75

NGUYỄN THỊ MÙI - NGUYỄN THỊ NHÂN ÁI

KĨ NĂNG THAM VÂN, Tư VÂN,

HƯỚNG DẪN VÀ MỘT SÔ PHƯONG

PHÁP TIẾP CẬN Cơ BẢN TRONG

HƯỚNG DẪN CHO HỌC SINH

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG□ A. GIỚI THIỆU TỐNG QUAN

ĐỂ thục hiện tổt công tác tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn cho học sinh trong nhà trường, hoạt động này cần phẳi đuợc tiến hành một cách khoa học và chuyÊn nghiệp. ĐiỂu đỏ đòi hối các thầy/cô giáo, những nhà tham vấn chúc nàng không chỉ nắm vững những kiến thúc nền tảng vỂ tham vấn, tư vấn hương dẫn mà còn cần cỏ những kỉ năng cơ bản cửa hoạt động này để trÊn Cữ sờ đò cỏ thể vận dung những phuơng pháp tiếp cận thông dung nhất trong tham vấn, tư vấn, hương dẫn vào quá trình trợ giúp cho học sinh.

Module này giúp giáo viên THPT hiểu và áp dung đuợc các kỉ năng tham vấn, tư vấn, hướng dẫn cũng như các phương pháp tiếp

cận cửa hoạtđộng này vào việc trợ giúp học sinh trong nhà truửng.

/MODULE THPT 8

8

1

\

1. MỤC TIÊU CHUNG

76

2. MỤC TIÊU CỤ THỂ2.1. Ve kiẽn thức

- Hiểu và phân tích được các giai đoạn của quá trìnhtham vấn, tư vấn,hướng dẫn.- Nắm vững các phương pháp tiếp cận cơ bản trong tham vấn, tư vấn và hướng dẫn cho học sinh trong nhà truửng THPT.

2.2. Vê kỉ năngCỏ khả năng vận dụng những kỉ năng theo tùng giai đoạn cửa quá trình tham vấn, tư vấn cũng như các phương pháp tiếp cận cơ bản của hoạt động nầy vào việ c giài quyết các vấn đẺ cụ thể nảy sinh trong nhà truững TH PT.

2.3. Ve thái độ- Luôn coi trọng việc thục hiện đứng các bước cửa quá trình tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn cũng như việc vận dung các phương pháp tiếp cận chuyÊn nghiệp trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn cho học sinh.- Nhận thúc đứng và đầy đủ về vai trò cửa kỉ năng giao tiếp cũng như các kĩ năng chuyÊn biệt trong hoạt động này.

77

12 c. NỘI DUNGModule này gồm cỏ 3 nội dung chính:

1. Kĩ năng giao tiếp trong tham vấn, tư vấn, hương dẫn cho học sinh trung học phổ

thông.2. Quá trình tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn và các kỉ năng chuyên biệt

trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn cho học sinh trung học phổ thông.3. Một sổ phuơng pháp tiếp cận cơ bản trong tham vấn, tư vấn, hướng

dẫn cho họ c sinh trung họ c phổ thông.

Nội dung 1KĨ NĂNG GIAO TIẼP TRONG THAM VÃN, TƯ VÃN, HƯỚNG DÂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

I. GIỚI THIỆUTrong hoạt động tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn, sụ tương tấc giữa nhà tham vấn/giáo vĩÊn với người được trơ giúp /học sinh, giáo vĩÊn, cha mẹ học sinh là rất quan trọng. Nói cách khác, hoạt động tham vấn, tư vấn, hướng dẫn không thể dìến ra nếu không cỏ giao tiếp giữa người trơ giúp và nguửi được trợ giúp. Thông qua giao tiếp, nhà tham vấn/giáo vĩÊn cỏ thể xây dựng được moi quan hệ với thân chú, duy trì lòng tin cửa họ vào nhà tham vấn. Cũng nhử quá trình giao tiếp với thân chú mà nhà tham vấn cỏ thể thu thập được những thông tin cần thiết vỂ vấn đỂ mà người cần trợ giúp đang gặp phải, nhử đỏ cỏ thể cùng với họ tìm kiếm những giải pháp khả thi để giải quyết vấn đẺ. Nắm vững đuợc các kỉ năng giao tiếp sẽ giúp nhà tham vấn thục hiện một cách hiệu quả hoạt động trơ giúp cửa mình đổi với học sinh.

