O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO’JALIGINI

MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI

MASOFAVIY TA’LIM PLATFORMASIDA O’QUV RESURSLARINI

YARATISH VA UNDAN FOYDALANISH BO’YICHA YO’RIQNOMA

Toshkent-2020

Kirish

Talabalarni masofadan o’qitishda elektron ta’lim platformasi samarali vosita

hisoblanib, professor-o’qituvchilar va talabalarning off-line (on-line) muloqotini

ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, talabalarga bilim berishning

zamonaviy usullaridan biri bo’lib, mazmun va shakl jihatidan yuqori darajadagi bilim

hamda ko’nikmalarni mustaqil shakllantirishga xizmat qiladi.

Ushbu metodik qo’llanma OTMdagi barcha professor-o’qituvchilari va

talabalariga mo’ljallangan bo’lib, Moodle tizimidan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan

o’quv materiallarini kiritish va undan foydalanish bo’yicha uslubiy tavsiyalar bayon

etilgan.

Mualliflar:

D.Xodjayev – O’quv-uslubiy boshqarma boshlig’i.

A.K.Axmedov – “Buxgalteriya hisobi va audit” kafedrasi mudiri.

Masofaviy ta’lim jarayonida Moodle tizimidan foydalanish

bo’yicha yo’riqnoma

Ushbu qo’llanma professor-o’qituvchilar va talabalar uchun mo’ljallangan bo’lib,

masofaviy ta’lim (off-line) tizimidan foydalanishda foydalanuvchilarning bilim va

amaliy ko’nikmalarbni shakllantirishga xizmat qiladi.

Buning uchun institut saytida joylashtirilgan moodle.tiiame.uz sahifasiga kiramiz

(1-rasm).

1-rasm. Moodle masofaviy ta’lim platformasining interfeysi

Ushbu sahifada ko’rsatilgan Kirish (Вход) tugmasi bosiladi va quyidagi tartibda

undan foydalanish mumkin (2-rasm).

2-rasm. Foydalanuvchi nomi va Parolni kiritish

1

Professor-o’qituvchilar tomonidan kurslarni yaratish tartibi

Tizimga kurslarni yaratish uchun kirganda O’zbek, Rus va Ingliz tilidan birini

tanlash talab etiladi. Til tanlanganidan keyin nima fan qaysi kafedraga tegishli bo’lsa

fan yaratuvchisi belgilagan kafedra ichida tugmasini bosish orqali fanlarni hosil

qilish mumkin. Quyidagi interfeys ochiladi (3-rasm).

3

a-rasm. Fan yaratish uchun ochilgan darchaning umumiy ko’rinishi

1 Izoh: foydalanuvchi nomi va parol kurs yaratuvchisi tomonidan kiritiladi.

moodle.tiiame.uz

Misol tariqasida Statistika fanini yaratamiz. Yuqoridagi Darchada talab qilingan

kataklar to’ldiriladi va kursni boshlash va yakunlash intervallarini belgilash

imkoniyatlari ham mavjud.

3

b-rasm. Fan yaratish uchun ochilgan darchaning asosiy qismini to’ldirish

3

c-rasm. Fanning maqsad va vazifalari (mazmuni) qisqacha bayon etiladi

3

d-rasm. Kursning formatini tanlash

Bunda, fanning mavzulari soni va o’quv rejaga asosan soatlar miqdoridan kelib

chiqqan holda tanlanadi. Biz tanlagan fan 16 haftaga mo’ljallanganligi sababli,

mavzularni ham shunga mos holda shakllantiramiz.

Shuningdek boshqa bir qator elementlar ham mavjud bo’lib ularni ham shu

yo’sinda to’ldiramiz va “saqlash va ko’rsatish” tugmasini bosamiz.

4-rasm. Statistika fanining mavzularini kiritish va tahrir qilish

Tahrir qilish tugmasini bosib, fanning Kalendar rejasidagi mavzularni kiritish

mumkin. Buning uchun “Mavzu 1” yonidagi qalamni bosish kerak va mavzuni kiritish

talab etiladi hamda Enter tugmasi bosiladi.

4

a-rasm. Mavzuni kiritish va tahrir qilish

Quyidagi rasmda kiritilgan mavzularni ko’rish mumkin.

Yuqorida keltirilgam mavzular ichiga elementlar qo’shish mumkin. Quyidagi

rasmda ko’rinadiki, har bir element o’zining foydalanish xususiyatiga mos ravishda

tanlanishi mumkin.

4

b-rasm. Mavzular ichiga zarur bo’lgan elementlarni qo’shish

Baholash usullari xilma xil bo’lib, ulardan foydalanish o'ziga hos

murakkabliklarni keltirib chiqaradi, ayniqsa ko'p variantli savollardan foydalanilganda.

