көшуді талап етеді.

Білім беру жүйесінің негізгі бөлшегі –

оқушы, оқушылар толы сынып, мектеп бол-

са, білім сапасы осы баспалдақтардың әрбір

буынына байланысты білім беру сапасын

жақсартудың жолдарын анықтауға

тырысамыз.

Осы үлгідегі оқытудың әдіс-тәсілдері

оқушылардың есте сақтау қабілетін арттырып,

оларды жинақылыққа, дәлдікке, шығармашы-

лыққа баулуға көмектеседі деп ойлаймыз.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңы

2. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына

Жолдауы, 2007ж.

3. «Бастауыш мектеп» журналы №3,4-2011ж.

БАСТАУЫШ КЛАСС ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЖОБАЛАУ ДАҒДЫСЫН ДАМЫТУ

Иркенова Р.И.

Ақтөбе қаласы №19 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Жаһандық әлем болашақ үшін бәсеке-

лесте жаңа қозғаушы күштер, жаңа тетіктер,

жаңа қатынастар қалыптастыруда.

Қазақстанның әлемдік үрдістерге кірігуі,

21

дамыған елдердің стандарттарына деген

ұмтылысы еліміздің жаңа сапалық деңгейге

жылдам өтуі қажеттілігін туындатуда. ХХІ

ғасыр өркениеттің алға басуымен сипатта-

латын болса, ол әр адамның жаратушылық

болмысының нәтижесі. Ұлттың шығармашы-

лық әлеуеті де әр жеке тұлғаның шығарма-

шылық деңгейімен анықталады. Белгілінің

шекарасын тыс ойлай алатын, мәселені

шешудің өзіндік соны жолын таба білетін,

заман талаптарына орай өзін саналы түрде

өзгерте алатын шығармашыл адамдар қазіргі

білімнің идеалы, мұраты. Білім-адамзаттың

терең және үйлесімді дамуын бекітетін

құралдардың бірі, прогрестің, әлеуметтің

тұрақтылық пен ұлттық қауіпсіздіктің

маңызды факторы. Бұрынғы мәдени

тәжірибені жеткізуге бағытталған, тұлғаны

математик, физик, өнер адамы сияқты белгілі

бір әлеуметтік қызметтерге даярлайтын

әлеуметтік сипаттағы, үлгі бойынша

оқытатын репродуктивті, жеке адамның

қызығушылығынан мемлекеттік мүддені

жоғары қоятын білімнен адамның өзін

танымның биік баспалдақтарына қарай

жетектеп отыратын «өмір бойы» алатын

білімге бағыттау қажеттігі туындауда.

Олардың ең бастыларының бірі – оқыту

үдерісіне қазіргі заманғы әдістемелер мен

технологияларды енгізу қажеттігі.

Олар оқушылардың неғұрлым өз

бетінше білім алып, оны іс жүзінде қолдана

білу қажеттілігін тәрбиелеуге бағытталған.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында

АҚШ ауылшаруашылығы мектептерінде

пайда болған. Оның негізін қалаған– Джон

Дьюи атты психолог және педагог, философ.

Дьюидің ілімін жалғастырушы– Колумбия

университеті жанындағы мұғалімдер коллед-

жінің профессоры Уильям Херд Килпатрик-

тің ойынша, балаларды өз жұмысының

жемісін көруге ынталандыру арқылы үлкен

өмірге дайындау – бұл технологияның негізі.

Кеңес үкіметі кезеңіндегі мектептерде

жобалау технологиясын енгізуге асықпай

жүргенде, ағылшын тілінде сөйлейтін мемле-

кеттерде: АҚШ, Канада, Англия, Австралия

және Жаңа Зеландияда ол кеңінен таралып

жатты. Еуропаның да бірқатар мемлекетте-

рінде ол кең тамырын тереңге жая бастады.

Уақыт өте келе еркін тәрбиелеу ойынан

туындаған жобалау әдістемесі біртіндеп

«тәртіпке бағынып», білім беру әдістемесі

құрамына табыспен еніп отыр.

Бірақ оның негізгі, түпкі мақсаты қай

кезде болса да қала бермек – оқушыны білім

алуға және сол білімін мектеп қабырға-

сынан шыққанда нақты проблемаларды

шеше білуде қолдануға үйрету.

Соңғы жылдардың ішінде мектепте жа-

ңа технологияларды кеңінен қолдану орын

алып отыр. Қазіргі оқыту үрдісінің мақсаты

оқушыны жан жақты қалыптасқан, бәсеке-

лістікке бейім жеке тұлға тәрбиелеу. Әрине,

сабақта әртүрлі жаңа технологиялар және

олардың бөлшектері қолданылады. Бірақ

оқушыларды білімді игеруде біраз проблема-

лар туындайды. Солардың ішінде мынадай

өзекті мәселелерді атап айтуға болады:

Оқыту процесінде өздігінен жұмыс орын-

дау қабілеті қалыптаспаған;

Берілген тапсырманы орындау нұсқаулы-

ғына мән бермеу және оны толық жүйелі

түрде орындамау;

Алынған білімдерін басқа салаларда қол-

дана алмауы.

Жоғарыда аталған жағдаяттарды еске-

ріп, жұмысымызда жобалар әдісін қолдану-

ды дұрыс көрдік.

Жобалар әдісі педагогикада жаңалық

емес. Бұл әдіс 1920 жылдары АҚШ-та пайда

болған. Бұл әдіс жеке бағдар беру техноло-

гиясының бірі. Бұнда оқушылардың таным-

дық дағдыларын дамыту, өз білімін өздігінен

қолдану біліктігін қалыптастыру, ақпараттық

кеңістікте бағдарлау, сын тұрғысынан ойлау

дағдыларын дамыту жатады.

Жобалар әдісі соңғы жылдары оқыту

процесінде кеңінен орын ала бастады. Бұл

әдіске қызығушылықтың себебі оқыту

процесі мен оның нәтижесіне жаңашыл

көзқараспен қарау. Жобалар әдісі қазіргі

білім берудегі талаптарға сай әдіс.

Жобалау технологиясын қолданудан

күтілетін нәтиже – жеке тұлғаға, тәжірибеге

бағытталған, үздіксіз білім беру принципте-

ріне негізделген танымдық іс-әрекетті ұйым-

дастыру формаларын, әдістемелерін, оқу бағ-

дарламаларын, авторлық зерттеулерді жасақ-

тау.

22

Оқушылардың зерттеу жұмысын

ұйымдастыру және жоба жұмысын жасауға

мақсатты, әрі жүйелі түрде бағыттау керек

екені – бүгінгі күн талабы. Сондықтан да

жобалау технологиясының тиімділігі күннен

күнге артуда. Бұл технология әлемдік

педагогикада жаңалық емес. Ағылшын

тілінен аударғанда «cooperative learning» –

«бірге үйрену», латын тілінен аударғанда

«projectus» – «алдын ала» деген мағынаны

білдіреді деген екі ұғым бар.

Аталған технологияны қолдану

нәтижесінде балалар тек қана өздерінің іс

әрекеттерін жоспарлауды ғана қоймай, сол

жоспарларын жүзеге асыру үшін жаңа әдіс

тәсілдерді ойлап табады, бірнеше саладан

алған білімдерін бір міндетті шешуге

қолданады, табылған нәтижелерді талдап,

болжаммен салыстырады. Осы талдаудың

нәтижесі арқылы жаңа міндет қояды.

Жауапкершілікке тәрбиелейді, бастаған істі

аяқтауға баулиды.

Бұл әдіс бала жаратылысына тән:

білуге құмарлық, байқау жасауға талпыныс,

өзінше эксперимент жүргізу сияқты бала

әрекетіндегі жеке қасиеттерін ашуға жағдай

жасайды. Бірақ төменгі сынып оқушыларын

зерттеу тақырыбымен «қинауға» болмайды.

Әрине, жоғарыда айтқандай, бала туа біткен

зерттеуші, бірақ алғашқыда оған арнайы

түрде үйретіледі: проблеманы қалай

анықтауға болатыны, болжамды қалай құру

керек екенін түсіндіру шарт. Бастауыш

сынып оқушыларының психологиялық-

педагогикалық ерекшеліктері зейінді ұзақ

уақытқа шоғырландыруда қиындық туғызуы

мүмкін. Сондықтан сабақта өзіндік

жұмыстардың элементтерін қолдануға

тырысамын. Олар бір тақырыпқа негізделген

хабарламалар, шағын әңгіме құрастырып,

кітапша жасау, сахналық көрініс. Осылардың

бәрі жоба өніміне жатады. Өзінің іс-әрекетін

жоспарлауды тек қана кейбір оқушылар ғана

істей алады, ал басқаларға көмек керек.

Жоба тақырыптары тікелей пәндік

мазмұнымен байланысты. Себебі көрнекілік-

образды ойлау, қоршаған әлемге

қызығушылық бұл жастағы балалардың

тақырыпты таңдауда нақты пән бойынша

алған білімге сүйенеді. Жобалау әдісін

бастауыш сыныпта қолдану тікелей мұға-

лімнің көмегімен жүзеге асырылады. Бұл жұ-

мысқа ата-аналарды да қатыстыруға болады.

Жобалау технологиясын қолданудағы

негізгі алдыға қояр мақсат –оқушылардың

қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен

жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін

жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін

қалыптастыру және сыни тұрғыда ойлау

қабілетін арттыру арқылы әртүрлі қоғамдық

ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу.

Егер оқушы жоба тақырыбын дұрыс

таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс

орындай алса ол болашаққа дұрыс бейімдел-

ген тұлға болып қалыптасады. Әртүрлі жағ-

даяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып,

әртүрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр

ортада дұрыс бағыт-бағдар бере алады.

Жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен

естіп, есте сақтай отырып оқушыны ізденіс-

ке, іскерлікпен танымдық ынтаға, шығарма-

шылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі

мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа

ғылыми ізденіске жетелеуде. Жобалау техно-

логиясының негізінде оқушылардың жұппен

немесе топпен бірігіп дайындайтын шығар-

машылық жұмыстар жатыр. Осымен оқушы-

лардың өздігінен жұмыс жасау қабілеті жо-

ғарылайды, олардың танымдық белсенділігі

артады, ұжымдық қарым-қатынастар

арқасында қоғам дағдылары жетілдіріледі.

Шығармашылық қабілеттері арттырылады.

Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқан-

дай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім,

өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақ-

тардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық

технологияларды өз сабақтарында күнделікті

пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді,

қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде

Қазақстан Республикасы «Білім туралы»

Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің

басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа

технологияларын енгізу, білім беруді ақпа-

раттандыру, халықаралық ғаламдық комму-

никациялық желілерге шығу» деп атап көр-

сеткен. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолда-

уында айтқандай: «Болашақта өркениетті

дамыған елдердің қатарына ену үшін заман

талабына сай білім қажет. Қазақстанды да-

мыған 50 елдің қатарына жеткізетін, тере-

23

зесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі

даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында

оқыту үрдісінің технологияландыру мәселе-

сін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі техно-

логиялары сарапталып, жаңашыл педагог-

тардың іс-тәжірибесі зерттеліп, мектеп

өміріне енуде.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Ермахан.Л.Т. Жобалау технологиясының

әдістемелік негіздері-Қазақ тілі:әдістеме

2011 жыл.

2. Қазақ тілі: әдістеме (Республикалық

ғылыми-әдістемелік журнал) 2011 жыл

3. Білімдегі жаңалықтар журналы. 2011-

2012жыл.

4. Новые педагогические и информационные

технологии в системе образования/под

ред.Е.С.Полат-М.:2000.

5. Қазақстан Республикасының Білім Заңы.

6. Құдайбергенова К.С. Инновациялық тәжі-

рибе орталығы-педагогикалық технология

көзі.Алматы.2001 жыл.

РАЗВИТИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КУЛЬТУРЫ УЧИТЕЛЯ НАЧАЛЬНОЙ

ШКОЛЫ

Мендигалиева А.А.

учитель начальных классов СШ №19 г.Актобе

Коммуникативная культура – опреде-

ляющее свойство человека ХХI века, естест-

венное явление и процесс. В современном

информационном пространстве особенно

актуальной становится проблема развития

коммуникативной культуры педагогов. Ус-

пех в любой сфере деятельности во многом

определяет коммуникативная культура.

Основной структурной составляющей

профессионализма педагога является комму-

никативная культура, которая является

условием и предпосылкой эффективности

профессиональной деятельности, показа-

телем профессиональной компетентности и

профессионального самосовершенствования.

В основе коммуникативной культуры

лежит общая культура личности, которая

представляет собой высокий уровень ее раз-

вития, выражающийся в системе потребнос-

тей, социальных качеств, в стиле деятельнос-

ти и поведения. Поэтому, в максимальной

степени коммуникативная культура вклю-

чает сущностные личностные характеристи-

ки, а именно – способности, знания, умения,

навыки, ценностные ориентации, установки,

особенности характера, и является необходи-

мым условием успешной реализации

личности.

По мнению ряда психологов можно го-

ворить о коммуникативной культуре педа-

гога как о системе качеств, включающей:

- творческое мышление;

- культуру речевого действия, под которым

понимается владение нормативной речью,

исключающей лексические, стилистиче-

ские, орфоэпические и другие нарушения;

- культуру самонастройки на общение и

психоэмоциональной регуляции своего

состояния;

- культуру жестов и пластики движений;

- культуру восприятия коммуникативных

действий;

- культуру эмоций.

Тексты малых форм помогают активи-

зировать познавательную деятельность, ин-

тенсивность процесса обучения. Учащийся

должен стать субъектом познавательной

деятельности – это один из главных дидакти-

ческих принципов обучения. У ученика в

процессе работы с текстами малых форм

воспитывается инициативность, самостоя-

тельность в усвоении знаний, умений и

навыков, развивается мышление, речь, па-

мять, творческое воображение. Небольшие

по объему тексты позволяют учащемуся са-

моутвердиться, научиться творчески мыс-

лить, четко формулировать свои наблюде-

ния, делать выводы. Следовательно, актуаль-

ность обращения к проблеме использования

текстов малых форм для формирования раз-

личных компетенций на уроках русского

языка связана с развитием творческих спо-

24

собностей учащихся и обусловлена необхо-

димостью изыскания способов такого воз-

действия на личность ученика, которое поз-

волило бы раскрыть не только его творче-

ский потенциал, но и сделать учение ориен-

тированным на развитие индивидуальности

каждого ребенка, креативную познаватель-

ную деятельность.

Преимущество текстов малых форм

состоит и в том, что они могут быть ис-

пользованы оперативно и в соответствии с

грамматическими темами. Учащимся часто

трудно соотнести разделы лингвистики и

нормы, у них достаточно сложно формирует-

ся системный взгляд на различные языковые

(лингвистические понятия). Использование

текстов малых форм позволяет учителю

быстро и доступно “донести” до ученика

самые сложные теоретические понятия, а

детям усвоить эти сведения и успешно

применять в процессе свободного письма.

Коммуникативная культура педагога

является одним из важнейших компонентов

профессионально-педагогической культуры.

Необходимость ее формирования обусловле-

на тем, что педагог постоянно включен в

процесс общения, предусматривающий

разнообразные и многоплановые отношения

с теми, кто становится партнером по кон-

такту в рамках образовательного процесса.

Эти отношения возникают и развиваются в

процессе совместной деятельности, важней-

шим условием осуществления которой

является общение.

Общение – основа педагогической

деятельности. От того, как педагог общается

с учащимися, зависит степень их познава-

тельного интереса к предмету и в значитель-

ной мере определяет результативность овла-

дения учащимися предметными знаниями и

умениями, влияет на культуру межличност-

ных отношений, создает соответствующий

морально-психологический климат учебного

процесса. Общение является важным услови-

ем социализации личности.

В тесной связи с педагогическим так-

том (или как его составную часть) рассма-

тривают педагогическую эмпатию. Эмпатия

включает понимание другого человека, опи-

рающееся на анализ его личности; эмоцио-

нальное сопереживание другому человеку,

отклик на чувства другого человека и выра-

жение своих чувств; стремление содейство-

вать, помогать другому человеку.

Педагогическое общение – это процесс

взаимодействия педагогов и воспитанников,

содержанием которого является обмен ин-

формацией (прежде всего, учебной), позна-

ние личности партнера по педагогическому

общению, а также организация совместной

деятельности.

Показателем успешного общения педа-

гога с учащимися является благоприятный

морально-психологический климат в классе,

учебной группе, учебном заведении в целом.

Добиться успеха в воспитании и обуче-

нии педагог может, только если он выстраи-

вает эти процессы на личностной основе,

начинает общение с установления эмоцио-

нально благоприятных взаимоотношений с

учащимися.

Человек начинает овладевать навыками

общения с малых лет, однако не все, по-

взрослев, в достаточной мере умеют общать-

ся. Профессия педагога относится к типу

профессий «человек – человек» (по типоло-

гии отечественного психолога Е.А.Климова),

и поэтому умение общаться является для пе-

дагога ведущим, профессионально важным

качеством.

Важнейший принцип коммуникатив-

ной культуры – толерантность (терпимость).

Этот принцип связан с осознанной невоз-

можностью преодолеть многие слабости и

несовершенства человеческого рода. Это от-

носится к случайным, порой неосознанным

проявлениям высокомерия, к психологиче-

ской несовместимости характеров, стрессам

и т.п. Толерантность может быть отнесена и

к форме поведения, как на производстве, так

и в быту. Везде она, как правило, рождает

взаимное доверие, понимание, откровен-

ность. Помогает преодолевать конфликтные

ситуации, способствует проявлению добро-

желательности и глубокой человечности,

помогает психологической «притирке»

характеров.

Коммуникативная культура требует оп-

ределения ее структурных компонентов. Ис-

ходя из разных аспектов ее рассмотрения, у

25

педагогов можно выделить такие компо-

ненты как: рефлексию, общительность, ком-

муникабельность, коммуникативные умения,

речевые умения, умения невербального об-

щения, умения психосаморегуляции, комму-

никативные способности и т.д.

Коммуникативная компетенция

включает в себя:

умение организовать коммуникативную

деятельность учеников, в т.ч. с развитием

навыков речевого общения и этикета;

владение навыками взаимодействия с

другими специалистами при решении

(педагогической) проблемы, реализации

проекта;

владение методиками диагностики причин

конфликтных ситуаций;

владение приемами установления контак-

та с обучающимися разного возраста, их

родителями (лицами, их заменяющими),

коллегами по работе.

Психологический механизм коммуни-

кативной культуры педагога определяется

личностью педагога, направленностью на

приобретение своих взглядов и внутреннего

мира по отношению к различным субъектам

учебного процесса. На первое место выдви-

гается активное качественное преобразова-

ние учителем своего внутреннего мира.

Такой компонент коммуникативной культу-

ры учителя как ценностное отношение к

обучаемому нуждается в развитии.

Таким образом, можно сделать вывод о

том, что любые процедуры, моделирующие

ситуации выбора для педагога, способствуют

проявлению его профессиональной позиции,

осознанию объективных и субъективных ус-

ловий профессиональной деятельности, что

и создает предпосылку для развития комму-

никативной культуры, а также профессио-

нальной рефлексии, расширения профессио-

нального образа мира.

Литература:

1. Кан-Калик, В.А. Основы профессионально-

педагогического общения/В.А.Кан-Калик.

Грозный, 1979.

2. «Психология общения. Энциклопедичес-

кий словарь». Под общ. ред. А.А. Бодалева. -

М. Изд-во «Когито-Центр», 2011 г., стр. 56

3. Петровская Л.А. «Компетентность в

общении. Социально-психологический

тренинг».-М.,1989.

4. Кидрон А. Формирование социальной

компетентности при социально-психологи-

ческом тренинге //Психологические условия

социального взаимодействия.-Таллин, 1983.

С. 99

5. Вачков И.В. Психология тренинговой

работы: Содержательные, организационные

и методические аспекты ведения тренинго-

вой работы. — М.: Эксмо, 2007г., стр.7-8

БІЛІМ БЕРУ–АДАМИ КАПИТАЛДЫҢ БАСТЫ ФАКТОРЫ

Тілеуова А.З.

филология ғылымдарының кандидаты Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе ӨМУ-нің доценті

Адами ресурстарды дамыту – табысты

мемлекет құрудың тиімді тетіктері қатарын-

да танылып отырған мәселелердің бірі. Елба-

сымыздың өркендеу жолындағы мемлекет-

тердің «ақылды экономикаға» арқа сүйеге-

нін, адам капиталына инвестиция салудың

Қазақстанды дамыту векторларының бірі

екендігін атап көрсетуі бұл мәселенің маңыз-

дылығын арттыра түсті.

Белгілі америкалық экономист, Нобель

сыйлығының лауреаты Теодор Шульц 1961-

жылы шыққан «Адам капиталына инвести-

циялар» атты еңбегінде адам капиталына

жұмсалатын шығыстар әлеуметтік шығын-

дар ретінде емес, табыс әкелетін инвестиция-

лар ретінде қаралуы керектігі туралы ой айт-

қан. Бүгінде оны дәлелдеуді қажет етпейтін

аксиома екендігін өркендеп дамыған елдер-

дің тәжірибесінен көруге болады.

Қазіргі кезде «ұлттың нағыз байлығы –

оның адамдары» деген ұғым берік орнығып,

елдерді дамытудың шешуші факторы ретінде

бұрынғыдай материалдық-техникалық база

ғана емес, адами ресурстар танылып отыр.

26

Адами дамудың деңгейін айқындайтын өл-

шем ретінде адамдардың сапалы білімге, сол

біліміне сәйкес жұмыс істеуіне, еңбегінің ла-

йықты бағалануына қолжетімділігі, сондай-

ақ, білікті медициналық қызметпен пайдал-

ану мүмкіндігі алынған.

Әлемнің ең озық дамыған 30 елінің қа-

тарына енуді мақсат етіп отырған Қазақстан

үшін адами капиталды дамытудың жоғары

деңгейіне қол жеткізудің маңызы аса зор. Ға-

лымдардың тұжырымдауы бойынша, адам

капиталының төрт саласы: білім беру, ден-

саулық сақтау, жұмыспен қамту және әлеу-

меттік қорғаудың лайықты болуы өмірге қа-

нағаттанудың жоғары деңгейіне жетудің мін-

детті шарты. Кез келген жетістіктің негізі

сияқты, адам капиталы сапасының жоғары

деңгейін де жақсы білім мен мықты денсау-

лық қамтамасыз етеді. Ал, бұл екеуінің жо-

ғары өнімділігі осы салаларды дамытуға са-

лынған инвестициялар мен жұмсалған күш-

жігерді ақтайтын, әрі заман талабына бейім-

делген еңбек нарығына тікелей байланысты.

ХХІ ғасырдың жаһандық он сын-қате-

ріне Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев тоқталып өт-

кені белгілі. Солардың ішінде, біздіңше, бү-

гінгі таңда Қазақстан үшін шешілуі өзекті

болып тұрған сын-қатерлер қатарында демо-

графия, урбанизация, өңірлер бойынша ең-

бек ресурстарының теңгерімсіздігі және ең-

бек өнімділігінің теңгерімсіздігі мәселелерін

деп атап өткен болатын. Бұлардың түпкі

негізі білім беруге, білімге сәйкес мамандық

игеруге, мамандыққа сәйкес жұмыс табуға

және әлеуметтік қорғауға келіп тіреледі. Бұл

орайда, шешілуі тиіс проблемалар да бар,

солардың бірі білім сапасын арттыру мәселе-

сі. «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет

болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге

айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана

жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалға-

лы қашан», - деп атап көрсетті Елбасымыз

«Қазақстан-2050» Стратегиясында. Сондық-

тан білім беру саласының алдында мектепке

дейінгі білім берудің жаңа әдістеріне көшу

міндеті тұр.

Халқымыз «Бесіктен сіңген тәрбие бел-

белеске шығарар» деп баланы ерте жастан

дамытуға үлкен мән берген. Көргені мен

естігенін сорғыштай сіңіріп алатын сәби

шағында болашақтағы ұшқыр ойлы, белсенді

азаматтың тұлғалық қалыптасуы жүзеге

асады. Осыны ескере келе, баланы ерте жас-

тан дамытуға арналған іс-шаралар: мектепке

дейінгі тәрбие беру желісін кеңейту, бала-

ларды орынмен қамту, жүйені жетілдіру ісі

қолға алынуда. Баланы ерте жастан дамы-

тудың тұжырымдамалық негізі әзірленді. Қа-

зіргі кезде 2020 жылға дейін 3-6 жас ара-

лығындағы сәбилерді мектепке дейінгі

оқыту-тәрбиелеу мекемелеріне толығымен

орналастыру міндетін орындау үшін жұмыс

істелуде.

Үдемелі индустриялық-инновациялық

даму бағдарламасын іске асыру барысында

халық санының аздығын жақсы сапамен тол-

тыру көзделуде. Бағдарлама аясында жоғары

технологиялар іске қосылатын болғандық-

тан, білім беруде автоматтандырылған өнді-

рісте жұмыс істей алатын, жаңа технология-

ларды қолдана алатын, сөйтіп, еңбек өнімді-

лігін арттыруға үлес қосатын мамандар да-

йындау жолға қойылуда. Осылайша, адам ка-

питалының сапасын жақсарту елдегі екі мә-

селе: отандық кәсіпорындарды жаңғырту жә-

не жұмыс қолының жетіспеушілігі мәселеле-

рін шешуді жолға қою қажеттілігі туын-

дауда.

Жекелеген оқу орындары студентті ма-

мандықтың бағытына сәйкес кәсіби тәжіри-

бенің негізімен қамтамасыз етеді. Кәсіп-

орындар міндеттемелері заңмен бекітілме-

гендіктен, студентті тәжірибеден өткізуге

қабылдау ерікті жағдайда жүргізіледі. Көп

жағдайда студент жұмыс берушіні өзі іздеп

табатындықтан, оның тәжірибесінің бағыты

оқып жатқан мамандығына сәйкес келе

бермейді. Биылғы жылғы қыркүйек айында

Парламент қарауына ұсынылған заң жобасы-

на кәсіптік білім берудің көптеген мәселе-

лерін реттейтін нормалар енгізілді. Солар-

дың ішінде жұмыс берушінің тәжірибеден

өтуі үшін жұмыс орындарын беруі көзделеді.

Бұл салалық мемлекеттік органдардың, ұлт-

тық компаниялардың, кәсіпорындардың

кадрларды дайындау ісінде жауапкершілігін

арттырады. Белгілі бір мекемеден мемлекет-

тік тәжірибеден өткен студентті сол мекеме

жұмысқа орналастыру жағын қолға алса өте

орынды болар еді.

27

Экономиканы индустриялық-иннова-

циялық қарқынды дамытудың бір тетігі ре-

тінде бірнеше жұмысшы мамандығын алуға

арналған модульдік білім беру бағдар-

ламасымен оқытатын дуалды білім беру қол-

ға алынды. Оқу үдерісінің тәжірибеге арнал-

ған бөлігі ұлғайып, сабақтарды тікелей жұ-

мыс орнында өткізуге мүмкіндік молаятын-

дықтан, дуалды білім колледж түлектерінің

бәсекеге қабілеттілігін арттырып, олардың

жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Өзекті мәселелердің бірі өзін-өзі жұ-

мыспен қамтушылар, олардың әлеуметтік

жағдайы. Қазіргі кезде бұл санаттағы адам-

дардың басым бөлігінің тек орта білімі бар

және ол техникалық және кәсіптік білімді

талап ететін мамандықтарға бейімделмеген.

Осы ретте мемлекет өзінің конституциялық

кепілдіктері шеңберінде жұмысқа орналасу

үшін практикалық мәні бар бір білім берілуін

қамтамасыз етуді қолға алмақ. 2017 жылдан

бастап (жұмысшы мамандықтары бойынша)

колледжде оқу мемлекеттік тапсырыспен

тегін болмақ.

Бұл жастардың техникалық және кә-

сіптік білімге деген қолжетімділігін арт-

тырып, алғашқы кәсіптік мамандықты алу

мүмкіндігін береді, ең бастысы, жастар ара-

сындағы жұмыссыздықты азайтады. Кәсіп-

тік-техникалық білім беру мекемелері, ком-

паниялар мен жергілікті атқарушы органдар-

дың арасында ынтымақтастықты кеңейтеді.

Мемлекет өңірлердің экономикалық

ерекшелігіне қарай кластерлерді дамыту

мақсатында үш жақты ынтымақтастықтың

пәрменді тетіктерін қалыптастырмақ.

Барлық жетістіктердің көзі білімде еке-

нін біліп, соны ұрпағына жеткізуді қазақ

ұлылары да мақсат еткенін Абайдың «Ғы-

лым таппай мақтанба», Ахмет Байтұрсынов-

тың «Басқадан кем болмас үшін білімді, бай

һәм күшті болуымыз керек» деген нақыл-

дарынан көруге болады. Бұл ешқашан өзекті-

лігін жоғалтпайтын мәселе. Бүгінде ел мен

елдің арасындағы даму алшақтығы туралы

сөз болғанда міндетті түрде олардағы білім

деңгейі есепке алынады. Осыған орай, адам

капиталының қуаттылығын арттырудың ма-

ңызды құралы ретінде жоғары оқу орында-

рына зор міндет жүктеледі.

Басқарудың алқалық жүйесін енгізу ар-

қылы жоғары оқу орындарының тиімділігін

арттыру жоспарланып жатыр. Жүргізіліп

жатқан жұмыстар жоғары оқу орындарының

бәсекеге қабілеттілігі мен білім сапасын арт-

тыруға әсер ететін болады. Биыл жоғары оқу

орындарында құрылған Байқаушылар кеңес-

тері алқалық басқару негіздерін енгізуге ба-

ғытталуда. Инновациялық салада өзіндік

орын алу ғылыми кадрларды, экономикаға

қажетті жоғары деңгейлі мамандарды, ға-

лымдар мен зерттеушілерді дайындауға ті-

келей байланысты болғандықтан, зерттеу

университеттерін одан әрі дамыту қажетілігі

туындап отыр.

Білім берудің мазмұны да нарық сұра-

нысын ескере отырып жаңартылуда.

Назарбаев зияткерлік мектептерінің желісі

әлемдік үрдіске сай білім берудің жаңа

тетіктерін әзірлеп, іске асыруда. Білім сапа-

сына мемлекеттік бақылау вертикалі енгізіл-

ді. Орта және кәсіптік-техникалық білім беру

қызметі жергілікті органдардың құзыретінде

қалды. Педагог мәртебесін көтеруге ерекше

көңіл бөлінуде. Биылғы жылдан бастап ден-

саулық, білім саласы қызметкерлеріне

пайыздық үстеме ақы төленбек.

Адами капитал – инновациялық эконо-

мика мен білімді дамытуды айқындайтын

факторға айналып отыр. Соңғы жылдары

әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жоғары

білімде жетекші бағыттардың бірі академия-

лық ұтқырлықты дамыту. ТМД елдерінің

арасында Қазақстан бірінші болып маман-

дарды бакалавр-магистр-доктор PhD жүйесі

бойынша үш деңгейлі дайындауға көшті.

Әлемдік үрдісте білім беріп жатқан

Назарбаев университетінің жетістіктері

негізінде бірте-бірте отандық өзге де жоғары

оқу орындарында білім беру, ғылым және

инновацияларды іс жүзінде кіріктіруге ар-

налған зияткерлік-инновациялық кластер құ-

ру және оны дамытуды жүзеге асыру бағы-

тындағы жұмыстары қолға алынуда. Сту-

денттердің ішкі және халықаралық акаде-

миялық ұтқырлығын мемлекеттік қолдау те-

тігі жүзеге асуда. Оған мысал ретінде, фа-

культетімізде (филология) жыл сайын ішкі

және сыртқы (халықаралық) академиялық

ұтқырлық бойынша студенттеріміз басқа бі-

28

лім ордаларына барып білім алып қайтуда.

Филология факультетінің «қазақ тілі мен

әдебиеті» мамандығының 6 студенті РФ

Башқұрстан республикасы Уфа қаласындағы

Ақмолла атындағы БашМПУ-де оқып келді,

ішкі академиялық ұтқырлық бойынша 3

студент Алматыдағы Абай атындағы Қазақ

ҰПУ-де,1 студентіміз Қаз.Қыз.МПУ-де оқып

қайтса, аталмыш университеттің 1 студенті

біздің университетте оқыды. Қазіргі таңда

факультетіміздің 7 студенті ҚХР Шыңжаң

экономика және статистика университетінің

орыс тілі мен әдебиеті мамандығында оқып

жатыр.

Адам капиталына инвестиция салудың

өзіндік ерекшеліктері бар. Басқа салалардан

айырмашылығы сол, ол бірден пайда түсір-

мейді. Жоғары деңгейлі мамандар дайындау

көп уақыт пен күш-жігер жұмсауды талап

етеді. Бірақ, нәтижесі өзін-өзі ақтайтыны

ақиқат. Жақсы мамандарының арқасында ел

экономикасы тұрақты өсу траекториясына

шығып, дағдарыс жағдайында да сындарға

төтеп берер тегеурін танытады. Адамды да-

мыту мен қоғамның өркендеуі бір-бірімен

тығыз байланысты болғандықтан, бұл бағыт-

тағы жұмыс ешқашан бәсеңсімеуге тиіс

екендігін Елбасы ерекше атап өтті.

Елбасы жариялаған Ұлт жоспарында

даярланатын мамандардың бәсекелестік қа-

білетін арттыру және білім беру секторының

экспорттық әлеуетін көтеру мақсатын жүзеге

асыруда Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңір-

лік мемлекеттік университеті мәскеулік

«Технология мультимедиясы» компаниясы-

мен және «E-Learning» компаниясымен үш-

жақты меморандумға қол қоя отырып,

онлайн оқытуға арналған «Stereo 3D-MIOC-

School» бағдарламасын жасады.

XII қазақстандық-халықаралық «Білім

және ғылым-2015» көрмесінде «E-Learning»

электронды оқытудың смарт-технологиясы

ҚР Білім және ғылым министрлігінің дипло-

мымен марапатталып, республикалық қоғам-

дық-саяси «Президент және халық» газеті

мен республикалық «Уақыт Таңдауы–Выбор

Времени» Агенттігінің бірлескен жобасының

2015жыл қорытындысы бойынша Қ.Жұбанов

атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік уни-

верситеті ұжымы «Жылдың үздік жоғары

оқу орны» атағына ие болды.

Адами капиталды таңдау еңбек өнімді-

лігін, өмір сүру деңгейін, білім беру сапасын,

денсаулық сақтауды, демалу мен мәдениетті

арттыруға негізделген ұлттық саясаттың жа-

ңа принциптерін құру қажеттілігін айқын-

дайды. Осы орайда, Мемлекет басшысы

әлемдік дағдарысқа қарамай, білім беру сала-

сына қаржылық қолдау көрсетуде. Бұл – Ел-

басының саяси көрегендегі, салиқалы саяса-

тының яки стратегиялық бағыттағы жұмыс-

тарды еңсерудегі ең үздік ұсынысының бірі

деп санаймын. Себебі, адами әлеуетті дамы-

ту арқылы дағдарысты еңсере алатынымызға

сеніміміз кәміл.

Біз, ел болашағы, ұлт тәрбиешілері –

жастарға білім мен тәрбие беретін, өзіндік

тарихы мен дәстүрі бар, елге сыйлы аты бар,

отандық ғылым мен білім беру ісінде өзіндік

орны бар оқу ордасының біріміз. Елбасы

қойған биік мақсатқа біз бірлесіп қана,

тұрақтылық пен келісімде ғана, түсіністік

пен жауапкершілікте ғана қол жеткізе ала-

мыз. Алдағы атқарылар істерде, мемлекеті-

мізге сапалы маман дайындау сынды ұла-

ғатты жұмысымызда ұжым мүшелерінің бел-

сенділік танытып, бар мүмкіндіктерді пайда-

лана отырып, өз үлестерін қосатынына сені-

міміз зор.

ГЕОГРАФИЯ ПӘНІ САБАҚТАРЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ РЕФЛЕКСИВТІ –

БАҒАЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

Темирова Б.Б. С.Байішев атындағы Ақтөбе университеті колледжінің география пәні оқытушысы

Оқу үрдісін қалай тиімді етіп ұйымдас-

тыруға болады? Студенттердің білім сапасын

көтеру үшін қандай әдістер мен тәсілдерді

пайдаланамыз? Студенттердің оқуға және

29

пәнге деген қызығушылықтарын қалай арт-

тыруға болады деген сұрақтар мұғалімдерді

жиі толғандырады. Ал осы мәселелер бойын-

ша студенттер не ойлайды? Тәжірибе көрсет-

кендей, білім, іскерлік, және дағдылар сту-

денттер үшін маңызды болып табылмайды.

Тек студенттер жақсы баға алу үшін ғана

оқуға ұмтылады, ал білім мен білімді игеру

жолы екінші орынға қойылады. Осындай ке-

леңсіздіктерді болдырмау мақсатында реф-

лексивті бағалау оқытуды және білім беруді

жетілдіруді шешудің маңызды жолы болып

табылады. Осы тұрғыда студенттердің реф-

лексивті бағалау қабілеттерін қалыптастыру-

да қолданып жүрген әдіс-тәсілдер жөнінде

тәжірибе алмасуға болады. Бағалау оқыту

мен білім берудің ажырамас бөлігі болуы

мүмкін деген ой біздің түсінігіміздегі едәуір

өзгерісті талап етеді. [1, 56 б.].259

Соңғы кездері сабақты өткізудің негізгі

құрамдас бөлігінің бірі рефлексивті бағалау

болып табылады. Кеңінен тоқталатын бол-

сақ, рефлексия дегеніміз латын тілінен

аударғанда ойлану, өзін-өзі бақылау және

өзін-өзі тану деген мағынаны білдіреді. [2,

156 б.].

Ал философиялық тұрғыдан алғанда

рефлексия ұғымы өзінің жеке іс-әрекеттерін

ұғынуға бағытталған адамның теориялық

қызметінің түрі болып табылады. Ғылымда

рефлексивті үрдістерге өзін-өзі тану, өзін-өзі

тексеру, өзінің әрекетін жан-жақты ойлау

мәселелері жатады. Жеке бағытталған са-

бақта рефлексия әр түрлі мақсаттарға жету

үшін қолданылады. Яғни, эмоционалды ор-

таға, баланың көңіл-күйіне ғана емес, соны-

мен қатар оқу үрдісіне, әрекетіне, мазмұнына

байланысты бағытталған. Сондықтан, сабақ

барысында қолданылатын рефлексияны ке-

лесі үлгіде жіктеуге болады:

1) Эмоционалды (көңіл-күй) рефлексия;

2) Іс-әрекет рефлексиясы;

3) Оқу материалының мазмұны бойынша

рефлексия. Келесі мәселе студенттерді реф-

лексивті бағалау әрекеттеріне қалай үйретуге

болады? Оған жауап ретінде сабақта сту-

денттердің рефлексивті бағалау қабілеттерін

қалыптастыру үшін келесі тапсырмаларды

ұсынуға болады:

1) Сабақтың басында мұғалімнің көмегі-

мен немесе өз бетімен сабақтың негізгі мақ-

саттарын айқындау;

2) Сабақтың соңында студенттердің өзін-

өзі тексеруге дағдыландыру, сабақ барысын-

да неге үйренді, өздерінің қандай шеберлік-

терін көрсеткендері жөнінде сұрау;

3) Белсенді тыңдауға дағдыландыру;

4) Қандай баға қойылғандығын түсіндіру

кезінде студенттің қаншалықты білімді

игергенін, іскерліктерін, сабақ кезінде жұм-

салған күш-жігерін айтып өту керек.

5) Рефлексивті бағалау технологиясын

студенттердің қорытынды жасауға, өзін-өзі

бағалауға, өзін-өзі тексеруге, бірін-бірі баға-

лауға үйрету үшін қолдануға болады.

Рефлексияның түрлеріне тоқталатын

болсақ, эмоционалды рефлексияны сабақ со-

ңында топпен немесе сыныппен эмоционал-

ды байланысты орнату мақсатында қолдану-

ға болады. Сонымен қатар, мұндай рефлек-

сияның түрін қолдану үшін смайликтер, кө-

белектер, гүлдер, ойыншық кемелер, түрлі-

түсті таратпалар, көңіл-күйді білдіретін бей-

нелер қолданылады. Іс-әрекет рефлексиясы

студенттердің оқу материалдарымен жұмыс

жасаудың әдістерімен тәсілдерін ұғынуға

мүмкіндік береді. Рефлексивті бағалаудың

бұл түрін үй тапсырмасын тексеру кезеңінде,

сонымен қатар сабақтың соңғы кезеңдерінде

пайдалануға болады.

«Жетістік баспалдақтары» деп атала-

тын әдісті қолдану арқылы сабақтың әр ке-

зеңдерінде студенттердің белсенділігін баға-

лауға болады. Оқу міндеттерін, проблемалық

жағдайларды шешудің тиімді жолдарын «Ба-

лық сүйегінің» графикалық бейнесі түрінде

көрсетуге болады. Қорытындылай келгенде,

іс-әрекет рефлексиясы оқу үрдісін жүйелен-

діруге көмектеседі. Осы рефлексияның көме-

гімен студенттер өздерінің жұмыстарын, же-

тістікке жету нәтижелерін талдайды, яғни

өздері оқу үрдісінің тиімділігін арттыруға ат

салысады. Оқу материалының мазмұны бо-

йынша рефлексия өткен тақырыптың мазмұ-

нын студент қаншалықты меңгергенін білу

үшін қолданылады. Бұл рефлексияның түр-

лерін атап өтетін болсақ, аяқталмаған сөй-

лем, тезис, білімді жетілдіру және мақсатқа

жету (мен білмеймін, үйрендім) деп атала-

30

тын бағалау әдістері, ал синквейн әдісі оқы-

латын мәселені зерттеуге көмектеседі. [2,

181 б.]. Сонымен қатар рефлексивті бағалау

әдіс-терін топтық жұмыс кезінде қолдануға

бола-ды. [2, 189 б.]. Студенттердің топта

қалай жұмыс жасағанын, олардың

білімдерінің деңгейін көрсету үшін жұмыс

үрдісі мен нәтижелеріне талдау жасалынады.

Сабақта рефлексивті бағалаудың тиімділігін

арттыру мақсатында студенттерге мынадай

сұрақтарды жиі қоюға болады: жұмыс

барысындағы қарым-қатынас немесе топтық

жұмыс тапсырмаларды орындауда қандай

көмегін тигізді? Тапсырмаларды орындауда

топ студенттері қандай қиындықтарға

кезікті? Қарым-қатынас стилінің қай түрі

жұмыста басым болды? [2, 67 б.].

Тәжірибеде осылай студенттерге сұрақтар

қою арқылы олардың сабаққа деген

ынтасын, қызығушылықтарын арттыруға

болатынын пайымдауға болады. Соңында

сабақтың қорытындысын шығара отырып,

студенттер нені үйренгенін, сабақтың

басында қойылған мақсатына жете алды ма,

қалай жұмыс жасағанын, өзінің мақсатының

орындалуын, белсенділігін, топ жұ-

мысының, таңдап алынған жұмыс түрлерінің

тиімділігін, қызығушылықтарын, өзінің са-

баққа қосқан үлестерін талқылап, ортаға са-

лады. Яғни, мен бүгін ... үйрендім; ...қызық-

ты болды; ...қиындық туғызды; мен

түсіндім,...; мен сезіндім, енді...; менде бәрі

жақсы..., мені ...таң қалдырды деп аталатын

сөздер арқылы өздерінің пікірлерін білдіреді.

Сабақтарда үнемі қолданылатын рефлексивті

бағалау кезеңі мұғалімге кері байланыс

орнатуға мүмкіндік беретінін түсіну қажет.

Қорытындылайтын болсақ, рефлексив-

ті бағалау технологиясы сабақта оқылатын

тақырып мазмұнын анықтауға, сабақтағы же-

ке іс-әрекетті бағалауға мүмкіндік береді.

Сонымен қоса, қорытынды жасауға, студент-

тердің іс-әрекетін, мұғалімнің іс-әрекетін ба-

ғалауға мүмкіндік береді, сабақта нәтижелі

әрекеттестікті ұйымдастыруда студенттердің

белсенділігін арттыру мақсатында жаңаша

өзгерістерге алып келеді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық: Үшінші

(базалық) деңгей – Астана: «Назарбаев зият-

керлік мектебі» ДББҰ Педагогикалық ше-

берлік орталығының Әдістемелік кеңесімен

баспағаұсынылған, 2012.

2. Загашев И.О., Заир-Бек С.И.,

Муштавинская И.В. Учим детей мыслить

критически. СПб.:2003.

3. Запрудский Н.И. Контрольно-оценочная

деятельность учителя и учащихся/

Н.И.Запрудский. Минск: Сэр – Вит, 2012.

(эл. вер)

4. Запрудский Н.И. Современные школьные

технологии – 2/ Н.И. Запрудский. Минск:

Сэр –Вит, 2010. (эл. вер)__

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ ДАМЫТУ

ЖОЛДАРЫ

Уразымбетова А.Б.

филол.ғ.к., доцент, «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚ БАИ

Мұғалімдердің психологиялық-педагогикалық кәсіби дамуын жетілдіру кафедрасы

Қазіргі қоғамның сұранысын қанағат-

тандыру мұғалімнен жоғары мәдени-адами

құндылықтар мен сенімдердің қалыптасқан

жүйесін, кәсіби біліктілік пен белсенділікті,

функционалдық сауаттылықты, өзін-өзі жү-

зеге асыруға деген ұмтылысты талап етеді.

ҚР Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Әлеумет-

тік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан

дамуының басты бағыты» атты Жолдауында

білім беру ұйымдары жастарға жалаң білім

беріп қана қоймай алған білімдерін өмірдің

түрлі жағдайларында пайдалана алуды үйре-

туі керек екендігін айтып, үкіметке оқушы-

лардың функционалдық сауаттылығын да-

мытудың бес жылға арналған Ұлттық шара-

лар жоспарын дайындау жөнінде тапсырма

берген болатын. Бұл ретте функционалдық

сауаттылықты дамыту нәтижесі білім алу-

31

шылардың білімдерін практикалық жағдай-

ларда тиімді және әлеуметтік бейімделу

процесінде сәтті пайдалануға мүмкіндік

беретін негізгі құзыреттіліктер жүйесін мең-

геруі болып табылады. Негізгі құзыреттілік –

бұл мемлекеттің орта мектепті бітіруші

тұлғаның сапасына МЖБС-да және оқу

бағдарламаларында көрсетілген білім беру

нәтижелері түрінде қойылатын талаптары.

Функционалды сауаттылық – сыртқы

ортамен қарым қатынасқа түсу, бейімделу

және жылдам қалыптасу қабілеті екендігі

белгілі. Адамның жалпы оқу, түсіну, қара-

пайым қысқа мәтін құрастыру сияқты

сауаттылығынан функционалды сауаттылық-

тың айырмашылығы келесіде: білім деңгейі,

іскерлігі мен біліктілігі, нақты мәдени ортада

және әлеуметтік қарым-қатынас жүйесінде

тұлғаның өмірлік әрекетін жүзеге асыру

қажеттіліктерін, қалыпты жағдайда қалып-

тастыруын қамтамасыз ету.

Функционалдық сауаттылық деген

ұғым–адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси

және экономикалық қызметтерге белсене

араласуы және өмір бойы білім алуына

ықпал ететін базалық факторы. Яғни бүгінгі

жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жа-

сына қарамай ілесіп отыруы, адамның ма-

мандығына, жасына қарамай үнемі білімін

жетілдіріп отыруы. Мұндағы басшылыққа

алынатын функционалдық сапалар: белсен-

ділік, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім

қабылдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алуға

қабілеттілік, т.б. Ондағы басты мақсат жал-

пы білім беретін мектептерде Қазақстан

Республикасының зияткерлік, дене және ру-

хани тұрғысынан дамыған азаматын қалып-

тастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі

болып табылады.

Оқушылардың функционалдық сауат-

тылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы

әрбір пәннің рөлі зор. Соның ішінде қазақ

тілі пәнінің алатын орны ерекше. Қазақ ті-

лінің өзіндік қалыптасқан нормаларын, жал-

пы айтқанда грамматикасын үйрету – қазақ

тілінің басты міндеті болып танылады.

Ресми дерек бойынша, мектеп жасын-

дағы балалардың 40 пайызы әдеби мәтінді

түсінуге қиналатындығы дәлелденген. Бұлар

мектептен білім алса да, қызмет жасауға кел-

генде қарапайым жазу үлгісін білмейтіндігін

көрсеткен. Тіпті олар әр түрлі жағдайда кез-

дескен бланкіні толтыра алмай, ондағы ақ-

параттың мәнісін түсіне алмапты. Бір қызы-

ғы, олар теледидарда не айтылып жатқанын,

жалпы айтқанда, күнделікті өмірдің есебін

білмейтін болып шыққан. Соның салдарынан

жұмыссыздық немесе жұмыстың сапасызды-

ғы, көшелердегі баннерлер мен жарнамалар-

дағы тұнып тұрған қателер, өндірістегі апат,

жазатайым оқиғалар, жарақат алулар көбейіп

кеткеніне куә болып отырмыз. Жалпы, бар-

лық зерттеушілердің болжамы бойынша

адамдардың сауатсыздық деңгейінің төмен-

деуі, оларға дұрыс білім беріп, тиянақты

оқытпаудан, оқырман болуға үйретпеуден

болған көрінеді. Сақтанбау, ұқыпсыздық,

байқаусыздық, апаттар: мұның бәрі ережені

дұрыс оқымағандықтан, түсінбегендіктен,

санаға сіңірмегендіктен орын алып отыр.

Қазақ маманы С.Раевтың ойынша,

сауатсыздық дерті адамға кішкентай кезінен

бастап жұғады екен. Әсіресе бүлдіршінді жа-

зу мен оқуға баули бастаған 1-ден 3-ші

сыныпқа дейінгі аралықта пайда болады. Яғ-

ни, үшінші сынып оқушысы ешқашан кітап-

ханаға бармаса, оқулықтан басқа ешқандай

кітап оқымаса тағы бір ертеңгі сауатсыздың

дүниеге келгені. Ғалымдардың айтуынша, 8-

ші сыныптан бастап оқушылардың 60 пайы-

зының өз бетімен жазып-оқуға деген ынтасы

жоғалады екен. Тіпті түлектердің үштен бірі-

нің оқуға мүлдем құлқы болмайтын көрінеді.

Елбасы Н.Назарбаевтың айтуынша «білім

беру тек қана оқытумен ғана шектелмей, оны

керiсiнше, әлеуметтiк адаптация процесіне

бейiмдеу қажет».

Қазақ тілі сабағында түрлі әдіс-тәсіл-

дерді, стратегияларды қолданудың маңызы

зор. Осы әдіс-тәсілдер, стратегиялар арқылы

оқушы мен оқушы арасындағы ашық қарым-

қатынас, бірлескен шығармашылық пен ізде-

нушілік әрекет, сыйластық, пікірді ашық ай-

ту және де басқаның пікірін сыйлау қағида-

сы, әрекетті өз бетімен күштеусіз жасау, сы-

намау, керісінше өз кемшілігін мойындау

және сыпайы түрде қатесін жеткізу мәселесі

басты орын алады.

Түрлі көрнекілік құралдарын қолдану,

сұрақ-жауап, талдау, жинақтау, жұмыс,

32

проблемалық мәселелерге жауап беру, нақ-

тылы және жалпы тапсырмалар беріп, шағын

шығармашылық жұмыстарды орындату, оқу-

шының бірін-бірі сынауы, өзіндік пікір білді-

руі, баяндама жасауы, ғылыми зерттеу жа-

зып қорғауы т.б. алуан түрлі әдіс-тәсілдерді

қолдануы керек. Орта буын оқушылары

мақал-мәтелдерді, афоризмдерді, шешендік

сөздерді де жазып алуы керек.

Белсенді оқытуда қысқа әңгіме, ойын

түрлері, сөздік ойыны т.б атауға болады. Со-

нымен қатар, мән беріп оқыту технологиясы

бойынша оқушылардың оқылым, тыңдалым,

айтылым, жазылым дағдылары дамытылады.

Көбінесе топтық жұмыс жасап, достық қар-

ым-қатынасты нығайта отырып, ұлттық

бірліктің жарасымына жол ашылады.

Сабақ барысында оқушылардың ойлау

қабілеттерін дамыту үшін тест әдісін қол-

дану. Қазіргі тәжірибеде қазақ тілі сабағында

тестілеу әдісін қолдану тиімді, пайдалы, әрі

нақты педагогикалық өлшемнің бірі болып

тұр. Тест әдісін қолдану білім сапасын бақы-

лауға, дамытуға, ұйымдастыруға, болжауға,

тәрбиелеуге көп көмегін тигізуде. Бұл әдіс

арқылы мұғалім оқушылардың білім дәреже-

сін тез тексеруге мүмкіндік алады.

Тест әдісін қолдану оқушының білім

деңгейін көрсете отырып, мұғалімнің жұмы-

сының нәтижесін де көрсетеді. Оқушылар да

өз білім деңгейлерін көре алады, өздеріне –

өзі бақылау жасай алады. Ата-аналар да өз

балаларының білімін бақылау мүмкіндігіне

қол жеткізеді.

Өмірлік қолданыста маңызды рөл атқа-

ратын Блум жүйесін қолдану да жақсы нәти-

жеге ие болып жүр. Блумның анализ, синтез,

бағалау тараулары арқылы кез-келген тақы-

рыпта сұрыптау жасап, пайдалы-пайдасыз

жақтарын анықтап, баға бере алатын, жеке

көзқарастарын еркін айта алатын жеке тұлға

қалыптасады.

Блум жүйесі арқылы оқушылардың ал-

ға қойған мақсатына жету жолдарын, өз

ойын еркін жеткізе алатын жеткіншек да-

йындау қажет. Қазақ тілі пәнін дұрыс жүргі-

зе білудің маңызы зор. Педагогтың шеберлі-

гі, яғни шығармашылық пен жауапкершілікті

ұштастырып сабақ өтуі, бұл заман талабынан

туындап отырған мәселе. Жоғары деңгейде

сабақ беретін оқытушының алдынан шыққан

оқушы – өмір айдынындағы өз жолын адас-

пай табады, азамат болып қалыптасады. Бұл

ұстаз үшін үлкен абырой, әрбір мұғалім

осыған ұмтылса ұрпақ алдындағы қарыздың

өтелгені. Қазіргі жастарға тек білім беріп

қана қоймай, сонымен бірге әлеуметтік бе-

йімделу үдерісінде алған білімдерін пайдала-

на білуге үйрету – әр мұғалімнің парызы.

Осыған орай, жоғарыда көрсетілген-

дерге негіздей отырып, мынадай тұжырым

жасауға болады: бүгінгі таңда жалпы білім

беретін мектептерде оқушылардың функцио-

налды сауаттылығын қалыптастыруға жеткі-

лікті дәрежеде жағдай жасалған, ал қазақ тілі

және қазақ әдебиеті сабағында тілдік және

әлеуметтік-тұрмыстық сауаттылықты дамы-

ту мүмкіндігін қолдана білу мүмкіндіктерін

жүзеге асыру қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Оқушылардың функционалдық сауатты-

лығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдар-

ға арналған ұлттық іс-қимыл жоспа-

ры//Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012

жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысы.

2. Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемле-

кеттік жалпыға міндетті білім беру стан-

дарты, 2012 жыл.

33

ГЕОГРАФИЯ ПӘНІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ РЕФЛЕКСИВТІК

ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Абдирзакова А.Ш. Қандыағаш қалалық №2 орта мектебінің география пәні мұғалімі

«Қазақстан ұлы державада болуы үшін бізге күш қуат, қажыр қайраты мол,

ақылды да ойлы, дарынды жастар керек»

Н.Ә.Назарбаев

Мектеп жұмысы мен оқушы жетістік-

терін өрістетудегі негізгі тұлға-мұғалім

(Strong, Ward & Grant, 2011). Қазақстанның

көркеюі үшін оқушылардың таланты мен қа-

білетін ашып, оларды оқыту барысында да-

мыту өте маңызды. Дарынды және талантты

балаларға қатысты бұл едәуір күрделі мәселе

ойлауды, талқылауды және мұқият жоспар-

лауды талап етеді. Қазіргі уақытта білім беру

саласында жоғары жетістіктерді анықтайтын

және ынталандыратын бірқатар өңірлік, ұлт-

тық, халықаралық сайыстар мен бағдарла-

малар жүргізіледі. [1,11-бет]

Қазіргі таңда білім берудің деңгейлік

бағдарламасына негізделген сындарлы оқыту

теориясы ұсынылып отыр. Білім беру пара-

дигмасындағы реформалық өзгерістер тек

мұғалімнен ғана рефлексивтік-практик болу-

ды ғана талап етпей, оқушының бойында да

рефлексивті-бағалау қабілеттерін қалыптас-

тыруды мақсат етеді. Олай болса, жаңар-

тылған білім беру үдерісінде кері байланыс

оқыту сапасын арттыруға ықпалын тигізетін

құрал болып саналады.

Оқушының оқу процесіне белсене қа-

тысып, оқу үдерісінің орталық фигурасы са-

нала отырып алған білімін және сынып-

тасын бағалай алуы қазіргі таңдағы білім

беру парадигмасындағы басым артықшы-

лықтардың бірі болып отыр. Критериалды

білім беру жүйесіндегі қалыптастырушы

және жиынтық бағалау үрдісі қазіргі бағалау

жүйесіндегі озық тәжірибе негізінде алынған

бағалау түрі болып табылады. Қазіргі таң-

дағы мұғалім өз тәжірибесін үздіксіз зерттеп

отырытын, кері байланыс арқылы кемшілік-

терін анықтап, жойып отыратын, оқушының

өз жетістіктерін өзіне және сыныптасына

бағалата отырып, өз оқуына жауапкершілігін

оятатын, кері байланыс арқылы оқушының

рефлексивті бағалау қабілеттерін қалыптас-

тырып қана қоймай, ілгері жылжуына түрткі

болатын бірден-бір тұлға.

Мұғалім іс-әрекеттегі толғаныс бары-

сында «оқушы үніне» ерекше мән беруі қа-

жет. Келесі сабақты жоспарлау кезінде оқу-

шылардың талап-тілектері мен ұсыныстары

назарға алынып, сабақ құрылымына

өзгерістер енгізіліп, кері байланыс үздіксіз

және жүйелі түрде жүргізілгені дұрыс.

Cабақтың оң нәтижеге жетіп, табысты

болуы үшін мұғалім құзыры жоғары дәреже-

де болу керек. Ол үшін мұғалім бойында

Шульман «мұғалімнің үш көмекшісі» [1, 6-

бет] деп атаған қасиеттер міндетті түрде

болу тиіс. Шульман көздеген кәсіби түсінік

пен оқытудың тәжірибелік дағдылары мұға-

лімнің басты құралы болып келгені дәлел-

деуді қажет етпейтін аксиома. Ал жүрек жы-

луын басшылыққа алатын Шульманның

үшінші көмекшісі кәсіби деңгейлік тұтастық,

өкінішке орай барлық ұстаз бойынан табыла

бермейтін ерекше қасиет. Мұғалімдер ұстаз

мамандығының этикалық және моральдық

құндылықтарын ұстанып, балаға мейірім

және құрмет көрсете білетін әділ жан бола

білгенде ғана, шәкірт сеніміне ие болып, өзі

де жасанды емес құрметке ие бола алады.

Оқушының өзінің ойлау негізін сезіну

қабілеті зиятты рефлексия ретінде түсіну

өзін-өзі реттеу метатанымдық механизмі ре-

тінде қарастырылады. А.В.Хуторскойдың

«Заманауи дидактика» (2001жыл) атты еңбе-

гінде оқушының өз ой іс-әрекетінің рефлек-

сиясын оқыту тәжірибесіне сүйенсек. Автор-

оқу үдерісіне рефлексияны қосуды іс-әрекет

34

үдерісі мен нәтижесінің байланысын түсіну

қажеттілігімен түсіндіреді. Автордың па-

йымдауынша, дәстүрлі педагогика мұғалім-

нен де, оқушылардан да болып жатқан жағ-

дайдың мәнін түсінуді талап етпейді, мұнда

іс-әрекетке рефлексия жүргізу қарастырыл-

маған. Оның орнына алынған білімді жалпы-

лау мен бекіту орын табады. Сондай-ақ оқы-

ту үдерісінде қайталауға аса мән беріледі.

«Үлгі бойынша жүз рет қайталау арқылы еш-

теңе үйренбеуі де мүмкін. Қайталау ол үйре-

ну емес. Ал меңгеру бағытталған рефлексия

іске қосылған кезде ғана болады, мәселені

шешу және талқылау тәсілдерімен іс-әрекет-

терін өздері анықтағанда жүзеге асырылады.

Оқытудың қандай жолы қолданылса да,

қарастырылған екі қөзқарас бар. Біріншіден,

оқушының жеке тұлға және әлеуметтік

нысан ретінде келешегі, екіншіден, оқыту-

дың оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-

қатынас нәтижесі арасында қарастырылуы.

[1, 6-бет] Оқушы мен ұстаз арасындағы шы-

найы қарым-қатынас орын алғандықтан өз

сабағымда жоғары нәтижеге жетіп, балалар-

дың көтеріңкі көңіл күйінің куәсі бола

алдым, кері байланыс ала алдым.

Кері байланыс дегеніміз – cабақтың

мазмұны немесе әдіс-тәсілдері, оның тиім-

ділігі мен қандай дәрежеде өткендігі туралы

үйренушілердің ой-пікірлері мен эмоцияла-

ры, олардың болашақтағы (келесі сабақтар-

дағы) өз мұқтаждарын келтіруі [2,71б.]. Сон-

дықтан сабақ құрылымын жоспарлағанда

оқушылардың рефлексивтік-бағалау қабілет-

терін дамытатын әдістерді көбірек қолданған

абзал. Мысалы, география пәні сабақтарында

«Шығу парақтарын», «Рефлексиялық шең-

бер», «Бес саусақ», «Кемпірқосақ», «Рефлек-

сия парағы», «Бір ауыз сөз», «Сабақта үйрен-

генін бағалау», «Жұбымның қойған бағасын

түсіндіру», «Аяқсыз сөйлемдер», «Сабақтағы

проблемалар кестесі», «Қателермен жұмыс

кестесі», «Рефлексиялық эссе», «Пікірлер ба-

зары» әдісі арқылы оқушылар өздігінен тан-

уы және өздігімен үйренуі туралы ойланып,

оқудың мақсаты мен міндетін талқылай

отырып, алған білімі мета сана арқылы

бағалайды.

Бағалау – оқу үдерісі мен оның нәтиже-

сі туралы ауқымды түсініктен тұратын

педагогикалық үдерісінің маңызды элементі.

Ол білім алушылардың оқу бағдарламасы

бойынша алған білім, білік сапасын немесе

олардың шығармашылық бағыттағы тұлға-

лық даму деңгейін анықтауға, арттыруға, тү-

зетуге көмектесетін тәсіл [3, 6б.]. Осы баға-

лау үдерісінің маңызды бір аспектісі – кері

байланыс. Кері байланыс алудың бірнеше

артықшылықтары бар.

Атап айтсақ, шынайы берілген кері

байланыс мұғалімнің жұмысының артуына

түрткі болады, ал берілген ұсыныстар мұға-

лімнің өз тәжірибесін жақсарту жолында із-

денуіне итермелейді, сонымен қатар, оқушы-

ларды бағалауда көмекші құрал бола алады.

Сабақтың соңында оқушылардан «Қа-

телермен жұмыс» кестесі арқылы кері

байланыс алынды. Кесте төмендегі үш сұрақ

бағанынан тұрды:

• Қандай қателер жібердім?

• Неліктен қателер жібердім?

• Қалай түзетуге болады?

Бұл алынған кері байланыстан байқай-

тынымыз, оқушының өзіне өз қателерін тап-

тыру, неліктен қателер жіберген себебін

анықтату, түзету жолдары туралы ойланту

арқылы оқушы өз әрекетін зерделеп, жетіс-

тіктер мен қиыншылықтарды талдаумен

қатар рефлексиялық ойлану арқылы өз

оқуына жауапты екендігін түсінеді.

Оқушылардың рефлексивтік қабілетте-

рін дамытатын әдіс-тәсілдерге бағытталған

сұрақтар жатады:

- Менің бастапқы нәтижелерім қандай, нені

түсіндім, нені үйрендім?

- Мені қандай тапсырмалар қызықтырды

және неліктен?

- Мен тапсырмаларды қандай әдіспен

орындадым, сол кезде нені сезіндім?

- Қандай қиыншылықтар кездесті? Оларды

қалай жеңдім?

Оқушылардың өз іс әрекеттерін саналы

ұйымдастырудың екі түрі бар: оқу үдерісінде

жүретін ағымдағы рефлексия, шектеулі уа-

қыттағы іс-әрекетті логикалық және тақы-

рыптық аяқтау қорытынды рефлексиясы.

Ағымдағы рефлексия іс-әрекет барысы-

на қатысушыларды белсендіруді көздейді.

Қорытынды рефлексия ағымдағы рефлексия-

ға қарағанда іс-әрекеттің көлемділігімен

35

ерекшеленеді. Мұғалім қорытынды рефлек-

сияның мазмұны мен әдіс-тәсілдерін білім

беру бағдарламасы негізінде анықтайды.

Қорытынды рефлексия оқу пәнінің тарауын,

тоқсанды және оқу жылын аяқтау барысында

жүргізіледі. Бұл кезде оқушылар келесі

сұрақтарға жауап бере алады.

Сабақтың соңында оқушылардан «Сөй-

лемді толықтыр» әдісі арқылы кері байланыс

алынды.

Маған ................. қызық болды.

Маған ................ қиын болды.

Мен ...................... екендігін түсіндім.

Мен енді.............. жасай аламын.

Мен ...................... екендігін сезіндім.

Мені ..................... таң қалдырды.

Сабақ менің өміріме .....берді.

Сабақ үрдісіндегі маңызды үш кезеңнің

барлығы да оқу сапасын жақсартуға ықпал

етеді. Сондықтан да сабақтағы рефлексия-ба-

ғалау фазасы әр сабақтың ажырамас бөлше-

гіне айналуы тиіс. Оқушы өз білімін саралау-

ды, бағлауды үйренуінің маңызы өте зор.

Оқушы кері байланыс арқылы өз оқуын жақ-

сартып, жауапкершілігі артып, ішкі уәжі оя-

нып, оқуда ілгерілеуге ұмтылады. Оқушы-

ның рефлексивтік-бағалау қабілеттерін қа-

лыптастыру әр уақытта және жүйелі жүргі-

зілгенде нәтижесін бермек. Кембридж бағ-

дарламасы бойынша өткізген тізбектелген

сабақтар бойынша оқушылар топтық жұ-

мыста өздерінің жауапкершіліктерін сезіне

отырып, топтық таныстырылым құруды үй-

ренді. Топ басшысының белсенділігі артты

және топбасшысының ұйымдастыру қабілеті

арқылы топтық жұмыстың белсенділігін

арттырды.

