Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ · 2016. 7. 16. · 3 £ ÌÍªÕ ¯Ã....

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ

Ðåäàêòîð J. Ocock, Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò,

M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith

ªìíºõ ¿ãèéã M. Lovei & S. D. Meyanathan

Óäèðòãàë õýñãèéã M.Ýðäýíýáàò

THE WORLD BANK

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

wb394321

Typewritten Text

62765

Ýíýõ¿¿ á¿òýýë íü Äýëõèéí Áàíêíààñ Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû øèíý÷ëýëä çîðèóëñàí Íèäåðëàíä-Ìîíãîëûí Èòãýëöëèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð èâýýí òýòãýãäñýí.

Óã á¿òýýëä íèéòýëñýí îëîëò, íýýëò¿¿ä, òàéëáàð, ä¿ãíýëò íü òóõàéí á¿òýýëèéã òóóðâèñàí çîõèîã÷äûí ñàíàë, èëýðõèéëýë áàéñàí áºãººä, Îëîí Óëñûí “Ñýðãýýí áîñãîëò, Õºãæëèéí Áàíê”-íû Á¿éöýòãýõ Çàõèðàë (Äýëõèéí Áàíêíû óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí)-û ¿çýë áîäëûã òóñãààã¿é áîëíî. Ýíý íîìîíä îðóóëñàí ìýäýý áàðèìòûí áîäèò ¿íýíèéã Äýëõèéí Áàíê áàòàëãààæóóëàõã¿é. Óã á¿òýýëèéí àëèâàà íýã ãàçðûí çóðàã äýýð ä¿ðñýëñýí õèë õÿçãààð, ºíãº áóäàã, íýð áîëîí áóñàä ìýäýýëýë íü àëü íýã íóòàã äýâñãýðèéí õóóëü öààç ýñõ¿ë òóõàéí õèë õÿçãààðûã áàòàëãààæóóëñàí áàðèìò áè÷èãòýé õîëáîãäîõ Äýëõèéí Áàíêíû òîäîðõîé íýã á¿ëãèéí ¿çýë áîäîë, øèéäâýðèéã èëýðõèéëýýã¿é áîëíî.

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõèéã äýìæèæ ººðñäèéí ìýðãýæèëòýí áîëîí øààðäëàãàòàé ìýäýý áàðèìò áóñàä òåõíèê òóñëàëöààãààð õàíãàñàí áîëíî. Õýäèéãýýð òóñ õîëáîî Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñûã õýâëýõ àæëûã äýìæèæ áàéñàí ÷ óã íîìîíä òóñãàãäñàí ìýäýý áàðèìò íü Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ áàðèìòàëæ áóé ¿çýë áàðèìòëàëûã òºëººëººã¿é áîëíî.

Õýâëýëä áýëòãýñýí: Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ðåãåíòñ Ïàðê, Ëîíäîí, NW1 4RY

Çîõèîã÷èéí ýðõ: © Ëîíäîíû àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã áîëîí èâýýí òýòãýã÷ 2006. Á¿õ ýðõ õàìãààëàãäñàí.Ýíý á¿òýýëèéí àëü íýãýí õýñãèéã çºâõºí àðèëæààíû áóñ çîðèëãîîð àøèãëàõ áîëîí õýâëýí îëøðóóëàõäàà ýõ ñóðâàëæèéã íü äóðäàæ òàëàðõàë èëýðõèéëñýí áàéõ ¸ñòîé.

ISSN: 1751-0031Èø áàðèìò: Ocock, J., Áààñàíæàâ, Ã., Baillie, J. E. M., Ýðäýíýáàò, M.,

Kottelat, M., Ìýíäñàéõàí, B., Smith, K. (Ýìõýòãýñýí, Ðåäàêòîð) (2006). Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ. Á¿ñ íóòãèéí Óëààí äàíñ öóâðàë. Áîòü. 3. Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ëîíäîí. (Àíãëè, Ìîíãîë õýë)

Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: Óëààí äàíñ, óñòàõ ýðñäýë, çàãàñ, Ìîíãîë, õàìãààëëûí çýðýã, õîâîðäîë

Õýâëýñýí: ÀÄÌÎÍ Õýâëýëèéí ãàçàð, Óëààíáààòàð.Í¿¿ð õàâòàñ: Òóë (Hucho taimen) B. Allen

Ýíý íîìîíä îðóóëñàí á¿õ ç¿éëèéí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâàõ áîëîìæòîé. Ýíý ìýäýý íü îëîí íèéòèéí õýðýãöýýíä çîðèóëàãäñàí áºãººä óã ìàòåðèàëòàé õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýý áàðèìòòàé òàíèëöàõ øààðäëàãàòàé áîë äîîðõè õ¿íòýé õîëáîî áàðèíà óó:

ÓëààíáààòàðÌîíãîë Óëñûí Èõ ÑóðãóóëüÁèîëîãèéí Ôàêóëüòåò Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèìÍ.ÁàòñàéõàíÓòàñ: +976 99181899 E-mail: [email protected] áà [email protected]

Óã ýìõýòãýë íü öººí òîîãîîð õýâëýãäýõ áîëîâ÷ ýíý òàéëàíãèéí ýëåêòðîí õóâèéã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí íîìûí ñàíãèéí (http://library.zsl.org) áîëîí www.regionalredlist.com õàÿãààð õàíäàí ¿çýõ áîëîìæòîé.

1

ÀÃÓÓËÃÀ

ÌÍ Õ Ã 3

ÓÄÈÐÒÃÀË 5

ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ Ã 7

ÓÄÈÐÄÀÌÆ 9

ÄÝËÕÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÕÎËÁÎÎÍÎÎÑ ÝÌÕÝÒÃÝÍ ÃÀÐÃÀÑÀÍ ÓËÀÀÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝËÁÎËÎÍ ØÀËÃÓÓÐÛÃ Á Ñ ÍÓÒÃÈÉÍ Ò ÂØÈÍÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ÍÜ 11

ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË Àíãèëàë ç é áà íýðøèë 14Á ñ íóòãèéí òàðõàëò: Ìîíãîëûí óñ ñóäëàë 15Ç éëèéí ãàçàð ç¿éí çóðàã 16

Ç ÉËÈÉÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÀÃÂÀÐ 17

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË 19

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÒÀÐÕÀËÒ 21

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÕÎÐÎÃÄÎË 23

Ç ÉËÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒÄóãàðèã àìòàí 25Õèëýìòýí 26Ìºðºãòºí 28Öóëáóóðòàí 48ßðãàéòàí 49Öóðõàéòàí 55Ñàãàìõàéòàí 56Æèâýðòýí 57Àëãàíàòàí 59

ÍÎÌ Ç¯É 60

ÕÀÂÑÐÀËÒI. A-E øàëãóóðûí ýìõýòãýëèéã Óñòàæ áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøã¿é, Ýìçýã ç éë äýä õîðîãäëûí çýðãèéãòîîöîîëîõäîî àøèãëàñàí (IUCN-í ä¿ãíýëò (2001)) 62

II. Æàãñààëò 1: Ìîíãîëûí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí ÿâöàä

íýëãýý íü õèéãäñýí Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëääîã ç éë ä. Æàãñààëò 2: Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëäîõáîëîìæòîé áîëîí øèíýýð îëäñîí ç éë ä 63

3

ÌÍªÕ ¯Ã

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü Äýëõèéí áàíêíààñ Õ ðýýëýí áóé îð÷íû øèíý÷ëýëä çîðèóëñàí Íèäåðëàíä-Ìîíãîëûí Èòãýëöëèéí ñàíãààñ ÿâóóëæ áóé éë àæèëëàãààíû ð ä íä õýâëýí íèéòëýãäñýí á òýýë äèéí íýã þì. íèé ìí õ áîòü áîëîõ Ìîíãîëûí õ õò í àìüòíû óëààí äàíñ íü õàìãèéí ÷óõàë ãýãäýõ çýðëýã àìüòäûí á ëã äèéí òàëààðõ íäñýí îéëãîëòûã òàíèëöóóëñàí á ã ä, Maurice Kottelat Ìîíãîë îðíû çàãàñ: ‘Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àíãèëàë ç é, íýðøèë, ò íä ã õ ç âë ìæ’ çàãàñíû íýðñèéí òîëü áè÷ãèéí á ðýí ýõèéã õèéæ ã éöýòãýõ þì.

Ýíý íîìûã õýâëýõ àæèëä ìàø îëîí òàëûí äýìæëýã àâàõ áîëîìæ îëäñîíä áèä èõ áàÿðòàé áàéíà. Òóõàéëáàë, ýíýõ éë àæèëëàãààíä îðîëöñîí Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè, Áàéãàëü Îð÷íû ßàì, Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì çýðýã áàéãóóëëàãà, íýãæýýñ ç ëñýí ãàéõàìøèãòàé õè÷ýýë ç òãýëä áèä òàëàðõàæ áàéíà. Õóñòàéí Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàðò çîõèîí áàéãóóëñàí àæëûí õýñãèéí óóëçàëò íü ìàø ðã í õ ðýýíèé ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ýõ ñâýðèéã òàâüñàí íü ýíý ò ñëèéí öààøäûí àæèëä óðüä ìí íü ò ñ ëæ áàéãààã é íýòýé õóâü íýìðèéã îðóóëñàí þì. Ãýõäýý á õ ç éëèéí òàëààðõ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëýë õàéõ ÿâöàä ìýäýýëýë îëäîõã é áàéõ ýñâýë ó÷èð äóòàãäàëòàé ìýäýýëýë îëäîõ çýðýã àñóóäàë òóëãàð÷ áàéñàí áîëîâ÷ áèä ýäãýýð àñóóóäëûã öààøäûí ñóäàëãààíäàà àíõààðàõ øààðäëàãàòàéã äóðüäàæ ãñ í.

Öýâýð óñíû áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õóóðàé ãàçðûí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëòàé õàðüöóóëàõàä íäñýíäýý ÿäìàã áàéõ áà çàãàñ, òýäãýýðò í ðëýæ áóé àþóë çàíàëûã îíöëîí òýìäýãëýæ, õàìãààëàõ ìºí ç é çîõèñòîé ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ ëýõýä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã àâàõ, ò í÷ëýí Ìîíãîë îðíû õóâüä ãàäàðãûí óñíû, òóõàéëáàë, äàëàí, øóóäóó òàòàõ, óóðõàéí àæèë, óñûã øèëæ ëýí õýðýãëýõ çýðýã áîäëîãûí òàëààð õýðýãæèæ áóé ò ñëèéí õ ðýýíä, õ ðýýëýí áóé îð÷íû íýëãýý õèéõýä øààðäàãäàõ áàòàëãààòàé ëàâëàõ ìàòåðèàë áèé áîëãîæ ãñí ð çàãàñíû ñóäàëãààíû àæëûí õ ðýý ðã æèí òýëíý ãýäýãò áèä èòãýëòýé áàéíà.

Magda Lovei Saha Dhevan MeyanathanEnvironment Sector Manager Mongolia Country ManagerThe World Bank The World BankWashington D.C. UlaanbaatarUSA Mongolia

5

ÓÄÈÐÒÃÀË

Ìîíãîë óëñ íü àìüòíû ãàçàðç éí áàéðøëûí õóâüä â ðì ö ìóæèä õàìðàãäàõ Ò â Àçèéí õýýðò îðøäîã á ã ä òóñ óëñ íü Ò â Àçèéí óñíû 3 íäñýí ñèñòåì áîëîõ Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ, Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ áóþó

Àìàð ì ðíèé ñàâ, Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é ãîë ì ðíèé àé ñàâóóäûã áàãòààäàã. Ìîíãîë íü õóóðàéñàã îðíû òîîíä îðäîã ÷ õýä õýäýí òîì ãîë, íóóðóóäòàé. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààðõ ìýäýýëýë äóòìàã.

Òóë (Hucho taimen) áîëîí çýâýã (Brachymystax lenok) çàãàñûã íýýæ, øèíæ òýìäãèéã íü òîäîðõîéëîí áè÷èãëýëèéã íü õèéñýí Ãåðìàíû áàéãàëü ñóäëàà÷ Peter Simon Pallas 1700-ààä îíû ñ ëýýð Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àíõíû öóãëóóëãûã õèéñýí. íèé äàðààãààð íýðò ýðäýìòýí B. Dybowski, S.Basilewsky áîëîí K. Kessler íàðûí ñóäàëãààãààð õýä õýäýí ç éëèéí ä ðñëýëèéã òîäîðõîéëñîí. 1900 îíû ýõýýð Leo Berg Ìîíãîëûí áîëîí Îðîñûí çàãàñíû ñóäàëãààã íèëýýä ýð÷èìòýé õèéñýí. 20 äóãààð çóóíû 2 äóãààð õàãàñò Ç âë ëò-Ìîíãîëûí, ×åõñëîâàê-Ìîíãîëûí, Ãåðìàí-Ìîíãîëûí õàìòàðñàí ìàø îëîí òîîíû õýýðèéí ñóäàëãààíû àíãèóä ìîíãîë îðîíä àæèëëàæ ñóäàëãàà, øèíæèëãýý õèéæ, Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéã ðã í õ ðýýíä öîãö áàéäëààð ñóäëàõûã çîðèëãî áîëãîæ áàéñàí áà çàãàñ ñóäëàëûí ÷èãëýëä ñóäàëãààíä õýðýãëýõ èõýýõýí øèíý öóãëóóëãà õóðèìòëóóëñàí. 1947 îíä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëèéí Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèìèéã òýðã ëæ áàéñàí àíõíû Ìîíãîë ýðäýìòýí, ïðîôåññîð À. Äàøäîðæ Ìîíãîëûí çàãàñíû òóñãàéëñàí ñóäàëãààã õèéæ ã éöýòãýæ áàéñàí. Ó÷èð íü ïðîôåññîð À. Äàøäîðæ òóõàéí åäýý óñíû àìüòàí ñóäëàëûã èë ñîíèðõîæ áàéæýý. Ã. Áààñàíæàâ ß. Öýíä-Àþóø íàðûí 2001 îíä õýâë ëñýí ‘Ìîíãîë îðíû çàãàñ’ (Ìîíãîë õýë äýýð õýâëýãäñýí) íîì íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àíãèëàë ç éí ÷óõàë ìýäýý, òîéìûã òóñãàæ ãñ í áàéäàã. Ò í÷ëýí ýíý íîì íü á ñ íóòãóóäàä òîõèîëäîõ çàãàñíû áèîëîãè áîëîîä àãíóóðûí àæ àõóéí òàëààðõ ìýäýýã íýãòãýæ ãñ í áàéäàã. íèé ìí ‘ÇÕÓ áîëîí ò íèé çýðãýëäýýõ íóòàã äýâñãýðèéí öýâýð óñíû çàãàñ’ (1949 îíä îðîñ õýë äýýð, 1962 îíä Àíãëè õýë äýýð õýâëýãäñýí) ñýäýâò á òýýë íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû íäñýí ëàâëàõ ìàòåðèàë áîëæ áàéñàí. Áàðóóíû ñóäëàà÷äàä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òóõàé àñóóäàë òîäîðõîé áóñ áàéõ åä 1980-ààä îíû äóíä åýð Robert Travers óñíû àìüòíû ñóäàëãààã õèéñýí. Ñ ëèéí åä Àìåðèêèéí õýä õýäýí Èõ ñóðãóóëèóä Òóë õàìãààëàõ íèéãýìëýãòýé õàìòðàí òóë çàãàñûã òîãòâîðòîéãîîð õàìãààëàõ óðò õóãàöààíû ñóäàëãààã çîõèîí áàéãóóëñàí.

Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí ìýðãýæëèéí á ëãèéí óóëçàëò íü Ìîíãîë îðíû õóâüä îäîîãîîð õóðèìòëàãäààä áàéãàà çàãàñíû ìýäýýëëèéã îëîí óëñûí æèøèã, òóõàéëáàë, àìüòíû íýðøëèéí îëîí óëñûí êîäòîé íèéö ëýõ àñóóäëûã õýëýëöñýí. Ì í ýíýõ àæëûí õýñãèéí ÷óóëãà óóëçàëò óñíû àìüòàí ñóäëàà÷äàä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí ìýðãýæèëòí äòýé õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæèéã íýýæ ãñ í. Ì í îëîí óëñûí õýìæýýíä õ ëýýí ç âø ð ãäñ í õîâîðäëûí çýðýãëýë, øàëãóóðûã àíõíû óäàà Ìîíãîë îðíû çàãàñàíä õýðýãëýñýí òîõèîëäîë áîëæ òýìäýãëýãäñýí.

6

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû èõýíõè ñóäàëãàà, ìýäýýëë ä ãîë÷ëîí ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë á õèé ç éëèéí õóâüä ÷èãëýãäñýí áàéäàã. 1990 îíä ò âë ðñ í ò ë âë ã ò ýäèéí çàñàã äîðîéòîí óíàñàí åýñ õîéø çàãàñíû àæ àõóéí á òýýãäýõ íèé òàëààð ö í ìýäýýëýë õóðèìòëàãäàõ áîëñîí. Ìîíãîë îðíû õóâüä áîëîí áóñàä îðíóóäûí õóâüä ÷ ì í àäèë Ìîíãîë îðíû çàãàñíû õýðýãöýý óëàì íýìýãäñýíèé óëìààñ á ñ íóòãèéí õýìæýýíä õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ õóóëü áóñààð àãíàõ ÿâäàë ãàðñààð áàéíà. Ò íýýñ ãàäíà óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëò áîëîí àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû ÿâöàä Ìîíãîëûí çàãàñ èõ õýìæýýãýýð õîðîãäñîîð áàéíà.

Ýíý á òýýëèéí àãóóëãàä òóñãàãäñàí àæëûí õýñãèéí øèíæýý÷äèéí íýëãýý Ìîíãîëûí çàãàñíû í ãèéí áàéð ñóóðèéã òîéìëîí òóñãàæ ãñ í. Ýíý á òýýë ìîíãîëä òàðõñàí çàãàñíû 64 óíàãàí ç éëä òóëãàðààä áàéãàà áýðõøýýë áîëîí ãàçàð ç éí òàðõàëòûí òàëààðõ áîëîìæèò á õ ìýäýýëýëèéã áàãòààñàí áîëíî. Ò í÷ëýí ýäãýýð çàãàñíû òàëààð í ã õ ðòýë áèäíèé îëæ ìýäýýã é áàéãàà àñóóäàë áîëîí öààøèä íýí ò ð íä ÿìàð ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëæ ãñ í. Ýíý íîì õýâëýãäýí ãàðñíààð ç âõ í Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààðõ áèäíèé îéëãîëòîíä ð÷ë ëò îðîõ ò äèé áóñ çàãàñíû á õ ç éë äèéã õàìãààëàõàä òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëíà ãýäýãò áèä ÷èí ñýòãýëýýñýý èòãýæ áàéíà.

Ìàí÷èíãèéí Ýðäýíýáàò Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè

Ãåî-Ýêîëîãèéí õ¿ðýýëýí

7

ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ ¯Ã

Ìîíãîëûí óñíû àìüòàí ñóäëàëä õ ÷, îþóí óõààíàà çàðöóóëñàí ö í òîîíû ýðäýìòäèéí òóñëàëöààã éãýýð ýíý íîìûã ýìõýòãýæ, õýâëýõ áîëîëöîîã é áàéñàí þì. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã õÿíàí òîëèëóóëñàí ïðîôåññîð À. Äóëìààä òàëàðõàæ áàéãààãàà òóñãàéëàí èëýðõèéëüå. Ò í÷ëýí ýíýõ óëààí äàíñûã õÿíàõàä ãàð áèå îðîëöîí ðèéí ñàíàë áîäëîî èëýðõèéëæ, öààøäûí ìýäýý áàðèìòààð õàíãàæ áàéñàí Zeb Hogan, Jake Vander Zanden, David Gilroy (Ìîíãîëûí òóë (Hucho taimen) ò ñ ë), Andrew Parkinson (Ìîíãîë çàãàñ) áîëîí Samuel Turvey (Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã) íàðò òàëàðõàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå. Ò í÷ëýí ‘Òóë õàìãààëàõ ñàí’-ãààñ ç ëñýí àðâèí èõ ç âë ìæ, òóñëàëöààíä áèä áàÿðëàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõàä èäýâõèòýé äýìæëýã ç ëñýí Õóñòàéí Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí àæèëòàí, àëáàí õààã÷äàä ì í òàëàðõàëàà äýâø ëüå.

Ñåìèíàðûí ÿâöàä îð÷óóëãûí àæèëä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Î. ×èìýäöýðýíä òàëàðõàæ áàéíà.

Ýíý íîì íü Äýëõèéí áàíêíû ñãýë ñàíàà÷èëãà, ñàíõ ãèéí äýìæëýãòýéãýýð Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (á ñ íóòãèéí õ ðýýíä Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì ò ë ëæ áàéãàà) áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè, Áàéãàëü Îð÷íû ßàì áîëîí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Íèéãýìëýã (IUCN), á ñ íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ ðýýíä óäèðäàí ã éöýòãýæ áóé ‘Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí’ ò ñëèéí àæëûí õ ðýýíä õèéãäñýí á òýýë þì. Èéìä áèä ‘Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí’ ò ñ ëä ÷óõàë õóâü íýìýðýý îðóóëñàí äàðààõ áàéãóóëëàãóóäàä òóñãàéëàí òàëàðõàëàà èëýðõèéëýõèéã õ ñýæ áàéíà.