Bizning fikrimizcha fan yuzasidan talabalar bilimini baholashda “test sinovlari” eng

maqbul usul hisoblanadi.

Test (ing. - "sinash", "tekshirish") yoki “sinov” har xil vaziyatlar orqali tizim

faoliyatining asosiy jarayonlarini o'rganish va kuzatiladigan o'zgarishlarni tahlil qilish

usuli hisoblanadi. Shuningdek, ta'lim jarayonida, testdan foydalanishga asoslangan o'quv

muassasalarda talabalar bilimini aniqlash shakli pedagogik test deyiladi2.

Bizning fikrimizcha, “test” - talabalar bilimini baholash vositasi hisoblanib, sinov

natijalarini tahlil qilish uchun standartlashtirilgan tizimdir. Test savollaridan ko'zlangan

asosiy maqsad oz vaqt ichida o'quvchilarni yoppasiga baholash hamda

mutaxassislarning bilim va saviyasini aniqlash uslublaridan biri hisoblanadi.

Test yordamida o'quvchi yoki mutahassisning bilimi, ilmi va ma'naviy etukligini

(dunyoqarashini) sinash hamda yoshlarning qaysi yo'nalish va mutahassislikka layoqati

borligini, iqtidorini zudlik bilan aniqlash yoki baholashga imkon beradi. Test yordamida

bilimni baholashning pedogogik nuqtai-nazardan ayrim yutuqlari va ba'zi kamchiliklari

mavjud bo'lib, baholash jarayonini kompyuter dasturiy vositalari orqali yoki on-line

tarzda global internet tarmog’i orqali masofadan boshqarish tizimidan foydalanish

mumkin. Shuningdek, test savollari va masalalarning jozibadorligi, ularning qisqa va

lo'ndaligi, umumiy javoblar ichida to'g’ri javobning borligi va ular o'quvchilarga

ko'rsatma bo'lib xizmat qilishi, topishmoqli o'yinga o'xshashligi va javobni topishda

xotira ichki his (intuitsiya) va topqirlik qo'l kelishida namoyon bo'ladi.

Hozirgi kunda testlar takomillashib qog’oz shakldan elektron shaklga o'tib, o'ziga

hos qulaylik va talabalar bilimini masofadan nazorat qilishga imkon bermoqda.

Shuningdek, pedagog va talabani vaqtdan unumli foydalanish, mashg’ulotlar davomida

aniq bilim va ko'nikmalarni shakllantirish hamda natijalarni darsdan darsga yaxshilab

borishda o'qitish va nazoratning intensiv usuli bo'lib xizmat qiladi. Jumladan, amaliy

mashg’ulotlar davomida o'zlashtirilgan bilimlarni sinashda yoki o'tilgan mavzularni

mustahkamlashda 7-10 ta testdan foydalanib, talabalarni faolligini oshirish orqali

ularning bilim va ko'nikmalarini nazorat qilish mumkin.

Bizni ko'proq testni qanday shakllantirish va undan foydalanish qiziqtiradi,

shunday emasmi?! Buning uchun testni quyidagi turlarini farqlashimiz talab etiladi.

Ya'ni:

sodda testlar (to'g'ri/noto'g'ri);

2Казиев В. М. Введение в практическое тестирование. - М.: INTUIT.RU, Бином. Лаборатория Знаний, 2008.

Test topshiriqlarini shakllantirish bo’yicha

ko’rsatma:

bitta to'g'ri javobli testlar (oddiy testlar); bitta noto'g'ri javobli testlar (oddiy testlar); ko'p variantli testlar (bir nechta javob to'g'ri hisoblanadi); berilganlardan mos keladiganini tanlash; iyerarxiya ko'rinishida (ketma-ketlikda) joylashtirish; bo'sh joylarni to'ldirish; mos elementlarni birlashtirish; rasmlardagi o'xshashlik yoki farqlarni belgilash; va boshqa ko'rinishda bo'lishi mumkin (mazkur test turlariga misollar

fakultativ tarzda darsdan tashqari holatda o’qituvchi tomonidn

tushuntiriladi).