Топтық әдіс – оқушылардың бәсекелес-

тік қабілетін арттырып, оқушылардың

ауызбіршілігін, сыйластығын, жауапкершілі-

гін сезінуге ықпал жасай алды және де өзін-

өзі реттеп, өз ойын айтуға үйренді. Дәстүрлі

сабақ жүйесіндегі «үнсіз оқушының» сабаққа

белсене қатысуына ықпал етеді.

Рефлексивті білім беруге балалардың

не үйренгендері жайында сыни тұрғыдан

ойлауы, барлық модульді пайдалану арқылы

келешекте оқушыларды шығармашылыққа,

ізденімпаздыққа жетелейді. Өз білімімді

жетілдіру нәтижесінде сабақтарыма көптеген

өзгерістер енгіздік деп ойлаймыз. Әр

сабағымыз оң нәтижесін берері анық.

- Мұғалім ретінде көптеген өзгерістерді

аңғара отырып «оқушы да бүгінгі сабақтан

нені және қалай оқитындығын білсе, сәтті

сабаққа қол жеткізесіңдер» деген түйінді

ойды ескере отырып оқушылармен бірігіп

сабақтың мақсатын айқындауды үйрендік.

- Қойылған мақсатқа жету және оқу

нәтижелеріне қол жеткізу үшін оқудағы

әдістерді тиімді қолдануды үйрендік.

- Оқушы және мұғалім рөлін өзгертуді

үйрендік.

Тәжірибе кезіндегі тізбектелген сабақ-

тарды өткізу кезінде кездескен қиындықтар:

оқушылардың сыни ойлауының төмендігін,

бір-бірін білім деңгейіне сай әділ бағалай

алмауы және де уақытты тиімді пайдалана

алмайтыныны байқалды.

Біздің ойымызша мұғалім үшін білім

беру және ондағы әрбір сабақ, сабақ ішіндегі

жеке бөлімдердің өзінің маңызының жоғары

екенін түсіну. Әр бөлімде оқушы қалай

түсінді, қандай қиындық болды деген

секілді, оқушының түсіну дәрежесін зерттей

алған кезде сабақтағы қиыншылықтарды

жоюға болады деп ойлаймыз. Алдағы

сабақтарда жұптық, топтық жұмыспен көп

жұмыс жасауды қолға алғымыз келеді. Сол

кезде оқушылар сабақ барысында бір-

бірімен әлдеқайда оңай үйреніседі деген ой

түйдік.

Хеттидің (2009) пікірін негізге ала оты-

рып орта білім беру жүйесіндегі жоғары дең-

гейге қол жеткен сындарлы оқу теориясын

дамытуды мақсат етіп оқушылардың пәнді

терең түсіну қабілетін дамытып, алған бі-

лімдерін сыныптан тыс жерде, кез-келген

жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтама-

сыз ету.

Белгілі педагог Ш.А.Амонашвили:

«Оқушылардың білімін арттыру, пәнге қызы-

ғушылығын арттыру үшін оқытуды жалпы

алғанда ең бірінші оқушылардың неге қызы-

ғатынын анықтап алып, содан соң бастау ке-

рек» деген.

Қорыта айтқанда, оқушылардың біле-

тіндігін және білмейтіндігін анықтау үшін

жақсы қарым-қатынас пен ойлану мен

36

дамуға итермелейтін рефлексивтік сипаттағы

тапсырмалар ойластыру қажет.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Әлімов А.Қ. Интербелсенді оқыту

әдістемесін мектепте қолдану–Астана:

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДБҰҰ

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014.

2. Дьюи Д. (1997). Психология и педагогика

мышления. Пер. с англ.

3. Кулюткин Ю.Н. (1979). Рефлексивная

регуляция мыслительных действий. – В кн.:

Психологические исследования интеллек-

туальной деятельности. М.

4.Камалова С.Т. Сыныпта оқушылардың оқу

нәтижелерін бағалау–Астана: «Назарбаев

Зияткерлік мектептері» ДБҰҰ Педагогика-

лық шеберлік орталығы, 2014.

ОҚУШЫ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЗЕРТТЕУ ТӘСІЛДЕРІНІҢ

МАҢЫЗЫ

Абрашева Ж.К.

Қандыағаш қалалық №2 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Қазіргі заман жылдам әрі терең өзгеріс-

термен ерекшеленеді. «Барлық істің басшы-

сы – білім мен ұғым» деп Ж.Баласағұн айт-

қан екен. Білім жүйесіндегі үлкен өзгеріс-

терді өз мәнінде жүзеге асыру үшін мазмұн-

дық өзгерістермен бетке-бет келіп отырмыз.

Қазіргі таңда егеменді Қазақстанның дүние-

жүзілік білім беру кеңістігіне ену үрдісінде

оқу-тәрбие процесін ізгілендіру бағытына

байланысты мұғалімдердің кәсіби дайынды-

ғына деген талап арта түсуде. Ғылыми сала-

да білімді технологияландыру жөніндегі

зерттеулер пайда болып, кәсіби дайындық-

тың мазмұндық және жеке аспектілерімен

қатар оның технологиялық аспектілеріне де

қызығушылық көрсетілуде. ХХІ ғасырдағы

білім беру жүйесі білім беру проблемаларын

шешудің жаңа бағыттарын қажет етеді.

Білім беру жүйесі ауқымды қоғамдық

жүйенің бір саласы ретінде өмірде болып

жатқан жаңалықтарды есепке ала отырып өз

құрылымын өзгертіп отыруы қажет. Осыған

орай білімге дегенкөзқарас түбегейлі өзгеріп,

оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағытта мек-

тептер пайда болып, білім мазмұнының то-

лығымен жаңаруына алып келді. Сондықтан,

қоғамда болып жатқан әртүрлі шаралардың

негізгі мақсаты бір, ол заман ағымынан

қалып қоймай, өркениетті мемлекет құруға-

ұмтылыс жасау.

Қазіргі кезде Республикамызда білім

берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім

беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл тәр-

биелеу мен оқыту үрдісіндегі елеулі өзгеріс-

терге байланысты болып отыр: білім берудің

мазмұны жақсарып, жаңа көзқарас, үйлесімді

қарым-қатынас пайда болуда, білім беру

саласында оқытудың озық технологиясын

меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман

болу мүмкін емес.

Білім берудің басты мақсаты оқушы-

ның білім алуына, өзгермелі дүние жағда-

йында өздігінен әрекет ету, өзін таныту,

әлеуметтік дағдыларды меңгеру қызметтерін

орындауына қажетті іскерліктерді қалыптас-

тыра отырып дара тұлғаның қабілеттерін да-

мыту болып табылады.

Отандық, ТМД және шетел тәжірибеле-

рінен «жалпы құзырет», «түйінді құзырет»,

«базалық құзырет», «пәндік құзырет», ұғым-

дарының анықтап, талқыланғаны айқында-

лады. «Құзырет» латын сөзі, аударғанда

адамның жақсы хабардар мәселелер шеңбері

болып және танымдық пен тәжірибеге ие бо-

луы деген мағынаны білдіреді. Белгілі бір са-

лада құзыретті болу осы салаға негіздемелік

талдау жасау және ондағы тиімді әрекет

етуге мүмкіндік беретін лайықты білім мен

қабілетке ие болу дегенді көрсетеді.

«Құзыреттілік» ұғымы соңғы жылдары

педагогика саласында тұлғаның субьектілік

тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтиже-

сінде ендіріліп отырған ұғым. Құзыреттілік

ұғымының (латын тілінде «competens») тіке-

лей аудармасы белгілі сала бойынша жан-

жақты хабардар, білгір деген мағынаны қам-

37

ти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегін-

де беделді түрде үкім шығара алады дегенді

білдіреді. Құзыреттілік нәтижеге бағдарлан-

ған жаңа білім беру жүйесінің сапалық

критериі. Жалпы білім, біліктілік, дағды,

тұлға қасиеті, қабілеті өзінің даралығымен

сипатталып, өз бетімен жетілдіріліп отырған

жағдайда ғана құзыреттілік деңгейіне, яғни

тәжірибеде қолдану мүмкіндігіне ие болады.

Атап айтқанда педагог ғалымдар

берген анықтамалар төмендегідей:

құзырет – білім алушының меңгерген

білімін, оқу біліктері мен дағдыларын,

әрекет тәсілдерді өмірде тәжірибелік және

теориялық міндеттерді шешу үшін

пайдалана алу;

құзыреттілік – пайда болған мәселелер

мен міндеттерді жедел түрде шешуге мүм-

кіндік беретін, түсініктілік жүйесін және

соған сәйкес түсінудің, сыни ойлаудың

болуын талап ететін тәжірибелік әрекетті

жүзеге асыруға қабілеттілік;

құзырет – тұлғаның белгілі бір пәндер

шеңберіне қатысты білім, біліктілігі,

дағдысы, мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара

байланысқан сапаларының жиынтығы;

құзырет – адамның өзінің іс-әрекет

саласына сай құзыреттерді меңгеруі.

Ал «Құзырет» – оқушының жеке және

қоғам талаптарын қанағаттандыру мақсатын-

дағы табысты іс-әрекеттеріне қажетті білім

дайындығына әлеуметтік сұраныс. Құзырет –

қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және

сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға да-

йындау. Жеке, қоғамдық қажеттіліктерді қа-

лыптастыру мақсатында табысты іс-әрекетке

дайындық, білім беру жүйесіне әлеуметтік

тапсырыс болып саналады.

Негізгі құзыреттіліктер түріндегі күті-

летін кейбір нәтижелер оқушыларды өз бе-

тінше талдауға, өз қызметіне мақсат қоюға,

жоспарлауға, жинақтаға, қорытындылауға,

салыстыра дәлелдеуге, сыни тұрғыдан ше-

шім қабылдауға, қарым-қатынас диалогына

қатысуға, баламалы өзін-өзі бағалауға, өзін-

өзі реттеуге, өзін-өзі түсінуге, өз әрекетінің

әлсіз және күшті жақтарын көрсете білуге,

ақпаратты сұрақ қоя отырып алуға, нені мең-

гергенін, нені меңгермегенін анықтауға, өз

білімін өзгермелі жағдайларда қолдана білу-

ге үйрету.

Құзыреттілік – оқушының әрекет тәсіл-

дерін жан-жақты игеруінен көрінетін білім

нәтижесі. Жаңа білім беру стандартында бі-

лім беруден күтілетін нәтиже проблеманың

шешімін табу немесе өзіндік менеджмент,

ақпараттық және коммуникативтік деп атала-

тын негізгі құзыреттіліктер түрінде берілген.

Қазіргі заманғы білім мазмұнының

жаңғыруы жағдайында оқу үрдісін жүзеге

асырудың негізі міндеттеріне мыналар

жатады:

- білімдік үрдіске қатысушы әрбір субъек-

тінің шығармашылық әлеуетін дамытуға

жағдай жасау;

- өмірдегі басты мәні бар әрекеттің бірі деп

танылатын шығармашылық жайлы көзқа-

растар қалыптастыру;

- әр субъектінің шығармашылық әрекет

түрлерін, оны дамытудың технологияла-

рын меңгеруге көмектесу;

- өзінің шығармашылық деңгейін анықтау-

дың, оған баға беріп, тиімді пайдаланудың

тетіктерін үйренуге ықпал ету;

- шығармашылық әлеуеттік дамуына кері

әсер ететін кедергілерді жеңе білуді мең-

геруге әсер ету болып табылады.

Бұл оқушылардың жас және жеке ерек-

шеліктеріне қарай педогогикалық-психоло-

гиялық негіздеуді қажет етеді. Сондықтан

оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру-

дың тиімді жолдарын іздестіру мәселесі

білім беру жүйесінің барлық кезеңдерін

қамтиды. Оның ішінде:

Проблеманың шешімін табу немесе

өзіндік мененджмент құзыреттілігі: түрлі –

жағдаяттағы проблеманы анықтауға, жауап-

ты шешім қабылдауға, өз шешімінің нәтиже-

сін бағалауға; өз әрекетіне мақсат қоя білуге,

оны жүзеге асыруға қажетті жағдайды анық-

тауға, ондағы жету процесін жоспарлауға

және ұйымдастыруға; өзіндік тұжырым жа-

сауға, өзіндік бағалауға, өз әрекетін бағалау-

ға; түрлі жағдайда өзінің шамасын білуге;

қойылған міндетті орындауға технология

таңдай білуге мүмкіндік береді.

Ақпараттық құзыреттілік: сыни қара-

ған ақпараттар негізінде саналы шешім қа-

былдауға; өз бетімен мақсат қоюға және не-

38

гіздеуге, осы мақсатқа жеткізетін танымдық

әрекеттерін жоспарлауға және жүзеге асыру-

ға; ақпаратты өз бетімен табуға, талдауға,

таңдауға, өңдеуге, сақтауға, интерпретация-

лауға және қазіргі ақпараттық-коммуника-

тивтік технологияның көмегімен жеткізуді

жүзеге асыруға; логикалық операцияларды

(анализ, синтез, жинақтау, құрылымдау, тіке-

лей және қосымша дәлелдеу, салыстыру, мо-

дельдеу, ойша эксперимент жүргізу, мате-

риалдарды жүйелеу) қолдана отырып дәлел-

деуге мүмкіндік береді.

Коммуникативтік құзыреттілік: нақ-

ты өмірлік жағдаяттарда қазақ немесе басқа

тілдерде ауызша және жазбаша түрлі комму-

никативтік құралдарды қолдануға; коммуни-

кативтік міндеттерді шешуде стиль мен

жанрды таңдай білуге, қолдана білуге; өзінің

көзқарасын этикет нормаларына сәйкес жет-

кізуге; өнімді өзара іс-қимылды, оның ішінде

басқа да көзқарас пен бағыттарды ұстанатын

өзге ұлт өкілдерімен қарым-қатынас диало-

гына түсе отырып, жанжалдық ахуалды ше-

шуді жүзеге асыруға; жалпы нәтижеге қол

жеткізу үшін түрлі позициядағы адамдармен

топта қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік

береді.

Жеке тұлғаның құзыреттіктерін дамыту

мен қалыптастыруда нысандар мен құбылыс-

тарды зерттеу арқылы құзыреттілікті игеру

мәселесіне көңіл бөлінуі тиіс.

Оқушының зерттеушілік мәдениетін

қалыптастыру үшін төмендегі қағидалар есте

сақталуы қажет:

- оқушыларды өз бетінше әрекет етуге

үйрету;

- нақты нұсқауларға қарағанда баланың

ұсынысына көңіл аудару;

- талқылау кезінде баға беруге асықпау;

- білім алу барысында балаларға көмектесу;

- өз бетінше проблеманы шығару; пробле-

маны өз бетінше шешу дағдыларын қа-

лыптастыру;

- пәндер мен құбылыстар арасындағы бай-

ланысты бақылау; ақпаратты талдау, тал-

қылау, жүйелеу, топтау және жинақтау;

- өзіндік пікірін ешбір қорқынышсыз

ұсыну.

Оқушыларды өз идеяларын ұсына білу-

ге және қате пікірінен бас тартуға, шыдам-

дылық танытуға үйрету. Шығармашылық

еңбектің нәтижесі адамды қуаныш сезімге

бөлейді. Осы мақсаттарды жүзеге асыру

үшін төмендегі міндеттер басшылыққа-алы-

нады.

1. Оқушылардың сөйлеу тілін

жетілдіру:

- оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру,

сөздік қорын молайту, байланыстырып

сөйлеуге үйрету;

- ауызша, жазбаша сөйлеу тілін

қалыптастыру;

2. Өзіндік әрекеттілікке баулу:

- көркем шығармаларды түсініп оқу

арқылы өз ойын, пікірін айтуға, жаза

білуге баулу ;

- өздігінен жұмыс жасауға үйрету;

- өз пікірін, көзқарасын дәлелдеу;

- шығармашылық қабілеттерін қалыптас-

тыру.

Нәтижелі ойлауға оқыту айқындаған-

дай кенеттен жаңа шешімдер шығармашы-

лық процесінің ұйымдастыруына сәйкес

ізденіс мүмкіншілігінде туындайды.

Шәкіртке терең және тиянақты білім

беру, оны ғылыммен өзара байланыстыру ар-

қылы ойлау, пікірлесу қабілеттерін дамытуға

қатысты материалдарды түсіндіру, білімдері

мен икемділіктерін, өз ойымен және тәжіри-

бемен ұштастыру арқылы жеткізе алу дағды-

ларын жетілдірудің маңызы жоғары.

Сондықтан әр сабақта оқушының

шығармашылық қиялын дамытып, танымдық

қызығушылығын туғызу, шығармашылық іс-

әрекетке баулу – педагогтар алдындағы кезек

күттірмес міндет, ұстаздық парыз екендігін

естен шығармауымыз қажет.

39

ПЕДАГОГТАРДЫҢ РЕФЛЕКСИВТІК ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ ТӘСІЛДЕРІ

Ауданова А.К.

Мәртөк ауданы №4 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Қазіргі таңда егеменді Қазақстанның

дүниежүзілік білім беру кеңістігіне ену үрді-

сінде оқу-тәрбие процесін ізгілендіру бағы-

тына байланысты мұғалімдердің кәсіби да-

йындығына деген талап арта түсуде.

Дәстүрлі педагогика болып өткен істің

байыбының барып, ол туралы ойлануды мұ-

ғалімнен де, оқушыдан да талап еткен жоқ

деуге болады. Оның орнына мұғалім арнайы

әзірлеген тапсырмалар арқылы білім алушы-

лардың жаңа ақпаратты қалай меңгергенін

анықтау, алған білімді пысықтау мен бекіту

мақсатындағы жұмыстар жүргізетін. Сабақ-

ты қорытындылауды өзінің міндеті санай-

тын. Бұл жағдай бірнеше ұрпақтың өзіне сын

көзбен қарап баға бере алу сияқты қабілет-

терінің төмен болуына әкелді. Соның көрі-

нісі ретінде біліктілікті арттыру курстарына

келген тыңдаушылармен жүргізілген сауал-

сұрақтарға жауап бергендердің 80%-ы өзде-

рін қандай мәселелердің қиналдырып жүрге-

нін, одан шығудың қандай жолдары бар еке-

нін дөп басып айта алмайды, өз сабақтарына

өзіндік талдау жасауға шорқақ келеді.

Ал қазір дамыта оқыту идеясының оқы-

ту үрдісіне енуіне, жаңашылдықтың артуына

байланысты рефлексиясының педагогикада-

ғы алатын орнының мәні арта түсіп, адамды,

білімді дамытудың шарттарының бірі болып

отыр. Сондықтан бұл қазіргі кездегі білім са-

ласындағы көкейтесті мәселелер қатарына

жатады. Рефлексияның мәні – адамның өзі-

нің білімін, білімінің негізін, оларды мең-

герудің жолдарын анықтау. Мұғалімнің реф-

лексиялық қызметінің мақсаты: педагогика-

лық әрекеттің негізгі компоненттерін есіне

түсіріп, олардың мәнін, алынған нәтиженің

«дұрыс» не «бұрыс» болғанын дәлелдей алу,

қолданылған әдіс пен құралдардың тиімді не

тиімсіз болғанына байланысты өзіндік көзқа-

расын білдіру, орындалып өткен әрекеттің

нәтижесін зерттеу. Тек сонда ғана алдағы

жұмыстарда дұрыс мақсат қойып, алға қарай

шығармашылықпен жылжудың жобасын жа-

сау мүмкін болады.

Психология ғылымының қажеттілігі

ғылыми және әдістемелік жарияланымдарда

өзектілік танытуда. Психологиялық білімнің

қажеттілігі туралы басқа мамандық иелері

де: дәрігерлер, құқық саласы қызметкерлері,

бизнесмендер мен саясаткерлер жиі айтуда.

Өзіндік сана адамның өзін тұлға ретін-

де сезінуінен бастау алады; рефлексия өзінің

жетістігі мен кемшілігін, психикалық сапала-

ры мен іс-әрекет мотивтерін, құндылық бағ-

дарын есепке алу болып саналады. Рефлек-

сия 1) адамның өзінің ішкі жағдайын, пси-

хикалық сапасы мен жағдайының бейнесі;

2) әлеуметтік психологияда рефлексия

адамның өзін басқа адамдар қалай қабылдай-

тындығын сезінуі ретінде түсіндіріледі.

Тұлғаның басқалармен салыстырмалы

ерекшеліктері жеке даралық сипаттамаларды

құрайды, рефлексияға негіз болады. Диалог

басқалар үшін үйренуге және тәжірибеден

өткізуге қажетті «Мен-Сен» философиялық

тұжырымдамасынан бастау алады.

Рефлексия терминінің латын тіліндегі

аудармалары: «reflekto» - кері бұру; «reflek-

sys» - кері қозғалу, кері бұрылу; «reflexio» -

кері қарау. Сонымен, латын тілінде «animum

reflektere» көңіл бөлу, еске түсіру, ойлау де-

генді білдіреді. Рефлексия субъектінің өзін-

дік ішкі психикалық күйін тану үдерісі

дегенді білдіреді. Рефлексия мәселесін

Фихте, Локк, Гегель, Лейбниц және басқа да

философтар қарастырған. Дж. Локк білімді

меңгерудегі рефлексияның ролін қарасты-

рып, білім тәжірибенің екі түрінің: сезімдік

және рефлексивтік негізінде пайда болатын-

дығымен түсіндіреді.

Рефлексия – бұл өзінің психикалық

жағдайы туралы ойлау немесе өзінің көңіл-

күйін талдауға бейімділігі. Рефлексия басқа

адамды түсіну тетіктерінің бірі.

А.В.Захарованың, М.Э.Боцманованың

зерттеу жұмыстарында рефлексия өзіндік ба-

қылау, өзіндік реттеу үдерістерінің бірлігі

деп қарастырылады.

40

Ынтымақтастық қағидасы, оқушы – мұ-

ғалім, оқушы - оқушы, ата-ана – мұғалім

жүйесінде қарым-қатынасты жетілдіруді

көздейді.

Қағидалардың мәні мұғалімдердің кәсі-

би қызығушылықтарын қолдау, өз әрекетіне

сенімділігін ояту. Ол үшін мұғалімдердің

кәсіби өсу болашағын ойластыру, семинар,

конференция, педагогикалық оқу-байқаулар-

ға қатысуға мүмкіндік беру.

Педагогтардың кәсіби өсуін жетілдіру

барысында жеке тұлғаға сенімділікпен қарау

факторы ерекше орын алады. Ағылшын

оқымыстысы Дуглас Марк Тредер «Адамдар

оған сенім білдіргенде үлкен өмірлік энергия

алады»,-деген.

В.В.Краевскийдің ұсынысы бойынша

рефлексивті қабілетті қалыптастыруға негіз-

делген қызмет төмендегі құрамдарды

қамтиды:

1. Эксперименттік жұмыс зерттеу мен тәжі-

рибеге негізделетін болғандықтан, экспе-

риментатор мұғалімдердің өзіндік ізденісі

мен шығармашылығын талап етеді.

2. Ынтымақтастық қарым-қатынас әлеумет-

тік коммуникацияға негіз болады.

3. Педагогтарды әдістемелік, әдіснамалық

рефлексия негізінде дамыту маңызды.

Рефлексиялық қарым-қатынасқа негіз-

делген әдістемелік қызметті тиімді ұйымдас-

тырудың негізгі міндеттері:

● педагогикалық ұжым іс-әрекетінің

жаңашылдық бағыттылығын қалыптастыру.

Ол педагогикалық ұжым қызметінде озық

педагогтік тәжірибені ендіру, жалпылау,

тарату және жүйелі зерттеу мен үйрену

барысында айқындалады;

● мұғалімдердің теориялық және

педагогикалық–психологиялық даярлық

деңгейін көтеру;

● тәрбие, білім берудің жаңа бағдарла-

маларын, оқу жоспарларын, мемлекеттік

білім стандартын, нормативті құжаттар,

әдістемелік нұсқауларды талдап-игеру

жұмыстарын ұйымдастыру;

● оқыту мен тәрбиені ұйымдастырудың

жаңа формаларын, әдістерін педагогикалық

технологиялармен байыту;

● жас мамандарға, пән мұғалімдеріне,

сынып жетекшілері мен тәрбиешілерге, педа-

гогикалық қызметте жекелеген бір мәселеде

қиналатын мұғалімдерге және т.б. жеке бас

ерекшелігін ескере диагностикаланған, сара-

ланған негізде ғылыми-әдістемелік көмек

көрсету;

●мұғалімдерге педагогикалық білімін өз

бетінше көтеру жолдарын үйрету;

● оқу жоспарлары мен бағдарламаларын

үйлестіру, жетілдіру, оқу пәндерінің мазмұ-

нын жаңартуға және өңдеуге әдістемелік

ұсыныстар беру;

● оқу сабақтарының барлық түрінің

өткізілуінің әдістемесін, тиімділігін

жетілдіру, әдістемелік апталықтар мен

күндер ұйымдастырып, олардың мектептегі

педагог қызметкерлердің педагогикалық

шеберлігін жетілдірудегі рөлін арттыру;

●басқа ғылыми және білім беру

мекемелерімен кәсіби байланыс орнату,

педагогикалық ұжымның, мұғалімдердің,

жас мамандардың ғылыми- әдістемелік

сауатын, өзара тәжірибе алмасу әрекетін,

өзін-өзі бағалау, өз білімін көтеру, кәсіби

шеберлігін арттыру жолдарын анықтау;

● педагог қызметін ғылыми-әдістемелік

тұрғыда талдау, бағалау, көмек көрсету,

әдістемелік бірлестіктердегі ғылыми-әдісте-

мелік жұмыстардың жандануына педагогика-

лық ықпал ету, оқу-тәрбие үрдісінің деңгейін

көтеруді әдістемелік тұрғыда қамтамасыз

ету, әдістемелік кеңес жұмысының мазмұ-

нын, бағыт-бағдарын айқындау, болжам

жасау;

● мұғалімдер мен оқушыларды ғылыми -

зерттеушілік, шығармашылық жұмыстарға

баулу, ынталандыру.

Білім мазмұнының жаңғыруы қазіргі

мұғалімнен объективті жаңа нәтижемен

сипатталатын рефлексивтік ойлау қабілетіне

сай педагогикалық іс-әрекеттің шығармашы-

лық бағыттылығы мұғалім қызметіне

төмендегідей талаптар қояды:

1) өзінің әлсіз және мықты жақтарын жаңа

формация мұғалімі ретінде объективті

бағалай білуі керек;

2) интеллектуалды әрекеттің жалпы мә-

дениетін, тіл табысу мәдениетін игеруі тиіс;

3) болып жатқан интеграциялық үрдістер-

ден, әлемдік білім кеңістігінің даму тенден-

цияларынан хабардар болуы тиіс.

41

Жоғарыда айтылған пікірлерді басшы-

лыққа ала отырып, оқу әрекетіндегі рефлек-

сия ойлау, қабылдау үрдісіндегі оқу әрекеті-

нің субъективтік сипат алуы болып табыла-

ды деген қорытынды шығаруға мүмкіндік

береді.

Жоғарыда көрсетілген рефлексияның

кезеңдеріне сәйкес келесідей негізгі түрлерін

бөліп көрсетуге болады:

1. Ретроспективті – педагог оқу үрдісінде

өзінің деңгейін бағалай алады, талдау

жасайды.

2. Болжамдық (прогностикалық) – педагог

өзінің мүмкіндік деңгейін анықтай алады.

Рефлексиялық қабілетті қалыптастыру

нені көздейді?

Біріншіден, рефлексия объективтілікті

көздейді, кез-келген тапсырманың орында-

луын нысана етеді.

Екіншіден, рефлексия өзге біреудің және

өзінің ой пікірлерін салыстыруға мүмкіндік

береді.

Үшіншіден, рефлексия өз пікірінің дұрыс-

тығын дәлелдеуге негіз болады.

Қорыта айтсақ, рефлексивті қатынас –

педагогтың өзін-өзі тану, өзін-өзі бағалау,

өзін-өзі реттеуді қалыптастырудың бірден

бір жолы. Педагогтардың өзін өзі дамытуына

ерекше маңыз аударылады. Білім беру пара-

дигмасының өзгеруі мұғалімнің өзін-өзі же-

тілдіру үрдісін бірлесе ұйымдастырушы

ретінде жаңа талаптар ұсынады.

Рефлексиялық тәсілдерді өзектендіру

білім берудегі бірізділіктен бас тартып, оқы-

ту мазмұнын таңдау арқылы педагогтардың

құзырлылығын жетілдіруді жаңа сапалық

деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.

Рефлексиялық орта бірлескен шығар-

машылық әрекет, субъектілік, диалогтылық,

полилогтылық көпмағыналылықпен сипатта-

лады.

Рефлексиялық қабілеті дамыған ұстаз

өз оқушыларында осы сапаны дамытуды, да-

рытуды әсте есінен шығармайды. Қазіргі бі-

лімдік мақсаттарға сай білім алушыны реф-

лексия жасауға дағдыландыру мұғалімнің

басты міндеттерінің бірі болғандықтан, ол

сабақтың да негізгі компоненттерінің бірі

болуы тиіс.

Оқыту барысында білім алушылардың

жас ерекшеліктеріне қарай рефлексияның да

әр түрлі формаларын жиі қолдануды мақсат

етіп, ол сабақ соңында асығыс атқарыла сал-

май, балаға байыппен ойлануға мүмкіндік

беретіндей етіп ұйымдастырылуы шарт.

Негізгісі – мұғалімнің балаға деген сенімі

болып, оның «оқушы рефлексия жасай ал-

майды» деген ұғымнан кетуі. Педагогикалық

практикада қолдануға болатын рефлепрак-

тикумдардан мысалдар келтіре кетсек: баста-

уыш сынып оқушылары өзі жасаған әрекет-

теріне ауызша баға беру, («не үйрендім»,

«қандай жаңалық болды», «неге қуандым»,

«неге ренжідім» т.б.), суреттер салу («менің

бүгінгі күнім», «оны қандай түстермен боя-

ған болар едім» т.б.) түрінде, ал орта және

жоғарғы сынып оқушылары кестелер,

диаграммалар, сауалнамалар толтыру, эссе

жазу сияқты рефлексивті жұмыс түрлерімен

айналыса алады.

Сонымен рефлексия –көп қырлы, кірік-

кен әрекет. Ол философияда – адам санасы-

ның өз әрекетіне, өзіне бағытталуы; психоло-

гияда – субъектінің өзінің ішкі психикалық

жағдайларын өзі тануы; әлеуметтік психоло-

гияда - өзін ғана танып қоймай, өзін басқалар

қалай бағалайды, өз позициясымен ол қалай

үйлеседі турасында ойлануын білдіреді. Бұл

әрекет психологиялық тұрғыда адамның пси-

хикалық қызметінің өзгеруіне ықпал етсе,

педагогикада мұғалімнің кәсіби әрекетін

жоғары шығармашылық деңгейде жүргізуіне

негіз болады.

42

БАСТАУЫШ КЛАСС ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ЖЕТІЛДІРУ

Бекбергенова С.А.

Ақтөбе қаласы №1 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

XXI ғасырдың табалдырығында мектеп

алдында қойылған жаңа мәселелердің шеші-

мі мектеп үдерісін, оқыту формаларын және

әдістерін жаңартуды талап етеді. Осыған

байланысты білім беру процесінде қазіргі

қоғам талабына сай арнайы білім енгізу

қажеттілігі туындап отыр. Дамудың жаңа

сатысына бағыт алған мектептің ең негізгі

өзегі – оқушылардың зерттеушілік ізденісі

мен өзіндік дамуын жетілдіру болып табы-

лады. Осы бағытта білім алып отырған әрбір

жас жеткіншек, қоршаған ортаны әр қыры-

нан зерттей отырып, өз бетінше білім жинақ-

тап, оны тәжірибе жүзінде өмірде қолдана

білуі тиіс.

XXI ғасыр білімділер ғасыры болған-

дықтан, бүгінгі таңда заманына сай зерделі,

ой-өрісі жоғары дамыған азаматты қалыптас-

тыру мемлекеттің ең маңызды стратегиясы

болып отыр. Интеллектуалдық ірі мемлекет-

тік ұстанымды сақтап қалу, тіпті ұлттық

қауіпсіздік пен стратегиялық бағыттарымыз-

дың негізгі шешімі осы мектеп босағасынан

бастау алады. Сондықтан жаңа дәуірдің қа-

зақ мектебі жаңаша өмірге дайын болу қа-

жет. Осындай түбегейлі өзгерістерде жас ба-

лалардың дамуын зерделеп, қоғам сұраныс-

тарын қанағаттандыра алатын білімді де бі-

лікті ұстаздардың кәсіби біліктілігін көтеру

мақсатында мектебімізде:

- білім беру деңгейінің сапасын көтеруде

жаңа оқыту технологиялары енгізілуде;

- озық тәжірибе жинақталуда;

- тәрбие жұмысындағы игі бастамалар

жетілдірілуде.

Бастауыш саты – бұл оқушы тұлғасы

мен санасының қарқынды дамитын құнды,

қайталанбайтын кезеңі. Сондықтан баста-

уыш мектеп – оқушыны тұлға етіп қалыптас-

тырудың алғашқы баспалдағы. Президенттің

жолдауында: «Ұлттық бәсекеге қабілеттілігі

бірінші кезекте білім деңгейі мен айқында-

лады» - деген байламы жеке адамның құнды-

лығын арттыру, оны дайындайтын педагог

жауапкершілігінің өсуі, тынымсыз еңбек, са-

палы нәтиже деген ұғыммен егіз.

Қазіргі мектеп жағдайындағы білім бе-

рудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәр-

биелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа инно-

вациялық педагогикалық технологияны игер-

ген, психологиялық-педагогикалық диагнос-

тиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұ-

мыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден

тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжі-

рибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол

салуға икемді, шығармашыл педагог-зерт-

теуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.

Инновациялық технологиялардың бас-

тауыш мектептегі білім сапасын арттыру:

Әрбір сабақта интерактивті әдістерін қол-

дану;

Әр оқушының психологиялық ерекшелік-

терін ескеру;

Міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра

отырып, мүмкіндік деңгейлерін ашу;

Инновациялық технологияларды сынау

арқылы тиімділігін арттыру, мектеп жағда-

йында бейімдеу.

Қазір білім беру саласында оқытудың

озық технологияларын меңгермейінше сауат-

ты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жа-

ңа технологияны меңгеру педагогтың интел-

лектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани

азаматтық және де басқа көптеген адами

келбетінің қалыптасуына әсерін тигізеді,

өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді

ұйымдастыруға көмектеседі.

Бастауыш класс мұғалімі балаларға

шығармашылық іс-әрекет дағдыларын мең-

герте отырып, педагог әр баланың зерттеу

қабілеттерінің жеке дара екенін ұмытпауы

керек. Психология ғылымдарының докторы,

профессор А.И.Савенков ұсынған оқушының

зерттеу қабілеттерін дамытуға арналған әдіс-

темелік құралдарына сүйене отырып, зерттеу

қабілеті моделінің талдауы төмендегідей:

- ізденіс белсенділігі;

- дивергентті ойлау деңгейі;

- конвергентті ойлау деңгейі.

43

Оқушылардың шығармашылық дербес-

тiгiн, iзденiмпаздығын қалыптастыруда клас-

тан тыс, жеке, ұжымдық жұмыстар ұйымдас-

тыруда шығармашылық ой, пәндiк апталық-

тар мен ғылыми-шығармашылық апталық,

жобалар, пәндiк үйiрмелер мен факультатив-

тiк сабақтардың маңызы зор. Барлық жұмыс-

тарда оқушылардың қалауы, таңдауы мен

ұсыныстарын ескеру қажет. Оқушылардың

танымдық iзденiмпаздығы мен белсендiлiгiн,

шығармашылық бағыттылығына негiзделген

жұмыс түрлерiн пайдалану олардың таным-

дық қажеттiлiктерiн қанағаттандыра алады.

Сондай-ақ, мектептегi пәндiк олимпиадалар,

сайыстар, көркемөнер және техникалық

көрмелер, түрлi шығармашылық кештер оқу-

шылардың iзденiс қабiлетiн ұштап, дербес оң

нәтижеге жетуге ықпал етедi.

Сонымен қатар, оқушылардың шығар-

машылық дербестiгi мен iзденiмпаздығын

қалыптастыруда мұғалiмнiң педагогикалық

шеберлiгi қажет. Мұғалiм оқушыларға шы-

ғармашылық iс-әрекетiн ұйымдастыру мақ-

сатында түрлi танымдық тапсырмалар да-

йындауда мынадай талаптар қойылады:

- шығармашылық тапсырмаларды дайын-

дауда оқылатын пәннiң жеке сипатын,

мазмұнын ескеру;

- шығармашылық тапсырмалардың түрлi

деңгейде болуы;

- кезектi тапсырма бұрын берiлген тапсыр-

мамен байланыста және бiр жүйеде берi-

луi;

- бiлiмi мен бiлiктерiн жетiлдiретiндей бо-

луы;

- тапсырмалардың “қарапайымнан-күрделi-

ге” өзгеруi;

- оқушының жеке қабiлеттерiн ашатындай

болуы және шығармашылық дербестігін

дамытатындай дәрежеде болуы керек.

Сонымен, оқушылардың шығармашы-

лықпен жұмыс iстей алу әрекетi мейлiнше

белсендiлiктi, инициативаны, iзденiмпаздық-

ты, өз еркiмен жүйелi жұмыс iстеудi талап

етедi, оны оңтайландыру, оқушының күнде-

лiктi рухани қажетiне айналдыру орта

мектептiң қазiргi кезеңдегi маңызды мiндетi.

Шығармашылық – оқушының таным-

дық қабiлеттерiне мотивациялық тұрғыда

басшылық жасау нәтижесiнде туындайды.

Оқушының шығармашылық қабілетінің

пайда болуы оның iс-әрекетiнен айқын аң-

ғарылады. Ең әуелi оқушының iс-әрекетке

деген көзқарасы өзгерiп, танымдық белсен-

дiлiгi арта түседi. Оқушының шығармашы-

лық дербестiгi қалыптасқанда баланың бүкiл

болмысы жаңа сипатқа ие болады.

Ал, мұғалімнің шығармашылық педаго-

гикалық іс-әрекетінің өзіндік стилі педагоги-

калық әрекетті ұйымдастырудың әдістерін,

формаларын, мазмұнын таңдаудан, өзінің қо-

лы жеткен жетістіктері мен кемшіліктерін

талдап және бағалауынан көрінеді. Егер бел-

сенді мұғалім өзінің педагогикалық тәжіри-

бесін талдау механизмдерін және кәсіби

мүмкіндіктерін жаңарту тәсілдерін үйренсе

үйренуді үйрету жұмысының нәтижесін

болғанын көруге болады. Ал енжар мұғалім

белгілі бір іс-әрекет алгоритмін орындау ар-

қылы белсенді танымдық әрекет жасауға үй-

ренеді.

Ұстаз ретінде өзіндік танымдық әрекет-

ті белсендіру үш жағдайда өтеді:

1) нақты іс-әрекетке танымдық және түрт-

кілік қажеттіліктердің қалыптасуын қамтама-

сыз ету;

2) танымдық қызығушылық артады және

жоспарлау біліктері қалыптасады, педагоги-

калық әрекеттерді бақылау және ұйымдас-

тыру;

3) әрбір оқушымен жеке жұмыс жүргізі-

леді, әрбір оқушының оқу-танымдық әрекеті-

нің оң нәтижелері бақыланады.

Ізденуші мұғалім өз бетімен жұмыс іс-

теулерін белсенді түрде ұйымдастыру фор-

масы ретінде зерттеудің эмпирикалық әдіс-

терін: білім алушылардың іс-әрекетінің нәти-

желерін және құжаттарын бақылау және

танысу, тестілеу т.б. қолданады.

Педагогикалық бақылау әдісі кезең-

кезеңімен өтеді:

1) зерттеу нысанын таңдау және мақсатын

анықтау;

2) жоспар құру;

3) құжаттарды дайындау (хаттама, нұсқау

т.б.);

4) бақылау мәліметтерін жинау (жазбалар,

хаттамалар, сызбалар);

5) бақылау нәтижелерін рәсімдеу және

өңдеу;

44

б) нәтижелерді талдау;

7) бақылау қорытындысы.

Педагогикалық технология өзара бай-

ланысты төмендегідей блоктардан тұрады:

ғылыми идеяның мақсаты, мұғалім мен оқу-

шының бірізді әрекеттері, бағалау өлшемдері

және жаңа сапалы нәтиже.

Ізденуші мұғалім ретінде жұмыс жүргі-

зудің негізгі алгоритмі төмендегідей:

1 кезең – педагогикалық тәжірибесінің

тұсау кесері. Бұл кезеңде тәжірибеге алынған

кластың оқушыларына қысқаша сипаттама

беріледі, оқушылардың дамуына болжам жа-

салады, диагностика нәтижесін негіздейді;

тәжірибеге алынған класта жұмысты тиімді

ететін технологияның негізгі идеясын дәлел-

дейді; ізденуші мұғалім өзі туралы, жетістік-

тері мен басылымдары туралы айтады; ізде-

нуші мұғалімнің айналысып жүрген пробле-

малары мен болашақтағы бағыт-бағдары

айтылады.

2 кезең – сабақтар жүйесін көрсету.

Тиімді педагогикалық технология режимінде

сабақтар жүйесі ұсынылады; негізгі жұмыс

тәсілдері анықталады, осылардың барлығын

тыңдаушыларға көрсетеді.

3 кезең – имитациялық ойын. Ізденуші

мұғалім тыңдаушылармен оқушылармен

жүргізген тиімді тәсілдерді көрсете отырып

сабақ өткізеді; тыңдаушылар бір мезгілде екі

рөл ойнайды: сынаққа алынған класс

оқушылары мен сарапшылар.

4 кезең – үлгілеу. Ұсынылған сабақ

технологиясы бойынша өздерінің сабақта-

рының үлгілерін жасайды; авторлық сабақ

үлгілері талданады.

5 кезең – өзіндік талдау (рефлексия).

Ізденуші мұғалімнің жұмыстарының нәти-

жесі бойынша пікірталастар өткізіледі;алға

қойған мақсатқа сәйкес шебер мұғалімнің

қол жеткен нәтижесі анықталады, талданады.

Ізденуші мұғалім өзіндік тәжірибесін

басқа мұғалімдермен бөлісуі нәтижесінде

оқушы білімінің сапасын арттыру көзделеді.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ

Давлетбаева А.Н.

Мұғалжар ауданы Жем қаласы«Балбөбек» МДҰтәрбиешісі

Қазіргі таңда мектепке дейінгі орын-

дарда инновациялық технологияны ендіруге

көптеп күш жұмсалады. Сол себепті мектеп-

ке дейінгі ұйымдарда педагогтардың негізгі

міндеті: әдіс-тәсілдерді дұрыс таңдау, жаңа-

ша педагогикалық технологияларды дұрыс

қолдана білу, жеке тұлғаның дұрыс дамып

қалыптасуы үшін ыңғайлы жағдай жасау.

Мектепке дейінгі білім беру орындарында,

педагогикалық технологиялар мектепке де-

йінгі білім беру стандартын жүзеге асыруға

бағытталған.

Қазіргі таңдағы білім беру технология-

сының қатарына мыналар кіреді:

- денсаулық сақтау технологиясы;

- жобалы-іс шығармашылығы;

- ізденіс-шығармашылық технологиясы;

- қатынастық-ақпараттық технология;

- жеке тұлғаға бағыттау технологиясы;

- бала мен тәрбиеші портфолио техноло-

гиясы;

- ойын технологиясы;

- триз технологиясы және т.б.

Денсаулық сақтау технологиясы.

Денсаулық сақтау технологиясының

мақсаты: Баланың денсаулығын нығайтуға,

білім дағдыларын қалыптастыруға бағыттал-

ған. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

ұйымдары, баланың денсаулығы мен оның

дене бітімінің қалыптасыуна үлкен үлес қо-

сады. Қазіргі таңда адамдардың даму жағда-

йында оның денсаулығын қалыптастыруда

реттік жүйесіз мүмкін емес.

Денсаулық сақтау педагогикалық тех-

нологиясын мына төмендегілермен тығыз

байланыста болады:

- мектепке дейінгі мекемелермен;

45

- ондағы балалардың күнделікті қатына-

суы;

- тәрбиешілердің жұмыс бағдарламасы;

- мектепке дейінгі ұйымдардағы іс-ша-

ралар;

- педагогтың кәсібі құзіреттілігі;

- балалардың денсаулық көрсетілімі.

Денсаулық сақтау технологиясы мына-

дай топтарға жіктеледі:

Әдістемелік-профилактикалық: медби-

кенің жетекшілігі мен медициналық талап-

тардың нормасына байланысты. Медицина-

лық құралдарды қолдану және балалардың

тамақтануын қадағалау, алдын алу іс-

шараларын жүргізу.

Сауықтыру-шынықтыру: бұл балалар-

дың денсаулығын нығайтып, шынықтыруға

бағыттау. Физикалық дамуының сапасын

жақсартуда шынықтыру, тыныс алу жат-

тығулары жатады.

Баланың әлеуметтік-психологиялық

сәттілігін қамтамасыз ету.

• Денсаулықты сақтау және денсаулық

нығайту.

• Педагогтардың денсаулық мәдениетін

дамытуға бағыттау. Сонымен қатар, мәдени

кәсіби денсаулық.

• Салауатты өмір салтына қажеттілікті да-

мыту: денсаулықты сақтау және оған жағдай

жасау (спорттық және қимылды ойындар

технологиясын қолдану, көзге арналған және

тыныс алу жаттығулары т.б.)

• (динамикалық үзіліс, релаксация, ритмо-

пластика);

• білім беру:

• мектепке дейінгі баланың мәдени ден-

саулықтарын тәрбиелеу;

• оқытуда және тәрбиелеуде жекешілдікке

оқытуға тұспалдау;

• салауатты өмір салтын үйрету.

Дене шынықтыру сабақтарының техни-

касын қолдану, қатынастық ойындар, кедергі

ойындар (ойын тренингтер, терапиялық

ойындар, өзін өзіне массаж жасау). Денсау-

лық сақтау технологиясына сенсорлық

дамыту ортасын ендіру.

Жобалау шығармашылық технологиясы.

Мақсаты: Әлеуметтік тұлғалық тәжіри-

бені дамыту және байыту.

Тәрбиешілер өз іс әрекеттерінде жоба-

лау технологиясын қолданады.

Жобалау классификациясы «Ойын тү-

рінде» барлық топтың қатысуымен өткізі-

летін сабақтар (ойындар, ұлттық билер,

драматизациялау, әртүрлі көңіл көтеру-лер);

- «Саяхаттау» қоғамдық өмірдегі айнала-

мен танысудағы қиындық мәселесін

шешуге бағытталады;

- «Баяндау» балалар өз сезімін көркемдеп,

музыка арқылы, ауызша, жазбаша, жеке

дауыста жеткізуді үйренеді.;

- «Құрастыру» анық пайдалы заттарды

жасауға бағытталған;

- «Жоба түрлері» (құс ұясы,

гүлзарлар құрылымы.).

Басымдылық әдістемесі бойынша:

- іздену;

- ақпарат;

- шығармашылық;

- ойындар;

- болған жағдайлар;

- практикалық бағыттаушы;

Мазмұны бойынша төмендегідей:

- баланы және оның отбасын қатыстыру;

- бала және табиғат;

- бала және қоршаған әлем;

- бала, қоғам және мәдени құндылықтар;

Жобаға қатысушы баланың сипаттама-

сы бойынша:

- тапсырыс беруші;

- іс-тәжірибе;

- орындаушы;

Қорытындыға дейін ой туғызатын

қатысушылар.

Байланыс сипаты бойынша.

- жас ерекшелігіне байланысты топта іске

асады;

- басқа топтармен байланыс;

- мәдени мекемелер;

- қоғамдық ұйымдар (ашық жобалау).

Қатысушылар саны бойынша:

- жеке;

- жұппен;

- топпен;

- жаппай.

Ұзақтық мерзімі бойынша.

- қысқа мерзімді;

- орташа ұзақтылық;

- ұзақ мерзімді;

46

Ізденіс-шығармашылық технологиясы.

Ізденіс шығармашылық технологиясы-

ның мақсаты – балалардың ізденіс құзірет-

тілігін дамыту. Триз технологиясы міндетті

түрде қолданылады.

Экспериментті-ізденіс әдіс-тәсілдерін

ұйымдастыру.

- шығармашылық;

- эвристикалық әңгімелер;

- қиындық туғызатын сұрақтардың шешімі

мен құрылымы;

- бақылау.;

- модульдік (жансыз табиғаттың өзгерісте-

рінің модулін құру);

- тәжірибелер;

- қорытындысына баға беру.

Бақылау, тәжірибе, эксперименттер, ең-

бек іс-шаралары.

«Жүктеу» бояуға, дыбыстауға, табиғат-

тың бейнесі және иістер.

- табиғаттың дыбыстарына, дауыстарына

еліктеу;

- көркем сөздерді қолдану;

- дидактиқалық ойындар, үйретуші ойын-

дар және шығармашылық даму жағдай-

лары;

- еңбек ету.

Ақпараттық-қатынастық технологиясы

Ата-аналарының өскен ортасынан

заманауи бала түбегейлі бөлініп тұрады

(қазіргі кездегі компьютерлерді қолдану

техноло-гиясы).

Қоғамдық ақпарат педагогтар мен ба-

лалар алдында мынадай міндеттер қояды:

Міндеттері:

- жаңа заманға қадам басу;

- жаңа технология әлеміне балаға жол серік

болу;

- компьютерлік бағдарламаға тәлімгерді

таңдау;

- ақпараттық мәдениетті жеке тұлға қалып-

тастыру;

- педагогтардың профессионалдық деңгейін

және ата-аналардың құзыреттілігін көте-

ру.

Бағдарламаны жіктеу

- ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту;

- шет тілінде сөйлейтін сөздік;

- қарапайым графикалық редактор;

- ойын-саяхаттар;

- оқуды, математиканы үйрету.

Ойымызды «Кез-келген адам басқалар-

дың және оның білімін кемеліне келтіруіне

көмектеспесе, өзінің де білімін кемеліне

келтіре алмайды» деген Чарльз Диккенс

сөзімен қорытындылаймыз. Өзіміз, өз

қолымызбен, өз қиялымызбен жасай білейік.

Сіздерге шығармашылық табыс тілейміз!

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ЖЕТІЛДІРУ АРҚЫЛЫ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚҚА БАУЛУ

Есетова Л.Д.

Алға ауданы А.Байтұрсынов атындағы орта мектебінің өзін-өзі тану пәні мұғалімі

Еліміздің әлеуметтік-экономикалық да-

муының стратегиялық бағыттарына сәйкес

білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік

білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі

бағдар – адамды қоғамның ең маңызды құн-

дылығы ретінде танып, оның рухани жан-дү-

ниесінің дамуына, көзқарастары мен шығар-

машылық қабілетінің, танымдық біліктілігі

мен мәдени құндылықтарының жоғары дең-

гейде дамуына, жеке тұлғасының қалыпта-

суына жағдай жасауды көздейді.

ХІХ ғасырда француз психологы Рибо

былай жазған: «Егерде ойлау шығармашы-

лығына оқытуға болатын болса, онда етікші-

лерге қарағанда өнертапқыштар көп болар

еді». Мұндай көзқарасты жақтаушылар шы-

ғармашылық қызметтің табиғи алгоритмдел-

мегенін де жақтайды.

Шығармашылық қабілеттерді қалып-

тастыруда тек жаңаны құруға, жаңа заңдар-

ды ашуға емес, бала өзінің қабілеттерін білу

арқылы өзіндік жетілдіруде, интеллектуал-

47

дық өсуі байқалады және жалпы жеке

тұлғалық дамуы жүзеге асады.

Ж.Аймауытов: «бала іштен туғаннан-ақ

белгілі бір өнерге, қызметке икем болып

туады. Басқаша айтқанда, әр адамда бір

нәрсе талап, ыңғай, қабілет яки зеректік

болады.... «өз орнында» істеген адамның

жұмысы да өнімді, берекелі болмақ... Әр

адам қабілеті-не, ыңғайына қарай өз орнында

қызмет етпесе, әлеуметке пайда орнына зиян

келті-реді... Ол үшін адам өзіне қандай..

қабілет барлығын білу қажет» - деп, адам бір

нәрсеге икем болып туылатыны туралы

айтып, қабілеттіліктің әлеуметтік мәнін

ашып береді.

1983 жылғы философиялық энциклопе-

диялық сөздікте шығармашылыққа төменде-

гідей түсініктеме берілген: «Шығармашылық

– бұрын болмаған жаңа сапаға жеткізетін

әрекет. Шығармашылық екі аспектіде қарас-

тырылуы мүмкін: философиялық, психоло-

гиялық. Шығармашылық психологиясы

қылық, әрекеттің өту актісінің механизмін,

процестің өту барысын қарастырса, филосо-

фия шығармашылықтың әр тарихи кезеңде

әр қырынан зерттеп, мәнін түсіндіреді».

Жалпы шығармашылық адамның мақ-

сатты ісіне жету жолындағы талаптануы мен

талпынысынан, жігері мен сабырынан, сұра-

нысы мен ізденісінен түзіліп, ақыл ойы

сезімінің, қиялының ерекше бітімінен көрі-

неді. Шығармашылық нәтижелері адамды

ерекше қуанышқа бөлеп, жаңа бастамаларға

жетелейді.

Шығармашылық бастаманы нәтижелі

орындаудың басты шарты – баланың өзіне

деген сенімділігін қалыптастыру. Баланың

өзіне деген сенімсіздігі тұлға болып қалып-

тасуына кері әсерін тигізеді. Сенімсіздік

адамның күш-қуатын азайтып, ағзаның

күйзелісіне әкеледі. Психологтар өзіндік

сенімділікті қалыптастыру үшін тренингтер

өткізудің маңызы зор деп санайды.

Оқушыларды шығармашылыққа баулу

үшін тағы бір қажеттілік - баланы психоло-

гиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық

дайындық, яғни педагогтің психологиялық

әсері шығармашылық кезеңде баланың

шабытын оятып, құлшындырып, еліктіріп

отырады. Шығармашылық шеберлік үшін

оқушыға ұстаздың берер психологиялық

әсері мынандай болмақ:

«сенің қолыңнан бәрі келеді», «сен қабі-

леттісің», «жаз», «үйрен» деп, баланың

еркін билеп, сенім білдіру;

оқушының кішкентай жетістігі болса да,

жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеу,

оқушылар басылымында өлең, әңгімеле-

рінің жарық көруіне көмектесу;

шығармашылық сәтте оқушыға құптау-

шылық көзқарас білдіру, сезім күйін ба-

қылау, қамқорлық таныту;

ақын-жазушылардың, өнер адамдарының

шығармашылық дәстүрінен қызғылықты

оқиғаларды әңгіме ету;

оқушылар үшін педагог өзін қарапайым

жан есебінде таныта білу, оқиға, сюжет,

образ жасауда оларға сенім білдіру;

оқушының қойған сұрақтарына пейілімен

дұрыс жауап беру, олардың психология-

лық еркіндігін қамтамасыз ету сияқты

әрекеттерді педагог білуі тиіс.

Өзін-өзі тану сабақтары – оқушы үшін

сұлулық пен әсемдіктің мектебі. Сол себепті

тіл мамандары оқушыда шығармашылық

көңіл-күйдің тууына себепкер бола білуі

керек. Оқушыларға алуан түрлі тапсырмалар

беру, ойындар ұсыну оқушы назарын шығар-

машылық арнаға бұруы тиімді. Ұшқырлық,

өткірлік, қиялға, ойға жүйріктік, ой жүйесін-

дегі дәлдік, философиялық түйін табу, сөзді

сүю, оның мән мағынасына түсіну, әдемі,

жүйелі сөйлей білуге үйрету қажеттілігі мек-

тепте тіл тәрбиесін жүргізудің сан алуан

формасын меңгеруді керек етеді. Шығарма-

шылықтың түрлері көп. Солардың ішіндегі

ерекшесі – сөз өнері саласы. Олай болса,

оқушыларға сөз өнерін меңгерту ұстаздың

алдына қойған негізгі мақсаттарының бірі

болуы тиіс.

Қысқасы, талантты, дарынды балалар-

ды іздеу, оларды тәрбиелеу қоғам үшін

бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды адам

басқа адамдарға қарағанда көп пайда алып

келеді. Сол себепті оқушыны зерттеу,

бейімдеу, ынталандыру жұмыстары көптеп

жүргізі-луде. Соның нәтижесінде бала

бойындағы шығармашылық сөз өнері,

бейнелеу өнері, ақындық және спортқа

бейімділік түрінде көптеп көрінуде.

48

Балалардың отбасындағы тәрбиесі

оның белгілі бір тұрақты әлеуметтік инсти-

тут ретінде анықталады, ол отбасы мүшелері

арасындағы өзара қатынастардың қалыпта-

суы мен дамуына септігін тигізетін адам-

дардың жақындығы, туыстық қатынастар,

өзара үйелмендік, тұрмыстық өмір. Отбасы

тәрбиесінің артықшылығы да осы қатынас-

тарда, оны тәрбиенің ешқандай да түрі ал-

мастыра алмайды. Отбасы тәрбиесі адам

өміріне қажетті негізгі қызметтерді атқара-

ды:

1. Репродуктивті – баланың туылуы.

2. Тәрбиелілік – отбасының әрбір мүше-

сінің жеке тұлға болып қалыптасуына,

тәрбиелік жағдай жасауы.

3.Тұрмыстық-экономикалық – жалпы тұр-

мысты, бюджетті басқару.

4. Коммуникативті – отбасылык қаты-

насты, басқа адамдармен қатынасты

ұйымдастыру.

5. Рекреативті – іс-әрекет ұйымдастыру.

Отбасы – болашақ азаматтың әлеумет-

тену жолындағы алғашқы қадамдарын жа-

сайтын бастапқы адым. Ол балаға моралдық

қалпы туралы алғашқы түсініктер береді,

оны еңбекке баулып, өзіндік қызмет ету

дағдыларын қалыптастырады. Ата-ананың

іс-әрекеті мен мінез-кұлқы, өмір сүру салты

арқылы балаға дүниетанымдық, адамгерші-

лік, әлеуметтік-саяси құндылықтар беріледі.

Бұл күнде шынайы рухани құндылық-

тар отбасына орналасқанын өмірдің өзі ай-

тып беруде. Отбасы сүйіспеншіліктің, еңбек-

тің, бостандықтың жоғары сақтаушысы бо-

лып отыр. Мектеп табалдырығын атағаннан

кейін оқушының тұрмыста, үйде, жақын

айналасында қалай тұратынын терең және

жан-жақты білуді, ол осы заманға отбасылық

тәрбие мәселелерінде жақсы бағдар алуды,

отбасының, мектептің, өзара әрекетін тиімді

ұйымдастыра білуді мұғалімнен ерекше

талап етіледі.

Мектептің бала тәрбиелеудегі негізгі

міндеттерінің бірі деп:

Баланың тұлғалық қабілетін танып білу;

Баланың тәрбиелік тегінің маңыздылы-

ғын, мәнділігін сақтап, дамыту;

Оқушысы үшін мұғалім еліктейтін үлгі

болып табылу;

Мектеп – бала үшін екінші бақытты үйі

болу;

Өз ойын, өз пікірін айта алатын, оның

дарынды қабілетін дамытатын орта болу;

Балаға бағыт – бағдар беретін орта құру;

Мектеп есігін қуанышты көңілмен ашып,

саналы сезіммен өмір сүретіндей жағдай

жасау;

Бейбіт, бақыт, шаттықта өмір сүре ала-

тын адамгершілігі мол, ұлттың үмітін ақ-

тайтын ұлтжанды азаматтар дайындау т.б.

Ата-ананың ұрпақ тәрбиелеудегі

міндеті:

Әке мен ананың нәресте сүюге дайын-

дықпен келуі;

Неке құруда ата тегінің тазалығын сақтау;

Ана құрсағындағы баланың жақсы ниет-

пен жарыққа шығуына жағдай жасау;

Дүниеге келген баланың өз әке-шешесінің

табиғатты, қоғамды сүйетін бақытты бала

болуға жағдай жасап, тәрбиелеуі;

Жан-жақты әлемдік ақпараттарды қабыл-

дай алатын, мектеп тәрбиесімен ұштасты-

рып алып кететін бала тәрбиесіне дұрыс

жол, дұрыс жүйені қалыптастыру;

Баланың мектептегі ұстаздарды сүюі,

пәнді, жолдастарын сүюі еркіндікпен ұш-

тасуы керек;

Махаббат – ол тек қана екі жастың ара-

сындағы сүйіспеншілік қана емес, кітап-

қа, өмірге, табиғатқа, достық қарым-қаты-

насқа, өнерге, білімге, деген сүйіспен-

шілік екенін ашып айтып, тәрбиелік ба-

ғыт-бағдар беру.

Мектеп, отбасы тығыз қарым-қатынас-

тағы ортаға айналу керек. Ата-аналар мен

мектептің сыйластық қарым-қатынас тәрбие-

сінің негізінде ғана дамыған елдердің қата-

рына ене аламыз. Білім жағынан ешқандай

өзге халықтан кенде қалған емеспіз.

Осы асыл қасиеттерімізді сақтап, ұр-

пақты тәрбиелеу ең алдымен ата-ана бізге

байланысты, ұлттың сусынымен дарытқан

отбасы тәрбиесін дамытып, Отанын, жерін,

елін қорғайтын, әлемге Қазақстанның даң-

қын паш ететін азаматты тәрбиелеу бірінші

ата-ана, екінші мектептің қолында.

Неге десеңіз, сол арқылы сыныптағы

қоғамдық жұмысты белсенді атқарушыларды

айқындай алады. Әр түрлі зерттеулер, сауал-

49

намалар арқылы оқушының ой-өрісінің да-

муын, өз ойын толық жеткізе білуін қада-

ғалаймыз және оқушының сабаққа қаты-

суын, қоғамдық жұмысқа араласуын, ғылым

мен техникаға қызығуын, достарымен қа-

рым-қатынасын, еңбек қабілетін, тәртібін,

адамгершілігін, мінез ерекшеліктерін жеке-

жеке бағалап отырамыз. Жақсы тәрбиенің

әсері қашанда мол. Қазіргі кезеңде көптеген

рухани құндылықтар теріске шығарылып,

жасөспірімдердің сана-сезімі мен моралдік

бейнесіне, жан дүниесіне қатыгездік пен

азғындаушылық көріністерін насихаттаушы

ақпараттық қысым көрсетіліп отырған жағ-

дайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде

жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құнды-

лықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттер-

ді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму

барысын психологиялық жан-жақты және

үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшелік-

терін танып, дұрыс бағытта дамыту, әртүрлі

әлеуметтік және моралдік психологиялық

жағдайларда қолдау көрсету көкейтесті мәсе-

леге айналып отыр.

Сондықтан, біз мектеп оқушылары ара-

сында жүргізілетін тәрбие жұмыстарының

ғылыми негізділігіне, педагогикалық-психо-

логиялық зерттеулер мен диагностикалық-

сараптамалық қызмет нәтижелеріне сүйеніп

жүргізілінуіне мұғалім-оқушы-ата-ана жүйе-

сінде ынтымақтастық пен өзара түсіністік

қалыптастырып, сауатты жұмыс жүргізуге

басты көңіл бөліп отырмыз. Осындай тыңғы-

лықты іс-шаралардың негізінде ынтымақтаса

отырып, ата-ана мен мектеп, бала мен ұстаз

болып баланың жеке тұлға болып қалыпта-

суында шығармашылық қабілетін дамыту

жұмыстарының жетістігін көрудеміз.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Педагогика. Ж.Б. Қоянбаев, Р.М.

Қоянбаев-Алматы 2000 ж.

2. Педагогика. Ш.Х. Құрманалина. Б.Ж.

Мұқанова. Ә.У. Ғалымова. Р.К. Ілиясова.-

Астана 2007 ж.

3. Мағжан Жұмабаев. Педагогика. Алматы,

«Рауан», 1993 ж.

4. Абай Құнанбаев. «Шығармалар жинағы».

Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет

баспасы. Алматы, 1998 ж.

5. Ахмет Байтұрсынов. «Ақ жол». Алматы,

«Жалын», 1991 ж.

6. Б.Қ.Игенбаева. «Адамгершілік сабақта-

ры». «Мектеп». Алматы, 2001 ж.

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕДЕГІ ПЕДАГОГТАРДЫҢ РОЛІ: ДӘСТҮР МЕН ТӘЖІРИБЕ

Жаксымбаева Л.Е.

Мұғалжар ауданы Жем қаласы«Балбөбек» МДҰ тәрбиешісі

Әр ұлттың қай кезеңде болмасын ал-

дында тұратын ұлы міндеттерінің ең бас-

тысы өзінің ісін, өмірін жалғастыратын сала-

уатты саналы ұрпақ тәрбиелеу. Болашақ қо-

ғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл пара-

саты мол, мәдени, ғылыми өрісін озық етіп

тәрбиелеу аға буынның қоғам алдындағы зор

борышы. Ал жастарды жан-жақты қабілетті

азамат етіп өсіруде халықтық салт дәстүр-

лердің тәлім-тәрбиелік білім танымдық ролі

зор. Қазақ халқы рухани зор байлықтың мұ-

рагері. Ежелгі ата-бабаларымыздың күмбір-

леген күміс күйі, сыбызғы сырнайының үні,

асқақтата салған әсем әні, ғашықтық жырла-

ры мақал-мәтел, шешендік сөз, айтыс өлең-

дерінің сан ғасыр бойы өз ұрпағын сегіз қыр-

лы, бір сырлы, өнегелі де өнерлі адамгерші-

лік ар-ожданы жоғары намысқой азамат етіп

тәрбиелеп келгені тарихи шындық. Бүгінгі

таңда ғасырлар қойнауында қалыптасқан

ұлттық тәрбиені, озық өнегелі дәстүрді,

адамгершілігі бар асыл қасиеттерді жастар

бойына қалыптастыруда, оны ұтымды пайда-

лану аса маңызды міндеттердің біріне айна-

лып отырғаны даусыз. Сондықтан ұлттық

мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық

педагогиканың тарихы мен болашағы да

мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне

байланысты.

Бала тәрбиесінің алтын бесігі –отбасы.

Бұл шағын әлеуметтік топ-бала үшін өмір

мектебі.