Äýëõèéí Áàíê (Áýýæèí äýõ Íèäåðëàíäûí Âàíò Óëñûí Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíû ñàíõ æèëòààð) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàí ò ñëèéã àíõëàí ñãýí ñàíàà÷èëñàí ò äèéã é ìí íü áîëîìæã é áàéñàí Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõýä ñàíõ ãèéí èõýýõýí òóñëàìæ ç ëñýí þì. Ì í ò í÷ëýí ýíýõ ò ñëèéã õýðýãæ ëýõ ÿâöàä òóëãàð÷ áàéñàí áýðõøýýëèéã øèéäâýðëýõýä ðèéí õ ÷ ÷àäëàà õàðàìã é çîðèóëæ áàéñàí Tony Whitten-ä îíöãîéëîí òàëàðõàëàà èëýðõèéëæ áàéíà.

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) óã íîìûã òóóðâèõ áîëîí õîëáîãäîõ ìýäýý ìàòåðèàëûã ýìõýòãýõýä ãîëëîõ ðýã ã éöýòãýñýí þì. Èéìä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ç ãýýñ òóñ íîìûã õýâëýí íèéòëýõýä çîðèóëàí ðñäèéí ìýðãýæèëòýí, àëáàí õààã÷äûã îðîëöóóëàí òåõíèêèéí ç âë ìæ ã÷, òóñ õîëáîîíîîñ ãàðãàñàí õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë, øàëãóóð øèíæ, ìýäýý áàðèìòûã àøèãëàõ áîëîìæîîð õàíãàæ ãñ íä áèä ã íýý òàëàðõàæ áàéíà. ßëàíãóÿà, á õ ç éë çàãàñíû íýëãýýã õèéõýä ãîëëîõ ðýã ã éöýòãýñýí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû Öýâýð

8

óñíû áèîëîãèéí ò ð ë ç éëèéí íýëãýýíèé ìýðãýæèëòýí Kevin Smith-ä áàÿðëàñíàà èëýðõèéëüå.

Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (ZSL) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàí ò ñëèéã óäèðäàí éöýòãýñýí Jonathan Baillie (ò ñëèéí óäèðäàã÷), Emma Clark (ò ñëèéí çîõèöóóëàã÷), Joanne Ocock (ò ñëèéí çîõèöóóëàã÷) áîëîí Ben Collen (òåõíèêèéí ç âë õ) íàð á ãä Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí áèå á ðýëäýõ í áîëíî. Ò í÷ëýí, óã ò ñëèéã óäèðäàí ÷èãë ëæ íýòýé õóâü íýìýðýý îðóóëñàí Áàéãàëü õàìãààëàëèéí õ ò ëá ðèéí óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí Glyn Davies-ä òàëàðõàæ áàéíà.

Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì (SFP) íü Äàðâèíû (UK DEFRA) ñàíàà÷èëàãààð ñãýí áàéãóóëàãäñàí ò âèéí ñàíõ æèëòýýð 2003 îíîîñ ýõëýí Ìîíãîëä

éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëüòàé õàìòðàí àæèëëàäàã Ýíýõ ò ñëèéã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãýýñ óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëäàã. á ã ä Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëüòàé õàìòðàí àæèëëàäàã. Ýíýõ ò ñ ëä àæèëëàäàã á õ àëáàí õààã÷èä, ÿëàíãóÿà ò ñëèéí éë àæèëëàãààã óäèðäàí ÷èãë ëýã÷, ç âë õ Sarah King-ä áîëîí ìýäýýëýëèéí ýõ ñâýðèéã ýìõýòãýõýä ðèéí óðàì çîðèã, àðãà óõààíàà õàðàìã é çàðöóóëñàí Øàðàâûí Îþóí÷èìýãò, ì í àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõàä ÷óõàë èõ ðýã ã éöýòãýñýí Æàìñðàíæàâûí Æàðãàë, Lucy Simpson íàðò òàëàðõàë æ áàéãààãàà èëýðõèéëæ áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü (NUM) íü òóñ àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëñíû çýðýãöýý Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì Õýýð ñóäëàëûí ò â áîëîí Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàíãèéí éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áóé ãîë íäñýí íýãæ áàéãóóëëàãà þì. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü íü ýíýõ ò ñëèéã õýðýãæ ëýõýä èäýâõèòýé îðîëöîæ ðèéí äýìæëýã òóñëàëöààã õàðàìã é ç ëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ ò ñëèéí éë àæèëëàãààã äýìæèæ, óäèðäàí ÷èãë ëýõýä ðèéí õóâü íýìðýý îðóóëñàí Ðàâ÷èãèéí Ñàìúÿàä òàëàðõàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå.

Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè (MAS) íü àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä ìýäëýã îþóíàà äàé÷èëæ, á òýýë÷ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàí ðñäèéí õóâü íýìýðýý îðóóëñàíä áèä ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõàæ áàéíà. Ò í÷ëýí ýíý ò ñëèéí éë àæèëëàãààã äýìæèæ ðñäèéí öàã çàâ, îþóí óõààíàà äàé÷ëàí àæèëëàñàí á õ ñóäëàà÷äàä òàëàðõàë äýâø¿¿ëæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå.

Áàéãàëü Îð÷íû ßàì (MNE) óã ò ñëèéã äýìæèæ, õýðýãæèëòýíä íü àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéñàí áèëýý. Èéìä áèäíèé ç ãýýñ Õÿíàëòûí Õîðîîíû õóðàëäààíä îðîëöîãñîä áîëîí àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ÿâöàä èäýâõèòýé îðîëöîæ Áàéãàëü Îð÷íû ßàìíû áîäëîãûã òàíèëöóóëñàíä ÷èí ñýòãýëèéí òàëàðõàëàà èëýðõèéëæ áàéíà.

9

ÓÄÈÐÄÀÌÆ

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òîî òîëãîé õîðîãäîæ, ì õ ëä õ ð÷ áóé òàëààðõ îëîí ìýäýý áàðèìò, íîòîëãîî óðüä ìí íü äóðüäàãäàæ áàéñàí ÷ Ìîíãîëûí çàãàñûã õàìãààëàõ íýëãýýíèé àñóóäàë õýçýý ÷ õ íä ãä æ áàéãààã é. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü Ìîíãîëûí çàãàñíû òàëààðõ á õ ìýäýýëëèéã áàãòààñàí ò äèéã é òýäãýýðèéí í ãèéí í õö ë áàéäëûã îíöëîí òýìäýãëýñíèé çýðýãöýý òàðõàëò, õóóëü öààçàíä òóñãàãäñàí áàéäàë, õîðîãäëûí øàëòãààí çýðýã áóñàä ìýäýýëë äèéã òóñãàæ ãñ í. Çàðèì ç éëèéí õóâüä äýëõèéí õýìæýýíä íýëýãäñýí õàìãààëëûí çýðýã òóñãàãäñàí áîëíî. Õîâîðäëûí çýðãèéí íýð òîìú¸îíä (Àíõààðàëä ðò ã é, Õîâîðäîæ áîëçîøã é, Ýìçýã, Óñòàæ áîëçîøã é, Óñòàæ áàéãàà, Áàéãàëü äýýð óñòñàí áà Óñòñàí) ç éëèéã çýðýãëýõäýý òîî õýìæýýíèé áîñãî ç ëýëò àøèãëàñàí ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýìõýòãýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001), àøèãëàí íýëãýýã õèéñýí.

íýëãýý õèéãäñýí á õ ç éëèéã òîäîðõîé ä ðñëýõ, ì í òóñ îðîíä íóòàãøèõ çàãàñíû õàìãààëëûí çýðýãëýëèéã íèéòýä ìýäýýëýõ çîðèëãîîð Ìîíãîë îðîíä õîâîðäîæ áàéãàà áîëîí îäîîãîîð ýðñäýëä ðò ã é áàéãàà çàãàñíû á õ ç éë äèéã ýíý áàðèìò áè÷èãò îðóóëñàí. Ãýõäýý Ýìçýã, Óñòàæ áîëçîøã é, Óñòàæ áàéãàà ãýñýí àíãèëàëä îðñîí ç éë ä áàðàã óñòàæ ã é áîëæ áàéãàà ãýæ çýæ áîëîõ á ã ä àëáàí ¸ñîîð óëààí äàíñàíä îðñîí ç éë õýìýýí òýìäýãëýñýí.

‘Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ’ á òýýë íü Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí àñóóäëûí íäýñ ñóóðü íü áîëîõ á ã ä òóõàéí í õö ë áàéäàë öààøèä ñàéæðàõ ýñâýë óëàì äîðîéòîæ áàéãààã íýëýõ áîëîìæèéã áèé áîëãîæ áàéãàà þì. Ò í÷ëýí õîðîãäîæ áóé çàãàñíû ç éëèéí òàëààð áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä øààðäàãäàõ õàìãèéí ñ ëèéí åèéí ìýäýýëëèéã îðóóëñíû çýðýãöýý çàðèì çàéëøã é õèéõ øààðäëàãàòàé àæëóóäûã ñàíàë áîëãîñîí á ã ä ìýðãýæëèéí áàéãàëü õàìãààëàã÷äàä õàìãààëëûí ò ë âë ã áîëîâñðóóëàõàä õýðýãòýé ìýäýýëëèéã îðóóëæ ãñ í.

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã õýâëýí íèéòëýõýä îðîëöñîí ìýðãýæèëòí ä Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíä îðóóëñàí çàãàñíû ò ð ë ç éëèéí ìýäýýëëèéã íýãòãýõýä ì í òóñ äýì ç ëñýí. Òóõàéëáàë, ÌÓÈÑ-èéí Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèì ç éëèéí òàðõàëòûí òàëààðõ äýëãýðýíã é ìýäýýëýë, ýêîëîãè, èäýýøèë íóòàã, õîðîãäëûí øàëòãààí áîëîí õàìãààëàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè áîëîìæèò á õ ìýäýýëëýýð õàíãàñàí. Õàìãààëëûí ò ë âë ã íèé ýìõýòãýë íü á õ õîðîãäîæ áóé ç éëèéí òàëààðõ äýëãýðýíã é ìýäýýëýë áîëîí òýäãýýðèéã öààøèä õàìãààëàí ìýíä àâ÷ ëäýõýä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã òóñãàæ ãñ í. Ýäãýýð õàìãààëëûí ò ë âë ã íèé ýìõýòãýë òóñãàé áàðèìò áè÷èã áîëîí õýâëýãäýõ á ã ä íèé ýëåêòðîí õóâèëáàðûã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí íîìûí ñàíãèéí (https://library.zsl.org) áîëîí www.regionalredlist.com õàÿãààð õàíäàí

çýõ áîëîìæòîé.

10

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ áîë ç âõ í àíõíû àëõàì íü þì. Ýíý íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû òàëààð ÿìàð ìýäýýëýë áàéíà, áèä þó ìýäýæ áàéíà ãýäãèéã çàäëàí øèíæëýõýä òóñëàñíû çýðýãöýý áèäíèé ìýäëýãèéí õ ðýýíä äóòàãäàæ áàéãàà ç éëèéã ÷ ì í òîäîðõîéëæ ãñ í. Ò í÷ëýí Ìîíãîë îðíû çàãàñàíä í ðëýæ áóé àþóë, òóõàéëáàë, õóóëü áóñ àãíàëò, ñ í íýìýãäýæ áóé éëäâýðëýëèéí éë àæèëëàãàà áîëîí óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëò çýðýã àñóóäàë

íü óëàì íîöòîé áîëæ áàéãààã òýìäýãëýñíèé çýðýãöýý íäñýí àæèãëàëò õèéõèéí à÷ õîëáîãäëûã îíöëîí çààñàí. Ì í ñàéí ñóäëàãäààã é áàéãàà ç éëèéí òàëààð ñóäàëãàà, øèíæèëãýýã õèéæ, àíãèëàë ç éí õóâüä àñóóäàë íü øèéäýãäýýã é áàéãàà ç éëèéã óñòàæ àëãà áîëîõîîñ íü ìí òîäîðõîéëæ áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãàòàéã äóðüäñàí. Ýíý áàðèìò áè÷èã Ìîíãîë îðíû çàãàñíû õàìãààëàë áîëîîä ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèëä øèíý÷ëýëò õèéíý ãýäýãò áèä èòãýæ áàéíà.

11

ÄÝËÕÈÉÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÕÎËÁÎÎÍÎÎÑ ÝÌÕÝÒÃÝÍ ÃÀÐÃÀÑÀÍ ÓËÀÀÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË ÁÎËÎÍ ØÀËÃÓÓÐÛÃ Á¯Ñ ÍÓÒÃÈÉÍ Ò¯ÂØÈÍÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ÍÜ

Óëààí äàíñ áîëîí õîðîãäîæ áóé ç éëèéã îíöëîí òýìäýãëýñýí áóñàä äàíñ áàðàã 60 ãàðóé æèëèéí òýðòýýãýýñ àíõëàí áèé áîëñîí (Baillie & Groombridge, 1996). Ýäãýýð äàíñ íü àíãèëàë ç éí õóâüä ÿíç á ðèéí õ ðýýíä õàìðàãäàõ ç éë äèéí óñòàæ áóé éë ÿâöûã íýëýõ ÷óõàë àðãà õýðýãñýë áîëñîí á ã ä öààøëàí õîâîðäîæ áóé ç éëä òàâèõ àíõààðëûã íýìýãä ëýõ, òýäãýýðèéã õàìãààëàõàä íýí ò ð íä õèéõ øààðäëàãàòàé àæëûã òîäîðõîéëæ ãä ã (Lamoreux et al., 2003). 1994 îíä ç éëèéí õàìãààëëûí çýðãèéã òîäîðõîéëîõ àíõíû õàðüöàíãóé õèéñâýð àðãà ç éã äýëõèéí õýìæýýíä óñòàõ àþóëä ðò ä áàéãàà ç éë äèéí í õö ë áàéäëààñ áîëæ òýäãýýðèéã àíãèëàæ òîäîðõîé ñòàíäàðòàä îðóóëàõàä òóñ äýì áîëîõ, òîîí øàëãóóðò îðóóëæ èë áîäèòîé àðãà áàðèëààð ñîëèñîí (Mace, 1994). Ýäãýýð øèíý øàëãóóðóóäûã àíõëàí ’1996 îíä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ íèéãýìëýãèéí õîâîðäîæ áóé ç éëèéí óëààí äàíñàíä’ àøèãëàñàí (Baillie & Groombridge, 1996). ’Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001) íü îäîîãîîð îëîí óëñûí ñòàíäàðò áîëæ õ ëýýí ç âø ð ãäñ í ò äèéã é äýëõèé íèéòýýðýý ýíý øàëãóóðûã àøèãëàæ áàéíà.

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñûã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòààð ’Õîâîð ç éëèéí øàëãóóðóóäûã á ñ íóòãèéí õýìæýýíä àøèãëàõ ãàðûí àâëàãûí’ (IUCN, 2003) íäñýí øàëãóóðóóäûã àøèãëàí õèéæ ã éöýòãýñýí. Ýíý ãàðûí àâëàãà íü á ñ

íóòãèéí õýìæýýíä óñòàæ áóé ç éëèéí íýëãýýã õèéñíèé çýðýãöýý äýëõèéí õýìæýýíä íýëãýý íü õèéãäñýí òîõèîëäîëä á ñ íóòãèéí õýìæýýíä ìàðãààíòàé àñóóäàë íýã èõ òîõèîëäîõã é áîëîõûã òýìäýãëýñýí. Æèøýýëáýë, àëü íýã á ñ íóòãèéí íýëãýý íü óëñ õîîðîíä í äýëëýäýã ç éëèéã àíõààðàëäàà àâàõ õýðýãòýé, í ã òàëààð àëü íýã ç éëèéí ïîïóëÿöè íýã îðîíä õÿçãààðëàãäìàë áîëîâ÷ áóñàä îðíîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöèàñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Á ñ íóòãèéí õýìæýýíä ç éë óñòàæ áóé éë ÿâöûí áîäèò íýëãýýã áàòëàõ àðãà÷ëàë íü íäñýí 2 â ðì ö îíöëîãòîé. Íýãä ãýýðò, ýíý íü õî¸ð øèíý çýðýãëýëèéã áàãòààæ áàéäàã. íä: Á ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí (RE) áîëîí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) (Õ ñíýãò 1). Äýëõèéí õýìæýýíä îðøèí àìüäàð÷ áàéãàà áîëîâ÷ òîäîðõîé íýã á ñ íóòàãò îëäîõã é áîëñîí ç éëèéã á ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí (RE) ãýæ òîäîðõîéëäîã. Òóõàéí øàëãóóðóóäààð

íýëãýý õèéõýä òîõèðîõã é áàéãàà ç éë äèéã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) ãýæ òîäîðõîéëäîã. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëò äýýð íèéò ïîïóëÿöèéí 1%-ä õ ðýõã é õýñýã íü Ìîíãîëä òîõèîëäîæ áàéãàà á ã ä á ñ íóòãèéí õýìæýýí äýõ òàðõàëò íü Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðèéí 1%-èàñ õýòðýõã é õýñýãò íü òîõèîëäîæ áóé ç éë äèéã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) ãýæ òîäîðõîéëñîí.

12

Õî¸ðäóãààðò, ýíý àðãà÷ëàë íü õî¸ð àëõàì á õèé ïðîöåññûã ñàíàë áîëãîäîã. ’Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001) àíõëàí á ñ íóòãèéí ïîïóëÿöèéí ìýäýýíä õýðýãëýæ òýðýýð äýëõèéí íèéò ïîïóëÿöèä ò ë ë ëýí àøèãëàñàí (Õàâñðàëò I ýìõòãýëèéã íàðèéâ÷ëàí õàðíà óó). Ýíý íýëãýýã öààø íü òóõàéí á ñ íóòãèéí ãàäíà òîõèîëäîõ ïîïóëÿöèéí í ë íä òóëãóóðëàí íèéö¿¿ëñýí. Æèøýýëáýë, õýðýâ ÿìàðâàà íýãýí ç éë á ñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäñîí áîëîâ÷ òóõàéí á ñ íóòãèéí ãàäíà îðøèõ ïîïóëÿöèàñ øèëæèí èðýõ áîäãàëèóä òóõàéí á ñ íóòãèéí ïîïóëÿöèä òîäîðõîé áàéð ñóóðü ýçëýæ àâðàë ç ëýõ á ã ä ýíý íü òóõàéí ç éë óã á ñ íóòàãò óñòàõ àþóëûã áàãàñãàõ á ã ä íýëãýýíèé àñóóäàë ç é ¸ñîîð äàðààãèéí ò âøèíä øèëæèíý. Õýðýâ á ñ íóòãèéí ïîïóëÿöè áàãàñàõ ýñõ ë òóõàéí ïîïóëÿöè íü äàãàâàð ïîïóëÿöè áóþó ãàäíààñ àâðàë èðýõ áîëîìæã é òîõèîëäîëä íýëãýý õîâîðäëûí äýýä çýðýãëýë ð ãñ æ áîëîõ þì. Òóñ á ñ íóòãèéí ýðãýí òîéðíû ïîïóëÿöèéí òàëààðõ ìýäýýëýë áàéõã é áàéãàà òîõèîëäîë òóõàéí íýëãýýíä ÿìàð÷

ð÷ë ëò õèéãäýõã é (äýëãýðýíã é ìýäýýëëèéã IUCN, 2003 –ààñ õàðíà óó). Ýíý íü òîäîðõîé á ñ íóòãèéí äîòîðõ õîâîðäëûí çýðãèéã òóñãàñàí Óëààí äàíñíû íýëãýý á õèé íýð òîìú¸îã òîäîðõîéëæ ãñ í.

Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëò äýýð á ñ íóòàã äàõü çàãàñûã çýðýãëýë àõèóëàõ áóóðóóëàõ

íýëãýýã õèéãýýã é, ó÷èð íü ãàäíààñ øèëæèí èðýõ ïîïóëÿöèéí òàëààðõ ìýäýýëýë, íîòîëãîî áàãà áàéñàí á ã ä ãàäíàõ ïîïóëÿöèàñ àâðàë

ç ëýõ éöýýð í ë ëæ áóé ýñýõ íü òîäîðõîéã é áàéñàí.

13

Õ¿ñíýãò 1. Óëààí äàíñíû àíãèëàëûí òîäîðõîéëîëò (IUCN, 2001 áîëîí 2003).