Yuqorida keltirilgan testlarning barchasidan har doim ham foydalanmaymiz,

ayrimlaridangina foydalanamiz holos. Mamlakatimizdagi Oliy ta'lim muassasalarida

talabalar bilimini baholashda elektron moodle3 tizimidan foydalanilmoqda. Ushbu tizim

imkoniyatlaridan foydalangan holda talabalar bilimini baholash va doimiy nazorat qilish

imkoniyati mavjud. Jumladan, talabalarni joriy nazorat, oraliq nazorat va yakuniy

nazorat ishlarini baholashda test sinovlarini qo'llash qulay hisoblanadi. Ayniqsa, moodle

tizimi foydalanuvchisi hisoblangan ta'lim muassasalarida professor-o'qituvchilarning

shaxsiy interfeyslari mavjud. Ushbu interfeysda yaratilgan “Mening kurslarim” ruknida

mavjud fanlar ichida element qo'shish uchun yordamchi qismlar mavjud.

Yuqorida keltirilgan test turlarining barchasini qo'llagan holda moodle tizimida

testlar to'plamini shakllantirish mumkin (5-rasm). Shuningdek, testlar yordamida o'tilgan

mavzularni takrorlash, talabalar bilimlarini mavzu bo'yicha mustahkamlash, yangi

mavzularni oldingi mavzular (boblar va bo'limlar) bilan mantiqan izchil bog’lab, o'zaro

aloqadorlikda darsni tashkil etish vositasi sifatida ham qo'llash yaxshi samara beradi.

5-rasm. “Test” hosil qilishda uni tarkibiy qismlarini tahrirlash

3 www.moodle.org – saytidan ko’proq ma’lumot olish mumkin.

Ushbu tahrirlash amali orqali quyidagi vazifalarni bajarishimiz mumkin. Testga

nom qo’yish, sinovni boshlash va tugatish vaqtini belgilash, testni davomiyligini

belgilash, baholash va urinishlarni belgilash kabi ishlarni belgilash talab etiladi.

Test yaratilganidan keying buyruqlar panelida “testni tahrirlash” orqali testlar

to’plami shakllantiriladi.

“yangi savol” qo’shish tanlanadi va savol kiritish uchun

yangi darcha ochiladi. Ushbu darchada testing bir nechta

shakllari mavjud bo’lib, ulardan birini tanlash yo’li bilan

amalga oshiriladi. Quyida biz har doim foydalanadigan

variantli test shaklini qo’llaymiz.

Test savolining to’g’ri javobi 100 foizlik qilib belgilanishi talab etiladi. Sahifani

saqlash va ko’rish mumkin. 1-mavzuga test elementi qo’shiladi va undan foydalanish

imkoniyati yuzaga keladi. Quyidagi rasmda aks etgan.

6-rasm. Shaklantirilgan testning ko’rinishi.

Shu tariqa mavjud elememntlardan foydalanishni joriy etish mumkin. Shu bilan

birga talabalar bilimini ham doimiy nazorat qilish imkoniyati yaratiladi. Natijani doimiy

kuzatib borish mumkin.

Dekanat tomonidan shakllantirilgan guruhlar kurs

yaratuvchilari tomonidan yuqorida ko’rsatilgan tartibda

qo’shiladi va talabalarga fandan foydalanish huquqi

beriladi.

Moodle tizimidan foydalanishda talabaga ko’rsatma

Ushbu tizimdan talabalar foydalanishi juda oson hisoblanadi, yuqorida keltirilgan

1-rasmga asosan tizimga kirish mumkin. Bunda sahifada ko’rsatilgan Kirish (Вход)

tugmasi bosiladi va quyidagi tartibda undan foydalanish mumkin bo’ladi(7-rasm).

7-rasm. Foydalanuvchi nomi va Parolni kiritish

4

Yangi foydalanuvchi talablar uchun parolni o’zgartirish uchun belgilangan talab

darajasida rasmiylashtirish lozim.

8-rasm. Yangi parolni saqlash

Yangi parolni kiritishda albatta bosh harf, kichkina harf, raqamlar va belgidan

iborat bo’lishi zarur.

Talaba uchun sahifa quyidagicha ko’rinishga ega bo’ladi.

9-rasm. Talaba interfeysining umumiy ko’rinishi

4 Izoh: foydalanuvchi nomi talabaning passport seriya raqami ko’rinishida kiritilgan va o’z parollari ega.

“Mening kursim” menyusida o’qituvchilar tomonidan ruhsat etilgan fanlar

barchasi ko’rinib turadi va talaba foydalanish huquqiga ega hisoblanadi.

Statistika fani bo’yicha kiritilgan ma’lumotlar talabalar uchun foydalanishga

tayyor holda ekanini ko’rish mumkin. Hamda barcha yaratilgan elementlar ochiq holatda

ko’rinmoqda. Har bir mavzu bo’yicha berilgan topshiriqlarni bajarish va mavzu

bo’yicha berilgan ma’lumotlardan (tarqatma material, prezintatsiya, masala va

topshiriqlar) foydalanib bilimini mustaqil baholashlari mumkin.