50

Қазақстан Республикасы Ата заңының

9 тарауы «Отбасы» деп аталып, оның 51 ба-

бында «Ата-аналардың және олардың орын-

дарындағы адамдардың міндеті-балаларды

асырау, тәрбиелеу және оқыту»-деп нақты

көрсетілген. Ата-ана баланың өмірлік ұстазы

және тәрбиешісі. Балалардың болашағы

олардың өмірден татар несібесі мен еншісі-

нің үлес салмағы ата-ананың сіңірген еңбегі-

не, тәлім-тәрбиесіне байланысты болады.

Сондықтан, ата-ана өзінің баласын ең-

бекқор, елінің қамқоршысы, азаматы етіп

тәрбиелеуге міндетті. Үздіксіз білім беру

жүйесінің алғашқы сатысы балабақшадан

басталып, белгілі бір бағдарлама негізіне сү-

йене отырып, мектеп жасына дейінгі бала-

ларға оқыту мен тәрбиелеу мәселесін жос-

парлап, отбасына педагогикалық көмек бе-

руді мақсат етті. Ата-ананың педагогикалық

білімінің неғұрлым жоғары болуын олардың

қоғам алдындағы өз балаларының тәлім-

тәрбиесі үшін жауапкершілігін арттырады.

Тәрбиедегі басты бағыт делінген тәлім-

тәрбие тұжырымдамасында: «Әрбір адам ең

алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының

азаматы болу керек екенін, ұлттық болашағы

тек өзіне байланысты болатынын есте ұстау-

ға тиіс. Оның осындай тұжырымға тоқталуы-

на ұлттық әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер

көмектеседі, солар арқылы ол жалпы азамат-

тық мәдениетке аяқ басып, өз халқының

мәдени игілігін басқа халықтарға жақын да

түсінікті ете алады.

Сондықтан, әрбір ұрпақ өз кезі мен өт-

кеннің тағдыры мен талаптарын обьективті

факторлар ретінде ұсынып, сол арқылы ұр-

пақты өмірге даярлап, оларды жинақталған

тәжірибе негізінде тәрбиелей отырып, өзінің

ата-аналарының рухани мұрасын игере түсуі

керек» деп айтылған. Қазіргі кезеңдегі саяси,

экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы,

тұрмыстағы күйзеліс, ұлтаралық қатынастар-

дың шиеленісе түсуі, адамгершілік құнды-

лықтардың құлдырауы, білімге, адал еңбекке

деген ынтасының азаюы, отбасын құруға жа-

уапкершілікпен белсенді қарамауы, зорлық-

зомбылық пен қатыгездіктің бел алуы т.б мә-

селелері жастар тәрбиесіне жаңаша қарауды

талап етіп отыр.

Сонымен қатар, қазақ халқының әріден

келе жатқан мәдениетін және білім, тәлім-

тәрбие беру жүйесінің негіздерімен жан-

жақты танысу бүгінгі күннің басты бағдары,

талабы десекте болады. Қазақ халқының

тарихы дәстүрге өте бай. Отбасы үшін ежел-

ден тән қасиеті балажандылық, балаларды

еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, үлкенді құрмет-

теу, туысқандық кең байланыс, көршілермен

және ұлты басқа халықтармен достық, ізгілік

қатынастар-осының бәрі қазақ халқының

тұрмыс қалпына байланысты болған. Қазақ

қыз-келіншектері мен ер-азаматтарының бо-

йында өзге халық өкілдерінің бойынан көрі-

нетін даралық қазақы болмысының жарқы-

рай көрініп, жүрекке жылы әсер еткен.

Әсемдік пен әдептілік үйлесімділік тапқан.

Мәселен, ата-ана құқықтары қыз беріп, қыз

алу, құда түсіп құдалы болу қазақ некелері-

нің ерекшеліктері қалың мал мәселесі бата

бұзу, ажырасу, бала асырау, әмеңгерлік ми-

рас пен мұра ежелгі отбасы дәстүрлерімен

соған қатысты қағида ерекшеліктері жайын-

да мағлұматтардан қазақ халқының отбасына

ерекше мән бергенін шаңырақ шайқалып

босаға босамауына назар салғанын көреміз.

Соңғы кезде қазақ халқының табиға-

тына тән ана сүтімен сүйекке сіңген ізгі әдет-

ғұрыптардан тыс қалып бара жатқандаймыз.

Өз ұлтының өткені мен болашағына бей-жай

қарайтын тәрбиеден тысқары қалған жастар

аз емес. Ата-ананы сыйлау үлкенге құрмет

көрсету, кішіге ізет білдіру әдеп сақтаудан

хабарсыз кей жастардың қылығы әркімнің-ақ

намысына тиері сөзсіз. Халық өнерін игеру

жастарды еңбексүйгіштікке, әсемдікке ба-

ғыттап халқының тарихын біліп, мәдени мұ-

расын қадірлеп, жақсы әдет ғұрыптарын

жалғастыруға баулиды. Ұлттық тәжірибеміз

отбасынан басталып кейінде жалғасын тауып

жатса, қазіргідей қазақ халқының қанында

жоқ ата-баба тәрбиесіне жат өзін жарық

дүниеге әкелген анасын, әлпештеп өсірген

асқар тауы әкесін қарттар үйіне өткізген,

нашақорлықпен маскүнемдікке салынған-

дардың шаңырағы ортаға түспес еді.

«Алтын кездік қап түбінде жатпайды»-

дейді халық даналығы Бұл ой мен сөздің

түпкі сырына ден қойсақ, шын асыл қымбат

қазына қилы кезең, шытырман уақытта да

51

сыны мен сипатын өзгертпейді. Бала жүрегін

жолды сөзбен де, айла тәсілмен де балаға

деген жүрек сезімін махаббатпен де табуға

болады. Жылы-жылы сөйлесең жібімейтін

жүрек жоқ тек соған апаратын жолды таба

білуіміз керек.

Сондықтан біз оның мынадай жолда-

рын ұсынғымыз келеді:

1. Мектеп пен отбасының бірлескен жұ-

мыстары, сайыстар, кештер, апталықтар өткі-

зілсе;

2. Имандылық сабақтарын өткізіп отыру;

3. Ұстаз, ата-ана, отбасының әдістемелік

жұмыстары жайлы басқа мектеп, аудандар-

мен пікір алмастырып отырса;

4. Еңбек пен оқуды ұштастыра отырып,

оларды тәрбиелеу жолдары кеңейтілсе дер

едік.

Дәстүрге арқа сүйемегеннің көсегесі

көгермейді деген атамыз. Яғни отбасы ауыл-

аймақ, көпшілік, қоғам болып тәрбиелеу қа-

зақ халқының өмірінен өзекті орын алған.

Салт-санасы, әдет-ғұрпы, ойын-тойы осы

мақсатты іске асыруға бейімделе жүргізіл-

ген. Қазақ табиғатында отбасы иелері бала-

ларының алдында өздерінің тіршілік әреке-

тінде барлық адамгершілік қасиеттерін үлгі-

сін көрсете білген. Оның басты себебі «ұл-

дың ұяты әкеде, қыздың ұяты шешеде» деп

бағалағандықтан. Сондықтан ата-ана балала-

рын тұрмыс пен салтқа бейімдеп, шешеден

көріп тон пішуге, әкеден көріп оқ жонуға

баулитын болған. Осылайша ұрпақтың отба-

сы тәрбиесі ешқашан күн тәртібінен түскен

емес. Бұрынғы қазақ жастары тәрбиені мек-

теп пен медреседе оқып білмесе де қызы ана-

дан, ұлы әкеден үлгі-өнеге алған. МДҰ және

мектеп-қоғамдық ұйымдар мен отбасы тәр-

биесін ұштастыратын негізгі ұйытқы, ор-

талық. Әр отбасында түрлі қарым-қатынас-

тың орнығуынан баланың жеке тұлғалық қа-

сиеті қалыптасады. Отбасында түрлі қарым-

қатынас қалыптары көрініс береді. Кейбір

отбасында бедел орын алуынан, мынадай

ерекшелік қалыптасады, ол біреудің басқа-

ларға басымдылық танытуы, бұйыруы бала-

ның тұлғалық қасиеттерінің дамуына жа-

ғымсыз ықпал етеді. Қазіргі кезде заман ағы-

мына қарай отбасында еркіндік қарым-қаты-

насқа ұмтылушылық бар, яғни әр отбасы мү-

шесі тең құқықты қарым-қатынасты орнату-

ды көздейді. Отбасында орныққан қарым-

қатынас арқылы баланың тұлғалық қасиет-

тері қаланады. Бала әрқашан да ата-анадан

жүрек жылуын, мейірімділікті қажет етеді.

Ол ата-ананы өмірдің тірегі санайды. Бала

үшін ата-ана игілік жасаушы, айтушы болып

табылады. Қазақ халқы баланы дүниедегі

барлық асылдан жоғары бағалаған, болаша-

ғына арманына балаған. «Балалы үй базар,

баласыз үй қу мазар», «Босағасын алтыннан

соқсаң да перзент сүймей, адамның мейірі

қанбас», - деп барлық асыл сөздерін арнаған.

Қазақ отбасы ата-ана, әке-шеше, балалар ат-

ты үш құрамнан тұрған. Ата-ана мен әке-

шешенің қарым-қатынасы жас баланың

адамгершілік жағынан толысып жетілуіне

үлкен үлес қосады және ізгілікті іске баули-

ды.

Мектеп-ата-аналарының тәрбие істері-

не бағдар-бағыт беріп, оларды жан-жақты

тәрбиелеуге жұмылдырады. Балаға негізінен

үш ортадан тәрбие жұғады, үш орта бала

тәрбиесіне әсер ететін негізгі фактор. Бірін-

шісі-ата-ана, екіншісі-ұстаз, мектеп, үшін-

шісі-дос құрбысы. Балаға тәрбие беру кілті

ата-ананың қолында. Ұлы педагог

А.С.Макаренко: «Баланы жас кезінде, әсіресе

бес жасқа дейін тәрбиелей білу керек». Оның

келешекте қандай адам болуы, ең алдымен

бес жасқа дейін дұрыс тәрбие бере алмаса-

ңыз, кейін оны қайта тәрбиелеуге тура

келеді. Ал қайта тәрбиелеу-өте қиын іс,-

дейді де қайта:

«Баланы дұрыс тәрбиелесек, қартайған-

да өміріміз бақытты болмақ, жаман тәрбие-

лесек зор қайғыға ұшырап, үлкен бақытсыз-

дыққа тап болғанымыз. Жаман тәрбиеленген

бала-басқа адамдар алдында, бүкіл еліміз

алдында жасаған үлкен кінәміз» деп атап

көрсеткен. Ата-ана баланы қалай тәрбиелесе

бала соған қарай бейімделеді әрбір ата-ана

мұғаліммен тығыз байланыста болғаны жөн,

онсыз бала тәрбиесінде жақсы нәтижеге

жету мүмкін емес. Ата-ана мен мұғалім бір-

лесіп жұмыс жасағанда ғана бала бойына ізгі

қасиеттерді толығынан сіңіруге болады. Жа-

сыратыны жоқ кейбір ата-аналар бала тәр-

биесіне салғырт қарап, өз баласының міне-

зін, баланың ішкі дүниесіне, дүниетанымы-

52

мен бірге баланы не қызықтыратыны немен

шұғылданғысы келетіні туралы біле бермей-

ді, сондықтанда кейбір ата-аналар мұғалім-

мен кеңесіп, баласының жағдайын жиі біліп

тұруымен бірге мектепке жиі келуі керек. Ба-

ланың ақыл-ой, адамгершілік-әдеп тәрбиесі-

мен қоса, жас шамасына лайықты еңбек

тәрбиесі, спорт түрлерімен шұғылдануын

ата-ана қадағалауы керек Балалардың жан

сұлулығымен қатар тән сұлулығына да мән

берген жөн Тапсырылған жұмысты дұрыс

орындамаса жекіп ұрса берудің орнына,

жұмыстың қалай жасалатындығын көрсетіп,

үйретумен бірге баланың шамасына, икеміне

қарап содан кейін оның дұрыс орындалуын

талап ету керек. Даналық сөздермен оза біл-

ген қазақ халқымызда «Балаңды өз тәрбиең-

мен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен

тәрбиеле» деген сөз бар. Тоқсан ауыз сөздің

тобықтай түйініне келсек, біз халықтың

нақыл сөзінен сусындаған, аталар сөзімен

өсіп-өнген, даналар өсиетінен тәрбие алған,

ұлылар тәрбиесінен тағзым еткен дана

халықтың ұрпағымыз.

Қорыта айтқанда, бүгінгі күнде жас

бүлдіршіндерді әдепті де саналы етіп тәрбие-

леу үшін ең алдымен тәрбие ережелеріне

сүйене отырып, ұлттық дәстүрімізді, әдет-

ғұрыптарымызды, дінімізді, ата-бабалары-

мыздан қалған насихат мұраларын балалар

санасына сіңіре білу басты міндетіміз болуы

қажет.

ЗАМАНАУИ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫ

ЖАН-ЖАҚТЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Жетесова Б.Ж.

№43 «Гүлдәурен» МДҰ меңгерушісі

Мектепке дейінгі ұйымдардағы педаго-

гикалық үдерістердің инновациялығы-мек-

теп жасына дейінгі балалардың тиімді дам-

уына себебін тигізетін жаңа технология-

ларды мақсатты ендіруінде болып табылады.

Міндеттері:

- мектепке дейінгі ұйымда инновациялық

педагогикалық технологияларды қолдану

арқылы тәрбие және білім беру жұмыс-

тарын ұйымдастырудың ерекшеліктеріне

талдау жасау;

- инновациялық технологияларды қолдану

арқылы мектепке дейінгі ұйымда білім

беру үдерісін жүзеге асыруды қамтамасыз

ету;

Дамыта оқыту технологиясы негізін-

де бастауын И.Г.Песталоци, К.Д.Ушинский

және т.б. еңбектерінде алатын теория жатыр.

Негізгі мақсаты баланың дамуына бағдар-

ланған және дамудың алдында жүретін оқы-

ту идеясын ұсынған Л.С.Выготскийдің ең-

бектерінде дамыта оқытудың технологиясы

ғылыми негізделді. Оның болжамына сәйкес

білім оқытудың ақырғы мақсаты емес, оқу-

шылардың даму ортасы ғана болып табы-

лады. Л.С.Выготский идеялары іс-әрекеттің

психологиялық теория шеңберінде

А.Н.Леонтьев, Я.Гальперинмен және т.б.

дайындалып, негізделді. Даму туралы дәс-

түрлі ұғымды және оның оқытумен арақаты-

насын қайта қарастыру нәтижесінде бірінші

орынға адам іс-әрекеті мен түрлерінің

субъектісі ретінде баланың қалыптасуы қо-

йылды. Дамыта оқытудың теориясы

Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов

және т.б. Эксперименттік еңбектерінде же-

тілдіре түсті. Олардың тұжырымдамаларын-

да оқыту мен даму бір үдерістің диалектика-

лық өзара байланысты тараптардың жүйесі

ретінде көрініс алды. Оқыту адамның психо-

логиялық дамуының, тұлғаның барлық

жиынтық қасиеттерін қалыптастырудың

жылжытушы күші ретінде танылған.

Дамыта оқыту технологиясы баланы

қоршаған ортамен өзара әрекет ететін дербес

субъект рөлінде қарастырады. Бұл әрекет ету

қызметтің барлық сатысын: мақсаттарды

анықтауды, жоспарлау және ұйымдастыру-

ды, мақсаттарды іске асыруын, қызметтің нә-

тижелерін талдауын қамтиды. Дамыта оқыту

тұлғаның барлық біртұтас жиынтық қасиет-

терін дамытуға бағытталған. Дамыта оқыту

53

бала дамуының жақын аймағында жүзеге

асады.

«Ойын педагогикалық технология-

лары» ұғымы әртүрлі педагогикалық ойын-

дар түрінде педагогикалық үдерістердің

әдістері мен тәсілдерінің жеткілікті ауқымды

тобын қамтиды. Жалпы ойыннан педагогика-

лық ойынның басты белгісі- оқытудың нақты

мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нә-

тижелері айқын түрде көрінеді, негізделеді

және оқу-танымдық бағытта сипатталады.

Сабақтардың ойын нысаны балаларды оқу

іс-әрекетіне құлшындыру, ынталандыру құ-

ралы ретінде ойын мотивациясымен құрыла-

ды. Сабақтардың ойын тәсілдері мен жағда-

йын іске асыру келесідей негізгі бағыттар бо-

йынша болады:

• балалардың алдына қойылатын дидиакти-

калық мақсат ойын тапсырмасы нысанын-

да қойылады;

• оқу іс-әрекеті ойын ережелеріне бағына-

ды;

• оқу материалы оның құралы ретінде қол-

данылады;

• оқу іс-әрекетіне дидактикалық тапсырма-

ны ойын тапсырмасына ауыстыратын

жарыстың элементі енгізіледі;

• дидактикалық тапсырманы табысты орын-

дау ойын нәтижесімен байланыстыры-

лады;

• оқу үдерісіндегі ойын технологиясының

орны мен рөлі, ойын мен оқу элементте-

рінің үйлесуі педагогтың педагогикалық

ойындарының біліктілігі мен функциясын

қалай ұғынуына байланысты.

Шығармашылық қабілеттерін

дамыту технологиясы

ТРИЗ – өнертапқыштық тапсырмалар-

ды шешу теориясы. Негізін салушы – Генрих

Альтшуллер. Оның технологиясының басты

идеясы техникалық жүйелер белгілі бір заң-

дармен туындап, дамиды: бұл заңдарды та-

нуға болады және өнертапқыштық тапсыр-

маларды шешу үшін қолдануға болады. Қа-

зіргі таңда Г.С.Альтшуллердің ТРИЗ техно-

логиясы мектеп жасына дейінгі балалардың

сөйлеуін, тапқырлығын, шығармашылық

елестетуін, диалектикалық ойлауын дамыту

– үшін бала-бақшаларда табысты қолданы-

лады. ТРИЗ мақсаты – балалардың ой-өрісін

дамытумен қатар, жүріп жатқан үдерісті тү-

сіндіре отырып, жүйелі ойлануға үйрету.

Тәрбиешілердің қолына балалардың қорша-

ған ортаның қайшылықтары мен біртұтас-

тығын ұғынуға қабілетті шығармашылық

қасиеттерін нақты практикалық тәрбиелеу

құралын беру. Үдерісте ТРИЗ бейімделген

әдістерін қолдануда артықшылықтарының

бары сөзсіз:

- балалардың танымдық іс-әрекетін белсен-

діреді;

- шығармашылықтың туындауына ынта бе-

реді;

- балалардың бейнелей сөйлеуін дамыту

үшін жағдай жасайды (бағалау лексикасы-

ның сөз қорын ауыспалы мағынадағы сөз-

дер, синоним мен антонимді байыту);

- барлық тілдік құралдарды меңгерудің

тиімділігін арттырады;

- лексика-грамматикалық құрылысын құру-

дағы саналылығын қалыптастырады;

- ойлау қабілетінің талдау-синтетикалық

операцияларының икемділігін дамытады.

Мектеп жасына дейінгі балалармен жұ-

мыс жасауда ТРИЗ элементтерін қолдана

отырып, келесідей дидактикалық қағидат-

тарды ескеру қажет:

- таңдау еркіндігі қағидаты – балаға кез

келген оқыту немесе басқару әрекетіне

таңдау құқығы;

- ашықтылық қағидаты – балаға ашық (ше-

шімінің бірнеше жолы бар) тапсырмалар-

мен жұмыс істеу мүмкіндігін беру керек.

Шығармашылық тапсырмалар жағдайын-

да шешімнің әртүрлі нұсқауларын жасау

керек;

- іс-әрекет қағидаты – кез келген шығар-

машылық тапсырмаға практикалық іс-

әрекетке қосу қажет;

- кері байланыс қағидаты – тәрбиеші бала-

лардың ойлау операцияларын меңгеру

үдерісін тұрақты бақылай алады, өйткені

жаңа шығармашылық тапсырмада алдың-

ғы шығармашылық тапсырманың эле-

менттері болады;

- мінсіздік қағидаты – шығармашылық тап-

сырмалар арнайы жабдықты қажет ет-

пейді және кез келген сабақтың бөлігі бо-

луы мүмкін, бұл өз кезегінде балалардың

білімі мен қызығушылықтарын, мүмкін-

54

діктерін барынша қолдануға мүмкіндік

береді.

Ақпараттық-коммуникативтік

технологиялар (АКТ)

Ақпараттық технологиялар деп

оқыту педагогикасының арнайы техникалық

ақпараттық құралдарды (интерактивті тақта,

электронды есептеуіш машиналар, аудио,

бейне) пайдаланатын барлық технологиялар-

ды айтады.

Компьютерлер білім беруде кеңінен

қолданыла бастады, «оқытудың компью-

терлік технологиясы» термині пайда бол-

ды. Компьютерлік технологиялар бағдарла-

малаған оқытудың идеяларын дамытады,

заманауи компьютерлер мен коммуникация-

ның бірегей мүмкіндіктерімен байланыстың,

әлі зерттеле қоймаған нұсқаларды ашады.

Оқытудың компьютерлік (жаңа ақпараттық)

технологиялары–бұл оқытушыға компьютер

арқылы ақпараттарды дайындау және беру

үдерістері. Компьютерлік технологияның

мақсаты-ақпаратпен жұмыс жасау қабілетін

қалыптастыру, коммуникативтік қабілетті-

ліктерді дамыту, «ақпараттық қоғам» тұлға-

сын дайындау, зерттеу қабілетін қалыптас-

тыру, оңтайлы шешімдерді қабылдау

қабілеті болып табылады.

Денсаулық сақтау технологиясы

Денсаулық сақтау технологиясының

мақсаты баланың денсаулық сақтау мүмкін-

діктерін қамтамасыз ету, оған салауатты

өмір-салты туралы қажетті білім, қабілет пен

дағдылардың қалыптасуы болып табылады.

Денсаулық сақтау педагогикалық тех-

нологияларға педагогтың баланың денсау-

лығына деген әртүрлі деңгейде – ақпараттық,

психологиялық, биоэнергетикалық деңгейде

ықпал етудің барлық аспектілері кіреді. За-

манауи жағдайда адам дамуын, оның

денсаулық жүйесін құраусыз мүмкін емес.

Денсаулық сақтау педагогикалық тех-

нологияны таңдау төмендегілерге тәуелді:

• Мектепке дейінгі ұйым типіне;

• Мектепке дейінгі ұйымда балалардың бо-

лу ұзақтығына;

• Педагогтар жұмыс істейтін бағдарлама-

ларға;

• Мектепке дейінгі ұйымның нақты жағ-

дайларына;

• Педагогтың кәсіби құзыреттілігіне;

• Балалардың денсаулық көрсеткіштеріне.

Танымдық-жобалық іс-әрекеттің

технологиясы

Жобалық іс-әрекет – бұл білім беру

мазмұнының кез келген бағыты бойынша

іздеу, зерттеу, практикалық тапсырмаларын

шешу үшін белгілі бір жоспарлар, белгілі бір

мақсаттары бар мақсаттылық іс-әрекет. Жо-

балық іс-әрекет негізінде ересектер мен бала-

лардың белгілі бір практикалық проблеманы

бірлесе жұмыс істеу үдерісінде қол жеткі-

зілетін іс-әрекеттің нәтижеге бағыттылығы

(оның барысында бала өзі үшін көптеген жа-

ңа және бұрын білмегенді ашады) туралы

идея жатыр. Бұл нәтижені шынайы практика-

лық іс-әрекетте көруге, зерделеуге, қолдану-

ға болады.

Мектеп жасына дейінгі балаларда жо-

балық іс-әрекетті дамытуда үш кезеңді көр-

сетуге болады, ол мәні бойынша шығарма-

шылық болып табылатын зерттеу, іздеу,

проблемалық әдістердің жиынтығын қоса-

тын жобалық іс-әрекетінің педагогикалық

технологиясының бірін білдіреді.

Бірінші кезең – үш жарым жастан бес

жастағы балалармен іске асыруға болатын

еліктеу – орындаушы кезең. Бұл кезеңде

балалар «екінші рөлдегі» жобаға қатысады,

ересектердің тікелей ұсынысы бойынша не-

месе оған еліктеу арқылы іс-әрекеттерді

орындайды.

Екінші кезең – әртүрлі бірлескен іс-әре-

кет тәжірибесі бар, іс-әрекеттерді келісетін,

бір-біріне көмек көрсете алатын бес-алты

жастағы балалар үшін тән дамытушы кезең.

Бала ересектер көмегіне сирек жүгінеді,

құрдастарымен бірлескен іс-әрекетті белсен-

дірек ұйымдастырады. Балалардың өзін-өзі

бақылау және өзін-өзі бағалау дамиды, олар

өздерінің, құрдастарының әрекеттерін обьек-

тивті бағалауға қабілетті. Бұл жаста балалар

проблеманы түсінеді, мақсатты айқындайды,

іс-әрекет нәтижесіне жету үшін қажетті

құралдарды таңдауға қабілетті болып табы-

лады. Олар ересектермен ұсынылған жоба-

ларға қатысуға дайындығын көрсетеді, соны-

мен қатар шығармашылық, зерттеу, тәжі-

рибелі-бағдарлы жобалардың жөнелтпелі

55

нүктесі болып табылатын проблеманы өз

бетімен табады.

Үшінші кезең – алты жастағы балалар

үшін тән шығармашылық.

Ересектерге осы кезеңде балалардың

шығармашылық белсенділігін дамыту және

қолдау, балалардың алдағы іс-әрекетінің

мақсаты мен мазмұны дербес анықтау, жоба-

мен жұмыс жасау тәсілдері мен оны ұйым-

дастыру мүмкіндіктерін таңдау үшін жағдай

жасау өте маңызды.

Инновациялық технологиялар – зама-

науи әлеуметтік-мәдени жағдайда баланың

тұлғалық дамуында динамикалық өзгерістер

есебінен позитивті нәтиже жетуге бағыттал-

ған тәрбиелеу құралдарының, оқыту тәсілде-

рі мен әдістерінің жүйесі. Педагогикалық

инновациялар тәрбие мен оқыту үдерісін

өзгертуі немесе жетілдіруі мүмкін.

УСЛОВИЯ ФОРМИРОВАНИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ КУЛЬТУРЫ КАК

ОСНОВНОЙ ФАКТОР ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО СТАНОВЛЕНИЯ ПЕДАГОГА

Изтлеуова Ж.И.

учитель русского языка и литературы СШ имени А.Байтурсынова Алгинского района

Культура педагогической деятельности

учителя современной казахстанской школы

определяется нами как интегративное ка-

чество личности, синкретически соединяю-

щее в себе интеллектуально-гностический,

деятельностный и эмоциональный компо-

ненты. Такой способ ее сознательной орга-

низации, в котором обеспечивается полнота

овладения учащимися знаниями, умениями,

ценностями и инструментарием для орга-

низации самовоспитания, самообразования и

саморазвития, а также полнота развития лич-

ности самого педагога.

В культуросообразной деятельности

учителя ученик, становясь личностью, при-

обретает, наряду со знаниями и умениями,

рефлексивную способность, позволяющую

ему строить свое целеполагание, оценивать

результат деятельности, т.е. обеспечивать

самовоспитание, самообразование, самораз-

витие.

Индикатором культуры педагогической

деятельности является нравственное отноше-

ние к деятельности и ученику, в противном

случае она (деятельность) подменяется не-

адекватными формами. Здесь можно сос-

латься на П.П.Блонского, П.Ф.Каптерева,

А.С.Макаренко, Т.С.Шацкого и др.: именно

нравственно-эстетические отношения в сов-

местной деятельности учителя и ученика, по

их мнению, выступают как основа культуро-

сообразной педагогической деятельности.

Построение педагогической деятель-

ности как культурного явления – это созна-

тельно организуемый процесс, развертываю-

щийся на основе жизненных целей, планов и

жизненной программы учеников как систе-

мы магистральных смысложизненных целей

личности. Целеполагающая деятельность

обеспечивает избирательное освоение прос-

транства человеческой культуры, участвует в

механизме формирования индивидуального

стиля жизнеосуществления.

Определим основные ее характеристи-

ки: установка на гуманистические ценности

при выборе решения и способов действий,

прогнозирование последствий этих решений

и действий с точки зрения их влияния на

природу, мир и человека, открытость по от-

ношению к новому, гибкость мышления,

умение видеть альтернативные пути реше-

ния, преодоление сложившихся стереотипов,

критичность мышления, рефлексивное ос-

мысление своего опыта в контексте культур-

ного опыта человечества.

Научить ребенка это делать можно

только в том случае, когда учитель владеет и

применяет в своей деятельности данные спо-

собы мышления и действия, а также осу-

ществляет рефлексию на свою деятельность.

Современная педагогическая наука вы-

деляет два типа научно-педагогического соз-

нания: технократически-ориентированный и

гуманистически-ориентированный. Основ-

56

ными категориями технократически-ориен-

тированного научно-педагогического созна-

ния являются: эффективность обучения, эта-

лонные результаты, формирующая и сумми-

рующая оценка, критериальный контроль,

конкретизация учебных целей, полное усвое-

ние знаний и т.д. Определяющими для гума-

нистически-ориентированного научно-педа-

гогического сознания являются такие психо-

лого-дидактические категории, как: перенос

знаний, решение проблем, выдвижение и

проверка гипотез, моделирование, соотнесе-

ние модели и реальности, эксперимент, реф-

лексивное, критическое, творческое мышле-

ние, развитие восприимчивости, ролевое

разыгрывание, поиск личностных смыслов.

В соответствии с этими категориями

научно-педагогического сознания формиру-

ются два основных подхода к преобразо-

ванию обучения в современной педагогике

— технологический и поисковый.

Технологический подход модернизи-

рует традиционное обучение на основе ре-

продуктивной деятельности учащихся, опре-

деляет разработку моделей обучения как ор-

ганизации достижения учащимися четко

фиксированных эталонов усвоения. Учитель

ставится в позицию оператора дидактичес-

ких средств, учащийся становится объектом

конструируемого обучения с заведомо фик-

сированными результатами.

Поисковый подход преобразует тради-

ционное обучение на основе продуктивной

деятельности учащихся, определяет разра-

ботку модели обучения как инициируемого

учащимися освоения нового опыта. При ис-

пользовании данного подхода в образова-

тельном процессе обучение организуется как

систематическая исследовательская деятель-

ность, в которой учащиеся занимают ини-

циативную (субъектную) позицию, а учитель

позицию партнера-помощника в расширении

и освоении ими непосредственно переживае-

мого опыта. Реализация данного подхода в

учебной деятельности возможна только в

условиях сформированной исследователь-

ской культуры у всех участников образо-

вательного процесса.

Формирование исследовательской

культуры учителя и развитие его исследова-

тельской деятельности на уроке и в системе

дополнительного образования являются не-

обходимыми условиями эффективного обра-

зовательного процесса в развивающейся

школе.

В педагогике существуют разные опре-

деления понятия "исследовательская культу-

ра учителя":

-определенный способ и результат твор ־

ческой самореализации учителя в инно-

вационной деятельности;

личностное свойство и определенная ־

степень владения приемами и способами

решения педагогических задач;

способности, которые проявляются в ־

творческой профессиональной деятель-

ности и характеризующие особенности

сознания, профессионального мышления

учителя;

-источник новых знаний и умений, обес ־

печивающих творческое профессиональ-

ное развитие учителя, его стремление к

самосовершенствованию.

Из определений исследовательской

культуры очевидна необходимость измене-

ния стратегии работы с педагогическими

кадрами для создания условий формиро-

вания исследовательской компетентности

всех учителей школы.

Первое условие: организация научно-

методических чтений, семинаров по теме:

«Инновационное образование», которые бу-

дут способствовать повышению уровня

научно-теоретической и методической под-

готовки учителей, с целью изучения и ис-

пользования в профессиональной деятель-

ности современных педагогических техноло-

гий, методик, способов и приемов успешного

обучения.

Вторым условием является приобре-

тение педагогом опыта участия в научно-

исследовательской деятельности через разра-

ботку темы индивидуального исследования,

программы профессионального роста и

осуществление психолого-педагогического

анализа через профессиональную рефлексию

(авторская разработка).

Третьим условием является освоение

учителем нового типа взаимоотношений с

учениками в учебной деятельности и системе

57

дополнительного образования на основе

умений диагностирования.

Соблюдение и реализация этих условий

– основной фактор профессионального

становления учителя, формирование модели

исследовательской деятельности которого

может быть определено следующим алгорит-

мом:

корректировка учебной программы для ־

создания индивидуально-ориентирован-

ного методического комплекса учителя на

основе психолого-педагогического анали-

за образовательного процесса школы в

целом и каждого класса в отдельности;

-выделение сквозных идей каждого учеб ־

ного курса;

-установление взаимосвязей между различ ־

ными предметными курсами через выде-

ление общих принципов и подходов при

работе с информацией;

планирование и разработка совместных ־

учебных действий с учащимися;

-выделение обобщающих уроков, форми ־

рующих целостное (системное, критиче-

ское) мышление учащихся;

повышение активизации работы учащихся ־

через непосредственное участие в управ-

лении уроком, выходящим в систему до-

полнительного образования (авторские

спецкурсы);

-научное консультирование исследователь ־

ской работы учащихся в урочное время и

в системе дополнительного образования;

-обучение учащихся основам библиогра ־

фии по материалам исследовательской

работы;

-разработка учителем организационно-ме ־

тодических указаний по оценке знаний

учащихся при работе над учебными зада-

ниями и исследовательскими проектами;

формулирование выводов и заключений в ־

виде таблиц, диаграмм, графиков, схем и

графов по итогам совместной деятельнос-

ти с учащимися;

организация и подготовка выступлений по ־

подготовленным данным на научно-мето-

дических и научно-практических конфе-

ренциях с привлечением научных кон-

сультантов и рецензентов;

освещение результатов работы в печатных ־

изданиях (для учащихся);

-разработка и публикация авторского ди ־

дактического материала (учебные плака-

ты, схемы, разработки индивидуальных

заданий исследовательского характера для

учащихся разного уровня учебных воз-

можностей);

обобщение опыта работы по программе ־

исследовательской деятельности в

научной статье.

Исследовательская культура учителя

как системное понятие, как компонент про-

фессионально-педагогической культуры яв-

ляется фактором развития его нравствен-но-

интеллектуального потенциала, который реа-

лизует саморазвитие его личности. В этом

можно убедиться, если рассмотреть харак-

теристику креативно-эвристического уровня

(самого высокого) профессионально-педаго-

гической культуры педагога, данную

И.Ф.Исаевым:

- устойчивая ориентация на ценности про-

фессионально-педагогической культуры,

осознанность путей и способов профес-

сиональной деятельности;

- устойчивое и постоянное удовлетворение

педагогической деятельностью;

- высокий уровень психолого-педагоги-

ческой готовности к педагогической дея-

тельности;

- высокий уровень сформированности уп-

равленческих умений, в которых ведущее

место занимает умение анализировать

процесс и результаты своей деятельности,

умение корректировать учебно-воспита-

тельный процесс;

- активное принятие инноваций, которые не

повторяются механически, а подвергают-

ся эмпирической проверке, критическому

анализу, обогащаются личным творчест-

вом, инновационностью наполняется весь

образовательно-воспитательный процесс;

- заинтересованность в различных способах

повышения педагогического мастерства и

профессиональной культуры;

- в структуре личности гармонично сочета-

ются научные и педагогические интересы

и потребности;

58

- высокий уровень педагогической рефлек-

сии и творческой самостоятельности соз-

дает условия для эффективной самореали-

зации.

Учебно-исследовательская культура

школьника как системное понятие содер-

жит компоненты: гносеологический, тех-

нологический, творческий и личностный.

Гносеологический компонент представлен

как совокупность образовательных научно-

мировоззренческих ценностей, накопляемую

личностью учащегося в процессе учебного

исследования и используемую ею для полу-

чения новых знаний. Технологический ком-

понент подразумевает знание методов науч-

ного познания, умения и навыки по их ис-

пользованию в технологии учебного иссле-

дования. Творческий компонент учебно-ис-

следовательской культуры отражает прояв-

ление процессов творчества в учебном ис-

следовании. Личностный компонент связы-

вают с процессами социализации в учебном

исследовании, включающими саморазвитие

всех сущностных качеств личности уча-

щегося.

БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ ДАМЫТУ

Кенжебаева К.К.

Қандыағаш қалалық №2 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Білім берудегі енгізілген инновация

адамның кәсіптік қызметінің бәріне тән бол-

ғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, тал-

даудың және тәжірибеге енгізудің нысанына

айналды. Инновация өздігінен пайда болмай-

ды. Ол ғылыми ізденістердің, жекелеген мү-

ғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагоги-

калық тәжірибесі. Бұл процесс стихиялы да-

мымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді.

Тұтас педагогикалық процестің иннова-

циялық стратегиясында жаңашылдық про-

цестерді тікелей алға апарушылар ретінде

мұғалімдер, тәрбиешілер, мектеп директоры

үлкен рөл атқарады. Оқыту процесінің көп

түрлілігіне қарамастан дидактикалык, ком-

пьютерлік, проблемалық, модульдық және

басқа жетекші педагогикалық қызметті іске

асыру мүғалімнің еншісінде қалып отыр.

Мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік

білімдермен ғана шектелмей, педагогика мен

психологияның оқыту иен тәрбие техноло-

гиясы салаларының қазіргі заманғы білім-

дерін де қамтитын болғандықтан мұғалімнен

арнайы психолгиялық-педагогикалық дайын-

дық талап етіледі. Осы негізінде ғана педа-

гогикалық инновацияны қабылдау, бағалау

және іске асыруға дайындық қалыптасады.

Инновация – бұл жаңалық, жаңа өзгеріс

деген ұғымды білдіреді. Педагогикалық про-

цесте инновация оқыту мен тәрбиенің тәсіл-

дері, түрлері мақсаты мен мазмұнына, мұға-

лім мен оқушының бірлескен қызметін

ұйымдастыруға жаңалық енгізуді білдіреді.

Білім берудегі инновациялык процес-

тердің мәнін педагогикалық маңызды екі

проблемасы құрайды.

Озық педагогикалық тәжірибені зерттеу,

жинақтау және инновациялық процестердің

мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-

бірінен оқшау қарастырылып келген өзара

тығыз байланысқан екі процестің тұтасты-

ғына байланысты болуы тиіс.

Қазақстан Республикасының орта бі-

лімді дамыту Тұжырымдамасында қазіргі

мектептер:

1. практикалық қызметте жинақталған бар-

лық игіліктердің сақталуын;

2. қоғамның интелектуалдық қуатын жетіл-

діруін;

3. еліміздің материалдық-қаржылық әл-

ауқатын әрі қарай дамытуды;

4. орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту

т.с.с міндеттерді көздейді;

Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп

ұжымдары, әр мұғалім күнделікті ізденіс ар-

қылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге

батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасау-

лары керек. Оқыту түрлерін, әдістері мен құ-

ралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсіл-

дерді нәтижелі қолданудың жолдарын іздес-

59

тірулері қажет. Ғылыми-педагогикалық әде-

биеттерде іс жүзінде анықталып табылған

оқыту үрдісінің нәтижесін көтеретін әдіс-тә-

сілдері, түрлері көбінде жаңашыл, иннова-

циялық деп атайды.

Инновация дегеніміз білім беру, тәр-

биелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни

жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдар-

ды, жаңа концепцияларды жасап, оларды

қолдану деп анықталған.

Қазіргі заманғы мектепте нақты педаго-

гикалық қызметке ісқе асыруға болатын ора-

сан зор педагогикалық тәжірибе жинақтал-

ған, бірақ олардың бәрі бірдей қолданыла

бермейді, өйткені көптеген мұғалімдер мен

басшыларда ол тәжірибені зерттеу және қол-

дану қажеттілігі қалыптаспаған, сол сияқты

ол тәжірибелерді таңдау мен талдаудың дағ-

дысы мен іскерлігі жетісе бермейді. Мұғалім

қызметінің инновациялық бағыттылығының

екінші қүрамды бөлігі психологиялық-педа-

гогикалық зертеулердің нәтижесін педагоги-

калық қызметтің практикасына ендіру.

Қазіргі білім беру саласындағы басты

мәселе әлеуметтік-педагогикалық ұйымдас-

тыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық

енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен

оларды жүзеге асыра алатын болашақ

мамандарды даярлау болып отыр. Жаңа

дәуір ұлттық бәсеке, мәліметтік сайыс, пси-

хологиялық өзгеістер сияқты көріністермен

белең алады. Сондықтан сол кезеңге сай ин-

телектуалды, ой-өрісі жоғары дамыған, дені

сау азаматты қалыптастыру мемлекеттің бү-

гінгі күнгі ең өзекті мәселесі.

Қазіргі мектеп жағдайларындағы білім

берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәр-

биелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновация-

лық педагогикалық технологияны игерген,

психологиялық-педагогикалық диагностика-

ны қабылдай алатын, педагогикалық жұмыс-

та қалыптасқан бұрынғы "баршаға білім бе-

ру" ескі сүрлеуінен тез арада арылып, жа-

ңаша білім беру мазмұнына "әркімге таңдау

бойынша білім беруге" көшуге қабілетті

және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде

өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығарма-

шылықпен ізденушілікпен жұмыс істейтін

зерттеуші мұғалімдерді қажет етеді.

Осы үлгіні негізге ала отырып оқу

орындарындағы инновациялық білім беру

үдерістерін басқаруды кәсіби қалыптастыру

деңгейін анықтауға болады, оларға мыналар

жатады: төмен, орта, жеткілікті, жоғары.

Төмен деңгей: инновациялық жобаның

теориялық жүйесін біледі, бірақ оның тиімді-

лігін жүзеге асыруда ұтқырлық танытпайды;

жобаның құрылымдық бөліктерінің үйлесім-

ділігін іске асыруында нақтылық байқалмай-

ды; жобалық идея мен мақсат-міндеттердің

нақты білім беру жағдайы мен қолдағы бар

ресурстарға сәйкестігін көрсететін иннова-

циялық жобаның шынайылығын анықтай

білмейді; инновациялық білім беру үдерісі-

нің келешектегі әр бір қадамы туралы бол-

жамдары мен мәселелерін жүзеге асыруға

ынталанбайды.

Орта деңгей: инновациялық білім беру

үдерісінің іске асушылығын, яғни ресурстық

қамтамасыз етушілігін тануы орта деңгейде;

жобаны жүзеге асыру барысындағы өзге де

субъектілердің қатысу, тартылу, үйлесе жұ-

мыс істеу деңгейін көрсеткенімен, иннова-

циялық жобаның іске асырушылығын толық

меңгере алмайды; жобаның басқарылғыш-

тығы, яғни жобаны жүзеге асырудың ұйым-

дық түрлері мен тәсілдерін таба білуге ұм-

тылғанымен, белсенділік танытпайды.

Жеткілікті деңгей: инновациялық іс-

әрекетке қатысушыларды жаңалық жасауға

және өзгерістер енгізуге ынтасы бар; иннова-

циялық жобаның жаңашылдық деңгейін жә-

не оның қаншалықты жаңалық әкелетіндігін

анықтай біледі; инновациялық үдерістің, яғ-

ни жобаның шынайылығын ажырата біледі;

инновациялық іс-әрекетке қатысушылардың

бойына инновацияларды жүзеге асыруға қа-

жетті білім мен қабілетті жеткілікті дәрежеде

меңгереді.

Жоғары деңгей: инновациялық үдеріс-

тің, яғни жобаның қаншалықты шынайы

өмір сүре алатындығын анықтай біледі; жо-

баның құрылымдық бөліктерінің үйлесімді-

лігін, ұйымдық, технологиялық, кәсіптік,

қаржылық, материалды-техникалық ресурс-

тарын бір-бірімен байланыстыра отырып, са-

уалға жауап бере алады; инновациялық жо-

баның өңделгендік деңгейін және иннова-

циялық идеяның ғылыми негіздемесін жоға-

60

ры деңгейде жүзеге асыра алады; инновация-

лық білім беру үдерісінің топтағы адамдар-

дың әрқайсысына нақты қызметтік міндетте-

мелерді жүктеп, идеяны жүзеге асыра алады.

Сонымен айтатын болсақ: өмірлік тә-

жірибе ойды қозғайды, ой ғылымды туғыза-

ды, ол ғылымның дамуы зерттеуді талап ете-

ді. Қазіргі нарық кезінде озат тәжірибені дұ-

рыс басқару үшін орнымен бақылау, жос-

парлау, болашақты болжау дұрыс бағдарла-

ма жасауға жол сілтейді. Бұның бәрі, сайып

келгенде, болашақта жақсы маман даярлауға

мүмкіншілік береді.

Қазіргі кезде әлемдік экономика жаңа

сапалық деңгейге білімге негізделген эконо-

микаға өзгеруде. Білімге негізделген сала-

лардағы экономикалық өсу өткен жиырма

жылда жалпы экономикалық өсудің қарқы-

нынан тұрақты түрде асып отырады. Алайда

осы орайда ақпарат легінің артуы және оның

одан әрі шектеусіз өсу перспективасы адам-

зат жинақтаған білімді жай игеріп қою

нәтижесіз мақсат екенін көрсетеді.

Әлемнің көптеген алдыңғы қатарлы ел-

дерінің білім беру жүйесі осындай сын-теге-

уріндерге білім берудің құрылымын, мақсат-

тарын, мазмұны мен технологиясын түбе-

гейлі өзгертумен болды. Білімді білік-дағды-

ларды механикалық түрде беру емес, ақпа-

раттық-зияткерлік ресурстарды өз бетінше

тауып талдап және пайдалана білетін идея-

лардың қуат көзі болатын, жедел өзгеріп

отыратын әлем жағдайында дамитын және

өзін-өзі ашық көрсете алатын жеке тұлғаны

қалыптастыру басымдық болып табылады.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Ж.Әбиев. С.Бабаев. А.Кудиярова Педаго-

гикалық қызметтің инновациялык бағытты-

лығы.- Алматы 2004 ж.

2. К.Бұзаубақова "Педагогикалық жаңа

технологиялар зертханасы"-Қазақстан мек-

тебі №12. 2004 ж.

3. А.Биязбаев "Студентттер - болашақ

жетекшілер"-Қазақстан мектебі №12.2004 ж.

БІЛІМ МАЗМҰНЫНЫҢ ЖАҢАРУЫ ЖАҒДАЙЫНДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ

ҚАБІЛЕТТІ ШЫҢДАУ

Қосжанова Ш.М.

Ақтөбе қаласы №19 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

ХХІ ғасыр өркениеттің алға басуымен

сипатталатын болса, ол әр адамның жарату-

шылық болмысының нәтижесі. Ұлттың шы-

ғармашылық әлеуеті де әр жеке тұлғаның

шығармашылық деңгейімен анықталады.

Көптеген зерттеушілердің өркениетті өзін әр

адамдағы шығармашылықтың болуымен

байланыстыруы осыдан. Белгілінің шекара-

сынан тыс ойлай алатын, мәселені шешудің

өзіндік жолын таба білетін, заман талапта-

рына орай өзін саналы түрде өзгерте алатын

шығармашыл адамдар қазіргі білімнің идеа-

лы, мұраты.

Еліміздегі білім беруді дамытудың қа-

зіргі заманғы кезеңі оқытудың дәстүрлі түрі-

нен жаңа педагогикалық технологияларға

ауысатын өтпелі кезең. Қиыншылықтарды

шеше алатын жеке тұлғаны, адамзат қоға-

мын дайындау міндетін орындау әлемдік

мектептерге, оның ішінде шағын жинақты

мектеп жүйесіне үлкен өзгерістер алып кел-

ді. Осындай өзгерістер білім жүйесін рефор-

малауды, оның дамуына жаңа амалдар енгі-

зуді, соның ішінде, оның әдіснамалық және

тұжырымды негіздері мен педагогикалық ғы-

лымның парадигмасын қайта қарастыруды

талап етеді.

Дәстүрлі білім беру жүйесінде оқу бағ-

дарламалары оқушы әрекетінің репродуктив-

ті әдістеріне жүгінген. Зерттеу арқылы оқыту

идеялары білім беру процесінде осы уақытқа

дейін көрініс тапқанымен, іс жүзінде өз дәре-

жесінде қолданылмады. Мектеп педагогінің

кәсіби құзыреттілігінің қалыптастырудың

мынадай шарттары бар:

1) Әдістемелік құзыреттілік-оқытудың әр-

түрлі әдістерімен қарулану, дидактикалық

әдістер мен тәсілдерді білу және оларды

61

оқыту процесінде білімдер мен іскерлік-

терді меңгерту үшін қолдана білу іскер-

лігі;

2) Зерттеушілік құзыреттілігі-оқыту мен тәр-

биелеудің заңдылықтары, құрылымы және

мазмұны туралы жаңа білімдерді жасау

үшін педагогикалық құбылыстарды, фак-

тілерді үйренудің ғылыми әдістері мен

қарулану;

3) Басқарушылық құзыреттілігі-өз қызметі

мен оқушы қызметін басқару тәсілдері-

мен, әдістерімен қарулану;

4) Ақпараттық құзыреттілік-қазіргі ақпарат-

тық технологиялармен қарулану, олардың

күштілігімен нашарлығын, пайдалану ая-

сын түсінуге, алынған ақпаратқа сыни

көзбен қарай білу;

5) Коммуникативтік құзыреттілік қоршаған

ортамен өзара әсерлесу әдістерімен, тәсіл-

дерімен қарулану, әртүрлі ситуациялар-

дағы қарым-қатынасты бағалай білу;

6) Білімділік құзыреттілік-өзінің кәсібилілі-

гін үздіксіз жетілдіру қабілеті, жеке және

қоғамдық өмірде дамып отыру.

Біздіңше, тағы да екі шарт жетіспейді, олар:

7) Экологиялық құзыреттілік өзінің эколо-

гиялық мәдениетін қалыптастыру, оны

пайдалана білу;

8) Тәрбиелілік құзыреттілік өзінің тәрбиелі-

лігін ұлттық құндылықтар арқылы қалып-

тастыру, оны ұлттық тәрбие беруде кеңі-

нен қолдану.

Оқушыларға зерттеу ұғымын кеңінен

түсіндіру және олардың зерттеу қабілеттерін

дамыта білу педагогтердің кәсіби шеберлік-

терін қажет етеді. Оқушылардың оқудағы

белсенділігі оқуға қажетті білім, білік, дағ-

дыны саналы меңгеруінен, оны тәжірибеде

пайдалана алуынан көрінеді. Ол оқу үдерісі-

нің барлық кезеңіне қажет. Оқу тапсырма-

ларын орындау нәтижесі ішкі белсенділікке

байланысты. Ішкі белсенділікке оқушының

белсенді түрде ойлау әрекеті жатады. Адам-

ның қандай да болмасын әрекеті белгілі бір

қажеттіліктерден туындайтыны баршамызға

белгілі. Демек, оқушыларға ұсынылатын тап-

сырмалары олардың және қоғамның қажет-

тілігін қанағаттандыруға бағытталуы тиіс.

Педагогикалық әрекетте шығармашы-

лық деңгейіне көтерілу үшін ұстаздардың

ішкі әлеуетін ашудың мәні зор. «Әлеует» ка-

тегориясы педагогика үшін аса маңызды

жалпы ғылыми әдіснамалық ұғым болып та-

былады. Әлеуеттің педагогикалық қызметі

тұлғаның өзін-өзі өзгертуіне бағытталған

шығармашылық әрекет арқылы жүзеге аса-

ды. Әлеует – белгілі бір мәселені шешу үшін,

нәтижеге жету үшін жұмсалатын қор, ішкі

мүмкіндіктер көзі деген мағынаны білдіреді.

Осы миссияны жүзеге асыру мақсатын-

да біздің мектебімізде де теориялық, әдісте-

мелік және практикалық тұрғыда жұмыстар

ұйымдастырылуда.

Шығармашылық немесе инновациялық

ойлауға, жаңалық ашатын әрекеттерге дәріс

оқу арқылы немесе мысалдар келтіру арқы-

лы үйретуге болмайды. Сондықтан педагоги-

калық әрекеттің мәнін барынша терең ойла-

нып толғанудың маңызы зор. Шығармашы-

лық ойлаудың табиғаты оның жаңалық ашу-

ға әкелетін нақты жағдайларда туатындығы-

мен сипатталады. Ол жағдайларға мұғалім-

дерді өз тәжірибесіне баға бере қарауға әке-

летін рефлексивті психологиялық жағдай-

ларды жатқызуға болады.

Қоғам өзгерiстерiне байланысты қазiргi

кезеңдегi мектеп әрбiр балаға жеке адам ре-

тiнде қарап, өзiне тән ой-өрiсi, еркi, әрекет

жасайтын қабiлетi бар, батыл пiкiр айта ала-

тын тұлға екенiн ескере отырып, тәрбиелеуге

бет бұрды. Демек, мектептегi оқу процесi

оқушылардың iзденiмпаздығын, танымдық

белсендiлiгiн арттырып, шығармашылық

әлеуетiн дамытуына жол ашуы қажет.

Оқыту процесi екi жақты процесс бол-

ғандықтан, оқушының өзiндiк жұмысы, дер-

бес iс-әрекетi мұғалiмнiң басшылығымен қа-

тар, олардың iзденiмпаздығын, белсендiлiгiн,

өз ықыласымен жасайтын әрекетiн де керек

етедi. Осыған байланысты кейбiр педагогтар

мен психологтар оқушылардың өзiндiк жұ-

мыстарының негiзгi ерекшелiктерi – олардың

ықыласын және өз еркiмен әрекет жасауына

байланысты деп пiкiр айтады.

Оқушылардың өзiндiк жұмысының жо-

ғары формасына олардың өз еркiмен амал-

тәсiлдер қолданып жасайтын шығармашы-

лық жұмыстары жатады. Өз бетiнше iзденiм-

паздықпен жұмыс iстей бiлу, яғни оқу мате-

риалын таңдау, жаңаны қабылдау мен меңге-

62

ру, алған бiлiмдерiн iс-жүзiнде қолдана бiлу,

оңтайлы әдiстердi таңдап алу, белгiлi бiр нә-

тижеге жетуге ұмтылу т.б. оқушылардың

шығармашылық дербестiгiн қалыптастыру-

дың алғы шарты болып табылады. Шығар-

машылық дербестiк, өзiндiк жұмыс iстеу ше-

берлiгi мен дағдылары өзiнен-өзi пайда бол-

майды, ол мақсатты оқу қызметiнiң нәтижесi

және өз кезегiнде шығармашылық, практика-

лық сипаттағы әр түрлi тапсырмаларды

орындау процесiнде қалыптасады.

Оқудағы дербестiлiк оқып-үйренетiн

тақырыпқа, пайда болған мәселеге, мiндетке

тұрақты ынталылық пайда болуымен, назар

мен ой-сана операциясының бағыттылығы-

мен (талдау мен синтез, салыстыру мен сал-

мақтау т.б.), оқып жатқан материалды түсi-

нуiмен бейiмделiнедi.

Белсендiрудiң қандай да тәсiлi мен

әдiстерiн пайдалануда оқушының қабiлет дә-

режесiн ескеру керек. Күрделi танымдық

мiндеттердi танымдық қабiлет дәрежесi жо-

ғары оқушыларға ғана тапсыруға болады.

Оқушыға оның таным күшiне сәйкес келмей-

тiн, мүмкiндiгiнен жоғары, бiлiм деңгейiнен

анағұрлым асып түсетiн мiндеттер жүктеу

бiлiм беруде оңды нәтиже бермейдi.

Шығармашылық дербестiк әртүрлi са-

пада көрiнуi мүмкiн. Оның күрделi табиғаты-

ның өзi оның жеке адам дамуының түрткiсi,

қозғаушы күшi екендiгiн көрсетедi.

Мәселенi шешуде талданған негiзгi

ұғымдардың мәнi мен мазмұнына үңiле оты-

рып, оқушының шығармашылық дербестiгiн

қалыптастырудың мәнi мынада деген тұжы-

рымға келдiк:

- қоғамда болып жатқан өзгерiстердi танып

бiлуге, ғылым жаңалықтарына тұрақты

қызығушылықтың пайда болуына;

- оқу-танымдық мiндеттер мен мақсаттарын

орындауды талпынуға;

- бiлiм алуға, шығармашылық жұмыстарға

тұрақты қызығушылыққа;

- оқушының танымдық ойлау белсендiлiгi-

нiң дамуына;

- жеке тұлғаның сапалық көрсеткiшi ре-

тiнде көрiнетiн қабiлетi мен қасиеттерiнiң

дамуына;

- жеке тұлғаның дербес интеллектуалдық

ой-өрiсiнiң кеңеюiне;

- тұрақты iзденiмпаздық, шығармашылық

iс-әрекетiнiң нәтижелi дамуына әсер етуi.

Шығармашылық дербестiк оқушының

жасы есейген сайын толысып, жетiле түседi.

Әрбiр кезеңдегi оның мазмұндық сипатының

ерекшелiктерi болады. Әрине, мұғалiмнiң ба-

ғыттаушылық ролiнiң маңызы өте зор екенi

түсiнiктi. Мұғалiмнен педагогикалық шебер-

лiктi қажет ететiн iс-әрекет десе де болады.

Оқушының шығармашылық дербестiгi

мұғалiмнiң психология, педагогика, жеке

пәндердi оқыту әдiстемесiн терең меңгеруi,

ғылым жетiстiктерiн, озат педагогикалық iс-

тәжiрибенi шебер қолдана бiлуi нәтижесiнде

қалыптасады. Қандай-да бiр iстi нақты деңге-

йiне жеткiзiп атқару үшiн шеберлiк керек.

Шеберлiк барлық iс-әрекеттерге, барлық

мамандарға тән қасиет.

Оқушының шығармашылығын дамыту-

ға бағытталған педагогикалық қарым-қаты-

нас стилi дұрыс жолға қойылған жағдайда

комплекстi мiндеттерiн шешуге мүмкiндiк

туады, аудиториямен қарым-қатынас жеңiл-

деп, әрi тиiмдi болады, ақпарат беру оңтайлы

болып, әр оқушының дербестiгiн қалыптас-

тыруға мүмкiндiк молая түседi.

Оқушылардың шығармашылық iс-әре-

кетiндегi маңызды компонент белсендiлiк

болып табылады. Мұғалімнің шығармашы-

лық әлеуетін дамыту мәселесінің теориясы

мен практикасы Қазақстан Республикасын-

дағы қазіргі білімнің дамуының мақсат-

міндеттерінің талаптарына сәйкес, еліміздің

бүгінгі күнгі әлеуметтік-экономикалық жағ-

дайы мен болашаққа қарай ұстанған бағы-

тынан туындап отыр. Қазіргі қоғамда әрбір

ұстаздың шығармашыл болуы да сондай

қажеттілік. Ендеше, шығармашылық даму

уақыт күттірмейді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Бахишева С. «12 жылдық білім беру және

оқушы тұлғасы».Білім кілті.[№1, 2006]

2. Жазықбаева Ұ. «Жеке тұлғаны қалыптас-

тырудағы 12 жылдық білім берудің тиімді-

лігі». Білім әлемі. [№1, 2007]

3. Ниязова Г.Б., Баимбетова Л.Р., Бектурова

З.К. Организация исследовательской дея-

тельности учащихся. Методическое пособие.

Астана, 2010. – 64с.

63

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОГО ПОТЕНЦИАЛА УЧИТЕЛЯ

Кудабаева А.А.

учитель английского языка школы-лицея №36 имени А.Тажибаева п.Теренозек

Кызылординской области

Модернизация образования невозмож-

на без понимания учителя как активного

субъекта, познающего и преобразующего

себя в процессе деятельности, т. к. субъек-

тность учителя становится перспективой

развития ученика.

Вне самообразования идея личностного

и профессионального развития учителя не-

осуществима. Социологи утверждают, что

перспективой развития общества является

трансформация деятельности в самодеятель-

ность (общесоциологический закон), разви-

тия в саморазвитие, образования в самообра-

зование. Под самообразованием традицион-

но понимают осуществляемую человеком

познавательную деятельность, которая:

- во-первых, осуществляется доброволь-но

(то есть по доброй воле самого человека);

- во-вторых, управляется самим человеком;

- в-третьих, необходима для совершенство-

вания каких-либо качеств человека, и сам

человек это осознает.

Необходимо определить условия, при

которых процесс самообразования будет

происходить эффективно.

Самообразование педагога будет про-

дуктивным, если в процессе самообразова-

ния реализуется потребность педагога к

собственному развитию и саморазвитию. Пе-

дагог владеет способами самопознания и са-

моанализа педагогического опыта. Педагоги-

ческий опыт учителя является фактором из-

менения образовательной ситуации. Учитель

понимает как позитивные, так и негативные

моменты своей профессиональной деятель-

ности, признает свое несовершенство, а сле-

довательно, является открытым для измене-

ний.

Педагог обладает развитой способ-

ностью к рефлексии. Педагогическая реф-

лексия является необходимым атрибутом

учителя-профессионала (под рефлексией по-

нимается деятельность человека, направлен-

ная на осмысление собственных действий,

своих внутренних чувств, состояний, пере-

живаний, анализ этой деятельности и фор-

мулирование выводов). При анализе педа-

гогической деятельности возникает необхо-

димость получения теоретических знаний,

необходимость овладения диагностикой —

самодиагностикой и диагностикой учащихся,

необходимость приобретения практических

умений анализа педагогического опыта.

Программа профессионального разви-

тия учителя включает в себя возможность

исследовательской, поисковой деятельности.

Педагог обладает готовностью к

педагогическому творчеству.

Осуществляется взаимосвязь личност-

ного и профессионального развития и само-

развития. Рассмотрим данные условия более

подробно. Сегодня от учителя требуется «го-

товность достойно встречать каждую про-

фессиональную ситуацию, быть готовым к

переподготовке в быстро меняющихся усло-

виях». Активность человека в этих условиях,

как утверждают психологи, может быть нап-

равлена на лучшее и все более полное при-

способление к среде за счет своих собст-

венных резервов и внутренних ресурсов, где

ключевым фактором динамического разви-

тия выступает саморазвитие.

Под саморазвитием понимается собст-

венная активность человека в изменении се-

бя, в раскрытии, обогащении своих духов-

ных потребностей, творчества, всего лич-

ностного потенциала. Саморазвитие инте-

грирует деятельность субъекта, направлен-

ную на развитие характера, способностей и

индивидуальности. Саморазвитие, по Канту,

это «культивирование собственных сил».

Для М.Мамардашвили в этом понятии зна-

чим «акт собирания своей жизни в целое, как

организация своего сознания в целое». В

западноевропейской этической традиции

культура самоформировния предполагает

развитие свободного мышления на фун-

даменте культурной преемственности и ут-

64

верждает приоритет творческого над исто-

рическим. Развитие культуры самоформиро-

вания представляется гарантом сохранения и

совершенствования современной культуры и

цивилизации.

Под профессиональным развитием по-

нимается рост, становление, интеграция и

реализация в педагогическом труде профес-

сионально значимых личностных качеств и

способностей, профессиональных знаний и

умений, активное качественное преобразова-

ние человеком своего внутреннего мира,

приводящее к принципиально новому его

строю и способу жизнедеятельности.

Профессиональное саморазвитие дина-

мический и непрерывный процесс само-

проектирования личности.

Существуют различные подходы к

классификации стадий профессионального

роста учителя. В классификации Р.Фуллера

выделяется три стадии: стадия «выживания»

на первом году работы в школе, стадия

адаптации и активного усвоения методиче-

ских рекомендаций 2-5 лет работы, и стадия

зрелости, наступающая, как правило, через

6-8 лет и характеризующаяся стремлением

переосмыслить свой педагогический опыт,

желанием самостоятельных педагогических

исследований. Каждому из этих этапов при-

сущи специфические интересы учителей.

Так, первый этап отмечен личными профес-

сиональными проблемами. Формируется

представление о себе как профессионале,

возникает острая потребность разобраться в

себе как специалисте. Второй этап характе-

ризуется вниманием учителя к своей профес-

сиональной деятельности. Третий этап ха-

рактеризуется возрастанием творческой пот-

ребности. Представление о себе и педагоги-

ческой деятельности требует обобщения и

анализа. По мнению Д.Бурдена, именно на

этой стадии возможна организация исследо-

вательской деятельности учителя. Механиз-

мом развития и саморазвития, в свою оче-

редь, выступают самопознание и самоанализ

деятельности. Под самопознанием понимает-

ся деятельность учителя, направленная на

осознание своих потенциальных возможнос-

тей и профессиональных проблем.

Самоанализ – это скрытая от непос-

редственного наблюдения, но существенная

сторона профессиональной деятельности пе-

дагога и его жизнедеятельности вообще, это

такой анализ педагогической деятельности,

когда явления педагогической действитель-

ности соотносятся учителем со своими дей-

ствиями. Педагогический анализ содержит

следующие функции: диагностическую, поз-

навательную, преобразующую, самообразо-

вательную.

Следовательно, учителю необходимо

усвоить конструктивные навыки по осмыс-

лению и переосмыслению своей деятель-

ности через самоанализ урока, педагогиче-

ских ситуаций, результатов образования в

целом. Переосмысление, по мнению психо-

логов, способствует процессу субъектива-

ции, повышению ответственности за резуль-

таты своих действий. Таким образом, учите-

лю творческого типа присущи следующие

личностные функции и качества: владение

рефлексией, принятие личностного смысла

педагогической деятельности, способность к

презентации своего личностного опыта и др.

Именно готовность к творчеству позволит

учителю организовать исследовательскую,

поисковую деятельность. Поисковая деятель-

ность отличается сильно выраженным эврис-

тическим элементом, включающим в себя

догадку, интуицию, инсайт, содержит эле-

менты «контекстного» исследования, имею-

щего субъективное знание, микрооткрытие.

Поисковая деятельность рассматривается как

деятельность, направленная учителями на

решение различного рода ситуативных проб-

лем и задач. Смысл решения этих задач сос-

тоит не в том, чтобы открыть что-то неиз-

вестное для теории и практики, а в том, что-

бы решать конкретные проблемы образова-

ния.

Актуальным является определение тре-

бований к поисковой, творческой деятель-

ности учителя:

- поисковая деятельность должна носить

практико-ориентированный характер, т. е.

быть направленной на разрешение кон-

кретных и реальных проблем школьной

жизни;

65

- поисковая деятельность должна носить

контекстный характер, т.е. проводится в

естественных условиях образовательного

процесса;

- поисковая деятельность должна носить

непрерывный характер, т.е. осуществлять-

ся постоянно, систематически.