Óñòñàí (EX)

Õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí áîäãàëü ìàðãààíã¿éãýýð ¿õñýí áîë òóõàéí àíãèëàë ç¿éí íýãæèéã ‘Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëäýã. Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëü áàéæ áîëîõ àìüäðàõ îð÷íûã òîõèðîìæòîé öàã õóãàöààíä (ªäºð, óëèðàë, æèëèéí èäýâõèéã õàðãàëçàí) íàðèéí ñóäàëæ ¿çýýä ìºí òóõàéí ç¿éëèéí ºìíº íü òàðõàæ áàéñàí á¿õ ãàçàð íóòãààð ñóäàëãàà õèéæ ¿çýýä íýã ÷ áîäãàëü èëð¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä òóõàéí ç¿éëèéã ‘Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëä îðóóëíà. Ñóäàëãààã ç¿éëèéí àìüäðàëûí ýðãýëò áà àìüäðàëûí õýëáýðòýé óÿëäñàí öàã õóãàöààíä ã¿éöýòãýñýí áàéõ ¸ñòîé.

Áàéãàëä óñòñàí (EW)

Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëèóä çºâõºí òàðèìàë áàéäëààð, õýðýâ çýðëýã àìüòàí áîë òýæýýìýë áàéäëààð ¿ðæ¿¿ëæ áàéãàà ýñâýë òóõàéí àìüòíû ïîïóëÿöèéã (ïîïóëÿöèóäûã) óðüä íü óóãóóë òàðõàö íóòãèéí ãàäíà áàéãàëèéí íºõöºëä íü áàéëãàæ áàéãàà áîë ‘Áàéãàëüä Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëàëä îðóóëäàã. Òóõàéí ç¿éëèéí áîäãàëü áàéæ áîëîõ àìüäðàõ îð÷èí òîõèðîìæòîé öàã õóãàöààíä (ºäºð, óëèðàë, æèëèéí èäýâõèéã õàðãàëçàí) íàðèéí ñóäàëæ ¿çýýä, ìºí òóõàéí ç¿éëèéí óóãóóë íóòàãò ñóäàëãàà õèéæ ¿çýýä íýã ÷ áîäãàëü èëð¿¿ëýýã¿é òîõèîëäîëä òóõàéí ç¿éëèéã ‘Áàéãàëüä Óñòñàí’ ãýñýí àíãèëä îðóóëíà. Ñóäàëãààã ç¿éëèéí àìüäðàëûí ýðãýëò áà àìüäðàëûí õýëáýðòýé óÿëäñàí öàã õóãàöààíä ã¿éöýòãýñýí áàéõ ¸ñòîé.

Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí(RE)

Òóõàéí ç¿éëèéí õàìãèéí ñ¿¿ëèéí áîäãàëü ¿õñýí ýñâýë ¿çýãäýõýý áàéñàí áºãººä äàõèí ýíý íóòàãò øèëæèí èðýõ áîëîìæã¿é. Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí àíãèëàëä ýíý ç¿éëèéã îðóóëàõààñ ºìíº öàã õóãàöààíä åðºíõèé ä¿ðýì òàâèõ áîëîìæã¿é. Ýíý íü ç¿éëèéí òàëààðõ ñóäàëãàà õýð õèéãäñýíýýñ õàìààðàõ áîëíî.

Óñòàæ áàéãàà (CR)

Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ á¿õ áàðèìò A -ãààñ Å õ¿ðòýëõ àëü íýã øàëãóóðààð ‘Óñòàæ Áàéãàà’ (Á¿ëýã V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëýãäýæ áàéãàà áîë áàéãàëüä óñòàõ ýðñäýë òóéëûí èõ áàéãààã èëòãýäýã òóë ‘Óñòàæ Áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.

Óñòàæ áîëçîøã¿é(EN)

Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýý áàðèìò A -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàõàä ‘Óñòàæ Áîëçîøã¿é’ (Á¿ëýã V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëëààð ¿íýëýãäñýí ç¿éë íü áàéãàëü äýýð óñòàõ ýðñäýë èõ ãýæ ¿çýí ‘Óñòàæ Áîëçîøã¿é’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.

Ýìçýã (VU)Òóõàéí ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýý áàðèìò À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàõàä ‘Ýìçýã’ (Á¿ëýã V-ã õàðíà óó) ãýñýí àíãèëàëààð ¿íýëýãäýæ áàéâàë òóõàéí ç¿éë áàéãàëüä óñòàõ ýðñäýë èõ ãýæ ¿çýí ‘Ýìçýã’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.

Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é (NT)

Òóõàéí ç¿éëèéã À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàæ ¿çýõýä Óñòàæ Áàéãàà, Óñòàæ Áîëçîøã¿é, Ýìçýã ãýñýí àíãèëëààð ¿íýëýõ áîëîìæã¿é áîëîâ÷ îéðûí èðýýä¿éä óñòàæ, õîâîðäîæ áàéãààã èëòãýñýí äýýðõ àíãèëëûí àëü íýãð¿¿ øèëæèí îðæ áîëçîøã¿é ç¿éëèéã ‘Õîâîðäîæ Áîëçîøã¿é’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.

Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é (LC)

Òóõàéí ç¿éëèéã À -ãààñ Å õ¿ðòýëõ øàëãóóðààð øàëãàæ ¿çýõýä Óñòàæ Áàéãàà, Óñòàæ Áîëçîøã¿é, Ýìçýã ýñâýë Õîâîðäîæ Áîëçîøã¿é çýðýã àíãèëëûí àëü íýãýýð ¿íýëýõ áîëîìæã¿é áàéãàà òóë ‘Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é’ ç¿éë ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà. ªðãºí òàðõàö íóòàã, ýëáýã ç¿éë ýíý àíãèëàëä õàìààðíà.

Ìýäýýëýë äóòìàã(DD)

Òóõàéí ç¿éëèéí ïîïóëÿöèéí òºëºâ áàéäàë áîëîí òàðõàöûã ¿íäýñëýí óñòàõ ýðñäýëèéã òîãòîîõ øóóä áà øóóä áóñ ¿íýëãýý õèéõýä ìýäýýëýë õàíãàëòã¿é áàéãàà íºõöºëä ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóëíà. Òóõàéí ç¿éëèéí ýëáýãøèë, òàðõàöûí òàëààð ìýäýýëýë äóòìàã áàéæ áîëíî. ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’ ãýñýí àíãèëàë íü óñòàõ, õîâîðäîõ ýðñäëèéã èëýðõèéëñýí àíãèëàë áèø þì. Ç¿éëèéã ýíý àíãèëàëä îðóóëàõ íü òóõàéí ç¿éëèéí òàëààð èë¿¿ ìýäýýëýë õýðýãòýé áàéãààã èëýðõèéëäýã òºäèéã¿é òóõàéí ç¿éëèéí òàëààð èðýýä¿éä ñóäàëãàà õèéãäýæ, òóõàéí ñóäàëãàà íü òýð ç¿éëèéã óñòàõ ýðñäýëòýéã íîòëîõ áîëîìæòîé áàéæ áîëíî. Áàéãàà ìýäýýëëèéã àøèãòàéãààð õýðýãëýõ íü ÷óõàë áàéäàã. Òóõàéí ç¿éëèéã ‘Ìýäýýëýë Äóòìàã’ ìºí Óñòàõ ýðñäýëòýéã èëýðõèéëñýí àíãèëëûí àëèíä íü õàìààðóóëàõàà ìàø àíõààðàëòàé øèéäýõ õýðýãòýé. Õýðýâ òóõàéí ç¿éëèéí òàðõàö íóòàã õàðüöàíãóé õÿçãààðëàãäìàë, òóõàéí ç¿éëèéã îëîí æèëèéí òýðòýýä ñóäàëñàí áîë òýð ç¿éëèéã õîâîðäîõ, óñòàõ ýðäýëòýé àíãèëàëä îðóóëàõ íü çàéëøã¿é çºâ ç¿éòýé øèéäâýð þì.

¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA)

Øàëãóóðààð øàëãàãäààã¿é ç¿éí íýãæ ‘¯íýëýõ áîëîìæã¿é’ ãýñýí àíãèëàëä õàìààðóóëíà.

14

ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË

Ìîíãîë îðîíä òîõèîëäîõ çàãàñíû ç éëèéí àíõíû æàãñààëòûã M. Kottelat ýìõýòãýñýí á ã ä àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ÿâöàä õÿíàí øèíý÷èëñýí.

íèé äàðààãààð ýíýõ æàãñààëòûã àæëûí õýñãèéí á õ á ëã äèéí îðîëöîîòîéãîîð øèíý÷ëýí çàñâàðëàí õýâëýëä áýëòãýñýí. Ì í ò í÷ëýí òóõàéí ç éëèéí æàãñààëòûí àíãèëàë ç éí àñóóäàë áîëîí Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí ç éëèéí òîîã õÿíàõ ñóäàëãààã ðãýëæ ëýí ã éöýòãýñýí (Õàâñðàëò II).

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòí ä íýëãýý õèéñýí 64 ç éë çàãàñûã áàãòààñàí. ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001)-ûã ç âõ í áàéãàëèéí çýðëýã ïîïóëÿöèóäàä àøèãëàñàí á ã ä íä Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí äºðâºí ç éë îðñîí. Õàðèí çîðèóäààð íóòàãøóóëñàí ç éëèéã ýíýõ óëààí äàíñíààñ õàññàí áîëíî. Òóõàéëáàë: Hypophthalmichthys molitrix (Valenciennes, 1844) Coregonus peled (Gmelin, 1789) Coregonus sardinella Valenciennes, 1848 Ctenopharyngodon idella (Valenciennes, 1844)

Àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòí äýýð íýëãýý íü õèéãäýæ áàéñàí ð äºðâºí ç éëèéã Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí ãýõ õàíãàëòòàé íîòîëãîî îäîîãîîð áàéõã é ãýæ çýýä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñíààñ õàññàí. íä: Lethenteron japonicum (Martens, 1866), Triplophysa stoliczka (Steindachner, 1866) Triplophysa strauchii Kessler, 1874 Silurus soldatovi Nikolskii and Soin, 1948

Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí ãýæ çñýí ãóðâàí ç éëèéã àíãèëàë ç éí õóâüä äàðààõ áàéäëààð äàõèí òîäîðõîéëñîí. íä:

Coregonus migratorius (Georgi, 1775) (C. autumnalis ãýõ ç éë áèø ãýæ çñýí).

Misgurnus mohoity (Dybowski, 1869) (M. anguillicaudatus ãýõ ç éë áèø ãýæ çñýí) Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914) (S. nigripinnis ãýõ ç éë áèø ãýæ

çñýí)

Äàðààãèéí ç éë áîëîõ Rutilus lacustris (Pallas, 1814)-ûã Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) ãýäýã ç éë ãýæ òàéëáàð ãñ í.

Ýäãýýð ç éë òîäîðõîéëîõ ÿâöàä ãàðñàí àëäàà áîëîí äàõèí òàéëáàð õèéñýí òîõèîëäëóóä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä çàñâàðëàãäàæ òóñãàãäñàí á ã ä ç éëèéí íýëãýýíèé àñóóäàëä ð÷ë ëò îðóóëààã é áîëíî. Àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä õýëýëöýãäñýí äàðààãèéí àñóóäàë íü ð íýìýëò ãóðâàí ç éëèéã Ìîíãîëä òîõèîëäîæ áàéãàà ãýæ ä ãíýñýí (M. Kottelat, õýâëýëèéí áýëòãýëä):

15

Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903: Áóéð íóóðò ýíäåìèê, Àìàð ì ðíèé ýõýýð (Chen Y.-Y., 1998) Microphysiogobio anudarini Holcík, Pivnicka, 1969: Áóéð íóóðûí îð÷èìä Phoxinus ujmonensis Kashenko, 1899: Áóëãàí ãîëä

Ýäãýýð íü àæëûí õýñãèéí ìýðãýæèëòí äýýð íýëýãäýýã é á ã ä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä îäîîãîîð îðîîã é áàéãàà.

: Ç éë òóñ á ðèéí õóâüä á ñ íóòãèéí òàðõàëò íü òýäãýýð ç éë ä òîõèîëäîõ ãîë ì ðíèé àé ñàâóóä áàéõ áºãººä Ìîíãîë îðíû ãîë, ì ð í, íóóðóóä íü óðñãàëûíõàà ÷èãëýëýýñ õàìààðàí ãóðâàí òîì àé ñàâóóäàä õóâààãääàã (Çóðàã 1). Ìîíãîë îðíû õîéä õýñãèéí ò â ð óðñàõ ãîëóóä Ñèáèðü ë óðñàæ Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâûí íýã õýñýã áîëæ ãí . Ýíý óñíû ñèñòåì íü Ñýëýíãý, Îðõîí, Òóóë, Øèøõýä ãîë, ì í Õ âñã ë, ãèé, Òýðõèéí öàãààí íóóðûã

ðò áàãòààäàã áàéíà. Ìîíãîë îðíîîñ ç í òèéø ãàäàãø óðñàõ óñ íü Àìàð ì ðíèé óñíû ñèñòåìèéí ýõ áîëîõ á ã ä ýöýñò íü Àãíóóðûí òýíãèñ áîëîí Íîìõîí äàëàéä õ ðíý. Ýíý óñíû ñèñòåìèéã Àìàð ì ðíèé ýñâýë Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ õýìýýí íýðëýõ á ã ä ýíý íü Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä, ì í Áóéð íóóðûã áàãòààäàã áàéíà. Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýð äýýðõ õàìãèéí òîì óñàí ñàâ á õèé á ñ íóòãèéã Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ á ðä ëäýã. Ýíý íü Áàðóóí áîëîí Ò â Àçèéí èõýíõè õýñãèéã õàìàðñàí àñàð òîì õààëòòàé àé ñàâ áîëíî. Áàðóóí Ìîíãîëä áàéðëàõ Èõ Íóóðóóäûí õîòãîð áîëîí ò íòýé õîëáîî á õèé ãîëóóä, ì í íóòãèéí ìí ä õýñãýýð áàéðëàõ Ãîâèéí íóóðóóäûí õºíäèé íü ýíý àé ñàâûí íýã õýñãèéã á ðä ëäýã. Áàðóóí Ìîíãîëä áàéðëàõ Áóëãàí ãîë õýäèéãýýð Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é, õààëòòàé àé ñàâä îðøäîã ÷ Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâä áàãòäàã ãýæ çäýã. Ó÷èð íü ýíý á ñ íóòãèéí àìüòíû àéìàã Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâä òîõèîëäîõ àìüòíû àéìàãòàé ìàø èõ ò ñ òýé áàéäàã. Èéìä ýíý àé ñàâûã Àëòàéí óóëñûí òîãòîöîîð òóñãààðëàãäñàí Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâûí íýã õýñýã ãýæ çäýã áàéíà.

16

Ãðàôèê 1. Ìîíãîë îðíû óñ ñóäëàë. Ýíý çóðàã íü Ìîíãîë îðíû óñíû 3 àé ñàâ áîëîí òýäãýýðò õàìðàãäàõ ãîë, íóóðóóäûã õàðóóëæ áàéíà.

Ìîíãîë îðîí äàõü çàãàñíû òàðõàëòûã õàðóóëñàí òîîí ñèñòåìèéí ãàçðûí çóðãèéã àíõíû óäàà ArcView 3.0 ïðîãðàììûã àøèãëàí ä ðñýëñýí. Ýíý íü ç éë òóñ á ðèéí òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõ àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ð ä íä çóðàãäñàí ãàçðûí çóðàã á ã ä òóõàéí îðíû ãîë, ì ðíèé ñàâ ãàçàð áîëîí íóóð îð÷ìûí ñóäàã, Ìîíãîë îðíû õèëýýñ ãàäàãø ñóíãàñàí çàðèì õýñãèéã íèéë ëýí ä ðñýëñýí. Òàðõàëòûí çóðãûã õèéõäýý ç éëèéí áàÿëàãûí øèíæ ò ðõèéã èëð ëýõ, õîðîãäîæ áóé ç éëèéí áàÿëàã áîëîí òîäîðõîé áóñ ç éëèéí òîõèîëäîö íä ð áàéãàà íóòàã äýâñãýð çýðãèéã ArcView 3.0 àøèãëàí äàâõàð ä ðñëýõ çàìààð áîëîâñðóóëñàí. Ýíý ãàçðûí çóðàã á õ ç éëèéí õóâüä îäîîãîîð ìýäýãäýæ áóé òàðõàëòûã õàðóóëñàí. Ãýõäýý ìí íü Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ñóäàëãàà ìàø îëîí ÷óõàë àæëóóäûã õèéæ ã éöýòãýñýí áîëîâ÷ òóñ îðíû èõýíõè õýñýãò íàðèéâ÷èëñàí ñóäàëãàà õèéõ øààðäëàãàòàé õýâýýð

ëäñýí ó÷èð ýíýõ òàðõàëòûí çóðàã á ðýí ìýäýýëëèéã àãóóëñàí ãýæ çýõ íü ó÷èð äóòàãäàëòàé þì.

17

Ç¯ÉËÈÉÍ ÄÀÍÑÍÛ ÇÀÃÂÀÐ

Óñíû àìüòíû àíãèëàë ç éí ñòàíäàðòûí äàãóó äýýä ò âøíèé íýðøëèéã àâ÷ àøèãëàñàí (Lundberg, 2006) á ã ä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñ íü äîîð òîéìëîñîí ò ë âë ã íèé äàãóó õèéãäñýí áîëíî:

Ç éëèéí íýð áîëîí íýðøèë çîõèîã÷Ò ãýýìýë íýð (Àíãëè áîëîí Ìîíãîëîîð)Èæèë íýð/ºìíºõ õóâèëáàðààð/òîäîðõîéã é íýðøèë (õýðýâ àøèãëàõ áîëîìæòîé áîë)

Ä ðñëýëÝíä ãîë ò ë â òóõàéí ç éëèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàð áîëîí àíãèëàë ç éí ìàðãààíòàé àñóóäëûí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëëèéã òóñãàñàí.

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä (îëîí óëñàä óñòàæ áóé ýðñäýë)

‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ çàðèì íýã ç éëèéí ïîïóëÿöèéí äýëõèéí õýìæýýíèé äàÿðõè íýëãýýã’ 2004 îíä ýìõýòãýí ãàðãàñàí ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ õîëáîîíû Óëààí äàíñíû õîâîðäîæ áóé ç¿éë á¿òýýëä’ òóñãàñàí (IUCN, 2004). Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëûí ìýäýýëýëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí ìýðãýæëèéí áàãóóäûí óóëçàëòûí ¿åýð äýëõèéí õýìæýýíä õèéãäñýí çàðèì

íýëãýýíä àíõààðàë òàòàõóéö ð÷ë ëò îðæ áóéã îíöëîí íýã äóãàðèã õàðààð (.) òýìäýãëýñýí. Òóõàéí ç éë áîëîîä ñàëáàð ç éëèéí õóâüä àíõíû

íýëãýý íü õèéãäýæ áàéãàà òîõèîëäîëä ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001)-ûã àøèãëàñàí á ã ä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ìýðãýæèëòí äèéí íýëãýý çàéëøã é õýðýãöýýòýé áàéãàà õîâîð ç éë äèéã òóñãàéëàí õî¸ð äóãàðèã õàðààð (..) òýìäýãýýð èëýðõèéëñýí.

Á ñ íóòàãò (Ìîíãîëä óñòàõ ýðñäýëòýé ç¿éë¿¿ä)‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûí 3.1 õóâèëáàð’ (IUCN, 2001) áîëîí ‘Õîâîð ç éëèéí øàëãóóðóóäûã á ñ íóòãèéí õýìæýýíä àøèãëàõ ãàðûí àâëàãà: 3.0 õóâèëáàð’ (IUCN, 2003)-ûã àøèãëàí áîëîâñðóóëñàí Ìîíãîë îðíû çàãàñíû íýëãýý íü á ñ íóòãèéí õýìæýýíä àíõ óäààãàà õèéãäýæ áàéãàà þì. Õýðýâ ç éë íü Ìîíãîë îðîíû ýíäåìèê áîë äýëõèéí õýìæýýíèéõòýé àäèëòãàí çíý.

íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã’ (IUCN, 2001) á õ ç éëä õýðýãëýõäýý Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí õýñãèéí óóëçàëò äýýð õàðèëöàí ø í õýëýëöýæ áîäèò áàéäàëä íèéö ëñýí áîëíî. Ýíý á ëãèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí ò ð ë ç éëèéí ìýäýýëëèéí ñàí áîëîí ‘IUCN-í Óëààí æàãñààëòûí á¿ñ íóòãèéí øàëãóóðûí ãàðûí àâëàãûã Õóâèëáàð 3.0’-òýé õîëáîæ óíøèõ õýðýãòýé (IUCN, 2003).

