obiljeŽja socioemocionalnog razvoja u kasnoj odrasloj dobi

UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET TUZLA

PEDAGOGIJA PSIHOLOGIJA

RAZVOJNA PSIHOLOGIJA II

SEMINARSKI RAD

OBILJEJA SOCIOEMOCIONALNOG

RAZVOJA U KASNOJ ODRASLOJ DOBI

ejla Hasanbai

Tuzla, 2014.

OBILJEJA SOCIOEMOCIONALNOG RAZVOJA U KASNOJ ODRASLOJ DOBI

Saetak

Ovaj rad se bavi, kako je i navedeno u samom naslovu, obiljejima socioemocionalnog razvoja u

kasnoj odrasloj dobi. Da bismo to bolje razumjeli deavanja u kasnoj odrasloj dobi, na samom

poetku emo spomenuti teorije Erika Eriksona i njegove stupnjeve razvoja, te objasniti zadnji

stupanj u njegovoj kategorizaciji razvoja a to je integritet linosti naspram oajanju.

Takoer emo spomenuti i neke druge teorije, kako bismo na poetku dobili to bolju sliku o

tome ta se deava u kasnoj odrasloj dobi.

Zatim emo navesti najvanije promjene koje se deavaju u kasnoj odrasloj dobi, izmeu

ostalog, promjenu slike o sebi, znaaj socijalne i emocionalne podrke u kasnoj odrasloj dobi,

znaaj religije i proirenja duhovnosti, kao i vanosti zdravlja i uticaja zdravlja na sam

socioemocionalni razvoj.


Summary

This paper deals with, as stated in the title, the characteristics of socio-emotional development in

late adult life. To better understand the events in late adult life, at the very beginning we are

mentioning Erik Erikson theory and its stages of development, explaining the last stage in his

categorization of development which is integrity versus despair of personality.

We will also mention some other theories, in order to get the better picture of what is happening

in late adult life.

Then we will mention the most important changes that occur in late adult life, among other

things, changing self image, the importance of social and emotional support in late adult life, the

importance of religion and spirituality expansion, as well as the importance of health and health

impacts on socio-emotional development.


Sadraj

Uvod .............................................................................................................................................................. 1

Druge teorije razvoja..................................................................................................................................... 2

Promjena pojma o sebi ................................................................................................................................. 3

Socijalna podrka osobama u kasnoj odrasloj dobi ...................................................................................... 5

Socijalne teorije starenja .............................................................................................................................. 6

Duhovnost i religioznost ............................................................................................................................... 8

Zdravlje u kasnoj odrasloj dobi ..................................................................................................................... 9

Zakljuak ..................................................................................................................................................... 10

Literatura .................................................................................................................................................... 11


1

Uvod

Eriksonova teorija : integritet linosti naspram oajanju

Konani psiholoki konflikt prema Eriksonovoj teoriji je integritet linosti nasuprot oajanju, a

ukljuuje mirenje s vlastitim ivotom. Odrasli koji postignu osjeaj integriteta osjeaju se

cjelovito, potpuno i zadovoljno svojim postignuima. Oni su se adaptirali na mjeavinu pobjeda i

razoaranja koji su neizbjean dio ljubavnih odnosa, odgoja djece, prijateljstava i sudjelovanja u

zajednici. Oni razumiju da su putevi koje su slijedili, odbacili ili nisu nikada odabrali bili nuni

da bi se oblikovao smisleni ivotni vijek. (Erikson, 2008)

Kapacitet da se vlastiti ivot promatra u irem kontekstu ovjeanstva - kao sluajna kombinacija

jedne osobe i jednog dijela povijesti - pridonosi smirenosti i zadovoljstvu koji prate integritet.