- поисковая деятельность должна носить

оптимистический характер, т.е. включать

в себя позитивную установку на успех;

- поисковая деятельность должна носить

«инкрементальный» характер, когда полу-

ченный результат определяет направление

и характер следующих проб;

- поисковая деятельность должна носить

индивидуализированный характер, т.е. ст-

роиться на основе и с учетом имеющегося

уникального опыта учителя, его ориги-

нальной системы профессиональных

«конструктов», особенностей познава-

тельного стиля;

- поисковая деятельность должна носить

«версионный» характер.

При совершенствовании мастерства и

развитии компетентности перед учителем вс-

тает целый ряд задач как личностного, так и

профессионального развития. При этом

уровни личностного, морального и интеллек-

туального развития существенно обусловли-

вают успешность профессионально-педаго-

гической деятельности. Все рассмотренные

выше вопросы являются составляющими со-

держания целостной модели преподавания в

начальной школе, которая включает в себя

следующее:

1. Внедрение новых форм организации

образовательного процесса, новых образова-

тельных технологий, а также новых форм

оценки качества образования.

2. Определение степени эффективности

педагогических технологий и исследователь-

ского метода обучения, здоровьесберегаю-

щих технологий и личностно-ориентиро-

ванного обучения.

3. Разработка и обоснование новой сис-

темы оценивания результатов обучения на

начальной ступени; формирование у учащих-

ся начальных классов познавательной ак-

тивности и исследовательских навыков.

4. Формирование учителя новой форма-

ции, способного на основе полученных глу-

боких знаний, профессиональных навыков

свободно ориентироваться, самореализовы-

ваться и самостоятельно принимать правиль-

ные, нравственно-ответственные решения в

условиях быстроизменяющегося мира.

Внедрение данной инновационной мо-

дели преподавания позволит достичь при-

оритетной цели начального обучения целост-

ное гармоничное развитие личности уча-

щегося, его интеллектуальных и нравствен-

ных качеств, познавательной активности, са-

мостоятельности мышления с учетом его

возрастных и индивидуальных особеннос-

тей. Поэтому, необходимым условием обра-

зования и самообразования педагога явля-

ется взаимосвязь личностного и профес-

сионального развития.

Список использованной литературы:

1.Даниленко Л.И. Процессы инновационной

деятельности в системе общего среднего

образования. Журнал «Справочник руково-

дителя образовательного учреждения»

2007г.№11

2. Бахишева С.М. Новое понимание грамот-

ности и новая модель образования. Журнал

«12 – летнее образование». 2006 г.№5

3. Галиева К.Н. Технология проектного

обучения. Журнал «Педагогический совет»

2011г.№5

4. Избасканова А.К Педагогические техно-

логии в учебно-воспитательном процессе.

Журнал «12- летнее образование»2006г. №8

5.Кайкенова Ж.К. Системный подход к

подготовке учителя новой формации.

Журнал «12- летнее образование» 2006г. №6

6. Якушкина И.Г. Эффективность

использования образовательных и

воспитательных методик и технологий в

образовательном учреждении. Журнал для

администрации школ. 2009г №1

66

ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДАҒЫ ЖАҢАШЫЛДЫҚ БАҒЫТ

Кульжабаева Б.У.

Қандыағаш қалалық №2 орта мектебінің технология пәні мұғалімі

Қазақстан Республикасының білім беру

жүйесінің реформалануы, коғамның демок-

ратиялық бағытта дами бастағанын көрсете-

ді. Осыған орай білімге деген көзқарас түбе-

гейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа

бағытта мектептер пайда болып, білім

мазмұнының толығымен жаңаруына алып

келді. Сондықтан, қоғамда болып жатқан

әртүрлі шаралардың негізгі мақсаты бір, ол

заман ағымынан қалып қоймай, өркениетті

мемлекет құруға ұмтылыс жасау.

Шығармашылық игеру деңгейі оқушы-

лар өз бетімен мақсатты іздене отырып, нә-

тижеге жету жолындағы әдіс-тәсілдерді та-

уып, зерттеп, қорытындылай алумен сипат-

талады.

Осындай түбегейлі өзгерістерде жас ба-

лалардың дамуын зерделеп, қоғам сұраныс-

тарын қанағаттандыра алатын білімді де бі-

лікті ұстаздардың кәсіби біліктілігін көтеру

мақсатында мектебімізде:

- білім беру деңгейінің сапасын көтеруде

жаңа оқыту технологиялары енгізілуде;

- озық тәжірибе жинақталуда;

- оқушыны өзгермелі өмірге бейімдеу мақ-

сатында бастамалар жетілдірілуде.

Қазір білім беру саласында оқытудың

озық технологияларын меңгермейінше сауат-

ты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жа-

ңа технологияны меңгеру педагогтің интел-

лектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани

азаматтық және де басқа көптеген адами кел-

бетінің қалыптасуына әсерін тигізеді, өзін-

өзі дамытып, оқу-тәрбие үлгісін тиімді

ұйымдастыруға көмектеседі.

Сонымен қатар, оқушылардың шығар-

машылық дербестiгi мен iзденiмпаздығын

қалыптастыруда мұғалiмнiң педагогикалық

шеберлiгi қажет. Мұғалiм оқушыларға шы-

ғармашылық iс-әрекетiн ұйымдастыру мақ-

сатында түрлi танымдық тапсырмалар да-

йындауда мынадай талаптар қойылады:

- шығармашылық тапсырмаларды дайын-

дауда оқылатын пәннiң жеке сипатын,

мазмұнын ескеру;

- шығармашылық тапсырмалардың түрлi

деңгейде болуы;

- кезектi тапсырма бұрын берiлген тапсыр-

мамен байланыста және бiр жүйеде берi-

луi;

- бiлiмi мен бiлiктерiн жетiлдiретiндей бо-

луы;

- тапсырмалардың “қарапайымнан күрделi-

ге” өзгеруi;

- оқушының жеке қабiлеттерiн ашатындай

болуы және шығармашылық дербестігін

дамытатындай дәрежеде болуы керек.

Сонымен, оқушылардың шығармашы-

лықпен жұмыс iстей алу әрекетi мейлiнше

белсендiлiктi, бастамашылдықты, iзденiмпаз-

дықты, өз еркiмен жүйелi жұмыс iстеудi та-

лап етедi, оны оңтайландыру, оқушының

күнделiктi рухани қажетiне айналдыру орта

мектептiң қазiргi кезеңдегi маңызды мiндетi.

Шығармашылық – оқушының таным-

дық қабiлеттерiне мотивациялық тұрғыда

басшылық жасау нәтижесiнде туындайды.

Оқушының шығармашылық қабілетінің

пайда болуы оның iс-әрекетiнен айқын аңға-

рылады. Ең әуелi оқушының iс-әрекетке де-

ген көзқарасы өзгерiп, танымдық белсен-

дiлiгi арта түседi. Оқушының шығармашы-

лық дербестiгi қалыптасқанда баланың бүкiл

болмысы жаңа сипатқа ие болады.

Осыған сәйкес, мектептегі технология

пәнінің негізгі мақсаты оқушылардың шы-

ғармашылықпен жұмыс жасауына ықпал ете

отырып, қазіргі заманның технологиялық

мәдениетіне, яғни бұйымдарды көркем жоба-

лауға, өңдеп, өндіруге бейімдеу болып табы-

лады. Аталған пән оқушылардың техника

мен технология әлемін зерттеп, зерделеуін,

кәсіптік іс-әрекет элементтерін практикалық

тәжірбие алуын қарастырады. Сабақ бары-

сында баланың бойына ұлттық құндылық-

тарды сіңіру мақсатында сәндік қолданбалы

өнерге жататын- қазақтың киіз үй, ою-өрнек

және оның кең тараған негізгі түрлерімен,

символдық белгілермен бояу түстерімен,

ағаштан жасалатын; сандық, кебеже, қобди-

67

ша ағашты өңдеу арқылы жасалатын қасық,

ожау, тостаған бұйымдарымен танысып,

олардың жасалу мен әшекейлеу жолдарын

үйренеді.

Сонымен қатар, пән мұғалімі ретінде

музыкалық аспаптар туралы түсінік беріп,

сабақтарда әшекей бұйымдар жасауға да мән

беріледі. Қазақ халқында кеңінен қолданып

келе жатқан теріден жасалған торсық, саба,

кесеқап, сәнді белдіктер жасап және оны

әшекейлеу әдістерін, ер-тұрман, жүген, ноқта

сияқты ат әбзелдерін жасап үйренеді. Әр

сабақта оқушылардың қабылдау мүмкін-

дігіне сәйкес эстетикалық тұрғыдан сапасы

мен тәрбиелік мәні құнды сәндік өнер туын-

дыларын суреттер мен слайдтар тақырып

мазмұнына үйлесімді түрде пайдаланылады.

Осындай жұмыстар арқылы қарапайым

көркем мәнерлікке қол жеткізуге болады.

Олар жұлдызша, айшық, ирек сызықтармен

бедерленген керамикалық ыдыстар, ағаштан

ойып жасаған бұйымдарды, жіппен өру,

айқастыру, тоқыма үлгілері, зергерлік өнер

туындыларынан көруге болады. Сол себепті

мектепте технология сабағы сәндік қолдан-

балы өнерді ұлттық өнермен ұштастыра

оқытылады. Оқушылардың әлеуметтік-еңбек

құзыреттілігін қалыптастыру үшін, еңбек ету

талабын қалыптастырудың маңызы зор. Оқу-

шы ынта қойып еңбекпен шұғылданады жә-

не моральдік қанағаттандыру сезімін беретін

іспен айналысқанда ғана жүзеге асады.

Бүгінгі нарықтық заманының басты талабы-

шығармашылықпен жоспарлау мен жобалай

білу. Сол себепті балаларды өзгермелі өмірге

бейімдеуде технология пәнінің рөлі ерекше.

Технология сабақтарында оқушылар-

дың жалпы дүниетанымы қалыптасып қой-

май, өзгенің еңбегін бағалап, үнемшілдікке

үйренеді, кәсіптік мамандық таңдауға сана-

лы тәрбиеленеді, сұлулық сезімін түйсінеді,

шеберлік дағдылары қалыптасады.

Технология сабағында оқу әрекеті тео-

рияның мақсатты бағыттылығына сәйкес

оқыту, алған білімін сарамандық тапсырма-

лармен қорытындылау. Оқушылар тәжірибе-

лік тапсырмаларды орындау барысында

төмендегідей білім, білік, дағдыға ие болады:

сәндік-қолданбалы өнер түріндегі, еңбек

нәтижесінің өзіндік ерекшелігі туралы

білім;

жұмыс барысында қолданылатын сәндік-

қолданбалы өнер түрлерін ұғыну;

сәндік-қолданбалы өнер түрлерін даярлай-

тын құрал-жабдықтарды тану;

бұйым дайындау процесінде жүзеге асы-

рылатын қажетті шикізаттардың, мате-

риалдардың жағдайы немесе өзгеріске тү-

сетін формалары мен қасиеттерінің тәсіл-

дері мен амал-жолдарын үйрену;

сәндік-қолданбалы өнер түрлерін даярлау

барысында жұмыс процесін ұйымдас-

тыру;

адамдардың еңбек әрекеті, олардың қа-

зіргі өндірісте пайдаланылатын сәндік-

қолданбалы өнер түрлеріне деген көзқара-

сы қалыптасуы;

технологиялық құжаттар жүргізу;

оларды өңдеу және жұмыс процесінде

пайдалану;

еңбектегі қауіпсіздігін сақтауды меңге-

реді.

Шығармашылыққа баули отырып, біз

жұмыс барысында өзіне практикалық мін-

деттер қоятын және оны орындай алатын

үнемі өзіндік бастамашылқабілетке ие адам-

ды тәрбиелейміз. Өзіне өзі қызмет көрсетуге

үйрету, оқушыларды алдына мақсат қоюға

және оны өз күшімен орындауға баулиды.

Оқушыларды шығармашылыққа тәрбиелеуде

технология пәні мұғалімінің рөлі, оқушылар-

ды практикалық тұрғыдан даярлайды, олар-

дың еңбек дағдыларын қалыптастырудағы

орны ерекше.

Технология пәнінің бөлімдеріне сәйкес

және мазмұнына қарай әртүрлі әдіс-тәсіл-

дерді қолдану оң нәтиже беретініне көзіміз

жетті. Міне, осылайша оқушылар қандай ма-

териалмен жұмыс жасаса, қандай бұйымды

қандай әдіспен жасағанын жарнама арқылы

ұғындырады немесе ұғынады. Сөйте келе,

кәсіпкердің айырмашылығын байқатады. Ба-

лалар болашаққа ұмтылып, кәсіби шеберлі-

гін арттырады. Сабақта мақал-мәтел, жұм-

бақ, жаңылтпаштар мен жасырын жазба-

ларды пайдаланып, балалардың жалықпау

жағын ойлап қойған дұрыс.

68

Технология сабағы өзінің қиындығы

мен бірге қызықты да өмірге қажет пән. Сон-

дықтан күнделікті сабақты әркез жаңашыл-

дықпен өткізу пән мұғалімінің асқан шебер-

лігін қажет етеді.

Мұғалім шәкірттерінің шығармашылық

жоба бойынша танымдық ғылыми, ойлау

деңгейін, шығармашылық қабілетін жетілді-

реді, әртүрлі тәсілдерді пайдалана отырып,

оның кәсіпке, еңбекке деген қызығушылы-

ғын арттырады. Осы жұмыстарды жүргізе

келе оқушыларды ұрпақтан ұрпаққа жалға-

сып келе жатқан сәндік қолданбалы өнерге

баулу, олардың шеберліктерімен ұлттық көр-

кемдік талғамдарын арттыруға септігін тигі-

зеді.

Осы тұрғыдан сәндік-қолданбалы өнер-

ді жан-жақты игеру, оны түсіну жаңа тех-

нология бойынша оқушылардың біліммен

сапасын арттыруға, ой санасының дамуына

мүмкіндік жасайды. Осы тұрғыда пән мұға-

лімі ретінде тынбай еңбектену үстіндемін.

Оның дәлелі түрлі байқауларда жеңімпаз

атанып, мектебінің мерейін асқақтатып жүр-

ген шәкірттер.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Мектептегі технология» журналы. №3

2012жыл. №8 2011жыл.

2. Өстеміров. К. Технология пәнін оқыту

әдістемесі. 2008 жыл.

3. «Еңбекке үйрету» журналы. №4 2008

жыл.

ФОРМИРОВАНИЕ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ

НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ

Мамырова Г.Т.

учитель русского языка и литературы СШ №4 Мартукского района

Обновление форм, методов и техноло-

гий обучения и использование преимущест-

венно эффективных из них в наибольшей

степени зависит от учителя. Для определе-

ния их продуктивности в контексте развития

естественнонаучной грамотности можно ис-

пользовать анкеты PISA для учащихся. Они

включают вопросы, ответы на которые могут

способствовать выстраиванию алгоритма ме-

тодической деятельности учителя.

Конечно, вполне логично то, что сис-

тема образования претерпела некоторые из-

менения, ведь именно учителям необходимо

подготовить будущие поколения к жизни в

современном мире. В современном динамич-

но развивающемся мире нужно не только

иметь определенный багаж знаний, но и

уметь правильно и быстро уметь применить

данные знания в различных жизненных си-

туациях. Поэтому на сегодняшний день

остро стоит вопрос о развитии функциональ-

ной грамотности у учащихся с целью форми-

рования функционально грамотной личнос-

ти. Для начала нужно разобраться и понять,

что же такое функциональная грамотность?

Функциональная грамотность как

результат обучения формируется посредст-

вом школьного предмета. Оценка учебных

достижений – индикатор качества образова-

ния. Следствием этого является система от-

слеживания учебных достижений

школьников.

Разработан механизм по развитию

функциональной грамотности, в основе

которого:

- обновление содержания образования

(стандарты, учебные программы);

- внедрение современных технологий и ме-

тодик обучения (технология ИКТ, крити-

ческого мышления, проблемное обучение,

диалоговое обучение, критериальное оце-

нивание на уроках, метод проекта, мето-

дики развивающего обучения);

- система диагностики и оценивания учеб-

ных достижений (портфолио);

- наличие развивающей образовательной

среды;

- сотрудничество с родителями учащихся в

определении индивидуальной образова-

тельной траектории.

69

Для выявления теоретико-методиче-

ских подходов к исследованию проблемы

формирования функциональной грамотности

школьников ученые считают необходимыми:

1) определить сущность и слагаемые

функциональной грамотности школьников;

2) проанализировать отечественный и

зарубежный опыт решения проблемы фор-

мирования функциональной грамотности

учащихся и выявить основные его тенденции

и принципы;

3) обозначить признаки и условия форми-

рования функциональной грамотности

школьников.

Компонентами функциональной гра-

мотности являются:

- знания сведений, правил, принципов; ус-

воение общих понятий и умений, состав-

ляющих познавательную основу решения

стандартных задач в различных сферах

жизнедеятельности;

- умения адаптироваться к изменяющемуся

миру; решать конфликты, работать с

информацией; вести деловую переписку;

применять правила личной безопасности в

жизни;

- готовность ориентироваться в ценностях и

нормах современного мира;

- принимать особенности жизни для удов-

летворения своих жизненных запросов;

- повышать уровень образования на основе

осознанного выбора.

В последние годы ведущим в методике

преподавания русского языка как родного

становится коммуникативное направление в

обучении, в основе которого лежит изучение

языковых единиц как текстообразующих,

участвующих в формировании и формулиро-

вании речи. При таком подходе рассматрива-

ется не только строение той или иной син-

таксической конструкции, но и значение и

функция, сфера употребления данной языко-

вой единицы. Коммуникативный подход к

обучению русскому языку связан с обуче-

нием школьников правильному использова-

нию языковых средств в соответствии с нор-

мами литературного языка во всех видах ре-

чевой деятельности: рецептивной (слушание

- чтение), продуктивной (говорение – пись-

мо); формах (устная - письменная речь) в

определенной речевой ситуации.

Большое значение в разработке вопро-

сов развития речи учащихся средней школы

имеют исследования по выявлению общих

условий и этапов формирования речевой

деятельности школьников в процессе обуче-

ния русскому языку (исследования

Е.В.Архиповой, Г.Г.Городиловой,

А.П.Еремеевой, В.И.Капинос,

Т.А.Ладыженской, М.Р.Львова,

Л.П.Федоренко и др.).

В основе овладения речью лежат, как

уже отмечалось, закономерности усвоения

русской речи и вытекающие из них прин-

ципы: внимания к материи языка, понимания

языковых значений, оценки выразительности

речи, развития чувства языка, координации

устной и письменной речи.

Инструментарием развития функцио-

нальной грамотности школьников, а также

проверки ее сформированности, являются

задания творческого, исследовательского,

занимательного характера, ориентированные

на развитие практических навыков школь-

ников. В ходе их выполнения учащиеся

должны применять знания в разнообразных

учебных и жизненных ситуациях, межлич-

ностном общении, в социуме.

В результате усвоения речеведческих

понятий у учащихся вырабатываются две

группы основных умений:

а) умения, сформированные в процессе

работы над усвоением речи (текста);

б) умения, необходимые для порождения

речи.

В процессе восприятия речи школьни-

ки приобретают знания об основных рече-

ведческих понятиях и следующие умения:

а) выразительно читать и понимать текст;

б) определять тему и основную мысль

текста;

в) указывать стилистическую принадлеж-

ность текста, функционально-смысловой тип

речи;

г) делить текст на абзацы, определять

микротемы, находить ключевые слова и

словосочетания;

д) составлять план, тезисы, конспект;

70

е) выявлять роль языковых единиц в

построении речи;

ж) находить и анализировать языковые

средства выразительности;

з) пересказывать текст (устно) логично,

последовательно, соблюдая нормы русского

литературного языка;

и) передавать содержание текста

(письменно).

При планировании информационного

поиска ученик ищет необходимую информа-

цию, привлекая дополнительные источники.

Целесообразно давать такие задания, для

выполнения которых необходимо привлечь

Интернет, справочники, словари, энциклопе-

дии и т.д.

Внося все эти изменения в свою прак-

тику, мы сможем сформировать функцио-

нально грамотную личность, но начать, ко-

нечно, необходимо с себя и перестроить свой

собственный, сложившийся годами стиль

преподавания. Еще следует учесть и то, что

этот процесс займет не один год, и мы не

сразу получим желаемый, идеальный резуль-

тат.

А значит, нам необходимо запастись

терпением и постепенно идти к цели. И еще

один немало важный фактор, который нужно

учесть – это то, что все учителя школы и

даже школ должны идти к этой цели вместе,

разработав стратегии и планы, делясь

опытом, удачами и неудачами, ведь как

гласит известная пословица - один в поле не

воин.

Использованная литература:

1. Государственная программа развития

образования Республики Казахстан на 2011 –

2020 годы. - Астана, 2011 г.

2. Национальный план действий по развитию

функциональной грамотности школьников

на 2012-2016 . - Астана, 2012 г.

3. Основные результаты Международного

исследования «PISA» 2012. Национальный

отчет. А. Култуманова, Г. Бердибаева, Б.

Картпаев, И. Иманбек, К. Шарбанова, М.

Рахимова, Ж. Жумабаева, З. Пирнепесова, Б.

Окенова, А.,Увалиева. - Астана: НЦОСО,

2013. - 283 с.

4. Вершловский С.Г., Матюшкина М.Д.

Функциональная грамотность выпускников

школ // Социологические исследования,

2007. №5.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ

ТЕХНОЛОГИЙ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ

Мынгжанова Ж.С.

учитель русского языка и литературы СШ №4 Мартукского района

Современное образование невозможно

представить без информационно-коммуника-

ционных технологий, так как мы живем в

эпоху развития и массового применения

цифровых технологий. В Руководстве для

учителя подчеркивается, что ИКТ являются

значимым инструментом, помогающим учи-

телям в преподавании, позволяя им облег-

чить и обеспечить понимание учащимися

научных понятий (Руководство для учителя,

стр. 178).

ХХІ век – век информации, когда ком-

пьютерная грамотность просто необходима.

На сегодняшний день усовершенствование

систем обучения с помощью информацион-

но-коммуникационных технологий и цифро-

вых систем занимает главное место. В нас-

тоящее время для каждого физического лица

освоение информационно-коммуникацион-

ных технологий стоит наряду со способ-

ностью читать и писать, и является необхо-

димым условием для каждого человека.

Взятые знания и навыки в будущем будут

выявлять степень развития общества.

Поэтому важно отметить, что применение

информационных технологий на уроках - это

не только новые технические средства, но и

новые формы и методы преподавания, новый

подход к процессу обучения. Для понимания

роли информационных технологий в образо-

71

вании необходимо разобраться с сутью этого

понятия.

«Информационные технологии – это со-

вокупность знаний о способах и средствах

работы с информационными ресурсами, и

способ сбора, обработки и передачи инфор-

мации для получения новых сведений об

изучаемом объекте» (И.Г.Захарова, 2003).

Информационная технология – это

педагогическая технология, использующая

специальные способы, программные и тех-

нические средства (кино, аудио – и видео

средства, компьютеры) для работы с

информацией.

Компьютерные технологии – это вспо-

могательные средства в процессе обучения,

так как передача информации – это не

передача знаний.

В зарубежной практике принята сле-

дующая классификация компьютерных тех-

нологий обучения:

- Компьютерное программное обучение –

обеспечивает реализацию механизма с

помощью соответствующих компьютер-

ных программ;

- Изучение с помощью компьютера – само-

стоятельная работа по изучению нового

материала с помощью различных средств,

в том числе и компьютера;

- Изучение на базе компьютера – использо-

вание программных средств, обеспечи-

вающих эффективную самостоятельную

работу обучаемых;

- Обучение на базе компьютера –

всевозможные формы передачи знаний

обучаемым;

- Оценивание с помощью компьютера – пе-

редача знаний, при наличии специальной

системы оценки качества усвоения

знаний;

- Компьютерные коммуникации – програм-

мные средства информационных техноло-

гий обучения и образовательных техноло-

гий выстраиваются в качестве подсистем.

Таким образом, применение новых ин-

формационных технологий в образовании

имеет два основных аспекта: компьютер как

предмет изучения и компьютер как средство

обучения. Эти аспекты тесно взаимосвязаны

в процессе обучения, т.к. любое общение с

компьютером предполагает и то и другое.

Применение компьютерных технологий

оправдано тогда, когда они эффективны, т.е.

позволяют: при одних и тех же затратах

субъектов образовательного процесса полу-

чать более высокий образовательный резуль-

тат, или получать тот же результат при мень-

ших затратах субъектов образовательного

процесса. При разработке данной темы мною

были затронуты такие вопросы как приме-

нение стандартных и новых методик с

использованием информационных техноло-

гий на стандартных уроках. Информацион-

ные технологии значительно облегчают и

упрощают задачи по изучению новых мате-

риалов, а их графическое оформление оста-

ется в памяти учащихся и действует не толь-

ко на зрительную, но и слуховую память.

Сейчас в средних школах обмен инфор-

мацией осуществляется через интернет, элек-

тронную почту, теле-конференции, онлайн-

конференции, телесвязь. А также с целью

применения цифровых видео на уроках,

можно достигнуть больших результатов при-

меняя возможности программного обеспече-

ния Windows Movie Maker, который бесплат-

но позволяет редактировать видео и очень

легкий в использовании, применяя цифровые

камеры, возможности аудио и подкастинга

(учитель или ученик может поделиться своей

работой и новостями с очень большой ауди-

торией в интернете), возможности подкаста

(цифровая программа, похожая на радио-

постановку, размещенная в интернете), ис-

пользуя Wiki страницы (позволяет совместно

развивать web-сайты не зная языки програм-

мирования), применяя видео, аудио установ-

ки и телевизор, компьютер. Использование

электронного учебника на любом уроке уве-

личивает не только активность познавае-

мости ученика, но и формирует систему

логического мышления, дает возможность

творчески выполнить работу.

Если традиционное обучение направ-

лено на развитие логической и алгоритми-

ческой способности размышления ученика,

то компьютер является видео-звуковым

средством развития разума ученика. Поэто-

му применение средств информационно-

72

коммуникационных технологий важно для

повышения качества урока, для того, чтобы

развивать интерес ученика, а также для само-

стоятельного получения ресурсов знаний,

которые интересуют самих учащихся.

В процессе самостоятельного получе-

ния и обработки информации при помощи

электронного пособия и электронного трена-

жёра, самостоятельного создания электрон-

ного теста будет реализован творческий по-

тенциал обучающихся, повышена их само-

оценка. В процессе групповой работы с

использованием ИКТ будет происходить

интенсивное развитие базовых компетенций.

Во-первых, на уроке решаются много-

плановые задачи;

Во-вторых, на уроке используются раз-

личные организационные формы работы:

групповые, парные, индивидуальные;

В-третьих, урок должен быть обеспечен

средствами обучения, соответствующими

решаемым задачам;

В-четвертых, использование учителем

на уроке компонентов учебно-методического

комплекса и других средств обучения

должно быть доведено до степени

свободного манипулирования ими;

В-пятых, важным фактором является

создание положительной мотивации в изуче-

нии математики при глубоком знании учите-

лем личности каждого ученика. Это достига-

ется использованием приемов, которые вы-

ывают личную заинтересованность у ребят в

выполнении заданий. Одним из таких прие-

мов является использование информацион-

но-коммуникационых технологий на уроке.

Современные информационно-комму-

никационные технологии реализуют важней-

ший дидактический принцип – принцип

наглядности. Объекты, представленные по-

средством информационно-коммуникацион-

ных технологий, более информативные,

красочные, позволяют рассмотреть процессы

разносторонне, близость же знаний к

реальной жизни делает эти знания более

понятными. Кроме того, информационно-

коммуникационные технологии позволяют

сделать обучение проблемным, творческим,

ориентированным на исследовательскую

активность.

Сегодня использование информацион-

но-коммуникационных технологий позво-

ляет:

- обеспечить положительную мотивацию

обучения;

- проводить уроки на высоком эстетиче-

ском и эмоциональном уровне (использо-

вание музыки, анимации);

- обеспечить высокую степень дифферен-

циации обучения (почти индивидуализа-

цию);

- повысить объем выполняемой на уроке

работы в 1,5 – 2 раза;

- усовершенствовать контроль знаний;

- рационально организовать учебный про-

цесс, повысить эффективность урока;

- формировать навыки подлинно исследова-

тельской деятельности.

Широкое применение в практике нахо-

дит электронное тестирование знаний уче-

ника, когда с помощью компьютера можно

выявить пробелы учащихся по тем или иным

темам. Причем это экономит время, дает

возможность объективно оценить знания

учащихся. Результаты теста видны на экране,

что естественно впечатляет самих учеников.

Конечно, детям нравятся уроки с ис-

пользованием информационно-коммуника-

ционных технологий. Игровые, ситуативные,

проблемные приёмы создают массу эмоций у

обучающихся. Активизируется поисковая

деятельность, появляется интерес к той

проблеме, которую нужно решить. Действие

порождает идеи, которые можно реально

воплотить в жизнь. В результате применения

ИКТ на уроках повышается познавательная

активность учащихся, улучшается их учеб-

ная деятельность. В данном случае оправды-

вается метод обучения в сотрудничестве (не

только между детьми, но и с преподава-

телем):

в центре обучения – ученик, а не учитель;

деятельность познания, а не преподава-

ния;

обучение в сотрудничестве – создание ус-

ловий для активной совместной учебной

деятельности учащихся в различных

учебных ситуациях;

использование метода проектов, в основе

которого, лежит какая-либо проблема;

73

формирование информационной компе-

тенции.

Все используемые методы, приемы и

формы работы позволяют наблюдать поло-

жительную мотивацию учащихся, т.е. заин-

тересованность в изучении предмета. Диапа-

зон использования компьютера в учебно-

воспитательном процессе очень велик: от

тестирования учащихся по любой теме, учё-

та их личностных особенностей, отработки

необходимого учебного материала до необ-

ходимого уровня знания, до тренировки оп-

ределенных умений и навыков.

Но компьютер никогда не заменит учи-

теля, он только эффективный помощник,

позволяющий повысить качество обучения и

эффективность контроля. Кроме того, ис-

пользование ИКТ на уроке позволяет решить

много проблем:

• находить основные и дополнительные

материалы для уроков или элективного

курса;

• экономить время для решения

конкретных задач;

• организовывать индивидуальную, груп-

повую и фронтальную работу с классом, уп-

ростить контролирование учебной деятель-

ности учеников,

• заинтересовать учеников, повысить их

мотивацию, вовлечь в творческий процесс

учения, увеличить быстроту и надежность

знаний.

Электронные учебные пособия помо-

гают ученикам:

• развивать системное мышление, учиться

анализировать, сопоставлять и обобщать

факты;

• самостоятельно изучать, закреплять и

повторять пройденный материал;

• приобрести навыки работы с ком-

пьютером.

Таким образом, достоинств у компью-

терного обучения немало, но нельзя и зло-

употреблять компьютеризацией. Необходи-

мы критерии полезности применения ком-

пьютеров на уроке для каждой возрастной

группы учащихся по темам целевых пред-

метов, критерии оценки учебных программ-

ных средств. Что касается критериев полез-

ности конкретной технологии в образовании,

полагаю, их можно сформулировать

следующим образом: та или иная учебная

компьютерная технология целесообразна,

если она позволяет получить такие

результаты обучения, какие нельзя получить

без применения этой технологии.

Также хотелось бы отметить следующие

трудности в использовании ИКТ:

• недостаточная степень оборудования

школы;

• недостаточное количество ЦОР;

• многие ученики не имеют навыков

работы с компьютером и Интернетом;

• многие учителя не имеют навыков

работы с компьютером и Интернетом;

• большинство учеников имеют доступ в

Интернет только в школе;

• многие учителя имеют доступ в

Интернет только в школе.

На мой взгляд, использование ИКТ и

Интернет-ресурсов на уроках актуально на

сегодняшний день, т.к. учитель должен быть

интересным для своих учеников, идти в ногу

со временем, повышать свое педагогическое

мастерство и уровень интеллекта.

Использованная литература:

1. Программа курсов повышения квалифика-

ции педагогов общеоб-разовательных школ

Республики Казахстан, 2012.

2. Роберт И.В. Современные информацион-

ные технологии в образовании: дидактиче-

ские проблемы, перспективы.-М.:Наука,

1991.-323с

3. Язык и культура. Под ред. С.

Мирсеитовой. Алматы: Верена, 2007 –. 243.

74

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК МӘДЕНИЕТІН ДАМЫТУДЫҢ

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ

Нугманова Ш.С.

Темір ауданы №2 Шұбарқұдық орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Заман ағымына сай білім беруді дамы-

ту, білім сапасын әлемдік деңгейге көтеру-

кез-келген оқу орнының және ұстаздың бас-

ты міндеті. Әр ұстаз өз оқушысының білікті,

білімді азамат болғанын қалайды.

Елімізде экономиканың жетіліп өркен-

деуіне орай, білім беру саласында да елеулі

өзгерістер жүргізілуде. Қазақстанның дамы-

ған елдердің стандарттарына деген ұмтылы-

сы жаңа сапалық деңгейге өту қажеттілігін

туындатуда. Осыған орай қазіргі таңда жа-

салып жатқан реформалар өсуден тұрақты

даму кезеңіне өтуге бағытталған. Білім беру,

тәрбиелеу мазмұнын қоғам дамуындағы ке-

зеңдерге сәйкестендіріп, оны шырқау биік-

терге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсіл-

дері жасалуда. Нәтижесінде біртұтас педаго-

гикалық үрдісте білім берудің оңтайлы деп

танылған жаңа технологиялары дүниеге

келді.

Қазіргі кездегі қоғамның динамикалық

дамуы белсенді, ұйымдасқан, жауапкерші-

лікті сезінетін, өзін-өзі және өз білімін жетіл-

діруге үнемі талпыныс білдіретін, кез келген

істе шығармышылық танытатын, өзгермелі

өмір жағдайына тез бейімделе алатын тұлға

тәрбиелеп шығаруды талап етіп отыр. Бұл

сапаларды игеруде өз ісін жоспарлай білу бі-

ліктілігі, ақпараттар ағынында еркін бағдар-

лана алу, жеке түрде сондай-ақ ұжыммен жұ-

мыс істеу біліктілігі маңызды роль атқарады.

Аталған сапаларды оқушы бойына сіңіре бі-

луде оқыту үрдісінде сан алуан техноло-

гиялар жасалып шығарылуда. Біздің кезеңі-

міз технологияның жан-жақты дамыған, ғы-

лым-білімнің алдыға озған заманы. Сонымен

қатар, білім мазмұнының жаңғыруы

жағдайында бастауыш класс оқушыларының

коммуникативтік құзыреттілігін дамыту

мәселесіне ерекше назар аударылуда.

Зерттеу түсінігін анықтай келе,

С.Л.Рубинштейн оны «субъект жасампаз, та-

быс, анықтама, көрініс» түсінігі ретінде қа-

растырды. Оқыту бұл оқушы мен оқытушы-

ның бірігіп жасаған зерттеуі деген пікірді

қолдаймыз. Зерттеуді біз дүниені танудағы

шығармашылық үрдіс ретінде анықтаймыз.

Оқушыларға деген субъективті әдіс-же-

ке тұлғаға бағдарланған парадигма көлемін-

де іске асады. Осыған байланысты оқушы-

лардың ғылыми-зерттеушілік іс-әрекетіне,

екі субъектінің белгісізді ашуға деген бірік-

кен іс-әрекеті арқылы мәдени құндылық-

тарды іске асыру анықтамасы жатқызылады.

Осы анықтаманың түсінігін нақтылайық. Бі-

ріншіден, оқушылардың ғана емес оқытушы-

лардың да зерттеушілік ұстанымының дү-

ниетанымы қалыптасады, өйткені тұлғалық

қарым-қатынаста біріккен іс-әрекет жүреді.

Екіншіден, біз оқушы мен оқытушының

идеологиялық түрлілігі туралы айтып жатқан

жоқпыз. Оқытушы мұнда «соңғы білім құ-

зырлығы» ретінде емес іс-әрекетті ұйымдас-

тырушы ретінде болады. Үшіншіден, екі

жақтың қарым-қатынасы белсенді болған-

дықтан, мұғалім жетектейді, ал оқушы оның

соңынан жүреді. Зерттеулерде пассивті қа-

былдау емес, белсенді қарым-қатынас жүре-

ді. Осы ұстанымдардан, берілген техноло-

гиялармен жұмыс жүргізетін педагогтың

мақсаттары анықталып, оқушының даму

ортасын қалыптастыру моделін құру.

Зерттеу іс-әрекеті формалары мен жағ-

дайларын педагог қояды, осының арқасында

оқушының ішкі мотивациясы қалыптасып ол

алдында кездескен мәселелерге шығармашы-

лық, зерттеушілік тұрғыда қарайды. Соны-

мен қатар мұғалімге сұрақтың құрылымын

өмірлік байланысын, жаңашылдығын, ғылы-

ми дәстүрлігінің сақтау балансын табу қа-

жет. Мұғалім үшін ең маңыздысы бұл өзінің

педагогикалық іс-әрекетіне «жұмыс жасау-

ды» қалыптастырып оны анықтап оның зерт-

теушілік іс-әрекетке бағыттау қажет немесе

оның қандай да бір мәселеге деген қызығу-

шылығы азаяды. Педагогтың зерттеушілік

проблемасына деген қызығушылығы мен

75

мотивациясы оқушылардың зерттеушілік іс-

әрекетіндегі жетістік негізі.

Оқушылардың зерттеуге деген қызығу-

шылығы абстрактылы болмауы тиіс, пробле-

маның негізгін түсіну қажет немесе оның

зерттеу жолы мағынасыз болып қалары сөз-

сіз. Мұғалім оқушыны өмірлік сұрақтарға

немесе өзіміз қойған сұрақтарға жауап алу

үшін қолынан жетектемеуі керек. Оның

мақсаты оқушы мен бірлесіп жауап іздеу.

Төменде зерттеушілік дағдыны дамыту

бағыттары көрсе-тілді:

а) Бастауыш білім беру деңгейінде:

1) жазбаша қатынас:

қарапайым құрылымдағы жазбаша қаты-

настың стандарт үлгілері бойынша ойын

рәсімдейді;

мәтінді ресімдеу және берілген үлгідегі

көмекші сызбалар нормаларын сақтай

отырып сұрақтарды баяндай алады;

2) көпшілік алдында сөз сөйлеу:

сөз сөйлеу жоспарын жасайды;

көпшілік алдында сөз сөйлеу нормасын

және регламентті сақтайды;

өзінің баяндамасының мазмұнды топтама-

ларын бөліп алу үшін кідіріс жасай алады;

3) сұхбат:

монологта, сұхбатта, пікірталаста (топ)

шын мәнісіндегі, бағаланатын ақпараттың

негізгі мазмұнын қабылдай алады;

4) нәтижелі топтық қатынас:

білім алушылар топтық талқылаудың бе-

рілген тәртібіне өз беттерінше ілесе

алады;

білім алушылар топтық жұмысқа арналған

тапсырмаға сәйкес жауап бере (амалдар

орындай) алады;

білім алушылар өздерінің ойларын, пікір-

лерін ұсынады, түсіндіре алады немесе

топтың басқа мүшелерінің ойларына,

пікірлеріне деген көзқарасын дәйектей

алады.

Оқушылардың жазбаша тілін дамытуда

мазмұндама мен шығарма жаздырудың алар

орны ерекше. Әсіресе, бастауыш мектептер-

де жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарында

мазмұндаманың мәні зор.

1. Оқушыларды әдеби тілдік нормаға сәйкес

өз ойларын жеткізе білуге үйретеді.

2. Сөздік қорын молайтады.

3. Ой-өрісін кеңейтуге жәрдемдеседі.

4. Өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыра-

ды.

5. Оқуда кездескен қиындықтарды жеңе

білуге үйретеді.

Жұмыстың бұл түрлері балалардың ті-

лін дамытуға, оларды байланыстырып сөй-

леуге үйретуде, тіпті әрбір мәдениетті адамға

қажет іскерлік пен дағдылардың қалыпта-

суына көп әсері бар. Бірақ, мектепте

шығармаға қарағанда мазмұндама жазу

балалардың аса қызығуын тудыра қоймайды.

Неліктен балалар мазмұндама жазуды

аса ұната бермейді? Біздіңше, біріншіден,

мұғалімнің мазмұндаманы өткізуіне байла-

нысты, екіншіден, мазмұндаманың негізгі

мағынасын сақтай отырып, жоспар бойынша

басқа біреудің ойын жеткізу қиын, үшінші-

ден, мұғалімнің айтқанымен, дайын оймен,

ұсынылған бағыт бойынша жұмыс жасайды.

Бұл оқушы үшін қызықсыз және баланың

ешқандай шығармашылығы дамымайды,

мазмұндаманы құлықсыз жазады.

Ендеше «Оқушыларды мазмұндама

жазуға қалай құлшындыруға болады?» деген

сұрақ туады. Ол үшін мұғалім біріншіден,

мазмұндама жазудың басқаша жолын қарас-

тыру керек, екіншіден, бұрынғы жаздырып

жүрген үлгіден бас тартудың қажеті жоқ,

қайта оны жаңа әдістемемен байланыстырып

өткізген жөн деп санаймыз. Ана тілі сабақта-

рында «Бағытталған оқу» стратегиясын

қолданғанда, оқушылар жанданып, сабаққа

белсенді қатысатынын байқауға болады.

Оқушыларды әңгімедегі жағымды не

жағымсыз кейіпкердің образына енгізіп, ішкі

жан дүниесін сипаттатып, портретін

жасатқанда, олар өздерін серіктес автор

(жазушының көмекшісі) есебінде сезінеді.

Бұл оқушылардың оқу әрекетін, зейін,

ойлауын арттырады. Осындай сабақтардан

кейін бізге мынадай ой келді: «Неге»

«Бағытталған оқу» стратегиясын мазмұндама

жазуда қолданбасқа?»

Тіл дамыту сабағында осы стратегияны

қолдануға дайындалған мұғалім мәтінді бір-

неше бөліктерге бөледі. Алдын ала әр бөлім-

ге сұрақтар әзірлейді. Мұнда, негізінен, оқу-

шылардың талдау, жинақтау, түсіну, қолда-

ну, бағалау дағдыларын арттыратын сұрақ-

76

тарды қойған дұрыс. Мұндай сабақ бастамас

бұрын, ең алдымен, сыныпта шығармашы-

лық, ынтымақтастық ортасын жасау керек.

Ол үшін оқушылардың өздері жасап

шығарған ережесін жұмыс барысында

басшылыққа алған абзал, тіпті оны көрнекті

жерге іліп те қоюға болады.

Жұмыс жасаудың ережелері мыналар:

- жұмысқа белсенді қатысу;

- бір-бірінің сөзін бөлмей тыңдау;

- сөйлеушінің (айтушының) пікірін құрмет-

теу.

Оқушылардың өз ой-пікірлерін кең жә-

не еркін білдіретін шығарма жазуға дайын-

дық сатысы ол мазмұндама жазу. Мұғалім

берілген мәтінді оқиды және жоспар құрғы-

зады. Жоспар жасау арқылы оқушылардың

қисынды ойлау қабілетін арттырып, олардың

өз пікірін ашық та анық айтуға үйретеді. Бір

мәтіндегі бір-бірімен байланысты ойлардың

өзара жігін таба білуге дағдыландырылады.

Бұл жұмыстар оқушының жазғалы отырған

толық әрі жан-жақты түсінуіне мүмкіндік

береді. Балаларды өз ойларын жүйелеп

жазуға үйретеді. Мазмұндама жазғанда

мынадай жұмыстар қатаң сақталады.

1. кіріспе (тақырып бойынша жалпы түсінік,

шолу, автор жайлы бірер сөз).

2. мәтінді оқу, талдау (алдымен мұғалімнің

бағыт-бағдар беруі, оқушылардың маз-

мұндамаға байланысты әңгімесі, мәтіндегі

негізгі ойға талдау жасау, мазмұнды ашу-

ға тікелей қатысты тірек сөздерге түсінік

беру, мағыналық жағынан талдауды қажет

ететін сөздер, сөз тіркестеріне, сөйлемдер-

ге тоқталу).

3. Қорыту (жоспар жасау, жеке білімдерді

жинақтау, бір оқушыға мәтіннің мазмұ-

нын әңгімелету, туындының ой түйіні

өрілген тұсын баса көрсетіп, жоспарға ен-

гізу, жеке білімдердің мазмұндық ерекше-

ліктерін оқушының анықтауына бағыт

беру).

4. Қайталау (балалардың түсінбеген тұста-

рына тоқтау, мәтінді тұтас немесе қиын

тұстарын қайталау).

Зерттеушілік үрдісіндегі ғылыми әдіс

тәжірибеде бірнеше принциптердің іске

асыруын талап ететіндігін есте сақтау қажет.

Шынайылылық принципі (проблема

ойластырылмаған болуы керек, ол шына-

йы қызығушылық жасанды болмайды);

Сезіну принципі (мәселе ретінде түсіну,

мақсаты және зерттеу мақсаты, оның

нәтижелері )

Өзіндік қызмет принципі (зерттеу бары-

сын тек қана өзінің тәжірибесі арқылы

ғана меңгеруге болады)

Мәдениеттілік принципі (қазіргі мәде-

ниетте және салт та бар, әлеуметтік қоғам-

дастық белгілерге тән өмірді түсіну

дәстүрі).

12 жылдық білім беру жағдайындағы

оқушылардың зерттеушілік қызметі негізінде

келесі позициялар ескеріледі.

Пән бойынша сағат бөлінісін орындай

отырып, жалпы білім беруді іске асыру,

оқушыларға кез-келген уақытта пәндік

қызығушылықты өзгертуге болады (оқу-

зерттеу қызметін іске асыру кезінде)

Оқу зерттеушілік қызмет негізінде қосым-

ша білім беру мен жалпы бағдарламалар

кіріктіру мүмкіндігінің мазмұны мен

ұйымдастырушылығын пайдалану.

Қосымша білім беру аумағында және мек-

теп компоненті аумағында оқу-зерттеуші-

лік қызмет даму қажеттілігі негізінде,

түрлі пәндер блоктарын оқу жоспарына

қосу.

Әр бір таңдау курстары, элективті курс-

тар, әсіресе жеке зерттеу жұмыстарын

орындау есебінен оқушыға арналған жеке

білім беру траекториясын тізбектеу.

Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыс-

тарын саралау, олардың зерттеушілік қызме-

тін бақылау оқушылардың танымдық функ-

цияларының дамуы туралы мағынасын бере-

ді. Осының арқасында оқушының танымы,

зерттеу мақсаттарын шешу тәсілдерінің жол-

дарын табуды, зерттеу нәтижесін құзыретті

көрсете алады. Мұғалімнің жетекшілігімен

оқушының өзін-өзі тәрбиелеуі, өзін-өзі

тануы, өзін-өзі жетілдіруі жүреді.

77

ФОРМИРОВАНИЕ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ ШКОЛЬНИКОВ

Нуржанова Ж.Т.

учитель русского языка и литературы СШ №2 Мугалжарского района

Цели обучения русскому языку в совре-

менных условиях сориентированы на разви-

тие личности ученика. Специальными целя-

ми преподавания русского языка в школе яв-

ляется формирование языковой, коммуника-

тивной и лингвистической компетенции

учащихся. Все они неразрывно связаны и не

могут рассматриваться отдельно друг от дру-

га. Введение этих понятий в лингводидак-

тику не случайно. Оно находится в русле

компетентностного подхода, признанного

сегодня одним из оснований модернизации

казахстанского образования. Под компетен-

цией в современной методике понимается

совокупность знаний, умений и навыков,

которые формируются в процессе обучения

русскому языку и обеспечивают овладение

им, и, в конечном счете, служат развитию

личности школьника.

Кроме того, в тексте сохраняются следы

невербального поведения участников комму-

никации, и он обладает большой степенью

интерпретативности. Другими дидактически-

ми единицами являются слово, словосочета-

ние, предложение. Известно, что в современ-

ном преподавании русского языка наблюда-

ется две очевидные тенденции: во-первых,

стремление повысить компетенцию учащих-

ся в вопросах языка и речи, во-вторых,

стремление опереться на текст в организации

учебного процесса. Текстоцентрированный

подход предполагает использование текста в

большом и малом объеме в качестве высшей

дидактической единицы.

Задачи, связанные с включением текс-

тов малых форм в учебный процесс по рус-

скому языку – это прежде всего задачи обу-

чения, в то время как с текстами большого

объема связаны в основном задачи контроля.

Сегодняшний день требует от учителя уме-

ние сформировать у ребенка умение точно,

четко, логично, кратко излагать свои мысли.

Проблема коммуникации нашла отра-

жение в работах многих исследователей,

которые коммуникативную деятельность

трактуют как процесс восприятия и понима-

ния людьми друг друга. Авторы утверждают,

что именно овладение педагогами способами

взаимодействия с обучающимися обеспечи-

вает гуманистический характер отношений

между педагогом и учащимися, формирует

личностный потенциал ребенка. Всеми ими

утверждается мнение о том, что формиро-

вание базовых основ педагогической комму-

никации дает возможность педагогу быть

успешным в собственной деятельности, осоз-

нать личность ребенка во всех ее прояв-

лениях. Это обусловлено, по мнению авто-

ров, тем, что педагог, вступая в коммуни-

кацию с обучающимся, устанавливает лич-

ные контакты с ним, осознавая его проявле-

ния, может стать на позицию собеседника и

понять характер его поведения. Коммуника-

ция позволяет не только понять модель внут-

реннего мира собеседника, но и перестроить

ее, опосредованно влиять на поведение.

Данный факт определил, что необходи-

мо создать методическую систему развития

правописных и речевых умений и навыков

через формирование лингвистической, куль-

туроведческой и коммуникативной компе-

тенций учащихся, их творческих способнос-

тей на уроках русского языка, адекватную

современному уровню развития методиче-

ской науки и требованиям школьной

практики. Если в конце ХХ века от

учащегося требовалось осознание из-

лагаемого учителем материала, проникнове-

ние в суть явлений и усвоение закономер-

ностей, то в настоящее время этого недоста-

точно, сегодня важно научить ребенка

“добывать” знания, проводить самостоятель-

ные исследования. На наш взгляд, наиболее

эффективными являются следующие методы

и приемы: разрешение проблемных ситуа-

ций, творческие работы, (сочинения-миниа-

тюры, изложения-миниатюры, сочинения-

этюды и т.д.), различные виды языкового

78

анализа с элементами исследования, пос-

троение алгоритмов разрешения орфографи-

ческих и грамматических задач, различные

текстовые упражнения, работа со словарями

и иной справочной литературой, совершен-

ствование (редактирование) текста и т.д. При

использовании текстов малых форм может

быть повышена активность учащихся и их

самостоятельность. Таким образом, исполь-

зование текстов малых форм крайне необхо-

димо для подготовки успешной коммуника-

тивной деятельности ребенка. Они помогают

формировать критическое и ассоциативное

мышление, обеспечивают усвоение обще-

учебных навыков, а также способствуют

общекультурному развитию личности.

Анализируя систему работы в этом нап-

равлении, используя собственный педагоги-

ческий опыт, мы пришли к выводу, что наря-

ду с текстами малой формы целесообразно

использовать задания малых форм, форми-

рующие умение строить малый текст. В этом

связном высказывании, т.е. в ответе, предпо-

лагается логичность, связность, четкость.

Задание малой формы позволяет быстро про-

верить умение создавать текст, учит точно,

кратко, информативно излагать свои мысли,

уместно и правильно использовать теорети-

ческие сведения. Наша задача – научить

ребенка не только грамотно и красиво

говорить, но и правильно использовать

полученные знания.

Работа по развитию грамотности, рече-

вой культуры, логического мышления уча-

щихся на уроках русского языка при исполь-

зовании в качестве основной дидактической

единицы текстов малой формы дает высокие

результаты, если основывается на коммуни-

кативно-деятельностном подходе, проводит-

ся во взаимосвязи со всеми видами речевой

деятельности, строится с опорой на законо-

мерности усвоения родной речи и в соот-

ветствии с принципами речевого развития, а

также базируется на использовании спе-

циально подобранного дидактического мате-

риала и градуальной системы упражнений.

В обязательном минимуме содержания

образования по русскому языку четко даны

критерии, обеспечивающие формирование

этой компетенции. Это общие сведения о

языке, о системе языка (фонетика, орфоэпия,

морфемика и словообразование, лексика и

фразеология, морфология, синтаксис) о пра-

вописании (орфография и пунктуация). Для

успешной реализации данного подхода в

образовании полагаем, что целесообразно

использовать тексты и задания малых форм.

Мини-диктанты, списывание небольших по

объему текстов, орфографические коммента-

рии, выполнение конструктивных упражне-

ний, построение таблиц, схем, моделей, сос-

тавление плана ответа, выступления, состав-

ление презентаций для уроков, обучение

умению правильно задавать вопросы, вести

дискуссию-такие задания способствуют раз-

витию не только творческой активности, но

и помогают детям во время подготовки к

другим предметам школьного курса, готовят

к дальнейшей профессиональной деятель-

ности. Задания малых форм при изучении

теоретических сведений предусматривают

создание собственного небольшого текста,

так как краткость, четкость, логичность пос-

троения высказывания на лингвистическую

тему позволяет формировать основную

компетенцию – коммуникативную.

На уроках русского языка мы предлага-

ем учащимся самостоятельно сформулиро-

вать правила написания приставок, корней,

суффиксов, используя таблицы, схемы. Это

важно для формирования грамотности. Так,

при изучении темы “Приставки” дети ис-

пользуют схему или таблицу. Ученики, видя

перед собой таблицу, самостоятельно форму-

лируют правило написания приставок в рус-

ском языке, добавляют свои примеры. При-

меры заранее выписаны на доске в произ-

вольном порядке. При написании словарных,

выборочных диктантов, составлении расска-

зов по иллюстрации дети используют свои

“собственные” правила, так им проще зак-

реплять полученные на уроке знания. Такой

прием работы уместен при изучении право-

писания морфем. Можно предложить обрат-

ный метод. По данному правилу составить

таблицу или схему, опираясь на материал в

учебнике. Затем рассказать это правило, не

обращаясь к учебнику, используя свою схе-

му или таблицу. Это целесообразно делать

при отработке навыка правописания НН в

79

причастиях, прилагательных, наречиях, НЕ с

различными частями речи.

Формированию лингвистической ком-

петенции способствуют и сочинения-миниа-

тюры, когда ученикам предлагается соста-

вить небольшой рассказ, сказку, описать ил-

люстрацию, используя в качестве сюжета

орфографическое правило. Сочинения –

миниатюры играют важную роль в обучении

учащихся.

Таким образом, такие задания формиру-

ют навыки пунктуационной грамотности,

что относится к лингвистической

компетенции, и умению связно излагать свое

мнение, что является прерогативой комму-

никативной компетенции.

Задания малой формы помогают успеш-

но формировать и культуроведческую

компетенцию. Но еще раз отметим, что все

три компетенции неразрывно связаны и не

могут рассматриваться как отдельные сос-

тавляющие учебного процесса. На уроках мы

стараемся использовать такие тексты, кото-

рые имеют небольшой объем и содержат ин-

формацию по краеведению, воспитывают

любовь к своей стране, ее языку, культуре.

Таким образом, систематическая работа

с текстами малых форм активно способ-

ствует формированию правописных и рече-

вых умений учащихся средней школы.

Литература

1. Концепция развития образования

Республики Казахстан до 2015 года.

2. Антонова Е.С. Методика преподавания

русского языка: коммуникативно-деятель-

ностный подход. М., КНОРУС, 2007.

3. Белянкин В.П. Психолингвистика. М.

2003.

4. Бородина О.С. О Стилистическом аспекте

норм правописания при обучении

орфогра-фии в старших классах. Известия

Южного федерального университета.

Педагогиче-ские науки. 2008, № 3.

5. Дейкина А.Д. Сочинения малой формы в

школьном обучении русскому языку

“Русский язык в школе”, № 5, 1994, М.,

“Просвещение”.

6. Львов М.Р. Словарь-справочник по

методи-ке русского языка. – М., 1988.

7. Современные языки: изучение, преподава-

ние, оценка. – Страсбург, 2006.

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ОҚУШЫНЫ ШЫҢҒА ЖЕТЕЛЕЙДІ

Сафина В.Н.

№30 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз

мемлекет екендігін бүкіл әлемге дәлелдеді.

Ендігі басты міндет осы мемлекеттің өркен-

деп өсуі, халықтың әлеуметтік, экономика-

лық жағынан кемелденуі болып табылады.

Мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық өсіп-

өркендеуінің түп қазығы білім мен ғылым

екені даусыз.

Елімізде білім беру жүйесінің реформа-

лануы қоғамның демократиялық бағытта да-

муына бет алғанын айқындайды. Осыған

орай білімге деген көзқарас түбегейлі өзге-

ріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы

мектептер пайда болып, білім мазмұнының

толығымен жаңаруына алып келді. Күн тәр-

тібінде қойылып отырған күрделі мәселелер-

дің ішінде жас ұрпаққа білім беруді әлемдік

деңгейге жеткізу үлкен орын алады.

Республикамыздың болашағы жастар

десек, жастардың болашағы оларды саналы

тәрбиемен, сапалы біліммен қаруландырып,

білімі озық елдердің әлемдік озық үлгісін,

өнегесін, тәжірибесін үйрететін ұстаздар қа-

уымына жүктелген еңбегіне байланысты

болмақ. Осы тұста В.Г.Белинскийдің: «...ұс-

таздың қолында адам өмірінің келешектегі

тұтас тағдыры тұр» - деген сөзі еріксіз еске

түседі. Өйткені, ұстаз болашақтың тұтқасы,

жас ұрпақты тәрбиелеу және терең де жан-

жақты білім беру ісіндегі қоғамның жұрт

сенген өкілі. Ол жас ұрпақ бойынша білімді,

әдепті, дүниетанымдылықты, өмірге деген

мақсатын қалыптастырушы басты тұлға. Уа-

80

қыт өткен сайын білім саласының әлеуметтік

рөлі де нығайып келеді.

«Білім-теңіз, мектеп-кеме», - деген қа-

натты сөз кез келген азаматтың саналы

өмірін қалыптастыратын алғашқы алтын

босағасы, білім ордасы мектептің қоғамдағы

орны мен рөлін айқындап тұрса, Елбасы

Н.Ә.Назарбаев: «Бәрі де мектептен бастала-

ды» - деп мектептің қоғамдағы орнын

ерекше бағалады.

Ал мектепте білім бұлағының көзін

ашу бастауыш сыныптан басталады. Олай

болса, бастауыш білім үздіксіз білім берудің

алғашқы басқышы. Баланың жеке басының

шығармашылығын, қабілетін, дарындылы-

ғын дамыту мәселесі ежелден-ақ ұлы

ойшылдарымыз Әл-Фараби, Баласағұн,

Абайды ерекше толғандырған. Сондықтан

олар өз еңбектерінде жеке тұлға қабілетін

дамытуды үнемі көздеп отырған.

Тұлға баланың жаратылысынан бастап

қоршаған орта, әртүрлі әлеуметтік факторға

байланысты дамытатын күрделі процесс.

(В.Э.Чудновский). Демек, бастауыш сынып

оқушыларының тұлғалығын тәрбиелеу үшін

олардың қабілетін дамыту керек. Қабілет-

жеке тұлғалық айырмашылық.

Туа бітетін қасиет емес, ол өмір сүру

барысында дамитын іс-әрекет көрінісі.

Психологтар қабілеттің екі түрлі

деңгейде дамитынын дәлелдеді.

1. Репродуктивті-іс-әрекетті; білімді

берілген үлгі бойынша қабылдай алу деңгейі.

2. Шығармашылық-жаңалық ойлап табуға

бағытталған қабілеттер деңгейі. Шығарма-

шылық күрделі психологиялық процесс, іс-

әрекетті түрлі болғандықтан, ол тек жеке

адамға ғана тән, ал бастауыш сынып оқушы-

сының шығармашылығы тек өзіне ғана жаңа-

лық болып табылатын субьективті жаңалық.

Бастауыш сынып оқушыларының шығарма-

шылық процесіне тән кезеңдерді былай топ-

тастыруға болады:

Жаңалықпен бетпе-бет келу.

Шығармашылық акт.

Шешімнің жарық көруі.

Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.

Осы кезеңдерді жүзеге асыруда сан

түрлі әдіс-тәсілдер мен жаңа технологиялар-

ды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.

Менің ана тілі сабағымдағы негізгі мін-

детім оқушылардың шығармашылық қабіле-

тін дамыту. Ондағы басты мақсат-оқытудың

жаңаша әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы

баланың кішкентай кезінен дүниеге өзіндік

көзқарасының қалыптасуына жол ашу. Са-

бақ барысында оқу материалын оқушыға да-

йын күйінде көрсетпей, онымен бірлесіп,

жалпы іс-әрекетті ұйымдастыру арқылы ал-

ға қойылған міндеттерді түсіндіре отырып,

олардың шешу тәсілдері мен жолдарын бірге

іздестіру. Осындай мақсаттарды жүзеге

асыруда көптеген жаңа технологияларды,

СТО бағдарламасын, К.Бітібаеваның конс-

трукциялық жобалау технологиясы сабақ-

тарда жиі пайдаланылады.

Әдебиеттік оқу пәні баланың интеллек-

тісі мен шығармашылығын дамытудың арна-

сы. Сондықтан оқушының табиғи тіл туралы

білім алуына, дүниені көркем сөз арқылы

бейнелеп қабылдауына, танымдық-тәрбие-

лік, дамытушылық мүмкіндік ашуда шығар-

машылық қабілетті дамытудың маңызы зор.

Әдебиеттік оқу сабақтарында оқулық-

тағы жеңіл-желпі тапсырмалар орнына бала-

ның тапқырлығын, зерделілігін дамытатын

шығармашылық тапсырмалар орындату ба-

ланың ой-өрісін, қиялын, есте сақтау қабілет-

терін дамытады. Әрбір әдебиеттік оқу саба-

ғында жаңа материалды талдауға зор көңіл

бөлемін. Өйткені талданбаған шығарма бала

жүрегіне жетпейді. Талдау дегеніміз бірлес-

кен ізденіс. Ізденіс барысында әр баланың

көңіл-күйін байқауға болады. Сабақ бары-

сында барлық баланың дамуы үшін қолайлы

жағдай туғызамын. Оқушыларды жақсы-жа-

ман деп бөлмей, нашар оқушының өз шама-

сы келгенше, қабілеті жеткенге дейін еңбек

етуін ойластырамын.

Тәрбиелеп отырған жас ұрпақтарымыз

еліміздің ертеңгі өмірінде білімді, білікті аза-

мат, саналы қайреткер болып қалыптасу

үшін, өмірден дұрыс жол таба білу үшін, дұ-

рыс ой түйіп, өздігінен саналы шешім қабыл-

дай білуге үйренуі қажет. Осы мәселені ше-

шу үшін оқыту мазмұнында әдіс-тәсілдердің

де озығын пайдалану керек деп ойлаймыз.

Іс-тәжірибемізде дамыта оқыту және

сын тұрғысынан ойлау арқылы төменгі сы-

нып оқушыларының танымдық қызығушы-

81

лығын қалыптастырып, шығармашылыққа

баулаға көп көңіл бөлеміз. Шығармашылық

іс-әрекеттер алға қойған проблемамен бетпе-

бет келген кезде жүзеге асады. Оқушылар-

дың шығармашылық қабілеттерін дамыту

жұмыстарын қазақ тілі сабағында қалай іске

асыратынына тоқталып өтейік.

Сауатты жазу дағдыларын жетілдіру

мақсатымен әр сабақта сөздік диктант жүр-

гізіледі. Ол сөздердің дұрыс жазылуын мең-

гертіп қана қоймай,осы сөздер бойынша мә-

тін құрастыруға тапсырма берілді. Мысалы:

қансонар, сәресі, электр, аппақ, қыстыгүні,

эвкалипт, күн құрғатпай деген сөздер

бойынша оқушының құрастырған мәтіні:

«Менің атам мен әжем шағын ауылда

тұрады. Қыстыгүні демалыс кезінде ауылға

баруды ұнатамын. Атам үйінің алдында

үлкен эвкалипт ағашы өсіп тұр. Сол ағаштың

қасында биік төбешікке ауылдағы достарым

күн құрғатпай келіп тұрады. Бәріміз

шанамен сырғанақ тебеміз. Кейде кешке

электр жарығымен де сырғанақ тебе береміз.

Маған, әсіресе, әжеммен таңертең сәресі ішу

өте ұнайды. Атам қансонарда аңға шығады.

Аң аулаудан келген соң, атам маған қызықты

әңгімелер айтады. Демалыс біткенде атам

мен әжемді қимай қоштасамын».

Мәтіннен үзінді оқып беріп, ары қарай

өздерің аяқтаңдар деген тапсырманы оқушы-

лар қызығушылықпен орындайды. Пәнара-

лық байланысты жүзеге асыруға да сабақ

барысында мән береміз. Соның бір айғағы

ретінде «Қыз Жібек» жырымен танысқан

соң, жырдағы теңеу сөздерді қатыстырып,

қазақ тілі сабағында ертегі құрастырдық.

Ерте, ерте, ертеде бір уыздай жас жігіт

болыпты. Өзі сондай кедей екен. Ол ханның

қызын ұнатыпты. Ханның қызы да жас екен.

Қызы сондай сұлу болған. Қыздың беті нау-

рыздың ақша қарындай, бетінің қызылы та-

уықтың қанындай кебісінің өкшесі бұхардың

гауһар тасындай, басында алтын шашбау, бі-

легі айбалтаның сабындай, өзі сымнан

жіңішке болыпты. Бір күні кедей таңертең

орманға келіпті. Орман өте әдемі, ауасы таза

болған. Ол жерден бір таяқ тауып алады.

Таяқшаның бір шетінде жазу бар екен:

кімде-кім осы таяқты жерден көтерсе, оның

үш тілегін орындаймын. Қуанышы қойнына

сыймаған кедей өзінің бірінші тілегі...

ханның қызы мені ұнатса екен деген. Кедей

ханның қызына келеді. Қыз жүгіріп алдынан

шығып, жігіттің маңдайынан сүйеді де,тез

кетуін сұрайды. Таң қалған кедей неге екенін

сұрайды. Қыз: Әкем бізді көрсе өлтіреді, -

дейді. Жігіт: Екеуіміз бірге қашайық, - дейді.

Қашпақшы болғанда ханның уәзірі байқап

қалып, ханға айтып қояды. Хан уәзірлеріне

кедейді алып келуге бұйрық береді. Кедейді

өлтірмекші болады, қызын өз бөлмесіне

қамап тастайды. Кедей қолыңдағы таяққа тез

өзінің екінші тілегін айтады: «Хан мен

уәзірлері тасқа айналып кетсін» дегенде бәрі

тас болып қалады.