18

Õóóëü öààçàíä (Õýðýâ àøèãëàõ áîëîìæòîé áîë)Ìîíãîëûí çàãàñíû ç éë, ò íèéã õàìãààëàõ çîðèëãî á õèé Ìîíãîë óëñûí õóóëèóä, (Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü, Àìüòíû òóõàé õóóëü) áîëîí Îëîí óëñûí õóóëèóä ( .õ. Çýðëýã àìüòàí óðãàìëûí õîâîðäñîí ò ð ë ç éëèéã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõ òóõàé êîíâåíöè (UNEP-WCMC, 2006)) áàéäàã. Ìîíãîëûí îðíû çàãàñíû á õ ç éë äèéí àãíàëò õèéõ õóãàöààã òóñãàéëàí õóóëèàð òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Òóõàéëáàë, Áóéð íóóðò 5 ñàðûí 15 íààñ 6 ñàðûí 1 íèé õîîðîíä, çàãàñ àãíàõ õîðèîòîé áàéäàã ò äèéã é áóñàä á õ ç éëèéí çàãàñ / çàãàñíû ïîïóëÿöèéã 4 ñàðûí 1 íýýñ 6 ñàðûí 16 íû õîîðîíä àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîñîí áàéäàã. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèàð àãíàõûã õîðèãëîñîí ýñõ ë Àìüòíû òóõàé õóóëèíä õîâîð áîëîí ìàø õîâîð àìüòíû æàãñààëòàä áè÷èãäñýí çàðèì ç éëèéí àãíàëò õèéõ õóãàöààíä õÿçãààðëàëò õèéñíèé çýðýãöýý àãíàëòàíä àãíàõûã íü óðò óäààí õóãàöààãààð õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001).

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö

Ç éë òóñ á ðèéí õóâüä äýëõèé äàÿðõ òàðõàëòûã Kottelat (õýâëýëòýí áàéãàà), Reshetnikov íàð (1997) áîëîí Reshetnikov (2001)-ûí á òýýëä òóëãóóðëàí òîäîðõîéëñîí áîëíî.

Á ñ íóòàãòÌîíãîë îðíû ç éëèéí òàðõàëòûí çóðãèéã ì ðäë ã áîëãîñîí. Ç éë òóñ á ðèéí á ñ íóòàã äàõü òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõäîî çîðèóäààð íóòàãøóóëñàí á ñ íóòàã áîëîí áóñàä óëñ îðîíä çîðèóäààð íóòàãøóóëñàíû óëìààñ òóõàéí íóòàãò õ í ë ó÷ðóóëàõ áîëñîí çýðýã íóòãèéã îðóóëàëã éãýýð ç âõ í áàéãàëèéí òàðõàëòûã, òóõàéëáàë ãîë, ãîðõè, íóóð ö ð ì, áîëîí òýäãýýðèéí øèðãýæ õóóðàéøñàí ñàéð çýðãèéã òýìäýãëýí îðóóëñàí. Ò í÷ëýí í ã õ ðòýë èõýíõè ç éë äèéí òàðõàëòûí òàëààðõè ìýäýýëýë íü ºíººã õ¿ðòýë õîìñ áàéñàíãàà òóë öààøèä ñóäàëãàà øèíæèëãýýã íàðèéâ÷ëàí õèéõ øààðäëàãòàéã òýìäýãëýõ íü ç éòýé. Èéìä óã ýìõýòãýëä ä ðñëýãäñýí òàðõàëòûí çóðàãò ð÷ë ëò îðîõ áîëîìæòîé þì. Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí ãàäíàõ òàðõàëòûí çóðàãò øèíý÷ëýëò õèéãäýýã é áîëíî.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÌîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëýëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí åýð ç éë õîðîãäîõ éë ÿâöàä óðüä ìí íü áîëîîä îéðûí åä òóëãàð÷ áàéãàà àñóóäëóóäûã òîäðóóëñíû çýðýãöýý áóñàä íîì, ýõ ñóðâàëæóóäûã àøèãëàí õîðîãäëûí øàëòãààíû ãîë íäýñëýëèéã òîäîðõîéëñîí áîëíî. Àëèâàà íýã ç éë óñòàõ éë ÿâö íü á õýë á òýí öîãö àñóóäàë áàéæ áîëîõ òàëòàé á ã ä ìàø îëîí õ ÷èí ç éëýýñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Ýíý òàëààðõ äýëãýðýíã é ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí ò ð ë ç éëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâíà óó.

19

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÇÝÐÝÃËÝË

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû 64 óóãóóë ç éëýýñ 48 íü ‘Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð’ (IUCN, 2001)- ûã õýðýãëýõ àðãà÷ëàëûí äàãóó á ñ íóòãèéí ò âøèíä õàìãààëëûí çýðýãëýëä àíãèëàãäñàí. Áóñàä 16 ç éë íü ¯íýëýõ áîëîìæã¿é (NA) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ç éëèéí äºðºâíèé íýã íü àíõààðàëä ðò ã é õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí áàéõàä ëäñýí õýñãèéí 23% - ä íü Ìîíãîëä óñòàõ àþóë í ðëýýä áàéãàà á ã ä õîðîãäîæ áàéãàà (Óñòàæ áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøã é áîëîí Ýìçýã ãýñýí çýðýãëýëä) ãýæ çñýí. íýýñ ãàäíà 6% íü öààøèä õîâîðäëûí àëü íýã çýðýãò îðîõîä áýëýí áàéãàà á ã ä Õîâîðäîæ áîëçîøã é (NT) ãýñýí æàãñààëòàíä îðñîí (Ãðàôèê 2).

Ãðàôèê 2. Ìîíãîë îðíû çàãàñíû 48 óóãóóë ç éëä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûí äàãóó õèéãäñýí

õàìãààëëûí çýðýãëýëèéí íýëãýý. CR = Óñòàæ áàéãàà, EN = Óñòàæ áîëçîøã é, VU = Ýìçýã, NT = Õîâîðäîæ áîëçîøã é, LC = Àíõààðàëä ðò ã é, DD = Ìýäýýëýë äóòìàã.

Õ ì ñèéí äóíä ñàéí òàíèãäàõ áîëñîí ç éë ä, òóõàéëáàë àãíóóðûí áîëîí ñïîðò àãíóóðûí çàãàñ, òýäãýýðèéí ïîïóëÿöèéí õàíäëàãûã òóõàéí çàãàñíû áàðèãäàëò áóóðñíààð òîäîðõîéëæ, ä ãíýëò ãàðãàæ áîëîõ þì. Õàðèí ò ãýýìýë àøèãëàãäàõã é ç éëèéí õóâüä òîî òîëãîéí áóóðàëòûã óñòàæ áàéãàà éë ÿâö íü òîäîðõîé áàðèìòààð íîòëîãäñîí åä ä ãíýëò õèéæ áîëíî. Ç éëèéí áèîëîãèéí àñóóäàë áîëîí íýëãýý íü õèéãäñýí õýäèé ÷ ïîïóëÿöèéí õýìæýý, öààøäûí õàíäëàãà íü òîäîðõîéã é, (46%) òýäãýýðèéã óñòàõ àþóëä õ ðãýæ áóé õ ÷èí ç éëèéí í ë íèé òàëààðõ õàíãàëòòàé ìýäýý áàéõã é ç éë äèéã Ìýäýýëýë äóòìàã (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðóóëñàí (Ãðàôèê 2). Ýäãýýð çàãàñíóóäûí èõýíõè íü ìàø æèæèã òóë ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäîë áàãàòàé á ã ä ñïîðò àãíóóðûíõàí ÷ ñîíèðõäîãã é. Ìîíãîëä ç âõ í Øèâýð õèëýì (Acipenser baerii) ãàíöààðàà ‘Óñòàæ áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä îðñîí (Õ ñíýãò 2). Ìîíãîëûí õèëýìèéí ò ðëèéí áóñàä çàãàñíààñ Àìàð ì ðíèé õèëýì (A. schrenkii) Ìîíãîëä òîõèîëääîã ýñýõ íü òîäîðõîéã é áàéãàà ãýñýí

CR 2%

EN 13%

VU 8%

NT 6%

LC 25%

DD 46%

20

øàëòãààíààð ‘Ìýäýýëýë äóòìàã’ (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí. Õýðýâ ýíý ç éë Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí, îäîî ÷ òîõèîëäîæ áàéãàà ãýæ çýõ þì áîë ýíý ç éë ‘Óñòàæ áàéãàà’ ãýñýí àíãèëàëä îðîõ áîëíî. Çóðãààí ç éëèéã ‘Óñòàæ áîëçîøã é’ (EN) ãýæ çýí ýíý àíãèëàëä îðóóëñàí. Ýäãýýðò Àìàð ì ðíèé õàäðàí (Thymallus grubei), Õ âñã ë õàäðàí (T. nigrescens), Òóë (Hucho taimen) áîëîí Öàãààí çàãàñ (Coregonus pidschian) ãýñýí äºðâºí ç éë çàãàñ îðîõ á ã ä ýäãýýðèéã àãíóóðûí áîëîí àëæààëàà òàéëàõ çîðèëãîîð áàðüäàã.

ëäñýí 2 ç éë áîëîõ Ç í ãàðûí ñóãàñ (Leuciscus dzungaricus) áîëîí Ãîâèéí ýðýýëæ (Barbatula dgebuadzei) çàãàñ íü îäîîãèéí áàéäëààð ç âõ í íýã ãàçàðò òîõèîëääîã á ã ä àëòíû óóðõàéí áîëîí áóñàä éë àæèëëàãààíû óëìààñ ýðñäýëòýé ç éë õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí. Äºðâºí ç éë çàãàñ íü ‘Ýìçýã’ ãýñýí çýðýãëýëä îðñîí.

Õ ñíýãò 2. Çàãàñíû ç éëèéã á ñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäëîîð íü àíãèëñàí áàéäàë (Óñòàæ áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøã é, Ýìçýã áîëîí Ìîíãîëä õîâîðäîæ áîëçîøã é)

Óñòàæ áàéãàà

Óñòàæ áîëçîøã é Ýìçýã Õîâîðäîæ

áîëçîøã é

Øèâýð õèëýìAcipenser baerii

Ãîâèéí ýðýýëæBarbatula dgebuadzei

Íîõîé ñóãàñOreoleuciscus angusticephalus

Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñAcheilognathus asmussi

Ç í ãàðûí ñóãàñLeuciscus dzungaricus Äàâæàà ñóãàñ

Oreoleuciscus humilisÁóõ ñóãàñLeuciscus idus

Öàãààí çàãàñCoregonus pidschian

Ìîíãîë õàäðàíThymallus brevirostris

Øèâýð õàäðàíThymallus arcticus

Àìàð ì ðíèé õàäðàíThymallus grubei

ÇýâýãBrachymystax lenok

Õ âñã ë õàäðàíThymallus nigrescens

ÒóëHucho taimen

21

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÒÀÐÕÀËÒ

Ìîíãîëûí çàãàñíû ç éëèéí áàÿëãèéã äºðâºí á ñýä òîéìëîí õóâààæ áîëîõ þì (Ãðàôèê 3). Ç í õîéä á ñýä Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð áàãòàõ á ã ä 31 ãàðóé ç éë òîõèîëäîõ Îíîí ãîëûí ñàâ áîëîí Áóéð íóóð íü ç éëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõòýéä òîîöîãääîã. Ìîíãîëûí õîéä íóòãèéí ò â õýñýã Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâä áàãòäàã. Ýíý á ñ íü çàãàñíû ç éëèéí áàÿëàãààðàà Àìàð ì ðíèé àé ñàâûí äàðàà îðäîã áàéíà. Ìîíãîëûí áàðóóí õîéä á ñ áîëîí Ãîâèéí õºíäèéí íóóðóóä íü Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâä õàìààðàãäàõ á ã ä çàãàñíû ç éëèéí áàÿëãààð õàìãèéí áàãàòàéä òîîöîãääîã. Ãýõäýý ýíý á ñ íü Ìîíãîëûí èõýíõ õîâîðäîæ áóé çàãàñûã, òóõàéëáàë, Ìîíãîë õàäðàí (Thymallus brevirostris), Íîõîé ñóãàñ (Oreoleuciscus angusticephalus), Ç í ãàðûí ñóãàñ (Leuciscus dzungaricus) áîëîí Ãîâèéí ýðýýëæ (Barbatula dgebuadzei) çýðãèéã àãóóëæ áàéäàã. Ìîíãîë îðíû õîéä õýñãèéí áàðàã òàë îð÷èì õóâüä íü õîâîðäîæ áàéãàà çàãàñíû ç éëèéí ãàçàðç éí òàðõàëòàíä ÿìàð íýãýí òîäîðõîé õàíäëàãà èëðýýã é (Ãðàôèê 4).

Ãðàôèê 3. Ìîíãîëûí çàãàñíû ç éëèéí áàÿëàã. Ã í íã ð áóäàãäñàí õýñã äýä õîâîðäîæ

áóé ç éë äèéí èõýíõ íü òîõèîëäîæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.

Species richness 01 - 67 - 1213 - 1819 - 2425 - 3031

22

Ãðàôèê 4. Ìîíãîë îðîíä õîâîðäîæ áóé çàãàñíû ç éëèéí áàÿëàã. Ã í íã ð áóäàãäñàí

õýñã äýä èõýíõ õîâîðäîæ áóé ç éë ä òîõèîëäîæ áàéíà.

Ìîíãîëä çàãàñíû ç éëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõ áàéãàà á ñ íü Ìýäýýëýë äóòìàã ç éëèéí òîî èõòýé íóòãóóäòàé èë õàìààðàëòàé áàéäàã. Òóõàéëáàë, Îíîí ãîë îð÷èìä ç éëèéí áàÿëàã õàìãèéí èõ áàéäàã ÷ ýíý á ñýä Ìýäýýëýë äóòìàã (DD) ãýñýí àíãèëàëä îðñîí ç éë ä õàìãèéí èõýýð òàðõàæ áàéíà (Ãðàôèê 5).

Threatened species01234

Data deficient species01 - 34 - 67 - 910 - 1213 - 15

Ãðàôèê 5. ‘Ìýäýýëýë äóòìàã’ õýìýýí òîäîðõîéëîãäñîí ç éëèéí áàÿëàã. Ã í íã ð áóäàãäñàí õýñã äýä èõýíõè Ìýäýýëýë äóòìàã ç éë ä òîõèîëääîã áîëîõûã ç ëñýí.

23

ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÀÃÀÑÍÛ ÕÎÐÎÃÄÎË íýëãýýíèé éë ÿâö ç éëèéí õîðîãäëûã óäèðäàí ÷èãë ëæ áóé ãîë éë

àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõîä îðøèæ áàéñàí.

Ìîíãîë îðíû çàãàñûã ¿õýë õîðîãäîëä õ¿ðãýæ áóé áîäèò àþóë íü çàãàñ àãíóóð þì. Èõýíõè õîðîãäîæ áóé ãýñýí ç éëèéí çóðãàà íü ýíýõ éë àæèëëàãààíä ºðòæýý. (Õ¿ñíýãò 3). Õóóëü áóñààð çàãàñ÷ëàõ, ìºí ÿìàð ÷ çîõèöóóëàãàã¿é çàãàñ àãíóóð õèéõ ÿâäàë èõ áàéãàà íü çàãàñûã ¿õýë õîðîãäîëä õ¿ðãýõ ãîë øàëòãààí áîëæ áàéãàà áºãººä ýíý àñóóäàë ºíººã õ¿ðòýë Ìîíãîëä îðøñîîð áàéíà. Çàãàñ àãíóóð íü Îëîí óëñûí õóäàëäààíû ºñºí íýìýãäýæ áóé ò¿âøèíýýð çîõèöóóëàãäàæ áàéäàã. Çàãàñ àãíóóðò çîõèöóóëãà áàéõã¿é áîëñîí áºãººä àãíóóðûí íººö õàíãàëòã¿é, õóëãàéí àãíóóð íü òîäîðõîé íýã ç¿éëèéã îíöîëäîãã¿é ãýäãèéã òýìäýãëýõ õýðýãòýé. Îðîí íóòãèéí õýðýãëýý íü ç¿éëèéã ýðñäýëä õ¿ðãýæ áóé àãíóóðûí çºâõºí º÷¿¿õýí õóâèéã ýçýëæ áàéõàä èõýíõ õóâü íü ãàäààäûí èõýâ÷ëýí Õÿòàä áîëîí Îðîñûí çàõ çýýëä õóäàëäààëàãääàã.

Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë íü õîâîðäîæ áóé ç éë çàãàñíû íýí ò ð íä í ðëýõ àþóë, ãàìøèãò òîîöîãääîã áàéõàä áóñàä á õ ç éë çàãàñíû òàë õóâèàñ èë ä íü í¿ ðëýæ áóé ãàìøãèéí õî¸ðäóãààðò îðæ áàéíà. Èõýíõè òîõèîëäîëä, ýäèéí çàñãèéí õóâüä à÷ õîëáîãäîë á õèé ò âë ðñ í ãàçðóóäàä, ÿëàíãóÿà àëòíû óóë óóðõàéí îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû ä íä àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòäîã. Óóðõàéí îëáîðëîëòûí ÿâöàä ãîëä òóíäàñæèëò íýìýãäñíýýð òóõàéí îð÷èíä àìüäàð÷ áàéñàí ç éë õîîë òýæýýëýýð äóòàãäàõ,

íä ãíèé õ ãæèë óäààøèð÷, àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðäîã áàéíà. Ì íã í óñ, öèàíèä àøèãëàí àëò ÿëãàõ õ íä õýëáýðèéí óóðõàéí éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãîë, ì ð íä îðãàíèê áóñ áîõèðäëûí àþóë í ðëýäýã. Èéìýýñ àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãàà íü ãîë ì ð íä ó÷èð÷ áîëîõ àþóë çàíàëûã òîäîðõîéëäîã áàéíà. Ýíýõ í öèéí ò âë ð ëòòýé õîëáîîòîé áîõèðäîë ýñâýë áîëîâñðóóëàëò õèéëã é õàÿñàí õîã õàÿãäàë íü öààøèä ãàðàõ áîëîõ ãóðàâäàã÷ àþóë áîëîîä áàéíà.

Áóéð, Õºâñãºë áîëîí Ãîâèéí íóóðóóäûí óñíû ò¿âøèí áàãàññàíààñ àìüòàäûí àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîí äîðîéòîõ àþóë í¿¿ðëýæ áàéíà. Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áóóðñàí ÿâäàë íü âëèéí óëèðàëä çàãàñ àãíóóðûí àæèë ýðõëýõòýé õîëáîîòîéãîîð íóóð îð÷ìûí áóðãàñûã áàãàñãàõ, õ¿íèé íºëºº õýò èõ ãýæ

çýæ áàéãàà (Ã. Áààñàíæàâ, àìàí ìýäýý).

Óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëò íü èõýíõè õîâîðäîæ áóé ç éëèéí, õî¸ðò íü íýí ò ð íä í ðëýæ áóé àþóë, ãàìøèãò òîîöîãäñîí á ã ä Ìîíãîë îðíû öýâýð óñíû ñèñòåìä íóòàãøèõ ç éëä ãàìøèã ó÷ðóóëàõ õ ÷èí ç éëä ç é ¸ñîîð îðíî. Óñíû ò âøèí áàãàññàíààñ áîëæ àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë áèé áîëîõ éë ÿâö íü öààøèä Ìîíãîë îðíû á õ íóòàãò òàðõàõ ç éë, ÿëàíãóÿà ãîâèéí á ñýä íèëýýä ñ ð ã ð äàãàâàð ó÷ðóóëæ áîëîõ òàëòàé. Óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëò ñ áîëæ àëü íýã ç éëèéí àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàëä ð÷ë ëò îðæ áàéãàà òàëààðõ ìýäýýëýë àëü ÷ á ñ íóòàãò òýìäýãëýãäýýã éí ó÷èð íü èõýíõè ç éë ä òàíüæ ìýäýãäýõýýñýý ìí óñòàæ àëãà áîëæ áàéãàà áàéõ ãýñýí ñàíààã èëýðõèéëæ áàéæ áîëîõ þì.

24

Öàãààí çàãàñ (Coregonus pidschian)-íû õóâüä ãîë í ðëýæ áóé àþóë áîë çîðèóäààð õýë, õîðîãäîëä õ ðãýõ áóþó àãíàæ óñòãàõ éë àæèëëàãàà þì. Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë áîë ò íèéã õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé ãîë àþóë áèø þì. Õàðèí ýíý ç éëèéí õóâüä ãàäíààñ íóòàãøóóëñàí áóõ çàðàì (C. peled) çàãàñòàé ýðëèéçæèæ áàéãàà áîëîí ò íòýé ðñ ëä íä îðæ áàéãàà ÿâäàë íü óã çàãàñàíä í ðëýõ áàñ íýã àþóë áîëæ áîëîõ òàëòàé.

Ìîíãîëûí çàãàñàíä í ðëýæ áóé àþóë ñ í íýìýãäñýýð áàéãàà á ã ä í ë ë ë íü èë íîöòîé áîëæ áàéíà. Õóóëü áóñ àãíàëò íü èõýíõè ç éë äýä øóóä ñ ð ã í ë ç ëýõ á ã ä áàðàã á õ ç éë äýä íîöòîé àþóë ó÷ðóóëñààð áàéíà. Í öèéí õýìæýý áîë øóóä í ë ë õ õ ÷èí ç éë áóñ ò äèéã é ñ ð ã í ë áàãàòàé. Óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëò ñ äñýí ãàìøèãòàé õîðøñîí òîõèîëäîëä Ìîíãîë îðíû çàãàñíû àìüäðàõ ÷àäâàðò íýëýýä õ íäðýë ó÷ðóóëàõ áîëîìæòîé.