II. MỤC TIÊUHọc XDng nội dung này, giáo vĩÊn cần đạt được các mục tìÊu sau:

- Hiểu được các kỉ nâng giao tiếp không lửi và cỏ lòi, áp dung chứng vào thục hành tham vấn, tư vấn, hướng dẫn như một công cụ để thục hiện sụ tương tác giữa nhà tham vấn với người được tru giủp.

- Cỏ thái độ tích cục trong việc rèn luyện các kỉ năng giao tiếp khi tham vấn, tư vấn, hương dẫn cho học sinh THPT.

78

III. CÁC HOẠT ĐỘNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu kĩ năng giao tiếp trong tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trung học phổ thông.ĐỂ tham vấn, tư vấn, hương dẫn học sinh THPT cỏ hiệu quả, đòi hối nguửi tham vấn, tu vấn, huỏng dẫn phải cỏ những kỉ nâng giao tiếp phù hợp. Dụa vào kinh nghiém của minh, bạn hãy viết ra nhũng suy nghĩ, quan điểm cửa minh vỂ kỉ năng giao tiếp trong tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn học sinh TH PT bằng cách trả lời một sổ câu hối sau:Câu hòi li Theo bạn, các kỉ nâng giao tiếp không lòi cỏ vai trò như thế nào trong tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn cho học sinh? Những lưu ý khi sú dụng kĩ nâng này là gì?

* Vai trò kĩ nâng giao tiếp không lời:

* Những lưu ý khi sú dung kỉ nâng giao tiếp không lời:C&u hoi 2\ Trong tham vian, tu vian, huong dim, cac cau hoi thufrng duoc su dung voi muc dich gi? Nhung luu y khi su dung cau hoi trong tham vian, tu vian, huong dim cho hoc sinh la gi?

* Muc dich cua vi£ c su dung cac c&u hoi:

79

* Nhung luu y khi su dung c&u hoi:

Cau hoi 3: Vi£c phan anh cam xuc cin duoc titin hanh theo cac buoc nao? Vi sao cin phai chu y d^n nhung “thong di£p kep" va nhung tinh cam phuc tap khi phan anh cam xuc?

Bạn hãy đối chiếu nhũng nội đung vừa viết vời nhũng thởng tm ảuỏị- đầy và tựhoàn thiện nộiâungtrảỉờicảccâiihổi.

THÔNG TIN PHÀN HỒI

1. Các kĩ năng giaotiẽp không lờiKĩ năng giao tiếp không lửi là khả năng sú dụng các phuơng tiện phi ngôn ngũ trong giao tiếp. Theo Mehrabian, 1971, ảnh hường cửa thông điệp đuợc đua ra bối phương tiện phi ngôn ngũ trong giao tiếp là rất lớn: 55% là do biểu đạt khuôn mặt và cơ thể; 30 % là giọng nói (cách nói) và chỉ cỏlà do ngôn tù.Các kĩ năng này' cồ tầm quan trong lất lớn trong công tác tham vấn, tu Vấn, hướng dẫn. NỂu nhà tham vấn/giáo viên sú dung các hành vĩ không lời một cách phù họp sẽ tạo điểu kiện cho việc giao tiếp được thuận lợi và giúp nhà tham vấn/giáo viên xây dụng moi quan hệ tin cậy với thân chú/khách hàng, giúp họ cời mờ hơn trong việc chia se những vấn đỂ cửa mình.Các kĩ năng giao tiếp không lời thường được sú dụng trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn là:

* Duy trì tiếp xúc mấtLà khả năng sú dụng ánh mắt trong giao tiếp, tức là luôn duy trì được việc giao tiếp bằng mất với cái nhìn cời mờ, thân thiện.Trong giao tiếp, nhà tham vấn/giáo vĩÊn nÊn nhìn thẳng vào mắt thân chú/khách hàng khi nói chuyện hoặc nghe họ, không nÊn nhìn với ánh mất soi mỏi. N Ểu cỏ thể, nhà tham vấn/giáo vĩÊn nÊn giữ giao tiếp bằng mất cùng lầm với thân chú, tránh nhìn thân chú tù trên xuổng hoặc tù dướilÊn.

* Giao tiếp bằng ngôn ngũ cơ thể và cú chỉN ét mặt là phuơng tiện giao tiếp rất quan trọng. Nhà tham vấn /giáo vĩÊn phải giữ đuợc nét mặt vui VẾ, cỏ thể mỉm cười khi đón tiếp

80

thân chú. Khi thân chú buồn hay đau khổ, nhà tham vấn /giáo viÊn cỏ thể sú dụng nét mặt để bầy tố sụ chia se. Khi giao tiếp, nhà tham vấn /giáo vĩÊn nÊn ngồi đổi diện một cách ngay ngắn và hướng vỂ phía thân chú/khách hàng (hơi ngn nguờĩ vê phía thân chủ), không nén cui quá gần khiến cho thân chú

cám thấy sợ hãi. Nhà tham vấn/giáo vĩÊn cũng không nÊn ngồi ờ tư thế hay tay khoanh chéo trÊn bàn, đò là tư thế mang tính quyền lục làm giảm đi sụ thoải mái cửa thân chú/khách hàng. Nhà tham vấn cỏ thể bất tay khi đón tiếp họ, trong quá trình lam việc, cỏ thể chia se với thân chú bằng cách đặt tay lèn tay họ (thổ hiện sụ cảm thòng). Nhưng nhà tham vấn tránh đụng chạm vào cơ thể thân chú/khách hàng vì cỏ thể gây nén sụ hiểu lầm.

* Giọng nói và tổc độ nóiCảm xúc và tình cảm cửa người nói thường thể hiện nõ rệt nhất qua giọng nói và tổc độ nói cửa họ. Nói chung mãi nguửi cỏ giọng nói khác nhau phù hợp với cám xúc mà họ đang trải qua. ví dụ một sổ nguửi cao giọng khi giận dữ và thấp giọng khi cám thấy buồn hoặc đau đớn. N ỏi ngắc ngú hay nói lắp thể hiện rằng người nói đang câng thẳng hoặc lo lắng. Trong tham vấn, tư vấn, nói với giọng bình tĩnh, trầm và tổc độ đỂu đẺu thể hiện sụ cời mờ, chân thành, quan tâm và trìu mến.

* Sú dụng không gian và thời gian trong giao tiếpKhông gian và thời gian giao tiếp cỏ ảnh hường rất lớn đến hiệu quả cửa quá trình tham vấn, tư vấn và hướng dẫn.Nhà tham vẩn, tư vấn phẳi phá bố bất cú vật cản nào gây ra sụ không thoẳi mái cửa thân chú. ví dụ, phòng cỏ quá nhiều đồ đạc hoặc quá trổng trải đều không thích hợp với việc tham vấn, tư vấn. Khoảng cách ngồi giữa nhà tham vấn/tư vấn với thân chú hợp lí (không quả xa hoậc quả gdní, khoảng cách phù hợp nhất là 60 - SOcm (tính từ mặt của nhà tham vấn đến mặt của thân chủ). Ắnh sáng trong phòng vùa đủ, không quá chỏi, không hắt thẳng vào mặt thân chú. Phòng tư vấn phải đặt ờ nơi yÊn tĩnh.Nhà tham vấn/tư vấn nén để cho thân chú cỏ thòi gian trình bầy, không nÊn tạo áp lục làm thân chú cám thấy bị thúc giục. Cụ thể, ngay tù lúc bất đầu cuộc tư vấn, nhà tư vấn phải nói trục tiếp với thân chú vỂ khoảng thời gian cỏ thể dành cho việc trình bày cửa thân chú. Không nÊn thể hiện sụ giới hạn về mặt thời gian một cách gián tiếp ờ cuổi buổi (xem đồng hồ, ngẩt ỉờĩ ổột ngớf.. J. ĐiỂu này sẽ làm thân chú hiểu rằng họ không quan trọng hoặc nhà tư vấn rất khỏ chịu khi phải lắng nghe họ.