U istraivanju na osobama u dobi od 17 do 82 godine, starija je dob bila povezana s veom

psihosocijalnom zrelou mjereno u terminima tenji za generativnosu i ego integritetom u

svakodnevnom ponaanju. Generativnost i ego integritet, zauzvrat, uveliko objanjavaju vezu

izmeu dobi i psihike dobrobiti (Sheldon i Kasser, 2001; prema Berk, 2008).

Kao to to i Eriksonova teorija naznaava, ini se da psihosocijalna zrelost tih kasnih godina

dovodi do vee sree. (Erikson, 2008)

Negativan se ishod ove faze, pojavljuje kada stariji osjeaju da su donijeli mnogo krivih odluka,

a vrijeme je prekratko da bi se pronaao novi put ka integritetu. Nemajui drugu ansu, oajnim

je osobama teko prihvatiti da je smrt blizu, te su preplavljeni gorinom, osjeajem poraenosti i

beznaa. Prema Eriksonu, ti se stavovi esto izraavaju kao ljutnja i prezir prema drugima, to je

krinka za prezir prema sebi.


2

Druge teorije razvoja

Peckova teorija

Prema Robertu Pecku (1968), Eriksonov konflikt integriteta ega nasuprot oaju obuhvaa tri

odvojena zadatka. Da bi se integritet razvio, svaki mora biti rijeen:

Diferencijacija ega nasuprot okupiranosti radnom ulogom. Ovaj zadatak proizlazi iz

umirovljenja. On zahtijeva od starijih koji su puno investirali u svoje karijere da nau

druge naine potvrde vlastite vrijednosti. Osoba koja tei integritetu mora diferencirati

mnotvo obiteljskih i prijateljskih uloga, te uloga u zajednici, koje su jednako

zadovoljavajue kao i poslovni zivot.

Prolaznost tijela nasuprot okupiranosti tijelom. Starija dob donosi propadanje izgleda,

tjelesnih kapaciteta i otpornosti na bolesti. Za osobe ija se psihika dobrobit uveliko

oslanja na stanje njihova tijela, kasna odrasla dob moe biti teko razdoblje. Stariji

trebaju nadvladati tjelesna ogranienja, naglasavajui kognitivne i socijalne mogunosti,

koje nude alternativne, kompenzirajue nagrade.

Prolaznost ega nasuprot okupiranosti egom. Premda sredovjeni ljudi uviaju da je ivot

konaan, starije se podsjea na izvjesnost smrti jer im umiru braa i sestre, prijatelji i

vrnjaci u zajednici. Oni moraju pronai konstruktivne naine suoavanja s tim

realitetom - investirajui u dalju budunost nego je njihov vlastiti ivotni vijek. Premda

generativne godine rane i srednje odrasle dobi pripremaju ljude na zadovoljavajuu

stariju dob, postizanje integriteta ega zahtijeva stalne napore da se ivot uini sigurnijim,

smislenijim i gratificirajuim za one koji e ga nastaviti nakon to neko umre.


3

Promjena pojma o sebi

Kako budunost postaje sve kraa, tako veina starijih u osamdesetima i devedesetima nastavlja

spominjati svoje eljene pojmove o sebi koji se tiu dobroga zdravlja, odnosa s drugima i

drustvene odgovornosti, te su vrlo aktivni u nastojanju da postignu te elje.

To starijima prua osjeaj svrhovitosti u ivotu i osjeaj daljnjeg razvoja (Frazier, 2002; Markus

i Herzog, 1992; prema Berk, 2008)). ak i u uznapredovaloj dobi, kada neki kapaciteti

propadaju, veina starijih zadrava koherentan pojam o sebi. Oni se kao osobe smatraju u mnogo

emu istima, onakvima kakvi su uvijek bili (Troll i Skaff, 1997; prema Berk, 2008).

