no part of this book may be reproduced or transmitted in ... std notes/मराठी... · no...

No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve

F³eÊee oneJeer

cenejeä^ jep³e ceeO³eefcekeÀ Je G®®e ceeO³eefcekeÀ efμe#eCe ceb[U, HegCes ³eeb®³ee megOeeefjle DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

Fifth Edition: March 2016

10175_10310_JUP

Printed at: Repro India Ltd., Mumbai

þUkeÀ JewefMeäîes • mebHetCe& DeY³eeme¬eÀcee®ee `ÒeμveesÊejeb®³ee mJeªHeele' HeefjHetCe& Dee{eJee.

• HeeþeKeeueerue Òeμve, Heeþebleie&le efJe®eejuesues Òeμve lemes®e ke=ÀleeR®ee GÊejebmeefnle meceeJesμe.

• Deeke=Àl³ee / lekeÌles ³eebJej DeeOeeefjle Òeμveeb®ee meceeJesμe.

• Òeel³eef#ekeÀebJej DeeOeeefjle yengHe³ee&³eer Òeμve Je Heefj®ísoeJej DeeOeeefjle Òeμveeb®ee meceeJesμe (veJeerve ÒeμveHeef$ekeÀe

DeejeKe[îeevegmeej).

• G®®emlejer³e efJe®eejkeÀewμeu³e efvecee&Ce keÀjCeeN³ee Òeμveeb®ee meceeJesμe (HOTS).

• mejeJeemeeþer DeefOekeÀ Òeμve Je l³eeb®eer GÊejs.

• megyekeÀ DeeefCe veeceefveos&efμele Deeke=Àl³ee.

• Òel³eskeÀ Heeþe®³ee μesJeìer Heeþe®³ee GpeUCeermeeþer mcejCelekeÌl³eeb®ee meceeJesμe.

• mejeJeemeeþer oesve vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀeb®ee meceeJesμe (veJeerve ÒeμveHeef$ekeÀe DeejeKe[îeevegmeej).

• yees[e&®³ee 2014, 2015 DeeefCe 2016 meeue®³ee ÒeμveHeef$ekeÀeb®ee meceeJesμe.

P.O. No. 10653

ÒemleeJevee efJeÐeeL³ee¥®³ee %eeveele Yej IeeueC³eemeeþer Je l³eeb®ee DeelceefJeμJeeme Jee{efJeC³eemeeþer ìeiexì HeeqyuekesÀμevme®es `F³eÊee oneJeer efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve' ns

opexoej ceeie&oμe&veHej HegmlekeÀ Deecner meeoj keÀjle Deenesle. ns HegmlekeÀ megOeeefjle DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle Demetve ³eele HeeþîeHegmlekeÀeleerue meJe& Òeμveebyejesyej®e Heeþebleie&le efJe®eejC³eele Deeuesues Òeμve Je ke=Àleer

³eeb®³eener meceHe&keÀ GÊejeb®ee meceeJesμe keÀjC³eele Deeuesuee Deens. meJe& J³eeK³ee, efve³ece Je met$es ³eele meceeefJe<ì Deensle. HegmlekeÀeleerue Òel³eskeÀ IeìkeÀe®ee HeefjHetCe& meceeJesμe keÀjC³eeyejesyej®e efJeÐeeL³ee¥vee mHeOexuee meeceesjs peeC³eemeeþer meppe keÀjC³ee®³ee GÎsμeeves ³ee HegmlekeÀele

mees[Jeuesueer GoenjCes Je mejeJeemeeþer DeefOekeÀ Òeμveeb®eener meceeJesμe keÀjC³eele Deeuee Deens. DeY³eemeIeìkeÀebvegmeej efJeYeeieCeer kesÀuesu³ee megJ³eJeeqmLele Òeμve-GÊej mJeªHeecegUs efJeÐeeL³ee¥vee Òel³eskeÀ ÒekeÀjCee®es menpeHeCes DeekeÀueve nesF&ue. mebyebefOele

Heeþe®³ee μesJeìer efouesu³ee DebkeÀieefCeleer³e GoenjCeebcegUs efJeÐeeL³ee¥vee leer De®etkeÀHeCes mees[efJeC³ee®ee mejeJe nesF&ue. efJeefJeOe mebkeÀuHeveeb®es meKeesue Je HeefjHetCe& DeekeÀueve nesC³eemeeþer DeeJeμ³ekeÀ l³ee efþkeÀeCeer megyekeÀ Je veeceefveoxefμele Deeke=Àl³ee osC³eele Deeu³ee Deensle.

Òel³eskeÀ ÒekeÀjCee®³ee μesJeìer osC³eele Deeuesu³ee mcejCelekeÌl³eecegUs efJeÐeeL³ee¥vee mebHetCe& Heeþe®es êgle HegvejeJeueeskeÀve keÀjC³eeme ceole nesF&ue, l³ee®eÒeceeCes ³ee HegmlekeÀele mejeJeemeeþer oesve vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe Je yees[e&®³ee 2014, 2015 Je 2016 ®³ee ÒeμveHeef$ekeÀeb®ee meceeJesμe kesÀuee Deens. ns HegmlekeÀ efJeÐeeL³ee¥vee meg³eesi³e ceeie&oμe&ve keÀjsue Je Hejer#esle nceKeeme ³eμe efceUJetve osF&ue Demee Deece®ee ¢{ efJeμJeeme Deens.

ns HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì JneJes ³eemeeþer legce®es DeefYeÒee³e Je met®evee ³ee oesvneR®eer Deecner Jeeì Heenle Deenesle.

Oev³eJeeo!

Hejer#esmeeþer neefo&keÀ μegYes®íe!

ÒekeÀeμekeÀ

iegCe efJeYeeieCeer

iegCe efJeYeeieCeer (cee®e& 2014 Je veblej®³ee Hejer#eebmeeþer) SketÀCe iegCe: 100

uesKeer Hejer#ee: 80 iegCe oesvner ÒeμveHeef$ekeÀe oesve mJeleb$e GÊejHeef$ekeÀebJej mees[JeeJ³eele. HesHej I: 40 iegCe: 2 leeme

HesHej II: 40 iegCe: 2 leeme

Òeel³eeq#ekeÀ Hejer#ee: 20 iegCe: 1 leeme 30 efceefveìs

ÒeμveHeef$ekeÀe DeejeKe[e:

Òeμve iegCe He³ee&³eemeefnle iegCe HesHej - I (efJeYeeie De)

Q. 1 A. 5 Òeμveeb®eer GÊejs (Òel³eskeÀer 1 iegCe) 5 5

Q. 1 B. 5 yengHe³ee&³eer Òeμve (Òel³eskeÀer 1 iegCe) 5 5

Q. 2. 6 HewkeÀer 5 Òeμveeb®eer GÊejs Ðee. (Òel³eskeÀer 2 iegCe) 10 12


Q. 4. 2 HewkeÀer SkeÀe Òeμvee®es GÊej efuene. (5 iegCeeb®ee Òeμve ) 5 10

HesHej - II (efJeYeeie ye)

Q. 5 A. 5 Òeμveeb®eer GÊejs efuene. (Òel³eskeÀer 1 iegCe) 5 5

Q. 5 B. 5 yengHe³ee&³eer Òeμve (Òel³eskeÀer 1 iegCe) 5 5



Q. 8. 2 HewkeÀer SkeÀe Òeμvee®es GÊej efuene. (5 iegCeeb®ee Òeμve ) 5 10

SketÀCe 80 100

Òeμveeb®es ÒekeÀej Òe. 1 A DeeefCe Òe. 5 A

efjkeÀec³ee peeiee Yeje, ieìeyeensjerue He³ee&³e DeesUKee, meec³e HetCe& keÀje, pees[îee ueeJee, ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene, veeJes efuene, met$e efkebÀJee SkeÀkeÀ efuene. Q. 1 B DeeefCe Q. 5 B Òeel³eeq#ekeÀebJej DeeOeeefjle yengHe³ee&³eer Òeμve Òe.2 DeeefCe Òe.6

μeem$eer³e keÀejCes Ðee, megyekeÀ veeceefveoxefμele Deeke=Àleer keÀe{e, efìHee efuene, meblegefuele jemee³eefvekeÀ meceerkeÀjCe efuene, efve³ece, J³eeK³ee efuene, GoenjCes mees[Jee, HeÀjkeÀ meebiee, lekeÌlee HetCe& keÀje, Jewefμe<ìîes efkebÀJee GHe³eesie efuene. Òe.3 DeeefCe Òe. 7

oesve GoenjCes osTve l³eebHewkeÀer SkeÀ mHe<ì keÀje, efve³ece / J³eeK³ee efuentve GoenjCeemeefnle mHe<ì keÀje, HeÀe³eos efkebÀJee leesìs efuene, mHe<ì keÀje. Òe.4 DeeefCe Òe.8

efme× keÀje, ³eesi³e Deeke=Àleermen keÀe³e& mHe<ì keÀje, oerIeexÊejer Òeμve, Heg{erue cegÎîeeb®³ee DeeOeejs mHe<ì keÀje - leÊJe, Deeke=Àleer, keÀe³e&, GHe³eesie, efouesu³ee Heefj®ísoeJej DeeOeeefjle Òeμve. G®®emlejer³e efJe®eejkeÀewμeu³e HOTS ÒeμveebmebyebOeer: cenÊJee®es Òeμve (HOTS) ns G®®emlejer³e efJe®eejkeÀewμeu³e efvecee&Ce keÀjCeejs Òeμve Deensle. 20% Òeμve ns HOTS ®es Òeμve Demeleerue. ns Òeμve 1 les 5 iegCeeb®es Demet μekeÀleele. HegmlekeÀe®ee meKeesue DeY³eeme ns Òeμve mees[efJeC³eeme GHe³eesieer nesF&ue. ÒekeÀjCeevegmeej iegCeefJeYeepeve:

¬eÀ. ÒekeÀjCee®es veeJe iegCe He³ee&³eemeefnle iegCe 1 μeeUe : cetueêJ³eeb®eer 4 5

2 peeot : jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³eeb®eer 4 6

3 jmee³eve : Deecue-Deecueejer®es 4 5

4 lespe : efJepes®es 5 7

5 meJe& keÀener : efJeÐegle ®egbyekeÀeefJe<e³eer 6 7

6 Deeμ®e³ex : ÒekeÀeμee®eer (Yeeie I) 7 8

7 Deeμ®e³ex : ÒekeÀeμee®eer (Yeeie II) 6 7

8 peeCet ³ee : Oeelet, DeOeelet 7 9

9 DeodYegle peie : keÀeye&veer meb³egieeb®es 5 7

10 jnm³e : Debleie&le peerJevee®es 6 7

11 efve³eceve : peerJevee®es 6 7

12 ®e¬eÀ : peerJevee®es 6 7

13 DeejsKeve : DeeHeu³ee pevegkeÀeb®es 6 8

14 O³eeme: He³ee&JejCemvesner peerJeveμewueer®ee Yeeie – I 4 5

15 O³eeme: He³ee&JejCemvesner peerJeveμewueer®ee Yeeie – II 4 5

¬eÀceebkeÀ ÒekeÀjCes He=ÿ ¬eÀ. efJeYeeie De

1. μeeUe : cetueêJ³eeb®eer 1

2. peeot : jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³eeb®eer 24

3. jmee³eve : Deecue-Deecueejer®es 48

4. lespe : efJepes®es 68

5. meJe& keÀener : efJeÐegle ®egbyekeÀeefJe<e³eer 107

6. Deeμ®e³ex : ÒekeÀeμee®eer (Yeeie I) 130

7. Deeμ®e³ex : ÒekeÀeμee®eer (Yeeie II) 161

efJeYeeie ye

8. peeCet ³ee : Oeelet, DeOeelet 181

9. DeodYegle peie : keÀeye&veer meb³egieeb®es 205

10. jnm³e : Debleie&le peerJevee®es 225

11. efve³eceve : peerJevee®es 259

12. ®e¬eÀ : peerJevee®es 284

13. DeejsKeve : DeeHeu³ee pevegkeÀeb®es 312

14. O³eeme: He³ee&JejCemvesner peerJeveμewueer®ee Yeeie – I(efJeYeeie `De' ceO³es meceeefJe<ì) 335

15. O³eeme: He³ee&JejCemvesner peerJeveμewueer®ee Yeeie – II(efJeYeeie `ye' ceO³es meceeefJe<ì) 356

vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe – 1 (HesHej – I)

(ÒeμveHeef$ekesÀ®³ee veJeerve DeejeKe[îeevegmeej) 375

vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe – 1 (HesHej – II)


vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe – 2 (HesHej – I)


vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe – 2 (HesHej – II)


yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2014 383

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : meHìWyej 2014 387

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2015 390

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : peguew 2015 (HesHej – I) 394

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : peguew 2015 (HesHej – II) 396

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2016 (HesHej – I) 398

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2016 (HesHej – II) 400

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 402

ìerHe : HeeþîeHegmlekeÀeleerue Òeμve * ³ee ef®evneves oμe&efJeues Deensle.

Heeþebleie&le Òeμve # ³ee ef®evneves oμe&efJeues Deensle.

Deveg¬eÀceefCekeÀe

1

ÒekeÀjCe 01 : μeeUe : cetueêJ³eeb®eer

1.0 Heefj®e³e 1. cetueêJ³eeb®³ee _______ Jeªve l³eeb®es Oeelet DeeefCe DeOeelet

Demes JeieeakeÀjCe kesÀues peeles. (De) iegCeOecee& (ye) YeeweflekeÀ efmLeleer (keÀ) DeCegDebkeÀe ([) DeCegYeeje 1.1 [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ 2. [esyesje³evej®³ee ef$ekeÀebceO³es ceOeu³ee cetueêJ³ee®es

DeCegJemlegceeve ns meJe&meeOeejCeHeCes Dev³e oesve cetueêJ³eeb®³ee _______ mejemejer FlekesÀ Demeles.

(De) DeCegJemlegceeveeb®³ee (ye) DeCegDebkeÀ (keÀ) meb³egpeeb®³ee ([) DeCet DeekeÀejceevee®³ee 1.2 v³etueB[med®eer De<ìkesÀ 3. v³etueB[medves cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe kesÀues lesJne _______

cetueêJ³eeb®ee μeesOe ueeieuee neslee. (De) 46 (ye) 50

(keÀ) 56 ([) 60 4. v³etueB[medves _______ ®e{l³ee ¬eÀceeves cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer

kesÀueer. (De) DeCegDebkeÀeb®³ee (ye) DeCegJemlegceeveeb®³ee (keÀ) DeCet®³ee DeekeÀejceeveeb®³ee ([) DeCet®³ee IeveHeÀUe®³ee 5. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀebvegmeej, Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es

iegCeOece& ns _______ cetueêJ³eeÒeceeCes Dee{Uleele. (De) Heefnu³ee (ye) ogmeN³ee (keÀ) ®eewL³ee ([) meneJ³ee 6. SketÀCe 56 cetueêJ³eebHewkeÀer v³etueB[med _______ He³e¥le®e

cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer keÀª μekeÀuee. (De) Heesì@efμeDece (ye) ce@ivesefμeDece (keÀ) ke@ÀefuμeDece ([) meesef[Dece

7. v³etueB[med®³ee DeeJele&meejCeerle _______ Jee³etb®ee μeesOe ueeieuee vemeu³eeves l³eeb®ee meceeJesμe veJnlee.

(De) efveef<¬eÀ³e (ye) cetU (keÀ) ÒeYeeefjle ([) efJe<eejer 1.3 ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer 8. ceW[sefueJn®ee DeeJeleea efve³ece _______ DeeOeeefjle Deens. (De) DeCegDebkeÀeJej (ye) DeCegJemlegceeveeJej (keÀ) meb³egpesJej ([) DeCet®³ee DeekeÀejeJej 9. ceW[sefueJnves l³ee®³ee DeeJele&meejCeerle _______ cetueêJ³eeb®ee

meceeJesμe kesÀuee. (De) 116 (ye) 65

(keÀ) 63 ([) 108 10. DeeJele&meejCeerleerue _______ DeesUeRvee DeeJele&ves cnCeleele. (De) uebyeJeleg&UekeÀej (ye) GY³ee (keÀ) Dee[J³ee ([) eflejkeÌ³ee 11. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle _______ keÀefjlee efveefμ®ele

Demes mLeeve veJnles. (De) Dee@eqkeÌmepeve (ye) ke@ÀefuμeDece (keÀ) ne³e[êspeve ([) mkeBÀef[Dece 12. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue FkeÀe-yeesje@ve cnCepes®e

_______ nes³e. (De) mkeBÀef[Dece (ye) ³egjsefveDece (keÀ) ie@efueDece ([) pecexefveDece 1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 13. DeCegDebkeÀ ne DeCegkeWÀêkeÀeleerue _______ ®eer mebK³ee

oμe&efJelees. (De) FueskeÌìê@vme (ye) Òeesìe@vme (keÀ) v³etìê@vme ([) keÀCe 14. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue meJee¥le ueneve cnCepes®e

_______ DeeJele&veele HeÀkeÌle oesve cetueêJ³es Deensle. (De) meeleJ³ee (ye) ogmeN³ee (keÀ) Heefnu³ee ([) meneJ³ee

μeeUe : cetueêJ³eeb®eer 01 ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve Keeueerue JeekeÌ³es Hegvne efuene.

De ye [keÀ

2

F. 10 Jeer: efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve

2

15. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee ogmeN³ee DeeefCe eflemeN³ee DeeJele&veele Òel³eskeÀer _______ cetueêJ³es meceeefJe<ì Deensle.

(De) 7 (ye) 8 (keÀ) 9 ([) 10 16. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee ®eewL³ee DeeefCe _______

DeeJele&veele Òel³eskeÀer 18 cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe Deens. (De) meneJ³ee (ye) meeleJ³ee (keÀ) Hee®eJ³ee ([) eflemeN³ee 17. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue _______ DeeJele&ve ns meJee¥le

oerIe& DeeJele&ve Demetve ³ee DeeJele&veele 32 cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe Deens.

(De) ®eewLes (ye) Hee®eJes (keÀ) meneJes ([) meeleJes 18. _______ DeeJele&ve ns DeHetCe& Deens. (De) meeleJes (ye) ®eewLes (keÀ) meneJes ([) Hee®eJes 19. _______ ne efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®ee meceeJesμe Demeuesuee DeeefCe

DeeJele&meejCeer®³ee meJee¥le GpeJ³ee yeepetme DemeCeeje ieCe Deens.