Sau khi đặt câu hỏi cũng phải dành một khoảng thời gian để thân chú

81

trả lời, không nên chuyển ngay sang câu hối hay vấn đỂ khác.Sú dụng khoảng lặng với VẾ chăm chú lắng nghe cỏ thể giúp khai thác thông tin tù thân chú. Thông thưững thân chú sẽ phá võ im lặng bằng việc đua ra những thông tin hoặc nội dung quan trọng. Nhà tư vấn không nÊn quá lũ lắng, bổi nổi trước những khoảng lăng, cỏ thể dùng nỏ để suy nghĩ và lên kế hoạch cho câu hối hoặc câu nói tiếp theo. NỂu thấy quá khỏ khăn để tiếp tục thì nÊn thư giãn một chút, cỏ thể nhác lai điỂu thân chú đã nói trước đỏ hoặc giới thiệu một chú đỂ mới.

2. Các kĩ năng giaotiẽp có lờiKĩ năng giao tiếp cỏ lời là kỉ năng sú dụng phương tiện ngôn ngO trong giao tiếp, giúp nhà tham vấn /tư vấn khuyến khích thân chú bộc bạch và chia se suy nghĩ cửa ho. Khi đã dựng được lòng tin với thân chú, việc sú dụng các kỉ năng giao tiếp bằng IM sẽ giúp nhà tham vấn/tư vấn khai thác những thủng tin quan trong để củng vỏi thân chú/khách hàng làm rõ vấn đỂ và sác định các kế hoạch khác nhau nhằm cải thiện tình huống cửa thân chú/khách hàng.

a. KĩnăngẩătcâuhỏiCác câu hối rất cần thiết để bất đầu cuộc thảo luận với một người hoặc một nhỏm. Trong ứiam vấn /tư vấn /hương dẫn, việc đặt ra các câu hối để thân chú/khách hàng trả lời một cách tụ nhiên, thoải mái và chia se thông tin với nhà tham vấn là rất quan trọng, sú dung câu hỏi đứng giúp nhà tham vấn tránh được việc hối quá nhiều câu hỏi và khai thác được nhìỂu thông tin trong thời gian cho phép.

* Cò hai loại câu hủi- Các cắuhỗìmở là những câu hỏi mà thân chú phẳi tụ biểu đạt câu trả

IM. Đây là những câu hỏi cỏ hiệu quả nhất trong tham vấn, bối vi chứng hướng cho thân chú trả lòi một cách chi tiết và đầy đủ hơn. Những câu trả lời này sẽ cung cấp cho nhà tham vấn nhìỂu thông tin hơn để tù đỏ tiếp cận hoàn cánh của thân chú. Các câu hối này thường bất đầu với nhưng tù “Cái gì", “Thế nào", “Ở đâu", “Tại sao" “cỏ thể", “Sẽ", ví dụ:

4- Câu hối mờ đuợc dùng để mô đầu cuộc tư vấn/tham vấn:• Anh/chĩ/chảu muốn nỏigĩ n^yhômnay?