Tiiekom kasne odrasle dobi dogaaju se promjene u tri karakteristike linosti - promjene koje jo

jednom pobijaju stereotipe o starosti. Starija dob nije vrijeme u kojem linost neizbjeno postaje

rigidna i u kojem opada moral. Suprotno tome, uobiajeniji je fleksibilan, optimistian pristup

ivotu. (Berk, 2008)

Procjenjuiui otvorene intervjue sa starijima u njihovim ezdesetim godinama i ponovo u

osamdesetima i devedesetima, istraivai su otkrili da su rezultati procjena na pridjevima

koji ine osobinu ugodnosti - velikoduan, strpljiv i dobre naravi - bili vii u drugoj primjeni

nego u prvoj primjeni, i to kod vie od jedne treine uzorka. ini se da su te kvalitete tipine

za ljude koji su se pomirili sa ivotom, unato njegovim nesavrenostirna.

Meutim, sudionici su sa starenjem pokazali blagi pad na socijabilnosti ( Field i Millsap,

1991; prema Berk, 2008)). To moda odraava suavanje socijalnih kontakata, jer ljudi postaju

selektivniji u odnosima, a lanovi obitelji i prijatelji umiru.

Trei, s prethodnima povezani razvojni aspekt jest vee prihvaanie promjene - to je osobina

koju stariji spominju kao nunu za psihiku dobrobit ( Ryff, 1989; prema Berk, 2008) .


4

To da se mnoge starije osobe dobro prilagoavaju promjeni vidljivo je iz njihovih odgovora kada

ih se upita ime nisu zadovoljni u ivotu. Oni esto odgovaraiu da ni zbog cga nisu nesretni!

Kapacitet da se prihvate ivotni preokreti, od kojih su mnogi izvan nae kontrole, vitalno je

vaan za pozitivno funkcioniranje u kasnoj dobi. Veina je starijih otporna: oni se odupiru kada

se nau pred tekoama, Osobito ako su to inili i prije u ivotu. (Berk, 2008)


5

Socijalna podrka osobama u kasnoj odrasloj dobi

U kasnoj odrasloj dobi socijalna podrka i dalje igra snanu ulogu u smanjivanju stresa,

promiui tako tjelesno zdravlje i psihiku dobrobit. Socijalna podrka poveava anse za dulji

ivot ( Liang i sur., 1999; Seeman i sur., 1993; prema Berk, 2008).

To moe pomoi u tumaenju odnosa izmeu sudjelovanja u religijskim aktivnostima i

preivljavanja.. Stariji uglavnom primaju neformalnu podrku od lanova obitelji - prvo od

suprunika ili, ako ona ili on ne postoje, od djece i brae i sestara. Ako te osobe nisu dostupne,

mogu uskoiti drugi roaci i prijatelji.

Meutim, mnogi stariji tako visoko vrednuju nezavisnost da ne ele veliku podrku od blinjih

ako ne mogu uzvratiti. Kada je pomo velika ili se ne moe uzvratiti, esto rezultira

psiholokim stresom ( Liang, Krause i Bennett, 2001; prema Berk, 2008) .

Moda zato odrasla djeca iskazuju dublji osjeaj obaveze prema svojim ostarjelim roditeljima

nego to to njihovi roditelji od njih oekuju. Formalna podrka - plaena pomo ili usluge koje

prua agencija - komplementarna neformalnoj ne samo da pomae rasteretiti njegovatelje, nego i

tedi starije od toga da se osjeaju suvie ovisnima o svojim bliskim odnosima ( Krause, 1990;

prema Berk, 2008).

Kada interveniramo u ivot starijih, moramo se zapitati kakvu vrstu pomoi dajemo. Pomo koja

nije eljena, potrebna ili koja pojaava slabosti moe potkopati mentalno zdravlje. Takoer moe

ubrzati tjelesnu onemoalost ako se postojee vjetine ne koriste. Suprotno tome, pomo koja

oslobaa energiju za pothvate koji su osobno zadovoljavaiui i koji dovode do rasta poveava

kvalitetu ivota starijih. (Berk, 2008)


6

Socijalne teorije starenja

Socijalne teorije starenja nude objanjenja za pad socijalnih interakcija. Dva istaknuta stajalita -

teorija povlaenja i teorija aktivnosti interpretiraju to na suprotne naine. Noviji pristup - teorija

socioemocionalne selektivnosti - objanjava iri raspon nalaza o socijalnim kontaktima u starijoj

dobi.