Кедей ханның қызын ертіп келе жатып,

үшінші тілегін айтады: «Менің әдемі үйім,

қасында үлкен бағы болсын»,-дейді. Қараса,

аспаныңда ақша бұлттар көшкен, бақшаның

іші жұпар иісі аңқыған, бал татыған өріктері,

қып-қызыл алмалары нарттай болып піскен,

көкорай шалғын жайқалып, домбыра сазы

құйқылжыған бақ пайда болады. Олар

қуанып, осы бақтың ішінде бақытты, ұзақ

өмір сүрген екен, - деп аяқтаса, өз ертегісін

оқыту арқылы басқа оқушыларға «Тақырып-

ты кім қалай қойған болар еді?»-деп

проблемалық тапсырма беруге де болады.

Барлық жұмыстарды жариялау мүмкін

емес жағдай, дегенмен оқушыларды шығар-

машылық жұмысқа баулып, олардың белсен-

діліктерін, қызығушылықтарын, шығарма-

шылық қабілеттерін арттыруда жұмыстарды

өз сабағымызда түрлендіріп қолдануға жете

мән беремін. Олар:

- Мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше өзінің

сөзімен аяқтату.

- Кітаптағы берілген кейбір мәтіндерді

басқаша өзгерткізу.

- Берілген мақал негізінде ой толғау, қысқа

әңгіме құрастырту.

- Оқылған мәтін мағынасын ашатындай

мақал-мәтелдер айтқызу.

- Өз ойларынан тақырып, заттар мен таби-

ғат құбылыстарына жұмбақтар құрату.

- Ертегіні тірек сөздер бойынша жазғызу.

- Өлеңдер шығарту, суреттер салғызу.

- Кейіпкерлерге мінездеме бергізу, өзінің

көзқарасы бойынша әрекетін бағалату.

82

- Сөзжұмбақ, аннограмма, бейнесөздер

құрастырту т.б. логикалық тапсырмалар.

- Жұмыс түрлері әр кезеңде әр түрлі бағыт-

та өзгертіліп, түрлендіріліп отырылады.

Осындай шығармашылық бағыттағы

жұмыстарды әр пәнге бейімдеп орынды қол-

дану оқушылардың пәнге деген қызығушы-

лықтарын арттырып, білім сапасын көтеруге

мүмкіндік береді. Ол үшін жалықпай жаңа

инновациялық технологияларды өз жұмысы-

мызда пайдаланып, оқушының қиялын, ойын

дамытамыз. Ойы дамыған шәкіртіміздің та-

нымдық қызығушылығы арта түсіп, шығар-

машылық әрекеті жоғары деңгейге

көтеріледі.

БАЛАЛАР БОЙЫНДАҒЫ ДАРЫНДЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТІ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Тасқожина М.Б.

Ақтөбе қаласы №8 жалпы білім беретін орта мектебінің технология пәні мұғалімі

Қазіргі таңда дарынды және талантты

балалармен оқу-тәрбие процесін ұйымдасты-

ру Қазақстандық білім беру жүйесінің

жетілуіне жаңа міндеттер қойып отыр.

Дарынды балаларды тұлғалық дамыту мен

тәрбиелеу мемлекеттің шығармашылық

әлеуеті қалыптасуының мүмкіндігін шешеді.

Сонымен қатар, қарқынды ғылыми-

техникалық және әлеуметтік прогресс,

өндіріс пен әлеуметтік өмірдің барлық

салаларының, білім мен мәдениеттің әрі

қарай даму мүмкіншіліктерін қамтамасыз

етеді. Тұлға дарындылығын ерте көрінуі қа-

зіргі таңда өзекті мәселелердің бірі.

Адам психикасының өмір бойы жүйелі

түрде дамып, басқалармен салыстырғанда

адамның бір немесе бірнеше іс-әрекет

төңірегінде әдеттен тыс, сирек кездесетін

жоғары нәтижелерге жету мүмкіндігін

дарындылық дейміз.

Дарынды бала дегеніміз өз қатарлары-

нан әлде қайда дамыған, ерекше зейіні бар,

белгілі бір іс-әрекет бойынша асқан қабілет-

тілік танытып, жоғары жетістіктерімен дара-

ланатын бала.

Дарынды да талапты жас ұрпақ мемле-

кеттің келешегі. Осы адам ресурстары мен

капиталын тиімді пайдалану үшін дарынды

балаларды өз мүмкіндігін толығымен пайда-

лана алатын тұлға ретінде қалыптастыруда

дарынды оқушыны зерттеу мынадай

параметрлерге жүгінеді:

танымдық-психикалық қасиеттері (зейін,

түйсік, ес, қабылдау, ойлау, қиял);

сезімі және ерік күші, жігері;

жеке адамның қабілеті іс-әрекетінің мүм-

кіншілігі;

темпераменті, мінез-құлқы (табиғи

ерекшелігі);

мінезі, психикалық сипаты;

бағыты, өмірлік позициясы (ұстанымы,

сезімі, талғамы, қызуы);

қызметтің табысты орындауын қамтама-

сыз ететін қабілеттердің сапалы өзіндік

байланыстыруы;

адам мүмкіндіктерінің кеңдігі мен қызмет

өзіндігін айқындайтын жалпы қабілеттер

немесе қабілеттердің жалпы сәттері;

ақыл потенциалы, немесе парасаттылығы,

оқуға деген танымдық мұмкіндіктері мен

қабілеттердің біртұтастық жеке сипатта-

масы;

қабілеттердің, табиғи көрсеткіштердің

жиынтығы, қабілет табиғи себептерінің

айқындалу және өзіндікі деңгейінің сипат-

тамасы;

таланттық; қызметіндегі ұлы жетістіктер

үшін қажетті ішкі шарттардың бірі.

Дарындылықтың бірден бір белгісі да-

рынды баланың күнделікті өмірінде болып

жатқан түрлі іс-әрекеттін ерекшелігін педа-

гогикалық, психологиялық бақылау әдісін

қолдану арқылы анықталады. Дарындылық

табиғи және тәрбиелеу барысындағы дарын-

дылық болуы мүмкін, сондықтан да оның қа-

лай пайда болғанына қарамастан диагности-

касы болу керек. Дарынды оқушыны диаг-

ностикалауды мына бағытта жүргізуге бола-

ды:

83

оқушының креативті ойлауына;

оқушының өзін-өзі бағалау деңгейіне;

оқушының толеранттылығына;

оқушының интуициясына;

өз ортасында оны өзгелердің бағалауына;

өзін көп білетін адам ретінде санайтынды-

ғына;

оқушының қызығушылығына;

оқушының көңілінен шығатын іс-

әрекетіне;

оқушының тұлғалық бейімділігі мен қабі-

леттілігіне.

Балалар өздерінің дарындылықтарын

іс-әрекеттің әр түрлі түрінде көрсете алады.

Сонымен қатар, іс-әрекеттің бір түрінде да-

рындылықтың әр түрлі аспектілері көрінуі

мүмкін. Дарындылықтың бірнеше түрі және

формалары бар, баланың психологиялық

мүмкіндігі оның жастық дамуының әр түрлі

кезеңдеріне өте күшті болып келеді және де

ол баланың қандай ортада өсетіндігіне

байланысты болады. Балалар ерте кезден

бастап белгілі бір іс-әрекетке қабілеттілік

байқатады (сурет салады, билейді, өлең айта-

ды, белгілі бір музыкалық құралда ойнайды,

мүсін салады). Бірақ бұл қабілеттілікті қа-

лыптастырып, жүйелі дамытып отырмаса, ол

қасиет жас өскен сайын бірте-бірте жойыла

бастайды, жас жеткіншектің болашақ кәсіби

өміріне бағыт-бағдар бере алмайды.

Қабілеттілік - адамның жеке басына

тән белгілі бір іс-әрекетті орындауда жетек-

ші роль атқаратын ерекшелік, белгілі бір тә-

сілді шешудегі шапшаңдықтың, тереңдіктің

және тұрақтылықтың көрініс беруі. Сонымен

қатар, әркімнің қолынан жаңаны жасау мүм-

кіншілігі, оның белгілі істерді үлгеруге бе-

йімделген психикалық қасиетінің ерекшелігі.

Дарындылық мәселесін зерттеушілер-

дің еңбектері көп болғанымен, дарындылық-

тың мән-мағынасы жөнінде олар ортақ бір

пікірге келе қоймады. Сондықтан да, біз ба-

ланың дарындылығы деп, оны өз құрдаста-

рымен салыстырғанда бірдей жағдайда білім

игеру деңгейінің шоғырлануымен аса ерекше

байқалатын шығармашылық қабілетінің

байқалуы деп түсінеміз.

1. Қабілет- бір адамды екіншісінен ажыра-

татын дара психологиялық ерекшелік.

Баршаға бірдей тән қасиеттер қабілет бола

алмайды.

2. Қабілет- барша тұлғаға тән болған

ортақ сапа емес, кей адамға ғана дарыған

қандай да бір не бірнеше іс-әрекетті табысты

орындауға жарайтын өзара ептілік.

3. Қабілет- нақты адамға топталған білім,

ептілік және дағдылардан оқшау, қажет

әрекетті игеру желісінде ғана көрінеді.

Технология пәні бойынша дарынды-

лықты дамыту мәселесі қыз баланы өз-өзіне

қызмет көрсетуімен қатар, ересек өмірінде

қажетті біліктерді дамытумен қатар жүреді.

Технологиялық құзыреттілік – өнімдер

мен заттарды дайындауда практикалық білік

пен дағдыны қалыптастыруға негізделеді.

Осыған орай, технология пәнін оқыту-

да ұлттық тағамдарды дайындау мен жобаны

орындауда және ұлттық дәстүрлермен таны-

су кезінде сөздік қорын толықтыру мақса-

тында қазақ тілі пәнімен және дайындалатын

өнімге талдау жасау кезінде қарапайым

математикалық ұғымдарды қолдану арқылы

метематика пәнімен, сондай-ақ бұйымдарды

көркемдік әшекейлеу (бұйым бөлшектерін

кестемен, тоқыма баумен, шілтермен, жап-

сырмамен және т.б. өңдеу) барысында бейне-

леу өнері пәнімен пәнаралық байланысты

жүзеге асырамын.

Бұл тұрғыдан төмендегідей талаптарды

аңғаруға болады:

- оқушыларды еңбекке үйретуде политех-

никалық түсінігін қалыптастыру үшін

оларға жалпы технология мен техникалық

білім негізін меңгерту;

- әр оқушының психологиялық ерекшелік-

терін, ынта-қабілеттерін ескере отырып,

белгілі бір өнерге баулу;

- ұлттық өнермен таныстырып, оқушылар

білімі мен шеберліктерін қалыптастыру;

- халықтық өнерді игеруге, еңбексүйгіштік-

ке, әсемдікке баулып, халық тарихы мен

сәндік қолданбалы өнерін біліп, мәдени

мұраларды қадірлеп, дәстүрді жалғастыра

білуге баулу;

- оқушыларды жалпы еңбеке, белгілі кәсіби

дайындығын шыңдауға, технология пәні-

нің әртүрлі бөлімі бойынша танымдық қа-

білеттерін арттырып, эстетикалық сезімін

оятып, еңбекқорлыққа тәрбиелеу;

84

- сабақтың қажетіне қарай экономикадан

мағлұматтарды оқу материалына сәйкес

жаңащылдық бағытта қолдану.

Осы талаптарды ескере келе, мынадай

қорытындыға келеміз:

1. Оқушыға қолөнерді үйрету барысында

оның қабілетін, икем дағдысын дамытуға;

2. Қолөнерді үйрету үстінде оқушы

бойына халықтың игі қасиеттерін сіңіріп,

дарыту болып табылады.

Осындай мақсат пен талаптарды бас-

шылыққа ала отырыпы, технология сабағын-

да оқушыларды еңбекке қызықтыра отырып

тәрбиелеу технология пәні мұғалімнің басты

міндеті. Ендеше, күнделікті сабақты түрлен-

діре өткізу балалардың еңбекке қызығушы-

лығын арттырып, іскерлігін қалыптастыруға

үлесін тигізері хақ. Оқушылардың ойлау қа-

білеті мен іскерлік дағдысын қалыптастыру-

да деңгейлеп оқыту, дамыта оқыту, тірек-

сызба, модульдік оқыту сияқты технология-

ларды қолдану өз нәтижесін беріп келеді.

Демек, дарынды балаларды жастайы-

нан дамыту, оның болашақ өмірінің қоғамға

пайдасын тигізер тұлға етіп қалыптастыру

педагог-психологтардың шешер мәселесі.

Дарынды балаға біліммен қатар тәрбиені

бойына сіңіріп, еліне, отанына адал қызмет

етуі біздің алдымыздағы ұлы мақсатымыз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Омарова Р.С., Елеупаева Ж.К. Мектеп

оқушыларының дарындылығын дамытудың

теориясы мен әдістемесі.–Ақтөбе,2009.-172б.

2. Савенков А.И. Детская одаренность: раз-

витие средствами искусства.–

М.:Педагогическое общество России,1999. –

220 с.

3. Юркевич В.С. Одаренный ребенок:

иллюзии и реальность. Кн. для учителей и

родителей. –М.: Посвещение, Учебная

литеретура, 1996. -136 с.

4. Кузнецова С.В. Одаренность малыша:

раскрыть, понять, поддержать.–М.,1998.-81с.

ӨЗІН-ӨЗІ РЕТТЕУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕ ЖОБАЛАУ

ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ РӨЛІ

Андирова В.Т.

«Өрлеу» БАҰО АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ аға оқытушысы

Тобылбаев Е.Т.

№55 жалпы орта білім беретін мектебінің тарих пәні мұғалімі

Қазіргі жағдайда мемлекеттік саясатта

білім берудің мазмұны мен құрылымын жа-

ңарту, педагогтың кәсіби деңгейін арттыруға

ерекше көңіл бөлінуде. Қазіргі білім беру

жүйесі қоғамдық тәжірибенің күрделі түрі

болып табылады, оның берілген тарихи ке-

зеңдегі орны жоғары. Қоғамдық тәжірибенің

барлық түрі, оның ішінде инновациялық

білім айрықша өзектілікке ие.

ХХ және ХХІ ғасырлар аясында әлемде

адамзаттың ауқымы мен күрделі күн санап

артқан жаһандық проблемаларды шешу және

олардың алдын алу, техногендік апаттарды

болдырмау нәтижесі халықтар мен мемле-

кеттік жаңашылдықтарды жасақтау және

оларды оңтайлы қолдану қабілетіне байла-

нысты.

Білім берудегі жаңашылдықтарды қол-

дану бағытында жинақталынған эмпирика-

лық материал мен педагогикалық жаңарулар-

ды игеру, қолдану және тарату мәселелері-

мен айналысатын зерттеудің жаңа саласы пе-

дагогикалық инноватика тәжірибесіне енгі-

зілді. К.М.Кантор жобаны адам санасында

шығармашылық белсенділіктің пайда болуы

деп қарастырады. Жобаны жасақтау үрдісі –

жобалау деп аталады. К.Джонс жобалау

үрдісіне оннан аса анықтама береді, оның

ішінде ең маңыздысы – «жобалау – жасанды

ортада өзгерістерге бастау болатын іс-әрекет

түрі».

Жоба (проект) латын тілінен аударған-

да алдыға қарай лақтыру дегенді білдіреді.

Е.С.Полат: «Жоба – күтілетін нәтиже, нысан,

жоспар немесе жағдайдың прототипі,

85

бейнесі», - деп қарастырады. «Технология-

лық білім беру жағдайында оқушылар қыз-

метін жобалау психологиясы» кітабының

авторы Н.В.Матяштың пікірінше «жоба»

термині гуманитарлық салаға техникалық

ғылымнан енген сөз, ұғымның «техникалық

жоба» ретінде түсіндірілуінің себебі осы.

В.С.Кузнецов жобаны жаңа ұғымдар

мен тұжырымдамалар жасауға қажетті білім

беру үрдісінің маңызды компоненті ретінде

қарастырады. В.И.Аверченков пен

Ю.А.Малахов «жобалау жағдаяты» ұғымын

енгізді.

Жобалау әдісі – педагогика және пси-

хология ғылымдарына қатысты кіріктірілген

ұғым. Бұл ұғымдарды жіктеуде төмендегі ав-

торлар өз пікірлерін былайша білдіреді.

Н.В.Матяш жобалау технологиясын

шығармашылық, коммуникативтік, оқу,

ойын, танымдық және жаңартушы қызмет

элементтерін қамтитын, тұлғалық және қо-

ғамдық маңызы бар қызмет түрі деп са-

найды. Оқу қызметі ретінде жобалау әдісінің

негізгі міндеті – қоғамдық маңызды өнім

жасақтау емес, тұлғаны дамыту.

Жеке тұлға дегеніміз - адамның келе-

шек өміріндегі жобасының келбеті. Оның

құрылымдық компоненттері үш бөліктен

тұрады.

1. Ақыл-ойды дамыту арқылы сананы

жетілдіру.

2. Адамзаттық өркениетті тұлғаның

бойына біртіндеп сіңіру.

3. Жеке тұлғаны іс-әрекетке ендіру

арқылы өзін-өзі тәрбиелеуге белсене

қатыстыру.

Оқушылардың пәнге деген қызығушы-

лығын арттыру, шығармашылық қабілетін

дамыту мақсатымен сабақ барысында жоба-

лау технологиясын қолдану тиімді. Жобалау

технологиясы әлемдік педагогика жаңалық

емес. Ол ағылшын тілінен аударғанда

«cooperative learning» - бірге үйрену деген

мағынаны білдіреді. Оның негізінде оқушы-

лардың жұппен немесе топпен бірігіп дайын-

дайтын шығармашылық жұмыстар жатады.

Жалпы білім беретін мектептерде жобалау

технологиясын қолданудағы негізгі мақсат

оқушылардың қызығушылық ынтасын

дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу

арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық

бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және

сыни тұрғыдан ойлау қабілетін артты-ру

арқылы оқушыны болашақта әртүрлі жағ-

даяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі

көрсете білуге бейімдеу.

Жобалау әдісі – белгілі бір проблема-

ның шешу жолын табуға бағытталған мұға-

лім мен оқушының бірлескен әрекеті. Жоба-

лау әрекетінің негізінде оқушының таным-

дық қызығушылығын дамыту, өз білімін же-

тілдіруге дағдыландыру, ақпарат әлемінде

бағдарлана алу, сыни тұрғыдан ойлау жатыр.

Жобалау технологиясын күрделі тарауларды

жинақтауда, модульдік оқыту технологиясын

қорытындылау бөлімінде қолдану тиімді.

Қорытынды сабақта қарастырылатын

жоба тақырыптары кіріспе бөлімдегі оқу мо-

дулінің құрылымымен таныстыру барысын-

да ұсынылады. Жоба тақырыбының бірнеше

нұсқалылығы оқушы таңдауына мүмкіндік

туғызады және қандай түрде қорғайтыны

оқушы өзінің қалауына қалдырылатын бол-

ғандықтан, қызығушылығын арттырады.

Оқушылардын тақырып негізінде жоба

тақырыбының мақсат міндетін анықтау, бол-

жамын қоя білу талап етіледі. Бұл оқушылар-

дың ғылыми ізденімпаздық қабілетін артты-

рады, әрі шығармашылыққа баулиды.

Ал жоба қорғау сабағында оқушылар-

дың өзіндік жұмысына және өзгенің жұмы-

сына сараптама жасауы жауапкершіліктерін

арттырады.

Жоба тәсілі түрлі теориялық білімдер-

ді, нақты нысанды немесе белгілі бір затты

жасауға бағытталған іс-әрекет жиынтығы.

шығармашылық іс-әрекет;

танымдық қабілетті арттырудың, шығар-

машылықты дамытудың дидактикалық

әдіс-тәсілі;

жеке тұлғалық қасиеттердің қалыптасуын

көздейтін алдын ала болжам, бұған дейін

болмаған нәрсенің жаңа үлгісі.

Жобалау тәсілі - проблемалық оқыту

әдістеріне жатады. Оқыту үрдісінде білім

алуға зерттеушілік көзқарас қолданылады.

Жобалау тәсілінің нәтижесінде оқытушы

өзіндік дамуға ұмтылады және білім алуға

деген ынтасы мен қабілеті қалыптасады.

Жоба әдісі дайын білімді интеграциялауға

86

емес, оларды қолданып, жаңа білім алуға

және адамзат іс-әрекетінің жаңа әдістерін

игеруге белсенді түрде қатысуға бағыттауды

мақсат ететін педагогикалық технология.

Е.С.Полаттың айтуынша жоба тәсілінің

тиімділігі төмендегідей:

білім алушылардың сын тұрғысынан ой-

лауын жетілдіру;

фактілер мен ғылым заңдылықтарына жү-

гініп ойлау, дәйектеме қорытынды жасау;

өздігінен дәлелді шешімдер қабылдау;

әр түрлі қоғамдық рөлдерді орындай оты-

рып, топта жұмыс істеуге дағыландыру.

Оқытудың алуан түрлі инновациялық

технологияларының ішінде жобалар әдісі не-

гізгі өлшемдер бойынша ерекшеленеді. Бұл

әдіс педагогтардың интеллектуалды дамуын,

олардың өздігінен жұмыс істеуін қамтамасыз

етеді. Жоба жұмысын іске асырудың соңғы

кезеңі жобаны қорғау. Ең үлгілі жобалардың

авторы қорытынды конференция немесе се-

минарларда, педагогикалық көрмелерде

ұсылынады.

Жобаны бағалау өлшемдері:

өзектілігі;

ойдың тиянақтылығы;

нақтылығы;

құрылымдық бөліктердің өзара байланы-

сы мен жүйелілігі;

рәсімделуі;

практикалық құндылығы;

жоба қорғаушының сұрақтарға жауап

беру деңгейі.

Жоба қорғау жағдаяттар негізінде жү-

зеге асырылады. Жағдаят – белгілі бір уа-

қытта ұйымдастыруға тигізген әсері жоғары

бағаланған, нақты фактілер жиынтығы. Си-

туациялық ойлау арқылы оқушы нақты мақ-

сатқа жетуді қамтамасыз ететін қажетті

әдістер мен тәсілдерді түсіне алады.

Жобалау тәсілін қолдану негізінде қол

жеткізілетін жаңалықтар:

ақпараттық-технологиялық құзыреттілік

компонентері анықталады;

білім алушылардың білім сапасы артады;

зерттеушілік мәдениеті сатылы қалыпта-

сады;

зертеушілік, эвристикалық, әлеуметтік ұс-

танымдарына негізделген педагогикалық

жүйе жасақталады;

олардың зерттеу мәдениетін анықтаушы

өлшемдік-диагностикалық аппараты

анықталады.

Білім беру жүйесінде жобалау білім

алушыларды өз бетінше сыни ойлауға үйре-

туді, ақпаратпен жұмыс жасауға дағдылан-

дыруды;

• ғылымның фактілеріне сүйеніп ойлауға

және қорытынды шығаруға үйретуді;

• өз бетінше аргументті шешім қабылдауға

үйретуді;

• әртүрлі әлеуметтік ролдерді орындай

отырып, топта жұмыс істеуге үйретуді

қажет етеді.

Жобалау әдісінің негізгі жетістігі ретін-

де оқушылардың жоғары деңгейдегі ізденім-

паздағы мен өзіндік ізденісі. Топтық әрекет

негізіндегі олардың әлеуметтік дағдылары

дамиды, ғылыми-зерттеу әрекетіне үйренеді,

пәнаралық білім, білік, дағдылар кіріктіріле-

ді. Жалпы жобалау әрекеті білім алушы

тарапынан оқытуды белсендіреді. Жобалау

әрекеті проблеманы бір жағынан даму үс-

тінде қарауды, екінші жағынан нәтиже шы-

ғаруды көздейді. Жобалау әрекетін ұйымдас-

тыру оқытушының арнайы дайындығын

қажет етеді.

Жоба бойынша жұмыс жеке немесе

топтық болуы мүмкін. Топты қалыптастыру-

да тұлғаның төмендегідей сапаларына назар

аудару қажет:

1. интеллектуалдық дамудың белгілі бір

деңгейі (білім алушы проблеманы шешу ба-

рысында болжам жасай алуы, сонымен қатар

басқа қатысушылардың болжамдарын талдау

және жетілдіре алатындай болуы керек)

2. пән бойынша белгілі бір құзыреттілік

деңгейі (стандартты емес есептерді шешуде

білім, білік, дағдылардың өзара байланысы

мен бар тәжірибесі)

3. танымдық белсенділігінің деңгейі (білу-

ге құштарлығы, қоршаған ортаға қызығу-

шылығы, жаңаны ашуға деген қажеттілігі).

Біріншіден, жобамен жұмыс бастауда

жобалау әрекетінің негізі болып табылатын

проблеманы анықтау керек. Ол білім алушы-

ларға дайын күйінде берілмей, әртүрлі әдіс-

тер мен тәсілдер, көрнекі құралдар арқылы

балалардың өздерін проблеманы анықтауға

87

және оны шешу болжамдарын ұсынуға әкелу

керек.

Проблемалық жағдай проблеманы тал-

қылаудың проблемалық міндеттері: бұл жо-

балау әрекетін ұйымдастырудағы амалдар

тізбегі. Проблемалық жағдай берілгеннен ке-

йін оқытушы білім алушыларға проблема-

ның пайда болуына не себеп болғанын айту-

ға мүмкіндік береді, соңынан жауап нұсқала-

ры талқыланады. Әр адам өзінің ұсынысын

нақты деректемелерімен дәлелдеуі керек.

Осындай талқылау барысында бірнеше бол-

жам пайда болады да, соның ішінен негізгісі

анықталады. Мұғалім проблеманы шешудің

іздеудің барлық кезеңдеріне қатысады, қажет

болғанда кеңес береді. Жобалау әрекеті білім

алушылардың өз бетінше әрекет етуіне

негізделген.

Жобамен жұмыс жасаудың қызықты да

маңызды кезеңі оны қорғау. Жобаға қатысу-

шылар өз әрекетінің нәтижелерін баяндама,

сызба, эскиз т.б. түрінді бере алады. Бұл жер-

де оқытушы үйлестіруші рөлін атқарады.

Жоба қорғау барысында білім алушы-

лардың өзара қойған сұрақтары да, оқытушы

тарапынан қойылған бағыттаушы сұрақтар

да аса маңызды. Жобалау технологиясы негі-

зінде өткізілген сабақтар білім алушы

тұлғасының іс-әрекет барысында қалыпта-

суына жағдай жасайды.

Сонымен, жобалық іс-әрекет жеке және

кәсіби тәжірибе алу үшін үлкен мүмкіндіктер

туғызады, оқушылардың білімді өздігінен

алып, пайдалану, өз көзқарасын дәлелдеу,

коммуникативті біліктер мен икемділіктерді

игеруіне мүмкіндік беретін технологиялар-

дың бірі ретінде кеңінен қолданылып келеді.

АКТУАЛИЗАЦИЯ РАЗВИТИЯ РЕЧИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

РУССКОМУ ЯЗЫКУ И ЛИТЕРАТУРЕ

Узакбергенова М.Х.

учитель русского языка и литературы средней школы №4 Мартукского района

За последние 20 лет наша страна пере-

жила глобальные политические и экономи-

ческие перемены, которые коснулись всех

нас в целом и каждого в отдельности. Мир

постоянно развивается, наша жизнь стано-

вится стремительнее и быстрее из дня в день.

И нам просто необходимо приспособиться и

научиться жить в таком темпе.

Все эти перемены затронули каждую

сферу нашей жизни, не исключая и образо-

вание. Можно даже сказать, что именно об-

разование наиболее остро ощутило на себе

все эти перемены. Ведь за последние годы в

образовании произошли значительные пере-

мены: переход на 11-летнее образование, от-

крылись классы предшкольной подготовки,

поменялся формат выпускных экзаменов,

появились новые учебные предметы и это

далеко еще не все перемены.

Меняется роль учителя на уроке. По-

этому при планировании учитель продумы-

вает организацию продуктивной самостоя-

тельной работы обучающихся, помощь в ов-

ладении способами познания (главное сред-

ство достижения планируемых результатов

образования).

Сегодня организации образования ста-

новятся не столько источником информации,

сколько учат учиться; учитель сегодня не

является лишь проводником знаний. Сегодня

учитель– это личность, обучающая способам

творческой деятельности, направленной на

самостоятельное приобретение и усвоение

новых знаний. Учащийся занимает активную

позицию в учебной деятельности, перестает

быть пассивным участником образователь-

ного процесса, а наравне с учителем участ-

вует в постановке целей и задач каждого

урока, определяет план своей работы,

выбирает средства и способы достижения

поставленных целей. Все вышеперечислен-

ное позволяет гибко варьировать структуру

урока. Вместе с тем варьирование структуры

урока не должно быть стихийным. На любом

уроке учебный процесс состоит из опреде-

88

ленных логически связанных этапов, кото-

рые отражают логику процесса обучения.

Однако ряд исследований показывают,

что у учащихся недостаточно развита устная

и письменная речь. В процессе обучения рус-

скому языку и литературе актуализация раз-

вития речи в сфере коммуникации является

одной из основных задач образования.

Развитие речи – это процесс обучения

учащихся русскому языку одна из важней-

ших областей методики преподавания рус-

ского языка. Развитие речи учащихся одна из

главных задач учебного предмета «Русский

язык». Работа по развитию речи учащихся на

уроках русского языка вносит существенный

вклад в формирование общей культуры,

всесторонне развитой, социально активной

личности ученика.

Задачи речевого развития соответст-

вуют трем направлениям работы по разви-

тию речи, выделенным в программе по рус-

скому языку для средней школы. Первое

направление работы связано с овладением

школьниками нормами русского литератур-

ного языка (орфоэпическими, лексическими,

грамматическими, стилистическими); в

основе второго направления лежит работа по

обогащению словарного запаса и граммати-

ческого строя речи учащихся; третье нап-

равление-формирование умений и навыков

школьников связного изложения своих мыс-

лей в устной и письменной форме. Эти зада-

чи решаются в процессе изучения конкрет-

ных языковых тем.

Проблемы развития речи, речевого раз-

вития учащихся всегда находились в поле

зрения ученых-методистов, психологов, ди-

дактов. Впервые о них заговорил

М.В.Ломоносов, анализируя языковые явле-

ния с "точки зрения стилистической диффе-

ренциации. Выделяя три рода правил (первое

как изобретать, второе что говорить, третье

как располагать), он большое значение

придавал использованию этих правил в речи.

Основными принципами методики раз-

вития речи являются следующие:

а) коммуникативный принцип;

б) принцип единства развития речи и

мышления;

в) принцип единства изучения языка и

обучения речи;

г) принцип опоры на синтаксическую

модель;

д) контекстный принцип;

е) принцип непрерывности работы по

развитию речи.

Одним из ведущих принципов методи-

ки развития речи следует считать комму-

никативный принцип. Это объясняется тем,

что в настоящее время обучение русскому

языку приобретает более четкую коммуни-

кативную направленность, которая способ-

ствует подготовке школьников к полноцен-

ному речевому общению как в устной, так и

в письменной форме.

Принцип единства развития речи и

мышления основан на положении о единстве

языка и мышления. Язык выступает как

средство общения и познания мира. Поэтому

развивать речь ученика – это значит учить

его мыслительным операциям, таким как

синтез, анализ, абстрагирование, обобщение,

индукция, дедукция и др.

Наконец, принцип непрерывности ра-

боты по развитию речи предполагает, что

развитие речи учащихся происходит на

уроках регулярно, являясь аспектом

изучения русского языка.

Для обеспечения диалога в процессе

обучения учитель должен обладать

приемами рефлексивного слушания:

Повторение слов ученика с целью допол-

нения, уточнения, выделения главного в

сообщении. («Вы сказали, что…», «Вы

утверждаете, что…»).

Обращение к ученику с целью уточнить

или обосновать высказанную информа-

цию. («Что вы имеете в виду?», «Уточ-

ните, пожалуйста»).

Интерпретация слов ученика, направлен-

ная на осмысление информации. («С ва-

шей точки зрения, это…», Я так понимаю,

вы говорите о…», Возможно, вы хотели

сказать…»).

Отражение чувств ученика для актуализа-

ции самоконтроля, а также для укреп-

ления контакта. («Вы расстроены тем,

что…», «Я понимаю, что вы чувствуете»).

89

Проговаривание вслух ключевых мыслей

и идей для побуждения ученика к

осмыслению собственного сообщения.

Необходимым минимумом знаний, на

основе которых строится работа по развитию

связной речи, являются следующие речевед-

ческие понятия: текст, средства и способы

связи предложений в тексте, тема, основная

мысль, функционально-смысловые типы ре-

чи. На уроке развития речи при составлении

рабочих материалов учащиеся включают в

них смысловые отрезки, необходимые для

выражения тех или иных значений, или гото-

вые предложения с отобранными смысловы-

ми отрезками в зависимости от темы, стиля,

адресата высказывания. В процессе создания

текста учащимся рекомендуется использо-

вать синтаксические структуры, над которы-

ми работали, и заботиться о правильном

выделении в них смысловых отрезков

соответствующими знаками препинания.

Исходя из вышесказанного, можно сде-

лать вывод, что наиболее результативными

являются следующие формы и методы орга-

низации работы на уроке русского языка и

литературы: комплексная работа с текстом;

лингвистический анализ текста; тематиче-

ские (речевые) уроки; «самодиктанты»; лек-

сические разминки; сочинения-рассуждения;

мини-изложения и мини-сочинения; редакти-

рование текста; различные виды диктантов;

интеллектуально-лингвистические упражне-

ния; работа с текстами-миниатюрами; срав-

нение двух текстов; коммуникативные и

игровые ситуации.

Использованная литература:

1.Акатова Т.И. Языковая функциональная

грамотность и языковая культура студентов:

Психолого-педагогический аспект. Текст.:

монография/Т.И.Акатова. М.:ИТК «Дашков

и К», 2006. – 237с.

2. Развитие грамотности: чтение и письмо.

Под ред. С. Мирсеитовой. Серия «Школа

профессионального развития». - Алматы:

Верена, 2006– 268 с.

3. Орлов В.И. Метод и педагогическая

технология // педагогика. – 2010.8.

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПЕДАГОГА В СИСТЕМЕ

ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ

Уналбаева Д.Б.

учитель английского языка СШ №4 Мартукского района

В современных условиях, когда в обра-

зовании реализуется идея модернизации, су-

щественно меняются социальные установки

и потребности в области образования, опре-

делены новые концептуальные подходы к

построению всей системы образования,

произошел пересмотр содержания всех ком-

понентов педагогической деятельности. Ин-

новационные процессы стали важными нап-

равлениями деятельности образовательных

учреждений. В 21 веке особенностью образо-

вательного процесса становится ориентация

на личностно-ориентированное обучение,

воспитание и развитие духовно-нравствен-

ной сферы человека, обеспечивающая обра-

зовательным учреждениям и педагогам пра-

во свободы выбора содержания и форм обу-

чения, разработки авторских образователь-

ных программ и внедрение инновационных

технологий, усиливается интеграция образо-

вания, науки и практики. В этих условиях

особую значимость приобретает наличие

образовательных структур, которые могли

бы обеспечить высокий профессиональный

уровень педагогических кадров, осуществ-

ляющих организацию образовательного про-

цесса современного уровня. Актуальное зна-

чение приобретает развитие профессиональ-

ного мастерства педагога, его творческих

способностей, позволяющих осуществлять

методическую деятельность в изменяющихся

педагогических условиях. Решение многих

проблем современного образования зависит

от профессиональных качеств педагога, его

квалификации и методической подготовки,

90

ведь именно педагог является ведущим

субъектом образовательного процесса.

Велика и многообразна сфера влияния

учителя на учеников, сложны его обязаннос-

ти. Немалые трудности встают порой перед

учителем. Но есть в профессии учителя то,

ради чего избирают её люди, желающие

вести своих учеников в мир неизвестного,

раскрыть перед ними радости творческого

труда. Фундамент его творческой деятель-

ности научные знания, педагогическая, эс-

тетическая культура. Именно на этой основе

развиваются разносторонние интересы и

духовные потребности учителя. Совершенст-

вованию помогают программы самовоспита-

ния и самообразования, разрабатываемые

каждым педагогом для себя. Творческая дея-

тельность учителя рождает положительные

эмоции, не дает ему замкнуться в своем

узком опыте, спасает его от бесконечных

сомнений и раздумий, связанных с времен-

ными неудачами.

Все примеры творческой деятельности

учителей сходны в главном: увлечённом от-

ношении к своему повседневному труду, ст-

ремлении внести что-то новое, нешаблонное,

оригинальное в личную практику обучения и

воспитания детей, желание достичь более

высоких значимых результатов в развитии

творческих качеств личности ученика.

Хорошо известно, что только тот педагог,

который сам обладает ярко выраженной пот-

ребностью в творчестве, умеет замечать в

каждом человеке ростки таланта. Педаго-

гическое творчество не есть свойство из-

бранных. Овладение мастерством задача

каждого педагога, она вполне достижима.

Педагогическая интуиция, опыт учителя, уг-

лублённый и усовершенствованный до вы-

сокого профессионального мастерства, поз-

воляет создать свою индивидуальную систе-

му. Главное умение вовлечь в ту деятель-

ность, которая побуждает радость познания

и вызывает стойкую любознательность.

Наука и передовой опыт интересует учителя

как способ раскрытия стиля профессио-

нальной деятельности. Учитель стремится

анализировать свой опыт и опыт товарищей

по работе, фиксирует развитие интересов

учеников, выполнение ими различных зада-

ний. Такой учитель всегда в творческом

поиске, он хорошо знает пути достижения

цели, постоянно анализирует результаты, в

том числе и свои собственные ошибки и

просчёты. Творческое преобразование в пе-

дагогической деятельности, как и всякой

другой деятельности, проходит соответст-

вующие этапы в развитии сознания и твор-

ческих параметров от простого созерцания к

глубокому познанию действительности. Пе-

дагогическая деятельность обязательно

должна включать в себя элементы твор-

чества, так как только творчески направ-

ленный педагог может развить творческий

потенциал будущих специалистов.

Процесс педагогической деятельности,

предусматривает развитие уровня творческо-

го отношения к деятельности в количествен-

ной и качественной характеристике. По

тому, насколько богата и содержательна ор-

ганизация деятельности педагога, отражаю-

щая степень реализации им своих возмож-

ностей, можно адекватно оценить отношение

педагога к своей деятельности. Объективной

характеристикой педагогической деятельнос-

ти является ее творческий характер. Много-

образие педагогических ситуаций, обуслав-

ливают применение вариативных подходов к

анализу и решению вытекающих из них

задач.

Творческий процесс обусловлен разви-

тием потенциала личности, и если мы гово-

рим о творчестве педагога, то он базируется

на основе психолого-педагогических и пред-

метных знаний, умений и навыков, накоп-

ленного социального опыта, который позво-

ляют совершенствовать исполнение своих

профессиональных функций через примене-

ние новаторских форм и методов. Практика

показывает, что творческой направлен-остью

обладают те, кто стремится к постоянному

повышению профессиональной квалифика-

ции, для кого значимо и характерно цен-

ностное отношение к труду, кто постоянно

работает над совершенствованием и попол-

нением своих знаний.

Творческая деятельность преподавате-

ля осуществляется в двух основных формах:

применение известных средств в новых

сочетаниях к возникающим в образователь-

91

ном процессе педагогическим ситуациям и

разработка новых средств, применительно к

ситуациям, аналогичным тем, с которыми

учитель уже имел дело ранее. На своей пер-

вой стадии творческий педагогический про-

цесс представляет собой установление новых

связей и комбинаций, известных ранее поня-

тий и явлений и может быть реализован на

основе специальной методики. Оптималь-

ные пути его осуществления возможно оп-

ределить посредством алгоритма или при

помощи эвристической системы правил,

следуя которым легче найти решение. Пред-

писания к педагогической деятельности, нор-

мы этой деятельности необходимое научно

обоснованное руководство для преподавате-

ля в его работе.

Профессиональный рост учителя невоз-

можен без самообразовательной потребнос-

ти. Для современного учителя очень важно

никогда останавливаться на достигнутом, а

обязательно идти вперёд, ведь труд учителя

это великолепный источник для безгранич-

ного творчества.

Конкурсы профессионального мастер-

ства пропагандируют передовой педагогиче-

ский опыт, развивают готовность педагогов

к реализации индивидуального подхода в

педагогической деятельности, а главное –

поощряют профессиональную активность и

педагогическое творчество. Содержание и

организацию педагогического труда можно

правильно оценить, лишь определив уровень

творческого отношения педагога к своей дея-

тельности, который отражает степень реали-

зации им своих возможностей при достиже-

нии поставленных целей. Именно поэтому

творческий характер педагогической дея-

тельности является важнейшей её объектив-

ной характеристикой. Педагогическая дея-

тельность является по своей природе творче-

ской. Творчество обуславливается потен-

циалом личности педагога, сформированным

на основе накопленного им социального

опыта, новых идей, умений и навыков, поз-

воляющих находить и применять оригиналь-

ные решения, новаторские формы и методы.

Только эрудированный и имеющий социаль-

ную подготовку педагог способен найти

новые, оригинальные пути и способы реше-

ния проблемы путём творческого воображе-

ния и мысленного эксперимента. В сфере

личности педагогическое творчество прояв-

ляется как самореализация педагога на осно-

ве осознания себя творческой индивидуаль-

ностью, как определение индивидуальных

путей своего профессионального роста и

построения программы самосовершенствова-

ния.

Учитель никогда не творит наедине с

собой, а всегда в соавторстве с учениками.

Мне очень понравились варианты сотворче-

ства, предложенные В.А.Кан-Каликом и

Н.В.Никандровым. По мнению авторов, в

конкурсных материалах могут быть отраже-

ны различные варианты сотворчества учите-

ля с учащимися: учитель не соотносит свой

творческий процесс с деятельностью уча-

щихся, творит для себя и от себя (педагог –

«премьер»); учитель соотносит свой творче-

ский процесс с деятельностью класса, управ-

ляет общим творческим процессом (педагог

– «дирижёр»); учитель учитывает нюансы

деятельности отдельных учащихся (педагог

– «зеркало»); учитель создаёт общую кон-

цепцию урока, учитывает особенности от-

дельных учеников, обеспечивает им индиви-

дуальное самовыражение и творческое сот-

рудничество (педагог – «режиссёр»).

Добиться высоких результатов может

каждый. Главное творчество и постоянное

совершенствование своей работы.

Литература:

1. Кудрявцев Т.В. Психология технического

творчества. – М., 1975. – 345 с.

2. Кан-Калик В.А. Учителю о педагогиче-

ском общении: Книга для учителя. -М.:

Просве-щение, 1987. -210 с.

3. Лук А.Н. Психология творчества. – Наука,

1978.-125 стр.

4.Кан-Калик В.А., Никандров Н.Д. Педаго-

гическое творчество. М.: Магистр, 1999г.

5.ВенедиктоваТ.А., ГлазуновА.Т. Творческое

развитие педагога. – М.: ИЦАПО, 2000.

92

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІЗДЕНІСІН ДАМЫТУДЫҢ

МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Шамшетова Р.Ө.

Қандыағаш қалалық №2 орта мектебінің тәлімгері

Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім

қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесі тең ететін – білім.

ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев ХХІ ғасыр - бәсекелестік ғасыры. Басқа

елдермен тереземіз тең болу үшін біз, ең ал-

дымен, білім саласын бәсекеге қабілетті дең-

гейге жеткізуіміз қажет. Өйткені білім беру

жүйесі дамыса, экономика да өрлемек. Елба-

сымыз дамыған 30 елдің қатарынан көрінуі-

міз үшін «Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат,

бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында

басым бағыттарды нақтылап берді.

Қазақстанның болашағы білімді жастардың

қолында. Сондықтан да білім саласында

еңбек етіп жүрген ұстаздар қауымына бүгінгі

таңда үлкен талап қойылып отыр.

Бәсекеге қабілетті білім кеңістігін құру-

ға бағытталған қазақстандық білім беру ре-

формасының негізгі мақсаттарының бірі жа-

ңаша оқытудың әдіс-тәсілдері арқылы оқу-

шының бойында шығармашылық ойлауды,

бастамашылықты дамыта отырып, жеке тұл-

ға тәрбиелеу болып отыр. Қазақстан Респуб-

ликасының білім беру мемлекеттік бағдарла-

масында мектеп қабырғасында оқушыларға

нәтижеге бағытталған білім беру арқылы

олардың тұлғалық ерекшеліктері мен қасиет-

тері ашылатын, шығармашылық ойлау, өз

бетінше шешім қабылдау қабілетін қалып-

тастыру тұрғысындағы мемлекеттік саясат-

тың басты ұстанымдары айқындалған.

«Ұстаз – адам жанының инженері» де-

мекші, баланың жанына терең үңілу, оның

дүниетанымын өз ықпалымен дамытуды бас-

шылыққа алуға жол ашты. Сондықтан да тә-

лімгер ретінде мектепте өткізілетін шаралар-

ды өзіміздің менталитетке сай икемдей оты-

рып, шығармашылықпен ұштастыру, жаңа-

лыққа деген ұмтылыс оқушыларымыздың

шығармашылық қызығушылығының артуы-

на әкеледі.

Қазіргі қоғамның сұранысын қанағат-

тандыру мұғалімнен жоғары мәдени-адами

құндылықтар мен сенімдердің қалыптасқан

жүйесін, кәсіби белсенділік пен өзін-өзі жү-

зеге асыруға деген ұмтылысты талап етеді.

Осыған байланысты мұғалім тұлғасын үнемі

шыңдап отыру қажет. Міне, біліктілікті арт-

тыру жүйесінің негізгі міндеті осыдан туын-

дайды: ал маманның кәсіби құзыреттілігін

тұлғалық қасиеттермен үйлесімде дамыту

болып табылады. Еркін әрі белсенді ойлауға,

оқу тәрбие үдерісін модельдеуге, жаңа идея-

ларды өзі туындатып, іске асыруға қабілетті

мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің деңгейін

көтеру проблемасы қазіргі әлеуметтік-эконо-

микалық жағдайда өзекті мәселелердің бірі

болып табылады.

Бұл жағдай білімнің сапасына деген қа-

лыптасқан қөзқарастар мен ұстанымдардың

өзгеруіне әкеліп отыр. Сапалылықты қамта-

масыз ететін «сапалы» мұғалімдер шығарма-

шыл болуы тиіс.

Сыныптан тыс шараларды ұйымдасты-

ру кезеңінде түрлі әдіс-тәсілдер яғни страте-

гиялар қолданылады. Осы әдіс-тәсілдер ар-

қылы ең алдымен демократизм, оқушымен

оқушы арасындағы ашық қарым-қатынас,

бірлескен шығармашылық пен ізденушілік

әрекет, сыйластық, ашық пікірлер және бас-

қаның пікірін сыйлау қағидасы, әрекетті өз

бетімен күштеусіз жасау, сынамау, керісінше

өз кемшілігін мойындау және сыпайы түрде

қатесін жеткізу мәселесі басты орын алады.

Қазіргі заманғы білім беру тәжірибе-

сінде балаларды зерттеп оқытудың маңызы

арта түсуде. Оқушыны оқыту барысында кез

келген пән бойынша зерттеу ізденістері көп-

теген мектептерде қолға алына бастады. Мұ-

ғалімнің зерттеу мәдениеті жоғары болған

жағдайда ғана оқушының зерттеулік білімді

жоғары дәрежеде меңгеру мүмкіндігі арта-

тындығы ақиқат болып табылады.

Демек, оқушының шығармашылық дер-

бестiгi қабiлетiне мотивациялық тұрғыда

93

басшылық жасау арқылы шығармашылық

дамиды. Бүгінгі таңда еліміздің егеменді ел

болғалы ғылым, мәдениет салаларында жаса-

лып жатқан шаралардың барлығы жеке тұл-

ғаның адамзаттық және ұлттық игіліктер не-

гізінде тәрбие мен білім беру ісін неғұрлым

жоғары деңгейге көтерілуіне ықпал етуде.

Сондықтан қазіргі рухани мәдениетіміз-

дің жаңару кезеңінде тұлғаның қарым-қаты-

нас мәдениетін дамыту қажеттігі, педагогика

ғылымында аталған проблеманың толықтай

жүйелі түрде зерттелмеуі оны өмір талабына

сай ұйымдастыру мен қарым-қатынас мәде-

ниетін қалыптастыру мазмұны, әдістемесінің

болмауы арасындағы қайшылықтардың ше-

шімін табу өзекті мәселелердің біріне

айналуды. Білім берудің тұлғалық бағдарлы

мазмұны білім беру жүйесінде болып жатқан

өзгерістерге сай мектеп тәлімгері ретінде

оқушылардың тұлғалық, ұжымдық және реф-

лексиялық әрекеттердің үнемі дамып оты-

руын көздеймін. Балалар арасында қабілет

деңгейі әр түрлі оқушылар кездеседі.

Төменгі деңгей (бейімделу)- талпыны-

сы жеткіліксіз, өз бетімен ізденуге, білімін

көтеруге ықтиярсыз, дидактикалық білікті-

лігі, өз қызметінің нәтижелерін саралау, баға

беру деңгейі төмен, адамдармен тіл табысу-

ға, білім, білік, дағдыларды игеруге құлықты

емес.

Орта деңгей (репродуктивтік)-білімдері,

қызығушылықтары бар, бірақ тұрақты емес,

тануға ұмтылудың қажеттілігін сезінеді.

Жеткілікті деңгей (эвристикалық) – бі-

лімге, болашақ мамандығына деген көзқара-

сы жақсы, таным қабілеті біршама қалып-

тасқан, шығармашылықпен жұмыс істеуге

қабілеті бар, бірақ тұрақты қолдануға ма-

шықтанбаған, жұмысында жоғары нәтижеге

жету үшін қосымша материалдарды, ақпа-

раттарды тауып, оларды іріктей алады.

Жоғары деңгей (креативтік) – оқу мен

тануға деген қызығушылығы тұрақты, оны

өзінің оқу іс-әрекетінің мәні деп есептейді,

білім, білік пен дағдыларды игеруге қызығу-

шылықтары жоғары. Проблеманың шешімін

табу, ақпараттық, коммуникативтік құзырет-

тіліктері қалыптасқан, іс-әрекетін жобалай

біледі, ұйымдастыра алады және оқытудың

түрлі әдіс-тәсілдерін, технологияларын қол-

данып өткізе алады, адамдармен тез тіл та-

бысады, ұжымда, әлеуметтік ортада беделді.

Осындай оқушылармен жұмыс бары-

сында оқытуды өзектендірудің әдістемелік

тәсіл-дері ретінде:

білім алушыны тақырып бойынша қайшы-

лыққа әкеліп, оны шешудің жолдарын

табуды ұсыну;

жағдаяттарды әртүрлі позициядан

қарастыруды ұсыну;

нақты сұрақтар қою;

нақты тапсырмалар ұсынуды қарастыра-

мын.

Сонымен, қорыта айтқанда, біз мектеп-

те өз шәкірттеріміздің бойында жоғарғы дә-

режелі білім, біліктілік пен дағдыны қа-

лыптастыруды қамтамасыз етеміз. Оқушы-

ларымыздың өмірлік жағдаяттарда өздерінің

алған білім, біліктілік, дағдыларды дұрыс

қолдана алуына жағдай жасау біздің ұстаз-

дық міндетіміз. Демек, қазақ тілін оқыту ба-

рысында өзіндік ой-толғамын жеткізе ала-

тын, кез келген адаммен тілдік қарым-қаты-

насқа түсе алатын, коммуникабельді, іскер

азамат тәрбиелеп шығару арқылы коммуни-

кативтік құзіреттіліктерін дамыту жолында

атқарар еңбектері әлі де алда деп есептеймін.

Білім беруді жаңарту үнемі алға қарай ұмты-

лу мен дамыту үрдісі, білім беруде кезең-ке-

зеңмен өтетін және алынған нәтижелерге

сәйкес түзетулер енгізіп, талданатын

өзгерістер.

Оқушының шығармашылық әлеуетін

дамыту күрделі және көпқырлы мәселе.

Шығармашылық бір орында тұрмайды, ол

шексіз. Ендеше, жаңарған мемлекетіміздің

әрбір ұстазын жаңа жұмыс бағыттары мен

шығармашылықтың белестері шақырады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. С.Е.Шәкілікова, Ш.Ш.Кәрібаев, т.б. Білім

берудегі компоненттік тәсіл// Қазақстан

мектебі, №4, 2004.

2. С.Аманжолов, Құзыреттілікті қалыптас-

тырудың теориялық негіздері // Өскемен:

2007. – Б.135-140.

3. С.Аманжолов, Қазақстан Республикасы-

ның жастарға бағытталған саясаты туралы

// Өскемен: 2005. – Б.129-135.

4. Базарғалиева Б., Құзыреттілік. //

Қазақстан мектебі, №4,2009.

94

КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІ ЖЕТІЛДІРУ

Шолтаманова Г.Д.

Байғанин ауданы Дияр орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Қазақстан Республикасының әлемдік

үздік үлгіге сәйкес инновациялық білім

кеңістігіне енуді мақсат етуі, дамудың озық

деп танылған жобаларын тәжірибеге енгізуі

нәтижесінде қазақстандық білім беру страте-

гиясы мен бағыттарын жаңартудың қажетті-

лігі күннен-күнге айқындала түсуде [1].

Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйе-

сіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар,

өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қа-

уымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келе-

шегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа

идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жаса-

уына негіз болары анық. Олай болса, бүгінгі

таңда алға қойылған мақсаттарды іске асыру-

да басты рөлді мұғалім тұлғасы атқаратын-

дығы туралы тұжырымға ешкім қарсы шыға

қоймас.

Осы орайда қазіргі кезеңде жүзеге асы-

рылып жатқан жаңа бағдарламаның негізгі

мақсаты – жылдам өзгеріп жатқан әлемде

өзіне сенімді және табысты болуға мүмкіндік

беретін дағдылары мен түсініктерін дамыту-

ға, өмірлік жағдайларда өз білімдерін қолда-

нуға ықпалын тигізетін сыни тұрғыдан ой-

лауға үйретуді қамтиды.

Адам капиталына инвестиция бөлу

өмірге бейімделе алатын білікті мамандарды

қалыптастыру үшін өте қажет. Маманның

дамуы кәсіби құзыреттіліктің қалыптасуы-

мен тығыз байланысты [2].

Сондықтан қоғамдық өмірді демокра-

тияландыру және ізгілендіру жағдайында ма-

мандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптас-

тыру, кәсіби білімнің құндылық бағдарын

арттыру өзекті мәселеге айналып отыр [3].

Халқымыздың ұлы ғалымы Мағжан

Жұмабаевтың «жақсы мұғалім деген атқа

түрлі әдістерді меңгеріп, соларды оқытуда

қолда білу арқылы ғана жетуге болады.

Сонымен қатар, бірнеше әдісті меңгеріп қана

қоймай, табанда өзі қажет әдісті тауып,

пайдалана білу керек» деген пікірі жоғарыда

талған тұжырымның жалғасы іспетті [4].

«Педагогтың кәсіби құзыреттілігі» де-

ген ұғымын айқындау үшін қазіргі педагоги-

калық ғылым мен практикада «кәсібилілік»,

«кәсіби құзыреттілік», «құзыреттілік», «пе-

дагогтың кәсіби құзыреттілігі» деген ұғым-

категориялар кеңінен қолданыс табуда.

Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде

зерттеушілер кәсіби құзыреттілік ұғымына

30-дан астам кәсіби маңызды сапаларды

кіріктіреді, оның ішінде психологиялық-пе-

дагогикалық әдебиеттерде жиі кездесетін:

сезімталдық; құндылықты-бағдарлы білік-

тер; мінез-құлық икемділігі; студенттерді

түсіне білу және оларды оңтайлы басқару;

оқыту әдістерін меңгеру; әлеуметтік саналы-

лық т.б.

Құзыр ұғымының педагогикалық тер-

мин ретінде қалыптасуын білім берудің «құ-

зырға» бағытталу (competence-based

education CBE) талдау жасай отырып,

зерделеуге болады.

Білім беру жүйесінің құрылымдық өз-

геруіне терең бойлап, оның әдіснамалық тұр-

ғыда күнделікті тәжірибеде көрінуін талдау –

білім беру саясатының маңызды бағытына

айналуда. Осыған сәйкес педагог кадрлар-

дың біліктілігін арттыру мен кәсіби құзы-

реттілігіне қойылатын талаптар жаңа сипат-

қа ие болуда.

Білім беру саласындағы озық тәжірибе-

ні, ғылыми зерттеу нәтижелерін зерделеу жә-

не оны біліктілікті жетілдіру жүйесінде прак-

тикалық тұрғыда қолдануда үздіксіз ізденіс

жүргізілуде. Оқыту мазмұнын жаңарту, сер-

тификатталынған мұғалімдердің желілік қа-

уымдастығын құру, қысқа мерзімді курстар-

да оқу үрдісін ұйымдастыруда құрылымдық-

модульдік тәсілді енгізу, материалдық-тех-

никалық және ғылыми-әдістемелік қамтама-

сыз ету педагогтарға жаңа сапалық деңгейде

білім беру қызметін ұсынуға мүмкіндік

береді.

Педагогикалық-психологиялық

әдебиеттерді зерделеу нәтижесінде педагоги-

калық құзыреттілік кәсіби қызметтің белгілі

95

бір түріне тән теориялық білім мен тәжі-

рибелік білік, дағдылардың жиынтығы, бұл

белгілі бір арнайы іс-әрекетпен шұғылдану

жағдайында маманның кәсіби жетістікке қол

жеткізуіне мүмкіндік беретін мінез-құлқы,

кәсіби ереже, норма, модельдер жиынтығын

игеруі болса, кәсіби құзыреттілік мұғалімнің

өзінің кәсіби қызметі аймағындағы осы

қызметпен шығармашылық тұрғыда

айналысуы.

Педагогикалық іс-әрекеттің шығарма-

шылық бағыттылығы мұғалім қызметіне тө-

мендегідей талаптар қояды:

1) өзінің әлсіз және мықты жақтарын жаңа

формация мұғалімі ретінде объективті

бағалай білуі керек;

2) интеллектуалды әрекеттің жалпы мәде-

ниетін, тіл табысу мәдениетін игеруі тиіс;

3) болып жатқан интеграциялық үрдістер-

ден, әлемдік білім кеңістігінің даму тенден-

цияларынан хабардар болуы тиіс.

Кез келген инновациялық үрдіс экспе-

риментті жүргізу арқылы болжанады, яғни

білім мониторингісі инновациялық білім

беру технологияларын қолдану, білім беру

құрылымын және мазмұнын жетілдіру,

мақсатты белгілеу, басқару, ұйымдастыру тә-

різді білім беру үдерісіндегі жетекші үрдіс-

терді өзгерту арқылы дамытудың оңтайлы

жолдары мен білім берудің жаңа сапасына

жету жолдары (педагогтың ақпаратты таба

білуі, таңдай білуі және талдай білуі, өз

бетімен жұмыс жасау қабілеті, белсенділік

танытуы т.б.) анықталады. Сонымен қатар

оқушыларды бағалау жұмысын жетілдіру

бойынша әдістемелік ұсыныстар даярлау,

озат тәжірибені жинақтау және тарату, бе-

йіндік оқытуға даярлық, оқу жоспарының

жылжымалы бөлігін бағдарламалық және

оқу-әдістемелік қамтамасыз ету, оқу процесі-

не оқытудың жаңа технологияларын енгізуді

жетілдіру, мұғалімдердің кәсіби құзыретті-

лігі мен шығармашылығын дамыту шарала-

ры т.б. міндеттер терең де жан-жақты талқы-

лауды қажет етеді.

Педагог құзыреттілігін қалыптастыру

күрделі функционалдық жүйе болғандықтан,

жұмыс барысында төмендегі төрт кезең

ескерілуі тиіс:

а) мұғалімнің өзін-өзі тануы;

ә) мақсат-міндеттерді анықтау негізінде

жұмысты жоспарлау;

б) тәжірибелік тұрғыда жүзеге асыру;

г) өз білімін жетілдіру жоспарын жасау,

күнделік жүргізу, өз еңбегінің нәтижесіне

талдау жасаудан тұратын өзін-өзі бағалау

мен өзін-өзі түзетуі.

Бұл міндеттерді жүзеге асыру күн тәр-

тібінен түспегенмен, оларды жетілдіре түсу

қажеттігі уақыт озған сайын арта түсуде.

Мақсаттылық пен үлкен қуатқа, шығарма-

шылық ізденіске толы ұстаздар қалыптасқан

озық дәстүрді сақтай отырып, жаңа кәсіби

белестерді бағындырары сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стра-

тегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа

саяси бағыты» атты Қазақстан халқына

Жолдауы. Астана. 14-желтоқсан

www.inform.kz/

2. Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың 2011 – 2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасы.

http:// kz. government. kz/ resources /docs

3. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. –

Алматы, 1973. 215 б.

4. Байтұрсынов А. Шығармалары. –Алматы,

1998. 320 б.

96

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ

Алиева Ш.А.

Мұғалжар ауданы Жем қаласы «Балбөбек» МДҰ әдіскері

Адамгершілік қоғамдық сананың ең

басты белгілерінің бірі болғандықтан, адам-

дардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қаты-

насы, көзқарасымен сипатталады. Олар

адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кіші-

пейілдік, қайырымдылық, жанашарлық, ізет-

тілік, инабаттылық, қарапайымдылық т.б.

Адамгершілік ең жоғары құндылық деп қа-

райтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік

және психологиялық қасиеттерінің жиынты-

ғы. Адамгершілік тақырыбы мәңгілік. Ол

ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бо-

йына адамгершілік қасиеттерді сіңіру ата-ана

мен ұстаздардың басты міндеті. Адам-

гершілік әр адамға тән асыл қасиеттер.

Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында,

отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұр-

пында. Әр адам адамгершілікті күнделікті

тұрмыс-тіршілігінен, өзін қоршаған таби-

ғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог

В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен

бақыт бере білсек, ол бала солай бола

алады», - дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты

терең білім беріп, оның жүрегіне адамгерші-

ліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата біл-

сек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік

көзқарасының қалыптасуына, айналасымен

санасуына ықпал етері сөзсіз. Ата-ананың

болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі

ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда. «Балапан ұяда

не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, ата-

ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы

балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкен-

дер айтса, соны айтатынын, не істесе соны

істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың

үйден көргені, етене жақындарынан естігені-

ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені,

демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды іс-

термен айналысатын адамның айналасында-

ғыларға көрсетер мен берер тәлімі мол бол-

мақ. Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгерші-

лік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілер-

ден насихат жолымен емес, тек шынайы кө-

ру, сезім қатынасында ғана алады. Жеке тұл-

ғаның бойындағы жалпы адамзаттық құн-

дылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзе-

ге асады, сөйтіп оның өзі-өзі тануына, өзін-

дік бағдарын анықтауына мүмкіндік туғыза-

тындай тәлім-тәрбие берілуі керек. Жақсы

адамгершілік қасиеттердің түп негізі отба-

сында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік

қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе

еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және

еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды

еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет

болып табылады. Өз халқының мәдениетін,

тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халық-

тардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәс-

түріне құрметпен қарайтын нағыз мәде-

ниетті азамат қалыптасады. Қазақ халқының

әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық

дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада,

қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәс-

түрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір

адамнан талап етіледі.

Халқымыздың тәлім-тәрбиелік мұрасы-

на үңілсек, ол адамгершілікті, қайырымды-

лықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-баба-

ларымыздың баланы бесігінен жақсы әдет-

терге баулыған. «Үлкенді сыйла», «Сәлем

бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді ұлағат-

ты сөздердің мәні өте зор. Адамгершілікті,

ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді,

жарқын, биязы, өзі парасатты болады. Ондай

адамды халық «Иман жүзді кісі» деп құрмет-

теп сыйлаған. Балаларымызды имандылыққа

тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын

оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпе-

йілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік

сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Ба-

ланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге,

иманды болуға, адамгершілікке баулу адам-

гершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды

адамгершіліке тәрбиелеуде ұлттық педаго-

гика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды.

Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір

97

жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін артты-

ру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына

сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің бе-

рік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік

адамның рухани арқауы. Өйткені адам

баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік

қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығы-

мен ардақталады. Адам баласының мінез-

құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек бі-

ліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана

сіңетін, құдіретті, қасиеті мол адамшылық

атаулы-ның көрініс болып табылады.

Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев «Егер

біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз

келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы,

ең бастысы балаларының алдындығы

жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз»-деген

болатын. Отбасы ғасырлар бойы өмір сүріп

келе жатқан адам баласының әлеуметтік ор-

тасы. Халықтың салт-дәстүрін әдет-ғұрыпта-

рының сақтаушысы. Сондықтан, отбасы тәр-

биесі халықтың ой арманымен мол тәжіри-

бесімен ұлттық дәстүрімен дамып ұрпақтан-

ұрпаққа жалғасып жеткен тарихи мұра. Әр-

бір отбасында балалардың рухани-адамгер-

шілік қасиеттерін қалыптастыру ең бірінші

ата-ана тәрбиесіне байланысты. Қай заманда,

қайсы елде болса да отбасының адамзат

ұрпағына ететін ықпалы мен әсерін өмірдегі

басқа ешнәрсенің күшімен салыстыруға

болмайды.

Отбасы тәрбиесінің түрлері мен мүм-

кіндіктері көп, әсіресе, көргенді, ынтымақты,

тату-тәтті тұратын отбасында шаңырақ шат-

тығы негізінен, қоғамдық сананың адамгер-

шілік, кісілік, қайырымдылық, әдептілік, әді-

леттілік сияқты толып жатқан моральдық

ұғымдарға негізделеді. Бала үшін отбасында

ең алдымен, әке-шешесінің, ата-әжесінің,

басқа да ересектердің инабатты, кісілік үлгі-

лерінің маңызы зор. Бала өз заманына тән

кісілікті, әдептілікті, қайырымдылықты, тіпті

бұзақылықты да алғаш рет осы өзінің отба-

сында меңгереді. Үй ішінде күнделікті айты-

латын ұлағатты өсиеттері мен ақылы, ал жас-

тардың оларға деген сый құрметі, адал көңі-

лі, әдепті қылықтары, ерке-назы, жалпы ал-

ғанда, дұрыс қалыптасқан моральдық-психо-

логиялық қарым-қатынастар отбасы өмірінің

ерекше рухани бір байлығы. Осындай отба-

сында өскен балалар бақытты, олардың өмір-

ден алатыны да, өмірге беретіні де көп бола-

ды. Балалардың бойындағы қабілеттің, қай-

сы нәрсеге бейімділігін, ол қабілеттер мен

бейімділіктер қашан, қай мезгілде пайда

болатыны әлі де толық шешіле алмай келеді.