4- Dung để khai thác các dẫn chúng cụ thể:• Những việc ỉàm nào của thầy giảo khiến cháu ngfn nằng thầy khởng cỏ

cảm ãnh vời cháu ?• Tình hình gĩa đính cháu thếnào sau khi bố cháu ỉàm ân thua ỉẽ?

82

• Chảu cỏ thổ kể cho cô nghe việc cháu đã phản ứng thế nào sau khi mẹ cháu đuổi cháu ra khỏinhà khởng?

4- Chẩn đoán ván đề:• ỉà nguờĩ ỉàm cho cháu thấy khô chài nhất?• Mởn học nào ỉàm cho cảc cháu cảm thấy mệt mỏi nhất?• Đíấi gỉ khiến em ỉo ngại nhất ỈTLỉôc đảm done?+- Khai thác giải pháp tù phía thân chú:

Theo những Ịỹ anh/chị kể thì biện phảp tốt nhất đểgĩải quyết ãnh trạng nghiện gemme của cháu hiện nayỉàgì?Tóm lại, các câu hối mờ không thể được trả lòi một cách đơn giản “cồ" hoặc “không".

- Câu hòi đóng là những câu hối mà thân chú cỏ thể chọn một trong các câu trả IM cho sẵn thường là “cỏ", “không" hoặc “đứng", “sai". Câu hối đỏng cỏ hạn chế là chứng không cho phép thân chú giãi bãi bày vỂ tiến triển cửa sụ việc và trách nhiệm cuộc nói chuyện thuộc về nhà tư vấn. Vĩ dụ: Nhà tư ván hối một bà mẹ: Ch Ị cô phạt con mình khởng? và bà mẹ trả lời: 03. Như vậy, nhà tư vấn chỉ biết người mẹ đã phạt con minh nhung không biết người mẹ đã phạt con cửa chị ta như thế nào hoặc chuyện gì đã xảy ra trước, trong và sau sụ trùng phạt đỏ. ĐiỂu này đong nghĩa với việc nhà tư vấn sẽ phẳi dung các câu hỏi khác để tiếp tục cuộc nói chuyện.Tuy nhĩÊn, câu hỏi đỏng cũng cỏ tác dung giúp nhà tư vấn thu đượcnhững thông tin nhanh và cụ thể, giúp thân chú tập trung vào chú đỂ cửa cuộc nói chuyện hoặc kết thúc những cuộc nói chuyện dài dòng tản mạn.

• Các câu hối được sú dụng một cách cỏ hiệu quả s ẽ giúp nhà tham vấn /tư vấn đi đứng hướng của cuộc nói chuyện. NỂu thân chú phát hiện ra lằng mình đang tiết lộ quá nhiều điều và nhà tham vấn cảm nhận được sụ bất an cửa thân chú, lúc này nhà tham vẩn nÊn sú dụng câu hối đồng để giúp thân chú giảm tổc độ và bình tĩnh trờ lại. Tương tụ, các câu hối mờ cỏ thể

giúp thân chu cỏd mờ và tiết lộ các vấn đỂ một cách cụ thể và sâu sấc hơn. Việc sú dụng các câu hỏi một cách khòn khéo và cỏ dụng ý cỏ thể ho trơ để tạo nên một cuộc tham vấn đáp úng các nhu cầu và ước muon cửa thân chu.* Những lưu ý khi sú dung câu hối- Không hối một cách tỏi tấp: Khi nhà tư vấn/tham vấn đưa ra quá nhiều câu hối sẽ đẩy thân chu vào thế tụ vệ và bị lẫn lộn khi trả lời. Bản thân nhà tư vấn phải nghe một lúc quá nhĩỂu thông tin vỂ nhĩỂu vấn đỂ.