(De) veJeJee ieCe (ye) melejeJee ieCe (keÀ) DeþjeJee ieCe ([) meesUeJee ieCe 20. nsefueDeceJ³eefleefjkeÌle Flej meJe& efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®³ee yeenîelece

keÀ#esle _______ FueskeÌì^e@vme Demeleele. (De) 3 (ye) 6 (keÀ) 4 ([) 8 21. ieCe 3 les 12 ceOeerue cetueêJ³eebvee _______ cnCeleele. (De) Òemeeceev³e cetueêJ³es (ye) meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es (keÀ) Deeblej meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es ([) μetv³e ieCe cetueêJ³es 22. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer _______ Keb[eble efJeYeeieueer iesueer

Deens. (De) mene (ye) ®eej (keÀ) Deeþ ([) oesve 23. ieCe 1 Je 2 ceOeerue cetueêJ³eebvee _______ cetueêJ³es

cnCeleele. (De) Smed-Keb[ (ye) Heer-Keb[ (keÀ) [er-Keb[ ([) SHedÀ-Keb[

24. _______ ceO³es Oeelet, DeOeelet Je Oeelegmeo=μe Deμee meJe& ÒekeÀej®eer cetueêJ³es Demeleele.

(De) Smed-Keb[ (ye) Heer-Keb[ (keÀ) [er-Keb[ ([) SHedÀ-Keb[ 25. _______ ceOeerue meJe& cetueêJ³es Jee³egªHeele Demeleele. (De) ieCe 18 (ye) ieCe 1 (keÀ) ieCe 2 ([) ieCe 3 26. DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee

_______ cetueêJ³es cnCeleele. (De) SHedÀ-Keb[ (ye) Heer-Keb[ (keÀ) [er-Keb[ ([) Smed-Keb[ 27. [er-Keb[ DeeefCe SHedÀ-Keb[eleerue meJe& cetueêJ³es _______

Deensle. (De) Oeelegme¢μe (ye) Oeelet (keÀ) DeOeelet ([) Jee³et 28. _______ leerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 3 les 8

FueskeÌì^e@vme Demeleele. (De) Smed-Keb[ (ye) [er-Keb[ (keÀ) Heer-Keb[ ([) SHedÀ-Keb[ 29. ueBLesveeF[medceO³es _______ cetueêJ³es Demeleele. (De) 12 (ye) 10 (keÀ) 8 ([) 14 30. 90 les 103 DeCegDebkeÀ Demeuesu³ee 14 cetueêJ³eebvee

_______ cnCeleele. (De) ueBLesveeF[med (ye) De@eqkeÌìveeF[med (keÀ) n@ueespesvme ([) efveeq<¬eÀ³e Jee³et 31. SHedÀ-Keb[eleerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece _______ keÀ#ee

DeHetCe& Demeles/Demeleele. (De) SkeÀ (ye) oesve (keÀ) leerve ([) ®eej 32. DeeJele&veele meJe&meeOeejCeHeCes DeCet®eer ef$ep³ee _______ (De) GpeJeerkeÀ[tve [eJeerkeÀ[s keÀceer nesles. (ye) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s keÀceer nesles. (keÀ) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s Jee{le peeles. ([) efmLej jenles. 33. ieCeeleerue DeCet®eer ef$ep³ee _______ (De) Jeªve Keeueer ³esleevee keÀceer nesles. (ye) Keeuetve Jej peeleevee Jee{les. (keÀ) Jeªve Keeueer ³esleevee Jee{le peeles. ([) efmLej jenles.

3


34. DeeJele&veele Oeelet®es iegCeOece& _______ (De) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s keÀceer nesleele. (ye) GpeJeerkeÀ[tve [eJeerkeÀ[s keÀceer nesleele. (keÀ) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s Jee{le peeleele. ([) efmLej jenleele. 35. DeeJele&veele DeOeeletb®es iegCeOece& _______ (De) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s keÀceer nesleele. (ye) GpeJeerkeÀ[tve [eJeerkeÀ[s Jee{le peeleele. (keÀ) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s Jee{le peeleele. ([) efmLej jenleele. 36. _______ ns Oeelegmeo=μe cetueêJ³e Deens. (De) yeesje@ve (ye) nsefueDece (keÀ) ke@ÀefuμeDece ([) js[e@ve 37. 14 J³ee ieCeeleerue _______ ns Heefnues cetueêJ³e Deens. (De) yeesje@ve (ye) nsefueDece (keÀ) keÀeye&ve ([) efmeefuekeÀe@ve 1.0 Heefj®e³e 1. _______ ns meb³egie efkeÀbJee efceÞeCee®³ee mJeªHeele Dee{Ules. 1.1 [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ *2. leerve cetueêJ³eeb®³ee SkeÀe ieìele ceeb[Ceer keÀjC³eeuee®e

_______ cnCeleele. 3. _______ ®es DeCegJemlegceeve ns efueefLeDece DeeefCe

Heesì@efμeDece®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ Demeles. 4. mì^e@eqvμeDece®es DeCegJemlegceeve ns ke@ÀequμeDece DeeefCe

_______ ®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ Demeles. 1.2 v³etueB[med®eer De<ìkesÀ *5. v³etuBbe[medves cetueêJ³eeb®³ee ceeb[CeerkeÀjlee JeeHejuesu³ee

efve³eceeuee _______ cnCeleele. [cee®e& 13] 6. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀele, _______ veblej Òel³eskeÀ DeeþJ³ee

cetueêJ³ee®es iegCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eeÒeceeCes veJnles. 7. v³etueB[med®³ee DeeJele&meejCeerle _______ ®ee meceeJesμe

veJnlee. 1.3 ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer 8. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle _______ DeeJele&ves Deensle.

*9. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue FkeÀe-De@u³egefceefveDece ³ee cetueêJ³eeuee DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle ______ cnCeleele.

10. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue FkeÀe-efmeefuekeÀe@ve ³ee

cetueêJ³eeuee DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle _______

cnCeleele. [cee®e& 14] 11. μeesOe ve ueeieuesu³ee cetueêJ³eebkeÀefjlee _______ ®³ee

DeeJele&meejCeerle efjkeÌle peeiee þsJeu³ee nesl³ee. 12. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle _______ ns cetueêJ³e

n@ueespeveyejesyej þsJeues Demeues lejer l³eeb®es iegCeOece& JesieUs Deensle.

1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 13. DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³eceebJej DeeOeeefjle DeeJele&meejCeerme

_______ DeeJele&meejCeer Demes cnCeleele. 14. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe l³eeb®³ee

_______ DeeOeejs kesÀues peeles. *15. DeeJele&meejCeerleerue _______ nîee ieCeeleerue meJe& cetueêJ³es

meeceev³e leeHeceeveeuee Jee³egªHeele Dee{Uleele. 16. meve 1913 ceO³es, ceesmues ³ee μeem$e%eeves Demee μeesOe

ueeJeuee, keÀer DeCegJemlegceeveebkeÀ ne cetueêJ³ee®ee cetueYetle iegCeOece& vemetve _______ ne Deens.

*17. M ³ee Oeelet®³ee keÌueesjeF[®es jsCegmet$e MCl2 Deens. M ne

_______ ³ee ieCeeleerue Oeelet Deens. 18. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerme _______ DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeer Demesner cnCeleele. *19. peer cetueêJ³es Oeelet DeeefCe DeOeelet ³ee oesneW®es iegCeOece&

oμe&efJeleele l³eebvee _______ cnCeleele. [meHìWyej 14] 20. SkeÀe®e cetueêJ³ee®³ee meJe& _______ ceO³es DeCegJemlegceeve

efYeVe Demeues lejer l³eeb®ee DeCegDebkeÀ SkeÀ®e Demelees. 21. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue GY³ee mlebYeebvee _______

cnCeleele. 22. meceeve _______ ceOeerue cetueêJ³es meceeve jemee³eefvekeÀ

iegCeOece& oμe&efJeleele. 23. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee _______ ceO³es n@ueespeveuee

mLeeve efoues Deens. 24. _______ cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe&

Demeleele.

efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

4


4

Keeueerue Òeμveeb®eer SkeÀe JeekeÌ³eele GÊejs efuene.

25. ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med _______-Keb[eleerue cetueêJ³es Deensle.

26. cetueêJ³ee®eer _______ ner l³ee®³ee yeenîelece keÀ#esleerue

meb³egpee FueskeÌìê@vevegmeej þjefJeueer peeles. 27. _______ cnCepes DeCegkesÀbêkeÀeHeemetve yeenîelece keÀ#esHe³e¥le®es

Deblej nes³e. 28. OeeletbceO³es _______ osC³ee®eer ÒeJe=Êeer Demeles. 29. _______ ceO³es FueskeÌìê@ve IesC³ee®eer efkebÀJee Flej

cetueêJ³eebμeer FueskeÌìê@ve®eer Yeeieeroejer keÀjC³ee®eer ÒeJe=Êeer Demeles.

30. Oeeletbvee _______ cnCeleele. 31. DeOeeletbvee _______ cnCeleele. GÊejs: 1. êJ³e 2. ef$ekesÀ 3. meesef[Dece 4. yesefjDece 5. v³etuBbe[med®³ee De<ìkeÀeb®ee efve³ece 6. ke@ÀefuμeDece 7. efveeq<¬eÀ³e Jee³ebt 8. meele 9. ie@efueDece 10. pecexefveDece 11. ceW[sefueJn 12. ceBieveerpe 13. DeeOegefvekeÀ 14. DeCegDebkeÀeb®³ee 15. 18 efkebÀJee μetv³e 16. DeCegDebkeÀ 17. 2 18. oerIe&ÞesCeer 19. Oeelegme¢μe 20. mecemLeeefvekeÀeb 21. ieCe 22. ieCe 23. ieCe 17

24. meb¬eÀecekeÀ efkebÀJee [er-Keb[ 25. SHedÀ 26. meb³egpee 27. DeCet®eer ef$ep³ee 28. FueskeÌìê@vme 29. DeOeelet 30. Oeve ÒeYeeefjle 31. $eÝCe ÒeYeeefjle 1.1 [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ 1. [esyesje³evej®es cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe efve©He³eesieer keÀe

þjues? GÊej: [esyesje³evej®es cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe efve©He³eesieer þjues

keÀejCe %eele Demeuesu³ee cetueêJ³eebHewkeÀer keÀener cetueêJ³eeb®eer®e ef$ekesÀ lees μeesOet μekeÀuee, Hejbleg Flej ef$ekesÀ [esyesje³evej®³ee efve³eceele yemet μekeÀueer veenerle.

1.2 v³etuBbe[med®eer DeäkesÀ 2. v³etueB[medves DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves

cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer kesÀueer lesJne l³eeuee keÀe³e Dee{Uues?

GÊej: pesJne v³etueB[medves DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer kesÀueer lesJne l³eeuee Demes Dee{Uues, keÀer Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es iegCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eemeejKes Deensle.

1.3 ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer 3. ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer cnCepes keÀe³e? GÊej: ceW[sefueJn®³ee DeeJele&efve³eceeJej DeeOeeefjle cetueêJ³eeb®eer l³eeb®³ee

DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀuesueer meejCeerleerue ceeb[Ceer cnCepes ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer nes³e.

1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 4. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle efkeÀleer DeeJele&ves Deensle? GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle meele DeeJele&ves Deensle. 5. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle efkeÀleer ieCe Deensle? GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle Deþje ieCe Deensle. 6. keÀesCel³ee ieCeeleerue cetueêJ³eebvee DeukeÀOeceea Oeelet

cnCeleele? GÊej: ieCe 1 (efkebÀJee I A) ceO³es Demeuesu³ee Oeeletbvee DeukeÀOeceea Oeelet

cnCeleele. 7. keÀesCel³ee ieCeeleerue cetueêJ³eebvee DeecueeefjOeceea ce=oe

Oeelet cnCeleele? GÊej: ogmeN³ee ieCeele (efkebÀJee II A) Demeuesu³ee Oeelebtvee

DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet Demes cnCeleele. 8. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue keÀesCeles DeeJele&ve DeHetCe&

Deens? GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue meeleJes DeeJele&ve DeHetCe& Deens. 9. keÀesCel³ee ieCeeleerue cetueêJ³eebvee n@ueespeve cnCeleele? GÊej: melejeJ³ee ieCeeleerue (efkebÀJee VII A) cetueêJ³eebvee n@ueespeve

cnCeleele. 10. keÀesCel³ee ieCeeleerue cetueêJ³eebvee efveeq<¬eÀ³e Jee³et

cnCeleele? GÊej: DeþjeJ³ee ieCeeleerue (efkebÀJee μetv³e ieCeeleerue) cetueêJ³eebvee

efveeq<¬eÀ³e Jee³et cnCeleele.

5


11. DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece ne keÀesCel³ee efve³eceele megOeejCee keÀªve yeveefJeC³eele Deeuee?

GÊej: ceW[sefueJn®³ee DeeJeleea efve³eceele megOeejCee keÀªve DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece yeveefJeC³eele Deeuee.

12. efveeq<¬eÀ³e Jee³egªHe cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle

efkeÀleer FueskeÌìê@vme Demeleele? GÊej: efveeq<¬eÀ³e Jee³egªHe cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle Deeþ

FueskeÌìê@vme Demeleele. ³eeuee DeHeJeeo Demeuesu³ee nsefueDece®³ee yeenîelece keÀ#esle oesve FueskeÌìê@vme Demeleele.

13. meJee¥le ueneve DeeefCe oerIe& DeeJele&veebceO³es Deveg¬eÀces

efkeÀleer cetueêJ³es Demeleele? GÊej: meJee¥le ueneve (Heefnu³ee) DeeJele&veele oesve cetueêJ³es Demeleele,

lej oerIe& (®eewL³ee DeeefCe Hee®eJ³ee) DeeJele&veebceO³es Òel³eskeÀer Deþje cetueêJ³es Demeleele.

14. De@efkeÌìveeF[ DeeefCe ueBLesveeF[ keÀesCel³ee DeeJele&veele

cees[leele? GÊej: De@efkeÌìveeF[ meeleJ³ee lej ueBLesveeF[ meneJ³ee DeeJele&veele

cees[leele. 15. DeeJeleea iegCeOece& cnCepes keÀe³e? GÊej: ieCe DeeefCe DeeJele&veeb®³ee iegCeOecee&le ¬eÀceμe: nesCeeje yeoue

DeeefCe l³eeb®eer þjeJeerkeÀ DeCeg¬eÀceebkeÀeveblej HegvejeJe=Êeer Dee{UCes, ³eeuee®e DeeJeleea iegCeOece& cnCeleele.

1.0 Heefj®e³e 1. Òee®eerve keÀeUer cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe keÀmes kesÀues

nesles? l³eele keÀesCel³ee De[®eCeer Deeu³ee? GÊej: i. Òee®eerve keÀeUer %eele Demeuesu³ee cetueêJ³eeb®³ee

cetueYetle iegCeOecee&vegmeej l³eeb®eer Oeelet DeeefCe DeOeelet Deμeer Jeie&Jeejer keÀjC³eele Deeueer nesleer.

ii. veblej Dee{Uuesu³ee keÀener cetueêJ³eebceO³es Oeelet DeeefCe DeOeelet Deμee oesnesb®³ee iegCeOecee¥®ee meceeJesμe neslees. l³eecegUs JeieeakeÀjCe meejCeerle Deμee cetueêJ³eeb®es mLeeve efveefμ®ele keÀjlee ³esT μekeÀues veener.

1.1 [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ 2. [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ cnCepes keÀe³e? SkeÀ GoenjCe

Ðee. [peguew 15] GÊej: [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ : i. 1829 ceO³es %eele Demeuesu³ee cetueêJ³eebHewkeÀer meceeve

iegCeOece& Demeuesu³ee leerve cetueêJ³eeb®ee SkeÀ ieì IesTve [esyesje³evejves l³eeb®³ee JeieeakeÀjCeeme meg©Jeele kesÀueer. ³ee ieìebvee [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ Demes mebyeesOeC³eele ³esles. ner ceeb[Ceer lekeÌlee mJeªHeele kesÀueer.

ii. Òel³eskeÀ ef$ekeÀeleerue cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer iesueer.

iii. ceOeu³ee cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve meJe&meeOeejCeHeCes Flej oesve cetueêJ³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ nesles.

Goe. efueefLeDece, meesef[Dece DeeefCe Heesì@efμeDece ³ee ef$ekeÀebceO³es, meesef[Dece®es DeCegJemlegceeve (23) ns efueefLeDece (6.9) DeeefCe Heesì@efμeDece (39) ³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ Demeles.

3. [esyesje³evej®³ee ef$ekeÀebleerue $egìer meebiee. GÊej: [esyesje³evej®³ee ef$ekeÀebleerue $egìer : i. meJe& %eele cetueêJ³eeb®es ef$ekeÀebceO³es JeieeakeÀjCe kesÀues

iesues veener. ii. HeÀkeÌle keÀener ef$ekesÀ [esyesje³evej®³ee efve³eceele yemet

μekeÀueer. keÀener JesUe ef$ekeÀeleerue ceOeu³ee cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve DeeefCe Flej oesve cetueêJ³eeb®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee mejemejerle yejer®e leHeÀeJele Dee{Uueer.

1.2 v³etueB[med®eer De<ìkesÀ 4. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeleerue oes<e meebiee. GÊej: v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeleerue oes<e : i. v³etueB[med®³ee keÀeUele %eele Demeuesu³ee SketÀCe 56

cetueêJ³eebHewkeÀer v³etueB[meduee ke@ÀefuμeDeceHe³e¥le®e cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer keÀjlee Deeueer.

ii. ke@ÀefuμeDeceveblej®³ee Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es iegCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eemeejKes Dee{Uues veenerle.

iii. %eele cetueêJ³eebHewkeÀer oesve efYeVe iegCeOecee&®³ee cetueêJ³eebvee v³etueB[medves SkeÀ®e mLeeve efoues.

Keeueerue Òeμveeb®eer Gllejs efuene.