Teorija povlaenja. Prema teoriji povlaenja, u oekivanju smrti dolazi do uzajamnog povlaenja

izmeu starijih i drutva (Cumming i Henry, 1961; prema Berk, 2008).

Stariji ljudi smaniuju svoju razinu aktivnosti i komuniciraju manje esto, postajui zaokupljeniji

svojim unutranjim ivotom. Istovremeno, drutvo oslobaa starije od posla i obiteljskih

odgovornosti. Ti se rezultati doivljavaiu kao korisni za obje strane. Starijima se daje mir, a kada

se jednom povuku, njihova smrt manje uznemiruie drutvo. (Berk, 2008)

Teorija aktivnosti. Nastoiei prevladati nedostatke teorije povlaenia, teorija aktivnosti tvrdi da

pad interakcija uzrokuju socijalne prepreke za angaman starijih, a ne njihove elje. Kada stariji

izgube odreene uloge ( npr. zbog umirovljenja), oni daju sve od sebe kako bi nali druge, te

ostali aktivni i angairani. Prema tom stajalitu, stvaranje uvjeta koji starijima doputaju da

ostanu angairani u ulogama i odnosima vitalno je za zadovoljstvo ivotom ( Maddox, 1988).

Teorija socioemocionalne selektivnosti. Neto noviji pristup tvrdi da, kako starimo, naa

socijalna mrea postaje selektivnija. Prema teoriji socioemocionalne selektivnosti, socijalne

interakcije ne opadaju iznenada u kasnoj odrasloj dobi. Naprotiv, rije je o cjeloivotnim

procesima selekcije. U srednjoj odrasloj dobi brani se odnosi produbljuiu, brae i sestre se

osjeaju bliima, a broj prijateljstava opada. U starijoj dobi kontakti s obitelji i dugotrajnim

prijateljima odravaju se do osamdesetih, kada postupno nestaju u korist vrlo malog broja bliskih

odnosa. Suprotno tome, kontakti s poznanicima te spremnost za stvaranje novih socijalnih veza

otro opadaju od srednje do kasne odrasle dobi (Fung, Carstensen i Lang, 2001; Lang,

Staudinger i Carstensen, 1998; prema Berk, 2008).


7

Sve u svemu, teorija socioemocionalne selektivnosti smatra da kod starijih ima manje socijalnih

veza, ali su one visokokvalitetne i da su tome razlog promijenjene ivotne prilike. Rezultat je

toga da stariji preferiraju partnere s kojima su razvili ugodne, zadovoljavajue veze.


8

Duhovnost i religioznost

Kako stariji uspijevaju prihvatiti propadanje i gubitke, osjeati se cjelovito i potpuno i mirno

prihvatiti da dolazi smrt? Jedna je mogunost da oni razvijaju zreliji osjeaj duhovnosti. To jest,

oni aktivno trae dublji smisao ivota, znaiui da e on svriti u bliskoj budunosti. Transcen-

dentni osjeai istine i ljepote mogue je nai u umjetnosti, prirodi i odnosima s drugima. No

religija mnogim ljudima daje vjerovanja, simbole i rituale koji vode tu potragu za smislom.

(Berk, 2008)

Nadalje, duhovnost i vjera mogu u starijoj dobi uznapredovati na viu razinu - od propisanih

vjerovanja do misaonijeg pristupa koji naglaava veze s drugima i pomirenje s mistinou i

nesigurnou. (Birren, 1990; prema Berk, 2008)

Kod starijih, neovisno o porijeklu, ukljuenost u religiju donosi mnotvo koristi, One su vrlo

razliite od viebania, osjeanja bliskosti s obitelji i prijateliima, do psihike dobrobiti.