Õ¿ñíýãò 3. Ìîíãîëûí õîâîðäîæ áóé çàãàñàíä í ðëýæ áóé àþóë. Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä îðîëöîãñäûí òîäîðõîéëñíîîð òóñãàâ. Íýí ò ð íä í ðëýæ áóé àþóëûã õàð ä ðâ ëæèíã ð, õî¸ðäóãààðò í ðëýæ áóé àþóëûí õàð ñààðëààð, ãóðàâäàã÷ àþóëûã öàéâàð ñààðëààð ä ðñëýí ç ëýâ.

Õîâ

îðäë

ûí

çýðý

ãëýë

Ç éë

Àì

üäðà

õ î

ð÷íû

äë

îðîé

òîë

Àì

üäðà

õ î

ð÷íû

õ

îìñä

îë

Áîõ

èðäî

ë

Ýðë

èéçæ

èëò

ðñëä

ã÷

Çîðè

óäàà

ð õ

ýë

õîð

îãäî

ëä õ

ðãýõ

Öàã

óóð

ûí

ð÷ë

ëò

CR Acipenser baerii

EN Barbatula dgebuadzei

Leuciscus dzungaricus

Coregonus pidschian

Thymallus grubei

Thymallus nigrescens

Hucho taimen

VU Oreoleuciscus angusticephalus

Oreoleuciscus humilis

Thymallus brevirostris

Brachymystax lenok

25

Ç¯ÉËÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

ÁÀÃ ÄÓÃÀÐÈÃ ÀÌÒÀÍ

Îâîã: Õîðõîé çàãàñíûõàí

1. Lethenteron reissneri (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Eastern brook lamprey (Àíãëè), Õîðõîé çàãàñ, ìîãîð (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Lampetra reissneri, Petromyzon reissneri

Á ñ íóòàãò: ¯íýëýõ áîëîìæã¿é íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 1% õ ðýõã é õýñýã íü

Ìîíãîëä òîõèîëäîõ á ã ä á ñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.

Äýëõèéí òàðõàö: Ñèáèðèéí äàëàé òýíãèñòýé íèéëñýí õýñãèéí ýðýã îð÷ìîîð, Áåðèíãèéí òýíãèñýýñ ñàëààëñàí ãîë ãîðõè, Àãíóóðûí òýíãèñ (Îðîñ), Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Ìîíãîë) äîîøëîîä Ñîëîíãîñ, ßïîí ðóó. Á ñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí (Àìàð ì ðíèé) àé ñàâ. Ýäãýýð íóòàã äýâñãýðèéí õ ðýýíä ç éëèéí òàðõàëò òîäîðõîé áóñ áàéñàí òóë òàðõàëòûí ãàçðûí çóðãèéã ä ðñëýõ õ íäðýëòýé áàéâ.

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéã é.

26

ÁÀÃ ÕÈËÝÌÒÝÍ

Îâîã: Õèëýìèéíõýí

2. Acipenser baerii Brandt, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Siberian sturgeon (English), Øèâýð õèëýì (Ìîíãîë)

Äýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, A2d (Sturgeon Specialist Group, 1996) Äîð äóðüäñàí ñàëáàð ç éë äèéí íýëãýýã (Sturgeon Specialist Group, 1996) àâ÷ çâýë: Acipenser baerii baerii Óñòàæ áîëçîøã é, A2d Acipenser baerii baikalensis Óñòàæ áîëçîøã é, A1ace Acipenser baerii stenorrhynchus Ýìçýã, A2d Ñàëáàð ç éë äèéí àíãèëàë ç é, íýðøëèéí òàëààðõ àñóóäëûã õÿíàæ çýõ øààðäëàãàòàé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý.).

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áàéãàà, B2ab (iii,v)íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîõ íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý 10 kì2-ààñ

áàãà. Ò ðñýý øàõàõ 3 ãàçàð (2 íü Ñýëýíãýä, 1 íü Îðõîíä) áàéäàã. Ýíý íü ç âõ í íýã îð÷èíä áàéðëàõ áà ýíý îð÷èìä õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ ÿâäàë (B øàëãóóðò

íäýñëýñýí) íü óã çàãàñ õîðîãäîõ íäñýí øàëòãààí íü áîëäîã áàéíà. Àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ñýõ òóíäàñæèëò, áîõèðäëîîñ äýí àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë àëäàãäàõ, ì í èõýíõ ðæëèéí íàñíû áîäãàëèéã õóëãàéãààð àãíàõ áîëñîíòîé óÿëäàæ ç éëèéí òîî òîëãîé áàãàññààð áàéíà. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä

ð÷ë ëò îðîîã é. Ó÷èð íü Îðîñîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè áóóðñàí ÷ òóñ á ñ íóòãèéí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí. Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ãýñýí àíãèëàëä á ðòãýãäñýí. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ç éë çàãàñûã àõóéí áîëîí éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àãíàõûã õîðèãëîñîí. Õîâîð ç éë õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí (II õàâñðàëò) áîëîí Í äëèéí ç éë õàìãààëàõ êîíâåíöèéí II õàâñðàëòàíä îðñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ì ðí ñ Êîëûì õ ðòýëõ ãîëóóä, Åíèñåé ì ð í, Çàéñàí, Áàéãàëü íóóðò òàðõñàí. Óã ç éë òàðõñàí íóòàã äýâñãýðèéí ìí ä õèë íü Ìîíãîëûí Ñýëýíãý ì ð í, Èðòûø ãîë, Êàçàêñòàí áîëíî.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí ãîë, Õàðàà ãîëûí àäàã (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

27

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóäàëäààíû çîðèëãîîð õóóëü áóñààð àãíàõ; Õîò ñóóðèí ãàçðûí áîõèðäîë áîëîí òîì, æèæèã àëòíû óóðõàéí �éë àæèëëàãààíû ÿâöàä áèé áîëñîí îðãàíèê áóñ áîõèðäëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëäîðñîí; Àëò îëáîðëîõ éë àæèëëàãààíû ÿâöàä áèé áîëæ áóé ñ ð ã í ë ã ð, òóõàéëáàë, ãîëûí õýëáýð ò ðõèéã ð÷èëæ, ¸ðîîëä íü ëàã øàâàð èõ õýìæýýãýýð õóðèìòëàãäàõ çýðãýýñ áîëæ çàãàñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîëä îðîõ þìóó ýñâýë àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðñîí.

3. Acipenser schrenkii Brandt, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Amur sturgeon (Àíãëè), Àìàðûí õèëýì (Ìîíãîë)

Äýëõèéí õýìæýýíä: Óñòàæ áîëçîøã é, A1acd áîëîí A2d Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã

íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí õàíäëàãûí òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é, õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîéã é. Ýíý ç éë íü 1976 îíîîñ õîéø Ìîíãîëä òýìäýãëýãäýýã é (Ì.Ýðäýíýáàò, àìàí ìýäýý). Ñ ëèéí åä ñàéí ñóäàëãàà õèéãäýýã é ó÷ðààñ íèéã á ñ íóòãèéí õýìæýýíä ‘Óñòñàí’ ãýæ ä ãíýëò õèéæ áîëîõã é.Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ãýñýí àíãèëàëä á ðòãýãäñýí. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð ç éë çàãàñûã àõóéí áîëîí éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àãíàõûã õîðèãëîñîí. Õîâîð ç éë õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí (II õàâñðàëò) áîëîí Í äëèéí ç éë õàìãààëàõ êîíâåíöèéí (II õàâñðàëòàí) îðñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîëä).Á ñ íóòàãò: Òîäîðõîéã é. Òóõàéí ç éëèéí òàðõàëò òîäîðõîé áóñ áàéñàí òóë òàðõàëòûí ãàçðûí çóðãèéã ä ðñëýýã é áîëíî.


28

ÁÀÃ ÌªÐªÃÒªÍ

Îâîã: Ýðýýëæèéíõýí

4. Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)

Ò ãýýìýë íýð: Gobi loach (Àíãëè), Ãîâèéí ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, B2ab (iii)..íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë Çàã (Á í Öàãààí íóóðûí ñàâ ãàçàðò

áàãòäàã ãýæ çýõ) ãîðõèíä ç âõ í íýã óäàà ýðãýëçýýã é òîõèîëäñîí. Ò í÷ëýí ýíý ç éëèéí ð íýã äýýæèéã Îðîã íóóðààñ áàðüñàí. Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý îéðîëöîîãîîð 400 êì2 (óã ãîðõèíû óðò 200 êì 5 ì ðã í, äóíäæààð) (B øàëãóóð) ãýæ òîîöîîëñîí. Ýíý ç éë òýìäýãëýãäñýí ãàíöõàí íóòàã áîëîõ ýíýõ ãîðõè íü àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû í ë ë ëä îðæ àìüäðàõ îð÷èí íü õýìæýýíèé õóâüä óëàì áàãàññààð áàéíà.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Çàã ãîðõè áîëîí Çàã ñóìûí îéðîëöîîõ Áàéäðàã ãîëûí ñàâ ãàçàð (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.

5. Barbatula toni (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Siberian stone loach (Àíãëè) Ñàõàëò ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ðò ã é. íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè áàéäàã

õýäèé ÷ õîðîãäëûí øàëòãààí òîäîðõîéã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Óðàëûí ç í õýñãýýð, Êàçàêñòàí, Ìîíãîë, Õÿòàäûí Õîéä õýñýã, Ñîëîíãîñ, ßïîí.Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Õàëõûí ãîëóóä Áóéð Íóóð (Àìàðûí ñàâä), Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâä, Øèøõýä ãîë (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ). Ýíý ç éëèéí Ãîâüä òýìäýãëýñýí äýýæèéã õÿíàæ çýýä Barbatula dgebuadzei ç éë áîëîõûã òýìäýãëýñýí. Õîâäîîñ òýìäýãëýãäñýí ç éë íü ð ç éëòýé àíäóóðàãäñàí ãýæ ä ãíýñýí (Kottelat, õýâëýëòýíä áóé).

29

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëòíû óóðõàéí éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü ÷àíàðûí õóâüä äîðîéòîëä îðñîí. Ì í õîòûí îéðîëöîîõ õîã õàÿãäëààñ ãîë áîõèðäîæ õ ÷èëò ð ã÷èéí õàíãàìæ áóóðàõ áîëñîí.

6. Lefua costata Kessler, 1876

Ò ãýýìýë íýð: Lefua (Àíãëè), Íàéìàñ ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: ¯íýëýõ áîëîìæã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 1% õ ðýõã é õýñýã íü


Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ì ðíèé àé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Àçàðãûí ãîë, Òàìñàãûí áóëàã áîëîí Áóéð íóóðûí ñàâä áàãòàõ áóñàä ãîëóóä (Àìàð ì ðíèé ñàâ).


7. Triplophysa gundriseri Prokofiev, 2002

Ò ãýýìýë íýð: Tes Gol loach (Àíãëè), Òýñèéí ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí õàíäëàãûí

òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é, õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîéã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Òýñ ãîë áîëîí Ñàíãèéí äàëàé íóóð (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí Òîäîðõîéã é.

Ñàíàë: Óðüä ìí íü Triplophysa strauchii ãýæ òîäîðõîéëæ áàéñàí ç éëèéã Triplophysa gundriseri (Prokofiev, 2002) ãýæ çàñàæ ð÷èëñ í.

30

Îâîã: ßðàëæèéíõàí

8. Cobitis melanoleuca Nichols, 1925

Ò ãýýìýë íýð: Siberian spiny loach (Àíãëè), Øèâýð ÷èìõ ð çàãàñ (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Cobitis taenia granoei, Cobitis taenia sibirica

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè

òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñûí Âîëãà ì ðíèé ñàâ ãàçðààñ Àìàð ì ð í õ ðòýë, Õóàíã Íå ì ðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Êàçàêñòàí).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëûí ñàâ (Àìàð ì ðíèé ñàâ), Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâ (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ), Áóëãàí ãîëûí ñàâ.

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãàààíä õýðýãëýñýí õ íä ìåòàëëûí áîëîí òóíäàñæèëòûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

9. Misgurnus mohoity (Dybowskii, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Amur weather loach (Àíãëè), Àìàðûí ìîãîëçîé (Ìîíãîë)Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Misgurnus anguillicaudatus

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè


Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) áîëîí Õÿòàäûí ç í õîéä õýñýãòÁ ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Óëç, Õàëõûí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãàààíä õýðýãëýñýí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

31

Îâîã. Ì ð ãèéíõ í

10. Acheilognathus asmussi (Dybowski, 1872)

Ò ãýýìýë íýð: Amur spiny bitterling (Àíãëè), Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Õîâîðäîæ áîëçîøã éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë òîõèîëäîõ íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý

2000 êì2 òàëáàéãààñ áàãà áàéãàà ó÷ðààñ B2 øàëãóóðò èõ ä õ æ î÷ñîí. Ãýõäýý Â øàëãóóðûí áóñàä àíãèëàë òîõèðîõã é áàéãàà. Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ ìàõëàã ç éë òóë Õÿòàäàä õýðýãöýý íü óëàì íýìýãäýæ áàéãààãààñ èðýýä éä õîâîðäîõ ìàãàäëàëòàé. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Õÿòàäààñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè íýã èõ áèø ÷ òóñ á ñ íóòãèéí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí. Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ àâãàëäàé åäýý öýíãýã óñíû äóíãèéí õàâòñàíä àìüäðàõ á ã ä àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëûí óëìààñ òóõàéí äóíãèéí ç éë õîâîðäñîí íü óã ç éë çàãàñ õîðîãäîõ íäñýí í õöëèéã á ðä ëæ ãñ í. Ì í Áóéð íóóðûí ã íä òîð òàòàæ çàãàñ àãíóóðûí àæèë ýðõëýõ áîëñîí íü óã çàãàñíû òîî òîëãîé áóóðàõàä õ ðãýñýí. Õÿòàäàä õóäàëäààíû õýðýãöýý íýìýãäýõýä õóóëü áóñ àãíàëò èõñýæ òóõàéí ç éëä òóëãàðàõ àþóë íýìýãääýã áàéíà.

11. Carassius carassius (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Crucian carp (Àíãëè), Àëòëàã õýëòýã (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Åâðîï, Ðèíå ì ðíèé ñàâ ãàçðûí áàðóóí áèå, Ãåðìàí, Ëåíà ì ðíèé ç í áèå, Îðîñ, Áàëòûí Õîéä, Áàðåíöîâ, Õàð áîëîí Êàñïèéí òýíãèñèéí ñàâ ãàçàð. Èòàëè, Àíãëè, Ôðàíö, ìí ä Àìåðèê, Àôðèê, Ç í

ìí ä Àçè áîëîí Ýíýòõýãèéí õîéãò íóòàãøóóëñàí.

32

Á ñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí ñàâ.Õîðîãäëûí øàëòãààí: óñíû ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

12. Carassius gibelio (Bloch, 1782)

Ò ãýýìýë íýð: Prussian carp (Àíãëè), Ì íã ë ã õýëòýã (Mongolian)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ðòõººðã é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé òîì ïîïóëÿöè


Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîï, Îðîñ áîëîí Àçèä. Áàðóóí Åâðîïûí èõýíõ îðíóóäàä íóòàãøóóëñàí. Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð). Îðîñûí Áàéãàëü íóóðò íóòàãøóóëñàí. Ìîíãîë îðíû õîéä õýñýã, Ñýëýíãý ì ð íä ðã í òàðõñàí. Õºâñãºë íóóðûí ç¿¿í õýñãýýð áàéñàí ãýõ áîëîâ÷ îëäîîã¿é (ýíý ïîïóëÿöèä íýëãýý õèéãýýã é).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).

13. Chanodichthys erythropterus (Basilewsky, 1855)

Ò ãýýìýë íýð: Red-fin culter (Àíãëè), Öàãààí äîãòîð (Ìîíãîë)

ìí õ õóâèëáàð: Culter erythropterus



Äýëõèéí òàðõàö: Óëààí ì ðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð õ ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð).


33

14. Chanodichthys mongolicus (Basilewsky, 1855)

Ò ãýýìýë íýð: Mongolian culter, Mongolian red-fin (Àíãëè), Ìîíãîëûí óëààí äàëáààò (Ìîíãîë)ªìí õ õóâèëáàð: Culter mongolicus



Äýëõèé òàðõàö: Óëààí ì ðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð õ¿ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Õàëõûí ãîë, Îíîí ãîëûí äîîä õýñãýýð, Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ).


15. Culter alburnus Basilewsky, 1855

Ò ãýýìýë íýð: White culter, bleak culter (Àíãëè), ëã ð öàãààí (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Óëààí ì ðíèé ñàâ ãàçðààñ (Âüåòíàì áîëîí Òàéâàí) Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð õ¿ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ, ßïîí).Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Õàëõûí ãîë, Îíîí ãîëûí äîîä õýñãýýð, Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ).


16. Cyprinus rubrofuscus Lacépède, 1803

Ò ãýýìýë íýð: Asian common carp (Àíãëè), Áóëóó öàãààí (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Cyprinus haematopterus

34


Ìîãîëä òîõèîëäîõ á ã ä á ñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë). Ëàîñûí ìí ä õýñãýýñ Âüåòíàì õ ðòýë. Îðîñîä íóòàãøóóëñàí. Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð). Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâ ãàçàð (ýíý ïîïóëÿöèä íýëãýý õèéãýýã é).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); ì í øèíýýð íóòàãøóóëñàí Carassius carpio ýðëèéçñýí ó÷ðààñ ýðñäýëòýé áîëñîí.

17. Eupallasella percnurus (Pallas, 1814)

Ò ãýýìýë íýð: Lake minnow (Àíãëè), Íóóðûí âàðëàí (Ìîíãîë)ªºð õóâèëáàð: Phoxinus percnurus

Äýëõèéí õýìæýýíä: Ìýäýýëýë äóòìàã. Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã.

íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éëèéí òàëààðõ òàðõàëòûí ìýäýýëýë õàíãàëòòàé áàéãàà õýäèé ÷ ïîïóëÿèéí õýìæýý, õàíäëàãà, àëòíû óóðõàéí íºëººëëèéí ìýäýý õàíãàëòã é áàéãàà.

Äýëõèéí òàðõàö: Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ, Îðîñûí áàðóóí õýñãýýñ Êîëûì ìºðºí õ ðòýë; Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ, Àìàð ì ðíèé àé ñàâààñ Ñîëîíãîñ, ßïîí õ ðòýë. Ïîëüø áîëîí Óêðàéíä ‘Óñòàæ áîëçîøã é’ ãýñýí àíãèëàëä á ðòãýãäñýí. Èòàëèä íóòàãøóóëñàí.Á ñ íóòàãò: Îðõîí, Ñýëýíãý ãîëûí àé ñàâ (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ), áîëîí Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.

Ñàíàë: Îäîîãîîð E. percnurus ãýæ òîäîðõîéëîãäñîí ãàçàð ç éí õóâüä òóñãààðëàãäñàí õýä õýäýí ïîïóëÿöè áàéäàã. Åâðîïûí ïîïóëÿöèóä íü ãàçàð ç éí õóâüä òóñãààðëàãäñàí áàéäàã ó÷èð òóñäàà ç éë áàéæ áîëîõ òàëòàé (Ì. Kottelat, àìàí ìýäýý).

18. Gnathopogon strigatus (Regan, 1908)

Ò ãýýìýë íýð: Manchurian gudgeon (Àíãëè), Ñóãàñàí ã ðö (Ìîíãîë)ªìíºõ õóâèëáàð: Paraleucogobio strigatu

35


Ìîíãîëä òîõèîëäîõ áºãººä á ñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé àé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Lèao ì ðíèé ñàâ (Õÿòàäûí Õîéä õýñýã, Ñîëîíãîñ).Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).


19. Gobio acutipinnatus Menschikov, 1939

Ò ãýýìýë íýð: Irtysh gudgeon (Àíãëè), Åðäèéí ã ðö (Ìîíãîë)Ýõ õóâèëáàð: Gobio gobio acutipinnatus



Äýëõèéí òàðõàö: Õÿòàäûí Àëòàé, Ìîíãîë, Îðîñ áîëîí Êàçàêñòàí, Èðòûø ìºðíèé ñàâ ãàçðûã áàãòààíà. Á ñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí ñàâ.

Õîðîãäëûí øàëòãààí: óñíû ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

20. Gobio cynocephalus Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Dog-faced gudgeon (Àíãëè), Ìîðèí ã ðö (Ìîíãîë)Äàõèí òîäîðõîéëñîí: Gobio gobio

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éëèéí òàðõàëòûí òàëààðõ ìýäýýëýë

òîäîðõîé áîëîâ÷ òóñ á ñ íóòãèéí òîäîðõîé õýñã äýä õîðîãäîæ áàéãàà ãýñýí òààìàã áàéãàà. Ãýõäýý õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîé áóñ.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä, Áóéð íóóð (Àìàð ìºðíèé àé ñàâ).