6


6

1.3 ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer 5. ceW[sefueJnves DeeJele&meejCeerle DeCegJemlegceeve ne cetueYetle

iegCeOece& DeefOekeÀ cenÊJee®ee keÀe þjefJeuee? GÊej: i. ceW[sefueJnves cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve DeeefCe l³ee®³ee

YeeweflekeÀ Je jemee³eefvekeÀ iegCeOecee&leerue mebyebOe μeesOeuee.

ii. Dee@eqkeÌmepeve Je ne³e[espeve ³ee cetueêJ³eebHeemetve le³eej nesCeeN³ee meb³egieeb®es efJeμues<eCe keÀjleevee ceW[sefueJnuee Jeeìues, keÀer cetueêJ³eeb®³ee JeieeakeÀjCeeleerue DeCegJemlegceeve ne cetueYetle iegCeOece& Deens.

iii. cnCetve, l³eeves cetueêJ³eeb®eer DeCegJemlegceeveeb®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves ceeb[Ceer kesÀueer Demelee Demes Dee{Utve Deeues, keÀer cetueêJ³eeb®³ee YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOecee¥®eer keÀener efJeefμe<ì keÀeUeveblej HegvejeJe=Êeer nesles.

6. meJe& %eele cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer ceW[sefueJnves

DeeJele&meejCeerle keÀμee ÒekeÀejs kesÀueer ? GÊej: i. ceW[sefueJnuee Demes Dee{Utve Deeues, keÀer

cetueêJ³eeb®³ee YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOecee¥®eer keÀener efJeefμe<ì keÀeUeveblej HegvejeJe=Êeer nesles.

ii. Heefnu³ee cetueêJ³eeμeer meceeve iegCeOece& Demeuesues cetueêJ³e meeHe[sHe³e¥le ceW[sefueJnves %eele cetueêJ³eeb®eer DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves Dee[J³ee DeesUerle ceeb[Ceer kesÀueer.

iii. les cetueêJ³e l³eeves Heefnu³ee cetueêJ³eeKeeueer ceeb[ues DeeefCe veblej ogmeN³ee DeesUerle cetueêJ³e ceeb[Ceeruee meg©Jeele kesÀueer.

iv. Deμee ÒekeÀejs ceW[sefueJnves meJe& %eele cetueêJ³eeb®eer l³eeb®³ee iegCeOecee&ÒeceeCes ceeb[Ceer kesÀueer DeeefCe 63

cetueêJ³eeb®eer Heefnueer DeeJele&meejCeer le³eej kesÀueer. 7. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue He´cegKe Jewefμe<ìîes

efuene. [Dee@keÌìesyej 13] GÊej: ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeer®eer Jewefμe<ìîes :

i. DeeJele&meejCeer®³ee Dee[J³ee DeesUeRvee DeeJele&ves cnCeleele. Deμeer meele DeeJele&ves Demetve l³eebvee 1 les 7 DebkeÀ efouesues Deensle.

ii. cetueêJ³eeb®eer J³eJeeqmLele ¬eÀceJeej ceeb[Ceer kesÀueer Demelee DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s cetueêJ³eeb®³ee iegCeOecee&le ÞesCeerye×lee efometve ³esles.

iii. DeeJele&meejCeer®³ee GY³ee DeesUeRvee ieCe cnCeleele. Demes Deeþ ieCe Deensle. l³eebvee I les VIII ¬eÀceebkeÀ osC³eele Deeues Deensle. I les VII ieCeeb®eer A Je B ³ee GHeieìele efJeYeeieCeer kesÀueer Deens.

8. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeer®es iegCeefJeμes<e meebiee. GÊej: ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeer®es iegCeefJeμes<e : i. ceW[sefueJnves ÒeLece®e meJe& %eele cetueêJ³eeb®es ³eμemJeer

JeieeakeÀjCe kesÀues. ii. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle keÀener efjkeÀec³ee peeiee

mees[C³eele Deeu³ee nesl³ee. l³ee efjkeÌle peeiee l³ee JesUer %eele vemeuesu³ee cetueêJ³eebkeÀefjlee nesl³ee.

iii. ceW[sefueJnves cetueêJ³eeb®ee μeesOe ueeieC³eeHetJeea®e l³eeb®³ee iegCeOecee&mebyebOeer YeeefkeÀles kesÀueer nesleer. keÀeueeblejeves ner YeekeÀerles De®etkeÀ þjueer.

iv. pesJne efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®ee μeesOe ueeieuee lesJne ner cetueêJ³es Flej cetueêJ³eeb®eer Deoueeyeoue ve keÀjlee DeeJele&meejCeerle þsJeueer iesueer.

*9. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue oes<e efuene. GÊej: ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue oes<e : i. ne³e[^espeve ne DeukeÀueer Oeelet lemes®e n@ueespeveμeer

meec³e oeKeefJele Demeu³eeves ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle l³eeuee efveefμ®ele mLeeve oslee Deeues veener.

ii. SkeÀe®e cetueêJ³ee®eer efJeefJeOe DeCegJemlegceeves Demeuesueer mecemLeeefvekesÀ Deensle. l³eecegUs Òel³eskeÀ mecemLeeefvekeÀeme JesieUs mLeeve efoues; Hejbleg mecemLeeefvekesÀ jemee³eefvekeÀ¢<ìîee meejKeer Demeu³eecegUs l³eebvee SkeÀ®e mLeeve osCes DeeJeμ³ekeÀ nesles.

iii. peemle DeCegJemlegceeve Demeuesu³ee keÀener cetueêJ³eebvee keÀceer DeCegJemlegceeve Demeuesu³ee cetueêJ³eeb®³ee Deieesoj mLeeve efou³ee®es efomeles.

Goe. keÀesyeeuì (Co = 58.93) uee efvekesÀue (Ni = 58.71) ®³ee Deieesoj®es mLeeve osC³eele Deeues.

iv. SkeÀe®e GHeieCeeleerue keÀener cetueêJ³es efYeVe iegCeOece& oeKeefJeleele.

Goe. ceBieveerpe (Mn) ns cetueêJ³e n@ueespeveyejesyej ceeb[ues Deens, p³ee®es iegCeOece& HetCe&le: efYeVe Deensle.

7


1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer *10. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue efJeefJeOe $egìer

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerÜejs keÀμee otj kesÀu³ee? GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeercegUs ceW[sefueJn®³ee

DeeJele&meejCeerleerue $egìer Keeueerue ÒekeÀejs otj kesÀu³ee iesu³ee:

i. SkeÀe®e cetueêJ³ee®³ee meJe& mecemLeeefvekeÀeb®es DeCegJemlegceeve efYeVe Demeles; Hejbleg DeCegDebkeÀ meceeve Demelees. l³eecegUs DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle SkeÀe®e cetueêJ³ee®³ee meJe& mecemLeeefvekeÀebvee SkeÀ®e mLeeve osC³eele Deeues.

ii. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle cetueêJ³eeb®eer DeCegDebkeÀeb®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves ceeb[Ceer kesÀu³eecegUs ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerleerue keÀener cetueêJ³eeb®³ee pees[îeeb®³ee mLeevee®ee ieeWOeU efvekeÀeueer efveIeeuee.

Goe. keÀesyeeuì Je efvekesÀue ³eeb®ee DeCegDebkeÀ Deveg¬eÀces 27 Je 28 Deens, cnCetve efvekesÀue®es DeCegJemlegceeve peemle Demeues lejer keÀesyeeuì®es mLeeve l³ee®³ee DeCegDebkeÀecegUs DeeOeer Demesue.

iii. cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe l³eeb®³ee FueskeÌìê@ve mebªHeCeeJeªve efJeefJeOe Keb[ele kesÀues Deens.

11. meb³egpee ieCe Je DeeJele&veele keÀμeer yeoueles les efuene. GÊej: i. cetueêJ³eeb®eer meb³egpee ner l³ee®³ee yeenîelece keÀ#esleerue

meb³egpee FueskeÌìê@veJeªve þjles. ii. SkeÀe ieCeeleerue meJe& cetueêJ³eeb®eer meb³egpee

FueskeÌìê@ve®eer mebK³ee meceeve Demeles. l³eecegUs l³eeb®eer meb³egpee meejKeer®e Demeles.

iii. ogmeN³ee DeeefCe eflemeN³ee DeeJele&veeleerue meb³egpee DeeJele&meejCeerle [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s 1 les 4 He³e¥le Jee{le peeles DeeefCe veblej 4 les 0 He³e¥le keÀceer nesle peeles.

12. ueBLesveeF[med cnCepes keÀe³e? GÊej: i. Ce (58) les Lu (71) Deμee 14 cetueêJ³eebvee

ueBLesveeF&[med cnCeleele. ii. ner cetueêJ³es ueBLesefveDece (La = 57) yejesyej

eflemeN³ee ieCeele DeeefCe 6 J³ee DeeJele&veele Deensle. iii. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle leUeμeer

mJeleb$eHeCes ceeb[uesu³ee Heefnu³ee ÞesCeerle Deensle. iv. ³ee cetueêJ³eeb®³ee iegCeOecee&le yeje®emee meejKesHeCee

efometve ³eslees.

13. De@efkeÌìveeF[med cnCepes keÀe³e? GÊej: i. Th (90) les Lr (103) Deμee 14 cetueêJ³eebvee

De@eqkeÌìveeF[med cnCeleele. ii. ner cetueêJ³es De@efkeÌìefveDece (Ac = 89) yejesyej

eflemeN³ee ieCeele DeeefCe 7 J³ee DeeJele&veele Deensle. iii. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle leUeμeer

mJeleb$eHeCes ceeb[uesu³ee ogmeN³ee ÞesCeerle Deensle. iv. ³ee cetueêJ³eeb®³ee iegCeOecee&le yeje®emee meejKesHeCee

efometve ³eslees. *14. DeCet®ee DeekeÀej cnCepes keÀe³e les meebietve ieCe Je

DeeJele&veeceO³es keÀμee ÒekeÀejs lees yeouelees les efuene. GÊej: i. DeCet®³ee ef$ep³esJeªve DeCet®ee DeekeÀej þjJeuee peelees.

mJeleb$e DeCetceO³es, DeCet®eer ef$ep³ee cnCepes DeCet®es keWÀê Je yeenîelece keÀ#ee ³eebleerue Deblej nes³e.

ii. meJe&meeOeejCeHeCes DeeJele&veeleerue cetueêJ³eeb®eer DeCet®eer ef$ep³ee [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s keÀceer nesle peeles, keÀejCe l³ee®e keÀ#esle FueskeÌìê@ve Jee{le peeleele DeeefCe DeCegkeWÀêkeÀekeÀ[tve DeefOekeÀ®e Kes®eues peeleele.

iii. ieCeeceO³es Jeªve Keeueer peeleevee DeCet®eer ef$ep³ee Jee{le peeles, keÀejCe ieCeeceO³es Jeªve Keeueer peeleevee ¬eÀceμe: Òel³eskeÀ cetueêJ³eele veJeerve keÀ#es®eer Jee{ nesles. l³eecegUs yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìe@ve DeCegkeWÀêkeÀeHeemetve otj peeleele. l³eecegUs DeCet®eer ef$ep³ee Je DeekeÀej Jee{lees.

Goe. n@ueespeveceO³es Jee{Ceejer DeCet®eer ef$ep³ee: F < Cl < Br < I *15. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue Heefnu³ee Jeerme

cetueêJ³eebHewkeÀer keÀesCeles Oeelet, DeOeelet DeLeJee Oeelegme¢μe Deensle?

GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue Heefnu³ee Jeerme cetueêJ³eebHewkeÀer Oeelet, DeOeelet DeeefCe Oeelegme¢μe cetueêJ³es Heg{erueÒeceeCes:

Oeelet: efueefLeDece (Li), yesefjefueDece (Be), meesef[Dece (Na), ce@ivesefμeDece (Mg), De@u³egefceefveDece (Al),

Heesì@efμeDece (K), ke@ÀefuμeDece (Ca)

DeOeelet: ne³e[êspeve (H), keÀeye&ve (C), vee³eìêspeve (N), Dee@efkeÌmepeve (O), HeÌueesjerve (F), HeÀe@mHeÀjme (P), meuHeÀj (S), keÌueesjerve (Cl)

Oeelegme¢μe: yeesje@ve (B), efmeefuekeÀe@ve (Si) 16. DeeJele&ves DeeefCe ieCe ³eeb®³eele cetueêJ³eeb®es OeelegiegCe

DeeefCe DeOeelegiegCe keÀmes yeoueleele? GÊej: i. DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s OeelegiegCe keÀceer

nesleele Je DeOeelegiegCe Jee{leele, keÀejCe DeCet®ee DeekeÀej keÀceer nesle peelees.

8


8

ii. ieCeeceO³es Jeªve Keeueer OeelegiegCe Jee{leele DeeefCe DeOeelegiegCe keÀceer nesleele, keÀejCe DeCet®ee DeekeÀej Jee{le peelees.

1.1 [esyesje³evej®eer ef$ekesÀ 1. [esyesje³evej®es cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe mHe<ì keÀje. GÊej: [esyesje³evej®es cetueêJ³eeb®es JeieeakeÀjCe: ke=ÀHe³ee Keeueerue Òeμveeb®eer GÊejs efuene ceOeerue Òe. 2 (i),

(ii), (iii) Heene. iv. Goe.

ef$ekesÀ cetueêJ³e DeCegJemlegceeve 1. efueefLeDece (Li) 6.9

meesef[Dece (Na) 23

Heesì@efμeDece (K) 39

2. ke@ÀefuμeDece (Ca) 40.1

mìê@efvμeDece (Sr) 87.6

yesefjDece (Ba) 137.3

3. keÌueesjerve (Cl) 35.5

yeésefceve (Br) 79.9

Dee³eesef[ve (I) 126.9

4. meuHeÀj (S) 32

mesuesefveDece (Se) 79

ìsu³egefjDece (Te) 128 Jejerue GoenjCeele, Heefnu³ee ef$ekeÀele Li, Na Je K

ner cetueêJ³es Deensle. Li DeeefCe K ®³ee DeCegJemlegceeveeb®eer mejemejer

cnCepes

6.9 39

2

= 22.95

peer Na (23) ®³ee DeCegJemlegceevee®³ee meJe&meeOeejCeHeCes peJeU Deens.

cnCetve, Na ®es DeCegJemlegceeve ns meJe&meeOeejCeHeCes Li DeeefCe K ®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee mejemejerFlekesÀ Deens.

v. l³ee®eÒeceeCes, Flej ef$ekeÀebceO³esner, ceOeu³ee cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve ns Flej oesve cetueêJ³eeb®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee mejemejerFlekesÀ efomeles.

1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 2. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle keÀesCel³ee ieCeeme μetv³e

ieCe cnCeleele? ³ee ieCeeleerue keÀesCel³eener ®eej cetueêJ³eeb®eer veeJes efuene. μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es keÀesCel³eener jemee³eefvekeÀ ef¬eÀ³esle Yeeie keÀe Iesle veenerle?

GÊej: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee 18 J³ee ieCeeuee μetv³e ieCe cnìues peeles.

ii. μetv³e ieCeeleerue ®eej cetueêJ³es cnCepes nsefueDece (He), efveDee@ve (Ne), Dejiee@ve (Ar) DeeefCe ef¬eÀHìe@ve (Kr) nes³e.

iii. μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³eeb®³ee (efkebÀJee efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®³ee efkebÀJee jepeJee³etb®³ee) yeenîelece keÀ#ee HetCe& Demeleele cnCepes®e yeenîe keÀ#esle oesve (Goe. He) efkebÀJee Deeþ FueskeÌìê@vme (Goe. Ne, Ar F.) Demeleele.

iv. l³eecegUs ³ee cetueêJ³eeb®eer meb³egpee μetv³e Demeles. v. ³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#ee HetCe& Demeu³eecegUs

ner cetueêJ³es Flej DeCetbvee FueskeÌìê@ve oslener veener, FueskeÌìê@ve mJeerkeÀejlener veener lemes®e FueskeÌìê@ve®eer Yeeieeroejerner keÀjle veenerle. l³eecegUs μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³eeble Yeeie Iesle veenerle, cnCetve μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es efkebÀJee efveeq<¬eÀ³e Jee³et ns jemee³eefvekeÀo=<ìîee efveeq<¬eÀ³e Demeleele.

3. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee JeieeakeÀjCee®es

l³eeb®³ee FueskeÌìe@ve mebªHeCee®³ee DeeOeejs JeCe&ve keÀje. efkebÀJee

cetueêJ³eeb®³ee FueskeÌìe@ve mebªHeCee®³ee DeeOeejs DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee ®eej Keb[ebleerue efJeYeeieCeer®es JeCe&ve keÀje.

GÊej: FueskeÌìê@ve mebªHeCee®³ee DeeOeejs DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle cetueêJ³eeb®es Jeieer&keÀjCe keÀjC³eele Deeues. l³ee®es ®eej Keb[ Deensle: Smed-Keb[ (S-block), Heer-Keb[ (P-block), [er-Keb[ (D-block), SHedÀ-Keb[ (F-block)

Smed-Keb[: i. ieCe 1 Je ieCe 2 ceOeerue cetueêJ³eeb®ee Smed-Keb[ele

meceeJesμe neslees. ii. ³ee ieCeeleerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle SkeÀ

efkebÀJee oesve FueskeÌìê@ve Demeleele. iii. ner meJe& cetueêJ³es Oeelet Deensle. (DeHeJeeo: ne³e[êspeve)

Lees[keÌ³eele GÊejs Ðee.

9


Heer-Keb[: i. ieCe 13 les 17 DeeefCe 18 ieCeeleerue (μetv³e

ieCeeleerue) cetueêJ³eeb®ee Heer-Keb[ele meceeJesμe neslees. ii. ³ee Keb[eleerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 3 les 8

FueskeÌìê@vme Demeleele. iii. DeþjeJ³ee ieCeeleerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#ee

HetCe& Demeleele. l³eebvee efveef<¬eÀ³e cetueêJ³es efkebÀJee jepeJee³et cnCeleele. DeþjeJ³ee ieCeeleerue cetueêJ³es Jee³egªHeele Demeleele.

iv. Heer-Keb[ele meJe& ÒekeÀej®³ee cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe neslees cnCepes®e Oeelet, DeOeelet DeeefCe Oeelegme¢μe cetueêJ³es.