9

Zdravlje u kasnoj odrasloj dobi

Zdravlje je snaan prediktor psihike dobrobiti u kasnoj odrasloi dobi. Tjelesno propadanje i

kronine bolesti mogu biti vrlo stresni vodei do osjeaja gubitka osobne kontrole, temeljnog

faktora mentalnog zdravlja u odraslih. Nadalje, tjelesna bolest koja rezultira invalidnou

ie meu najsnanijim rizinim faktorima za depresiju u kasnoj dobi ( Geerlings i sur., 2001;

prema Berk, 2008).

Starenje ivanog sustava pogaa irok raspod miljenja i aktivnosti. Premda se teina mozga

smanjuje tokom cijele odrasle dobi, taj gubitak postaje vei nakon dobi od 60 godina i moe

iznositi od 5 10% do dobi od 80 godina, a dogaa se zbog odumiranja neurona i poveanja

ventrikula (prostora) unutar mozga. U vidnim, slunim i motornim podrujima umire i do 50%

neurona. Stanice koje mijeliniziraju ivana vlakna takoer propadaju, to doprinosi smanjemoj

uinkovitosti sredinjeg ivanog sustava. (Whitbourne, 2001)

Premda je manje starijih u usporedbi s mladima i sredovjenima depresivno, duboki osjeaji

beznaa rastu s dobi kad uznapreduje tjelesna onemoalost i s njom povezana socijalna

izolacija. ( Roberts i sur., 1997; prema Berk, 2008).

Depresija je u starijoj dobi esto smrtna. Ljudi u dobi od 65 godina i vie imaju najveu stopu

suicida meu svim dobnim skupinama. Meutim, kada stariji ostanu odgovorni za osobno vana

podruja svojih ivota, oni zadravaju nune aspekte identiteta u susretu s promjenom i mnogo

povoljnije vide svoju prolost i budunost ( Brandtstadter i Rothermund, 1994; prema Berk,

2008)


10

Zakljuak

Dolazak ivota u kasnu odraslu dob je neminovan i nijedna osoba na svijetu taj dolazak ne moe

zaustaviti. Kao to smo vidjeli u samom radu, neki ljudi doekaju ovaj period ivota i prolaze

kroz njega sretni i zadovoljni, sa ispunjenim srcem. Naalost, svi ljudi ne rolaze na isti nain

kroz ovaj period ivota i za neke ljude on moe biti veoma teak.

Veoma je vaan nain na koji posmatramo svijet i sebe u tom svijetu, kao i podrka ljudi koje

volimo i koji nam daju podrku i nastavljaju da ine na ivot ispunjenim.

Postoji mnogo uticaja koji e pomoi ili oteati ivota u ovoj dobi, ali u svakom sluaju,

moemo zakljuiti da i kasna odrasla dob moe biti jedno predivno iskustvo ispunjeno ljubavlju i

njenou, ili naalost, ispunjemo tekim trenucima i bolnim iskustvom.

Kojoj strain e osoba pripadati, zavisi, kako od same osobe tako i od okoline u kojoj osoba ivi i

njenog kruga ljudi koji nose znaenje u njenom ivotu.


11

Literatura

Berk. E.L. (2008). Psihologija cjeloivotnog uenja. Zagreb: Naklada Slap.

Whitbourne, S.K. (2001). Razvoj odraslih i starenje. New York: J.W. and Sons,

Erikson, E. (2008). Identitet i ivotni ciklus. Beograd: Zavod za udbenike.

Maddox, G.L. (1988). Raznolikost starenja. New York: Springer Publishing Company.

Peck, R.C. (1968). Srednji vijek i starenje. Chicago: University of Chicago Press.

obiljeŽja socioemocionalnog razvoja u kasnoj odrasloj dobi

Documents