Соның салдарынан дүниеде миллиондаған

адамдар өздерінің болашақтағы орнын дұрыс

таңдай алмай қиналады сәтсіздікке ұшырай-

ды. Отбасы мен ата-аналардың осы пробле-

маларды шешуге тигізетін пайдасы мол.

Талапты жастарға мамандық таңдау үстінде

дұрыс бағыт, кеңес беретіндер ата-аналар.

Себебі балалардың сырын да, қабілетін де

ата-аналарынан артық білетін адам жоқ.

Адамның ең асыл қасиеттерінің бірі-

оның жұртқа ұнамды мінез-құлқы. Ол қасиет

негізінен отбасында қалыптасады. Отбасы

тәрбиесінің осындай ерекшеліктері мен мүм-

кіндіктерін қоғамдық тәрбиенің міндеттері

мен ұштастыра білсек, оның берері мол.

Баланы тәрбиелеуге ата-ана жеткілікті

мән бермесе, бұл істің нәтижесіз болары кү-

мәнсіз. Абай былай дейді: «Балаға көбіне үш

алуан түрлі мінез жұғады. Біріншісі-ата-ана-

дан, екіншісі-ұстазынан, үшіншісі-құрбысы-

нан. Солардың ішінен бала қайсысын жақсы

көрсе, сонысынан көбірек жұғады». Сондық-

тан жұмыс қаншалықты қауырт болса да,

қаншалықты шаршап-шалдығып жүрсе де

ата-ана бала тәрбиесін ұмытпауы тиіс. Бала-

лардың болашақ қадамы отбасында бастала-

тыны бәрімізге аян. Бала жақсы әдетті болса

да, жаман әдетті болса да ең алдымен жанұя-

дан алады.

Ата-аналар балаларын мәдиенетті, кі-

шіпейіл адал азамат етіп өсіргілері келсе, ең

алдымен олардың өздері кіршіксіз таза адам

болуы керек. А.С.Макаренко ата-аналарға

арнаған еңбегінде «Сіздің мінез-құлқыңыз –

жеткіншек тәрбиесіндегі бірден-бір шешуші

құрал. Сіз қалай киінсеңіз, басқалармен қа-

лай әңгімелесеңіз, қалай қуанып, қалай қай-

ғырасыз, достарыңызбен және қас адамдары-

ңызбен қалай қатынас жасайсыз, сіз қалай

күлесіз, газетті қалай оқисыз, радионы қалай

тыңдайсыз, міне, мұның барлығының да бала

үшін маңызы ерекше»-деген болатын. Ата-

аналар шын беделге ие болған жанұяларда

олардың жай ғана реніш білдіруі, ескерту

98

жасауы баланы теріс істерден сақтандыру

үшін жеткілікті.

Беделдің болмауынан балалар ата-ана-

сымен ашылып сөйлеспейді. Олардың ес-

кертпелеріне дөрекілікпен қарсыласумен жа-

уап береді. Кішкентай күнінде сәби ата-ана-

сына жан-тәнімен қадірлейді, оларды бар зе-

йінімен тыңдайды. Ал ақылы кіріп жақсы

мен жаманды ажырата бастаған жасөспірім

үйдегі үлкендерге енді ересек көзбен қарай-

ды. Бірақ бұл жағдайды біздер, ата-аналар,

үнемі ескере бермейміз. Қорқытумен, күш

көрсетумен балаға айтқанымызды істетуге

әуеспіз. Мұндай отбасында нашар мінез-

құлықты балалардың өсетініне мән бермей-

міз. Отбасындағы байсалды, бірқалыпты

қарым-қатынас балалардың ата-аналарына

сенімі мен құрметін күшейтетінін ұмытамыз.

Алдында ешқандай қуанышы болмаса,

адам жарық дүниеде тіршілік етіп жүре

алмайды. Адам өмірінің ең жақсы атышулы

қозғаушысы-ертеңгі қуаныш» - деген

А.С.Макаренко. Олай болса әрбір ата-ана

балаларын ертеңгі қуанышты сезіне білуге

тәрбиелеу қажет. В.А.Сухомлинский оқушы-

лардың ата-аналарымен жұмыс істеудің

маңызына ерекше назар аударған. «Тек ата-

аналармен бірге, жалпы күш-жігерді бірікті-

ру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен

адамдық бағытты беруі мүмкін»,-дейді. Олай

болса, отбасы мектеппен бірге тәрбиелік ор-

таның тұтастай негізі ықпал ету фактор-

ларын жасайды. Сондықтан да педагогика-

лық әрекетте мектептің жалпы міндеттерінің

көлемінің тым кеңдігіне қарамастан, ата-

аналармен жұмыстың маңызы ерекше. Қай

заманда болмасын адамзат алдында тұратын

ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы өзінің

ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, сана-

лы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі келешек

қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін

жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол,

мәдени-ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу

біздің де қоғам алдындағы борышымыз.

Әдебиеттер:

1.Бала тәрбиесі.// журнал № 2 2014 ж ,

2.Әбиев Ж. Педагогика тарихы-А., 2006.ж

РӨЛДІК ОЙЫН ЭЛЕМЕНТІН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУ

Байниязова З.К.

Мұғалжар ауданы Жем қаласы «Балбөбек» МДҰ тәрбиешісі

Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мә-

селесі жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәр-

бие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани

бай адамды қалыптастыру оның туған

кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу

өсу үшін, оған көшет кезінде көмектесуге

болады, ал үлкен ағаш болғанда, оны түзете

алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондық-

тан баланың бойына жастайынан ізгілік, ме-

йірімділік, қайырымдылық, яғни адамгер-

шілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне се-

німділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагог-

тар шешуші роль атқарады. Рухани-адамгер-

шілік тәрбие екі жақты процесс. Бір жағынан

ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтар-

дың балаларға белсенді ықпалын, екінші

жағынан тәрбиеленушілердің белсенділігін

қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен

қарым-қатынастарынан көрінеді. Адамгерші-

ліктің негізі мінез-құлық нормалары мен

ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-

қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көріне-

ді, моральдық өзара қарым-қатынастарды

басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қо-

ғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек,

сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге

де формалары, бұл-сананың, сезімдердің,

мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың

бөлінбес элементтері, олардың негізінде қо-

ғамымыздың қоғамдық-экономикалық құн-

дылықтары жатады.

Баланың өмірге белсенді көзқарасының

бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәр-

биелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен

формалары балалардың мүмкіндігін ескеру

арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, ең-

бекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкен-

дердің қолдан келетін жұмысты ұйымдас-

99

тыру процесінде, ойын және оқу ісінде жос-

парлы түрде іске асады. Мұндай мақсатқа

бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүй-

гіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм

бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз

қолымен жасай алуды және жасалған дү-

ниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбе-

гінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүм-

кіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы

жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір

нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және

оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға тал-

пыныс пайда болады. Мұның бәрі де бала-

ның жеке басының қоғамдық бағытын анық-

тайды, оның өмірге белсенді ұстанымын

бірте-бірте қалыптастырады.

Мектепке дейінгі жастағы баланың

рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы

мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың

тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге

асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір

міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағ-

дайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды

әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгерші-

лік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек

сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сон-

дай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыз-

дың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық

сезімдер жайлы мағлұматтар. т.б. қалыптаса-

ды. Мектепке дейінгі жаста балаларды адам-

гершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері

мына жайлармен түйінделеді: ізгілік баста-

масымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер

арасындағы саналы қарым-қатынас/ тұрмыс-

тың қарапайым ережелерін орындау/ кең-

пейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға

қамқорлықпен қарау және т.б./ Ұжымға

тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-

қатынасын қалыптастыру, Отанға деген

сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әртүрлі ұлт өкіл-

деріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша

мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайы-

лықтың пайда болуына, құрбыларына, төңі-

ректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға

мүмкіндігі жасалмайды.

Атақты педагог Сухомлинский; «Бала

кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі ара-

лықта әр адам өзінің рухани дамуына қа-

жетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.

Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық

сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі

биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол,

еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қа-

сиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ерте-

гінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға

рухани ләззат беріп, қиялға қанат бітіретін,

жас баланың рухының өсіп жетілуіне қа-

жетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық»-

деп атап көрсеткен.

Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапа-

лық көрсеткші. Руханилықтың негізінде

адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят,

өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары

дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке

шақырады. Рухани-адамгершілік тәрбие –

бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағ-

дыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қа-

тынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптас-

тырады. Жеке адамның адамгершілік сана-

сының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс

әрекетін анықтайды.

«Жақсымен жолдас болсаң жетерсің

мұратқа, жаманмен жолдас болсаң қаларсың

ұятқа...», «Жаман дос жолдасын қалдырар

жауға» деген мақалдардан көруге болады.

Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер

адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді

сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адам-

заттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет

барысында, әртүрлі ойындар, хикаялар, ерте-

гілер, қойылымдар арқылы беріледі. Адам-

гершілік адамның рухани байлығы, болашақ

ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет

дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адам-

гершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие

болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық

бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-

қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік

қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі

болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-

әрекеті, қарым-қатынасы, көз-қарасымен си-

патталады. Олар адамды құрметтеу, оған

сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымды-

лық, жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық,

қарапайымдылық т.б. Адамгершілік ең жоға-

ры құндылық деп қарайтын жеке адамның

қасиеті, адамгершілік және психологиялық

қасиеттерінің жиынтығы.

Адамгершілік тақырыбы мәңгілік. Ол

ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бо-

100

йына адамгершілік қасиеттерді сіңіру ата-ана

мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгерші-

лік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгер-

шіліктің қайнар бұлағы халқында, отбасын-

да, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр

адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс-

тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойы-

на сіңіреді. Көрнекті педагог

В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен

бақыт бере білсек, ол бала солай бола

алады», – дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты

терең білім беріп, оның жүрегіне адамгерші-

ліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата біл-

сек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік

көзқарасының қалыптасуына, айналасымен

санасуына ықпал етері сөзсіз. Ата-ананың

болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұр-

пақтан ұрпаққа жалғасуда. «Балапан ұяда не

көрсе, ұшқанда соны іледі»дегендей, ата-

ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы-

балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкен-

дер айтса, соны айтатынын, не істесе соны

істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың

үйден көргені, етене жақындарынан естігені

ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені,

демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды іс-

термен айналысатын адамның айналасында-

ғыларға көрсетер мен берер тәлімі мол бол-

мақ. Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгерші-

лік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілерден

насихат жолымен емес, тек шынайы көру,

сезім қатынасында ғана алады. Жеке тұлға-

ның бойындағы жалпы адамзаттық құнды-

лықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге

асады, сөйтіп оның өзі-өзі тануына, өзіндік

бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатын-

дай тәлім-тәрбие берілуі керек. Жақсы адам-

гершілік қасиеттердің түп негізі отбасында

қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қа-

сиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе

еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және

еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды

еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет

болып табылады. Өз халқының мәде-ниетін,

тарихын, өнерін сүю арқылы басқа ха-

лықтардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәс-

түріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті

азамат қалыптасады. Қазақ халқының әлеу-

меттік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәс-

түрге айналған. Отбасында, балабақшада, қо-

ғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін

бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан

талап етіледі.

Халқымыздың тәлім-тәрбиелік мұрасы-

на үңілсек, ол адамгершілікті, қайрымды-

лықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-

бабаларымыздың баланы бесігінен жақсы

әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла»,

«Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді

ұлағатты сөздердің мәні өте зор. Адамгерші-

лікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі

иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты бо-

лады. Ондай адамды халық «Иман жүзді

кісі» деп құрметтеп сыйлаған. Балаларымыз-

ды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың

ар-ұятын, намысын оятып, мейірімділік,

қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық

көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиет-

терді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді

сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды

болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік

тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершіліке

тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда

халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгер-

шілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске

көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиет-

терді балаға жасынан бойына сіңіре білсек,

адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын

қалағанымыз. Адамгершілік адамның рухани

арқауы. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің

жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығы-

мен, қайырымдылығымен ардақталады.

Адам баласының мінез құлқына тәрбие мен

тәлім арқылы тек біліммен ақылды

ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті,

қасиеті мол адамшылық атаулының көрініс

болып табылады.

101

БАЛАБАҚШАДАҒЫ ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНІҢ РОЛІ

Кулумшина А.У.

«Балбөбек»МДҰ тәрбиешісі, Жем қаласы, Мұғалжар ауданы

Тәрбиенің негізгісі – ол ғибратты, ғұ-

мырлы, ғасыр бойы бойымызға салт-дәстүр-

мен берілген-ұлттық педагогика. Сан ғасыр-

лар бойы шектеулі шеңбер аясынан шырма-

уықта шырмалып шыға алмай келген ұлттық

тәрбиені жаңа талапқа сай жаңғыртып,

жаңартып өскелең жас ұрпаққа толыққанды

тайға таңба басқандай жеткізсек, таптырмас

тағылым болары сөзсіз. Ұрпақтан ұрпаққа

жалғасып келе жатқан халық тағылымы-

көнермей, заман ағымымен өзгеріп, жетіліп

отырады. Қазақ халқының даналығы, тәрбие

тағылымы тамыры тереңде жатқан таусыл-

мас қазына. Сондықтан, тәрбиенің деңгейін

босатпай, тілімізді шұбарламай, тектілікпен,

бар игі мұрамызды негізге ала отырып, ұрпақ

тәрбиелеу басты борышымыз. Тәрбие қоғам-

дық үрдіс, қоғам мен жеке тұлғаның ара қа-

тынасын қамтамасыз ететін басты жүйе.

Оның негізгі өлшемі өмірге қажетті тұлға-

ның жағымды қасиеттерін дамыту болып

табылады. Оқушылардың сапалы тәртібі мен

байымды мінезін қалыптастыру, оған сәйкес

сезімін және сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің

мақсатқа бағытталған іс-әрекетіне байланыс-

ты.

Тәрбиенің негізгі міндеті – қоғамның

қажетті талаптарын әрбір баланың борыш,

намыс, ождан, қадір-қасиет сияқты биік

адамгершілік стимулдарына айналдыру. От-

басында ғана болашақ ұрпағымызға біз өмір

туралы, айналада қоршаған орта, табиғат,

адамдар қарым-қатынасы жайлы ең алғашқы

ұғымдар береміз. Бұл жұмыстың жүзеге асы-

рылуына, әрине, ұрпақтар тәжірибесі кеңінен

қолданы-лады.

Әр ата-ана өзінің баласын тәрбиелей

отырып, өзінің қоғам алдындағы жауапкер-

шілігін еш уақытта да ұмытпауы тиіс. Егер

әр ата-ана өзінің баласын саналы, адамгерші-

лігі мол, рухани жағынан жетілген, еңбекке

бейім, қолынан әр түрлі өнер келетіндей етіп

тәрбиелесе, онда біз егеменді еліміздің бо-

лашағы жарқын деп айта алар едік. Кейбір

ата-аналарымыз өз балаларын қиыншылық-

тан қорғап, барлық жағдайлар жасап, «не

киемін, не ішемін» деп ойландырмай,

өсіргеннің арқасында көптеген жағдайларда

мансапқор, өзімшіл, қолынан еш нәрсе кел-

мейтін, соның салдарынан әр түрлі қылмыс-

қа баратын балалар тәрбиеленеді. Сол ата-

аналар баласының сондай жағдайға қалай

жеткенін білмейді, өздерінің тәрбиелеу ба-

рысында жіберген қателіктерін кеш түсінеді.

Балалардың бойында еңбекке деген саналы,

шығармашылық қатынасты тәрбиелеуде жә-

не сол қатынасты қоғамдық парыз ретінде

түсіндірудің рөлі өте зор. Ата-аналар мен

балалардың бірігіп атқарар ісі неғұрлым көп

болса, соғұрлым әке-шешесінің ұл мен қыз-

ға ықпалы, үлгісінің күші де зор болмақ.

Ата-ананың жеке басының ықпапы балалар

үшін ешқандай салыстыруға келмейтін ұла-

ғатты өнеге. Балалар жақсы-жаманды бірдей

көріп өседі, ең абзалы жақсы-жаманды айы-

ра білуі, оны ұғындыратын әке мен шеше,

үлкендер балаларына адамдарға сый-құрмет

көрсетудің, еңбекке шын ниетімен, бар

ынтасымен кірісудің өнегесін көрсетеді. Со-

ның негізінде балалар еңбекті сыйлап, еш-

қандай қиыншылықтан бас тартпауды, өз ең-

бегінің нәтижесін көріп, қуануды үйренеді.

Балаларды кішкене кезінен Отанды

сүюге, туған жер мен құстарға табиғатқа де-

ген сүйіспеншілігін арттырып, патриоттық

сезімін дамытып, әдемілікке, әсемдікке тәр-

биелеуде. «Бала – адамның бауыр еті» де-

мекші, әр ата-ана баласының білімді, әдепті,

ақылды, тәртіпті және жан-жақты болғанын

қалайды. «Атаңның баласы болма, адамның

баласы бол» - деген халық нақылын жадында

ұстайтын ата-аналар бала тәрбиесіне күнде-

лікті көңіл бөліп, тәрбиешілермен тығыз

қарым-қатынаста жұмыстар жүргізуі қажет.

А.С.Макаренко «Ата-анаға арналған

кітабында»... Бала тәрбиесінде сіздің іс-

қимылыңыздың өзі шешуші роль атқарады.

Отбасындағы тәрбиенің тиімді болуы

ондағы қарым-қатынас түрлерінің орнығуы-

на байланысты. Қазіргі кезде заман ағымына

102

қарай, отбасында демократиялық қарым-

қатынасқа ұмтылушылық бар, яғни әр отба-

сы мүшесі тең құқықты қарым-қатынасты

орнатуды көздейді. Бала әрқашанда ата-ана-

дан жүрек жылуын, мейірімділікті қажет ете-

ді, ол ата-ананы өмірдің тірегі санайды.

Қазіргі отбасы тәрбиесіндегі басты ны-

сана баламен рухани үндестік пен үйлесімді-

лікке ұмтылу, ата-баба мұрасын сақтауға ұм-

тылу, ата-баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу,

халықтың тәлімдік мұрасын сақтауға көңіл

бөлу, халықтың тәлімдік мұрасын бүгінгі

күнмен сабақтастыру болып табылады. Осы-

ған орай, отбасында еңбексүйгіштікке, бала-

ның жасына сай еңбек түрлеріне және қоғам-

дық пайдалы еңбекке баулуды іске асыру қа-

жет. Ата-ана және әлеуметтік орта болашақ

азаматтың денсаулығын жастайынан сақтау

үшін, оның тәнінің дұрыс түзіліп қалыпта-

суына, салауатты өмір салтын нығайтуға

ерекше мән бергені бүгінгі күннің өзекті мә-

селесінің бірі болып саналады.

Ересек бала өзінен кішіге қарым-қаты-

нас құрып, әлеуметтік мәдени қалыптарды

үйретіп, қамқорлық көрсетіп, өз ісіне жауап-

кершілікпен қараған. Отбасында қалыптас-

қан дәстүрлі мерекелерді өткізу арқылы, ба-

ланың тұлғалық қасиетін жетілдіру іске асы-

рылған. Мысалы, баланың дүниеге келуі, кә-

мелетке толуы, үйлену тойы, т.б. Отбасылық

қарым-қатынастың негізінде үнемі балаға

қамқорлық көрсетіп, ол отбасы мүшесі, оның

пікірі мен көмегі үлкендерге қажет деген

сенімін арттыру керек. Халық даналығына

назар аударсақ, ол былай дейді: «Егер сен бір

жылдық өміріңді ойласаң, онда арпа ек,

онжылдық өміріңді ойласаң, онда ағаш ек, ал

ғасырлық өміріңді ойласаң, Онда бала

тәрбиеле»

Ана тілінің тағдыры отбасынан баста-

лады. Рухани байлық дүниетаным, түсінік,

рух, иман отбасынан қаналады. Егер жас ба-

ла отбасынан осы түсініктерді ана тілі арқы-

лы халықтың сарқылмас, мол рухани қазына-

сынан сусындаса, өзіміздің дәстүрлі ұлттық

дүниетанымымыздың арнасында әлемдік өр-

кениет жетістіктерін игеріп, терең меңгерсек,

онда дербес ел ретінде нық тұрамыз.

Атақты педагог А.С.Макаренконың

«...баланы дүниеге келген сәтінен тәрбиелеу

керек.» деген тұжырымдары терең орын

алады және тәрбие тал бесіктен басталатын-

ын ескерсек, ата-бабадан бүгінгі ұрпаққа

жеткен «Ел болам десең, бесігіңді түзе»

деген даналық сөзі де осы мақсатпен үйлесім

тапқан.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне

келер болсақ, балабақшадағы тағылымды

тәрбиенің негізі: тәуелсіз Қазақстан Респуб-

ликасын өркениетке жеткізу жолында келер

ұрпақты жоғары мәдениеттілік пен иманды-

лыққа тәрбиелеу, баланың бойына рухани

адамгершілік қасиеттерді ерте жастан сіңіру,

жаңа ғылыми көзқарас қалыптастыру білім

мазмұнын жаңарту, оқу-әдістемелік еңбек-

термен қамтамасыз ету, өз болашағына үлкен

жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу.

Әрбір қазаққа шама шарқынша Абайды

тану мұрат. Абай шыққан биікке талпыну па-

рыз. Өйткені ол туған халқының тірлік-ты-

нысынан бір елі де бөлектенбейтін, бүкіл

адамзат тағдырымен өзектес, ұлы суреткер.

Ұлтын ойлаған ұлтының ұрпағын да ой-

лайды. Абайды балаларға кішкентайынан

таныстырып, шығармаларын түсініктеріне

қарай мазмұндай білуді сабақтарда іске асы-

рып отыру керек. Ол үшін, жыл мезгілдеріне

арналған табиғат жырларынан үзінділер жат-

тап, рольдерге бөліп сахналату, балалардың

шығармашылықтарын дамытуға ерекше мән

беру қажет.

Ұлттық тәрбиеде тағылымы халық бо-

лашағына арналған, асыл жүректе саналы

тәрбиенің даналық шумақтары, халықтың

өзіне тән эталондық адамгершілік қасиеттері.

Отанын сүйгіштік, әлемдік деңгейдегі білім-

ді игеру, адамзаттықтың орасан қасиетті

эталонын, яғни болашақ маманды әсерлі тәр-

биелеу ептілігі,елдің болашағын тәрбиелеу

деп білгеніміз жөн. «Баланың өскен бесігі-

кең дүниенің есігі», ұяда талап қоюшылық-

пен өскен баланың болашағы жарқын бола-

ды. Ең бастысы бала тәрбиесінің қандайда

түрі болмасын ұлттық ойындарды қолдану

тиімді. Ойын дүниеге ашылған үлкен жарық

терезе секілді.

Ол арқылы баланың рухани сезімі жап-

сампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған, дү-

ние туралы түсінік алады. Адамды өжетікке,

батылдыққа, шапшаңдыққа, ептілікке, тап-

103

қырлыққа, байсалдылыққа үйрететін осы

ойын. Бастапқыда балалар ойыншықтарға

басқа заттарға қарағандай қарайды, яғни

олар үшін ойыншықтардың басқа заттардан

айырмасы жоқ. Екі жасқа толғанда олардың

ойыншықтармен ойнауы елеусіз болады. Бір

жарым жастан бастап үлкендер көрсеткен

әрекеттермен қатар өзі бақылаған әрекеттер-

ді де жасай бастайды:олар жасанады, тарана-

ды, қуыршақты құшақтайды, оны сүйеді бұл

ролдік ойын. Осы роль арқылы бала тамақ

жейді, үстелге таяқшаман жазу жазады, оқи-

ды. Бұл мектеп жасына дейінгі балалардың

ойын әрекетінің негізгі кезеңдері.Осыдан

келе балалар мектеп жасына келгенде спорт-

тық ойындарға әуестігі артады. Сондықтан

мұндай ойындар бастаманы, жылдамдықты,

ептілікті, тапқырлықты қажет етеді, өз қи-

мылдарын жолдастарының қимыл-қозғалы-

сына бағындыруды үйренеді, жолдасқа кө-

мек беруді, өз командасы үшін бар мүмкін-

дігін пайдалануды ойлай бастайды.

Мектеп жасына дейінгі балалардың

сыртқы бағасына деген қажеттілігі өте жоға-

ры екені белгілі, бірақ ол әрқашан толық түр-

де қанағаттандырмайды. Тәрбиенің негізгі

міндеті қоғамның қажетті талаптарын әрбір

баланың борыш, намыс, ождан, қадір-қасиет

сияқты биік адамгершілік стимулдарына

айналдыру. Отбасында ғана болашақ ұрпағы-

мызға біз өмір туралы, айналада қоршаған

орта, табиғат, адамдар қарым-қатынасы жай-

лы ең алғашқы ұғымдар береміз. Бұл жұмыс-

тың жүзеге асырылуына, әрине, ұрпақтар

тәжірибесі кеңінен қолданылады.

Әр ата-ана өзінің баласын тәрбиелей

отырып, өзінің қоғам алдындағы жауапкер-

шілігін еш уақытта да ұмытпауы тиіс. Егер

әр ата-ана өзінің баласын саналы, адамгерші-

лігі мол, рухани жағынан жетілген, еңбекке

бейім, қолынан әр түрлі өнер келетіндей етіп

тәрбиелесе, онда біз егеменді еліміздің бола-

шағы жарқын деп айта алар едік.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Мектепке дейінгі тәрбие және отбасы. //

Журнал №1-4. 2014 ж.

2. Отбасы және балабақша. Журнал.//№6,

2015ж.

МӘҢГІЛІК ЕЛ - ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРГЕ ОТАНСҮЙГІШТІК

БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕ БЕРУ ҚАЗІРГІ ҰСТАЗДАРДЫҢ МІНДЕТІ

Шупанова Г.С.,Темирова Б.Б.

С.Байішев атындағы Ақтөбе университеті колледжінің тарих пәні оқытушылары

Тарихқа зер салсақ, жатқа жалтақтамай,

елдігін сақтап өмір сүру қашан да әр халық

үшін арман болған. Сол үшін қан төккен,

басты оққа байлаған. Елдің болашағын ойла-

ған. Аттың жалы, түйенің қомында күн кеш-

се де, сол арман ұрпақтан-ұрпаққа аманатта-

лып, ұлт тұтастығының кепіліне айналып

отырған. Егер қазақ халқы XV ғасырда қазақ

хандығын құрып, дербес ұлт ретінде өмір

сүруін бастады десек, мәңгілік ел болу мұра-

тының да сол кезде-ақ тарих сахнасынан

орын алғаны. Міне, ерлік пен елдікке толы

осынау тарихи кезеңнің тарих сахнасына

шыққанына 550 жыл толып, Қазақстан

Конституциясына 20 жыл, Қазақстан халқы

Ассамблиясына 20 жыл, Ұлы жеңістің

70жыл толуына орай «Мәңгілік ел» идеясы

қайтадан халыққа жол тартып отыр.

«Мәңгiлiк Ел» идеясының Елбасы

Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050:

бiр мақсат, бiр мүдде, бiр болашақ» атты

Жолдауында тұңғыш рет бүкіл халықтық

ауқымда көпшілік назарына ұсынылуы

соның айғағы. Көп талқысына түсіп, оң баға-

сын алып үлгерген идеяның негізгі мақсатта-

рының бірі – «Мәңгілік ел» ұлттық идеясы

контексінде өскелең ұрпақ қанында бар ұлт-

тық ойлау жүйесін отаршылдық саясаттың

салқыны ұлтсыздық дертінен сауықтырып,

отаншылдық сезімдерін қайта қалыптастыру.

Қазақы ойлау жүйесінің қазақ елі хандық

құрған кезеңнен қалыптаса бастағаны ақи-

қат. Оның теңдессіз үлгілерінің бірі билер

шығарамшылығы. Сондай-ақ хандық дәуір-

ің ойшыл-жыраулары Асанжырау, Қазтуған

жырау Сүйінішұлы, Сыпыра жырау

104

Сұрғалтайұлы, Доспамбет жырау, Шалкиіз

жырау Тіленшіұлы, Марқасқа жырау,

Жиембет жырау, Ақтамберді жырау,

Үмбетей жырау, Есет жырау, Бұқаржырау,

Жанкісі жырау мен Қобыланды жырау.

XVIII ғасырда қазақ даласында хандық жо-

йылып, Ресей отаршылдық жүргізе бастаған-

да жыраулық дәстүр де жойылды. Міне,

осындай қазақ елі руханиятының тереңді-

гінің, биіктігінің үлгісі болып табылатын

мәдени мұра жайлы жастарға білім берудің

маңызы зор.

Ал, әлемді билеген азулы Шыңғыс хан-

ның ұрпағы Әбілхайыр ханның ықпалынан

ығыспай, Дешті Қыпшақ мемлекетінен 1457

жылы кейін Керей мен Жәнібек сұлтанның

бө-лініп шығып, Қазақтың хандығын құру

қазақ қанының тектілігінің айғағы. Қазақ

хандығы шаруашылықтың дамуы, өндіргіш

күштердің өсуі, феодалдық қатынастардың

қалыптасуы нәтижесінде ерте заманнан бері

Орта Азияның ұлан-байтақ өңірін мекенде-

ген көшпенді тайпалардың бірыңғай этника-

лық топ қазақ халқының негізінде бірігуі

арқылы XY-ғасырдың орта шенінде құрыл-

ды. Ол кезде Жетісуді билеген Моғолстан

ханы Есенбұға (1434—1462-жылдары билі-

кеткен) қоныс аударған қазақтарды

Әбілхайырға қарсы пайдалану үшін қарсы

алып, қоныс берді. Осы оқиға жөнінде тарих-

шы Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и-

Рашиди» атты еңбегінде былай дейді: «Ол

кезде Дешті Қыпшақты Әбілхайыр хан биле-

ді. Ол Жошы әулетінен шыққан сұлтандарға

күн көрсетпеді. Нәтижесінде Жәнібек хан

мен Керей Моғолстанға көшіп барды.

Есенбұға хан оларды құшақ жая қарсыалып,

Моғолстанның батыс шегіндегі Шу мен

Қозыбас аймақтарын берді. Олар барып ор-

наласқан соң, Әбілхайыр хан дүние салды да,

өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды. Ірі-ірі

шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі

Керей хан, Жәнібек ханға көшіп кетті. Сөй-

тіп, олардың маңына жиналғандардың саны

200 мыңға жетті. Оларды өзбектер –

«қазақтар» деп атады. Қазақ сұлтандары 870

жылдары (1465—1466) билей бастады...».

Міне, осындай қиындықпен құрылған қазақ

хандығының жеңісі мен табысы көп болды.

Қазақ халқы Жоңғар шапқыншылығынан па-

налап, Ресейдің құрамына, қоластына кірген-

ге дейінгі 400 жылда бірде жеңіп, бірде же-

ңілсе де, қазақты жауға бермей, елдігімізді

сақтауға үлес қосты. Бұл осы аралықтағы

ұлтқа басшылық еткен қазақ хандарының

күрескерлік еңбегінің жемісі. 2015 жылы

Қазақ мемлекеттілігіне 550 жыл толды. Бұл

біздің, қазақ халқының тарихта дербес мем-

лекет құрып, оны көршілес Ресей мен

Еуропа елдеріне танытып, үлкенимперия

Қытайға да мойындатып, елі мен жерінінің

біртұтастығын қорғап, сақтап келе жатқан

іргелі ел екенімізді дәлелдейді. Кеңес өкіметі

жүргізген тарихты бұрмалау саясатының

бұған көп залалы тигізді. Халық өз ата-

бабасының тарихын теріс түсініп, дәстүрін

де ұмыта жаздағаны – тарихи шындық.

Осындай саяси жағдайларға байланысты ол-

қылықтың орнын толтыру мақсатында

жоғары мектептерде студенттерге ұлттық

ойлау жүйесін дамытатын, тегімізде тұнған

тұлғалық қасиеттерімізді, ең бастысы ұлттық

намысты оятатын тұлғатану атты арнайы

курстардың ашылуы кезек күттірмейтін

мәселелердің бірі.

Ұлт өз дүниетанымын тілі, діні, фольк-

лоры арқылы білдірген. Демек, ұлттық ой-

лауды зерттеу үшін негізгі сүйенетініміз

халықтың мәдениеті мен рухани мұрасы,

өмір сүру тәсілі, діни нанымы, күнделікті

тұрмыстағы әдет-ғұрып, салт-санасы. Шын

мәнінде, Елбасы айтқандай, «Бабалардың ер-

лігі, жас ұрпақтың жасампаздығы арасында-

ғы сабақтастықты», мәдениетті де, әдебиетті

де жалғастыратын» да қазақтың тілі. Тіл –

ұлттың ең құнды дүниесі. Тәуелсіздігіміздің

тірегі де, жаршысы да – тіл. Олай болса,

мемлекетіміздің «Қазақ елі, яғни «Мәңгілік

ел» ел боларына сенім білдіру – азаматтық

парызымыз. Мәңгілік ел – елдігіміздің ерте-

ңін ойлаған білім мен ғылым саласын же-

тілдіру, жандандыру, өскелең ұрпаққа түсін-

діру парыз болып табылады. Елбасы білім

беру саласында халықаралық үлгідегі куәлік-

тер беру арқылы инженерлік білім беруді жә-

не заманауи техникалық мамандықтар жү-

йесін дамыту міндетін алға қойды. Жарқын

болашаққа жету жолдары бүгінде қоғамның

түрлі салаларынан көрініс табуда. Соңғы кез-

де әлемде болып жатқан елеулі өзгерістер

105

білім беру саласына да әсер етпей қоймады.

Ғылым мен техника бұрын-соңды болып

көрмеген қарқынмен дамып келеді. Бұл қар-

қынға ілесу үшін білім саласынан оң өзге-

рістер, тың іс-әрекет пен жаңаша көзқарас

талап етілуде. Әлемдік білім беру саласында

қоғамның әрбір қоғамның әрбір мүшесінің

назарынан тыс қалмайтын мәселелер төңі-

регінде түбегейлі өзгерістер жасалуда. Та-

рихқа тағылым, ұрпаққа ұран болған тәуел-

сіздік талай шыңдарды бағындыра алды, әлі

де бағындырмақ. Бұл ретте ұстаздар қауы-

мының қосқан үлесі зор екені сөзсіз. Ендеше,

Тәуелсіз еліміздің ертеңі үшін атқарар

істеріміз жемісті, болашағымыз бедерлі

болып, игі мақсаттарымыз орындала берсін!

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Хасенов А. Қазақ тарихының баяны. А.,

1996. 175 б.

2. Хасенов Ә. Қазақ хандығы қай жылы

құрылды? “Қазақ тарихы” журналы №2 1993,

38-41 бб.

3. Тынышпаев М. Великие бедствия...

(Актабан шубырынды) А., 1992. 605 б.,

4. Чулошников А.П. Очерки по истории

казак –киргизского народа в связи с общими

историческимисудьбами других тюркских

народов. Оренбург, 1924, ч. 1, 134-161 бб.

5. Кәрібаев Б.Б. Қоғамдық-тарихи дамудың

нәтижесі. “Қазақ тарихы”. 1993, №3, 31-37

бб; Соныкі. Қазақхандығының құрылуы.

“Қазақ тарихы”. 1995, №4, 21-29 бб, №5, 20-

27 бб, №6, 15-20 бб; Соныкі. Қазақхандығы

құрылуының өзекті мәселелері. КазМУ

хабаршысы, тарих сериясы. 1998, №6.

6. Абусейтова М.Х. Казахское ханство во

второй половине XVI века. А.,1985.40 б.

7. Сұлтанов Т.И. Кочевые племени

Приаралья в XV-XVII вв. М., 1982.

Құрманәліұлы Қ. Тарихи кезеңге тереңірек

үңілсек. “Қазақ тарихы” журналы. 1993 №2

18-21 бб.

8. Вельяминов- Зернов В.В. Исследование о

Касимовских царях и царевичах. Часть

вторая . СП б., 1864.134-143.

9. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А.,

1994. 16 б.

10. Мұхаммед Хайдар Дулат. Тарих-и

Рашиди. (Хақ жолындағылар тарихы). А.,

2003. 110 б.

11. Сұлтанов Т.И. Кочевые племени

Приаралья в XV-XVII вв.

ТАҒЫЛЫМЫ ЗОР ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Турлыбаева Г.Ш.

Алға ауданы А.Байтұрсынов атындағы орта мектеп директорының тәрбие жұмысы

жөніндегі орынбасары

Ғылымсыз білім сыңар жақ: ғылым білімді ұлғайтады; ғылымсыз білім тым құрғақ,

білімді орнына жұмсау керек. Білімді орнына жұмсайтын не? Ол – тәрбие. Білімнің

адамзат игілігіне жұмсалуы, жұмсалмауы тәрбиеге байланысты. Тәрбиесіз білімді адам

сол білімнің адамзаттың игілігіне де, сорына да оңды-солды жұмсай беруі мүмкін. Тәрбиелі

адам, яғни иманды адам, толық адам ондайға бармақ емес, ол білімін өз орнына, игілікке,

адамзаттың гүлденуіне жұмсайды.

Жүсіпбек Аймауытов Еліміздің болашағы-ұрпақ тәрбиесінде.

Бүгінгі таңда жастарға әлемдік ғылым мен

прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие

беру, оның рухани байлығы мен мәдениетті-

лігін ойлай білу мүмкіндігін жетілдіру, со-

нымен қатар әр адамның кәсіби біліктілігі

мен білімділігін, іскерлігін арттыру әділетті

қоғамның міндеті болып табылады. Білім

берудің қай түрі болмасын – тәрбие. Бүгінгі

күнгі білім мен тәрбиенің біртұтастығын

сақтауда әл де нақты шешімі табылмай, не-

гізгі жолдары айқындалмай отырған жағ-

дайлардың орын алып отырғанын ескеруіміз

керек. Тәрбие саласындағы қордаланған мә-

селелердің қатарында өскелең ұрпақ тәрбие-

сіне тигізер қоғам мен мектеп байланысы-

ның ықпалы ерекше ден қояр мәселелердің

бірі.

106

Әдетте жиі қолданылып жүретін «қо-

ғам мен мектеп» байланысы деген сөз тір-

кестерінің астарында отбасы, баланың ден-

саулығы мен әлеуметтік ахуалы, оның өз

өмірінде басшылыққа алатын адамгершілік

құндылықтары жатыр. Осы орайда 12 жыл-

дық мектеп қабырғасындағы тәрбие мәселе-

сін дұрыс жолға қоямыз десек, мектеп өмі-

ріне қоғам ықпалының арта түсуіне ұмты-

лыуымыз керек. Өйткені біздің қарқынды

даму үстіндегі қоғамға адамның барлық өмір

сүру ортасын тұтас қамтитын, олардың іс-

әрекетін үйлестіруге тікелей ықпалы бар,

тәрбие мен білімнің әлемдік және тарихи

тәжірибелеріне негізделген біртұтас жүйе

қажет.

Сондықтан да 12 жылдық білім беру

жүйесі педагог қауымға осы мәселені жан-

жақты қарастыратын, зерттейтін маңызды

міндеттер мен үлкен жауапкершілікті жүк-

тейді. Оқу-тәрбие процесін жаңартумен қа-

тар, оны жүзеге асыратын әрбір педагогтың

көзқарасын, оқушымен қарым-қатынасын тү-

бегейлі өзгерту, әр баланың жеке және жас

ерекшелігіне қарай дербес дамуын қамта-

масыз ету, оларға білімнің өз мүддесі үшін

қажеттігін сезіндіру, құзырлылығын ай-

қындау бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі.

Мұғалім кәсібінің мән-мағынасы елеулі өз-

герген шақта, жаңа тұрпатты педагог педаго-

гикалық процестің бірізділігін және оқу мен

тәрбиенің біртұтастығын сақтай отырып,

оқыту моделін жобалай білуі шарт.

Әр оқушының жеке тұлға екені ғылыми

еңбектерде жан-жақты зерттелгенімен, тәжі-

рибе жүзінде, ұлттық мектептеріміздің оқу-

тәрбие процесінде, тұлға ерекшеліктерін ес-

кере отырып оқытудың толық жүзеге асы-

рыла қоймауы шешілмей отырған мәселенің

бірі.

Ахмет Байтұрсынов ағамыз кезінде

«Жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді» де-

ген. Өз заманының ғұламасы Летурно

сөзімен айтсақ «Егер сен тәнді шықтыру,

ерік-жігерді шыңдау, жүректі ізгілендіру,

ақыл-ойды жетілдіру және сана-сезімді те-

ңестіру әдістерін білетін болсақ онда сен

нағыз ұстаз, тәрбиешісің».

Тәрбие – бұл қоғам талабына сай адам-

ды қалыптастыруда белгілі бір мақсатқа сәй-

кес жүйелі түрде әсер ету болып табылады.

Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін отбасы мек-

теппен тығыз байланыста болып, ұлттық

тәрбиенің негізгі қасиеттері:

- үлкен -кішіні, кіші – үлкенді сыйлау;

- әке тұрып, ұл сөйлемеу, шеше тұрып, қыз

сөйлемеу;

- шыққан тегін қадірлеу, туған жерін қас-

терлеу;

- отанын қорғау, ошағын сақтау, отбасын

жақтап, жерін сатпау; отбасылық, ата-ба-

балық дәстүрін сақтайтын, босағаға біткен

берекесін баптау;

- тұрмыс құруда тектің тазалығын сақтау

сияқты қазақтың қалпын сақтайтын

отбасын тәрбиелеу әр ата-ананың міндеті

болып отыр.

Әрине, қазіргі таңда аталған қасиет-

терді сақтап, өнегелі ұл-қызын тәрбиелеп,

бақытқа бөленіп жатқан отбасы саны көбею-

де. Дегенмен де ұрпақтың дамуына, ұлттық

қадір-қасиетіміздің негізінде тәрбиелейтін

отбасы мен мектептерде әлі де болса көптеп

іс-шаралар өткізілсе, осы тәрбиені көпшілік

қолдаса, ұмыт қалмаса деген жүректе күдік

туып қалатын кездеріміз бар.

Ағартушы Ы.Алтынсарин «Табиғи

ақыл өзін қоршағанды ғана құшағына ала ал-

са, оны дамытып, өзі көрмегенді де танып бі-

луге мүмкіндік жасайтын тек қана өркениет-

ке жетелейтін озық (светское) білім» дейді.

Ш.Уалиханов шығармаларында жеке тұлға

тәрбиесіндегі білім мен тәрбиенің шешуші

рөлі көрсетілген. Оның жалпы қазақ халқы-

ның ақыл-ой қабілеттілігі жөніндегі пікірі

мынандай: «Қазақтар табиғатынан ақыл-ой

жүйріктігімен, таңқаларлық көңілшектілігі-

мен ерекшеленеді». Ш.Уалиханов тәрбиеге

үлкен маңыз бере отырып, адам қабілетінің

дамуына оның табиғи бейімділігінің мәні зор

екендігін алға тартады. А.Құнанбаев адамды

қоршаған орта-табиғаттың бір бөлігі дей ке-

ле, табиғаттың адам баласына берген кере-

мет сыйы-туылғаннан бастап білуге, түсінуге

деген ұмтылысы деп есептейді. Ата-бабадан

қалған өшпес мұра мен қазынаны қабілеті

жоғары ұрпақтың бойына дарыту әрбір мұға-

лімнің міндеті. Мысалы, мектеп педагогика-

сында ғасырлар бойы екшеленіп, өмір сыны-

нан өтіп келген халықтың дәстүрлі қолөнер

107

үлгілері жастар үшін өткеннің елесі болып,

оқу-тәрбие жұмысында пайдаланбай қалып

жатыр. Осыған орай жастардың жат елдік

мәдениетке еліктеушілігі рухани кедейші-

лікке әкеліп соқтыруда.

Сондықтан жалпы білім беретін қазақ

мектептерінде оқушыларды халқымыздың

рухани байлығымен, мәдениетімен, қолөнері,

салт-дәстүрімен терең таныстырып, педаго-

гикалық тәжірибені оқу-тәрбие ісінің тіре-

гіне айналдыру, яғни адамгершілік-эстетика-

лық тәрбиенің жаңарған жүйесін жасау бү-

гінгі күннің ең өзекті мәселесі болып отыр.

Егер, ғұламалар мен ағартушылар, қоғам

қайраткерлері, бүгінгі заман ғалымдарының

еңбектеріндегі рухани-адамгершілік құнды-

лықтары жүйеге келтіріліп, тағылымдылық

мүмкіндіктеріне қарай жіктеліп, мектептің

оқу-тәрбие үрдісіне енгізіліп, рухани-адам-

гершілік құндылықтарды қалыптастыру мақ-

сатына пайдаланса, онда рухани-адамгерші-

лік құндылықтарды бағалай білетін, ұлттық

сана-сезімі жоғары, инабатты, адамгершілігі

мол, рухани жан-дүниесі бай, рухы биік жеке

тұлға қалыптастыруға мүмкіндік туындайды.

Себебі мектептің оқу-тәрбие үрдісі, тәрбие-

лік шаралар, мектептен тыс тәрбиелік жұмыс

мазмұны рухани-адамгершілік негізінде құ-

рылады және сол арқылы бүкіл мектептің

тыныс-тіршілігіне оң ықпал жасай алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті

Н.Ә. Назарбаевтың 2014 жылғы 11

қарашадағы Жолдауы.

2. Есжанов А.Е. Қазақ халқының ұлттық

рухани құндылықтары жайында.Жинақ.

2011.18-22 б.

3. Губашева С.Г., Отарбай А.Ж. Тәрбие

жұмысының әдістемесі.

4. Игенбаева Б.Қ. Адамгершілік сабақтары.

Алматы, 2000.

5. Сатыбаев С. «Халық әдебиетінің тарихи

негіздері», Алматы,1992.

ЖАС ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІНДЕГІ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Утегалиева А.К.

Мұғалжар ауданы Жем қаласы«Балбөбек» МДҰ тәрбиешісі

Ұлттың бүгінгі де, болашағы да тәрбие-

лі ұрпаққа байланысты. Әдетте, бақыт қуа-

ныштан құралады. Ал бала бақыты бәрінен

қымбат болғандықтан. мұндай ел даналығы

бар ғой «Балаңды бес жасқа дейін патшаңдай

күт, бес жастан он бес жасқа дейін құлыңдай

жұмса, ал онбестен асқан соң досыңдай сыр-

лас» деген парасатты сөз бар. Оның негізгі

мақсаты адам бойында ізгілік, инабаттылық,

мейірімділік, қайырымдылық, яғни адам қа-

сиеттерін, тіршілікке қажетті дағдыларын қа-

лыптастыру болып табылды. «Тәрбие тал бе-

сіктен басталады», – дейді халық. Тал бесік-

тен бастау алған тәрбие ғана жемісті болмақ.

Баланың иманды, қайырымды азамат боп ер

жетуі ең алдымен, ата-ананың, тәлім-тәрбие-

сіне, қоршаған ортаның үлгі өнегесіне бай-

ланысты. «Ұяда не көрсен, ұшқанда соңы

ілесің» деген сөз тегінен тегін айтылмаған.

Бала тәрбиесі – бүгінгі таңның өзекті

мәселесі. «Жас бала дегеніміз ұрығын жа-

рып, жаңа көктеп келе жатқан жас шыбық,

ал ұстаз болса жаңа күтуші болған», – деп

орыс әдебиетінің сыншысы В.Белинский

айтқандай, біздің, яғни ұстаздар қауымның,

жас ұрпақ үшін тәрбие мен білім беру үлкен

рөл атқарады. «Балаларды тәрбиелеу еңбек

әрі борыш» дегендей, жас баланы тәрбиелеп,

біз болашаққа баспалдақ жасармыз жеткі-

лікті. Осы міндетті әрине тіл арқылы жүзеге

асырамыз. «Адамға ең бірінші керегі білім

емес, тәрбие. Тәрбиесіз берілген білім-адам-

ның қас жауы, ол келешекте оның өміріне

апат әкеледі», – деп Әл-Фараби бабамыз айт-

қандай, білім берудің негізгі саласының бірі

тәрбие. Қай халықта қай уақытта болмасың,

ұрпақ тәрбиесін ұлттық тағдыры, ұлттың бо-

лашағы деп білген. Сондықтан тәрбие мәсе-

лесіне көңіл бөліп, оған тиімді әдіс-тәсілдері

қолданып, қарастыру әрбір ұжымның тап-

қырлығы мен іскерлігін, ізденпаздығы мен

шығармашылығымен талап етеді. Мағжан

108

Жұмабаев өзінің ұлағатты бір сөзінде былай

деген болатын: «Баланы тәрбиешінің дәл

өзіндей қылып шығармай, келешек заманына

лайық қылып шығару керек». Иә, Мағжан

аталары айтқан даналық ойы бүгінгі күні

білімді ұрпақ керек екенін айқындайды.

Өйткені елдің ертеңгі тірегі жастар. Олар

заман талабына сай тәрбиеленуі тиіс. Қазіргі

таңда ұстаздар қауымына үлкен жауап-

кершілік артып отыр. Баланың тәрбиесі бар-

шаның ісі. Отбасының да, балабақшаның да,

мектептің де мақсаттары біреу ол заман тала-

бына сай ұрпақ тәрбиелеу. Балаға айналада-

ғы өмір шыңдығының әсері мол. Айналасын-

дағы үлкендердің, өзінен ересек балалардың

бір-бірімен қарым-қатынасы, көңіл-күй

ерекшеліктері, жүріс тұрысы, еңбек әрекеті-

бәрі де үлгі-өнеге. Бүгінгі балалар тез жеті-

ліп келеді. Олар айналасындағы болып жат-

қан барлық оқиғаларды білгісі келеді. Бала-

ның тұлға болып қалыптасуына отбасының

тәрбиесі аздық етеді. Бұл орайда бала

тәрбиесіндегі бала-бақшаның орны ерекше.

Себебі балабақшаға баратын бала қоғамда өз

ойын ашық айтуға үйренеді. Сонымен жан

жақты жетіледі. Бала тәрбиесі өте ерте

заманнан бастап адамзатты толғандырып

жүрген өмірдің өзекті мәселелерінің бірі.

Нәресте шыр етіп дүниеге келгеннен бастап,

ата-ананың аялы алақанына, мейірім-шапаға-

тына бөлінеді, ата-ананың мейірімді жүзі,

жылы жүрегі, ыстық құшағынан балаға дү-

ниеге есігі ашылады, оның дүниеге танылып,

өмірді білуі осыдан басталады. Баланы бола-

шақ өмірге, белсенді еңбекке даярлауда,

оның ақыл ойы, адамгершілік-эстетикалық

сезімдерін, логикалық ойлау қабілетін қа-

лыптастыруда балаға құрметпен қарау қажет.

Бала-ның қажеттілігі мен қызығушылығын

түсіне білу ата-ананың, тәрбиешінің басты

міндеті. Егеменді еліміздің болашақ ұрпақ-

тарының сана-сезімін, ұлттық психология-

сын, ата-бабаларымыздың салт дәстүрімен

сабақтастыра отырып, тәрбиелеу қазіргі күн-

нің ең өзекті мәселенің бірі болып есепте-

лінеді. Ұлттың болашағы ұрпағында болса,

ұрпақтың болашағы ұстаз қолында. осы

орайда К.Д.Ушинскийдің пікірінше «Баланы

жан-жақты етіп тәрбиелеу үшін оны жан

жақты білу керек» деген пікірі педогикалық

іс-әрекеттің психологиялық қызметпен ты-

ғыз қарым-қатынаста болу керектігін

дәлелдеген.

ҚР «Білім туралы» заңында білім беру-

дегі міндеттерінің ішінде ең маңыздылығы

баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру

және дамыту туралы айтылады. Мемлекеті-

міз бәсекеге қабілеті 50 елдің қатарына кіру

үшін балаларымыз дүниежүзілік білім кеңіс-

тігінде өз білімі, қабілеті, еңбекқорлығымен

өз орнын табу керек. Міне осы міндетті

орындауда жас ұрпаққа, мұғалімдерге, ата-

аналарға мектепте жүргізілетін психология-

лық қызметтің рөлі зор. Сондықтан кез-

келген басталар істе, айтылар сөзде оның не-

мен тынарын болжап, қай ұлт өкілінің бол-

сын ұлттық намысын таптап, қорлап сөйле-

меуге балаларды үйрету керек. Әр халық

өкілінің өз тілін, ұлтын ұмытпауға, сыйлауға,

мақтаныш етуге құқы бар, қайда жүрсе де.

Адамдар қарым-қатынасында өзгені сыйлау

арқылы өзін сыйлы ететіні белгілі. Халқы-

мыз: “Жақсылық етсең өзіңе, жаманшылық

етсең өзіңе” деп бекер айтпаған. “Досқа

достық қарыз іс”, “Сен дегенде не ұттың, сіз

дегенде неден қалдың”, “Жақсы сөз жарым

ырыс”, “Бірлік барда тірлік бар” деген сөздің

мағынасына мән бере өсу керек.

109

«АЛТЫН ҚАҚПА» ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ОЙЫНЫ

Абдуллина Г.С.

Алматы облысы Еңбекші қазақ ауданы Тауқаратұрық ауылы

«Алтын-Ай» балабақшасының музыка жетекшісі

Білімдік мақсаты: Балаларды білімге

деген құштарлыққа, ізденімпаздыққа таным-

дық ойын арқылы жетелеу, білімдерін, қан-

шалықты білетіндіктерін тексеру.

Дамытушылық мақсаты: Балалардың

ой-өрісін, тіл байлығын дамыту, шапшаң ой-

лауға, ойын жинақтап жеткізе білуге үйрету.

Тәрбиелік мақсаты: Ұйымшылдыққа,

адамгершілікке, мәдениетін, салт-дәстүрін

ұмытпай, қадірлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Алтын, күміс, тасқақпалар,

сұрақтар, конверттер, сандықша.

Өткізілу барысы: Ұйымдастыру кезеңі.

Армысыздар, қонақтар мен ұстаздар!

Құрмет пенен білімдіге қол соғар.

Алдыңызда жауқазындай құлпырған,

Бәстеседі бүлдіршіндер құлшынған.

Түрлі сұрақ, жұмбақ ойын жүйелі

Ой-өрісті дамытуда бірелі.

Өзін-өзі танысын деп келеді,

“Алтын қақпа” сұрақ-жауап мекені, -

дей келе бүлдіршіндер мен ұйымдастыры-

лып отырған “Алтын қақпа” интеллектуал-

дық ойынының шарттарымен таныстырып

өтейін.

“Алтын қақпа” ойынының ережесі

Әр топта төрт ойыншы болады. Топтың

сұрақтары ұяшықтарда, қақпалардың жаны-

на қойылады. Үшқақпаны да ашқан топ ал-

тын сандықтың сұрақтарына жауап береді.

Алтын сандықтың сұрағына жауап берген

топ жеңіске жетеді.

Бүлдіршіндер алды-артын оңдасын,

Шешілмеген сұрақтары қалмасын.

Тас қақпаның алдында

Танымдықпен, білгірлікпен

Жауаптары тыңдалсын, - деп “Алтын

қақпа” ойынының алғашқы сатысы “Тас қақ-

па” сұрақтарына жауап беруші бүлдіршін-

дерді тамашалаймыз.

“Алтын қақпа” сұрақтары

1. Еліміздің рәміздері (елтаңба, ту, әнұран)

2. Елтаңба авторы (Шотаман Уәлиханов,

Жандарбек Мәлібеков)

3. Тудың авторы (Шәкен Ниязбеков)

4. Әнұран авторы (Шәмші Қалдаяқов,

Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан

Назарбаев)

5. Шеңберде бұрыш бар ма? (жоқ)

6. Көлік түрлері нешеге бөлінеді, ата (Жер-

көлігі, су көлігі, теміржол көлігі, әуе көлігі)

“Алтын сандық” сұрағы

Қорытындылау, жеңіске жеткен топты

марапаттау.

Шешілмейтін жұмбағы, сұрағы көп,

Бұл өмірге келген соң бір-ақырет,

Қалу керек өмірдің бұлағы боп,

Қалу керек өмірдің шырағы боп.

Балалар, бүлдіршіндер, “Алтын қақпа”

ойынына қатысып “алғырлықтарың” мен

“білгірліктеріңді“ көрсеттіңдер. Білімі тас-

қан, өнері асқан, өздеріңе басқа жанды сүй-

сіндіретін өмірдің шырағы мен бұлағы бо-

лыңдар демекпін.

1. Еліміздің рәміздері (елтаңба, ту, әнұран)

2. Елтаңба авторы (Шотаман Уәлиханов,

Жандарбек Мәлібеков)

3.Тудың авторы (Шәкен Ниязбеков)

4. Әнұран авторы (Шәмші Қалдаяқов,

Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан

Назарбаев)

5. Шеңберде бұрыш бар ма? (жоқ)

6. Көлік түрлері нешеге бөлінеді, ата (Жер

көлігі, су көлігі, теміржол көлігі, әуе көлігі)

1. Бір жылда неше мезгіл бар, ата (төрт

мезгіл бар, қыс, көктем, жаз, күз)

2. Төрт бұрыштың неше бұрышы бар? (төрт)

3. Әнді жалғастыр (тапсырманы алған топ

жалғастырады)

4. Тас өлі табиғат па, тірі табиғат па? (өлі

табиғат)

5. Үй жануарларын ата (сиыр, жылқы, қой,

мысық, ит, ешкі, түйе)

6. Ән салған кім? (үнінен тану)

110

1. Балабақшаның және өз тобың қалай атала-

ды? (“Алтын-Ай” балабақшасы, “Бәйтерек”

тобы)

2. Шалқан ертегісіндегі кейіпкерлерді ата.

Олардың саны қанша? (Ата, апа, қыз, күшік,

мысық, тышқан. 6)

3. Қандай ұлттық аспап түрлерін білесің?

(домбыра, асатаяқ, жетіген, даңғыра, қобыз,

сазсырнай т.б.)

4. Қазақстанның астанасы қалай аталады

немесе қай қала? (Астана)

5. Адамның дене мүшелерін ата (аяқ, қол,

бас, тіл, мұрын, құлақ, көз)

6. Музыка дегеніміз не? (ән, әуен, ырғақ)

ҚҰСТАР БІЗДІҢ ДОСЫМЫЗ

Абдуллина А.Ы.,

Алматы облысы Еңбекші қазақ ауданы Тауқаратұрық ауылы «Алтын-ай» балабақшасы

Мақсаты: балаларға құстардың пайдасы

туралы, олар жөнінде мағұлмат беру. Көктем

құстарының оралуын, олардың азайып кетуі

қаупінен хабардар етіп, олардың құстар

туралы ой-өрістерін, түсініктерін дамыту.

Тіл байлықтарын, ойлау қабілеттерін, есте

сақтау қабілеттерін дамыта түсіп, өз ойларын

дұрыс жеткізе білуге дағдыландыру.

Жүргізуші: Сәлеметсіңдер ме құрметті қо-

нақтар, балалар, әріптестер! Табиғатты құ-

райтын бөліктердің бірі – құстар. Халқымыз

ежелден аң, құстарға әуес, оларға деген

сүйіспеншілігі шексіз болған. Сондықтан ха-

лық өздерінің арасынан шыққан ұлдарын

сұңқарға теңесе, ән шырқаған әншісін – бұл-

бұлға теңеген. Отан үшін жанын қиятын

батырларын қыранға, сұлуды аққуға теңегені

белгілі. Осыған байланысты «Құстар біздің

досымыз» тақырыбында тәрбие шарамызды

бастаймыз.

Музыка әуенімен балалар залға кіреді. Балалар «Көктем өрнегі» өлеңін орындай-

ды.

Сұрақтар. – Қазір жылдың қай мезгілі?

Көктем айларын ата?

Көктемде алғашқы шығатын гүлді ата.

Киелі құсты ата.

Қарлығаш ұя жасау үшін не іздейді?

Көгершін қандай құс?

Қайқұстың құйрығы айыр?

Бір топ қыздардың орындауында

«Көктем» биі. 1 бала. Құстар тойын құттықтап,

Қуанамыз қолдаймыз.

Ұя жасап қуанып,

Біз оларды қорғаймыз.

2 бала Бейбітшілік құсы көгершін,

Жер жүзінде бейбіт, достық көбейсін.

Аспанашық, шат-көңілді болайық,

Ақниетті, адалжандар көбейсін.

3 бала. Көлдің көркі, сәні екен,

Ұшқанда сазды ән екен.

Ақындар оны мақтаған,

Адамдар қорғап сақтаған,

Киелі аппақ аққулар.

4 бала. Мен торғаймын, торғаймын,

Суықтарда тоңбаймын.

Құрт-құмырсқа, шіркейден,

Бау-бақшаны қорғаймын.

Құстарға мінездеме беру.

Балалар Бүркіт қандай құс? Бүркіттің аяғы мықты, тырнақтары өткір,

тұмсығы қармақ тәрізді, жемтігін жұлып

жейді. Көздері жақсы көреді, дыбыстарды

жақсы естиді, қанаттары қуатты болады.

Балалар Үкі қандай құс? Үкі өте ірі, тырнақтары өткір, аяқтары жақсы

дамыған құс. Ол жемін бүріп ұстайды. Қа-

уырсындары жұмсақ қалың болады. Көздері

өте үлкен, сезімтал келеді. Ол қараңғыда,

көлеңкеде өтежақсы көреді. Үкі тірі

жәндіктермен қоректенеді.

Ойын. «Жер, ауа, су» Ойын шарты: ойынға барлық балалар қаты-

сады. Жүргізуші «Су» дегенде балалар суда

жүзетін құстарды атайды. «Жер» дегенде,

жерде жүретін құстарды айтады. «Ауа»

дегенде ауада ұшатын құстарды айтады.

5 бала. Үкі дедім түнде ұшып қалықтаған,

Құртуға зиянкесті жалақпаған.

111

Үкімнен үлпілдеген киелі деп,

Бұрыннан-ақ адамдар тағып алған.

6 бала. Үй салдым құс алдынан,

Болсыншы ол үй панасы.

Өзімдей балғын балдырған,

Өссінші құстың баласы.

Жұмбақ шешу. «Кім тапқыр?» Балалардың барлығы қатысады.

Маң-маң басқан жүрісі,

Барлық құстың ірісі. (Түйеқұс)

Бұрап қойған сағаттай,

Айқайлайды таң атпай. (Әтеш)

Көлдің көркі сәні екен,

Ұшқанда сазды ән екен.

Ақындар оны байқаған,

Адамдар қорғап сақтаған. (Аққу)

Ең алдымен келетін,

Ұя жасап береміз. (Қараторғай)

Ақ сарайын талқандап,

Шықты біреу балпаңдап. (Балапан)

Бір топ балалардың орындауында

«Балапандар» биі. 7 бала. Құртты іздеп інінен,

Қарағайды шоқыған.

Тоқылдақ құс дәрігер,

Қашанда ол әбігер.

8 бала. Жаршысымын көктемнің,

Көкекдейді мені жұрт.

Өз ойын айтар құс менмін,

Көктемді күтсең мені күт.

БІЗ МЕКТЕПКЕ БАРАМЫЗ

(Портфель және оның достары қойылым)

Алиева М.М.,

Ақтөбе қаласы №9 «Бәйшешек» балабақшасының музыка жетекшісі

Қымбатты ата-аналар және ба-

лабақша қызметкерлері! Бүгін

біз бірнеше жыл мәпелеп, кү-

тіп тәрбиелеген бүлдіршінде-

рімізді ұямыздан ұшырып,

мектепке шығарып салғалы

отырмыз. Түлектерді қарсы

алайық!

(Әуенмен балалар кіреді).

-Өтті қызық көп күндер.

Жеті жасқа жеттіңдер.

Барасыңдар мектепке.

Бір белестен өттіңдер!

1) Дильназ:

Балабақшам бесігім.

Тағы бір той жасайық.

Ашты мектеп есігін.

Өзіңмен қоштасайық.

2) Бекнұр:

Талай қызық той өткіздік,

Бірақ орны бөлекше.

Бақшамызбен қоштасатын.

Бүгінгі той ерекше.

3) Аружан:

Жеті жасқа толамыз,

Әдепті бала боламыз.

Қуантып ата-ананы

Мектепке кетіп барамыз.

4) Нияз:

Сезімді туған баламыз,

Оянды ақыл-санамыз.

Адамдықтың бастауын

Өзіңнен алып барамыз.

Ән:"Біздің балабақшамыз".

2) Ангилина:

Қызық-қызық ертектер,

Бізге айтып береді.

Жылауық та, тентек те,

Сол апайға көнеді.

3) Камила:

Доспен тату ойнауды,

Мерекені тойлауды,

Бойымызға сіңірген,

Көптің қамын ойлауды.

1) Дильназ С.:

Бүгін қызық, бүгін той,

Біздер үшін біліп қой.

Әнге салып би биле,

112

Жалғастырсын ойды ой.

Ән:"Мектепке барамыз".

2) Марсель:

Оқимыз, білім аламыз,

Болашақ жолын саламыз.

Бақшамен қоштасып

Біз мектепке барамыз!

4)Мерей:

Тәрбие берген ұямыз

Тәртіпті бала боламыз

Қоштасып балабақшамен,

Біріншіге барамыз.

-Міне балалар сендердің көптен күткен қи-

мастығы мен қуанышы бірдей мерекелеріңіз

басталыпта кетті. Алдарыңда мектепке жаңа

оқу жылы сендерді күтеді.

(Әуенмен Жалқаубек кіреді. Портфелін сүй-

реп жерге отырады, ішіндегі жыртық кітап-

тарын, ойыншықтарын лақтырып тастайды.

Ішінен сок алып ішіп кір қолын үстіне жағып

орнынан тұрып жылай бастайды).

Жүргізуші:

Жалқаугүл неге жылайсың? Саған не болды?

(осы кезде Жалқаубек әндетеді)

Ән:"Дұрыс па осылай?"

Балалар Жалқаугүл портфельге нелер салу

керек екенін білмейді екен біз үйретейік.

Жалқаубек бізбен бірге бол балалар порт-

фельге қандай заттар салатынын көрсетеді,

себебі біздің балалар биылғы оқу жылында

мектепке барады, бәрінде біледі (Жалқаубек

балалардың ортасына отырады)

Сахналық қойылым"Портфель"

Жүргізуші:

Биік те емес, аласа

Бір портфель тұр жараса.

Қызыққандар кіре алмай

Сыртында жүр таласа.

Содан бұны кім алған,

Ішіне оның не салған.

Құлпын ашып көрейік,

Нелер барын білейік.

Түк, түк, түк.

Кіруге бола ма?

Әлде біреу тұра ма,

Әрине, ешкім тұрмайды,

Тұрса үнсіз болмайды.