[er-Keb[: i. ieCe 3 les ieCe 12 ceOeerue cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe [er-

Keb[ele neslees. ii. ³ee Keb[eleerue cetueêJ³eebvee meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. iii. ³ee Keb[eleerue cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee

DeHetCe& Demeleele. iv. ³ee Keb[ele meJe& cetueêJ³es Oeelet Deensle. SHedÀ-Keb[: i. DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee DeeJele&veeleerue

cetueêJ³eeb®ee cnCepes®e ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med®ee SHeÀ-Keb[ele meceeJesμe neslees.

ii. l³eeb®³ee yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele. iii. l³eebvee Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. iv. ner meJe& cetueêJ³es Oeelet Deensle. DeeJele&meejCeerleerue ®eej Keb[eb®eer ceeb[Ceer KeeueerueÒeceeCes: 4. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee mLeevee®es

Lees[keÌ³eele JeCe&ve keÀje. GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®es mLeeve: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue Dee[J³ee DeesUeRvee

DeeJele&ves cnCeleele DeeefCe GY³ee DeesUeRvee ieCe cnCeleele.

ii. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle meele DeeJele&ves DeeefCe Deþje ieCe Deensle.

iii. DeeJele&veebvee 1 les 7 ¬eÀceebkeÀ efoues Deensle. SkeÀe®e DeeJele&veeleerue cetueêJ³eeb®ee keÀ#ee ¬eÀceebkeÀ DeeefCe DeeJele&ve ¬eÀceebkeÀ meejKee®e Demelees.

iv. Òel³eskeÀ DeeJele&vee®eer meg©Jeele veJeerve keÀ#esle FueskeÌìê@ve YejC³eeves nesles. DeeJele&ve ¬eÀceebkeÀ ne Yejle Demeuesu³ee keÀ#es®³ee ¬eÀceebkeÀeFlekeÀe Demelees.

v. Heefnues DeeJele&ve meJee¥le ueneve Demetve l³eeceO³es HeÀkeÌle oesve®e cetueêJ³es Deensle. ogmeN³ee DeeefCe eflemeN³ee DeeJele&veele Òel³eskeÀer Deeþ cetueêJ³es Demetve leer ueIeg DeeJele&ves Deensle. ®eewLeer DeeefCe Hee®eJeer DeeJele&ves oerIe& DeeJele&ves Demetve l³eele Òel³eskeÀer 18 cetueêJ³es Deensle. meneJes DeeJele&ve meJee¥le oerIe& Deens. l³eeceO³es SketÀCe 32 cetueêJ³es Deensle. meeleJes DeeJele&ve DeHetCe& Deens.

vi. ieCeebvee 1 les 18 ¬eÀceebkeÀ efoues Deensle. p³ee cetueêJ³eeb®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe efkebÀJee meb³egpee FueskeÌìê@ve meceeve Deensle, Deμee cetueêJ³eebvee meejK³ee®e ieCeele mLeeve efoues Deens.

vii. SkeÀe®e ieCeeleerue cetueêJ³eeb®es jemee³eefvekeÀ iegCeOece& meceeve Demeleele.

viii. ieCe SkeÀceO³es DeukeÀOeceea Oeelet Deensle. ogmeN³ee ieCeele DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet Deensle. ieCe 17 ceO³es n@ueespeve Demetve 18 J³ee ieCeele efveeq<¬eÀ³e Jee³et efkebÀJee jepeJee³et Deensle.

ix. DeeJele&meejCeer®³ee [eJ³ee yeepetme Oeelet Deensle, lej GpeJ³ee yeepetme DeOeelet Deensle.

x. 1 Je 2 ³ee ieCeeleerue cetueêJ³es [eJ³ee yeepetuee DeeefCe 13 les 17 ³ee ieCeeleerue cetueêJ³es DeeJele&meejCeer®³ee GpeJ³ee yeepetuee Demetve l³eebvee `Òemeeceev³e cetueêJ³es' cnCeleele. l³eeb®eer HeÀkeÌle μesJeì®eer keÀ#ee DeHetCe& Demeles.

xi. ieCe 3 les 12 ceOeerue cetueêJ³eebvee meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. l³eeb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

xii. DeeJele&meejCeer®³ee Deieoer μesJeìer GpeJ³ee yeepetme Demeuesu³ee 18 J³ee ieCeele efveeq<¬eÀ³e Jee³et Deensle. ³eeleerue nsefueDece (yeenîelece keÀ#esle 2 FueskeÌìê@vme) J³eefleefjkeÌle meJe& cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle Deeþ FueskeÌìê@vme Demeleele.

xiii. DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. l³eeceO³es ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med Deμee oesve ÞesCeeR®ee meceeJesμe neslees. l³eeb®³ee yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

H He

Smed- Keb[

[er-Keb[ Heer-Keb[

SHedÀ-Keb[

10


10

1.2 v³etueB[med®eer De<ìkesÀ 1. v³etueB[med®eer De<ìkesÀ GÊej: i. [esyesje³evejveblej v³etueB[medves cetueêJ³eeb®³ee

iegCeOecee¥®³ee DeeOeejs JeieeakeÀjCee®ee Òe³elve kesÀuee. ii. v³etueB[medves l³ee JesUer %eele Demeuesu³ee 56

cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer.

iii. v³etueB[meduee Demes Dee{Uues, keÀer Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es iegCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eemeejKes Deensle. l³eeves l³eeb®eer leguevee mebieerleeleerue De<ìkeÀebμeer kesÀueer.

iv. Goe. H Li Be B C N O F Na Mg Al Si P S Cl K Ca Cr Ti Mn Fe

Jejerue GoenjCeeleerue Òel³eskeÀ mlebYeeleerue cetueêJ³eeb®es

iegCeOece& meceeve Deensle. Heefnu³ee mlebYeeleerue H, F

DeeefCe Cl ner meceeve iegCeOecee&®eer cetueêJ³es Deensle. ogmeN³ee mlebYeeleerue Li, Na DeeefCe K ³eeb®es iegCeOece& meceeve Deensle, ns®e Heg{erue mlebYeebleerue cetueêJ³eebveener ueeiet He[les.

v. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeb®ee efve³ece meJe& %eele cetueêJ³eeb®³ee JeieeakeÀjCeekeÀefjlee efve©He³eesieer þjuee.

vi. ke@ÀefuμeDeceveblej Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es iegCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eeÒeceeCes veJnles.

1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 2. ceesmues®es ³eesieoeve DeeefCe DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer GÊej: i. meve 1913 ceO³es, nsvjer ceesmues ³ee efyeéfìμe HeoeLe&-

Jew%eeefvekeÀeves Demes μeesOetve keÀe{ues, keÀer DeCegJemlegceeve ne cetueêJ³eeb®ee cetueYetle iegCeOece& vemetve DeCegDebkeÀ (Z) ne Deens. l³eecegUs DeeJele&meejCeerle cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer keÀjC³eemeeþer DeCegDebkeÀe®ee JeeHej kesÀuee iesuee.

ii. cetueêJ³ee®ee DeCegDebkeÀ (Z) cnCepes l³ee®³ee DeCegkeWÀêkeÀeleerue Òeesìe@ve®eer mebK³ee nes³e. lemes®e lees cetueêJ³ee®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@ve®eer mebK³eener oμe&efJelees.

iii. ³ee μeesOeecegUs cetueêJ³es Je l³eeb®es iegCeOece& ³ee efJe<e³eer®ee ¢ef<ìkeÀesve HetCe&HeCes yeoueuee.

iv. l³eevegmeej ceW[sefueJn®³ee DeeJele&efve³eceeceO³es megOeejCee keÀªve DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece ceeb[C³eele Deeuee. ne efve³ece cnCepes, `cetueêJ³eeb®es YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOece& ns l³eeb®³ee DeCegDebkeÀe®es DeeJeleeaHeÀue Deensle'. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer ³ee DeeJeleea efve³eceeJej DeeOeeefjle Deens.

3. n@ueespeve efkebÀJee ieCe 17 cetueêJ³es GÊej: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee μesJeìtve ogmeN³ee

cnCepes 17 J³ee (VII A) ieCeeleerue mlebYeele n@ueespeve®es mLeeve Deens.

ii. ³ee ieCeeleerue cetueêJ³es Jeªve Keeueer Deμeer Heg{erue lekeÌl³eele efoueer Deensle:

ieCe 17

cetueêJ³es meb%ee DeCegDebkeÀ

(Z) FueskeÌìê@ve mebªHeCe meb³egpee

HeÌueesjerve F 9 2,7 1

keÌueesjerve Cl 17 2,8,7 1

yeésefceve Br 35 2,8,18,7 1

Dee³eesef[ve I 53 2,8,18,18,7 1

De@mì@efìve At 85 2,8,18,32,18,7 1 iii. n@ueespeve®³ee yeenîelece keÀ#esle 7 FueskeÌìê@vme

Demeleele. iv. l³eecegUs l³ee®es De<ìkeÀ HetCe& nesC³eeme SkeÀ

FueskeÌìê@ve®eer iejpe Demeles. v. SkeÀ FueskeÌìê@ve IesTve n@ueespeve DeeHeues De<ìkeÀ HetCe&

keÀjlees Je efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®es FueskeÌì^@eve mebªHeCe ÒeeHle keÀjlees.

vi. l³eecegUs n@ueespeve®eer meb³egpee SkeÀ Deens. 4. Òemeeceev³e cetueêJ³es GÊej: i. Smed Je Heer-Keb[eleerue (μetv³e efkebÀJee 18 J³ee

ieCeeleerue cetueêJ³eebJ³eefleefjkeÌle) cetueêJ³eebvee cnCepes®e ieCe 1, 2 DeeefCe 13 les 17 ceOeerue cetueêJ³eebvee Òemeeceev³e cetueêJ³es cnCeleele.

ii. ³ee cetueêJ³eeb®³ee DeCet®eer HeÀkeÌle yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Demeles.

iii. DeukeÀOeceea Oeelet, DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet DeeefCe n@ueespeve ner Òemeeceev³e cetueêJ³es Deensle.

5. meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej: i. DeeJele&meejCeer®³ee ceO³eeJejerue ieCe 3 les 12 ceO³es

Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. ii. l³eeb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

efìHee efuene.

11


iii. l³eebvee [er-Keb[eleerue cetueêJ³es cnCeleele. iv. meeceev³e leeHeceeveeuee ³ee Keb[eleerue meJe& cetueêJ³es

(DeHeJeeo: Heeje) IeveªHe Demeleele. 6. Debelejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej: i. DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee

Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. ii. l³eeceO³es ueBLesveeF[med Je De@efkeÌìveeF[med Deμee oesve

ÞesCeer Deensle. ner SHedÀ-Keb[eleerue cetueêJ³es Deensle. iii. DeCegDebkeÀ 58 les 71 (Ce les Lu) Demeuesu³ee ®eewoe

cetueêJ³eebvee ueBLesveeF[med cnCeleele. l³eeb®³eeleerue iegCeOecee¥ceO³es yejs®e meeOec³e& Demeu³eecegUs l³eebvee ueBLesefveDece (La = 57) yejesyej eflemeN³ee ieCeele Je meneJ³ee DeeJele&veele þsJeues Deens.

iv. 90 les 103 DeCegDebkeÀ Demeuesu³ee 14 cetueêJ³eebvee (Th les Lr) De@efkeÌìveeF[med cnCeleele. l³eeb®³eeleerue iegCeOecee¥ceO³es yejs®emes meeOec³e& Demeu³eecegUs l³eebvee De@eqkeÌìefveDece (Ac = 8) yejesyej eflemeN³ee ieCeele Je meeleJ³ee DeeJele&veele þsJeues Deens.

v. l³eeb®³ee yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele. vi. ner meJe& cetueêJ³es Oeelet Deensle. 7. efveeq<¬eÀ³e cetueêJ³es GÊej: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee Deieoer μesJeìer GpeJ³ee

yeepetuee 18 J³ee ieCeeleerue cetueêJ³eebvee efveef<¬eÀ³e cetueêJ³es efkebÀJee jepeJee³et cnCeleele. l³eeb®³ee yeenîelece keÀ#ee HetCe& Demeleele.

ii. ³eeleerue nsefueDece J³eefleefjkeÌle meJe& cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle Deeþ FueskeÌìê@vme Demeleele. nsefueDece®³ee yeenîelece keÀ#esle 2 FueskeÌì^@evme Demeleele.

iii. ner cetueêJ³es FueskeÌìê@ve oslener veenerle DeeefCe Ieslener veenerle DeeefCe l³eecegUs meeceev³e efmLeleerle les keÀesCel³eener jemee³eefvekeÀ Òeef¬eÀ³esle Yeeie Iesle veenerle.

iv. l³eeb®eer meb³egpee μetv³e Demeles. v. cnCetve, l³eebvee μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es Demes

cnCeleele. vi. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee

Heer-Kebb[ele cees[leele. vii. ³ee efveeq<¬eÀ³e cetueêJ³eebceO³es nsefueDece (He), efveDee@ve

(Ne), Dejiee@ve (Ar), ef¬eÀHìe@ve (Kr), Pesvee@ve (Xe) DeeefCe js[e@ve (Rn) ³eeb®ee meceeJesμe neslees.

viii. ner meJe& cetueêJ³es Jee³egªHeele Demeleele.

8. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue veeiecees[er js<ee GÊej: i. Heer-Keb[ele Oeelet, DeOeelet Je Oeelegme¢μe Deμeer

leervener ÒekeÀej®eer cetueêJ³es Deensle. ii. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue [eJ³ee yeepet®es Oeelet

DeeefCe GpeJ³ee yeepet®es DeOeelet veeiecees[er js<esves JesieUs oeKeefJelee ³esleele.

iii. keÀ[s®eer cetueêJ³es pemes yeesje@ve (B), efmeefuekeÀe@ve (Si), pecexefveDece (Ge), DemexefvekeÀ (As), DeBìerceveer (Sb), ìsu³egefjDece (Te) DeeefCe HeesueesefveDece (Po) ner Oeelet DeeefCe DeOeelet ³ee oesvneR®es iegCeOece& oeKeefJeleele.

iv. veeiecees[er js<es®³ee yeepetme Demeuesueer ner cetueêJ³es Oeelet Je DeOeelet Demes oesvner iegCeOece& oeKeefJeleele l³eecegUs l³eebvee Oeelegme¢μe efkebÀJee Debμele: Oeelet Demes cnCeleele.

1.4 DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 1. cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve ne cetueYetle iegCeOece& vemetve

DeCegDebkeÀ ne Deens. GÊej : i. DeCegDebkeÀ cetueêJ³ee®³ee DeCegkeWÀêkeÀeleerue Òeesìe@ve®eer

mebK³ee efkebÀJee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌì^@eve®eer mebK³ee oμe&efJelees.

ii. SkeÀe cetueêJ³ee®³ee meJe& DeCetb®ee DeCegDebkeÀ meceeve Demelees.

iii. cetueêJ³ee®³ee DeCet®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@vme®³ee osJeeCeIesJeeCe lemes®e YeeieeroejercegUs meb³egies le³eej nesleele.

iv. cetueêJ³ee®es jemee³eefvekeÀ iegCeOece& l³ee®³ee DeCegDebkeÀeJeªve þjleele.

l³eecegUs, cetueêJ³ee®ee cetueYetle iegCeOece& DeCegJemlegceeve vemetve DeCegDebkeÀ ne Deens.

*2. ieCeele Keeueer peeleevee DeCet®ee DeekeÀej Jee{le peelees. GÊej : i. DeCet®³ee ef$ep³esJeªve DeCet®ee DeekeÀej þjlees. ii. mJeleb$e DeCetceO³es, DeCet®eer ef$ep³ee cnCepes

DeCegkeWÀêkeÀeHeemetve yeenîelece keÀ#esHe³e¥le®es Deblej. iii. ieCeele Jeªve Keeueer ³esleevee keÀ#eeb®eer mebK³ee Jee{le

peeles. iv. l³eecegUs yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@ve

DeCegkeWÀêkeÀeHeemetve otj peeleele Je DeCet®eer ef$ep³ee Jee{les. HeefjCeeceer DeCet®ee DeekeÀejner Jee{lees.

cnCetve, ieCeele Jeªve Keeueer peeleevee DeCet®ee DeekeÀej Jee{lees.

μeem$eer³e keÀejCes efuene.

12


12

*3. DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s OeelegiegCe keÀceer neslees. GÊej : i. DeCet®³ee FueskeÌìê@ve osC³ee®³ee iegCeOecee&me OeelegiegCe

cnCeleele. ii. DeeJele&veele meejK³ee®e keÀ#esle FueskeÌìê@vme Jee{le

peeleele, l³eecegUs ns FueskeÌìê@vme DeCegkeWÀêkeÀekeÀ[tve DeefOekeÀ®e Kes®eues peeleele, cnCetve DeCetb®ee DeekeÀej keÀceer-keÀceer nesle peelees.

iii. ³eecegUs DeCegceOetve FueskeÌìê@ve menpeHeCes efouee peele veener.

cnCetve, DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s OeelegiegCe keÀceer neslees. *4. SkeÀe®e ieCeeleerue cetueêJ³es meejKeer meb³egpee

oμe&efJeleele. [cee®e& 14] GÊej: i. DeCet®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@ve®eer mebK³ee

cnCepes l³ee DeCet®es meb³egpee FueskeÌìê@ve nes³e. cetueêJ³eeb®eer meb³egpee ner l³ee®³ee yeenîelece keÀ#esle DemeCeeN³ee meb³egpee FueskeÌìê@ve®³ee mebK³esJeªve þjJeueer peeles.

ii. ieCeeleerue meJe& cetueêJ³eeb®³ee meb³egpee FueskeÌìê@ve®eer mebK³ee ner meejKeer®e Demeles.

l³eecegUs, SkeÀe®e ieCeeleerue meJe& cetueêJ³eeb®eer meb³egpee meceeve Demeles.