36

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õîòûí áîõèð óñíû õàÿãäëûí íºëººãººð áèé áîëñîí îðãàíèê áîõèðäîë áîëîí àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä õýðýãëýñýí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîëä îðñîí; Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîí äîðîéòîæ áàéãàà,

21. Gobio soldatovi Berg, 1914

Ò ãýýìýë íýð: Amur gudgeon (Àíãëè), Ò¿íã¿ñèéí ã ðö (Ìîíãîë)Äàõèí òîäîðõîéëñîí: Gobio tungussicus

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí õàíäëàãûí


Äýëõèéí òàðõàö: Ëåíà ìºðíèé ñàâ ãàçàð (Îðîñ) áîëîí Àìàð ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ.


22. Gobio tenuicorpus Mori, 1934

Ò ãýýìýë íýð: Eastern whitefin gudgeon (Àíãëè), Öàãààí ñýë ðò ã ðö áà Ñàõàëò ã ðö (Ìîíãîë)

ìí õ õóâèëáàð: Gobio albipinnatus



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ áîëîí Ìîíãîë), áîëîí Õÿòàäûí ç í õîéä õýñýãò.Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð, ò íèé öóòãàë ãîëóóä (Àìàðûí ñàâä).


37

23. Hemibarbus labeo (Pallas, 1776)

Ò ãýýìýë íýð: Horse gudgeon (Àíãëè), Ìîðèí çàãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Õóóëü áóñ àãíàëòûí óëìààñ Áóéð íóóðûí

ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîé áóóð÷ áàéãàà. Ãýõäýý ýíý ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëòûã òîäîðõîéëîõ õàíãàëòòàé ìýäýýëýë áàéõã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíººñ Òèíãæèàíã ìºðíèé ñàâ ãàçàð õ ðòýë (Îðîñ, Ìîíãîë, Õÿòàä, Ñîëîíãîñ) áîëîí Òàéâàí.Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (àìàð ìºðíèé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîí õîìñäñîí .

24. Hemibarbus maculatus Bleeker, 1871

Ò ãýýìýë íýð: Spotted horse gudgeon (Àíãëè), Òîëáîò ìîðèí çàãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë 1956 îíîîñ õîéø òýìäýãëýãäýýã é.

Öààøäûí ñóäàëãààãààð ýíý ç éë Ìîíãîëä äàõü òàðõàëò, òîõèîëäîöûã áàòëàõ øààðäëàãàòàé.

Äýëõèéí òàðõàö: ßàíãöå ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä), Àìàð ìºðíèé ñàâ õ ðòýë (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîí õîìñäñîí.

Ñàíàë: Ýíý ç éë íü õàìãèéí ñ ëä 1956 îíä Áóéð íóóðò òýìäýãëýãäñýí (Sokolov, 1983). Ñ ëèéí åä òîäîðõîé ÷èãëýëèéí ñóäàëãàà õèéãäýýã é òóë ýíý ç éëèéí á ñ íóòãèéí õýìæýýíä óñòñàí ãýæ ä ãíýæ áîëîõã é.

38

25. Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855)

Ò ãýýìýë íýð: Hemiculter (Àíãëè), Åðäèéí õàâ÷èãàñ (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàðûí ñàâä (Õÿòàä, Ìîíãîë), Àííàì õ ðòýë (Âüåòíàì).Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéã¿é.

26. Ladislavia taczanowskii Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Sharp-jawed minnow (Àíãëè), Òà÷àíîâûí ã¿ðö (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí õàíäëàãûí


Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), ßëó ìºðíèé ñàâ (Ñîëîíãîñ).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Áàëæ, Õóðõ ãîëóóä ò íèé ñàâ ãàçàð (Àìàðûí ñàâ).


27. Leuciscus baicalensis (Dybowski, 1874)

Ò ãýýìýë íýð: Siberian dace (Àíãëè), Øèâýð ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë íü ðã í òàðõàëòòàé, ïîïóëÿöèéí õýìæýý

òîì, ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààã é.

39

Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ì ðí ñ Êîëûì õ ðòýë, îðîñûí Åíèñåé ì ðíèé ñàâ.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâ, ãèé, Òýðõèéí Öàãààí íóóð (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); aëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû óëìààñ òîäîðõîé ãàçðóóäàä àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

28. Leuciscus dzungaricus Koch & Paepke, 1998

Ò ãýýìýë íýð: Dzungarian dace (Àíãëè), Ç í ãàðûí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, B1ab(v) áîëîí 2ab(v)íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éëèéí òàðõàëòûí íóòãèéí íèéò õýìæýý

íü 5,000 êì2 òàëáàéãààñ áàãà áîëîâ÷ 500 êì2 õ ðýõã é òàëáàéä òîõèîëäîæ áàéãàà (B øàëãóóð). Ì í ýíý çàãàñ íü Ìîíãîëä ç âõ í íýã ãàçàðò òýìäýãëýãäñýí. Õóóëü áóñ àãíàëòààð íýëýýä õîðîãäñîí, öààøèä ðæëèéí áîäãàëèóäûí ýçëýõ õóâü ðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéãàà. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã àøèãëàñíû äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Õÿòàäààñ ïîïóëÿöè í äýëëýí èðýõ íü òîõèîëääîã. Õóóëü áóñ àãíàëòûí óëìààñ òîî òîëãîé íü áóóð÷ áàéãàà.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë, Õÿòàä. Êàçàêñòàíä òîõèîëääîã ýñýõ íü òîäîðõîé áóñ.Á ñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí àäàã.


29. Leuciscus idus (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Ide (Àíãëè), Áóõ ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Õîâîðäîæ áîëçîøã éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: ãèé íóóðûí ïîïóëÿöè áàãàñàæ áàéãàà ãýæ çäýã. Íèéò Ìîíãîë îðîíä òîõèîëäîõ ïîïóëÿöèéí áàðàã 30% íü õîðîãäñîí

ãýæ òýìäýãëýãäñýí (A øàëãóóð). Òóõàéí ç éë íü 10 ãàðóé ãàçàðò òîõèîëäîõ áîëîâ÷, ò íèé òîõèîëäîöûí íóòàã äýâñãýð (íóóðûã õàìðóóëààä) íü B øàëãóóðûí áîñãî ç ëýëò áîëîõ 2,000 êì2 íóòàã äýñãýðòýé îéðîëöîî þì. Ì í àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü ðãýëæëýí äîðîéòîæ áàéãàà, ì í õýò àãíàëòààñ áîëæ ãèé íóóð äàõü ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóä òîî òîëãîé ðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà çýðãýýñ õàìààð÷ ýíý ç éëä B2 øàëãóóðûã àøèãëàí íýëãýý õèéõýä ‘Ýìçýã’ ãýñýí çýðýãëýëä àíãèëàãäàæ

40

áàéâ. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã àøèãëàñíû äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é ó÷èð íü Îðîñîîñ Ñýëýíãý ð í äýëëýí èðýõ øèëæèëò

íýëýýä èõ áàéäàã. Áîõèðäëîîñ áîëîí Îðîñûí íóòàãò ÿâàãäàæ áàéãàà õýò àãíàëòûí óëìààñ òîî òîëãîé íü áóóð÷ áàéãàà ãýæ çäýã.

Äýëõèéí òàðõàö: Ðàéí ì ðíèé ñàâ, Ãåðìàí, Åâðîïûã õ íäë í ç í òèéø Ëåíà ì ðíèé ñàâ ãàçàð õ ðòýë, Îðîñûí ç í õýñýã, Ãàçàð äóíäûí òýíãèñ ð öóòãàõ ãîëóóäàä áîëîí Ñêàíäèíîâûí õîéä õýñãýýð òýìäýãëýãäýýã é. Àíãëèéí Âàíò Óëñ, Õîéä Àìåðèê, Øèíý Çèëàíäàä íóòàãøóóëñàí.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí, Òóóë ãîëóóä áîëîí ãèé íóóð (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ); Áóëãàí ãîëûí àé ñàâ.

Õîðîãäëûí øàëòãààí: ãèé íóóðò õèéõ õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Òóóë ãîëûí îéðîëëöîîõ àëòíû éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

30. Leuciscus waleckii (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Amur ide (Àíãëè), Àìàðûí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë íü ðã í òàðõàëòòàé áîëîâ÷ ïîïóëÿöèéí

òîî, õàíäëàãûí òàëàðõ ìýäýýëýë, õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé øàëòãààí òîäîðõîéã é. Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðí ñ ßàíãöå ãîëûí óñàí ñàí (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) áîëîí Ñîëîíãîñ.Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí, Õàëõûí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õÿòàäûí õóäàëäàí àâàõ õýðýãöýý äàãàæ õóóëü áóñ àãíàëò íýìýãäýõ; Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áóóð÷ áàéãààãààñ àìüäðàõ îð÷èí äîðîéòîí õîìñäîæ áàéãàà.

31. Microphysogobio tungtingensis (Nichols, 1926)

Ò ãýýìýë íýð: Buir gudgeon (Àíãëè), Áóéð ã ðö (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Pseudogobio tungtingensis, Microphysogobio amurensis

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë íü ç âõ í Áóéð íóóð áîëîí ò íèé

öóòãàë ãîëóóäàä òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà áîëîîä

41

õîðîãäëûí øàëòãàíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðí ñ ßàíãöå ãîëûí óñàí ñàí (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð, Õàëõûí ãîëûí áýë÷èð (Àìàðûí ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áóóð÷ áàéãààãààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîõ.

32. Oreoleuciscus angusticephalus Bogutskaya, 2001

Ò ãýýìýë íýð: Lake osman, bigmouth osman (Àíãëè), Íîõîé ñóãàñ (Ìîíãîë)

ìí õ íýð: Oreoleuciscus pewzowi

Á ñ íóòàãò: Ýìçýã, B1ab(v)..íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Íóòãèéí õ ì ñ òóõàéí ç éëèéí òîî áàãàñàæ áóéã

òýìäýãëýñýí. Ãýõäýý, ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí õýìæýý 30% (A øàëãóóðààð àâ÷ çäýã)-ä õ ð÷ áàéíà óó, ã é ãýäýã àñóóäàë òîäîðõîé áóñ áàéíà. Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý 5,000-ààñ 10,000 êì2 òàëáàéí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéãàà. Ýíý ç éë çàãàñ íü 9 ãàçàðò òýìäýãëýãäñýí. Õýò àãíàëò õèéñíýýð íóóðàíä àìüäðàõ çàãàñíû ðæëèéí íàñíû áîäãàëèéí òîî ðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà (B øàëãóóð). Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4 ñàðûí 15 íààñ 8 ñàðûí 1 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Õàð Óñ, Õàð, Íîãîîí, Õÿðãàñ, À÷èò, Òîëáî, ðýã íóóð (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).


33. Oreoleuciscus humilis Warpachowski, 1889

Ò ãýýìýë íýð: Small osman, dwarf osman (Àíãëè), Äàâæàà ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab (ii,iii,iv,v)íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîö íóòãèéí õýìæýý 2,000 êì2 òàëáàéãààñ

áàãà (B øàëãóóð). Ýíý ç éë íü Òýñ ãîëûí 200 êì óðñàõ ãàçàðò áîëîí õýä õýäýí æèæèã íóóðóóäàä áóþó õîîðîíäîî òóñãààðëàãäñàí äîëîîí ãàçàðò õýä õýäýí òàñàðõàéòñàí òàðõàëòòàé ïîïóëÿöè áàéäëààð òîõèîëääîã. Ýíý ïîïóëÿöèéí 50 îð÷èì õóâü íü óñòàõ àþóë í ðëýñýí õýòýðõèé æèæèã ïîïóëÿöèàñ òîãòäîã ãýæ íýëýãäñýí (B øàëãóóð). Àëòíû óóðõàéí éë àæèëëàãààíû ð ä íä

42

ññýí áîõèðäîë íü àìüäðàõ îð÷íû ÷àíàðûã áóóðóóëñàí.Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4 ñàðûí 15 íààñ 8 ñàðûí 1 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Òåðåêîë íóóð (îðîñûí Òóâà), Îáü ì ðíèé ñàëàà ãîëóóä (Îðîñ), Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Òààöûí Öàãààí, Á í Öàãààí, Îðîã, Ñàíãèéí äàëàé íóóð, Áàéäðàã, Îíãè, Òýñ, Õ íã é, Ò éí, Òàðíà, Õ éòýí ãîë, áîëîí Ãîâèéí íóóðóóäûí õ íäèé, Óâñ íóóðûí öóòãàë Íàðèéíû ãîë (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ), Ñýëýíãý ì ð íä öóòãàõ ãîëóóä, Îðõîí ãîëûí öóòãàë ãîëóóä (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Ãîâèéí õ íäèéí íóóðóóä õàòàæ, øèðãýñíýýñ àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä õ ðñýí; Àëò îëáîðëîëòîíä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòñîí.

34. Oreoleuciscus potanini (Kessler, 1879)

Ò ãýýìýë íýð: Potanin’s osman (Àíãëè), Àëòàéí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òîõèîëäîöûí õýð õýìæýýã áîëîí òàðõàöûí íóòàã

äýâñãýðòýé õàðüöóóëáàë ýíý ç éëèéí òàðõàëò íü ìàø òîì îðîí çàéã ýçýëäýã. íèéã B øàëãóóðûí õ ðýýíä àâ÷ çâýë áîñãî ç ëýëòýýñ äýýã ð áàéñàí.

Ýíý ç éëèéí òàðõàö íóòãèéí çàðèì õýñýã íü õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò õàìðàãääàã ÷ îðîí íóòãèéí ò âøèíä õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ òîõèîëäîë áàéäàã. Ãýõäýý, ýíý íü ïîïóëÿöèéí õýìæýýã ð÷ë õ õýìæýýíèé ñ ð ã í ë ç ëäýãã é.

Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4 ñàðûí 15 íààñ 8 ñàðûí 1 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Òóâà óëñûí Îáè ì ðíèé ýõíèé Áèé, Êàòóíè, ×óÿ ãîëûí ñàâààð (Îðîñûí Õîëáîîíû Óëñ) áîëîí Ìîíãîëä Á ñ íóòàãò: Õàð, Õàð Óñ, Íîãîîí, Ä ðã í, Àéðàã, Õÿðãàñ, Á í öàãààí, Îðîã, Òààöûí Öàãààí, Õàíãàé, Õ é, Ñàíãèéí äàëàé, Òýëìýí, Õîòîí, Õîðãîí, Õîðîìäîã, Äàÿí íóóð, Õîâä, Çàâõàí, Òýñ, Õ íã é, Áàéäðàã ãîë (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).


43

35. Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Common minnow (Àíãëè), Åðäèéí âàðëàí áà Í¿öãýí æàðàà (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ðòºõººðã é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé, òîì ïîïóëÿöè òýìäýãëýãäñýí.

Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Åâðîï (Ïîðòóãàëü, Ìàëüò, Èðëàíä, Èñëàíä áîëîí Àëáàíèéã îðîëöóóëàõã é), Îðîñûí ç í õýñýã ð , Ìîíãîë, ßïîí, Ñîëîíãîñ. Á ñ íóòàãò: Äýëãýð ì ð í, Èäýð, ×óëóóò, Õàíóé, Îðõîí, Åð , Õàðàà, Öîõ, Õ äýð, Òóóë áîëîí Øèøõýä ãîë, Õ âñã ë, Òýðõèéí Öàãààí, ãèé íóóð, Äàðõàäûí õîòãîðûí íóóðóóä (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ), áîëîí Áóëãàí ãîëûí ñàâ, Îíîí, Õýðëýí, Õàëõûí, Îðøóóí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).


Ñàíàë: Ìîíãîë äàõü ïîïóëÿöè íü ìîðôîëîãèéí õóâüä àëñëàãäñàí 2 á ëýã ( .õ. Ñýëýíãèéí á ëýã, Àìàðûí àé ñàâûí) òîõèîëääîã (Kottelat, õýâëýãäýæ áóé). Õÿòàäûí ýðäýìòýí Áóëãàíû ïîïóëÿöèéã P. phoxinus ujmonensis /Kashenko, 1899/ õýìýýõ àëñëàãäñàí ñàëáàð ç éë ãýæ çñýí. Õàðèí Kottelat

íèéã Åðäèéí âàðëàíãèéí (P. ujmonensis)-ãèéí àëñëàãäñàí ç éë ãýæ òýìäýãëýñýí (Kottelat, õýâëýãäýæ áóé).

36. Pseudaspius leptocephalus (Pallas, 1776)

Ò ãýýìýë íýð: False asp (Àíãëè), Óëààí æèâýðò (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ç éëèéí òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà,

õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Áóéð íóóð, Õàëõ ãîëûí àäàã (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).

44

37. Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel,

1846)

Ò ãýýìýë íýð: Pseudorasbora (Àíãëè), Àìàðûí õººëºíõýé (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Leuciscus parvus



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Ìîíãîë) Âüåòíàìûí õîéä õýñýã õ ðòýë, Ñîëîí ãîñ, Õÿòàä, Òàéâàí. Åâðîïîä íóòàãøóóëñàí, Àâñòðè, Ôðàíö, Ãåðìàí, Èòàëè, Ïîëüø, Îðîñ áîëîí Àíãëèéí Âàíò óëñ Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Óëç, Õàëõ áîëîí Îðøóóí ãîë, Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâ).


38. Rhodeus sericeus (Pallas, 1776)

Ò ãýýìýë íýð: Amur bitterling (Àíãëè), Õàëáàãàí æàðàà (Ìîíãîë)


õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é, ì í ò íèé àâãàëäàéí õºãæëèéí ¿å øàòàà ºíãºðººäºã äóíãèéí òàðõàëò, õàíäëàãûí òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ñîëîíãîñ, Õÿòàäûí õîéä õýñýã.Á ñ íóòàãò: Àìàð ì ðíèé ñàâûí íàì äîð ãàçàð (Àìàð ì ðíèé àé ñàâ).


39. Rhynchocypris czekanowskii (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Siberian minnow (Àíãëè), ×åêàíîâûí âàðëàí (Ìîíãîë)ªìíºõ õóâèëáàð: Phoxinus czekanowskii

45


õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é,

Äýëõèéí òàðõàö: Èðòûø, Ëåíà áîëîí Ñàõàëèí ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ, Õÿòàä, Ìîíãîë, Êàçàêñòàí).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Áàëæ, Õàëõ ãîë, Óëç áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).


40. Rhynchocypris lagowskii (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Eastern Siberian minnow (Àíãëè), Ëàãîâèéí âàðëàí (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Rhynchocyris costatus, Leuciscus costatus

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàã íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ç éëèéí òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà,


Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë, Îðîñîîñ ßàíãöå ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä). Õÿòàä áîëîí ßïîíä ð ç éë ä òîõèîëäîæ áàéæ áîëîõ òàëòàé (Ì. Kottelat, àìàí ìýäýý.).Á ñ íóòàãò: Îíîí, Óëç, Õàëõûí ãîë áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).


41. Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Roach (Àíãëè), Óëààí í äýí (Ìîíãîë)

ìí õ íýðøèë: Rutilus lacustris

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý íü B øàëãóóðò òóñãàñàí

2,000 êì2 á õèé áîñãî ç ëýëòòýé îéðîëöîî áîëîâ÷ ïîïóëÿöè íü òîãòâîðòîé á ã ä ïîïóëÿöèä í ðëýæ áóé àþóë íü õóóëü áóñ àãíàëò.

Äýëõèéí òàðõàö: Ïåðóíýýñèéí õîéä õýñãèéí àé ñàâ áîëîí Àëüïûí ç í õýñãýýñ Ëåíà ì ðíèé ñàâ ãàçàð (Îðîñ), Àðàë òýíãèñèéí àé ñàâûã îðóóëíà (Êàçàêñòàí áîëîí Óçáåêñòàí). Àâñòðàëè, Èðëàíä, Èñïàíè áîëîí Ìîðîêêîä íóòàãøóóëñàí.

46

Á ñ íóòàãò: Õ âñã ë, ãèé íóóð, Ñýëýíãý, Äýëãýð ì ð í, Îðõîí, Òóóë, Õàðàà ãîëóóäûí àäàã (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ). Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëòîîñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë; õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).

42. Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914)

Ò ãýýìýë íýð: Amur marble gudgeon (Àíãëè), Ñîëäàòîâûí ã¿ðö (Ìîíãîë)Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Sarcocheilichthys nigripinnis



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé àé ñàâ, (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) Ëèàîíèíãèéí ñàâ; Ñîëîíãîñûí ò â áîëîí ìí ä õýñãýýð áàéõã é. Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).


43. Saurogobio dabryi Bleeker, 1871

Ò ãýýìýë íýð: Lizard gudgeon (Àíãëè), Ìîíõîð ã ðö (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé àé ñàâààñ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) ìí òèéø ßàíãöå ãîëûí ñàâ ãàçàð (Õÿòàä) õ ðòýë.Á ñ íóòàãò: Õàëõ ãîë, Áóéð íóóðûí öóòãàë õýñýã (Àìàðûí ñàâ).