Әне пенал келеді,

Сөзімді сол жалғайды.

Пенал:

Пай, пай, пай,

Түсім бе, әлде өңім бе?

Жай портфель емес тегінде,

Болса болар тек қана

Ертегілер елінде.

Жақынырақ барайын,

Ішіне көз салайын.

Кім тұрарын портфельде

Жайлап біліп алайын.

Түк, түк, түк.

Болар ма екен кіруге?

Кім тұрарын білуге

Жауапсыз қалды сұрағым,

Онда өзім тұрамын.

(Ішіне кіріп кетеді).

Жүргізуші:

Енді әліппе келеді,

Портфельді ол да көреді.

Әліппе:

Ашық екен есігі,

Ішіне жайлап кірейін.

Кімдер барын білейін,

Жақсы достар болса егер,

Бірге өмір сүрейін.

Жүргізуші:

Есікті ашып осы сәт,

Пенал шықты ақылды.

Әліппені өзімен

Бір тұруға шақырды.

Пенал:

Кір, әліппе, бас қосайық,

Біргі тұрып достасйық.

Жүргізуші:

Жүгіріп дәптер келді де,

Кіргісі келіп ішіне,

Қарады ол да телміре.

Дәптер:

Жазу жазар болса кім,

Онда мен де керекпін.

Кіргізіңдер мені де

Бір тұрайық демекпін.

Жүргізуші:

Әліппе де жөн көрген,

Адал досты,

Қатарына дәптерді

Жедел қосты.

Әліппе:

Кел, дәптерім, келіңіз,

Портфеліме кіріңіз.

Оқушы үшін әр қашан,

113

Керекпін деп біліңіз.

Жүргізуші:

Түгелдесіп бір-бірін,

Достар күтіп алыңдар

Келіп жатты жүгіріп,

Түрлі-түсті қаламдар.

Пайда болды"4"-тік те,

Көп ұзамай"5"-тік те.

Айтып жатты жарысып,

Өз ойларын естірте.

"5"-тік:

Оқушының бәрі де

Мені жақсы көреді.

Портфельдің дәл төрінен

Маған орын береді.

"4"-тік:

Жақсы оқитын балалар

4 пен 5-ті алады.

Ұқыпты, өзі ынталы,

Тәрбиелі болады.

Қызыл қалам:

Әрине, әрине,

Керексіңдер бәрің де.

Көңіл сыйса, сыямыз,

Тар болса да ұямыз.

Көк қалам:

Тәртібінен сабақтан,

"4","5" алып жарыссын.

Кіріңдер жақсы бағалар,

Оқушылар таныссын.

Жүргізуші:

Міне, осылай портфельдің

Лезде іші толып кетті.

Арттарынан жүгіріп,

"2"-лік пен "1"-де жетті.

"2"-лік:

Портфелім мені қалдырмай,

Кіргізіп ал ішіңе.

Жалқауларға жайлымын

Жалынбаймын үшіңе.

"1"-лік:

Жалқауларын жалдап алам,

Анқауларын алдап алам.

Көшпей қалса кластан

Досым үшін мен де қалам.

Жүргізуші:

Сұрланып босағадан,

Пенал шықты.

Ұрысып "1","2"-ні

Жерге тықты.

Пенал:

Сөздеріңді жөн көретін

Бізді аңқау кім деп едің?

Балалардың досы мықты,

Сендерсіз-ақ күн көретін.

Еңбек етпей ерінсе,

Ол оқушы бола ма?

Достарымыз "4" пен "5",

Кетіңдер, бізге жолама!

Жүргізуші:

Кіргізбей "1" мен "2"-ні

Сарт етіп есік жабылды.

Оқушы екен иесі,

Міне, өзі табылды.

(Оқушы жүгіріп шығады). Қойылым соңын-

да манағы Жалқаубек үсті басы тап-таза оқу-

шы формасын киіп, қолында сөмкесі әуен-

мен жүгіріп ортаға шығып тақпағын айтады

Мектепке енді барамын,

Мен оқушы боламын,

Жақсы оқып сабақты,

Кілең бестік аламын!

Жүргізуші: жарайсың Жалқаубек! Біз сені

қатарымызға қосамыз, мектепке бірге

барамыз.

Ән:"Мектеп әні".

Би:"Корей қыздары".

1) Миша:

Орын берген бақшадан, Меңгеруші жақсы

адам. Сондықтан да біз үшін Артық өзі

басқадан.

2) Жамиля:

Тәрбиеші мен күтуші,

Анамыздай біздерге.

Тек жақсылық тілейміз

Рахмет айтып сіздерге.

4) Дильназ М.:

Тамылжыта ән салдырып үйреткен,

Мың бұрала белімізді билеткен.

Сазгер апай сізге де алғыс айтамыз,

Мың қайтара сәби бала жүректен.

Ән: "Мұғалім ол біздің".

(Бейне сюжет көрсету мұғалім Назерке)

(Мұғалім мен оқушылар).

Би: "Испан биі".

114

Ойын: "Қоңырау".

Ән: "Жас дәуірдің түлегіміз"

Ойын: "Портфельді жинау".

-Құрметті балабақша ұжымы, ата-аналар!

Соңғы би "вальсті" сіздерге арнайды

балалар!

Ән: "Қош бол бала бақшамыз".

Айналайын гүлдерім.

Ақ шуақты күндерім.

Ерекше қызық тілдерің

Естен кетпес үндерің.

Озат болып оқыңдар.

Ойға білім тоқыңдар.

Балалармен флешмоб биі «Біз кішкентай

балалармыз»

СЛОЖНОПОДЧИНЁННОЕ ПРЕДЛОЖЕНИЕ С НЕСКОЛЬКИМИ

ПРИДАТОЧНЫМИ

Абдуллина Г.Н.

учительница русского языка и литературы Иргизской гимназии

Цель урока: повторение сведений о синтак-

сисе сложноподчиненного предложения с

несколькими придаточными.

Задачи урока:

Обучающие: углубить знания о сложнопод-

чинённом предложении;

Развивающие: совершенствование пунктуа-

ционных навыков, практических навыков

анализа сложного предложения, навыков

грамотного письма;

Воспитательные: воспитывать интерес к

родному языку.

Ход урока

I. Организация

II. Актуализация прежних знаний (цифровой

диктант) + частичная проверка домашнего

задания.

III. Повторение материала.

Беседа:

- Какие виды придаточных предложений вы

знаете?

- А как вы будете определять вид придаточ-

ного? Вспомните алгоритм

- Как отличить союз от союзного слова?

- Наиболее типичной для СПП является

форма с одним придаточным. Однако в рус-

ском языке, особенно в стилях письменной

речи и в языке художественной литературы,

часто встречаются и более сложные по своей

форме предложения, состоящие из несколь-

ких частей. Сегодня мы поработаем с такими

предложениями.

Основные виды СПП с двумя или не-сколь-

кими придаточными и пунктуация в них

Работа с презентацией:

- Запишите в тетрадь предложение, рас-

ставьте знаки препинания, определите тип

придаточных, составьте схему предло-жения

Была ночь, когда я вышел на улицу из дома,

где в кругу близких читал свой рассказ.

[ ], (когда…), (где… ).

- Спишите предложение, расставьте знаки

препинания, определите тип придаточных,

составьте схему предложения

Я проснулся, когда солнце ещё не встало,

когда природа была объята предрассветным

сном.

[ ], (когда…), (когда…).

СПП с придаточными времени

Такие предложения называются СПП с

ОДНОРОДНЫМ ПОДЧИНЕНИЕМ:

придаточные относятся к одному общему

для них главному предложению и являются

одинаковыми по значению – однородными

IV. Тренировочные упражнения

1 - Задание по рядам. Расставьте знаки

препинания, составьте схемы, определите

вид подчинения.

Когда поднялось солнце, мы увидели кар-

тину, которая поразила всех.

Слышно было, как над полем пел жаворонок

и кого-то передразнивал скворец.

Дети рассказывали, что выбрали те цветы,

которые так любила мама.

115

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТІ

Абдуллина Д.Ы.

Ақтөбе қаласы № 30 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Сабақтың

тақырыбы

Қазақ халқының материалдық мәдениеті

Мақсаты Оқушыларды халқымыздың материалдық мәдениетінің түрлерімен та-

ныстыру, жалпы материалдық мәдениет туралы мәлімет бере отырып,

қазақ халқының мәдениетінің өшпес құндылықтары екеніне көз

жеткізу.

Уақыты Ресурстар Сабақтың мазмұны:

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

1 мин Кеспе

қағаздар

Сәлемдесу. Мұғалім дене

мүшелері арқылы амандасты.

«Теміржол вокзалында»

тренингі

«Көңіл-күй» сергіту сәті.

Сәлемдесу. Оқушылар әр аймақтың

диалектісі арқылы амандасып, бір-біріне

жақсы көңіл күй жолдады.

2 мин Кеспе

қағаздар

(билеттер)

Ұйымдастыру. Оқушыларды

сурет арқылы топқа бөлемін

(киіз үй, киім-кешек, қолөнер)

Оқушылар билет арқылы топқа бөлінді.

Слайд көру арқылы бүгінгі жаңа

сабақтың тақырыбын айтады.

3 мин Оқулық,

постер,

маркер,

қосымша

әдебиеттер.

Жаңа сабаққа кіріспе:

«Мәдениет» ұғымына балама

жазу.

Оқушылар «мәдениет» ұғымына балама

жазды

Топпен тақырыпты қорғау.

10 мин

5 мин

АКТ,

постер,

маркер,

суреттер

Негізгі бөлім.

«Жәдігер» өнер галерея-

сына саяхат

Қазақстан тарихы порта-

лынан «Мәдениет» сабағын

көрсету.

1-топ: Баспанасы

2-топ: Киім-кешектер

3-топ: Қолөнер бұйымдары

Оқушылар топпен тақырыпты

қорғайды.

Бағалау

Оқушылар мәтінді оқып, «Біреуі үйде,

үшеуі қонақта» әдісі арқылы мағлұмат

алмасады, тақырыпты қорғайды.

Екі жұлдыз арқылы бағалау

5 мин АКТ,

ватман,

маркер,

бейнекөр-

сетілім

Жаңа тақырып бойынша

бейнекөрсетілім көрсетіліп

болған соң, Қазақстанның

және т.б. тамаша сәулет

өнерінің ескерткіштерінен

үзінді көрсетіледі

Бейнекөрсетілім көру арқылы ой

толғанысқа түседі.

Оқушылар өздері таң қалған

ескерткіштері мен өнер түрлері туралы

жазып, айтып шығады.

10 мин Ватман,

маркер,

шар, түрлі

түсті қағаз

Екінші қабатта- шығар-

машалық идеялар

(галереяда)

Мұғалім оқушыларға

шығармашылық тапсырма:

«ЕХРО-2017» көрмесіне

Шығармашылық тапсырма: «ЕХРО-

2017» көрмесіне түрлі макет түрлерін

шығарып, қорғайды.

Басбармақ арқылы бағалау

Мәдениет

116

қандай үлес қоса аласыңдар?

Бағалау

3 мин Сабақты бекіту

Оқушыларға бекіту сұрақтары

қойылады.

Оқушыларға бекіту сұрақтары арқылы

бүгінгі сабақтан алған білімдерін

сұрақтар қою арқылы көрсетеді.

4 мин Бағалау (сыни тұрғыда

бағалайды)

Тақтаға «Бәйтерек» суреті ілінеді.

Оқушылар стикер арқылы өзін-өзі

бағалайды.

2 мин. Түрлі

смайликтер

Сабақты қорытындылау.

Оқушылар смайликтер арқылы бүгінгі

сабақтан алған әсерлерін білдіреді.

Дәлелді себептер келтіріп, оқушылар

сабақтың түйінді идеясын ашады.

ТӘУЕЛСІЗДІК – ТАҢ НҰРЫМ

Айнадинова Г.А.

Ақтөбе қаласы № 43 «Гүлдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Білім беру саласы: Қатынас

Бөлімі: Көркем әдебиет

Мақсаты: Балалардың өз еліне, туған

жеріне деген сүйіспеншілік сезімін арттыру,

халқымыздың салт-дәстүрін бойына сіңіріп,

қызығушылығын арттырып балаларды ұлт-

тық, азаматтық сезімге баулу. Отанын сүюге,

ана сүтімен сіңген ана тілін қадірлеуге,

құрметтеуге тәрбиелеу.

Шаттық шеңберін ұйымдастыру.

Біз кішкентай баламыз.

Қазақстанда тұрамыз

Отанды біз сүйеміз

Мақтаныш оны қыламыз.

Балалар, қазір жылдың қай мезгілі?

Қандай ай? Дұрыс, желтоқсанның алғашқы

күні қандай мереке болды?

Балалар:1 желтоқсан Президент күні болды.

Ал қазір кай мерекені мерекелейміз?

Балалар:Тәуелсіздік күні

Балалар биыл тәуелсіздік алғанымызға 24

жыл болды. Ал тәуелсіздік дегеніміз не екен?

Балалар: біздің өз жеріміз, еліміз, ақшамыз,

президентіміз, рәміздеріміз бар.

Біз қандай мемлекетте тұрамыз?

Қазақстан Республикасы

Қазақстан республикасын кім басқарады?

Н.Ә.Назарбаев

Елбасымыз Н.Назарбаев қай қалада тұрады?

Біздің Елордамыз қалай аталады?

Астана

Қазақстан республикасының рәміздеріне

нелер жатады?

Ту, елтаңба, әнұран.

Әнұранның авторы кімдер?

Ш.Қалдаяқов, Н.Назарбаев, Нәжімединов

Ендеше, қолымызды жүрек тұсына қойып

Қазақстан Республикасының Әнұраны

шырқалсын.

Әнұран «Менің Қазақстаным»

Балалар, рәміздер, елбасы туралы кім тақпақ

жаттап келді?

Тақпақтар.

Елбасы бар елімнің

Жақсылыққа бастаған

Елі үшін күрескен

Нұр ата біздің жақсы адам

Елтеңбасы елімнің

Елдігімнің белгісі

Мұнда да бар ерлігім

Мұнда да бар жер күші

Көк байрағы бабамның

Бүгінгі ұрпақ алауы

Тірегі әке, баланың

Қазақстан жалауы

Отан туралы қандай мақал мәтел

жаттадық?

Отан оттан да ыстық

Отан үшін отқа түс күймейсің

Отан отбасынан басталады

Қорқақта отан жоқ

Отансыз адам

117

Ормансыз бұлбұл

Балалар, туымыз бен елтаңбаға

сипаттама берейікші.

Балалар біздің ұлтымыз қандай? Біз

кімбіз? Біздің мемлекеттік тіліміз қандай?

Біздің елімізде тағы қандай ұлттар тұрады.

Біз қазақпыз. Біздің мемлекеттік тіліміз – қа-

зақ тілі. Біздің мемлекетте көп ұлттар тұра-

ды: орыс, кәріс,шешен, татар, башқұрт т.б.

«Қай ұлт және қай ұлттың кілемшесі?»

дид. Ойын

Әр ұлттың киімі мен кілемшесін тауып

сызба арқылы көрсету.

Сергіту сәті

Көтеріліп шаңырақ

Керегелер керіліп

Өрімдей боп өріліп

Бәріміз жүрсек айналып

Киіз үй боп көрініп.

Балалар мен сендерді өз шеберханама

шақырамын. Ол үшін саусақ жаттығуын

жасап алайық.

Бір саусағым тіпті де

Ұстай алмас жіпті де

Екі саусақ бірікті

Ине қолға ілікті

Үш саусағым орамды

Жүгіртеді қаламды

Өнерлі екен он саусақ

Қала салсақ жол салсақ

Шеберхана

Балалар, мына қима қағаздардан сурет

құрастырып, әңгімелеп береміз.

Кілемше, киіз үй, бәйтерек

Кілемше – ұлттық оюлармен

әшекейленген. Ою – қазақтың ұлттық

нақышы. Ол туда бар.

Киіз үй – ертеде ата бабамыз

қоныстаған жайлы орын

Бәйтерек – Астананың жүрегі,

мақтанышы.

Балалар, бүгінгі танымдық оқу іс-

әрекеті сіздерге ұнады ма? Рәміздерге нелер

жатады екен? Біздің елімізді кім басқарады?

Шеберханаға барып не құрастырдық?

Сұрақ-жауап

Ендеше мен ойымызды қорыту үшін

сендерді «Тілек бұрышына» шақырамын

Суреттерді жапсыру арқылы тілек

айтамыз

Ненің суретін құрастырдық?

Яғни туған жеріміз гүлдеп, ауасы таза.

Аспаны ашық боп, балалар тілегі жасасын.

ҚОРҚЫТ ЖӘНЕ ҚОБЫЗ

Алпысбаева А.К.

Ақтөбе қаласы №3 балалар музыка мектебінің мұғалімі қобыз класы оқытушысы

Халқымыздың Атадан балаға тараған

шежіресі негі-зінде қазақ

топырағында му-зыка

өнерінің туындауы тура-лы

мағлұмат беруді,

оқушыларды Қорқыт

есімімен тығыз байланысты

қобыз аспабының

ерекшеліктерімен

таныстыруды және олардың құзыреттілік

деңгейін жетілдіруді сабақтың мақсаты етіп

алып, оның көрнектілігіне слайд

материалдары, кітаптар, аспаптың түр-түрі,

күйтабақ, қосымша құралдар қолдандым.

Сабақ барысы мына төмендегіше өрбіді.

1. Қорқыт өміріне қысқаша шолу. (Ақпарат-

тық-технологиялық құзыреттілікті дамы-

туға бағытталған тапсырмалар ұсыну.

Ақпаратты таңдау, табу, талдау дағдысын

қалыптастыру.)

2. Қорқыт күйлерінің әрқайсысының шығу

тарихына түсінік. (Құндылықты-бағдарлы

құзыреттілікті жетілдіру, оқушыларды ел-

жаңалыққа тәрбиелеу тәсілдерін қолдану.)

3. Қобыздың түрлері. Аспапта халық музы-

касын тыңдау және орындау ерекшелік-

тері.

4. Жобаны өзіндік бағалау. Оқушылардың

өзін-өзі бағалау дағдысын дамыту, өзіндік

ілгері жылжуын айқындауға баулу,

118

тұлғалық өзін-өзі жетілдіру құзыреттілігін

жетілдіру.

Мұғалімінің кіріспе сөзі. Қорқыттың

кіндік қаны тамған атамекені Қараспан тауы

еді дейді. Ол дүниеге келерде анасы құлан

етіне жерік болып, құрсақтағы баласын 3

жыл 9 күн көтерген екен. Сол үш жылдың әр

жылында толғақ қысып, дүниеге нәресте

келетіндей қамданып, Қорқыттың анасы

бебеу қаға қиналатын болған. Содан үш жыл

тоғыз күн дегенде Қорқыттың анасы шын

толғақ қысады. Бұл жай толғақ болмайды,

дәл сол күні Қорқыттың анасымен бірге

бүкіл дүние қоса толғатып қиналғандай көк

жүзін түнерген қара бұлт торлайды. Күн күр-

кіреп, найзағай ойнап, дауыл соғып, дүние-

нің астан-кестеңі шығады. Қорқыт туысымен

жел тынып, бұлт ыдырап, күн шығып, дүние

тіршілік маужыр күйге түседі. Жұртшылық

мұны да жақсы ырымға жорып «Бұл бізді

қорқытып дүниеге келген бала болды, есімі

Қорқыт болсын!» деп, құлағына үш рет

айқайлап, атын Қорқыт қояды. Қорқыттың

дүниеге келуі қандай бөлек болса, оның

өмірі де сондай ерекше болған.

Қорқыт шығармаларының ерекшелік-

терімен таныстыру. Қорқыт күйлерінде те-

рең философиялық тебіреніс, элегиялық кө-

ңіл күй мен майда қоңыр лиризм тән. Күйші

қобызда халқы мен елінің тағдырын, бола-

шағын ойлап, көкірегі қарс айрыла қамыға-

ды, адамдардың қайғы-қасіретіне ортақта-

сып, мұңын бөлісіп ботадай боздайды, бірде

мәңгілік өмір мен сұлулық жырын төгіп, ақ-

қудай сызыла сұңқылдайды. Қорқыт туын-

дыларының әрқайсысының шығу тарихы ту-

ралы аңыздармен қатар күйдің мазмұнымен,

сарынымен астасып, үндесіп жататын өлең-

дері де бар. Мәселен, «Ұшардың ұлуы» кү-

йіндегі ананың:

Жалғызымнан айырылдым,

Қанатымнан айырылдым,

Ұшар, ұшар кә, кә......., - деп баласын жоқта-

уы, «Тарғыл танадағы» танысының:

Менің өзім қара едім Туған жерім – Қазалым

Қарадан туған ала едім. Мына тау болды –

ау ажалым, – деп қиналғаны, «Әппай»

күйіндегі Қорқыттың:

Айналайын балам- ай, Аш болсаң да ойыңда ,

Жас балаңа алаңдай, Аман сақтау балаңды –

ай, - деп баласын жұбатқан анаға айтқан сөз-

дері күй ойнағында сарынына қосыла айты-

лып отырады. Бұл ежелгі өнердің ерекшелі-

гін, ондағы күй, ән-жырдың бірігіп келетінін

айқындайды. Қорқыт күйлері формасы өте

күрделі емес, қарапайым, қысқа сарынды

шығармалары.

Ақпарат картасымен жұмыс. Қобыз –

қазақтың ысқышты, шекті музыкалық ас-

пабы. Қобыз туралы алғашқы мәліметтер

Қорқыт есіміне байланысты. Ертедегі қобыз-

дар тұтас ағаштан ойылып жасалған. Оның

құлақ бұрауын бекіткен жазық келген басы

доғаша иілген қысқа мойыны, қос қыл ішегі

болған. XIX ғасырдың орта шенінде пішіні

ожау тәрізді қобыздар ел арасында азайып,

көбіне, жыршы, күйші, бақсылардың қолын-

да ғана сақталған. Қазіргі кезде қобыздың екі

түрі бар: оның бірі екі ішегі қылдан жасал-

ған, нәзік қоңыр әуенді қылқобыз, екіншісі

темір сым мен қой ішегі тағылған, төрт

ішекті жіңішке дыбысты қобыз. Екі ішекті

қылқобыз күйлердің халық дәстүрі бойынша

ойнауын сақтау үшін қалдырылды. Ал төрт

ішекті (сым) қобыз халық музыкасымен

бірге классиктер мен қазіргі қазақ

композиторларының шығармаларын орын-

дауға бейімделген. Қазақтың халық аспаптар

оркестрінде қобыз-прима, қобыз-альт,

қобыз-бас, қобыз-контрабас қолданылады.

Блиц –турнир . Қорытындылау.

1. Қорқыт атамыздың өнерін кейінге жеткіз-

ген, жалғастырушы аты аңызға айналған

қобызшылар кім ?

2. Қорқыттың қандай күйлерін тыңдадық?

3. Қобыздың қандай түрлерін білеміз?

4. Қобыз аспабын ең алғаш ойлап тапқан

кім?

Жауаптары.

1. Ықылас, Молықбай, Түсіпбек (Ықылас-

тың баласы) деген аталарымыз.

2. «Ұшардың ұлуы», «Желмая», «Тарғыл та-

на», «Әуппай».

3. Қыл қобыз, прима-қобыз, альт-қобыз, бас-

қобыз, контрабас-қобыз.

4. Қорқыт бабамыз.

Аты аңызға айналған күй атасы Қор-

қыттың мұрасын халқымыз ғасырлар бойы

қадірлеп-қастерлеп, көзінің қарашығындай

119

сақтап келеді. Соның арқасында Қорқыт күй-

лері біздің заманымызға жарқырай жетіп, бү-

гінгі бақытты ұрпағымен табысты. Ұлттық

музыка мұрамыздың алтын қорына асыл қа-

зына болып қосылған Қорқыт шығармалары

осылай өркенді өнеріміздің өресін тағы бір

биікке көтерді. Қорқыт күйлері нотаға түсірі-

ліп, күйтабақтарға жазылып қылқобызда

қайта жаңғыртылды.

Қорқыт күйлеріне тән тағы бір ерек-

шелік: оларда әуендік байланыс, бір-бірімен

сабақтастық бар. Бір күйідегі нақыш – саз

екіншісінде ашық және жасырын түрде де

қайталанады.

Топтық жұмыс.

I тур. Әр топқа сұрақ және талдануға

ұсынылатын мәселе жазылған парақшалар

таратылады. Әр ойыншыға 1минут уақыт

беріледі. Сол уақыт ішінде осы мәселе

жөнінде өз пікірі мен ой-тұжырымын

сарапшы әр ойыншының сөзінен негізгі

түйінді мәселе мен кодты сөздерді жазып

отырады (5мин).

II тур. Барлық топ мүшелері бірлесіп

өздері талдаған мәселе бойынша тірек сызба

түрінде ақпаратты баяндайды (10минут).

III тур. Әр топтан бір оқушы топ ұста-

нымын, идеясын, ой-пікірін аудитория ал-

дында тірек сызбаға сүйене отырып тұжы-

рымдайды, ой қорытады, идеяларын мәлім-

дейді. Әр топқа 5-7 минуттан уақыт беріледі.

Жобаны бағалау өлшеуіштері: мазмұн-

дылығы, ғылымилығы, жаңашылдығы,

тиімділігі.

ДЕНІ САУДЫҢ ЖАНЫ САУ

Демесинова Б.А.

«Шұғыла» тобы

Мақсаты: Заттармен жалпы дамыту,

жаттығуды үйлесетін қабілеттерін дамыту,

дәлдеп алысқа лақтыру, төрт тағандап жүру-

ді, секіртпеден секіруді үйрету. Балаларды

дәрігер Салауаттың кеңестерімен таныстыру.

Денсаулықты сақтап, қадірлей білуге тәр-

биелеу.

Шаттық шеңбері: Денсаулық ол тыныққан,

Барлық денең мүшесі

Денсаулық ол тыныққан,

Жүйке,тамыр жүйесі.

Денсаулық ол күлуің,

Көңіл күйің жадырай.

Денсаулық ол жүруің

Ешбір жерің ауырмай.

Қонақтармен амандасу.

Кіріспе сөз: Бір қатармен бірінің артынан

бірі жүруі,аяқтың ұшымен қол белде,

өкшемен қол желкеде, қаздар сияқты отырып

жүру, қол тізенің үстінде, иреңдеп жүру, жәй

жүру, бір жанымен жүгіру, екі қатарға бөлу.

Сол кезде ортаға қоян жүгіріп келеді.

Томирис: Ой, ой, менің көжегім мұздан

құлап аяғын ауыртып алды. Енді не істеуім

керек?

Тәрбиеші: Жедел жәрдемді шақыру керек.

(Тәрбиеші телефон номерін тереді).

-Алло, саламатсызба! Біздің көжегіміз аяғын

ауыртып алды. Алға мектеп-бақшасына

келіңіз.

Томирис: Ой, ой, ой! Менің көжегім қатты

ауырып тұр. (Пошташы көгершін ұшып

жүреді).

Нұртуған: Мен ұшып жүргенде көжектің

еңіреп жылағанын естідім. Салауат деген

жақсы дәрігердің бар екенін білемін. Ол ба-

лалар мен үлкендерді, тіпті кішкентай аңдар-

ды да емдейді.

Тәрбиеші: Пошташы көгершін, тезірек бізге

дәрігерді алып келші.

Көгершін: Мен алып келер едім, бірақ дала

аяз, жолда кедергілер көп. Сол кедергілерден

өтуіме көмектессеңіздер мен алып келейін.

Балалар сендер маған көмектесесің-дерме?

Балалар: Иә, көмектесеміз!

Балалар көгершін мен бірге дәрігер Салауат-

ты алып келуге шығады.

Кедергі: «Көлден аттап өт».

Мақсаты: Балаларды секіруге үйрету. Шап-

шаңдыққа тәрбиелеу.

Жұмбақтың жауабын тап.

120

Ертемен күнде сен, Аю мен қасқырдай

Қолыңды сүйкесең. Ұзын менің тістерім.

Кетіп кір ласың, Бірақ жыртқыш аң

емеспін,

Тап таза боласың.(сабын)

Шаштарға мен сән беремін. (тарақ)

Кім шапшаң: «Доғалардың арасынан

еңбектеп өту»

Қимылды ойын: «Кім қарды көп артады?»

Сергіту жаттығу: «Тауық және

балапандар»

Балалар кедергілерден өтіп, дәрігер Салауат-

тың емханасына келеді.

Дәрігер Салауат: Сәлеметсіздер ме,

балалар! Мен сендерді көргеніме

қуаныштымын. Мен балаларды да, ауырған

кішкентай аңдарды да емдеймін. Не болды?

Пошташы көгершін: Қоянның көжегі аяғын

ауыртып алды, соны барып емдеп беріңізші.

Біз мына балалармен бірге кедергілерден

өтіп сізді алып кетуге келдік. Бізбен бірге

барасыз ба?

Дәрігер Салауат: Бұл түкте емес, көжектің

сүйектерін емдейміз, секіріп доппен футбол

да ойнайды. Бірақ сендер кедергілерден өтіп

келсеңдер енді поезбен барамыз. Қәне, бәрі-

міз поезға мінейік.

Балалар дәрігермен бірге поезға мінеді.

Сөйтіп балабақшаға келеді. Дәрігер келіп

көжекті емдейді.

Қоян: Дәрігер көп рахмет сізге! Біз енді ән

айтып береміз. (Қояндар биі)

Балалар да қимылын көрсетеді.

Ит. түлкі,аю киімдерін киген балалар кіреді.

Иттің тұмсығында лейкопластыр жапсырыл-

ған, түлкінің көзі байланған, аю ішін ұстап

жылайды.

Аңдар: Дәрігер Салауат сіздерде ме?ол бізді

де емдесін.

Дәрігер Салауат: Достар қай жерлерің

ауырады? Мен сендерді де емдеймін.

Ит: Тауық менің тұмсығымды шоқып алды.

Түлкі: Ой, менің көзімді сона шағып алды.

Аю: Ал мен жемістерді жумай жеп едім,

содан ішім ауырып тұр.

Дәрігер Салауат: Итттің мұрнын, түлкінің

көзін емдеп жазамын, ал сен аю қатты

ырылдама, сені де емдеймін.

Тәрбиеші: Дәрігер Салауат рахмет сізге!Сіз

аңдарға көмектестіңіз.

Дәрігер Салауат: Деніміз сау болу үшін,

әрқашан тілалғыш болу керек. Тамақ ішер

алдында қолды жуып, тісті таңертең және

кешке тазалау керек. Жеміс жидектерді көп

жеу керек, өйткені олар дәрумендерге өте

бай, сонда ауырмайсыңдар.

Қимылды ойын: «Тез жина»

Ойын шарты: Шашылған кішкентай доптар-

ды түсіне қарай жинау. Шапшаңдыққа тәр-

биелеу.

Тәрбиеші: Қараңдар біздің дәрумендер де

шықты.

Жеміс жидектердің атрибуттарын киген

балалар тақпақтарын айтады.

Амир: Мен алмамын, алмамын,

Балдай тәтті бар дәмім.

Ақарыс: Мен алмұртпын, алмұртпын,

Аузындамын бар жұрттың.

Аружан:Мен шиемін, шиемін,

Күннің көзін сүйемін.

Қышқыл шырын менде бар,

Төмен басты иемін.

Санжар: Мен өрікпін, өрікпін,

Табиғатқа көрікпін.

Тамерлан: Мен жүзіммін, жүзіммін,

Моншақ болып тізілдім.

Тахмина: Піскен кезде құлпынай,

Қандай әсем шіркін ай!

Қарай бергің келеді

Дүркін, дүркін, дүркін ай!

Тәрбиеші: Балалар сендер дәрігер

Салауаттың қанша кеңестерін білдіңдер. Ал

енді дәрігердің кететін уақыты болды, қәне

бәріміз қоштасайық.

Балалар: Сау болыңыз. Сіздің айтқан

кеңестеріңізді есімізде сақтаймыз.

Қорытындылау: Балалар бізге

қонаққа кімдер келді?

Балалар: Дәрігер Салауат, ит, түлкі, аю,

көгершін, қоян.

Тәрбиеші: Жарайсыңдар балалар, дәрігердің

ережелерін сақтап, көбірек қимылдап ойнаң-

дар, шынығыңдар. Осымен бүгінгі оқу іс-

әрекетіміз аяқталды. Көріскенше сау

болыңыздар!

121

СИҚЫРЛЫ ЕРТЕГІЛЕР

Дерпанова Б.

«Алға мектеп-бақшасы» ММ-сі тәрбиешісі

Мақсаты: Бүлдіршіндерді адамгерші-

лікке, ақылдылыққа, шыншылдыққа дағды-

ландыру. Бөбектердің жан-жақты дамуын,

қиялдау, армандау арқылы арттыру.

Міндеті: Балалардың ертегіні сахналай

отырып, шынайы өмірдегі қиыншылықтарды

жеңуге дағдыландыру.

Шаттық шеңбері: Армысың,

қайырымды аспан ата, Армысың,

қайырымды жер ана. Армысың, шұғылалы

нұрлы күн. Саламатсыздар ма, қонақтар!

Тәрбиеші: Ертегілер елінен сиқырлы хат

келді. Хаттың ішінде қандай тапсырмалар

бар екен? Мұнда жұмбақтар жасырылған.

Егер бөбектер шешуін тапса ғана ертегілер

еліне енеміз.

1 бала: Үй ішін аралап, Түнде жортады.

Қаптарды жыртады, Мысықтан қорқады.

(тышқан)

2 бала: Таңдайлары тақылдап, Шулайды

олар шалшықта. Бірін-бірі мақұлдап (бақа).

3 бала: Қалқиған ұзын құлағы, Елеңдеп

қорқып тұрады (қоян).

4 бала: Өзі айлакер, өзі қу, Жүрген жері

айқай шу (түлкі).

5 бала: Ауызы бейне малғы орақ, Шөп еес

бірақ малды орады (қасқыр).

6 бала: Қыс бойы жатады, Тәтті ұйқыға

батады (аю).

Ән: «Ертегілер елі» Орындайтын Нұрай

мен Мадина.

Тәрбиеші: Балалар көзімізді жұмайық,

орнымызда тұрып айналсақ ертегілер еліне

енеміз. Барлығы бірге: Ерте, ерте, ертеде

Ешкі жүні бөртеде. Қырғауыл жүні қызыл

екен, Құйрық жүні ұзын екен.

Тышқан: Өзім егін екпеймін, Егістен ұзап

кетпеймін. Мысық қуса жетпейтін, Мен қап

тесер тышқанмын! Мен сендерге тапсырма

ала келдім.

1-тапсырма: «Сыңарын тап»

дидактикалық ойын.

Бақа: Бақа-бақа балпақ,

Басым менің жалпақ.

Темір тостақ көп киіп,

Басым содан жалпақ.

Көрінгенге көп қарап,

Көзім содан тостақ.

Тәрбиеші: Балалар, мына керемет, әдемі

қолғапта нелер тұрады? -Мен қап тесер

тышқан! –Мен бақылдауық бақа!

2-тапсырма: «Суреттердің арасынан

артық суретті тап»

Қоян: Мен ақ қоян, ақ қоян,

Үркек қоян сақ қоян.

Дыбыс шықса қашамын,

Белден бір ақ асамын.

Қалың орман тасасын,

Отырамын паналап.

-Мына әдемі жылы қолғапта нелер

тұрада?

– Мені де кіргізіңдерші.

4-тапсырма «Құрастыра біл»

Сергіту сәті:

Аюмаң-маң басады,

Түлкі бұлаң қағады.

Қасқыр ылаң салады,

Қоян үркіп қашады,

Басы жалпақ бақа

Секіреді жан-жаққа.

Көріп оны тышқан,

Жүгіреді тым жылдам.

Сояу тісті қабан,

Ормандарда жортқан.

Орман іші көңілді Өсіремін бойымды!

Қасқыр: Мен қасқырмын, қасқырмын,

Үлкен менің тістерім.

Тыным таппай әрқашан,

Жортамын да жүремін.

– Мына әдемі қолғапта кімдер тұрады

екен?

– Мені де кіргізіңдерші.

5- тапсырма «Үлкен-кіші, көп-аз»

Аю: Кезген інін орманның,

Мен аюмын қорбаңмын.

Қалың нудан бал таңдап,

Жүремін мен балпаңдап.

– Мына әдемі, жылы қолғапта кімдер

тұрады?

- Мені де кіргізіңдерші.

122

6-тапсырма «Сурет арқылы өлең

құрастыру»

Мадина:

Алма, өрік, алмұрт, алша,

Жидек жүзім піседі.

Қауын, қарбыз, картоп, пияз,

Дүкендерге түседі.

Астық пісіп, жапырақ түсіп,

Жер балшық боп жатады.

Айтыңдаршы достарым,

Бұл қай кезде болады?

Мейрамбек: Құстар қайтып барады,

Алтын суық күз келді.

Бұлт пен жаңбыр әкелді,

Қолшатырға тығылып,

Жылы киіне бастадық.

Қабан:

Шалшық суда балшық суда жүретін,

Сояу тісті қабанмын!

7-тапсырма: «Сиқырлы қалтадан

сипап табу»

Күтпеген сәт: Қонаққа аң патшасы арыстан

келеді. Мансур балаларға «Арыстан мен

тышқан» ертегісін әңгімелеп береді.

Тәрбиеші: Болады екен орманда неше түрлі

ғажайыптар, Кейіпкерлер тату екен, Орман

іші әсерлі. Бейнелейміз біз енді. «Витраж»

бояуларын пайдалана отырып қолғап суретін

салу.

Тәрбиеші: Балалар енді көзімізді жұмып,

қилдап тобымызға қайтайық.

Қорытынды: Қандай аңдарды естеріңе

түсірдіңдер? Қандай ертегілер білеміз? Ненің

суретін боядық?

ҚОШ КЕЛДІҢ, ЖАҢА ЖЫЛ

Есентугелова Ж.

Алға ауданы, Алға мектеп-бақшасының тәрбиешісі

Мақсаты: Мерекедегі әндердің сөзін, әуенін

анықтап айтып, көңіл-күйге байланысты

қозғалыс жасау.

Міндеті: Мерекеде балалаларды сүйікті, қы-

зықты ертеңгілік кейіпкерлеріне енгізу, би

қимылдарын мәнерлі орындау, қуаныш сезі-

мін сезіну және мерекелік көңіл-күй сыйлау.

Зал әсем безендірілген. Әуенмен Мальвина

кішкентай досымен бірге билеп кіреді. Ғажа-

йып, неткен керемет сиқырлы орман, шыр-

шасы қандай әдемі, ойыншықтары жалт-

жұлт етіп көздің жауын алады. Осы ғажайып

орманды менің достарым да көрсе ғой шір-

кін. Оларды сондай сағынып кеттім (Кейіп-

керлер музыкамен залға билеп кіреді,

барлығы билейді )

Мальвина: достар сендер маған қонаққа

келгендеріңе мен сондай қуаныштымын. Ал

енді бүгінгі мерекенің басты қонақтарын ду

қол шапалақпен қарсы алыңыздар! (Балалар

билеп кіреді, салют атылады)

Мальвина: Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар

Таңырқанып тұрмаңыздар, Сәнді шырша

шақырады. Шырша жырын жырлаңыздар

Келіңіздер- келіңіздер, Биде билеп беріңіздер

Қызығы мол жаңа жыдың Тамашасын

көріңіздер! Достар бүгінгі мерекені

әсерлі,естен кетпестей қылып өткізуге

дайынсыңдар ма? Олай болса қане бәріміз

бірге шыршамызға арнап ән шырқайық.

Хор: «Шыршамызға арнаймыз»

Түлкі: Мальвина достым, мен мына

достарымызға арнап жұмбақ жасырғым келіп

тұр. Жұмбақты шешуге дайынсыңдар ма?

Басқан жері сықырлап, Қызыл шапан

оранып. Сыйлықтарды мол алып, Ақ

сақалды қария Жылына бір рет келіп кетеді,

Қызы мене ұлына Сыйлық беріп кетеді. Ол

кім балал?

Мальвина: Ендеше достар Аяз ата мен Ақ-

шақарды ортаға шақырайық. Дайынсыңдар

ма? Қане бәріміз бірге 1, 2, 3, (Аяз ата,

Ақшақар)

Аяз ата: Қандай жарқын жүздерің, Қандай

әсем жырларың. Асулармен алысқан. Асау

желмен жарысқан, Аталарың сендерге Шар-

шап келді алыстан. Амансыңдар ма балала-

рым Мерекелерің құтты болсын! Мальвина :

Атай менің достарым сізді сағынып көп күт-

ті, сізге арнап жүрек жарды тілектерін жол-

дағысы келіп тұр. Жазира:

123

Аяз ата ойды, қырды, Аралап жүр түгел

шолып. Қарсы алады жаңа жылды, Сыйлы

қонақ бірі болып. Қайда қызық болса думан,

Аяз ата сонда болды. Шырша тойын тойлап

бізбен, Балалармен бірге болды.

Ақарыс: Бақытты боп бастады жыл даста-

нын. Барлық жандар бір тілекке қосқан үн,

Қуанышпен келді той боп жаңа жыл. Құтты

болсын жаңа бақыт достарым.

Нұрсәуле: Армысың, аманбысың жаңа

жылым! Жаңа жылым, о менің жаңа жырым.

Мешін жылы келгенде сый ғып тартып,

Ақтарайық әнменен көңіл сырын!

Олжас: Қуанатын шақ болсын, Достарымыз

ақ болсын. Бізге келген жаңа жыл. Құт

береке бақ болсын!

Гаухар: Жаңа жыл, жаңа қадам, жаңа бақыт.

Болашақ сыйлайтындай жаңа бақыт, Жақсы-

лықтың белгісі жаңа уақыт. Келіп міне жа-

тырмыз қауқылдасып. Бірге соғып бар әлем-

нің сағаттары, Он екіні күтер қалмай тағат-

тары. Құтты болсын жаңа жыл барша қауым.

Құтқа орансын кең байтақ дархан елім!

Мақсат: Кел төрлет жаңа жылым құтты

жылым, Өзіңді бүкіл елім күтті бүгін. Қарсы

алдық сені еңселі еңбекпенен. Жарқырап әне

алдымнан шықты күнім! тыныштық,

Бәрімізге әкелсін мына арай жыл!

Мальвина: Жарқыраған айдайсыңдар,

Күлімдеген күндейсіңдер.

Ор киіктей ойнақтап,

Қане қайыссың билейсіңдер?

Дей келе кезекті биге береміз.

Би «Ұлдар биін» қабыл алыңыздар!

Мальвина: Той пердесін ашайық, Тойға

шашу шашайық. Той шашуға тойыңдар

Бұдан кейін ойын бар.

Ойын: «Сыйлық сыйлап үлгер».

Шарты: Әсем әуен ырғағымен билей жүріп,

әуен тоқтағанда жұбымызға сыйлық сыйлап

үлгеруіміз керек.

Мальвина: О халайық қараңдар, Қилы қилы

заман бар. Қой жылы әне жылыстап, О

халайық, халайық. Қош айтысып қалайық.

Құрметті қонақтар бізге жақсылықтарымен

толы болған қой жылын шығарып салайық.

Қой жылы: Қуанышты ортамыз әнге ұлас-

қан, Тілегім болсын мәңгі ашық аспан. 2016-

жылға қадам басқан, Гүлденіп көркейе бер

қазақ елі. Келесі жыл бастауын Мешін жы-

лына беремін, Қош сау болыңдар достарым!

Мешін жылы келеді.

Ой ішім, ішім, қарыным шұрқырап барады.

Балалар мешін жылына банандарын береді.

Банан қандай дәмді, бірақ менің бәрібір кө-

ңіл күйім жоқ. Мына шыршаның шамдары

неге жарқырамайды? Ақшақар шыршаны

жағады.

Ән: «Жаңа жыл».

Би: «Қуыршақтар».

Тақпақтар:

Гүлназ: Жаңа жыл мерекесі құтты болсын,

Әрқашан мерекелік көңіл болсын. Кеудеміз

күмбірлеген күйге толсын, Қане достар

күлкіменен орта толсын!

Жасұлан: Әкем таңдап әкелді, ең үлпілдек

шыршаны. Иісі аңқыған шыршаны,

Жарқыраған шыршаны, Жұпар иісі аңқыды.

Апамды да мәз қылды.

Хор: «Жаңа жыл»

Ойын: «Шар жару»

Шарты: Шардың үстіне отырып, жару

керек. Жарылған шарлардан сыйлықтар

шығады.

Құрметті қонақтар, осымен жаңа жыл

мерекесіне арналған қызықты да, көңілді

ертеңгілігіміз мәресіне жетті.

АЛТЫН ҚАҚПА

Жылкайдарова Г.Б.

№43 «Гүлдәурен» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: Балалардың сөйлеу дағдыларын

қалыптастыру, сөз қорларын молайту, сұ-

раққа түсініп жауап беруге, ойларын толық,

анық жеткізе білуге үйрету. Үй жануарлары

және жабайы жануарлар туралы білімдерін

пысықтау, қорытындылау. Ой өрістерін да-

мытып, есте сақтау қабілеттерін қалыптас-

тыру, қамқорлық сезімдерін тәрбиелеу.

124

Көрнекіліктер: кеспе қағаздар, монтессори

құралдары, суреттер, доп, түрлі түсті бояу

Оқу іс әрекетінің барысы

Балалар музыка әуенімен залға кіреді.

Балалар, бүгін бізде ерекше күн. Бізге көп

қонақтар келіпті.

Шаттық шеңбері

Білер қазақ баласы

Сәлем сөздің анасы

Үлкенге де сіз

Кішіге де сіз

Иіліп сәлем береміз

Қонақтарға біз.

Экраннан кітап жылап сөйлейді: Балалар,

көмектесіңдерші, мені сиқыршы сиқырлап

тастады. Алтын қақпаға қамап қойды.

Көмектесіңдерші!

Балалар: Әрине көмектесеміз!

Тәрбиеші: Балалар, кітапты сиқыршы алтын

қақпаға қамап қойған. Қақпаны ашу үшін

күміс қақпа тұр, оның қақпағын ашу үшін

тапсырмалар орындауымыз керек. Дайынбыз

ба?

Күміс қақпаның тапсырмалары:

Мынау қандай пішін?

- Үшбұрыш!

Үшбұрыштың тапсырмалары.

1. Суретке қарап әңгіме құрайық.

2. Санайық

Мынау қандай пішін?

- Тік төртбұрыш

- Тіктөртбұрыштың тапсырмалары

1. Төлдерін тап. Дыбыстарын саламыз.

2. Ұлттық киім мен күнделікті киетін

киімдерді ажырат

Күміс қақпа есігін музыка әуенімен

ашамыз.

Балалар қолдарын шапалақтайды.

Сергіту сәті.

Бір саусағым тіпті де

Ұстай алмас жіпті де

Екі саусақ бірікті

Ине қолға ілікті

Үш саусағым орамды

Жүгіртеді қаламды

Өнерлі екен он саусақ

Қала салсақ жол салсақ (Қимылмен

көрсетеді)

Алтын қақпаға да келіп жеттік.

Тапсырмаларын орындауға дайынбыз ба?

Әрине дайынбыз!

Мынау қандай пішін?

Дөңгелек

Дөңгелектің тапсырмалары.

1. Ауыр – жеңіл заттарды ажыратайық. ( Екі

ыдысқа ауыр және жеңіл заттарды салып

шығады. Ауыр зат: тас, болт темір. Жеңіл

зат: моншақ, ілгек, мақта )

2. Суретке байланысты тиісті санды қойып

шық. (бір алма -1, екі гүл -2)

Санамақ айту

3. «Сен маған, мен саған» ойыны

1. Жылдың неше мезгілі бар?

2. Қазір жылдың қай мезгілі?

3. Қыс мезгілінде неше ай бар?

4. Тудың түсі қандай?

5. Күннің түсі қандай?

6. Балабақшаға неше күн келесіңдер?

7. Рәміздерді ата?

8. Президентіміз кім?

9. Балабақша аты?

10. Топтарының аты қандай?

Мынау қандай пішін?

Сопақша

Сопақшаның тапсырмалары

Жұмбақты шешіп бейнелеу.

Ақ сандығым ашылды,

Ішінен жібек шашылды. Ол не? Күн

Өзі аппақ қант емес

Өзі мұздай, мұз емес. Ол не? Қар

Шеберханаға барайық.

Триз әдісі арқылы күн мен қардың суретін

салады.

Алтын қақпа ашылады. Ішінен ертегі

кітабын алып шығамын. Экраннан кітап

сөйлеп алғыс айтады. Балалар мәз болып

қолдарын шапалақтайды.

Қорытынды.

Балалар, бүгін бізден көмек сұрап келген не?

Біз кітапқа қалай көмектестік? Тапсырмала-

ры ұнады ма? Қандай тапсырмалар орын-

дадық? Балалар ауаптары тыңдалады.

Жылулық шеңбері.

Қол ұстасып тұрайық

Шеңберді біз құрайық

Көріскенше күн жақсы

Сау саламат болайық!

125

ЗВУК И БУКВА Цц

Зотова Н.А. учитель Жайсанской средней школы Мартукского района

Цель урока: познакомить учащихся с твёр-

дым согласным звуком «Ц», буквой цэ.

Задачи: - образовательные: Формировать умения

слышать и произносить новый звук, давать

ему характеристику; формировать навык

чтения слогов, слов и предложений с новой

буквой;

- развивающие: способствовать развитию ре-

чи; развивать память, воображение, логиче-

ское и образное мышление; уточнять и обо-

гащать словарный запас;

- воспитательные: воспитывать и развивать

коммуникативную культуру; чувство коллек-

тивизма, прилежность, аккуратность; уважи-

тельное отношение к окружающим.

1. Организационный момент.

Мы гостей сегодня ждали

И с волнением встречали.

Хорошо ли мы умеем

И читать и отвечать?

Не судите очень строго,

Ведь учились мы немного.

И хотим мы на уроке

Много нового узнать.

- Ребята, мы сегодня совершим путешествие

по городу Букваринску. Это огромный город,

которого нет на карте, но он существует для

всех учащихся, которые учатся и хотят стать

грамотными.

2. Проверка домашнего задания.

--Я задаю вам вопросы, а вы отвечаете «да»

или «нет».

А) вчера мы познакомились с буквой Х? (да)

Б) она гласная? (нет)

В) буква Х обозначает согласный звук? (да)

Г) она живет в красном домике? (нет)

Д) она бывает мягкой? (да)

Е) она бывает согласной? (да)

- Игра «Твердый-мягкий»

Хлеб, халва, хитрый, ухо, химия, пряхи,

хомяк, холод, хищник, хижина, хихикать.

- Читаем слова:

халат хобот хлеб мех халва холод хвост смех

Озимый хлеб

Вокруг деревни голые поля. А одно поле,

будто зеленой краской залито. Такое яркое!

Будто умылось холодной водой. Это озимый

хлеб. Его под зиму сеяли, осенью. Зимой

хлеб снегом накрыло. Морозы студили

землю. А хлеб терпел этот холод. Дождался

весны. Ожил, стал расти. Хороший хлеб

уродился.

3. Знакомство с новой буквой.

Сообщение темы и цели урока:

Ну\-\ка сделаем зарядку.

Раз - листочек поднимаем,

Два - листочек разгибаем,

Три - ещё раз развернули,

На четыре - развернули.

Буква спрятана внутри

Кто догадлив?

Назови!

- Правильно, мы сегодня знакомимся с

буквой Ц.

Букв немало мы узнали,

Добрались до буквы ц.

Есть слова, где ц в начале,

Есть слова, где ц в конце:

Цепь, цветок и цифра тут.

Ц в начале все прочтут.

А в словах отец, боец –

Ц мы видим под конец.

Вот такая буква ц

С коготочком на конце.

Коготок-царапка,

Как кошачья лапка.

Артикуляция.

- Поучимся произносить звук ц , посмотрим

на соседа, как он произносит этот звук:

а) губы в улыбке, зубы видны;

б) верхние и нижние зубы совсем близко, но

не соединяются;

в) широкий кончик языка упирается в

нижние зубы;

г) по середине языка идет сильная короткая

воздушная струя.

Потренируйтесь в произношении.

Характеристика звука.

- Расскажите о звуке ц.

126

Вывод: согласный, глухой, непарный, всегда

– твердый.

Чтение слогов. Рифмование.

Читаем:

Цы –цы –цы – вот поспели … (огурцы)

Ца – ца – ца – захотелось …

Ец – ец – ец – мы сорвали …

Цу – цу – цу – дети рады …

Рцы – рцы – рцы – мы пололи …

Вы, ребята, … (молодцы!)

Игра «Доскажи словечко»

Трактор водит...

Электричку—...

Стены выкрасил...

Доску выстругал...

В доме свет провёл...

В шахте трудится…

В жаркой кузнице — ...

Кто все знает — молодец

Кто изображен на картинке?

Кто такой кузнец ? Что вы знаете о

кузнецах?

Кузнецы –это люди очень древней

профессии. В кузнице, где горел огонь, они с

помощью молота и наковальни делали из

железа инструменты, оружие, металлические

предметы, подковывали лошадей.

Звуковой анализ слова кузнец.

Чтение стихотворения С.Я.Маршака:

Кузнец

- Эй, кузнец,

Молодец,

Захромал мой жеребец.

Ты подкуй его опять.

- Отчего не подковать! Вот гвоздь,

Вот подкова.

Раз, два -

И готово!

И так кузнец подковал лошадь, и она решила

принять участие в уроке и предлагает вам

прокатиться. А куда узнаете, если отгадаете

слово.

А, У, Ц, Е. Н, Ф, И, З. Е, Э, Ю, Р. (ЦИРК)

- Кто знает значение слова цирк? Что такое

цирк?

- Цирк – это помещение с круглой сценой,

которая называется ареной, для выступления

артистов.

Ребята, послушайте рассказ о цирке.

Чтение рассказа «Цирк»:

« В центре цирка находится арена. Над ней

висят трапеции и кольца. На кольцах

кувыркаются акробаты, по канатам ходят

канатоходцы. На арене веселят зрителей

клоуны. Они шутят, публика смеется. На

арене носятся красивые кони, а на них

смелые наездницы. В цирке есть зверинец».

Назовите все слова со звуком Ц ( цирк,

трапеция, кольца, канатоходцы, наездница,

зверинец). Вы должны определить, где

находится звук: в начале, середине или в

конце слова?

4. Чтение.

ЦА ЦО ЦУ ЦЫ

АЦ ОЦ УЦ ЕЦ

5. Собери слова.

Птица, синица, яйцо, кольцо, огурец,

молодец, цапля, скворец.

6. Физминутка.

Мы веселые ребята

Мы ребята - акробаты.

Раз- прыжок, два - хлопок

Можем прыгать весь урок.

3-4 руки шире

5-6 тихо сесть.

7. Работа в прописи.

-Прописываем строчную ц.

8. Работа по карточкам.

Коль...о, ...ирк, ...апля, сини...а, кури...а,

скворе...

9. Ребус.

Итог урока.

С каким звуком познакомились на уроке?

Что узнали об этом звуке?

Какой буквой он обозначается?

127

БҰРЫШТЫҢ ТҮРЛЕРІ. ҮШБҰРЫШТЫ СЫЗҒЫШ

Иманова М.Қ.

Елек орта мектебінің математика пәні мұғалімі

Пәні Математика Класы 5 Күні 29.04.2015

Сабақтың

тақырыбы

Мақсаты Бұрыштың түрлерінің өлшемін, суретін сала білу.Транспортир,

үшбұрышты сызғышты пайдаланып тік бұрыш салуға дағдыландыру.

Бұрын білетін ақпаратпен байланыстыру; тиімді әдіс –тәсілдерді

қолдана отырып есептер шығару дағдыларын дамыту, өз-өзін және

басқаларды бағалап үйрену. Сыни тұрғыдан ойлануға, АКТ –ны

сабақта қолдана білуге, критерий бойынша өз білімдерін бағалай

білуге, оқушының танымдық қабілетін, бір – біріне деген қарым –

қатынасын қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже Бұрыштың түрлерін анықтайды, транспортирмен өлшемін таба біледі,

суретін сала біледі, үшбұрышты сызғышты пайдаланып тік бұрыш

сала алады, өмірдегі қолданысын түсінеді.Топпен, жұппен жұмыс

жасай біледі. Өз ойларын еркін, жан – жақты жеткізуді үйренеді.

Түйінді идея Топтық жұмыс –ұйымшылдыққа , белсенділікке тәрбиелей отырып ,

білімге деген ынтасын арттырады. Оқушылардың өз ойларын еркін

жеткізуге үйретеді.

Уақ

ыты

Рес

ур

сы

Стр

атег

ия

Сабақтың мазмұны:

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

2'

Өлең

шум

ағы

Ын

тым

ақта

сты

қ а

тмосф

ерас

ын

қал

ып

таст

ыру

.

Сәлеметсіздер ме? Балалар, көңіл-

күйлеріңіз қалай? Сыныпта бүгін кезекші

кім? Сабақта кім жоқ?

Бүгінгі еркше сабағымызды ойдағыдай

өткізу үшін көңіл-күйімізді көтеріп алайық.

-Қуанамын мен де,(өздерін көрсетеді)

Қуанасың сен де, (жанындағы досын

көрсетеді)

Қуанамыз бәріміз, (бір-бірінің қолдарынан

ұстайды)

Арайлап атқан күнге! (қолдарын жоғары

көтереді)

Оқушылар мұғалім

айтқанын қайталай

тұрып, іс-қимылдарымен

көңіл-күйлерінің қандай

екенін білдіреді.

128

3'

Кес

пе

қағ

азд

ар

«М

оза

йка»

Топқа бөлу.

1 топ:Бұрыштар (30°,45°,90°,110°,150°,320°)

2 топ: Пайыздар (100%, 43%, 90%, 220%,

65%, 170%)

3 топ: Жай бөлшек(

4 топ: Ондық бөлшек(5,2; 0,25; 3,64; 0,421;

7.33; 1,5)

5 топ: Құралдар (Сызғыш, транспортир,

үшбұрышты сызғыш, карандаш, өшіргіш

суреттері)

Кеспе қағаздардағы

берілген мәліметтерді

оқып өткен

тақырыптарды еске

түсіреді де, әр оқушы

өзіне тиесілі топқа

отырады.

Үш шапалақ арқылы

бағалау

Ди

алог

Дарынды балаларға (Көшбасшыға)

↑ Мәртебелі сұрақ.

1. Күнделікті өмірден жазыңқы бұрышты

қайдан байқадыңыздар?

2.транстортир болмаған жағдайда бұрышты

қалай шамалауға болады?

Өткен сабақты қорытындылай келе, жаңа

сабаққа кіріспе жасалады.

Өткен сабақпен байланыстыра отырып

шолу жасап өтемін.

ой бөлісу. -Балалар, сағат таңғы 6 болса,

сағат тілдері қандай бұрыш жасайды?

-Төртбұрышты столдың бір бұрышын кесіп

тастаса, неше бұрыш болады?

-Балалар, бұл не? (үшбұрышты сызғыш

және транспортир) Не көрдік? Не байқадық

Сөзжұмбақ

1. 90°тың50% неше градусқа тең?

2. Транспортир бұрышты өлшеуге

арналған ...

3. Бұрыштың өлшем бірлігі

4. 180°-қа тең бұрыш қалай аталады?

5. 110° бұрыш 150° бұрыштан...

Оқушылар өткен

тақырыпты естеріне

түсіреді.

Оқушылар тапсырмаларға

жауап беруге

дайындалады.

Өткен сабақты еске

түсіреді.

Көшбасшылар мәртебелі

сұрақтарға жауап береді.

Берген жауаптарын

жұлдызша, төртбұрыш,

үшбұрыштар арқылы

бағалап отырады.

Б

Ы

Ш

Ұ

Р

129

10'

Слай

д

Сы

ни

ой

лау

Негізгі бөлім: слайдтан суреттер көрсету.

Сабақтың тақырыбын тақтаға жазу.

Оқушылар слайдта

берілген суреттерге қарай

отырып бүгінгі сабақтың

тақырыбын өздері

табады.

жаңа сабақты

дәптерлеріне жазады.

Критерий бойынша

бағалау парағына

бағалап отырады.

Оқул

ық, п

лак

атта

р,

мар

кер

, ст

икер

.

«Б

лум

так

сон

ом

иясы

» Түсіну , тану, білу. Оқушыларға жаңа

сабақтың кітаптан оқып өздері меңгереді.

Постер жасау арқылы білімдерін

толықтырады.

Оқушылар топпен

ұйымдасқан түрде жұмыс

жасай отырып жаңа

сабақты топтағы

оқушылар толық

меңгереді, топтан бір

оқушы шығып тақтаға

сызып қорғайды.

Үш шапалақ арқылы

бағалау.

5'

Кіт

ап, сл

айд

.

«Б

ин

го»

Қолдану. «Бинго» әдісі арқылыәр топқа

есептер шығаруға тапсырма береді.

№1398 (1)

№1399

№1400 (1)

№1401

№1402

Есептерді топпен

шығарады,

Топта бір оқушы тақтаға

шығып есепті шығару

жолын түсіндіреді.

Тақтаға жазады.

5'

Слай

д

Сы

ни

ой

лау

Өзіндік жұмыс

Слайд арқылы беріледі.

Жауаптары көрсетіледі.

Әр оқушы берілген

тапсырманы орындап

болған соң, жауаптарын

тақтамен өзін-өзі

тексереді, көшбасшы

критерий бойынша

бағалау парағына

бағасын қояды.

130

6'

Слай

д

«А

ялд

ама»

әд

ісі

Жинақтау.

Тұжырымдар дұрыс па?

1. Жазыңқы бұрыштың биссектрисасы оны

бір сүйір бұрышқа және бір доғал бұрышқа

бөледі.

2. Кез-келген сүйір бұрыш кез-келген доғал

бұрыштан кіші.

3. Кез-келген екі сәуле бұрыш деп аталатын

фигураны құрайды.

4. Бұрыш нүктеден және сол нүктеден

басталатын екі сәуледен құралатын фигура.

5. 90° бұрышты транспортирсіз, сызғыштың

көмегімен салуға болады.

Бекіту сұрақтарына

оқушылар аялдама әдісі

бойынша жауап береді

(ия немесе жоқ), соңында

әр топтың аялдамаларда

берген жауаптары

қаралып дұрыс

жауап ты анықтайды.

5'

Сер

гіту

Әр топқа Конверт таратылады, ішінде «Тік

бұрыш», «Сүйір бұрыш», «Доғал бұрыш»,

«Жазыңқы бұрыш», «Толық бұрыш»

сөздері жазылған.

Әр топтың көшбасшыла-

ры тапсырма жазылған

конверттерді таңдап

алады. Өздеріне түскен

бұрыштың түрін басқа

топтарға өлең жолдары

арқылы, сөз есеп түрінде ,

немесе өмірдегі қолданы-

сын түсіндіру арқылы,

жұмбақ арқылы жасыра-

ды. Басқа топ қандай

бұрыш екенін табу керек.

3'

Өзі

н-ө

зі б

ағал

ау п

арағ

ы

Ұп

ай а

рқы

лы

Сабақтың басында әр топқа таратылған

критерий бойынша бағалау парағын әр

кезең бойынша толтырып отыруды

тапсырады.

Топтың ішінде өздері

сайлаған бағалаушы әр

оқушыны критерий

бойынша бағалап

отырады, қорытынды

бағаны «Бағдаршам» әдісі

бойынша жасалған

плакатта көрсетеді.

3'

Кер

і

бай

лан

ыс

1. Маған ұнады. Мен үйрендім...

2. Мен үшін қиын болды...

3. Мен үшін қызықтыболды...

Оқушылар стикерлерге өз

ойларын жазады.

Не сәтті өтті ? Топқа шапшаң бөлінді, ойларын толық қорыта білді, өзін-өзі

бағалауды оқушылар қызығушылықпен орындады.

Не сәтсіз өтті ? Топпен жұмыста кедергі жасаған балалар болды. Есептерді қате

шығарған оқушылар болғандықтан бағалауға уақыт аз қалды.

131

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ТҮРЛЕРІ

Күшенова Г.Қ.

информатика пәні мұғалімі

Пәні Информатика Класы 7

Тақырып Компьютерлік графика түрлері

Мақсаты Компьютерлік графика түрлері туралы түсінік алады.

Күтілетін

нәтиже

Компьютер графика түрлеімен таныса отырып расторлық, векторлық және

фракталдық графиканың негізгі ерекшеліктерін ажырата алады, өмірдегі

қолданысын түсінеді, өз-ойларын жан-жақты, еркін жеткізуді үйренеді,

жауапты шешім қабылдайды

Кезеңдері Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті Бағалау Ресурста

р

Ұйымдас-

тыру кезеңі

(2 минут)

«Менің көңіл-күйім»

тренингі

-Сәлеметсіздер ме?

Оқушылар, көңіл-күйлерің

қалай?

Оқушылар орында-

рынан тұрып аман-

дасады, смайлик-

терді арқылы

көңіл-күйлерін

көрсетеді

смайликтер

Қызығушы-

лықты ояту

(3 минут)

Топқа бөліну. «Мозайка»

әдісі. Жеке бөліктерге

бөлінген каринаны тұтасқа

біріктірп жинақтау.

Бөлшектелген

картинаны

біріктріу арқылы

топқа бөлінеді.

Картинаның

атауын айту

арқылы өткен

тақырыпқа шолу

жасайды.

Үш қол

шапалақ

Картина

бөлшектері,

слайд.

Мағынаны

тану

(15 минут)

4 мин

Блум таксономиясы. Тану,

білу, түсіну.

Жинақтау. Бортты журнал.

«Болжам» /бұл тақырып

бойынша мен бұрыннан не

білемін/ және «жаңа

ақпарат» /бұл ақпарат туралы

енді не білдім/ бөлімдерін

стикерге жазып жүк

журналына жапсырады

І топ – растрлық графика , ІІ

топ –векторлық, ІІІ топ –

Тақырыпты жан-

жақты қарайды,

терең танысады, әр-

түрлі ойлау дағды-

ларын жүзеге

асырады.

Тақырып бойынша

өз болжамының

сәйкес келуі немесе

келмеуі бойынша

рефлексия жасай

біледі, тақырыпты

сараптайды, қоры-

тады, бағалайды,

болжайды.

Оқушылар топпен

«Жүк

журналы» плакаты,

стикер,

маркер

132

10 мин

Сергіту сәті

(2 мин)

10 мин

франталдық графика

бағытында жұмыс жасайды.

«Арам зам-зам» .Сергіту

жаттығуын жасау

Қолдану. Практикалық

жұмыс

«Аялдама» стратегиясы.