5. efveeq<¬eÀ³e Jee³et cegkeÌle DeCet®³ee mJeªHeele Demeleele. GÊej : i. jsCet le³eej nesCes ns SkeÀ$e ³esCeeN³ee cetueêJ³eeb®³ee

FueskeÌìê@ve mebªHeCeeJej DeeOeeefjle Demeles. ii. efveeq<¬eÀ³e Jee³et®³ee yeenîelece keÀ#esmeefnle meJe& keÀ#ee

HetCe& Demeleele. iii. l³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle oesve (Goe. He) efkebÀJee

Deeþ (Goe. Ne, Ar F.) FueskeÌìê@ve Demeu³eeves l³eeb®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe efmLej Demeles.

iv. efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCeecegUs ns Jee³et FueskeÌìê@ve osle veenerle, Iesle veenerle efkebÀJee Yeeieeroejerner keÀjle veenerle.

l³eecegUs, efveeq<¬eÀ³e Jee³et cegkeÌle DeCet®³ee mJeªHeele Demeleele. 1. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue Dee[J³ee DeesUer

[Dee@keÌìesyej 13] 2. DeCegDebkeÀ 11 Je meb³egpee 1 Demeuesues cetueêJ³e 3. DeCegDebkeÀ 18 Demeuesues μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³e 4. ueBLesveeF[med ÞesCeerceOeerue Heefnues cetueêJ³e

5. De@efkeÌìveeF[med ÞesCeerceOeerue Heefnues cetueêJ³e 6. yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& DemeCeeN³ee cetueêJ³eeb®ee ieì 7. cetueêJ³e p³eeuee SkeÀ®e keÀ#ee DeeefCe SkeÀ®e meb³egpee FueskeÌìê@ve

Demelees. GÊejs: 1. DeeJele&ves 2. meesef[Dece (Na) 3. Dejiee@ve (Ar) 4. mesefjDece (Ce) 5. LeesefjDece (Th)

6. Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es efkebÀJee SHedÀ-Keb[ cetueêJ³es 7. ne³e[êspeve 1. meesef[Dece (23) ®es DeCegJemlegceeve ns efueefLeDece DeeefCe

Heesì@efμeDece®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ogHHeì Demeles. 2. v³etueB[meddves meJe& cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCebt®³ee

DeekeÀeje®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer. 3. v³etueB[med®³ee DeeJele&meejCeerle efveeq<¬eÀ³e Jee³etb®ee (jepeJee³etb®ee)

meceeJesμe Deens. 4. DeeJele&meejCeerleerue Dee[J³ee DeesUeRvee DeeJele&ves cnCeleele. 5. DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s peeleevee cetueêJ³ebe®³ee

iegCeOecee&le ÞesCeerye×lee efometve ³esles. 6. ceW[sefueJn ne meJe& cetueêJ³eeb®es ³eμemJeer JeieeakeÀjCe keÀjCeeje

Heefnuee jmee³evelep%e neslee. 7. ne³e[êspeve n@ueespeveμeer lemes®e DeukeÀueer Oeeletμeer meec³e

oμe&efJelees. 8. DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece DeCegJemlegceeveeJej DeeOeeefjle Deens. 9. DeeJele&meejCeerle [eJ³ee yeepetme Oeelet Deensle. 10. DeeJele&meejCeerle GpeJ³ee yeepetme DeOeelet Deensle. 11. 18 J³ee ieCeele efveef<¬eÀ³e Jee³et Deensle. 12. ieCe 2 ceO³es DeukeÀOeceea Oeelet Deensle. 13. SHedÀ-Keb[eleerue cetueêJ³es DeeJele&meejCeerleerue Jej®³ee mlejele

Deensle. 14. ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med ³eebvee Òemeeceev³e cetueêJ³es

cnCeleele. 15. ogmeN³ee Je eflemeN³ee DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s

peeleevee meb³egpee 1 les 4 He³e¥le Jee{les DeeefCe veblej 4 les 0 He³e¥le keÀceer nesles.

16. Oeelet $eÝCe ÒeYeeefjle Demeleele. GÊejs: 1. ®etkeÀ: meesef[Dece®es DeCegJemlegceeve ns efueefLeDece Je

Heesì@efμeDeæce®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ Deens.

veeJes efuene.

Keeueerue JeekeÌ³es ®etkeÀ keÀer yejesyej les meebietve ®egkeÀer®es efJeOeeve yejesyej keÀªve efuene.

T F

13


2. ®etkeÀ: v³etueB[medves meJe& cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer.

3. ®etkeÀ: v³etueB[med®³ee DeeJele&meejCeerle efveeq<¬eÀ³e Jee³ebt®ee (jepeJee³etb®ee) meceeJesμe veener.

4. yejesyej 5. yejesyej 6. yejesyej 7. yejesyej 8. ®etkeÀ: DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece cetueêJ³eeb®³ee DeCegDebkeÀeJej

DeeOeeefjle Deens. 9. yejesyej 10. yejesyej 11. yejesyej 12. ®etkeÀ: ieCe 2 ceO³es DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet Deensle. 13. ®etkeÀ: SHedÀ-Keb[eleerue cetueêJ³es DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer

Deensle. 14. ®etkeÀ: ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med ³eebvee

Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele. 15. yejesyej 16. ®etkeÀ: Oeelet Oeve ÒeYeeefjle Demeleele. 1. efueefLeDece, yesefjefueDece, yeesje@ve, keÌueesjerve. 2. ne³e[êspeve, nsefueDece, efveDee@ve, Pesvee@ve. 3. efueefLeDece, meesef[Dece, ce@ivesefμeDece, Heesì@efμeDece. 4. yeesje@ve, efmeefuekeÀe@ve,Heesì@efμeDece, DeBìerceveer. 5. keÌueesjerve, yeésefceve, Dee³eesef[ve, Dee@efkeÌmepeve. 6. yeesje@ve, keÀeye&ve, vee³eìêspeve, nsefueDece. 7. nsefueDece, js[e@ve, Dejiee@ve, yeesje@ve. 8. meesef[Dece, efueefLeDece, yessefjefueDece, keÀe@Hej. GÊejs: 1. keÌueesjerve: Flej meJe& ogmeN³ee DeeJele&veeleerue cetueêJ³es Deensle. 2. ne³e[êspeve: Flej meJe& efveef<¬eÀ³e cetueêJ³es efkebÀJee jepeJee³et

Deensle. 3. ce@ivesefμeDece: Flej meJe& ieCe 1 ceOeerue cetueêJ³es Deensle. 4. Heesì@efμeDece: Flej meJe& Oeelegmeo=μe Deensle. 5. Dee@efkeÌmepeve: Flej meJe& n@ueespeve Deensle. 6. nsefueDece: Flej meJe& Òemeeceev³e cetueêJ³es Deensle. 7. yeesje@ve: Flej meJe& efveef<¬eÀ³e cetueêJ³es efkebÀJee jepeJee³et Deensle. 8. keÀe@Hej: Flej meJe& Òemeeceev³e cetueêJ³es Deensle, lej keÀe@Hej ns

meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³e Deens.

1. Oeelegme¢μe 2. ogmeN³ee DeeJele&veeleerue cetueêJ³es 3. DeukeÀOeceea Oeelet 4. DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet 5. eflemeN³ee DeeJele&veeleerue cetueêJ³es 6. [er-Keb[eleerue cetueêJ³es GÊejs: 1. efmeefuekeÀe@ve, pecexefveDece 2. keÀeye&ve, vee³eìêspeve 3. efueefLeDece, meesef[Dece 4. ce@ivesefμeDece, ke@ÀefuμeDece 5. HeÀe@mHeÀjme, meuHeÀj 6. keÀ@eHej, efPebkeÀ 1. [esyesje³evej : ef$ekesÀ :: v³etueB[med : ............. 2. ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer : DeCegJemlegceeve :: DeeOeggefvekeÀ

DeeJele&meejCeer : ............. 3. ne³e[êspeve : Heefnues DeeJele&ve :: efueefLeDece : ............ 4. HeÌueesjerve : 2,7 :: keÌueesjerve : ............. 5. ieCe 1: DeukeÀOeceea Oeelet :: ......... : DeecueeefjOeceea ce=oe

Oeelet 6. meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es : [er-Keb[ :: Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es :

............. 7. ìsu³egefjDece : ............. :: jsef[Dece : Oeelet 8. meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es : ............. :: Deeblejmeb¬eÀecekeÀ

cetueêJ³es : yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& 9. ueBLesveeF[med : Ce les Lu :: De@eqkeÌìveeF[med : ............. GÊejs: 1. DeäkesÀ 2. DeCegDebkeÀ 3. ogmejs DeeJele&ve 4. 2,8, 7

5. ieCe 2

6. SHedÀ-Keb[ 7. Oeelegme¢μe 8. yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe& 9. Th les Lr

ieìeyeensjerue He³ee&³e DeesUKee.

meec³e HetCe& keÀje.

Keeueerue Òeμveebvee oesve GoenjCes Ðee.

14


14

* 1.

`De' ieì `ye' ieì i. meesef[Dece a. DeOeelet ii. meuHeÀj b. ueBLesveeF[ iii. ceBieveerpe c. Oeelet iv. mesefjDece d. meb¬eÀecekeÀ æcetueêJ³e

GÊejs: (i c),(ii a),(iii d), (iv b) 2.

`De' ieì `ye' ieìi. Heefnues DeeJele&ve a. meJee¥le oerIe& DeeJele&ve ii. ®eewLes Je Hee®eJes

DeeJele&ve b. ueIeg DeeJele&ves

iii. ogmejs DeeefCe eflemejs DeeJele&ve

c. meJee¥le ueneve DeeJele&ve

iv. meneJes DeeJele&ve d. oerIe& DeeJele&ves

GÊejs: (i c), (ii d), (iii b), (iv a) 3.

`De' ieì `ye' ieì i. ieCe 1 Je 2 a. Heer-Keb[ ii. ieCe 3 les 12 b. [er-Keb[ iii. ieCe 13 les 18 c. SHedÀ-Keb[ d. Smed-Keb[

GÊejs: (i d ), (ii b),(iii a) 4.

`De' ieì `ye' ieì i. ceW[sefueJn a. ef$ekesÀ ii. [esyesje³evej b. DeCegDebkeÀ iii. ceesmues c. DeCegJemlegceeve d. DeäkesÀ

GÊejs: (i c), (ii a), (iii b)

5. `De' ieì `ye' ieì

i. Dee[J³ee DeesUer a. ieCe ii. GYes mlebYe b. DeeJele&ves iii. oesve DeefleefjkeÌle DeesUer c. ueBLesveeF[med

DeeefCe De@eqkeÌìveeF[med

iv. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer d. oerIe& ÞesCeer DeeJele&meejCeer

GÊejs :(i b), (ii a), (iii c), (iv d) 6.

`De' ieì `ye' ieì i. FkeÀe-yeesje@ve a. pecexefveDece ii. FkeÀe-De@u³egefceefveDece b. mkeBÀef[Dece iii. FkeÀe-efmeefuekeÀe@ve c. ie@efueDece

[peguew 15] GÊejs: (i b), (ii c), (iii a) 7.

`De' ieì `ye' ieì i. keÌueesjerve a. ieCe 1

ii. meesef[Dece b. ieCe 2iii. Dejiee@ve c. ieCe 17

iv. ce@ivesefμeDece d. ieCe 18

GÊejs: (i c), (ii a),(iii d), (iv b) 8.

`De' ieì `ye' ieì i. DeukeÀOeceea Oeelet a. meb³egpee 4 ii. DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet b. meb³egpee 0 iii. Dejiee@ve c. efÜmeb³egpe iv. keÀeye&ve d. SkeÀ meb³egpe

GÊejs: (i d), (ii c), (iii b), (iv a) 9.

`De' ieì `ye' ieìi. efveeq<¬eÀ³e Jee³et a. B, Si, Ge

ii. Oeelegmeo=μe b. Mg, Ca, Ba

iii. DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet c. He, Ne, Ar

iv. n@ueespeve d. Cl, Br, I GÊejs: (i c), (ii a), (iii b), (iv d)

³eesi³e pees[îee ueeJee.

15

ÒekeÀjCe 01 : μeeUe : cetueêJ³eeb®eer 1. ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer DeeefCe DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeer GÊej:

ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer

i. ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer cetueêJ³ee®³ee DeCegJemlegceeveeJej DeeOeeefjle Deens.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeercetueêJ³ee®³ee DeCegDebkeÀeJej DeeOeeefjle Deens.

ii. cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer Deens.

cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegDebkeÀeb®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer Deens.

iii. Keb[eble efJeYeeieCeer kesÀuesueer veener.

®eej Keb[eble efJeYeeieCeer kesÀueer Deens. (Keb[ Smed, Heer, [er DeeefCe SHedÀ)

iv. efveef<¬eÀ³e cetueêJ³ebe®ee meceeJesμe veener.

efveef<¬eÀ³e cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe kesÀuesuee Deens.

v. ³ee meejCeerle 8 ieCe Deensle.

³ee meejCeerle 18 ieCe Deensle.

vi. ³ee meejCeerle 7 DeeJele&ves Deensle.

³ee meejCeerle 7 DeeJele&ves Demetve, l³ee®eyejesyej oesve DeefOekeÀ ÞesCeer mJeleb$eHeCes DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Deensle.

2. ieCe DeeefCe DeeJele&ves GÊej:

ieCe DeeJele&ves i. DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee GY³ee mlebYeevee ieCe cnCeleele.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee Dee[J³ee DeesUeRbbvee DeeJele&ves cnCeleele.

ii. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle Deþje ieCe Deensle.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerlemeele DeeJele&ves Deensle.

iii. ieCe ¬eÀceebkeÀ ne l³ee ieCeeleerue cetueêJ³eeb®³ee DeCet®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌì^@evme®eer mebK³ee oμe&efJelees.

DeeJele&ve ¬eÀceebkeÀ ne l³ee DeeJele&veeleerue cetueêJ³eeb®³ee DeCetleerue FueskeÌì^@evme®³ee keÀ#ee oμe&efJelees.

3. efveef<¬eÀ³e Jee³et DeeefCe Òemeeceev³e cetueêJ³es GÊej:

efveef<¬eÀ³e Jee³et Òemeeceev³e cetueêJ³esi. efveef<¬eÀ³e Jee³et®³ee

DeCet®³ee yeenîelece keÀ#esmen meJe& keÀ#ee HetCe& Demeleele.

Òemeeceev³e cetueêJ³eeb®³ee DeCet®eer HeÀkeÌle yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Demeles.

ii. ner cetueêJ³es efmLej Demeleele Je jemee³eefvekeÀo=<ìîee efveef<¬eÀ³e (cnCepes®e Deef¬eÀ³eeμeerue) Demeleele.

ner cetueêJ³es DeefmLej Demetve jemee³eefvekeÀ¢<ìîee ef¬eÀ³eeμeerue Demeleele.

iii. efveef<¬eÀ³e Jee³et ns DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee Heer-Keb[eceO³es meeceeJeuesues Deensle.

Òemeeceev³e cetueêJ³es ner DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee Heer Je Smed -Keb[eceO³es meeceeJeuesueer Deensle.

iv. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee μetv³e ieCeele (18 J³ee ieCeele) ³esleele.

ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 1 DeeefCe 2 lemes®e ieCe 13 les 17 ceO³es ³esleele.

4. meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es DeeefCe Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej:

meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³esi. DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 3 les 12 ceOeerue cetueêJ³eebvee meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele.

ii. ³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

iii. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee [er Keb[ele meceeefJeä Deensle.

ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee SHedÀ-Keb[eceO³es meceeefJeä Deensle.

5. Smed-Keb[ cetueêJ³es DeeefCe Heer-Keb[ cetueêJ³es GÊej:

Smed-Keb[ cetueêJ³es Heer-Keb[ cetueêJ³esi. Smed-Keb[ele ieCe 1 Je 2

ceOeerue cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe neslees.

Heer-Keb[ele ieCe 13 les 18

ceOeerue cetueêJ³eeb®ee meceeJesμe neslees.

Keeueerue pees[îebeleerue legueveelcekeÀHeÀjkeÀ meebiee.

16


16

ii. ³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 1 efkebÀJee 2 FueskeÌìê@vmed Demeleele.

³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 3 les 8 FueskeÌìê@vme Demeleele.

iii. Smed-Keb[eleerue meJe& cetueêJ³es Oeelet Deensle. (DeHeJeeo: ne³e[êspeve)

Heer-Keb[ele Oeelet, DeOeelet, DeeefCe Oeelegme¢μe Deμee meJee¥®ee meceeJessμe Deens.

6. DeukeÀOeceer& Oeelet DeeefCe DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet GÊej:

DeukeÀOeceer& Oeelet DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet

i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&- meejCeerleerue ieCe 1 (ieCe I

A) ceOeerue ne³e[êspeve JeieUlee Flej meJe& cetueêJ³eebvee DeukeÀOeceer& Oeelet cnCeleele.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&- meejCeerleerue ieCe 2

(ieCe II A) ceOeerue cetueêJ³eebvee DeecueeefjOeceea ce=oe Oeelet cnCeleele.

ii. ³ee cetueêJ³eeb®³ee DeCetb®³ee meb³egpee keÀ#esle SkeÀ meb³egpee FueskeÌì^@eve Demelees.

³ee cetueêJ³eeb®³ee DeCetb®³ee meb³egpee keÀ#esle oesve FueskeÌì^@evme Demeleele.

iii. meb³egpee SkeÀ Demeles. (SkeÀmeb³egpe)

meb³egpee oesve Demeles. (efÜmeb³egpe)

7. [er-Keb[ cetueêJ³es DeeefCe SHedÀ-Keb[ cetueêJ³es GÊej:

[er-Keb[ cetueêJ³es SHedÀ-Keb[ cetueêJ³es i. DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 3 les ieCe 12 ³eebceOeerue cetueêJ³eebvee [er-Keb[ cetueêJ³es cnCeleele.

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesueer cetueêJ³es cnCepes SHedÀ-Keb[ cetueêJ³es nes³e.

ii. ³eeceO³es meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es Deensle.

³eeceO³es Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es Deensle (ueBLesveeF[med DeeefCe De@efkeÌìveeF[med).

iii. DeCet®³ee oesve yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

DeCet®³ee leerve yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

8. Òemeeceev³e cetueêJ³es DeeefCe meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej:

Òemeeceev³e cetueêJ³es meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es i. Òemeeceev³e cetueêJ³eeb®³ee

DeCet®eer HeÀkeÌle yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Demeles.

meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³eeb®³ee DeCetb®³ee yeenîelece oesve keÀ#ee DeHetCe& Demeleele.

ii. ³ee cetueêJ³eeb®ee DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 1 DeeefCe ieCe 2 lemes®e ieCe 13 les 17 ³eebceO³es meceeJesμe neslees.