47

44. Squalidus chankaensis (Dybowski, 1872)

Ò ãýýìýë íýð: Khanka gudgeon (Àíãëè), Õàíõûí ã ðö (Ìîíãîë)ªìíºõ íýðøèë: Gnathapogon chankaensis



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë). Õÿòàäààñ öààø õýð õîë òàðõñàí íü òîäîðõîéã é.Á ñ íóòàãò: Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).


45. Tinca tinca (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Tench (Àíãëè), Øàðãàë õýðäýý (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Cyprinus tinca

Á ñ íóòàãò: ¯íýëýõ áîëîìæã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 1%

õ ðýõã é õýñýã íü Ìîíãîëä òîõèîëäîõ á ã ä á ñ íóòãèéí òàðõàëò Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí 1% -èàñ áàãà õýñãèéã ýçýëäýã.

Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîë Óëñûí Àìüòíû òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîð çýðýãëýëä îðñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Àíãëèéí Âàíò Óëñ áîëîí Ôðàíö, Åâðîïîîð õ íäë í Îðîñ áîëîí Õÿòàä õ ðòýë. Õîéä Àìåðèê, ×èëè, Ýíýòõýã, Èíäîíåç, ßïîí, Àâñòðè, Øèíý Çèëàíä, ìí ä Àôðèê áîëîí Çèìáàáåä íóòàãøóóëñàí. Á ñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí ñàâ.


48

ÁÀÃ ÖÓËÁÓÓÐÒÀÍ

Îâîã Öóëáóóðòûíõàí

46. Silurus asotus Linnaeus, 1758

Ò ãýýìýë íýð: East Asian catfish (Àíãëè), Åðäèéí öóëáóóðò (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Parasilurus asotus

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé,

òîì ïîïóëÿöè òýìäýãëýãäñýí. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò àæèãëàãäààã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé àé ñàâààñ (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) ßïîí, Õîéä Ñîëîíãîñ õ ðòýë áîëîí Âüåòíàì.Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîí ãîëóóä áîëîí Áóéð íóóð (Àìàðûí àé ñàâä). Îðîñîä íóòàãøóóëñàí, Ñýëýíãý, Îðõîí, Õàðàà, Òóóë, Åð ãîëóóä áîëîí

ãèé íóóðò òàðõñàí. (ýíý ïîïóëÿöèä íýëãýý õèéãýýã é).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Àëò îëáîðëîëòîíä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ â÷èíä íýðâýãäñýí.

49

ÁÀÃ ßÐÃÀÉÒÀÍ

Îâîã Öàãààñàãûíõàí

47. Coregonus chadary Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Chadary (Àíãëè), Öàãààí õàäèð (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ç éëèéí òàðõàëò, ïîïóëÿöèéí õýìæýý, õàíäëàãà,

õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é; Àíãèëàë ç éí àñóóäàë áýðõøýýëòýé.

Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñûí ç í ìí ä õýñýã, Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàð ì ðíèé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Àëò îëáîðëîëòîíä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí; àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäñîí.

48. Coregonus migratorius (Georgi, 1775)

Ò ãýýìýë íýð: Omul, Baikal omul (Àíãëè), Áàéãàëèéí îìóëü (Ìîíãîë)Òîäîðõîéã¿é íýðøèë: Coregonus autumnalis


õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é; Àíãèëàë ç éí àñóóäàë áýðõøýýëòýé. Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 12 ñàðûí 1 íýýñ äàðàà 8 ñàðûí 14 íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Áàéãàëü íóóðûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ, Ìîíãîë). Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí ãîëóóä (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí õîìñäñîí.

50

49. Coregonus pidschian (Gmelin, 1788)

Ò ãýýìýë íýð: Pidschian, Arctic whitefish (Àíãëè), Öàãààí çàãàñ (Ìîíãîë)ªìíºõ õóâèëáàð: Coregonus lavaretus pidschian

Äýëõèéí õýìæýýíä: Ìýäýýëýë äóòìàã Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, B2ab(iii,v)

íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òàðõàö íóòãèéí 500 êì2 òàëáàéãààñ áàãà (B øàëãóóð). Áóñàä àìüòíû èäýø òýæýýë áîëäîã ó÷ðààñ áîäãàëèéí òîî òîëãîé íü ðãýëæëýí áóóð÷ áàéäàã. Íóòàãøóóëñàí áóõ çàðàì Coregonus peled çàãàñòàé ðñ ëä íä îðîõîîñ ãàäíà ýíý 2 ç éëèéí õîîðîíä ýðëèéçæèëò ÿâàãäàæ áàéãàà. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Îðîñîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè íýã èõ áèø ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí. Õóóëü öààçàíä: Åâðîïûí çýðëýã àìüòàí áîëîí Áàéãàëèéí óíàãàí èäýýøèë íóòãèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí III Õàâñðàëòàíä îðñîí (Bern Convention). Ìîíãîëûí àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ýíý çàãàñûã 8 äóãààð ñàðûí 1 íýýñ 10 äóãààð ñàðûí 20-íûã õ ðòýë àãíóóðûí çîðèëãîîð áàðèõûã õîðèãëîñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Ôèíëÿíäààñ Äîðíîä Îðîñ õ ðòýë, Ìîíãîë, Àëÿñê (ÀÍÓ) äàõü Áåðíãèéí òýíãèñòýé õèëëýõ ãîë, Êàíàäûí Ìàêåíçè ì ðíèé ñàâ õ ðòýë. Á ñ íóòàãò: Äàðõàäûí õîòãîð, ð, Ýã ãîë (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Áóõ çàðàì Coregonus peled çàãàñòàé ðñ ëä íä îðîõ ì í ýíý ç éëòýé ýðëèéçæèëò ÿâàãäàæ áàéãàà; õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû).

Òàéëáàð: Ãåíåòèê òîãòîöûíõîî õóâüä àëñëàãäñàí áàéæ áîëîõ õî¸ð ñàëáàð ç éë Äàðõàäûí Õîòãîðò òîõèîëäîõ áîëîìæòîé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý, Á.Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý).

Îâîã Õàäðàíãèéíõàí

50. Thymallus arcticus (Pallas, 1776)

Ò ãýýìýë íýð: Arctic grayling (Àíãëè), Øèâýð Õàäðàí (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Õîâîðäîæ áîëçîøã éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû óëìààñ

àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðîõ, ñïîðò àãíóóð, õóäàëäààíû çîðèëãîîð õóóëü áóñ àãíàëò õèéõ ÿâäàë íýìýãäñýíèé óëìààñ ïîïóëÿöèéí õýìæýý îéðûí èðýýä éä 20%-èàð áóóð÷ áàéãàà ãýæ çñýíèé ä íä ýíý ç éë íü A3d øàëãóóðò îéð àíãèëàãäñàí. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí

51

çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Îðîñîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè íýã èõ áèø ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì ãýæ òîäîðõîéëñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Îáè ì ðí ñ ×óêîò õ ðòýë, Êàì÷àòê (Îðîñ), Ïåõîðèéí öóòãàë ãîëóóä, Êîðîòàéêà áîëîí Êàðà ãîë (Îðîñ), áîëîí Àëÿñê, Êàíàäûí Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâ ãàçàð, Äàðõàäûí õîòãîð, Òóóëûí ýõ áîëîí Îðõîí ãîë (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ) áîëîí Õîâä ãîë (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû), àëò îëáîðëîëòûí óëìààñ ññýí áîõèðäëîîñ áîëæ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòñîí, ì í àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë áèé áîëñîí, ãîëûí óñíû ò âøèí áóóðñàí.

Òàéëáàð: Ýíý ç éëèéí àíãèëàë ç éí àñóóäàë ò â ãòýé áàéãàà (Ì.Kottelat, àìàí ìýäýý).

51. Thymallus brevirostris Kessler, 1879

Ò ãýýìýë íýð: Mongolian grayling (Àíãëè), Ìîíãîë õàäðàí (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab (iii,v)..íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ò ðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 2,000 êì2-ààñ

áàãà (B øàëãóóð). Ýíý áàéðëàë íü íäñýíäýý 3 õýñýãò õóâààãäñàí – Õàð Óñ íóóð áîëîí Õîâä ãîë, Çàâõàí ãîë, Õàð íóóð áîëîí Òýýë ãîë – óðñãàëûí òóíäàñæèëò áîë õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé ãîë øàëòãààí þì (B øàëãóóð). Òóíäàñæèëò ñýæ áàéãààãèéí óëìààñ àìüäðàõ îð÷íû ÷àíàð äîðîéòîí ì í õóóëü áóñ àãíàëòûí óëìààñ áîäãàëèéí òîî áóóð÷ áàéãàà.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Õîâä, Çàâõàí, Õàð, Õàð Óñ, À÷èò, Òîëáî, Àéðàã, Òàë, Õîòîí, Õîðãîí, Äàÿí, Õ õ íóóð (Ò â Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã é àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); óóð àìüñãàëûí ð÷ë ëòèéí óëìààñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë (òóíäàñæèëò,

áîõèðäîë), õýò àøèãëàëò, çàì áàðèëãà, àëò îëáîðëîëò, Õàð, Õàð-Óñ íóóðûí õîîðîíä Õîâä ãîë äýýð áàðüæ áóé öàõèëãààí ñòàíöèéí áàéãóóëàìæ.

52

52. Thymallus grubei Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Amur grayling (Àíãëè), Àìàðûí õàäðàí (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, B2ab (iii,v)íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ò ðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 500 km2-

ààñ áàãà. íä 5 õ ðýõã é áàéðëàë áàéõ á ã ä ýäãýýð ãàçðóóäàä õóóëü áóñ àãíàëò èõòýé (B øàëãóóð). Ýíä õóóëü áóñ àãíàëòûí áîëîí îëò îëáîðëîëòûí ä íä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëîîñ áîëæ áîäãàëèéí òîî òàñðàëòã é áóóð÷ áàéäàã (B øàëãóóð). Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Îðîñîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâ ãàçàð (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîíãèéí ñàëáàð ãîëóóäààð èäýýøëýíý. Õàëõ ãîë, Áóéð íóóðò òýìäýãëýãäñýí ò äèé çàãàñ þì. (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); îëò îëáîðëîëòûí ä íä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë.

53. Thymallus nigrescens Dorogostaisky, 1923

Ò ãýýìýë íýð: Hövsgöl grayling (Àíãëè), Õ âñã ë õàäðàí (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, B2ab (i,ii,iii,iv,v)..íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ò ðñ øàõàõ ãàçðûí òàðõàëòûí íóòàã 500 êm2 –ààñ

áàãà, ýíý íýëãýýã ò ðñ øàõàõ åä óðñãàëòàé áàéäàã 20 ãîë äýýð òóëãóóðëàæ õèéñýí (B øàëãóóð). Ò ðñ øàõàõ ãàçðóóä õóóðàéøñàíû óëìààñ èõýíõè áàéðëàëóóäàä òîõèîëäîöûí õýìæýý ðãýëæëýí áóóð÷ áàéãàà. Ò ðñ øàõàõ

åä ìàø íä ð õóâüòàé òîõèîëäîõ õóóëü áóñ àãíàëòààñ áîëæ áîäãàëèéí òîî òàñðàëòã é áóóð÷ áàéäàã.

Äýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Õ âñã ë íóóð áîëîí ò¿¿íèé öóòãàë ãîëóóä

Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); ãîë õàòàæ, øèðãýñíèé óëìààñ ñýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.

Òàéëáàð: Õ âñã ë íóóðò ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäìàë õî¸ð ñàëáàð ç éë òîõèîëäîæ áàéæ áîëîõ òàëòàé (Äóëìàà, 1983; Á. Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý.).

53

Îâîã Õóëäûíõàí

54. Brachymystax lenok (Pallas, 1773)

Ò ãýýìýë íýð: Lenok (Àíãëè), Çýâýã (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ýìçýã, A3díýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë çàãàñ íü ìàø ðã í òàðõàëòòàé, õóóëü

áóñ àãíàëò, àëò îëáîðëîëòûí í ë ã ð á ñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäñîí. Óëààíáààòàðò áîëîí Õÿòàäàä ýíý çàãàñíû õýðýãöýý óëàì íýìýãäýõ áîëñîí. Èéìä òóõàéí ç éëä ó÷ðàõ àþóë óëàì íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áîëæ áàéíà. Ýíý ç éëèéí ïîïóëÿöèéí õýìæýý áóóð÷ ýõýëñíèéã íîòëîõ áàòàëãàà áàéäàã á ã ä ýíý íü òóõàéí ç éë çàãàñíû ïîïóëÿöè äàðààãèéí 15 æèëä (3 ¿å óäàì) 30 õ ðòýëõ õóâèàð (A3 øàëãóóð) áóóðíà õýìýýí òààìàãëàñàí áàéäàã. Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä ð÷ë ëò îðîîã é. Ó÷èð íü îäîîãîîð í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöè áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì.

Äýëõèéí òàðõàö: Õîéä ì ñ í äàëàéä öóòãàõ ãîëóóä, Íîìõîí äàëàé, Îáü ì ð í áîëîí Èðòûø ãîë, Àìàðûí ñàâ (Õÿòàä, Îðîñ, Êàçàêñòàí, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ).Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí, Åð , Òóóë, Äýëãýð Ì ð í, Ýã, ×óëóóò, Ñóìàí, Èäýð ãîëóóä, Õ âñã ë, Òýðõèéí öàãààí, ãèé íóóð, ì í Äàðõàäûí õîòãîðûí íóóðóóä (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâä ) áîëîí Õýðëýí, Îíîí, Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ ññýí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë, àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíààñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.

Òàéëáàð: Îðîñûí ñóäëàà÷èä Àìàð ì ðíèé ñàâä ìîðôîëîãè áîëîí ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäñàí ìîíõîð õîøóóò, ø âã ð õîøóóò çýâýã ãýñýí õî¸ð õýëáýðèéã òýìäýãëýñýí (Bogutskaya & Naseka, 2004). Ø âã ð õîøóóò çýâýã çàãàñûã B. lenok õýìýýí íýðëýõ áîëîâ÷ ìîíõîð õîøóóò çýâýãèéí àíãèëàë ç éí íýðøëèéí òóõàé àñóóäàë òîäîðõîé øèéäýãäýýã é áàéíà. Îäîîãîîð B. tumensis õýìýýí íýðëýæ áàéãàà õýäèé ÷ óäàõã é ð÷ë ãä æ ìàãàäã é (M. Kottelat, õýâëýãäýæ áóé).

54

55. Hucho taimen (Pallas, 1773)

Ò ãýýìýë íýð: Taimen (Àíãëè), Òóë (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã é, A2de áîëîí A3de áîëîí B2ab (iii,v)íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Òóë çàãàñíû òàðõàëòûí õýìæýý 1985 îíîîñ õîéø

60 îð÷èì õóâèàð (21 æèë ýñâýë 3 ¿å óäàì) áóóðñàí ãýæ çýæ áàéãàà íü ïîïóëÿöèéí õýìæýý 50%-èàð áóóðñàí ãýæ ä ãíýõýä õ ðãýæ áàéíà. Ýíä õóóëü áóñ àãíàëòûí áîëîí àëò îëáîðëîëòûí ä íä áèé áîëñîí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëîîñ áîëæ áîäãàëèéí òîî òàñðàëòã é áóóð÷ áàéäàã á ã ä áàðèõ-áóöààæ òàâèõ àðãààð çàãàñ áàðèõã é, ì í Õÿòàä, Îðîñûí õýðýãöýý íýìýãäýõ þì áîë ïîïóëÿöèéí õýìæýý äàðààãèéí 20 æèëä 60 îð÷èì õóâèàð áóóðàõ áîëíî ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà (A øàëãóóð). Ýíý ç éë íü 500 êì2 õ ðýõã é òàðõàö íóòàãòàé áà ýíý íýëãýýã ¿ðæëèéí ãàçàð (5-ààñ áàãà áàéðëàëä òîõèîëäîæ áàéñàí) áîëîí õóóëü áóñ àãíàëòûí í ë ã íäýñëýæ õèéñýí (B øàëãóóð). Á ñ íóòãèéí øàëãóóðûã õýðýãëýñíèé äàðàà õàìãààëëûí çýðýãëýëä

ð÷ë ëò îðîîã é. Ó÷èð íü Îðîñîîñ í äýëëýí èðýõ ïîïóëÿöèéí õýìæýý õóóëü áóñ àãíàëò, áîõèðäîëûí í ë íèé óëìààñ áóóðàõ õàíäëàãàòàé ÷ Ìîíãîëûí ïîïóëÿöè íü ‘äàãàâàð’ ïîïóëÿöè áèø þì. Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àìüòíû òóõàé õóóëèíä õîâîð ãýñýí àíãèëàëä á ðòãýãäñýí õýäèé ÷ ýíý ç éë çàãàñ íü òóñãàé ç âø ðë ð àãíàæ áîëîõîîð òóñãàãäñàí (Wingard & Odgerel, 2001).

Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ì ðí ñ Ëåíà ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ), Àãíóóðûí òýíãèñèéí ñàâ ãàçðààñ Àìàð ì ðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ïå÷îðà ãîëûí áàðóóí öóòãàë ãîëóóä (Îðîñ), Êàìà ì ð í (Îðîñ, Êàçàêñòàí).Á ñ íóòàãò: Øèøõýä, Ýã, ð, Äýëãýð ì ð í, Èäýð, ×óëóóò, Åð , Ñýëýíãý, Îðõîí, Òóóë ãîëóóä áîëîí Äàðõàäûí Õîòãîð (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ), Îíîí, Õýðëýíãèéí ýõ, Õàëõ ãîë (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); àëò îëáîðëîëò áîëîí áýë÷ýýðèéí òàëõàãäëààñ ¿¿ñýõ òóíàäàñæèëò, àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëààñ ¿¿ñýõ îðãàíèê áîõèðäëûí óëìààñ ññýí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë, àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.

55

ÁÀÃ ÖÓÐÕÀÉÒÀÍ

Îâîã Öóðõàéíõàí

56. Esox lucius Linnaeus, 1758

Ò ãýýìýë íýð: Pike (Àíãëè), Åðäèéí öóðõàé (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Lucius lucius

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ìàø ðã í òàðõàëòòàé, òîì ïîïóëÿöèòàé, àëò

îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíû í ë ã ð òîäîðõîé ãàçðóóäàä õîðîãäîæ áàéãàà, ýíý ç éëèéã õîðîãäîëä õ ðãýæ áóé ðã í õ ðýýíèé ñ ð ã í ë îäîîãîîð òýìäýãëýãäýýã é.

Äýëõèéí òàðõàö: Àíãëèéí Âàíò Óëñ, Ôðàíöààñ Åâðîïûã äàéðàí Îðîñ õ ðòýë, Õÿòàä, Õîéä Àìåðèê. Èðëàíä áîëîí Àôðèêò íóòàãøóóëñàí.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý ì ðíèé ñàâ, Òýðõèéí Öàãààí áîëîí ãèé íóóð (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Àëò îëáîðëîëò áîëîí óñíû çîõèöóóëãà õèéñíýýñ øàëòãààëàí àìüäðàõ îð÷èí õîìñäîë áèé áîëñîí.

57. Esox reichertii Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Amur pike (Àíãëè), Àìàðûí öóðõàé (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿éíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éëèéã õîðîãäîëä õ ðãýæ áàéãàà ãîë àþóë

ìýäýãäýýã é áàéãàà. Áóéð íóóðò, á ñ íóòãèéí õýìæýýíä õýò àãíàëò õèéæ áàéñàí áà ìºí öóðõàéã ãîëîîñ àãíàæ áàéõ ìàãàäëàëòàé

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë) Á ñ íóòàãò: Îíîí, Õýðëýí, Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâä)

Õîðîãäëûí øàëòãààí: õóóëü áóñ àãíàëò (õóäàëäààíû); Áóéð íóóðûí óñíû ò âøèí áàãàññàíààñ àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîëä îðñîí.

56

ÁÀÃ ÑÀÃÀÌÕÀÉÒÀÍ

Îâîã Ãóòààðûíõàí

58. Lota lota (Linnaeus, 1758)

Ò ãýýìýë íýð: Burbot (Àíãëè), Ãóòààð (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîï (Ôðàíö, Ãåðìàí) Îðîñûí Ëåíà ì ðíèé ñàâ ãàçàð õ ðòýë áîëîí Õîéä Àìåðèê.Á ñ íóòàãò: Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàð ì ðíèé ñàâä), Ñýëýíãý, Îðõîí ãîëûí ñàâ, Øèøõýä ãîë, Õ âñã ë, ãèé, Òýðõèéí Öàãààí íóóð (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).


57

ÁÀÃ ÆÈÂÝÐÒÝÍ

Îâîã Æèâýðòèéíõýí

59. Cottus sibiricus Kessler, 1889

Ò ãýýìýë íýð: Siberian sculpin (Àíãëè), Øèâýð ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Ìýäýýëýë äóòìàãíýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éëèéí Ìîíãîë äàõü òàðõàëòûí òàëààðõ

ìýäýýëýë õàíãàëòã é áàéãàà.