Кубиктің көмегімен бақылау

сұрақтары мен

тапсырмаларға ауызша

жауап беру

ұйымдасқан түрде

жұмыс жасай оты-

рып, жаңа сабақты

топтағы оқушылар

толық меңгереді

Әуеннің берілуіне

қарай шапшаңдық-

ты арттыра тырып

қимылдарды

қайталайды.

Плакаттар,

маркер,

Аудио

тыңдалым

Плакат

оқулық

3 мин

Қорытынды-

лау. Үйге

тапсырма

Кері байланыс. «Бағдаршам»

Тақырыпты қанш-

алықты меңгерге-

нін түстер арқылы

көрсетеді: жасыл-

түсіндім, сары-ор-

таша, қызыл қо-

сымша түсіндіру-

лерді қажет етемін

От шашу.

Стикер,

плакат

СӨЗ – ЖІБЕК ЖІП, ОЙ – КЕСТЕ

сайыс кеші

Нығмет Р.С.

«Сымбат» жеке мектебі

Мақсаты: 1) оқушылардың қазақ тілі мен

әдебиеті пәнінен білімдік деңгейлерін бай-

қау, саралау; 2) оқушыларды адами қасиет-

терге насихаттау, шыдамдылыққа, бірін-бірі

тыңдай білуге, топ болып жұмыс жасауға

тәрбиелеу;

3) тіл мен әдеби, логикалық тапсырмалар ар-

қылы оқушылардың рухани дүниесін, шы-

ғармашылық қабілетін дамыту, ізденуге,

шапшаң ойлап, тез топшалауға дағдылан-

дыру;

(Бұл сыныптан тыс іс-шара 8-10-кластар

арасында ұйымдастырылады.Әр кластан бес

оқушыдан құрылған топ қатыстырылады. Әр

топтың аты, ұраны, топ басшысы болады.)

Сайысты жүргізуші:

Жүректе қайрат болмаса,

Ұйықтаған ойды кім түртпек?

Ақылға сәуле қонбаса,

Хайуанша жүріп күнелтпек.

Малда да бар жан мен тән,

Ақыл, сезім болмаса,

133

Тіршіліктің несі сән,

Тереңге бет қоймаса?!-деп қазақтың бас

ақыны Абай атамыз жырлағандай, білім мен

тапқырлықты, ақыл мен саналылықты

насихаттайтын апталығымыздың соңғы күні

8-10-класс оқушыларымен ұйымдастырылып

отырған «Сөз –жібек жіп, ой –кесте» атты тіл

мен әдебиет сайысына қош келдіңіздер!

Сайыс үш кластың оқушыларынан құрылған

үш топтың білім жарыстыруымен ерекше-

ленеді. Сайыстың кезеңдері мынадай:

1. «Бізді таны!» Топты топ басшылары

таныстырады (аты, ұраны, топ мүшелері);

2. «Тіл–айна» бөлімі (Бұл бөлімде оқушы-

лар адамзаттың ең қасиеттісі, қадірлісі тіл

арқылы өз білімдерін, сана-сезімдерін, білім-

біліктерін сынға салады. Тілдің адам мәде-

ниетінің айнасы екеніне көз жеткізеді.

Қойылатын сұрақтар салт-дәстүрге, қазақтың

ырымдарына, әдеби-мәдени байлығына, тіл

туралы айтылған ұлы тұлғалардың ойларына

қатысты болады. Әр топқа бес сұрақ

қойылады, ойлануға 10/15 секунд уақыт

беріледі.)

3. «Дара дарын» бөлімі (Бұл бөлімде

оқушылардың жан-жақтылығы, интеллект

деңгейі, эрудициясы сыналады. Әр түрлі та-

қырыптардағы қызықты логикаға құрылған

тапсырмалар беріледі.)

4. «Саған сенеміз!» бөлімі (Бұл бөлімде топ

басшылары сайысқа түседі. Тез жауапқа

құрылған он бес сұрақ қойылады.)

- Сайыс болған соң, жеңуші мен жеңілуші

болары даусыз. Сондықтан сайысқа төрелік

жасау үшін қазылар алқасын сайлап алайық.

Директордың тәрбие істері жөніндегі

орынбасары Қанатова Гүлназия апай мен

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Риза

Өтежанова апай, 10 «Б»класс оқушысы, оқу

озаты - Мұрат Айдана. Қазылар әр сайысты

бағалап отырады, барлық сайыс бөлімдері

аяқталған соң, жеңімпаз топты кеш соңында

жариялайды. Қатысушыларға сәттілік

жолдас болсын!

1. Жайыңды көпке таныстыр,

Ақыл мен білім табыстыр.

Ұрандап намыс қоздырып,

Өзгемен білім жарыстыр,-деп, «Бізді таны!»

бөліміне кезек береміз.

2. Ана тілі -қазағымның қаймағы,

Тілің -сенің өміріңнің айғағы.

Енді, міне, «Тіл-айнада»сыналып,

Желбіресін топтарыңның байрағы. «Тіл -

айна»бөліміне кезек беріледі.

І топқа сұрақтар: 1.«Тіл адамның даңқын асырады», «Адам тіл

арқылы бақыт табады», «Тіл адамға жапа да

шектіреді, абайламаса, басынан да айыра-

ды», «Жақсы болғың келсе, жаман сөз

айтпа». «Көп сөзділіктен пайда да, жақсылық

та көрмейді. Көп сөйлеме. Сабыр қып, әр

сөзіңді салмақтай айт», «Он мың сөздің

түйінін он сөзбен шеш», «Ақыл көркі – тіл,

тілдің көркі – сөз, кісі көркі – жүз, жүздің

көркі – көз!» Кімнің сөзі?

® (Жүсіп Баласағұн «Құтты білік»)

2.Мына аудионы тыңдаңдар да, қазақтың қай

жазушысының, қандай шығармасы екенін,

кейіпкері кім екенін толық айтыңдар. Шарты

қазақ туындыларын, өтілген авторлар шы-

ғармаларын есте ұстау дағдыларын дамыту,

қазақтың ұлы тұлғалары туралы кез келген

кезде ой толғай білу.

® (Ж.Аймауытов «Әнші»әңгімесі, кейіпкері

–Әмірқан (Әміре Қашаубаев.)

3. Суретте не бейнеленген? Оның бөлшек-

терін атаңдар, осы атауға қатысты бірнеше

тілек-баталар, мақал- мәтелдер айтыңдар.

® Бұл –шаңырақ, ол бірнеше бөлшектерден

тұрады:

Тоғын - шаңырақтың негізі. Қатты ағаштан

жасалып, өрнектеледі.

Күлдіреуіш - Сәмбі талынан иіліп жасалады.

Әр иінде 3 күлдіреуіштен 8-ге дейін болады.

Беріктік - Ол күлдіреуіштер ыдырап кетпеу

үшін орнатылады, өрнектеледі.

Шаңырақтың көзі - Оған уықтың қаламы

кіріп тұрады. Тоғын мен беріктікті

шаңырақтың ішкі жағынан өрнектейді.

Шаңырағың биік болсын! Шаңырағың

шайқалмасын! Шаңырақ жарастығы

бұзылмасын! Қара шаңырақ иесі бол!...

Ер — шаңырақ, ел — уық.

Шаңырақ сәні – сыйластық.

4. Ең бірінші бақытым – Халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын,

Қымбатырақ алтыннан нарқым менің,-деген

жолдардың авторы кім, ақын екінші бақытқа

нені балайды?

134

® Авторы -М.Мақатаев.

Ал екінші бақытым – Тілім менің,

Тас жүректі тіліммен тілімдедім.

Кей – кейде дүниеден түңілсем де,

Қасиетті тілімнен түңілмедім.

5.Мына клиптегі әнші кім, орындалған өлең-

нің тақырыбын, авторын айтыңдар; «туған

жер»сөзіне синонимдік қатар жасаңдар.

® Музыкасы -Е.Хасанғалиевтікі, «Атамекен»

әні, авторы –Қадыр Мырза Әлі.

ІІ топқа сұрақтар:

1. «– Сөзден тәтті нәрсе жоқ. Сөзден ащы

нәрсе тағы жоқ. Сөзден жеңіл нәрсе жоқ.

Сөзден ауыр нәрсе де жоқ. Сөзіңді тіліңе би-

летпе, ақылыңа билет. Ақылды сөзіңді ақыл-

сызға қор етпе, ақылдыға айт. Не сөйлей-

тініңді біл. Кімге сөйлейтініңді біл. Қай жер-

де сөйлейтініңді біл. Қай кезде сөйлейтініңді

біл. Қалай сөйлейтініңді біл. Оны білмесең,

сара сөзің шала болады, арты жала болады.».

Кімнің сөзі?

® (Бөлтірік Әлменұлы -(1771–1854) қазақ

тарихындағы әрі би-шешен, әрі жауынгер-

батыр, палуан ретінде танымал болған

көрнекті қайреткер.)

2. Мына әннің авторы кім? Ол туралы не

білесіңдер?

® («Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек»Шәкәрім

Құдайбердіұлы. Ұлы Абайдың дәстүрін

жалғастырушы ірі ақын, ғұлама ойшыл,

тарихшы, аудармашы, сазгер. Ол бұрынғы

Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс

тауының бөктерінде 1858 жылы, 11 шілдеде

дүниеге келген. Жиырмадан асқанда ел

басқару ісіне араласады. Абай қайтыс болған

соң, ақын аға өсиетімен 1905-1906 жылдары

қажылық сапармен Араб, Түрік, Еуропа

елдерін аралайды. Әлем кітапханаларында

білім қазыналарымен танысады. Дін мен

философия, ғылым салаларын игереді. 1908

жылдан бастап елден шет кетіп, таза

шығармашылық жұмыспен шұғылданады.

"Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі",

"Мұсылмандық шарты" кітабы 1911 жылы

Орынборда, "Қазақ айнасы" өлеңдер жинағы,

"Қалқаман-Мамыр", "Еңлік-Кебек" поэмала-

ры 1912 жылы Семейде басылып шығады.

Орыстың ұлы жазушысы Л.Н.Толстоймен

хат алысып, өзін оның шәкірті санайды.

1931 жылы бандылармен байланысты деген

жалған айыптаумен кеңес қарулы топ

мүшелерінің қолынан атып өлтіріледі.

3.Мынау қай құс туралы күй, қай фильмнен?

Осы құс атауына қатысты бірнеше ырым-

тыйымдар, мақал-мәтелдер айтыңдар. Қазақ-

станда олар қайда кездеседі, неше түрі

мекендейді.

® Аққу құс. Н.Тілендиевтің «Аққу күйі»,

орындаушы -А.Үлкенбаева, Н.Тілендиев бұл

күйді «Қыз Жібек»фильміне арнап жазған.

Сыбырлақ, сұңқылдақ аққулар Көкшеде,

Шығыс Қазақстанда, Ақтауда кездеседі.

"Махаббаттарың айдында жүзген қос

аққудай болсын"

Аққуды атуға болмайды; аққуды атса, қан

шығару міндет.

Аққу –құстың төресі.

Аққуды атпа, досыңды сатпа.

4.Абайдың қарасөзі тыңдалады, нешінші сөзі

екені анықталып, шығарма ішінен идеясын

табу міндеттеледі. (19-сөзі, идеясы –

естілердің сөзін ескерген кісі өзі де есті

болады.)

5. Мына екі өлеңнің айырмашылығы неде?

А) Алыстан «Алаш!» десе, аттанамын,

Қазақты «Қазақ» десе, мақтанамын.

Болғанда әкем -Қазақ, шешем -Қазақ,

Мен неге Қазақтықтан сақтанамын!

Ә)Мен қазақ, қазақпын деп мақтанамын,

Ұранға «Алаш»деген атты аламын.

Сүйгенім – қазақ өмірі, өзім – қазақ,

Мен неге қазақтықтан сақтанамын?!

® Жауабы: Авторларында, 1-өлең

М.Дулатовтікі, 2-өлең С.Торайғыровтікі.

ІІІ топқа сұрақтар:

1. Хан Әз Жәнібек халықты жиып:

— Үш арсыз, үш ғайып, үш жетім болады,

соны кім табады? — депті.

Үш арсызды, үш ғайыпты, жетімді

атаңыздар.

® Үш арсыз: ұйқы арсыз, күлкі арсыз, тамақ

арсыз.

Үш ғайып: қонақ ғайып, несібе ғайып, ажал

ғайып

Жетім үшеу емес, бесеу кейде жетеу

аталады: Оты жоқ жер жетім,

Басшысы жоқ ел жетім.

Елінен ауған ер жетім,

135

Тыңдаушысыз сөз жетім,

Жоқтаушысыз қыз жетім,

(Аққу-қазсыз көл жетім,

Қатары жоқ шал жетім.)

2.Аудиодан тыңдаған шығарманың авторын

атау, шығарма кейіпкерлері кімдер, оқиға

қайда, қалай өтетінін еске түсіру.

(Ғ.Мүсірепов «Ананың анасы» әңгімесі,

Әйтілес ақсақал, Жуан балуан, әйел, қызы...)

3. «Мен қазақпын» атты Е.Құдайбергеновтің

орындауындағы клип көрсетіліп, өлеңнің

авторы, оның шығармашылығы туралы

сұралады.

® Жұбан Молдағалиев (5.09.1920 жылы

туған, Орал облысы, Тайпақ ауданы,

Сайқұдық ауылы) — қазақ ақыны, жауынгер,

Қазақстан Жазушылар Одағының төрағасы,

"Мен Қазақпын" поэмасының авторы.

Оралда ауыл шаруашылық техникумын

(1940) бітіріп, 1940-47 жылы Кеңес Армиясы

қатарында болды. Ұлы Отан соғысына

қатысты.

Одан кейінгі жылдары: "Лениншіл жас"

(1948-52), "Қазақ әдебиеті" (1955-56)

газеттері мен "Жұлдыз" журналы (1958-63)

редакцияларында, Қазақстан Жазушылар

одағында (1953-54; 1963-71ж. 1-секретарь)

қызмет етеді. Алғашқы өлеңі ("Ленин тірі")

Орал қаласындағы "Комсомол ұрпағы"

газетінде (1939) басылды. Тұңғыш жинағы

"Жеңіс жырлары" деген атпен 1949 жылы

жарық көрді. Жұбан Молдағалиевтің

көптеген поэмаларында азаматтық сарын

мен көңіл күйі лирикасы басым. Жұбан

Молдағалиев 7-сайланған Қазақ КСР

Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Қазақ КСР

Жоғарғы Кеңесі Президиумының, Қазақстан

Компартиясы Орталық комитетінің мүшесі

болып сайланды. Ж.Молдағалиев екі рет

Еңбек Қызыл Ту және 2-дәрежелі Отан

соғысы, "Құрмет Белгісі" ордендерімен,

медальдармен марапатталған.1988 жылы

қайтыс болған.

4.Мынау кімнің, қандай шығармасы

бойынша, қай киностудияда түсірілген?

® (М.Әуезовтің «Көксерек»әңгімесі

бойынша «Қырғызфильм» киностудиясында

түсірілген. "Көксерек" көркем фильмі 1973

жылы көрермендерге жол тартты.

Бүкілодақтық тұсаукесері 1974 жылы 8

сәуірде Мәскеу қаласында өтті.)

Фильм драмалық оқиғаларға толы. Ата-

анасынан ерте айырылған Құрмашты ағасы

Аханқұл (Сүйменқұл Чоқморов) бауырына

басады. Фильмде Құрмаштың көрген

қиындықтары, оның ағасы Аханкұлдың

қаталдығы, әжесінің (Әлиман Жанғорозова)

мейірімі, Құрмашқа пана болған Хасеннің

тағдыры айқын бейнеленген. Фильмнің бас

кейіпкері Құрмаш (Қамбар Уәлиев) қасқыр

бөлтірігін асырап, оған «Көксерек» деп ат

қояды. Фильм соңында Құрмаш қайтыс

болады.

5.Қазақтың ұлттық ойындары нешеге

бөлінеді, бірнеше ұлттық ойындарын атап,

олардың қалай ойналатынына түсінік

беріңдер («Ақсүйек», «Көкпар», «Қыз қуу»,

«Хан талапай»т.с.с.).

® Қазақтың ұлттық ойындары бес түрге

бөлінеді. Олар: аңға байланысты, малға

байланысты, түрлі заттармен ойналатын,

зеректікті, ептілікті және икемділікті қажет

ететін, соңғы кезде қалыптасқан ойындар.

Олардың негізгілерінің өзі жүзден астам. Бұл

ойындардың көбінің ежелден қалыптасқан

арнайы өлеңдері бар. Өлеңдер ойынның

эстетикалық әсерін арттырып, балалардың

өлең-жырға деген ыстық ықыласын оятып,

көңілін көтереді, дүниетанымын арттырып,

еңбекке баулиды, ширықтырып,

шынықтырады.

Ақсүйек

Ең алдымен, ойнаушылар өзара келісіп,

жеңген топ үшін жүлде тағайындайды да, екі

топқа бөлінеді. Топ басқарушылар ақсүйекті

қайсысының лақтыратынын шешіп алу үшін

кезектесіп таяқ ұстайды, таяқтың басына

кімнің қолы бұрын шықса, сол ақсүйекті

құлашы жеткенше лақтырады. Ақсүйек

жерге түскеннен кейін ғана ойыншылар

іздеуге шығады. Көмбеде топ

басқарушылардан басқа ешкім қалмайды.

Ақсүйекті тапқан ойыншы ешкімге

білдірмей, көмбеге қашуға әрекет жасайды

да, ал қарсыластары біліп қалса, қолма-қол

тартып алуға тырысады. Сондықтан

ақсүйекті алдымен тауып алған топтың

ойыншылары біріне-бірі лақтырып, көмбеге

қай топтың адамы бұрын жеткізсе, сол топ

136

ұтқан болады да, жүлдегер атанады. Келесі

жолы ақсүйекті екінші топ лақтырады,

сөйтіп ойын кезектесіп отырады.

Қыз қуу

Ойын үшін жігіттер мен қыздар іріктеліп,

ұшқыр, жүйрік аттарға мініп шығады.

Қашықтығы 300, ал ені 30-40 метрлік тегіс,

топырағы жұмсақ, ашық алаң таңдалып

алынады. Жарыстың басталатын жері –

алаңның бір маңдайында қатынасушылар

орағытып өту үшін қарақшы қойылады.

Бұған көбінесе қызыл жалау қағылады.

Жарыс жекелей де өтеді. Егер екі топқа

бөлінсе, онда қыздар мен жігіттердің саны

тең болуы қажет. Төрешінің бірінші белгісі

бойынша қыз жігіттен 10 метрдей алда

тұрып, шабысқа дайындалады. Келесі

белгіде олардың екеуі де аттарының басын

жіберіп, шаба жөнеледі. Жігіт қызды

бұрылысқа дейін қуып жетіп, жең ұшына

ілінген орамалды ілгері алып қашуы керек.

Егер жігіт сол бетімен – қарақшыдан сөреге

дейін қуғыншыға жеткізбесе, онда – жеңгені.

Ал егер қыз қуып жетсе, жігіттің атын,

әйтпесе өзін қамшының астына алады.

Мұнда қыз жеңді деп есептелінеді.

Жарысқа қатынасушыға бір-бірінің атын

тоқтатуға, алаңнан сыртқа шығуға,

қарақшыға жетпей сөреге оралуға рұқсат

етілмейді.

Алтыбақан

«Алтыбақан» - қазақтың ұлттық ойыны.

Алтыбақанды сырықтың екі басында үш-

үштен қосақтап (мосы ағаш сияқтандырып)

байлайды. Бақанның аша тармағы сырыққа

кигізіліп тұруға тиіс. Алтыбақанды

құрастырып болғаннан кейін, оның екі

басынан үш қатар арқан байлайды.

Арқанның екеуі бір деңгейде, үшіншісі

олардан 40-50 см төмен тұрады. Бір деңгейде

байланған екі арқанға екі адам қарама-қарсы

отырады да, төменірек байланған арқанға

аяқтарын тірейді. Бұларды бір адам

тербетеді. Алтыбақанда тербеліп отырған екі

адам ән салуға тиіс. Алтыбақанды ертедегі

ауыл өмірінде жастардың кешкілікте бас

қосып, халық аспаптарының сүйемелдеуімен

ән салатын, айтысатын, әзіл-оспақ, назды

күлкісімен көпшілік болып көңіл көтеретін

ойын-сауығы болған. Алтыбақанның дене

шынықтыруға да пайдасы мол. Ол –

ауылдық жерде әлі де қызықты ойындардың

бірі.

ІІІ «Дара дарын»бөлімі

Болашақтың ұрпағымыз зейінді,

Бал араша жинап жүрміз ілімді.

Біліктілік сынамақпыз біз бүгін

Жарқыратып мектепте алған білімді,-деп,

үшінші эрудициямыз бен білігімізді

көрсететін «Дара дарын»кезеңіне де келдік.

Бұл бөлімде әр түрлі пәнге байланысты

логикалық сұрақтар беріледі. Өте жеңіл,

бірақ ой шапшаңдығын, жүйелілігін,

тапқырлығын қажет ететін сұрақтар да осы

кезеңде қойылады.

1-топқа қойылатын сұрақтар:

1. А қаласынан сағат 8:00-де ұшқан ұшақ Б

қаласына қонғанда сағат 10:00 болады. Сол

ұшақ Б қаласынан сағат 14:00-де ұшып, А

қаласына қонғанда сағат 20:00-ді көрсетеді.

Бірдей жылдамдықпен барып келген

ұшақтың А қаласынан Б қаласына баруы

немесе Б қаласынан А қаласына қайтуы

қанша сағат?

® Жауабы: А мен Б қалаларының

уақыттарында 2 сағат айырмашылық бар

және екі қала арасындағы сапар 4 сағатқа

созылады.

2. Егіз қайың, Бой-бастары тең өскен.

Іске дайын, Бұтақтары бес-бестен.

® Жауабы: Қол

3. Ұзарған сайын қысқаратын нәрсе не?

® Жауабы: Өмір

4. Суды елекпен қалай тасуға болады?

® Жауабы: мұз қылып қатырып

5.Жандостың үйінің бақшасында кәрі бір

ағаш бар. Әр жылы 25 сантиметр өседі.

Жандос 8 жасар кезінде жерден 140

сантиметр биіктіктегі ағаштың діңіне

«ЖАНДОС» деп есімін жазады. Жандос 12

жасқа толғанда, бұл жазу қанша сантиметр

өскен болады?

® Жауабы: Еш өспейді. Өйткені кәрі

ағаштардың діңі емес, бұтақтары өседі.

2-топқа қойылатын сұрақтар:

1. Өзеннің бір жағасында 10 метр, арғы

жағасында 15 метр биіктікте екі ағаш тұр.

Екі ағаштың төбесінде бір-бір құстан қонып

тұр. Өзеннің ені 25 метр. Екі құс бір уақытта

өзенде жүзіп жүрген бір балықты көріп, тез

137

ұшып балыққа бірдей уақытта жетіп барады.

Құстардың жылдамдығы тең болуына

қарағанда, балық ұзын ағаштың түбінен

қанша метр қашықтықта жүзіп жүр?

® Жауабы: Құстар бірдей уақытта жетіп

барған болса, барған жолдары тең деген сөз,

яғни гипотенузалары тең. Пифагор

теоремасы бойынша 102 + (25-х)2 = 152 + х2

теңдігі жазылады. Бұл теңдіктен х=10

шығады.

2. Тау, қыр, жазық, өзен, көл –

Қабырғада биік тұр.

Нансаң, кел, өзің көр –

Бір қағазға сыйып тұр.

® Жауабы: Карта

3. Қай жерде жексенбі сенбіден бұрын

келеді?

® Жауабы: Сөздікте (әліпбиде «ж»әрпі

«с»әрпінен бұрын келеді)

4. 1) Бір сан ойлаңыз!

2) Бұл санды 4-ке көбейтіңіз!

3) Оған 18-ді қосыңыз!

4) Шыққан санды 2-ге бөліңіз!

5) Нәтижеден 7-ні алыңыз!

6) 3-ке көбейтіңіз!

7) 6-ға бөліңіз!

8) Баста ойлаған санды алып тастаңыз!

® Жауабы: Нәтиже үнемі 1 шығады.

5. Ақтөбеде біреу Өскеменде жоқ, Алматыда

екеу Астанада көп? Ол не?

® Жауабы: “а” әрпі

3-топтың сұрақтары:

1. Шәугімдегі суды қайнату үшін отқа қой-

ған кезде басталатын ызыңдаған дыбысты

бәріміз естиміз. Бұл дыбыс бара-бара артады

және су қайнай бастағанда бірден тоқтайды.

Судың дайын болғандығын, яғни

қайнағандығын осы дыбыстың тоқтағанынан

түсінеміз. Бұл дыбыс қалай, ненің әсерінен

пайда болады, айтып бере аласыз ба?

® Жауабы: Шәугімнің ішіндегі судың

алдымен астыңғы бөлігі қызады. Ыстық

жоғары көтерілгенде, түбінде бу

көпіршіктері (ауа көпіршіктері емес) пайда

болады. Судан жеңіл болғаны үшін, жоғары

қарай көтерілген бұл көпіршіктер

жоғарыдағы салқындау болған су

қабаттарымен кездескен кезде сөнеді.

Қаншама көпіршіктің сөнуін біз ызыңдаған

дыбыс ретінде естиміз. Қайнау

температурасына дейін ысытылғанда, суық

қабат қалмайды, сондықтан ызыңдаған

дыбыс естілмейді.

2. 366 күн болатын жылдарда аптаның

барлық күндері 52 рет, тек екі күні 53 рет

қайталанады. Ал енді 2012 жылы қай күндер

53 рет, 2013 жылы қай күндер 52 рет

қайталанады?

® Жауабы: Жексенбі және дүйсенбі күндері

53 рет қайталанады.

3. Сансызбыз, Жансызбыз

Мың-мыңбыз. Жасырынбақ ойнаймыз,

Күндіз біз.

® Жауабы: Жұлдыз

4. Электровоздың түтіні батысқа қарай

созылып жатса, өзі қай бағытқа қарай жүріп

жатыр?

® Жауабы: Электровоздың түтіні болмайды.

5. Қай сұраққа ешқашан болымды жауап

берілмейді?

® Жауабы: Ұйықтап жатқан адамға:

«Ұйықтап жатырсың ба?» деген сұрақ

қойған кезде.

ІҮ. «Саған сенеміз!» бөлімі. Бұл бөлімде

топ басшылары сайысқа түседі. Тез жауапқа

құрылған 15 сұрақ қойылады, 1минут ішінде

дұрыс, шапшаң жауап берген топ басшысы

жеңіске жетеді.

1-топқа қойылатын сұрақтар:

1. Ата Заң қашан қабылданды? (1995 жылы

30 тамызда)

2. Тәуелсіздік күні қашан тойланады? (16

желтоқсанда)

3. «Алтын адам» қайдан табылған (Есік

обасынан (қорған)

4. Қазақстанның ең биік тауы (Хан тәңірі)

5. Қазақстан неше мемлекетпен шектеседі (5)

(Ресей, Қытай, Өзбек, Қырғызстан,

Түркіменстан)

6. Қазақстанда қанша облыс бар (14)

7. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неде?

(мақалда ой тұжырымды, мәтелде ишара

түрінде болады)

8. Еңбек туралы 3 мақал – мәтел айт.

9. Қазақ халқының қасиетті сандарын ата. (3,

7, 9, 40)

10. «Үш бәйтеректі» ата. (Ілияс Жансүгіров,

Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин)

11. «Бес арысты» ата (Ахмет Байтұрсынов,

Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев,

138

Шәкәрім Құдайбердіұлы, Жүсіпбек

Аймауытов)

12. Өлең түрінде жазылатын шығарма қалай

аталады? (поэзия)

13. Қазақтың атақты палуаны кім?

(Қажымұқан Мұңайтпасов)

14. «Айша бибі» кесенесі қайда орналасқан?

(Таразда)

15. Шыңғыстауда (Семейде) қандай атақты

адамдар туған? (Абай, Шәкәрім, Мұхтар)

2-топқа қойылатын сұрақтар:

1. Алғашқы есептеу құрылғысы ….. (саусақ).

2. Күйіс қайратын ірі қара. (сиыр)

3. Инемен құдық қазғандай (білім)

4. Егінге зиянды шөп (шырмауық)

5. Баласын «аппағым» дейді (қарға)

6. Етістің түрі нешеу? (4: өздік, өзгелік,

ортақ, ырықсыз)

7. Алланың елшісі кім? (Мұхаммед)

8. «Салмақты» сөзінің синонимі – байсалды,

ұстамды, сабырлы

9.Қазақтың жыл қайыруында мешін жылы

нешінші орналасқан? – тоғызыншы

10.22 наурыз қандай мереке? – (Күн мен түн

теңелетін Наурыз мерекесі)

11.Ақмешіт қаласының қазіргі атауы –

Қызылорда

12.Қазақтағы үш қонақ – (1.арнайы қонақ, 2.

Құдайы қонақ, 3.Қыдырма қонақ)

13. «Жабағы жүн» дегеніміз не? – (қойдың

көктемгі жүні)

14. Кісі елінде сұлтан болғанша,……………..

15. 4 маусым қандай мереке? (Қазақстанның

рәміздері күні)

3-топқа қойылатын сұрақтар:

1.Он екі мүшеге не жатады? (бас, екі көз, екі

құлақ, мұрын, ауыз, екі қол, дене, екі аяқ)

2.Кіші жүздің таңбасы, ұраны (таңбасы –

«жебе», ұраны – «Алдияр»)

3. Отырар қаласының ескі атауы – Ясы,

Шабғар, Фараб

4.Біздің еліміздегі Отан қорғаушылар күні (7

мамыр)

5.Әкеңнің қызы саған кім болады(апа не

қарындас (сіңілі)

6 Фонетика нені зерттейді? (дыбыс пен әріп)

7.Құранда неше сүре бар? (114)

8.Сын есімнің мағынасына қарай қандай

түрлері бар? (сапалық, қатыстық)

9.Дөрекі сөздерді тіл білімінде қалай

атайды? (дисфемизм)

10.Грамматика қандай бөлімдерден тұрады?

(синтаксис, морфология)

11.Әдебиет қай тілден енген сөз, қандай

мағына береді? (араб тілі, асыл сөз)

12.Қара сөзбен жазылатын шығарма қалай

аталады? (проза)

13. Жыланды інінен қалай шығарауға

болады? («Жылы-жылы сөйлесе, жылан

інінен шығады»)

14. Тауық түс көре ме? («Тауықтың түсіне

тары кіреді»)

15. Етікті қонышынан басуға бола ма?

(«Қолыңнан келсе, қонышыңнан бас»)

Мұғалімнің қорытынды сөзі.

- Құрметті ұстаздар мен оқушылар!

Тұлпардан тұлпар озар жарысқанда,

Шешеннен шешен озар қағысқанда.

Білімдінің әрқашан өрісі кең,

Дәлелі – оған бүгін сайыс мына! –деп,

сайысты қорытындылау үшін сөз кезегін

қазыларға беріп, сайысымыздың жеңімпазын

анықтайық. (Қазылар сайыс кешінің

жеңімпаздарын атайды.)

Сайыс жеңімпаздары «ХХІ ғасырдың

біліктілері» атағын жеңіп алса, қалған екі

топқа белсенділіктері, жеңіске деген

ұмтылысы т.с.с. қасиеттері ескеріле отырып,

«Талапты топ», «Ұйымшыл топ»деген

номинациялар беріледі.

139

АБАЙДЫҢ ПОЭМАЛАРЫ

Шамакова Д.У.

«Сымбат»ЖМ-нің директоры

Нығмет Р.С.

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақ мақсаты: Абай Құнанбаев поэ-

маларының тақырыбы мен идеясын, сюжеті

мен композициясын ашу, жан-жақты талдау

жұмыстарына төселдіру; оқушылардың өз

бетінше оқу, іздену дағдыларын дамыта

отырып, оқыған-білгеніне баға беру, ой, сын

айта білу, баға беру дағдыларын жетілдіру,

жүйелі сөйлеуге машықтандыру; адами қа-

сиеттерді насихаттау арқылы ұлы ойшылдың

Адам тәрбиелеу идеясын насихаттау,

бойларына сіңіруге ықпал жасау.

Сабақ типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақ түрі: Авторға ілесе жан-жақты

талдау сабағы

Сабақтың әдіс-тәсілі: сын тұрғысынан

ойлау, проблемалық ситуация, автор ізімен

талдау, мәнерлеп оқу, өзін-өзі бағалау.

Пәнаралық байланыс: тарих, геогра-

фия, музыка

Сабақ көрнекілігі: интерактивті тақта,

слайдтар, поэма идеясына қатысты пробле-

малық ситуациялы суреттер т.б.

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру бөлі-

мі. (Сабақтың жалпы мақсаты, құрылы-

мымен таныстыру)

ІІ. Өткен сабақты фронтальды (жалпы)

тексеру бөлімі.

Слайдпен жұмыс.

№3. (Абайдың өмірі мен шығарма-

шылығы бойынша)

№4. Абайдың лирикалары бойынша

ІІІ. Жаңа сабақты игерту бөлімі

-Балалар, қазақ ұлтының тарихы мен

әдебиетіндегі мәңгі өлмейтін, уақыт өткен

сайын алыстан жарық жұлдыздай жарқырап,

өзінің тылсым құпиясына қызықтыратын,

сиқырымен тартатын, бірнеше ғасыр өтсе де,

ешкім шешуін толық шешпеген жұмбақ

тұлға -Абай. Абай – дүниежүзілік құбылыс.

Оның тереңі, иірімі ешкімге сырын ашпаған

Бермут үшбұрышы секілді. Жыл сайын

Абайдың шығармаларын оқып, сан қырлы

тереңіне куә болып келеміз. Өткен кластарда

ұлы Абайдың өлеңдерімен, қарасөздерімен

таныссақ, биыл поэмаларымен танысамыз.

Үйден алдын ала оқып келдіңіздер. Дегенмен

сәл тоқталып өтейін.

Абай поэмаларының саны үшеу.

Олар -1887 жылы жазылған "Масғұт",

"Ескендір" және "Әзімнің әңгімесі" атты

аяқталмаған туындысы.

Поэмалардың көлемі шағын және олар

түгелдей шығыс тақырыбына арналған. Бұл

үш эпикалық туындының барлығы да идея-

лық түйіні жағынан ақын өлеңдерінде жыр-

ланып дәріптелген, қарасөздерінде де айтыл-

ған адамгершілік, ізгілік ойлармен тығыз

байланысып жатыр. Мәселен, "Масғұт"

поэмасында ақын кейіпкерінің ой-толғамы,

іс-әрекеті арқылы әйелді ардақтау идеясын

көтереді. Масғұт шаһар сыртында жүріп

ұрылардың зорлығына ұшыраған бір бейта-

ныс шалды құтқарып алады. Шал оған жақ-

сылығы үшін үш түрлі қасиеті бар үш жеміс

ұсынып, қалағаныңды ал дегенде, Масғұт

қызыл жемісті таңдайды. Мұның себебін

сұраған шалға ол өзінің ақ адамды ақылды

ететін және сары байлыққа жеткізетін

жемістерден бас тартуын айта кеп:

Қызылды жесем, мені әйел сүйер,

Арамдыққа жүрмесем, не жан күйер

Ұрғашы да көп жан ғой, досым болса,

Деп едім бір пайдасы маған тиер..,

Соны ойлап қызыл жеміс мен таңдадым,

Берсеңіз жемек болып бел байладым, - деп өз

шешімін байыпты түсіндіріп береді.

Шығыс поэзиясының алыптары

Фирдоуси, Низами, Науаи және басқа да

ақындардың Ескендір патша жайындағы

туындыларымен, олардағы патшаны акылды,

жеңілмейтін қолбасшы етіп бірыңғай дәріп-

тейтін идеялармен Абай жақсы таныс бол-

ған. Сондықтан ол Ескендір жайлы аңыздар-

ға басқаша қарап, оны тарихи шындыққа сай,

өзгеше танытуды мақсат тұтқан. Абай ұғы-

мында Ескеңдір патша - әлемді жаулап алу-

140

ды мақсат еткен, талай жұртқа зобалаң

туғызған қанқұйлы, озбыр ел билеуші. Ақын

поэманың бастауында-ақ:

Осы жұрт Ескендірді біле ме екен,

Македония шаһары оған мекен. Филипп

патша баласы, ер көңілді, Мақтан сүйгіш,

қызғаншақ адам екен. Филипп өлді, Ескендір

патша болды, Жасы әрең жиырма бірге

толды. Өз жұрты аз көрініп, көршілерге Көз

алартып қарады, оңды-солды, - деп кейіпке-

рін жағымсыз тұрғыда мінездеп, оқушыны

оның қанқұйлы сұмдық ойымен таныс-

тырады.

«Әзім әңгімесі» поэмасының тақы-

рыбы «Мың бір түн» ертегісінен алынған.

Қазақ ортасында ауызша көп айтылып жүре-

тін «Мың бір түннің» бір тарауы «Әлидің

Әзімі» деген ұзақ ертегі болатын. Сол

ертегінің ішінен жас бала Әзімнің жетімдік

шағы, жігіттік кездегі басынан кешетін

бейнет соры, кейін барып өзінің туралығы,

жазықсыздығы арқылы арманына жететін

оқиғалары дастан желісіне арқау етілген...

ІҮ. Шығарманы авторға ілесе талдау

бөлімі

-Шығарманың жалпылама мазмұнымен

таныстық, енді кейіпкерлеріне, қоғамға, ішкі

ақын ойына дендеп, толық, жан-жақты тал-

дау жасай отырып, өздеріңнің пікірлеріңді

білетін кез келді. Жалпы поэмаларының кө-

терген жүгін сабақ соңына қарай анықтай-

тын боламыз. Ол үшін әр топ өздеріне талда-

натын поэма тақырыбын слайдта көрсетілген

үзінділер арқылы таңдайды.

Слайд №7.

1. Аз-ақ сөз айттым, бітті бұл әңгіме,

Мұны бір өзге сөздің бірі деме.

Қарның тойса, қайғырма мақтан үшін,

Тоймас көзің толар деп қайғы жеме!

(«Ескендір» поэмасынан)

2.Көптің бәрі осындай, мысал етсең,

Көп айтты деп алданып, уағда күтсең.

Ғапыл боп, көп нәрседен құр қаласың,

Аңдамай, көп сөзімен жүріп кетсең.

(«Масғұт» поэмасынан)

3.Алды да, ол дәрісін мысқа салды,

Былқылдаған бұрқырап мыс шайқалды.

Бір нәрсемен азырақ бұлғалақтап,

Алтын қып, суынған соң қолына алды...

(«Әзім әңгімесі» поэмасынан)

Слайд №8. Өздерің таңдаған тақырыптың

идеясымен сәйкес келетін суреттерді тауып,

түсінік беріңіз. (алма, бас сүйек, алтын ақша)

Слайд № 9.Тапсырмалар:

Суреттеңіз: Шығарма кейіпкерлерінің өмір

сүрген ортасын,олардың мінез-құлқын,

өмірге көзқарасын, ұстанымын шығарма

бойынша суреттеңіз.

Салыстырыңыз: Өзіңіздің поэмаңыздың

ерекшелігін басқа екі поэмамен салысты-

рыңыз.

Қолданыңыз: Шығарманы жоспарлап,

баяндаңыз, сатылай талдау жасаңыз.

Дәлелдеңіз: Шығарманың өздеріңе ерекше

ұнаған не ұнамаған тұстарын, ойшылдың бұл

тақырыпқа не себепті барғанын дәлелдеңіз.

Қарсы шығыңыз: 1. Ескендір жағымды

бейне; Масғұт арманына жетті; Әзім-

дүниеқұмар жігіт .

Зерттеңіз: Поэмадағы оқиға өтетін орынды

(жерді) ақын шығармасына сүйене отырып

зерттеңіз. Осы күні ол жерлер географиялық

картада бар ма? (Қай жерде, қай мемлекетте)

Македония жері, Филипп патша тұсы;

Бағдат, Арун-Рашид халифа заманы; Бағдат,

кезеңі белгісіз.

Дәлелдеңіз: Абай поэмаларының ішіндегі ең

шоқтығы биігі -... поэмасы.

Ү. Сабақты бекіту, қорытындылау.

Түйіндеңіз: Поэмалары арқылы дана

Абайдың ұрпаққа айтпақ ойы қандай?

Поэма тақырыбы мен мазмұнына сәйкес

келетін мақал ойлап айтыңыз не Абайдың өз

өлеңімен қорытындылаңыз.

Ү. Бағалау (психологиялық карта арқылы +

өзін-өзі бағалау жүйесі)

ҮІ. Үйге тапсырма. Абайдың орта кластарда

өтілген қарасөздерін еске түсіру, оқып,

талдап келу.

141

АБЫЛАЙ ХАН

Сейлханқызы Б.

Ақтөбе қаласы №30 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік мәні:"Білген сайын келеді біле

бергім, Біле беру емес пе тілегі елдің" -

демекші, туған жердің тарихын, соның ішін-

де Абылайдың өмірі және қызметімен таныс-

тыра отырып, аса ірі мемлекет қайраткері,

дипломат, қолбасшы болғандығын көрсету.

Абылайды осындай дәрежеге көтерген де-

ректерді ашу;

Дамытушылық мәні: Оқушылардың осы

сабаққа деген белсенділігін, қызығушылы-

ғын арттырып, ойлау, сөйлеу, танымдық,

ізденімпаздық қасиетін арттыру.

Тәрбиелік мәні: "Туған жерді сүю парыз,

сүю үшін тарихын білу парыз"- дегендей, өз

отанының тарихын біліп қоймай туған жерге

деген сүйіспеншілікке, "Бабалар ерлігі -

ұрпаққа үлгі", - деп айтып оқушыларды өз

елінің бабалары сияқты елін қорғауға,

ерлікке, Отанын құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас

Сабақтың типі: Жаңа білім беру

Қолданатын әдістер: Интерактивті тақта

және құралдарын, тірек-схема, таблица, тест,

баяндау, сұрақ-жауап.

Жоспар:

1. Абылай - аса көрнекті саяси және

мемлекет қайраткері.

2. Абылай ханның ішкі саясатының

ерекшеліктері.

3. Абылай тұсындағы Қазақ хандығының

сыртқы саясатының негізгі бағыттары.

4. Абылайдың Қазақстан тарихындағы орны.

«Былай барсаң Қоқан бар - қоқаңдаған әкең

бар,

Былай барсаң қалмақ бар - күшіңді еппен

алмақ бар,

Былай барсаң қытай бар - жапырағыңды

бұтай бар,

Былай барсаң орыс бар - балаңды берсең

қоңыс бар»- осы өлең жолымен бүгінгі

сабағымызды бастаймыз.

Мұғалім сөзі:

Сонымен, бүгінгі сабақта біз қиын-қыстау

шапқыншылық уақытта тарих сахнасына

қазақ қауымын тығырықтан алып шығар

тарихи тұлға Абылай шықты.Абылай

тұлғасын ашып көрсететін ерлігі мен өрлігін,

тектілігі мен батырлығын қатар ұстанған кезі

жоңғар тұтқынында болған уақыт.

"Ел қорғаған - ер бабаң"

Оқушылар өз ойларын айтып класстер

құрайды.

Абылай - аса көрнекті саяси және мемлекет

қайраткері.

Қазақ Ордасының ханы, қазақ мемлекетінің

тарихындағы аса көрнекті мемлекет қайрат-

кері, арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары

қазақ ордасының негізін салған Әз-Жәнібек,

одан соң еңсегей бойлы ер Есім хан, Салқам

Жәңгір хан. Абылай – Жәңгір ханның

бесінші ұрпағы. Жәңгір ханның Уәлибақы,

Тәуке деген екі ұлы болады. Жәңгір қайтыс

болып, таққа Тәуке отырғанда Уәлибақы

хандыққа өкпелеп, Үргенішті билеген

нағашы атасы Қайып ханның қолына

барады. Уәлибақының баласы Абылай

жекпе-жекке шыққанда жауы шақ келмейтін

батыр болып, қанішер Абылай атаныпты.

Осы Абылайдан көркем Уәли туады. Оның

баласы Әбілмансұр (кейін қазаққа хан болып

Абылай атанған) «ақтабан шұбырынды»

жылдарында жетім қалып, үйсін Төле бидің

қолына келеді. Аш-жалаңаштықтан жүдеген

өңіне, өсіп кеткен шашына қарап Төле би

оған «Сабалақ» деп ат қойып, түйесін

бақтырады. Әбілмәмбет төренің жылқысын

да бағады. Бұл, Ш.Уәлихановтың айтуына

сүйенсек, Абылайдың 13 жасар кезі болса

керек. Төле бидің тәлім-тәрбиесінде болуы

Абылайға зор ықпал жасады. Қазақ

даласының даналығын бойына жинаған баба

ақылы мен парасатын, ел билеу қабілетін,

анталаған жауға қарсы қазақ халқы басы

біріксе ғана тойтарыс бере алатынын жас

баланың санасына ұялата білген. Оған қоса

бала кезінен көрген жұпыны тіршілік,

өмірлік тәжірибе Абылайдың ел өміріне ерте

араласуына себепші болды. Бұқар, Үмбетей

жыраулардың, т.б. ауыз әдебиетінің ірі

142

өкілдерінің мәліметтеріне қарағанда, Абылай

жиырма жасында қан майданда ерлігімен

танылған. Бұқардың Абылайға «Сен жиырма

жасқа жеткен соң, Алтын тұғыр үстінде Ақ

сұңқар құстай түледің» деуі осының дәлелі.

Қай жылы туса да, 1730-33 жылдар

аралығында болған бір ұрыста бұрын

белгісіз жас жігіт Әбілмансұр жекпе-жекке

шығып, қалмақтың бас батыры, қоңтажы

Қалдан Сереннің жақын туысы (кейбір

деректерде күйеу баласы) Шарышты

өлтіреді.Үлкен әкесінің аруағын шақырып,

жауға Абылайлап ат қойған Әбілмансұр

жеңісті ұрыстан соң, Орта жүздің сұлтаны

деп танылып, қазақ даласындағы ең беделді

әміршілердің біріне айналады. Бұдан соңғы

жерде Әбілмансұр есімі ұмытылып, Абылай

атанады.

Абылайдың шежіресі

Әз Жәнібек

Есімхан., -------------Жәңгір

Уәлі -------------------Тәуке

Қанішер Абылай

Көркем Уәлі

Абылай хан

Кесте арқылы сөйлеу.

Абылайдың ішкі саясаты.Абылайдың бүкіл

ішкі саяси қызметі бір орталықтан

басқарылатын әрі ешкімге тәуелсіз мемлекет

құруға бағытталды.

Абылай өзінің күш –жігерін мына

бағыттарға жұмсады.

Біріншіден, оның бір орталықтан

басқарылатын мемлекет құруының сәті түсті.

1771 жылы ол Түркістан қаласында қазақтың

бүкіл үш жүзінің ханы болып жарияланды.

Абылай үш жүздің әрқайсысына өзінің

ұлдары мен жақын туыстарын билеуші етіп

тағайындады.

Жетісуда - Әділ және Сүйік сұлтандар.

Орталық Қазақстанда –Қасым сұлтан.

Ертіс бойы өңірінде –немере туысы

Сұлтанбет сұлтан.

Шығыс Қазақстанда Әбілмәмбеттің ұлы

Әбілпайыз басқарды.

Екіншіден, ол сот билігін күшейте түсті

Абылайдың кеңесшісі Бұқар жырау болды

Үшіншіден. Абылай қазақ рулары мен

тайпаларының арасындағы өзара қырқыс,

алаусыздықтан туындайтын қақтығыстар

мен барымта алуды тоқтатты.Ең соңында ол

қазақтардың егіншілікпен, шөп шабумен

және балық аулаумен айналысуына қолдау

көрсетті.

Хан қазақ даласындағы керуен саудасын

күшейтуге барынша көп көңіл бөлді.Абылай

хан ақын-жырау, әнші-күйшілер мен діни

қайраткерлерге қамқорлық жасап отырды.

Қазақ қоғамын біріктіру

Шапқыншылықпен күрес

Біріккен өкімет құру.

XVIII ғасырдың 50-жылдарындағы үш

мемлекеттің сыртқы саясаты

1.Ресеймен қарым – қатынасы

2.Жоңғар-қазақ қатынасы

3.Қытай-қазақ қатынасы

Абылай іс жүзінде Ресейге мүлде тәуелсіз

ішкі және сыртқы саясат жүргізді.

Абылай Ресеймен өзара қарым-қатынасында

тату –тәтті көршілік саясатын ұстануға

тырысты. Ресей мемлекетімен дипломатия-

лық және сауда байланыстарын орнатты.

1759 жылы патша үкіметінің әкімшілігі

Әбілмәмбетті тағынан тайдырып, оның

орнына өзінің отыруын ұсынды және оған

барлық жағынан қолдау көрсетуге уәде етті.

1778 жылы патша үкіметі Абылайды бір ғана

Орта жүздің ханы деп таныды.

2.Жоңғар шапқыншылығын әлсіретуге

бағыттады.Жоңғарлар Цин империясымен

бейбіт келісім жасағаннан кейін барлық

күшін батысқа қарай бұрды.

1741 жылы қазақтарға қарсы тағы бір ірі

жорыққа шықты.

1742 жылы Галдан -Церенге жіберілген

майор Миллер елшілігі жоңғарларға ауызекі

қоқан-лоқы жасаумен шектеді.

1755 жылы Цин императоры Жоңғарияға

елеулі әскер күшін жүргізді.

1758 жылы Жоңғарияны Қытай армиясы

түгелдей бағындырып алды.

3.Хронологиялық кесте сәйкестендіру

1761 жылы - Қытай боғдыханы қазақтардың

Аягөз өзенінің оңтүстік жағына қарай көшіп-

қонуына тыйым салатыны туралы жарлық

шығарды.

1755 жылы - Қытай шекара мәселелерін

реттеп қайту үшін Қазақстанға, Абылай

сұлтанға арнайы елшілік жіберді.

143

1756 жылы- Қытай үкіметімен

дипломатиялық қатынас орната бастады

1767 жылы Қытай жағы Тарбағатай

аймағындағы және Іле өзені бойындағы

жайылымдарды қазақтардың пайдалануына

рұқсат етуге мәжбүр болды.

Портреттер сөйлейді: осы суреттер арқылы

осы жылдардағы көтерілісті кім басқарғаны

белгілі болады.

1771-1781 жылдар аралығында қазақ

хандығын кім басқарды?

Картамен жұмыс

Оқушылар Абылай хан жорық жасаған елдер

мен аймақтарды картаға түсіріңдер

Сұрақтар қойылады:

1. Абылай хан қай жылы қайтыс болды?

1781 жылы

2. Абылай хан қай жерден қай жерге келе

жатқанда қайтыс болды?

Ташкенттен Түркістан қаласына келе

жатқанда дүние салды.

3. Абылай хан қай жерге жерленді?

Қожа Ахмет Иасауи кесенесіне жерленді.

4. 1788-1798 жылары аралығында қазақтар

қай жердің бойына көшті?

Ертіс бойындағы оң жағалауына.

Абылай ханның күйлері: Абылай қаһарлы

хан болуымен қатар, қазақ халқының рухани

қасиетінен еркін сусындаған дарынды күйші

ретінде де белгілі. Ол «Ақ толқын», «Ала

байрақ», «Бұлан жігіт», «Дүние қалды»,

«Жетім торы», «Қайран елім», «Қара жорға»,

«Қоржынқақпай», «Майда жел», «Сары

бура», «Шаңды жорық» т.б. күйлердің

авторы.

Күй ойнайды

Абылайдың өмірі мен ерлігін жырлаған

жыршылар:

Өлең жолдарын толықтыру:

Әй, Абылай, Абылай!

Сені мен алғаш көргенде

Тұрымтайдай ұл едің...

...Үйсін Төле бидің

Түйесін баққан құл едің...

...Абылай атың жоқ еді,

"Сабалақ" атпен жүр едің...- Бұхар жырау

...Жас күніңде, Абылай,

Үргеніштен мұнда кеп,

Сарыарқаны жерім деп,

Қалың қазақ елім деп,

Келмеп пе едің жаяулай.

Төле биді тапқанда,

Күндіз түйе баққанда... – Үмбетей жырау

Құжатпен жұмыс –

1. Абылайдың бойында қандай қасиеттер бар

еді?

2. Сендер қалай ойлайсыңдар, ол өзін Ресей

мен Қытайға тәуелсіз сезіне алды ма?

3. Абылайдың 1771 жылдан бастап ерекше

күшейе түсуіне не себеп болды?

Абылай өмір жолын ат үстінде, жорықтарда

өткізіп, Арыс өзені жағасында қайтыс болды.

Сүйегі Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет

Иасауи кесенесінің ішінде Қабырхана мен

Ақсарай арасындағы дәлізде жерленген.

Абылайдың артында 12 әйелінен 30 ұл, 40

қызы қалды. Қазақ халқының жадына

Абылай қажырлы мемлекет қайраткері,

батыл қолбасшы, дарынды дипломат ретінде

сақталып келді. Оның есімі тәуелсіздік

символында жауынгерлік ұранға айналды.

Жаңа сөздер:

Боғдыхан - қытай императорының монғол

тіліндегі атауы.

Стелла - ескерткіш құлыптас.

Шежіре - қазақтардың генеалогиялық

кестесі, тарихи жылнама.

Кітапхана мен жұмыс (Қосымша материалды

пайдалану үшін кітапхананы ашу керек)

Бекіту: Оқушылар бүгінгі сабақта алған

білімдерін осы кесте толтыру арқылы

бекітеді.

Инсерт стратегиясы

Қорытындылау:

Тест (Тест (1-4) жауабын бірден лупа

арқылы тексеруге болады, (5-7)келесі бетін

штор жауып қою арқылы қолданасыз немесе

қасындағы боялған бояуды төмен түсіресіз)

1.Абылай хан қайда жерленген?

А.Сығанақта

В.Созақта

С.Таразда

Д.Қойлықта

Е.Түркістанда

2. 1771 ж. Орта жүздің ханы Әбілмәмбет

қайтыс болғанын кейін, хан тағына

мұрагерлік жолмен кім отыру керек еді?

А.Абылай

В.Әбіпайыз

С.Уәли

144

Д.Жақсылық

Е.Абдолла

3.Х/III ғ. Абылай ханның әмірін жырлаған

қазақтың қай жырауы?

А.Ақтамберді

В.Көтеш

С.Бұқар

Д.Үмбетей

Е.Есет

4.Абылай хан қай жылдары хандық құрды?

А.1748-1786 ж.ж.

В.1718-1748 ж.ж.

С.1734-1771 ж.ж.

Д.1771-1781 ж.ж.

Е.1770-1780 ж.ж.

5.Абылайдың атасы қай қаланың билеушісі

болған?

А.Ташкент

В.Сайрам

С.Әулиеата

Д.Түркістан

Е.Сауран

6.Абылай хан тұсында сыртқы саясаты Орта

Азияның үлкен орны. 18 ғ. 70 ж.қазақ

әскерлері тарапынан кім дерге күйрете соққы

берді?

А.Бұқар әміріне

В.Ташкент құшбегіне

С.Хиуа ханына

Д.Қоқан ханына

Е.Хорезм шахына

17.18 ғ қандай атақты ақын өз

шығармасында Абылайды дәріптеді?

А.Шернияз

В. Махамбет

С. Тәттіқара

Д.Сүйінбай

Е.Шөже

Үйге тапсырма

1.Абылай хан жорық жасаған елдер мен

аймақтарды картаға түсіріңдер

2. Абылай хан туралы аңыз әңгімелерді

жинауға және Абылай хан туралы бір жырға

тезис жасау.

3."Абылай хан"тақырыбына сөзжұмбақ

құрастырыңдар.

Бағалау:

Ұрпаққа өнеге!

Абылай заманы қазақ хандығының соңы

екендігін ескерсек, қазақтың жаңа мемлеке-

тінің берік негіздерін қалаған, бейбіт те бақу-

атты тіршілік орнатып, жарқын болашаққа

бастаған, оның есімі тәуелсіздік символында

жауынгерлік ұранға айналды.Абылай есімі

халықтың жүрегінде мәңгі сақтаулы.

Назар қойып тыңдағандарыңызға рахмет!

Пайдаланған әдебиеттер:

1) Қазақстан тарихы.Қабылдинов З.Е.,

Қайыпбаева А.Т., Алматы «Ата мұра» 8-ші

сынып 2008 ж.

2) Қазақстан тарихы «Очерктер» Алматы

«Дәуір» баспасы 1994 ж.

3) Қазақстан тарихы Д.Бабаев Алматы

«Рауан»1996 ж. 8-ші сынып.

4) Абылай хан ғұмырнамасы:миф пен

шындық. А.Абсадыков., Астана 2005ж.

5) Қазақстан тарихы Ж.Қасымбаев., Алматы

«Мектеп» 2004

6) Қазақтың әйгілі күйшілері IX-XX

ғасырлар Т.Ақселеу. Алматы «Қазақстан»

«Ғақлия» 1992 ж.

7) Қазақша википедияның мағлұматы

8) интернет «Google» іздеу жүйесі.

145

Библиографиялық дайджест

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ кітапханасының

кітапхана маманы Р.Қ.Назарбаева

«Президент Жолдауы: жаңару мен жаңғырудың бас бағдары» - «Послание Президента:

путь к процветанию»

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың жыл сайынғы Жолдаулары әлемде болып жатқан

өзгерістерге байланысты елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін

экономикалық дамудың және 30 озық елдің қатарынан орын алуға лайықталған стратегиялық

қадамдардың негізі.Мемлекетіміздің кемелді болашағының айқын жоспары болып

табылатын кезекті Жолдау - мазмұны, алға қойған мақсаты жағынан да маңызы зор құжат.

Бұл жаңғыру - «Қазақстан -2050» Стратегиясының мақсаттарына бастайтын сенімді көпір.

Барша қазақстандықтардың мүддесі көзделген бұл құжатта еліміздің болашақ даму жолы

көрініс тапқан. Осындай нақты мақсаттарды көздеген құнды Жолдау Ұлы Даланың

ұландарын жетістікке жеткізер істердің бастауы болмақ.

1. Қазақстан Республикасы Президентінің билік тармақтары арасында

өкілеттіктерді қайта бөлу мәселелері жөніндегі ҮНДЕУІ//Егемен Қазақстан,2017.-

№17(28998) 26қаңтар, 2017 жыл.

Билік тармақтары арасындағы қарым-қатынастарды конституциялық деңгейде теңгеру

мақсатында Елбасы Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтарға арнаған өз Үндеуінде «Сіздердің

назарларыңызға еліміз үшін аса маңызды, тағдырлы мәселені ұсынбақпын.Бұл –

Конституция мен заңдарға өзгерістер енгізу. Біздің алдымызда билік тармақтарының

өкілеттіктерін қайта бөлу міндеті тұр. ... Алдағы реформа біздің дамуымыздың қисыны мен

тұтастай қазіргі заманғы даму қисынына арқа сүйейді»,-деп атап көрсетті. Елбасының жаңа

бағыты – күшті Президенттік билік, кәсіби Үкімет, жауапты Парламент, сот жүйесі.

Осылардың негізінде бізге озық отыз елдің қатарына қосылуға жол ашылды деген сөз. Оның

негізгі мақсаты еліміздегі биліктің ел басқаруда тиімді әрі тұрақты жүйелерін енгізуге және

олардың жауапкершілігін арттыруға бағытталған.

2. Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік. Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы

//Егемен Қазақстан, 2017.-№ 20(209001).-1-3 бет. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың кезекті Жолдауы бес негізгі басымдық пен маңызды кешенді үш

міндеттен тұрады.Бұнда институционалдық өзгерістер, қауіпсіздікке және сыбайлас

жемқорлықпен күреске қатысты мәселелер кеңінен қозғалған. Ал үш маңызды кешенді

міндетте цифрлық технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды

өркендетуге, дәстүрлі базалық салаларды дамытуға серпін беруге, еңбек нарығын

жаңғыртуға арналған тапсырмалар қаралған.

2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Президенті

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық

бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауы.

146

Еліміздің рухын асқақтататын, күш-қуатын біріктіретін, алыс және жақын

болашағымыздың бағдарларын айқындайтын маңызды Жолдауда қарастырылған

мәселелердің барлық қазақстандықтар үшін маңызы зор. Өз Жолдауында Президент

Қазақстанды Үшінші жаңғырту жолына қойып отырғанын айтып, экономикалық өсімнің

жаңа моделін құруды тапсырды. Жолдауда экономикалық-қаржылық сектор, технология,

білім беру, денсаулық сақтау бағыттары қамтылған.Олар 5 негізгі басымдық:

1. Экономиканың жеделдетілген технологиялық жаңғыртылуы

2. Бизнес-ортаны жақсарту және кеңейту

3. макроэкономикалық тұрақтылық

4: Адами капитал сапасын жақсарту

5. Институционалдық өзгерістерге, қауіпсіздікке және сыбайлас жемқорлықпен

күреске қатысты.

Осы басымдықтарды жүзеге асыру негізінде дамыған елдердің озық стандарттары мен

тәжірибесін енгізе отырып, білім беру жүйесімен қатар денсаулық сақтау жүйесі де өзгеруге

тиіс, институционалдық өзгерістерге, қауіпсіздікке және сыбайлас жемқорлықпен күреске

қатысты мәселелердің де шешімі шешіліп төмендегідей 3 кешенді міндеттерді жүзеге асыру

қажет екендігін атап өтті.Олар:

1 кезең – біз цифрлық технологияны қолдану арқылы құрылатын жаңа индустрияларды

өркендетуге тиіспіз.

2 кезең- жаңа индустриялар құрумен қатар дәстүрлі базалық салаларды дамытуға

серпін беруіміз керек.

3-кезең-еңбек нарығын жаңғырту.

Мемлекеттің қарқынды дамуы мен ел бірлігі үшін маңызды Жолдауды Президент

Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – жас, көп ұлтты, болашағына сенімді және қарқынды дамып

келе жатқан мемлекет! Біз тәуелсіз Қазақстанның 25 жылдық даму жолынан өттік. Алдағы 25

жылда бұдан да биік белестер күтіп тұр.Мемлекет құру жолында теңдессіз, мол тәжірибе

жинап, жаңа кезеңге қадам басып отырмыз. Алдымызда қандай қиындықтар кездессе де,

оларды еңсере алатынымызға сенімдімін. Біздің басты күшіміз – бірлікте.Қазақстанды

кейінгі ұрпақ үшін бұдан да өсіп-өркендеген елге айналдырамыз!»,- деген жалынды

жолдармен аяқтады өзінің кезекті жолдауын Елбасы.

3. Третья модернизация Казахстана : глобальная конкурентоспособность.

Послание народу Казахстана Президента Республика Казахстана Н.А. Назарбаева//

Казахстанская правда,2017.-№20(28999).-1-3стр.

В очередном Послании Главы государства обозначено пять основных приоритетов

Третьей модернизации: - это ускоренная технологическая модернизация экономики;

развитие традиционных базовых отраслей; модернизация рынка труда; макроэкономическая

стабильность; улучшение качества человеческого капитала; институциональные

преобразования, безопасность и борьба с коррупцией.

4. Обращение Ассамблеи народа Казахстана в поддержку Послания Президента

РК Нурсултана Назарбаева «Третья модернизация Казахстана: глобальная

конкурентоспособность// Казахстанская правда,2017.-№21 (28400). - 3стр.

Статья посвящена обращению Ассамблеи народа Казахстана в поддержку Послания

Президента, в котором Президент обозначил пять основных приоритетов Третьей

модернизации: это ускоренная технологическая модернизация экономики, развитие

традиционных базовых отраслей, модернизация рынка труда, макроэкономическая

стабильность, улучшение качества человеческого капитала, институциональные

147

преобразования, безопасность и борьба с коррупцией. Ассамблея народа Казахстана

призывает весь народ Ұлы Дала Елі стать единым социальным драйвером Третьей

модернизации Казахстана.

Послания народу Казахстана Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева

«Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность» от 2017 года 31

января Каждое Послание Главы государства своему народу — это

еще один шаг к процветанию, стабильности нашего государства.

В своем очередном Послании Президент указал на

необходимость создать новую модель экономического роста,

назвав грядущие изменения Третей модернизации. Глава

государства подчеркнул: «Две успешные модернизации дали нам

бесценный опыт. Теперь мы должны смело шагнуть вперед и

начать Третью модернизацию. Эта модернизация – не план борьбы с текущими глобальными

вызовами, а надежный мост в будущее, навстречу целям Стратегии-2050. Она будет

проводиться на базе Плана нации «100 конкретных шагов».

Президент обозначил пять основных приоритетов Третьей модернизации:

Первый приоритет – это ускоренная технологическая модернизация экономики.

Второй приоритет – кардинальное улучшение и расширение бизнес-среды.

Третий приоритет – макроэкономическая стабильность

Четвертый приоритет – улучшение качества человеческого капитала

Пятый приоритет – институциональные преобразования, безопасность и борьба с

коррупцией.

С приоритетом развития человеческого капитала логично увязывается и еще три

комплексные задачи, выделенные Президентом, это:

Первая комплексная задача - культивировать новые индустрии, которые создаются с

применением цифровых технологий.

Вторая комплексная задача - параллельно с созданием новых индустрий нам следует

придать импульс развитию традиционных базовых отраслей. Третья комплексная задача – это модернизация рынка труда.

Кульминационным моментом Послания Главы государства было обращение к молодому

поколению: «Казахстан – это молодое многонациональное, уверенное в своем будущем,

динамично развивающееся государство! Мы прошли 25-летний путь становления. В

следующие 25 лет нас ожидают еще более высокие рубежи. Собрав уникальный богатый

опыт в создании государства, мы вступили в новый этап. Уверен, какие бы трудности ни

встретили нас впереди, мы их преодолеем. Наша главная сила – в единстве. Мы превратим

Казахстан в еще более процветающую страну для наших потомков!»

148

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты

«Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын шығаруда (тіркеу

№15636-Ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер мен мұғалімдері

жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің

өзекті мәселелері туралы ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық

теориясы және әдістемелік жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ.

Білім беру саласы қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері

туралы материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым

түрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12,

мақала көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге

де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области» выпускает республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы»

(регистрационный №15636-Ж), который стал трибуной передовой педагогической мысли,

научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются научные статьи,

современные достижения теории и методики преподавания, научно-методические сообщения

об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития, практические рекомендации и

разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны

быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

Теруге 02.02.17ж. жіберілді. / Сдано в набор 02.02.17г.

Баспаға 27.02.17ж. қол қойылды. / Подписано в печать 27.02.17 г.

Журналды шығару мерзімі .24.03.2017 ж. / Выход журнала 24.03.2017г.

Таралымы 10 дана. (электронды түрде)

Тираж 10 экз. (в электронном виде)