³ee cetueêJ³eeb®ee DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 3 les ieCe 12 ³eebceO³es meceeJesμe neslees.

iii. ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele& meejCeer®³ee Smed Je Heer-Keb[ele meeceeJeuesueer Demeleele.

ner cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee [er-Keb[ele meeceeJeuesueer Demeleele.

9. Oeelet iegCeOece& DeeefCe DeOeelet iegCeOece& GÊej:

Oeelet iegCeOece& DeOeelet iegCeOece& i. Oeelet iegCeOece& cnCepes

DeCet®eer FueskeÌì@êve osC³ee®eer ÒeJe=Êeer.

DeOeelet iegCeOece& cnCepes Oeelet®eer FueskeÌì^@eve IesC³ee®eer efkebÀJee Yeeieeroejer keÀjC³ee®eer ÒeJe=Êeer.

ii. DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s OeelegiegCe keÀceer nesle peelees.

DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s DeOeelegiegCe Jee{le peelees.

iii. ieCeeceO³es Jeªve Keeueer OeelegiegCe Jee{le peelees.

ieCeeceO³es Jeªve Keeueer DeOeelegiegCe keÀceer nesle peelees.

iv. Oeelet iegCeOece& Demeuesueer cetueêJ³es OeveÒeYeeefjle Demeleele.

DeOeelet iegCeOece& Demeuesueer cetueêJ³es $eÝCeÒeYeeefjle Demeleele.

1. DeeJele&ves GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee Dee[J³ee

DeesUeRvee DeeJele&ves cnCeleele. 2. ieCe GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue cetueêJ³eeb®³ee GY³ee mlebYeebvee

ieCe cnCeleele. 3. efveef<¬eÀ³e Jee³et GÊej: 18 J³ee ieCeeleerue (efkebÀJee μetv³e ieCeeleerue) p³ee

cetueêJ³eeb®³ee DeCet®³ee yeenîelece keÀ#ee HetCe& Demeleele, Deμee cetueêJ³eebvee efveef<¬eÀ³e Jee³et cnCeleele.

J³eeK³ee efuene.

17


4. Òemeeceev³e cetueêJ³es GÊej: Heefnu³ee Je ogmeN³ee ieCeeleerue cetueêJ³es DeeOegefvekeÀ

DeeJele&meejCeer®³ee [eJ³ee yeepetme Je ieCe 13 les 17 ceOeerue cetueêJ³es GpeJ³ee yeepetme Demetve l³eeb®eer yeenîelece SkeÀ keÀ#ee DeHetCe& Demeles, Deμee cetueêJ³eebvee Òemeeceev³e cetueêJ³es cnCeleele.

5. meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej: DeeJele&meejCeer®³ee ceO³eYeeieer ieCe 3 les 12 ceOeerue yeenîelece

oesve keÀ#ee DeHetCe& Demeuesu³ee cetueêJ³eebvee meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele.

6. Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es GÊej: DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer Demeuesu³ee p³ee cetueêJ³eeb®³ee

yeenîelece leerve keÀ#ee DeHetCe& Deensle, Deμee cetueêJ³eebvee Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³es cnCeleele.

7. ueBLesveeF[med GÊej: DeCegDebkeÀ 58 les 71 (Ce les Lu) DemeCeeN³ee meceeve

jemee³eefvekeÀ iegCeOecee¥®³ee 14 cetueêJ³eeb®³ee ieìeme ueBLesveeF[med cnCeleele.

8. De@efkeÌìveeF[med GÊej: DeCegDebkeÀ 90 les 103 (Th les Lr) DemeCeeN³ee meceeve

jemee³eefvekeÀ iegCeOecee¥®³ee 14 cetueêJ³eeb®³ee ieìeme De@efkeÌìveeF[med cnCeleele.

9. mecemLeeefvekesÀ GÊej: SkeÀe®e cetueêJ³ee®³ee meceeve DeCegDebkeÀ Demeuesu³ee; Hejbleg

efYeVe DeCegJemlegceevee®³ee DeCetbvee mecemLeeefvekesÀ cnCeleele. 10. DeCet®eer ef$ep³ee (DeCet®ee DeekeÀej) GÊej: mJeleb$e DeCetceO³es, DeCegkeWÀêkeÀeHeemetve l³ee®³ee yeenîelece

keÀ#esceOeerue Deblejeme DeCet®eer ef$ep³ee cnCeleele. 11. Oeelegme¢μe GÊej: peer cetueêJ³es Oeelet DeeefCe DeOeelet ³ee oesIeeb®es iegCeOece&

oeKeefJeleele, l³ee cetueêJ³eebvee Oeelegme¢μe cetueêJ³es cnCeleele.

1. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeb®ee efve³ece [cee®e& 15] GÊej: v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeb®ee efve³ece Demee Deens, keÀer

’cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceer l³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer Demelee, Òel³eskeÀ DeeþJ³ee cetueêJ³ee®es ieggCeOece& Heefnu³ee cetueêJ³eeÒeceeCes Demeleele.“

2. ceW[sefueJn®ee DeeJeleea efve³ece [meHìWyej 14] GÊej: ceW[sefueJn®ee DeeJeleea efve³ece Demee Deens, keÀer ’cetueêJ³ebe®es

YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOece& ns l³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®es DeeJeleeaHeÀue Deensle.“

3. DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece GÊej: DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³ece Demee Deens, keÀer ’cetueêJ³ebe®es

YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOece& ns l³eeb®³ee DeCegDebkeÀe®es DeeJeleeaHeÀue Deensle.“

1. Heg{erue cetueêJ³eeb®es Oeelet, DeOeelet, Oeelegme¢μe ³eeble

JeieeakeÀjCe keÀje: C, Mg, Si, S, Hg, As. [cee®e& 15]

GÊej:

Oeelet DeOeelet Oeelegme¢μe Mg, Hg C, S Si, As

*2. veeJes efuene: i. yeenîelece keÀ#esle SkeÀ FueskeÌì^@eve Demeuesueer leerve cetueêJ³es ii. yeenîelece keÀ#ee HeefjHetCe& Demeuesueer leerve cetueêJ³es iii. yeenîelece keÀ#esle 7 FueskeÌì^@eve Demeuesueer leerve cetueêJ³es GÊej: i. ne³e[^espeve, meesef[Dece, Heesì@efμeDece. ii. nsefueDece, efveDee@ve, Dejiee@ve. iii. keÌueesjerve, ye´esefceve, Dee³eesef[ve. ke=Àleer 1.1 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 1) GÊejs: i. keÀHeeìele efkebÀJee ìsyeueJej meJe& Jemlet þjeJeerkeÀ He×leerves

þsJeuesu³ee Dee{Uleele. ii. nes³e, Jemlet SkeÀe efJeefμe<ì He×leerves ceeb[uesu³ee Demeleele.

þjeJeerkeÀ He×leerves Jemlet þsJeu³eecegUs efieNneF&keÀebme l³eeb®³ee iejpes®³ee Jemlet HeìkeÀve efceUleele.

iii. DeeHeCe DeeHeueer HegmlekesÀ, keÀHe[s DeeefCe Flej Jemlet peeie®³ee peeieer þsJelees. HegmlekesÀ HegmlekeÀeb®³ee keÀHeeìele, keÀHe[s keÀHe[îeeb®³ee keÀHeeìele DeeefCe Flej Jemlet pemes yetì, ®eHHeue, ceespes, KesUCeer F. l³eeb®³ee þjeJeerkeÀ peeieer þsJelees. l³eecegUs iejpes®³ee JesUer l³ee ueies®e efceUleele.

iv. ûebLeeue³eeleerue HegmlekesÀ ûebLeHeeueeme lemes®e efJeÐeeL³ee&me lJeefjle ÒeeHle JneJeerle ³eemeeþer l³eeb®es efJe<e³eJeej JeieeakeÀjCe keÀªve JesieJesieÈ³ee efþkeÀeCeer þsJeuesueer Demeleele.

ke=Àleer

Keeueerue efve³ece meebiee.

mebkeÀerCe&

18


18

v. ûebLeeue³eele Deμee ÒekeÀejs HegmlekesÀ ueeJeC³eemeeþer ûebLeHeeue JeieeakeÀjCee®eer þjeJeerkeÀ He×leer JeeHejleele. efJe<e³eJeej ceeb[Ceer kesÀu³eeves Heeefnpes Demeleerue leer meJe& HegmlekesÀ SkeÀe®e peeieer lJeefjle efceUleele.

ke=Àleer 1.2 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 2) GÊejs:

ef$ekesÀ cetueêJ³es DeCegJemlegceeve

I H 1.01 F 19.0 Cl 35.5

II Li 6.9 Na 23.0 K 39.1

III Be 9.01 Mg 24.3 Ca 40.1

Òel³eskeÀ ef$ekeÀeleerue, ceOeu³ee cetueêJ³ee®es DeCegJemlegceeve

meJe&meeOeejCeHeCes Flej oesve cetueêJ³eeb®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee mejemejerFlekesÀ Demeles.

ke=Àleer 1.3 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 4) GÊejs: i. veener. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeerle mecemLeeefvekeÀebvee ³eesi³e

mLeeve osT μekeÀle veener. ii. ne³e[êspeve®eer keÌueesjerve, meuHeÀj DeeefCe Dee@eqkeÌmepeveyejesyej

DemeCeejer meb³egies Deveg¬eÀces HCl, H2S DeeefCe H2O ner Deensle.

DeukeÀueer Oeelet pemes Heesì@efμeDece (K) ®eer keÌueesjerve, meuHeÀj DeeefCe Dee@eqkeÌmepeveyejesyej DemeCeejer meb³egies Deveg¬eÀces KCl,

K2S DeeefCe K2O ner Deensle. ne³e[êspeve DeeefCe DeukeÀueer Oeelet ns oesvner keÌueesjervemeesyele

keÌueesjeF[med, meuHeÀjmeesyele meuHeÀeF[med DeeefCe Dee@eqkeÌmepevemeesyele Dee@keÌmeeF[med le³eej keÀjleele, l³eecegUs l³eeb®³eele meec³e efometve ³esles.

iii. peemle DeCegJemlegceeve Demeuesu³ee cetueêJ³eeme keÀceer DeCeg- Jemlegceevee®³ee cetueêJ³eeHetJeea þsJeues Deens Deμee cetueêJ³eeb®³ee pees[îee KeeueerueÒeceeCes :

a. keÀesyeeuì (Co = 58.9) ns efvekesÀue (Ni = 58.7)

®³ee DeeOeer þsJeues Deens. b. ìsu³egefjDece (Te =128) ns Dee³eesef[ve (I = 127)

®³ee DeeOeer þsJeues Deens.

ke=Àleer 1.4 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 6) GÊejs: i. SkeÀe®e cetueêJ³ee®³ee mecemLeeefvekeÀeb®eer DeCegJemlegceeves

JesieJesieUer Demetve l³eeb®ee DeCegDebkeÀ SkeÀ®e Deens, cnCetve DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle l³eeb®es mLeeve SkeÀ®e Deens.

ii. a. ne³e[êspeve®³ee yeenîelece keÀ#esle SkeÀ®e FueskeÌìê@ve Deens. l³eecegUs efmLej nesC³eemeeþer lees ogmeN³ee cetueêJ³eeuee FueskeÌìê@ve oslees efkebÀJee Ieslees.

b. ne³e[êspeve ne OeeletbÒeceeCes SkeÀ FueskeÌìê@ve osT μekeÀlees, cnCetve FueskeÌì^@eve mebªHeCee®³ee DeeOeejs ne³e[êspeveuee DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle Heefnu³ee ieCeele DeukeÀOeceea Oeeletbyejesyej meJee¥le Jej®³ee mLeeveer þsJeues Deens.

iii.

veeJe meb%ee DeCegDebkeÀ FueskeÌìê@ve mebªHeCe

(K, L, M, N) ne³e[êspeve H 1 1

nsefueDece He 2 2

efueefLeDece Li 3 2,1

yesefjefueDece Be 4 2,2

yeesje@ve B 5 2,3

keÀeye&ve C 6 2,4

vee³eìêspeve N 7 2,5

Dee@eqkeÌmepeve O 8 2,6

HeÌueesjerve F 9 2,7

efveDee@ve Ne 10 2,8 ke=Àleer 1.5 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 6)

GÊejs: i. DeCegDebkeÀ 11 les 18 Demeuesu³ee cetueêJ³eeb®es FueskeÌìê@ve

mebªHeCe:

cetueêJ³es meb%ee DeCegDebkeÀ FueskeÌìê@ve mebªHeCe(K, L, M, N)

meesef[Dece Na 11 2,8,1

ce@ivesefμeDece Mg 12 2,8,2

De@u³egefceefveDece Al 13 2,8,3

efmeefuekeÀe@ve Si 14 2,8,4

HeÀe@mHeÀjme P 15 2,8,5

meuHeÀj S 16 2,8,6

keÌueesjerve Cl 17 2,8,7

Dejiee@ve Ar 18 2,8,8

19


ii. ³ee meJe& cetueêJ³eeb®³ee FueskeÌì^@eve mebªHeCeeleerue meec³e cnCepes meesef[Dece (Z = 11) les Dejiee@ve (Z = 18) ³ee meJe& cetueêJ³eeb®³ee Heefnu³ee Je ogmeN³ee keÀ#eebceO³es meceeve FueskeÌìê@vme Deensle.

iii. meesef[Dece, De@u³egefceefveDece DeeefCe keÌueesjerve®³ee yeenîelece keÀ#esle Deveg¬eÀces 1, 3 DeeefCe 7 meb³egpee FueskeÌì^@evme Deensle.

iv.


ce@ivesefμeDece Mg 12 2,8,2

ke@ÀefuμeDece Ca 20 2,8,8,2


HeÌueesjerve F 9 2,7

keÌueesjerve Cl 17 2,8,7 v. nes³e, Mg DeeefCe Ca ³ee cetueêJ³eeb®es meb³egpee FueskeÌìê@vme

meceeve Deensle, lemes®e F DeeefCe Cl ³ee cetueêJ³eeb®esner meb³egpee FueskeÌìê@vme meceeve Deensle.

vi.


yeesje@ve B 5 2,3

Dee@eqkeÌmepeve O 8 2,6

meesef[Dece Na 11 2,8,1

De@u³egefceefveDece Al 13 2,8,3

meuHeÀj S 16 2,8,6

Heesì@efμeDece K 19 2,8,8,1 ke=Àleer 1.6 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 6) GÊejs: i.

cetueêJ³es DeCegDebkeÀ FueskeÌìê@ve mebªHeCe (K, L, M, N)

cetueêJ³ee®eeÒekeÀej

meesef[Dece 11 2,8,1 Oeeletce@ivesefμeDece 12 2,8,2 OeeletDe@u³egefceefveDece 13 2,8,3 OeeletefmeefuekeÀe@ve 14 2,8,4 Oeelegme¢μeHeÀe@mHeÀjme 15 2,8,5 DeOeeletmeuHeÀj 16 2,8,6 DeOeeletkeÌueesjerve 17 2,8,7 DeOeelet

p³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 1,2 efkebÀJee 3 FueskeÌìê@vme Deensle les meJe& Oeelet Deensle.

p³ee cetueêJ³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esle 5,6,7 efkebÀJee 8 FueskeÌìê@vme Deensle les meJe& DeOeelet Deensle.

ii.

cetueêJ³es FueskeÌìê@ve mebªHeCe(K,L,M,N)

ce@ivesefμeDece (Z = 12) 2,8,2

Heesì@efμeDece (Z = 19) 2,8,8,1

Dejiee@ve (Z = 18) 2,8,8

HeÌueesjerve (Z = 9) 2,7 ke=Àleer 1.7 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 7) GÊejs : i. meJe& ieCeebleerue 20 cetueêJ³es KeeueerueÒeceeCes: a. ne³e[êspeve (1H) b. yesefjefueDece (4Be) c. mkeBÀef[Dece (21Sc) d. efìì@efveDece (22Ti) e. Je@veeef[Dece (23V) f. ¬eÀesefceDece (24Cr) g. cB@eieveerpe (25Mn) h. Dee³eve& (26Fe) i. keÀesyeeuì (27Co) j. efvekesÀue (28Ni) k. keÀe@Hej (29Cu) l. efPebkeÀ (30Zn) m. yeesje@ve (5B) n. keÀeye&ve (6C) o. vee³eìêspeve (7N) p. Dee@eqkeÌmepeve (8O) q. HeÌueesjerve (9F) r. efveDee@ve (10Ne) s. mesefjDece (58Ce) t. LeesefjDece (90Th)

ii. Smed-Keb[ cetueêJ³es: ne³e[êspeve (1H), yesefjefueDece (4Be) Heer-Keb[ cetueêJ³es: yeesje@ve (5B), keÀeye&ve (6C),

vee³eìêspeve (7N), Dee@eqkeÌmepeve (8O), HeÌueesjerve (9F), efveDee@ve (10Ne)

[er-Keb[ cetueêJ³es: mkeBÀef[Dece (21Sc), efìì@efveDece (22Ti), Je@veeef[Dece (23V), ¬eÀesefceDece (24Cr), ceBieveerpe (25Mn), Dee³eve& (26Fe), keÀesyeeuì (27Co), efvekesÀue (28Ni), keÀe@Hej (29Cu), efPebkeÀ (30Zn)

SHedÀ-Keb[ cetueêJ³es : mesefjDece (58Ce), LeesefjDece (90Th).

iii. cetueêJ³es DeeefCe l³eeb®es ieCe KeeueerueÒeceeCes: cetueêJ³es ieCe cetueêJ³es ieCe

1H 1 efkebÀJee I A 29Cu 11 efkebÀJee I B4Be 2 efkebÀJee II A 30Zn 12 efkebÀJee II B21Sc 3 efkebÀJee III B 5B 13 efkebÀJee III A22Ti 4 efkebÀJee IV B 6C 14 efkebÀJee IV A

23V 5 efkebÀJee V B 7N 15 efkebÀJee VA

24Cr 6 efkebÀJee VI B 8O 16 efkebÀJee VI A

20


20

25Mn 7 efkebÀJee VII B 9F 17 efkebÀJee VII A

26Fe 8 efkebÀJee VIII 10Ne 18 efkebÀJee μetv³e 27Co 9 efkebÀJee VIII 58Ce 3 efkebÀJee III B28Ni 10 efkebÀJee VIII 90Th 3 efkebÀJee III B

ke=Àleer 1.8 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 7) GÊejs: i. a. meJe&meeOeejCeHeCes cetueêJ³ee®eer meb³egpee cnCepes l³ee®³ee

DeCet®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@vme®eer mebK³ee nes³e.

b. Goe. ce@ivesefμeDece (Mg) ®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2, 8, 2)

Deens. lees efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCe ÒeeHle keÀjC³eemeeþer 2 meb³egpee FueskeÌìê@vme osTve ìekeÀlees, cnCetve l³ee®eer meb³egpee 2 Deens.

c. yeenîelece keÀ#esle 3 Hes#ee peemle FueskeÌìê@vme Demeleerue lej 8 FueskeÌìê@vme HetCe& keÀjC³eekeÀefjlee ueeieCeejer FueskeÌìê@vme®eer mebK³ee cnCepes l³ee cetueêJ³ee®eer meb³egpee nes³e.

ii.