Äýëõèéí òàðõàö: Îáü ì ðí ñ ßõ ãîë õ ðòýëõ íóòãèéí ãîë ì ð íä (Îðîñ, Ìîíãîë).Á ñ íóòàãò: Îðõîí ãîëûí àäàã, ìàãàäã é Ñýëýíãý ì ð íä (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).


60. Cottus szanaga Dybowski, 1869

Ò ãýýìýë íýð: Amur sculpin (Àíãëè), Ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)

ìí õ íýðøèë: Cottus poecilopus



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), ÑèáèðüÁ ñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: àëòíû óóðõàéí í ë ã ð îðîí íóòãèéí ò âøèíä õîâîðäîæ áàéæ ìàãàäã é.

58

61. Leocottus kesslerii (Dybowski, 1874)

Ò ãýýìýë íýð: Kessler’s sculpin (Àíãëè), Ýëñíèé ýðýýí æèâýðò (Ìîíãîë)Èæèë íýð: Paracottus kesslerii



Äýëõèéí òàðõàö: Îðîñ, Ìîíãîë.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãèéí àäàãò íýã óäàà òýìäýãëýãäñýí. Îéðîëöîîõ ïîïóëÿöè íü Ñýëýíãý ì ðíèé ýõýýð áîëîí Áàéãàëü íóóðò òîõèîëäîíî (Îðîñ).


62. Mesocottus haitej (Dybowski, 1869)

Ò ãýýìýë íýð: Haitej sculpin (Àíãëè), Çàíòãàð çàãàñ (Ìîíãîë)


õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëýë õàíãàëòã é.Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àìüòíû òóõàé õóóëüä ìàø õîâîð ãýñýí àíãèëàëä îðñîí.

Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë), Ñàõàëèí (Îðîñ).Á ñ íóòàãò: Îíîí ãîëûí ñàâ (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: àëò îëáîðëîëòûí ÿâöàä àøèãëàñàí õ íä ìåòàëëûí óëìààñ ññýí àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë, àëò îëáîðëîëòûí éë àæèëëàãààíààñ äýëòýé àìüäðàõ îð÷íû õîìñäîë.

59

ÁÀÃ ÀËÃÀÍÀÒÀÍ

Îâîã Odontobutidae

63. Perccottus glenii Dybowski, 1877

Ò ãýýìýë íýð: Amur sleeper (Àíãëè), Òîãòìîëûí öîîõëîé (Ìîíãîë)



Äýëõèéí òàðõàö: Àìàð ì ðíèé ñàâä (Õÿòàä, Îðîñ, Ìîíãîë, Ñîëîíãîñ).Á ñ íóòàãò: Õàëõûí ãîë (Àìàðûí ñàâä).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Òîäîðõîéã¿é.

64. Perca fluviatilis Linnaeus, 1758

Ò ãýýìýë íýð: Perch (Àíãëè), Àëãàíà (Ìîíãîë)

Á ñ íóòàãò: Àíõààðàëä ðò ã é.íýëãýýíèé áîäèò áàéäàë: Ýíý ç éë íü ìàø ðã í òàðõàëòòàé, îäîîãèéí

àãíóóðûí äàðàìò, øàõàëòûã õàðãàëçàõã éãýýð ïîïóëÿöèéí õýìæýý òîãòâîðòîé áàéãàà, öààøèä òîî òîëãîé íü áóóðíà ãýñýí òààìàãëàë îäîîãîîð áàéõã¿é.

Äýëõèéí òàðõàö: Áàðóóí Åâðîïîîñ Êîëûì ãîëûí ñàâ ãàçàð (Îðîñ). Àâñòðàëè, Øèíý Çèëàíä and ìí ä Àôðèêò íóòàãøóóëñàí.Á ñ íóòàãò: Ñýëýíãý ãîëûí ñàâ ãàçàð, ãèé, Òýðõèéí Öàãààí, Õ âñã ë íóóð, Áóëãàí ãîëûí ñàâ (Õîéä ì ñ í äàëàéí àé ñàâ).

Õîðîãäëûí øàëòãààí: Õóóëü áóñ àãíàëò èõýññýí (õóäàëäààíû).

60

ÍÎÌ Ç¯É

Baillie, J. and Groombridge, B. (Compilers and editors) (1996). 1996 IUCN Red List of threatened animals. IUCN, Gland, Switzerland.

Baillie, J.E.M., Hilton-Taylor, C. and Stuart, S.N. (Editors) (2004). 2004 IUCN Red List of threatened species. A global species assessment. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

Bogutskaya, N.G. and Naseka, A.M. (2004). Catalogue of agnathans and shes of fresh and brackish waters of Russia with comments on nomenclature and taxonomy. KMK Scientific Press Ltd, Moscow.

Chen, Y.-Y. (ed) (1998). Fauna sinica. Osteichthyes. Cypriniformes II. Science Press, Beijing. (Chinese, English summary)

Äóëìàà, À. (1983). Õºâñãºë íóóðûí çàãàñíû ýêîëîãèéí ñóäàëãàà. Óëààíáààòàð.

IUCN. (2001). The IUCN Categories and Criteria (Version 3.1). IUCN SSC, Gland and Cambridge.

IUCN. (2003). Guidelines for application of the IUCN Red List Criteria at a regional level. IUCN SSC, Gland and Cambridge.

Hilton-Taylor, C. (Compiler) (2000). 2000 IUCN Red List of threatened species. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.

Lamoreux, J., Akcakaya, H.R., Bennun, L., Collar, N.J., Boitani, L., Brackett, D., Brautigam, A., Brooks, T.M., da Fonseca, G.A.B., Mittermeier, R.A., Rylands, A.B., Gardenfors, U., Hilton-Taylor, C., Mace, G., Stein, B.A. and Stuart, S. (2003). Value of the IUCN Red List. Trends in Ecology and Evolution 18(5): 214.

Lundberg, J. (2006). Phylogeny of all shes. http://www.deepfin.org/tree.php. Accessed on 19th April 2006.

Kottelat, M. (in prep.). Fishes of Mongolia: a checklist of the shes known to occur in Mongolia with comments on systematics and nomenclature. World Bank, Washington D.C.

Mace, G.M. (1994). Classifying threatened species: means and ends. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B 344: 91-97.

Prokofiev, A.M. (2002). Stone loaches (Baltoridae: Nemacheilinae) from the Uvs-Nuur Lake basin at the boundary of Tuva and Mongolia. Journal of Ichthyology 42 (Suppl.1): S45-S59.

61

Reshetnikov, Y.S., Bogutskaya, N.G., Vasileva, E.D., Dorofeeva, E.A., Naseka, A.M. Popova, O.A., Savvaitova, K.A., Sideleva, V.G. and Sokolov, L.I. (1997). An annotated check-list of the freshwater fishes of Russia. Journal of Ichthyology 37(9): 687-736.

Reshetnikov, Y.S., (2003). Atlas of Russian freshwater shes, Vol. 1 and 2. Nauka, Moscow.

Sokolov, V.E. (1983). The shes of the Mongolian People’s Republic. Nauka, Moscow.

UNEP-WCMC (2006). UNEP-WCMC species database: CITES-listed species. Available online at http://www.cites.org/. Accessed on 25 March 2006.

Wingard, J.R. and Odgerel, P. (2001). Compendium of environmental law and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer Zone Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project. Published report. (in English and Mongolian)

62

ÕÀÂÑÐÀËÒÕàâñðàëò I. Óñòàæ áàéãàà, Óñòàæ áîëçîøã¿é, Ýìçýã ç¿éëèéí õîâîðäëûí çýðýãëýëèéã ¿íýëýõýä

àøèãëàäàã À-Å õ¿ðòëýõ øàëòãóóðûí òîâ÷ òàéëáàð (IUCN, 2001-ûí òîâ÷ òàéëáàð).

A-B-ãèéí àëü ÷ øàëãóóðûã àøèãëàõ Óñòàæ áàéãàà Óñòàæ áîëçîøã¿é ÝìçýãA. Ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéí áóóðàëò. 10 æèë ýñâýë 3 ¿åýñ äýýø õóãàöààíä àæèãëàëòààð áóóðàõ õàíäëàãàòàé

A1 90% 70% 50%A2, A3 & A4 80% 50% 30%

Al. Ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààíóóäûã óðüä íü ñóäàëæ ¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãñºí áóþó ýðãýëçñýí ä¿ãíýëò¿¿äèéã äîîð ºãºãäñºí æàãñààëòóóä äýýð òóëãóóðëàí ïîïóëÿöèéí äîðîéòîëûí øàëòãààíóóäûã áóöààä õóó÷èíäàà îðîõ ìàãàäëàë íü áàòòàé áóþó òîäîðõîé ýñýõèéã òîãòîîõ

(a) øóóä àæèãëàëò(b) òóõàéí òàêñîíä íèéöñýí ýëáýãøèëèéí èíäåêñ(c) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé áîëîí îðøèõ íóòãèéí õýìæýý, àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë(d) àøèãëàëòûí ºíººãèéí áîëîí áîëîìæèò òºâøèí(e) íóòàãøóóëñàí ç¿éë, ýðëèéçæèë, ýìãýã ¿¿ñãýã÷, áîõèðäëóóä, ºðñºëäºã÷¿¿ä áà ïàðàçèòóóäûí íºëººí¿¿ä.

A2. Ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààíóóäûã óðüä íü ñóäàëñàí, ¿íýëñýí, ä¿ãíýñýí áîëîí ýðãýëçñýí ä¿ãíýëò¿¿äèéã À1-èéí (a)-(e) õîîðîíä ºãºãäñºí ¿íýëãýýí¿¿ä äýýð òóëãóóðëàí áóóðàëòûí ÿâö çîãñîîã¿é áàéãàà þìóó áóóðàëòûí øàëòãààí òîäîðõîé áóñ áóþó ìàãàäã¿é áóöààä àíõíû áàéäàëäàà ýðãýí îðîõ áîëîìæòîéã òîãòîîõ

A3. Àñóóäàëòàé áîëîíòºëºâëºãäñºí ïîïóëÿöèéí áóóðàëò èðýýä¿éä À1-èéí (b) - (e) òóëãàðâàë (õàìãèéí èõ íü 100 æèë)

A4. ªíãºðñºí ¿å áóþó èðýýä¿éäýý (õàìãèéí èõ íü 100 æèë) ïîïóëÿöèéí äîðîéòîëûí øàëòãààíóóäûã ñóäàëæ, ¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãñºí, òîîöîîëîí áîëîâñðóóëñàí áóþó ýðãýëçýý òºð¿¿ëñýí ä¿ãíýëò¿¿äèéã À1-èéí (a) - (e) õ¿ðòëýõ øàëãóóðóóä äýð òóëãóóðëàí ïîïóëÿöèéí áóóðàëòûí øàëòãààí íü òîäîðõîéã¿é þìóó îéëãîìæòîé áóñ áóþó áóöààä õóó÷èí áàéäàëäàà ýðãýí îðîõ

B. B1 áîëîí B2-ûí Ãàçàðç¿éí òàðõàëòûí õèëèéí õýëáýð, õýìæýýB1. Òàðõàö íóòãèéí õýìæýý < 100 êm2 < 5,000 êm2 < 20,000 êm2

B2. Ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé < 10 êm2 < 500 êm2 < 2,000 êm2

Äàðààãèéí 3-èéí 2 íü(a) Õýä õýäýí òàñàðõàéòñàí ýñâýë

òàñàðõàéòñàí ãàçàð íóòãèéí òîî= 1 5 10

(b) Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãà íü: (i) òàðõàö íóòãèéí õýìæýý; (ii) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé; (iii) àìüäðàõ îð÷íû òààëàìæòàé áàéäàë, òàëáàé áîëîí õýìæýý; (iv) áàéðøèë ýñâýë ñàëáàð ïîïóëÿöèéí òîî; (v) ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî

(c) Ýðñ õýëáýëçýë íü: (i) òàðõàö íóòãèéí õýìæýý; (ii) ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé; (iii) áàéðøèë ýñâýë ñàëáàð ïîïóëÿöèéí òîî; (iv) ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî

C. Æèæèã ïîïóëÿöèéí õýìæýý áîëîí áóóðàëò¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî < 250 < 2,500 < 10,000äàðààãèéí C1 ýñâýë C2:C1. Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ

õàíäëàãûí ¿íýëãýý íü:1 ¿å ýñâýë 3 æèëä

25%2 ¿å ýñâýë 5 æèëä 20%

3 ¿å ýñâýë 10 æèëä 10%

Õàìãèéí èõ íü 100 æèë

C2. Òîî òîëãîéí ¿ðãýëæëýí áóóðàõ õàíäëàãà áîëîí (a) ýñâýë (b):

a (i) á¿õ ñàëáàð ïîïóëÿöèóäûí áèå ã¿éöñýí áîäãàëèóä:

< 50 < 250 < 1,000

a (ii) íýã ñàëáàð ïîïóëÿöèä áàéãàà áîäãàëèóäûí %

90% 95% 100%

(b) ¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí ýðñ õýëáýëçýë¿¿ä

D. Ìàø áàãà áóþó õÿçãààðëàãäìàë ïîïóëÿöèÀëü íýãèéã íü:(1) ¯ðæëèéí íàñíû áîäãàëûí òîî < 50 < 250 < 1,000 Ýñâýë

(2) Ýçëýí àìüäðàõ òàëáàé Ýçëýí àìüäðàõ òàë-áàé < 20 êm2 ýñâýë áàéðøèë íóòàã 5

E. Òîîíû àíàëèç

Áàéãàëüä áàéãàà óñòàõ ìàãàäëàëûí èëýðõèéëýë:

3 ¿å (õàìãèéí èõ íü 100 æèë) ýñâýë 10

æèëä 50%

5 ¿å (õàìãèéí èõ íü 100 æèë) ýñâýë 20 æèëä

20% 100 æèëä 10%

63

Æàãñààëò I. Àæëûí õýñãýýñ òîãòîîñîí, Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëääîã ç éë ä

Øèíæëýõ óõààíû íýðøèë Ò¿ãýýìýë íýð Á¿ñ íóòãèéí çýðýãëýë Äýëõèéí õýìæýýíä

PETROMYZONTIFORMES

Petromyzontidae

Lethenteron reissneri (Dybowski, 1869)

Õîðõîé çàãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

ACIPENSERIFORMES

Acipenseridae

Acipenser baerii Brandt, 1869

Øèâýð õèëýì Óñòàæ áàéãàà B2ab (iii,v)

Ýìçýã, A2d

Acipenser schrenkii Brandt, 1869

Àìàð ìºðíèé õèëýì Ìýäýýëýë äóòìàã Óñòàæ áîëçîøã¿é, A1acd, A2d

CYPRINIFORMES

Balitoridae

Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)

Ãîâèéí ýðýýëæ Óñòàæ áîëçîøã¿é

B2ab (iii)..¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Barbatula toni (Dybowski, 1869)

Ñàõàëò ýðýýëæ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é

¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Lefua costata Kessler, 1876

Íàéìàñ ýðýýëæ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Triplophysa gundriseri Prokofiev, 2002

Òýñèéí ýðýýëæ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Cobitidae

Cobitis melanoleuca Nichols, 1925

×èìõ¿¿ð çàãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Misgurnus mohoity (Dybowskii, 1869)

Àìàð ìºðíèé ìîãîëçîé Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Cyprinidae

Acheilognathus asmussi(Dybowski, 1872)

Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Carassius carassius (Linnaeus, 1758)

Àëòëàã õýëòýã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Carassius gibelio (Bloch, 1782)

Ìºíãºëºã õýëòýã Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Chanodichthys erythropterus (Basilewsky, 1855)

Öàãààí äîãòîð ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Chanodichthys mongolicus (Basilewsky, 1855)

Ìîíãîëûí óëààí äàëáààò ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Culter alburnus Basilewsky, 1855

ªëãºð öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Cyprinus rubrofuscus Lacépède, 1803

Áóëóó öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Eupallasella percnurus (Pallas, 1814)

Íóóðûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã Ìýäýýëýë äóòìàã

Gnathopogon strigatus (Regan, 1908)

Ñóãàñàí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio acutipinnatus Menschikov, 1939

Åðäèéí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio cynocephalus Dybowski, 1869

Ìîðèí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio soldatovi Berg, 1914

Àìàð ìºðíèé ìîðèí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

64


Gobio tenuicorpus Mori, 1934

Öàãààí ñýë¿¿ðò ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hemibarbus labeo (Pallas, 1776)

Ìîðèí òàâõàðàë Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hemibarbus maculatus Bleeker, 1871

Òîëáîò ìîðèí òàâõàðàë Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855)

Åðäèéí õàâ÷èãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Ladislavia taczanowskii Dybowski, 1869

Òà÷àíîâûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Leuciscus baicalensis (Dybowski, 1874)

Øèâýð ñóãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Leuciscus dzungaricus Koch & Paepke, 1998

Ç¿¿í ãàðûí ñóãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, B1ab (v) & B2ab (v)


Leuciscus idus (Linnaeus, 1758)

Áóõ ñóãàñ Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Leuciscus waleckii (Dybowski, 1869)

Àìàðûí ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Microphysogobio tungtingensis (Nichols, 1926)

Áóéðûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Oreoleuciscus angusticephalus Bogutskaya, 2001

Íîõîé ñóãàñ Ýìçýã, B1ab (v).. ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Oreoleuciscus humilis Warpachowski, 1889

Äàâæàà ñóãàñ Ýìçýã, B2ab (ii,iii,iv,v) ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Oreoleuciscus potanini (Kessler, 1879)

Àëòàéí ñóãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 1758)

Âàðëàí Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Pseudaspius leptocephalus (Pallas, 1776)

Óëààí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1846)

Äàâæàà ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rhodeus sericeus (Pallas, 1776)

Àìàð ìºðíèé õàëáàãàí çàãàñ

Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rhynchocypris czekanowskii (Dybowski, 1869)

×åêàíîâûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rhynchocypris lagowskii (Dybowski, 1869)

Ëàãîâñêèéí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)

Óëààí í¿äýí Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914)

Ñîëäàòîâûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Saurogobio dabryi Bleeker, 1871

Ìîíõîð ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Squalidus chankaensis (Dybowski, 1872)

Õàíõûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Tinca tinca (Linnaeus, 1758)

Øàðãàë ¿õýðäýý ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

SILURIFORMES

Siluridae

Silurus asotus Linnaeus, 1758

Öóëáóóðò Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


SALMONIFORMES

Coregonidae

Coregonus chadary Dybowski, 1869

Öàãààí õàäèð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

65


Coregonus migratorius (Georgi, 1775)

Áàéãàëèéí îìóëü Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Coregonus pidschian (Gmelin, 1788)

Öàãààí çàãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab (iii,v)

Ìýäýýëýë äóòìàã

Thymallidae

Thymallus arcticus (Pallas, 1776)

Øèâýð õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Thymallus brevirostris Kessler, 1879

Ìîíãîë õàäðàí Ýìçýã, B2ab (iii,v).. ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Thymallus grubei Dybowski, 1869

Àìàðûí õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab (iii,v)


Thymallus nigrescens Dorogostaisky, 1923

Õºâñãºë õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é,

B2ab (i,ii,iii,iv,v)..¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Salmonidae

Brachymystax lenok (Pallas, 1773)

Çýâýã Ýìçýã, A3d ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hucho taimen (Pallas, 1773)

Òóë Óñòàæ áîëçîøã¿é, A2de & A3de & B2ab (iii,v)


ESOCIFORMES ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Esocidae

Esox lucius Linnaeus, 1758

Åðäèéí öóðõàé Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Esox reichertii Dybowski, 1869

Àìàðûí öóðõàé Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


GADIFORMES

Lotidae

Lota lota (Linnaeus, 1758)

Ãóòààð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

SCORPAENIFORMES

Cottidae

Cottus sibiricus Kessler, 1889

Øèâýð ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Cottus szanaga Dybowski, 1869

Àìàðûí ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Leocottus kesslerii (Dybowski, 1874)

Ýëñíèé ýðýýí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Mesocottus haitej (Dybowski, 1869)

Çàíòãàð çàãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

PERCIFORMES

Odontobutidae

Perccottus glenii Dybowski, 1877

Òîãòìîëûí öîîõëîé ¯íýëýõ áîëîìæã¿é

Perca uviatilis Linnaeus, 1758

Àëãàíà Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é

Æàãñààëò II. Øèíýýð òýìäýãëýãäñýí ç éë ä

Øèíæëýõ óõààíû íýð Ò¿ãýýìýë íýð

CYPRINIFORMES

Cyprinidae

Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903 Áóéðûí õàâ÷èãàñ

Micophysiogobio anudarini Holcík & Pivnicka, 1969 Àíóäàðèéí ã¿ðö

Phoxinus ujmonensis Kashenko, 1899 Þæìîíåíñèéí âàðëàí

Ìîíãîë îðíû çàãàñíû Óëààí äàíñ · 2016. 7. 16. · 3 £ ÌÍªÕ ¯Ã....

Documents