83

- N Ên tránh các câu hỏi cỏ chúc nâng như IM khẳng định vì câu hỏi này đã gắn với quan điểm cửa chính nhà tham vấn/tư vấn. và như vậy là đã cò tính áp đặt thân chủ.Vĩ dụ: Chảu khởngĩĩỊỷiĩ ỉà học hành siêng nàng hơn sẽ gĩủp ích cho cháu rấtnhiều hay sao?- Không nên sú dung quá nhiều câu hối “Tại sao ?" vì điỂu đỏ cũng dế làm cho thân chú cảm thấy minh bị tra hối, bị dồn ép và không thoẳi mái.

b. Kĩnăngkhuỵấĩ khích và diễn đạt lại- Khuyến khích là đưa ra những phẳn hồi ngấn bằng động tác như gật đầu hay các kích thích bằng lòi nhẹ nhàng. Những kích thích bằng IM thưững là những câu ngấn, thậm chí chỉ là một tù nhưng cỏ tác dụng khuyến khích thân chú tiếp tục trình bày thêm. Thòng điệp tù những lòi kích thíchnày là Tôi ỉuởn ở cạnh bạn, nghe bạn nỏi. Bạn hãy nỏi ũếp ẩiỉ. Những lời kích thích thường được dùng là ừm...; thế à; chẩc chẩn rồi; tôi hiểu; ổ; tô i đang ỉẩng nghe ổầy, sau ổồ ĩ...- Diến đạt lại là nhắc lai ý chính và suy nghĩ cửa thân chú bằng việc sú dụng chính những tù ngữ cửa thân chú. ví dụ thân chú nòi: Chảu cảm thấy rất ỉo sọ li cháu vừa bị đuổi học. Nhà tư vấn/tham vấn dĩến đạt lai Lo sợ VI bịcầiổi học?. Bà mẹ trê phàn nàn; Tỏi khàng thổ bảo ban điỉợc chảu mạt tí nào nữa. cháu làm những gỉ cháu muốn vàchẳngĩĩỊỷie ỉờíaicả. Nhà tham vấn/tư vấn cỏ thể dĩến đạt lại là: chị cúm thấy khởng bảo ban được con trai TTỀnh. cháu làm ìàiảnhiầÂ việc theoýchảu.Khuyến khích và dĩến đạt Lại thể hiện sụ lắng nghe của nhà tham vấn/tư vấn kích thích thân chú trình bày sâu, chi tiết sụ việc. Diến đạt lai cũng cỏ tác dụng kiểm tra nhận thúc cửa nhà tham vấn /tư vấn về vấn đỂ thân chú vừa trình bày.Lưu ý, khi diễn đạt lại, nhà tham vấn cỏ thể nhấc lại những tù quan trọng, những câu hoặc sú dụng những tù đồng nghía khác để dĩến đạt ý nghĩa lòi nỏi của thân chú. Tuy nhiên, nhà tham vấn khòng nÊn nhấc lại nguyên xi những tù, câu mà thân chú đã nòi để tránh sụ nhầm chán, cảm giác không được thấu cám thậm chí khỏ chịu ờ thân chú vì bị nhại lại thường xuyÊn.

c. Kĩ năng phản ảnh cảm xúcKĩ nâng phân ánh cám xức là kỉ nâng nhắc lai nội dung tình cám được phân ánh trong ngôn tù của thân chú hay trong nét mặt cú chỉ của họ.

- Phản ánh cám xủc tương tụ như diễn đạt lại nhưng tập trung vào nội

84

dung tình cám. Phản ánh cảm xức cỏ tác dụng giúp thân chú sác định cám xức cửa chính họ khi nỏ được phản ánh bời người khác và là cách cỏ hiệu quả nhất để thể hiện sụ thông cảm, sụ quan tâm cửa nhà tham vấn/tư vấn đổi với thân chu.Phản ánh cám xức là một trong những kỉ nâng quan trọng vì nỏ giúp thân chú đổi diện với những cám xức chú không tránh né nỏ. Khi đổi mặt với cảm xủc, thân chú sẽ cỏ dịp trải qua một cách đầy đủ những cảm xủc cửa mình và cám thấy dễ chịu hơn do đã giải toả đuợc những cám xức ấy. Khi cám xức đuợc giải toả, thân chú sẽ cỏ thể suy nghĩ nõ ràng hơn, cỏ thể xem xét những khả năng lụa chọn lành mạnh và hướng vỂ tương lai.