DeCegDebkeÀ FueskeÌìê@ve mebªHeCe meb³egpee8 2, 6 2

14 2, 8, 4 4 17 2, 8, 7 1 20 2, 8, 8, 2 2

iii. DeeJele&veele meb³egpesle yeoue: DeeJele&meejCeerle (ogmeN³ee

DeeefCe eflemeN³ee DeeJele&veele) [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s peeleevee Oeeletb®eer meb³egpee 1 les 4 He³e¥le Jee{les lej DeOeelebtceO³es 4 les 0 Deμeer keÀceer nesle peeles.

ieCeeceO³es meb³egpesle yeoue: Òel³eskeÀ ieCeeleerue cetueêJ³ebe®eer meb³egpee FueskeÌìê@vme®eer mebK³ee meceeve Demeu³eeves ieCeele Jeªve Keeueer peeleevee cetueêJ³ee®eer meb³egpee meceeve jenles.

ke=Àleer 1.9 (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 8) GÊejs: i. a. eflemeN³ee DeeJele&veeleerue cetueêJ³ebe®³ee DeCet®³ee

ef$ep³es®ee Glejlee ¬eÀce: DeeJele&ve 3

ceOeerue cetueêJ³es Na Mg Al Si P S CI

DeCet®eer ef$ep³ee(pm) 190 160 143 132 128 127 99

b. nes³e, l³eeb®eer ceeb[Ceer DeeJele&meejCeerle efou³eeÒeceeCes®e

Deens.

c. meJee¥le ceesþer DeCet®eer ef$ep³ee Demeuesues cetueêJ³e meesef[Dece (Na) cnCepes 190 pm Deens, lej keÌueesjerve®³ee (Cl) DeCet®eer ef$ep³ee meJee¥le keÀceer cnCepes®e 99 pm Deens.

d. DeeJele&veele [eJeerkeÀ[tve GpeJeerkeÀ[s DeCet®eer ef$ep³ee keÀceer nesle peeles.

ii. a. ieCe 17 ceOeerue cetueêJ³ebe®eer DeCet®³ee ef$ep³es®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves ceeb[Ceer:

ieCe 17 cetueêJ³es F Cl Br I

DeCet®eer ef$ep³ee (pm) 72 99 114 133 b. nes³e, l³eeb®eer ceeb[Ceer DeeJele&meejCeervegmeej keÀjC³eele

Deeueer Deens. c. meJee¥le ceesþer cnCepes 133 pm DeCet®eer ef$ep³ee

Demeuesues cetueêJ³e Dee³eesef[ve (I) Deens; lej HeÌueesjerve (F) ®³ee DeCet®eer ef$ep³ee meJee¥le keÀceer cnCepes 72

pm Deens. d. ieCeeceO³es Jeªve Keeueer DeCet®eer ef$ep³ee Jee{les. 1. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee Deeke=Àleerletve leerve keÀ#ee

Demeuesu³ee cetueêJ³ee®eer DeCet®eer ef$ep³ee jsKeeìueer Deens? GÊej : Deeke=Àleer B ceO³es leerve keÀ#ee Demeuesu³ee cetueêJ³ee®eer DeCet®eer

ef$ep³ee jsKeeìueer Deens. 2. KeeueerueHewkeÀer keÀesCe DeeJele&meejCeerle Jeªve Keeueer

peeleevee Jee{le veener? i. DeCet®eer ef$ep³ee ii. OeelegiegCe iii. meb³egpee FueskeÌìê@vme iv. keÀ#ee mebK³ee GÊej: iii. meb³egpee FueskeÌìê@vme 3. K DeeefCe Ne ³ee cetueêJ³eeb®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe

efuene. [cee®e& 14] GÊej: i. K (Heesì@efμeDece) ³ee cetueêJ³ee®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe

(2,8,8,1) Deens. ii. Ne (efveDee@ve) ³ee cetueêJ³ee®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe

(2,8) Deens.

HOTS

Deeke=Àleer C

r

Deeke=Àleer B

r

Deeke=Àleer A

r+ + +

21


4. Keeueerue lekeÌl³eele DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerleerue A,

B, C, D, E DeeefCe F ner mene cetueêJ³es (FLes cetueêJ³ebe®³ee μeem$eer³e meb%ee JeeHejuesu³ee veenerle) l³eeb®³ee DeCegDebkeÀebmeefnle efoueer Deensle.

3 A

4 5 6 7 8 E

9 10 G

11 B

12 C

13 14 D

15 16 17 F

18

i. ³eebHewkeÀer efveeq<¬eÀ³e Jee³et keÀesCeles? ii. ³eebHewkeÀer n@ueespeve keÀesCeles? iii. pej B ®ee F μeer meb³eesie Peeuee lej le³eej

Peeuesu³ee meb³egiee®es met$e keÀe³e Demesue? iv. C DeeefCe E ®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe efuene. GÊej: i. G ne efveeq<¬eÀ³e Jee³et (efveDee@ve) Deens, keÀejCe

FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8) Deens. ii. F ne n@ueespeve (keÌueesjerve) Deens, keÀejCe l³ee®ee

DeCegDebkeÀ 17 Deens DeeefCe FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,7) Deens.

iii. B ®ee DeCegDebkeÀ 11 Deens, FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,1) Deens, cnCepes®e lees Na Deens.

F ®ee DeCegDebkeÀ 17 Deens, FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,7) Deens, cnCepes®e lees Cl Deens.

cnCetve, le³eej meb³egiee®es met$e BF cnCepes®e NaCl

Demesue. iv. C ®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,2) lej E ®es (2,6)

Deens. 5. cetueêJ³e ‘X’ (DeCegDebkeÀ 17) ns ‘Y’ μeer

(DeCegDebkeÀ 20) meb³eesie keÀªve oesve keÀ#ee Demeuesues n@ueeF[ le³eej keÀjles.

i. le³eej nesCeeN³ee n@ueeF[ meb³egiee®es veeJe efuene. ii. ‘X’ DeeefCe ‘Y’ ®es Oeelet, DeOeelet efkebÀJee

Oeelegme¢μe DeOeelet ceO³es JeieeakeÀjCe keÀje. iii. ‘Y’ cetueêJ³ee®³ee Dee@keÌmeeF[®es met$e efuene. GÊej: i. ‘X’ ®ee DeCegDebkeÀ 17 Deens. cnCepes®e lees Cl

Demetve l³ee®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,7) Deens, cnCetve l³ee®eer meb³egpee 1 Deens.

‘Y’ ®ee DeCegDebkeÀ 20 Deens. cnCepes®e lees Ca

Demetve l³ee®es FueskeÌìê@ve mebªHeCe (2,8,8,2) Deens, cnCetve l³ee®eer meb³egpee 2 Deens.

le³eej nesCeejs meb³egie YX2 cnCepes®e CaCl2 Demesue.

ii. ‘X’ FueskeÌìe@ve Iesle Demeu³eecegUs lees DeOeelet Deens. lej ‘Y’ FueskeÌìe@ve osle Demeu³eecegUs lees Oeelet Deens.

iii. ‘Y’ ®eer meb³egpee 2 Deens. Dee@eqkeÌmepeve®eer meb³egpeemeg×e 2 Deens.

‘Y’ ®³ee Dee@keÌmeeF[®es met$e YO cnCepes®e CaO

Demesue. 6. keÌueesjerve (Cl), yeésefceve (Br) Je Dee³eesef[ve (I) ner

[esyesje³evej®eer ef$ekesÀ nesle. keÌueesjerve®es DeCegJemlegceeve 35.5 DeeefCe Dee³eesef[ve®es DeCegJemlegceeve 126.9 Deens. yeésefceve®es DeCegJemlegceeve efkeÀleer Demesue?

GÊej: keÌueesjerve, yeésefceve Je Dee³eesef[ve ner [esyesje³evej®³ee ef$ekeÀeleerue Deensle. l³ee efve³eceevegmeej yeésefceve®es DeCegJemlegceeve ns keÌueesjerve Je Dee³eesef[ve®³ee DeCegJemlegceevee®³ee mejemejerFlekesÀ Demesue.

yeésefceve®es DeCegJemlegceeve 35.5 126.9

2

81.2

yeésefceve®es DeCegJemlegceeve meJe&meeOeejCeHeCes 81 ³esF&ue (Òel³e#e DeCegJemlegceeve 79.9 Deens.)

7. Keeueer efouesu³ee cetueêJ³eeb®es Oeelet DeeefCe DeOeelet ³eele

JeieeakeÀjCe keÀje. GÊeje®es meceLe&ve keÀje. i. DeCegDebkeÀ 11 Demeuesues cetueêJ³e 'X'. ii. DeCegDebkeÀ 16 Demeuesues cetueêJ³e ' Y '. GÊej: i. cetueêJ³e 'X' ne Oeelet Deens. l³ee®es FueskeÌìê@ve

mebªHeCe (2, 8, 1) Deens. peJeU®³ee efveeq<¬eÀ³e Jee³et®es efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCe ÒeeHle keÀjC³eemeeþer, jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³esle lees yeenîelece keÀ#esleerue 1 FueskeÌìê@ve menpe osT μekeÀlees. ne Oeeletb®ee efJeμes<e iegCeOece& Deens.

ii. cetueêJ³e 'Y' ne DeOeelet Deens. l³ee®es FueskeÌìe@ve mebªHeCe (2, 8, 6) Deens. peJeU®³ee efveeq<¬eÀ³e Jee³et®es efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCe ÒeeHle keÀjC³eemeeþer, jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³esle lees yeenîelece keÀ#ee HetCe& keÀjC³eemeeþer 2 FueskeÌìe@ve menpe IesT μekeÀlees. ne DeOeeletb®ee efJeμes<e iegCeOece& Deens.

8. meceeve jemee³eefvekeÀ iegCeOece& Demeuesu³ee A, B DeeefCe C

nîee cetueêJ³eeb®eer DeCegJemlegceeveebkesÀ Deveg¬eÀces 7, 23 DeeefCe 39 Deμeer Deensle lej:

i. cetueêJ³e A DeeefCe C ³eeb®ee mejemejer DeCegJemlegceeveebkeÀ keÀe{e.

ii. mejemejer DeCegJemlegceeveebkeÀe®eer cetueêJ³e B ®³ee DeCegJemlegceeveebkeÀeμeer leguevee keÀje.

22


22

iii. cetueêJ³es A, B DeeefCe C ner keÀesCeleer cetueêJ³es Deensle? [cee®e& 13]

GÊej: i. A DeeefCe C ³eeb®es mejemejer DeCegJemlegceeveebkeÀ

= 7 39

2

= 46

2 = 23

ii. ne mejemejer DeCegJemlegceeveebkeÀ B ®³ee DeCegJemlegceeveebkeÀeFlekeÀe Deens.

iii. ³eevegmeej A - efueefLeDece B - meesef[Dece Je C - Heesì@efμeDece Deens.

9. keÀe³e Ie[sue? pej i. efveeq<¬eÀ³e cetueêJ³eebveer yeenîelece keÀ#esleerue SkeÀ

FueskeÌìê@ve efouee. ii. Oeeletb®³ee DeCet®ee DeekeÀej keÀceer Peeuee. iii. yeenîelece keÀ#es®eer cenÊece #ecelee meele Peeueer. GÊej: i. pej efveeq<¬eÀ³e cetueêJ³eebveer yeenîelece keÀ#esleerue SkeÀ

FueskeÌìê@ve IeeueJeuee; lej leer efveeq<¬eÀ³e cetueêJ³es jenCeej veenerle. l³eebvee efmLej efmLeleer efceUefJeC³eemeeþer FueskeÌìê@ve ÒeeHle keÀªve I³eeJee ueeiesue.

ii. pej Oeeletb®³ee DeCet®ee DeekeÀej keÀceer Peeuee, lej keWÀêkeÀ Je yeenîelece keÀ#ee ³eeb®³eeceOeerue Deblej keÀceer Peeu³eecegUs l³eebceOeerue efJeoîegle efmLeeflepe DeekeÀ<e&Ce yeue Jee{sue. Deμee ÒekeÀejs Oeeletbvee DeeHeu³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@ve osCes DeμekeÌ³e nesF&ue. l³eeb®ee OeelegiegCe HeCe keÀceer nesF&ue.

iii. pej yeenîelece keÀ#es®eer cenÊece #ecelee meele Peeueer; lej efveeq<¬eÀ³e Jee³et®³ee yeenîelece DeCegkeÀ#esle Demeuesuee DeeþJee FueskeÌìe@ve (He mees[tve) Heg{®³ee keÀ#esle efveIetve peeF&ue. Deμee ÒekeÀejs efveeq<¬eÀ³e Jee³et efveeq<¬eÀ³e jenCeej veenerle DeeefCe efmLej mebªHeCe Demeuesuee ogmeje®e SkeÀ meb®e DeefmlelJeele ³esF&ue.

10. Keeueer efouesu³ee ceeefnleerJeªve cetueêJ³eeb®es ÒecegKe

iegCeOece& meebiee. i. cetueêJ³e P ne μetv³e ieCee®ee IeìkeÀ Deens. ii. cetueêJ³e Q ne ieCe 1 ®ee IeìkeÀ Demetve l³ee®ee

DeCegDebkeÀ 19 Deens. iii. cetueêJ³e R ne [er-Keb[e®ee IeìkeÀ Demetve

l³ee®³ee oesve yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Deensle. iv. cetueêJ³e S ne SHedÀ-Keb[e®ee IeìkeÀ Deens. GÊej: i. cetueêJ³e ‘P’ ne efveeq<¬eÀ³e Jee³et Demetve l³ee®es

FueskeÌìê@ve mebªHeCe efmLej Deens.

ii. cetueêJ³e ‘Q’ ns Heesì@efμeDece Deens. lees DeukeÀOeceea Oeelet Demetve l³ee®³ee yeenîelece keÀ#esle 1 FueskeÌìê@ve Deens.

iii. cetueêJ³e ‘R’ ns meb¬eÀecekeÀ cetueêJ³e Deens. iv. cetueêJ³e ‘S’ ns Deeblejmeb¬eÀecekeÀ cetueêJ³e Deens.

l³ee®³ee leerve yeenîelece keÀ#ee DeHetCe& Deensle. l³eeuee mJeleb$eHeCes DeeJele&meejCeer®³ee leUeμeer peeiee osC³eele Deeueer Deens. les SkeÀlej ueBLeeveeF[ efkebÀJee De@efkeÌìveeF[ ÞesCeeR®es meom³e DemeeJesle.

11. SkeÀe cetueêJ³ee®ee DeCegDebkeÀ 13 Deens. l³ee®eer

DeeJele&meejCeerleerue peeiee efuene. GÊeje®es meceLe&ve keÀje.

GÊej: les cetueêJ³e De@u³egefceefveDece Deens. l³ee®ee DeCegDebkeÀ 13 Deens. l³ee®es mLeeve ieCe 13 ceO³es Demetve l³ee®³ee yeenîelece keÀ#esle 3 meb³egpee FueskeÌìê@ve Deensle (2,8,3). lees eflemeN³ee DeeJele&veele Deens, keÀejCe l³ee®³ee leerve keÀ#ee Deensle.

12. Keeueerue Heefj®íso Jee®etve efouesu³ee Òeμveeb®eer GÊejs efuene. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle, cetueêJ³eeb®eer l³eeb®³ee

DeCegDebkeÀe®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves ceeb[Ceer kesÀuesueer Deens. ner ceeb[Ceer DeeOegefvekeÀ DeeJeleea efve³eceeJej DeeOeeefjle Deens. ³ee efve³eceevegmeej, cetueêJ³eeb®es YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOece& ns l³eeb®³ee DeCegDebkeÀe®es DeeJeleeaHeÀue Deensle. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeerle, Òel³eskeÀ GY³ee mlebYeeuee ieCe DeeefCe Dee[J³ee DeesUeRvee DeeJele&ves Demes cnìues Deens. SkeÀe®e ieCeeleerue cetueêJ³eeb®es jemee³eefvekeÀ DeeefCe YeeweflekeÀ iegCeOece& meejKes®e Deensle, keÀejCe l³eeb®³ee yeenîelece keÀ#esleerue FueskeÌìê@vme®eer mebK³ee meceeve Deens.

GoenjCeeLe&, Deecue Oeeletb®³ee (ieCe 1 cetueêJ³es) yeenîelece keÀ#esle SkeÀ FueskeÌìê@ve Demelees. l³eecegUs les efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCe ÒeeHle keÀjC³eemeeþer ueies®e®e SkeÀ FueskeÌìê@ve osTve ìekeÀleele, cnCetve Deecue Oeelet ns Deefleef¬eÀ³eeμeerue Demeleele. lemes®e, meJe& jepeJee³etb®³ee (ieCe 18 cetueêJ³es) yeenîelece keÀ#ee HetCe& Yejuesu³ee Demeu³eeves les efveef<¬eÀ³e Demeleele.

Òeμve: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer p³ee efve³eceeJej DeeOeeefjle

Deens lees efve³ece efuene. ii. Deecue Oeelet Deefleef¬eÀ³eeμeerue keÀe Demeleele? iii. legce®³ee celes KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³ee pees[er®es iegCeOece&

meejKes Demeleerue?

23


a. meesef[Dece DeeefCe Dejiee@ve b. meesef[Dece DeeefCe Heesì@efμeDece c. Heesì@efμeDece DeeefCe efveDee@ve GÊej: i. DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer ner DeeOegefvekeÀ DeeJeleea

efve³eceeJej DeeOeeefjle Deens. ³ee efve³eceevegmeej, ‘cetueêJ³eeb®es YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOece& ns l³eeb®³ee DeCegDebkeÀeb®es DeeJeleeaHeÀue Deensle.’

ii. Deecue Oeeletb®³ee yeenîelece keÀ#esle SkeÀ FueskeÌìê@ve Demelees. l³eecegUs les efmLej FueskeÌìê@ve mebªHeCe ÒeeHle keÀjC³eemeeþer ueies®e®e SkeÀ FueskeÌìê@ve osTve ìekeÀleele, cnCetve Deecue Oeelet ns Deefleef¬eÀ³eeμeerue Demeleele.

iii. meesef[Dece DeeefCe Heesì@efμeDece ns Deecue Oeelet Deensle. les DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer®³ee ieCe 1 ceO³es meceeefJeä Deensle. SkeÀe®e ieCeeleerue cetueêJ³eeb®es iegCeOece& meejKes®e Demeleele, cnCetve meesef[Dece DeeefCe Heesì@efμeDece®es iegCeOece& meejKes®e Deensle.

HeeþeJej DeeOeeefjle DeefOekeÀ Òeμve 1. ceW[sefueJn®³ee DeeJele&meejCeer®es oesve iegCeefJeμes<e Je oesve

oes<e efuene. GÊej: ke=ÀHe³ee Keeueerue Òeμveeb®eer GÊejs efuene ceOeerue Òe. 8 Je Òe. 9

Heene. 2. yeenîelece keÀ#esle SkeÀ FueskeÌìê@ve Demeuesu³ee oesve

cetueêJ³eeb®eer veeJes efuene. [meHìWyej 14] GÊej: ke=ÀHe³ee mebkeÀerCe& ceOeerue Òe. 2 (i) Heene. 3. μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³esle

Yeeie Iesle veenerle. keÀejCes efuene. GÊej: ke=ÀHe³ee Lees[keÌ³eele GÊejs Ðee ceOeerue Òe. 2 (iii) les (v)

Heene. 4. jepeJee³etbvee μetv³e ieCeeleerue cetueêJ³es Demesner cnCeleele.

mHe<ì keÀje. GÊej: ke=ÀHe³ee efìHee efuene ceOeerue Òe. 7 (i) les (v) Heene.

mcejCe lekeÌlee

cetueêJ³es

ce³ee&oeb- Heg{eruev³etueB[med®eerDe<ìkesÀ

v³etueB[medveer l³eeJesUer%eele Demeuesu³ee 56

cetueêJ³eeb®eer ceeb[Ceerl³eeb®³ee DeCegJemlegceevee®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves kesÀueer.

Òel³eskeÀ DeeþJ³eecetueêJ³ee®es iegCeOece&Heefnu³ee cetueêJ³eemeejKes Dee{Uues.

mebμeesOevee-megOeejCee -veblej

nsvjer ceesmuesvesDeCegDebkeÀe®³ee ®e{l³ee¬eÀceeves cetueêJ³eeb®eerceeb[Ceer kesÀueer.

iegCeOecee&vegmeej Keeueerue ieìele ceeb[ueer peeleele

ceW[sefueJnves cetueêJ³eeb®eer DeCegJemlegceeveeb®³ee ®e{l³ee ¬eÀceeves ceeb[Ceer kesÀueer Demelee l³eeuee Demes Dee{Utve Deeues, keÀer cetueêJ³eeb®³ee YeeweflekeÀ DeeefCe jemee³eefvekeÀ iegCeOecee¥®eer keÀener efJeefμe<ì keÀeUeveblej HegvejeJe=Êeer nesles.

-cegUs[esyesje³evej®eer

ef$ekeÀs meve 1829 ceO³es %eele

Demeuesu³ee cetueêJ³eebHewkeÀer meceeveiegCeOece& Demeuesu³ee leervecetueêJ³eeb®ee SkeÀ ieìIesTve [esyesje³evejvesl³eeb®³ee JeieeakeÀjCeememeg©Jeele kesÀueer. ³eeieìebvee [esyesje³evej®eeref$ekesÀ cnCeleele. nerceeb[Ceer lekeÌlee mJeªHeelekesÀueer iesueer.

ef$ekeÀebceOeerue ceOeu³eecetueêJ³ee®es DeCegJemlegceevens meeOeejCele: oesve Dev³ecetueêJ³eeb®³ee DeCegJemlegceeveeb®³ee mejemejerFlekesÀ nesles.

ceW[sefueJn®eer DeeJele&meejCeer

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer

375

vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe 1 (HesHej - I)

vecegvee ÒeμveHeef$ekeÀe 1 (HesHej I)

JesU: 2 leeme SketÀCe iegCe: 40 met®evee: i. DeeJeμ³ekeÀ lesLes megyekeÀ veeceefveoxefμele Deeke=Àl³ee keÀe{e. ii. meJe& Òeμve DeeJeμ³ekeÀ Deensle. iii. efJeÐeeL³ee¥veer Òeμveeb®eer GÊejs μekeÌ³elees meueie efueneJeerle. 1. (A) efjkeÀec³ee peeiee Yeje: [5]

1. keÀe³e& = _______ mLeeveebleefjle Peeuesuee SketÀCe He´Yeej 2. Yeejleele, _______ efJeÐegleOeeje Iejiegleer GHekeÀjCeebmeeþer JeeHejlee ³esle veener. 3. meeceev³eleë Deeflemet#ce keÀCe _______ jbiee®es efJeefkeÀjCe keÀjleele. 4. Oeelet Je DeOeelet oesneW®es iegCeOece& oμe&efJeCeeN³ee cetueêJ³eebvee _______ cnCeleele. 5. keÌueesjesHeÌuegDeesjeskeÀeye&vmeceOeerue _______ ®³ee DeCetbcegUs DeesPeesve Leje®ee veeμe nesle Deens. (B) Keeueerue He´μveebmeeþer efouesu³ee He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e: [5]

1. keÀe®es®³ee ef®eHesletve nesCeejs He´keÀeμee®es DeHeJele&ve ne He´³eesie keÀjleevee Deceesueves kesÀuesu³ee efvejer#eCeevegmeej, pesJne He´keÀeμeefkeÀjCe nJesletve keÀe®es®³ee ef®eHesle HeJeeme keÀjlees lesJne DeeHeeleer keÀesve i = 45 Demeu³eeme DeHeJeefle&le keÀesve _______ Demesue.

(De) r = 45 (ye) r = 45 Hes#ee peemle (keÀ) r = 45 Hes#ee keÀceer ([) r = 60 2. yesefjDece keÌueesjeF[®eer DeceesefveDece meuHesÀìyejesyej DeefYeefke´À³ee nesTve yesefjDece meuHesÀì Je DeceesefveDece keÌueesjeF[ le³eej

nesleele. lej ner keÀesCel³ee He´keÀej®eer DeefYeefke´À³ee Deens? (De) meb³eesie DeefYeefke´À³ee (ye) efJemLeeHeve DeefYeefke´À³ee (keÀ) ognsjer efJemLeeHeve DeefYeefke´À³ee ([) DeHeIeìve DeefYeefke´À³ee 3. = HeefjCeeceer jesOe = _______?

(De) 6 (ye) 45 (keÀ) 90 ([) 10 4. pH HesHej Dee@keÌPeeefuekeÀ Deecueele yeg[efJeuee Demelee, pH HesHej _______ neslees. (De) efveUe (ye) efnjJee (keÀ) YeieJee ([) peebYeUe 5. ves$e®ee®eCeer keÀªve osC³eele Deeuesu³ee ®e<c³eeceO³es GpeJ³ee [esÈ³ee®³ee efYebiee®eer μekeÌleer + 2.50 [e³ee@Hìj, lej [eJ³ee

[esÈ³ee®³ee efYebiee®eer μekeÌleer + 4.00 [e³ee@Hìj Deens. Jejerue HeefjefmLeleerle, KeeueerueHewkeÀer keÀesCeles efJeOeeve ³eesi³e Deens? (De) [eJ³ee [esÈ³ee®³ee efYebiee®es veeYeer³e Deblej peemle Deens. (ye) efouesu³ee efkeÀceleer ³ee DebleJe&ke´À efYebiee®eer μekeÌleer oμe&efJeleele. (keÀ) GpeJ³ee [esÈ³ee®³ee efYebiee®es veeYeer³e Deblej peemle Deens. ([) oesvner efYebieeb®es veeYeer³e Deblej μetv³e Deens.

10 20 60

376


376

2. Keeueerue He´μveeb®eer GÊejs efuene: (keÀesCelesner Hee®e) [10]

1. efpeHmece cnCepes keÀe³e? l³ee®es jemee³eefvekeÀ met$e efuene. 2. KeeueerueHewkeÀer keÀesCeleer Deeke=Àleer efYebiee®³ee He´keÀeμeer³e ceO³eeletve peeCeeN³ee He´keÀeμeefkeÀjCee®ee ³eesi³e ceeie& oμe&efJeles? keÀe les mHe<ì keÀje.

3. mHeÀefìkeÀpeue – ìerHe efuene. 4. pej 0.5 A FlekeÀer efJeÐegleOeeje 41.8 jesOe Demeuesu³ee leejs®³ee kegbÀ[ueeletve 5 efceefveìebmeeþer HeJeeefnle kesÀueer,

lej efkeÀleer G<cee efvecee&Ce nesF&ue? 5. ÒekeÀeμee®ee Jesie ceeO³ece A DeeefCe B ceO³es Deveg¬eÀces VA DeeefCe VB Deens. i. pej VA = 0.5 VB Demesue, lej keÀesCeles ceeO³ece efJejue Demesue? ii. ceeO³ece A ®ee ceeO³ece B ®³ee meboYee&le DemeCeeje DeHeJele&veebkeÀ keÀe{e. 6. MRI (ce@ivesefìkeÀ jsPeesvevme Fcesefpebie) ³ee leb$eeJej ìerHe efuene. 3. Keeueerue He´μveeb®eer GÊejs efuene: (keÀesCelesner Hee®e) [15]

1. He´l³eeJeleea efJeÐegle peefve$e cnCepes keÀe³e? l³ee®es cegK³e IeìkeÀ mHe<ì keÀje. 2. P DeeefCe Q ner v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeb®³ee efve³eceele yemeCeejer Je meceeve iegCeOece& DemeCeejer cetueêJ³es Deensle. i. P DeeefCe Q ®³ee ojc³eeve efkeÀleer cetueêJ³es Deensle? ii. v³etueB[med®³ee De<ìkeÀeb®ee efve³ece meebiee. iii. l³eebvee v³etueB[med®eer De<ìkesÀ Demes keÀe cnCeleele? 3. G<ceeie´ener Je G<ceeoe³eer DeefYeefke´À³ee ³eeb®eer meb%ee efuene Je He´l³eskeÀer SkeÀ GoenjCe Ðee. 4. Hejer#eeveUerceO³es X ns êeJeCe 2-3 efceueer Iesleues. l³eele ‘Y’ ³ee oμe&keÀe®es 1-2 LeWye ìekeÀu³eeme lej êeJeCee®ee jbie iegueeyeer

Peeuee. Deelee l³eele Z ns êeJeCe LeWye LeWye ìekeÀues. keÀener JesUeves êeJeCe jbienerve Peeues. i. ‘X’ Je ‘Z’ ns êeJeCe DeecueOeceea keÀer DeecueeefjOeceea Deens les meebiee. ii. ‘Y’ ³ee oμe&keÀe®es veeJe efuene. iii. iegueeyeer êeJeCe jbienerve keÀe Peeues? ³eele nesCeeN³ee DeefYeefke´À³es®es veeJe efuene Je JeCe&ve keÀje. 5. keÀe®es®³ee efHe´PececeOetve JeCe&HebkeÌleer keÀμeer le³eej nesles les Lees[keÌ³eele mHe<ì keÀje. 6. `peueHe´ot<eCe' cnCepes keÀe³e? `DeeflepewJeerkeÀjCe' ner meb%ee mHe<ì keÀje. 4. KeeueerueHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe He´μvee®es GÊej efuene: [5]

1. efJeÐegleHeefjHeLeeke=Àleer keÀe{tve efJeÐegle HeefjHeLe cnCepes keÀe³e les mHe<ì keÀje. HeefjHeLeeleerue efJeÐegleIeìkeÀeb®ee GHe³eesie efuene. 2. ceeveJeer [esÈ³ee®eer j®evee Lees[keÌ³eele mHe<ì keÀje.

(A) (B) (C) (D)

400


400

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2016 JesU: 2 leeme SketÀCe iegCe: 40 met®evee: i. meJe& Òeμve DeeJeμ³ekeÀ Deensle. ii. GpeJeerkeÀ[s HetCe& iegCe oμe&efJeues Deensle. iii. DeeJeμ³ekeÀ lesLes megyekeÀ Je veeceefveoxefμele Deeke=Àl³ee keÀe{e. iv. efJeÐeeL³ee¥veer Òeμveeb®eer GÊejs μekeÌ³elees meueie efueneJeerle.

efJeYeeie `ye' 1. (A) Keeueerue GHeÒeμveeb®eer GÊejs efuene: [5] i. efjkeÀeceer peeiee Yeªve efJeOeeve Hegvne efuene: _______ ner ceeveJeer μejerjeleerue meJee¥le ceesþer ûebLeer Deens. ii. ieìele ve yemeCeeje μeyo DeesUKee: ³eesveer, ieYee&μe³e, μeg¬eÀeCetJeeefnveer, Deb[eμe³e iii. ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene: peue®ej ÒeeCeer peefceveerJejerue ÒeeC³eeHes#ee cebo ieleerves μJemeve keÀjleele. iv. Heefnu³ee oesve μeyoebleerue mebyebOe DeesUKetve eflemeN³ee μeyoeHeg{s De®etkeÀ mebyebOe oμe&efJeCeeje μeyo efuene: rr : mece³egicevepeer : : Rr : _______. v. veeJe efuene :

De@u³egefceefveDece®es cegK³e OeelegkeÀ. (B) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje : [5]

i. De@mesefìkeÀ Deecuee®eer pesJne meesef[Dece (Na) ³ee Oeelegyejesyej DeefYeef¬eÀ³ee nesles, lesJne _______ Jee³et cegkeÌle neslees. (De) ne³e[^espeve (ye) keÌueesjerve (keÀ) Dee@eqkeÌmepeve ([) vee³eì^espeve ii. efÜYeepeveemeeþer Deefceyeeuee _______ pevekeÀ HesμeeR®eer DeeJeμ³ekeÀlee Demeles. (De) leerve (ye) oesve (keÀ) SkeÀ ([) μetv³e iii. CuSO4 ®es HeeC³eeleerue êeJeCe _______ jbiee®es Demeles. (De) iegueeyeer (ye) efveUe (keÀ) jbienerve ([) efnjJee iv. êe#es JeeUJetve yesoeCes le³eej keÀjleele ³eeJesUer _______ Òeef¬eÀ³ee Ie[les. (De) μees<eCe (ye) HejemejCe (keÀ) efJemejCe ([) efvepe&ueerkeÀjCe v. FLesvee@F&keÀ Deecueeuee _______ Jeeme Demelees. (De) kegÀpekeÌ³ee Deb[îeemeejKee (ye) leerJe´ (keÀ) eqJnvesieejmeejKee ([) meewc³e

401

yees[& ÒeμveHeef$ekeÀe : cee®e& 2016

2. Keeueerue Òeμveeb®eer GÊejs efuene (HeÀkeÌle Hee®e) : [10]

i. HeÀjkeÀ mHeä keÀje : Sseq®íkeÀ neue®eeueer DeeefCe Deveweq®íkeÀ neue®eeueer. ii. [er.Sve.S.®³ee j®eves®es Jewefμeäîe keÀesCeles? iii. megyekeÀ veeceefveoxefμele Deeke=Àleer keÀe{e – HegÀuee®ee GYee íso. iv. μeem$eer³e keÀejCe efuene: JevemHeleer®eer cetUs ÒekeÀeμee®³ee efJe©× efoμesves Jee{leele. v. peuemebJeOe&vee®es keÀesCelesner oesve Ghee³e efuene. vi. peerJeeμce cnCepes keÀe³e? 3. Keeueerue Òeμveeb®eer GÊejs efuene (HeÀkeÌle Hee®e) : [15]

i. mebefceÞe cnCepes keÀe³e? jemee³eefvekeÀ IeìkeÀebmen oesve GoenjCes Ðee. ii. ceeCemeebceO³es efuebie efveefμ®eleer keÀμeer nesles les efuene. iii. ®esleeHesμeeR®es ÒekeÀej meebietve l³ee®es keÀe³e& efuene. iv. leerve R ceb$e cnCepes keÀe³e? l³eeb®es cenÊJe mHeä keÀje. v. A Oeelet®es FueskeÌì^e@ve mebªHeCe (2, 8, 1) Deens. B Oeelet®es FueskeÌì^e@ve mebªHeCe (2, 8, 8, 2) Deens. keÀesCelee Oeelet DeefOekeÀ

ef¬eÀ³eeμeerue Deens Je keÀe? ns oesve Oeelet keÀesCeles les DeesUKee. vi. ceesþîee kegÀìgbyee®es og<HeefjCeece efuene. 4. Keeueerue keÀesCel³eener SkeÀe Òeμvee®es GÊej efuene : [5]

i. iuegkeÀespe®ee meceeJesμe Demeuesu³ee JesieJesieÈ³ee DeefYeef¬eÀ³eebceOeerue GlHeeefoles Keeueer efouesueer Deensle. l³eeb®³eemeceesj l³ee ef¬eÀ³eeb®ee ¬eÀceebkeÀ efuene.

(De) efJevee@efkeÌmeμJemeve =

(ye) ceeveJeer mvee³etbceOeerue ef¬eÀ³ee =

(keÀ) Dee@efkeÌmeμJemeve = ([) JevemHeleer HesμeeRceOeerue ef¬eÀ³ee =

(F) ³eke=ÀleeceOeerue ef¬eÀ³ee = ii. mecepeeleer³e ÞesCeer cnCepes keÀe³e? l³ee®eer keÀesCeleerner ®eej Jewefμeäîes efuene.

mìe®e&

iuee³ekeÀespesve

CO2 + H2Oue@efkeÌìkeÀ Deecue

CO2 + FLesvee@ue iuegkeÀespe

1

2

34

5

no part of this book may be reproduced or transmitted in ... std notes/मराठी... · no...

Documents