- ĐỂ phản ánh cảm xức, trước tiên nhà tham vấn/tư vấn phải sác định rõ cám xức hiện đang tồn tại ờ thân chú mà mình muổn phân ánh là gì. Trong thục tế, nhiỂu khi lất khỏ phân biệt đâu là cảm xủc thục và (Êu là suy nghĩ cửa thân chú mà không phải là cảm xức cửa họ. cỏ thể sác định cám xức ờ thân chú bằng các cách thúc sau:

4- Dụa vào các thông điệp cửa cơ thể: tư thế ngồi, nét mặt, điệu bộ cửa tay chân...

4- Dụa vào âm sấc và âm điệu của lòi nói: múc độ nhấn mạnh về mặt âm thanh của các tù, sụ nói lặp, cổ tình nói nhố hay ngập ngùng...

+- Dụa vào những tù hoặc cụm tù chỉ cám xủc: những tù hay cụm miêu tả những cám xức ờ con người như hanh phủc, vui, buồn, câng thẳng, mệt mối, giận dữ, cô đơn...

- Sau đỏ nhà tham ván/tư vấn sú dụng các cẩu trúc câu như: Anh/chị cỏ vẻ đang cảm ữiấy...; Tôi nhận thấy nằng anh/chị...; Diỉòng nhiỉ anh/chị đang... và thêm vào cảm xức mà thân chú vùa bày tố. Tuy nhĩÊn, nhà

tham vấn cần chủ ý không nÊn sú dung lặp lai nguyÊn si các tù chỉ cám xức mà thân chú đã dùng mà nén dùng các tù cùng nghĩa để phản ánh cám xức. Các nhà tham vấn/tư vấn nén cổ gắng phản ánh cường độ cửa các cảm xức ờ thân chú. Nhà tư vấn cũng cỏ thể sú dụng kết hợp phân ánh cám xủc với dìến đạt lai để làm sáng tủ hơn vấn đỂ. NỂu nhà tư vấn/tham vấn cảm thấy không chác chắn là đã phân ánh đứng những cám xức cửa thân chú cỏ thể kiểm tra lai bằng cách hỏi: Điều đỏ cỏ sảt thực khòng?; Đỏ cỏ phải ỉà cảch mà anh/chĩẮđiảu cảm nhận khàng?. Những câu hối kiỂu như vậy sẽ mang lai cho thân chú cơ hội để phân ánh, bổ sung thèm hoặc đính chính lai cách dĩến đạt cám xức của nhà tham vấn/tư vấn.Ví dụ 1:

85

(Học sinh): Khi bố cháu đảnh mẹ cháu, cháu đã rất sọ hãi và cỏ những con ảc mọng.Phản hồi cỏ thể là:

• Cháu ổã ứiấysợ khi bốchổu đảnh mẹ cháu.• Cháu thưòngcảm thấysọhãi vàcỏ nhữngcon ảc ĩĩỉậng.

Ví dụ 2:(ỏng bổ): Chẳng còn hi MữnggịÈ ở ỉhằngcon ỉòi. Nỏ rấtỉườí và khôngchĩu ỉàm bất cứ việc Ịỹ tôi giũD. Thật ỉà nản khi cứ nhìn nỏ ỉâng phí cuộc ổờí như thếnày.Phản hồi cỏ thể là:

• Cỏ vẻ như anh rất thất vọng vời con trai rrầnhỉúc này.• Diỉờng nhiỉ anh rất ĩo ỉẩng cho con tmi rrầnh. cỏ phải ỉà anh ỉo ỉẩng vê

Uamg ỉai của cháu ?- Khi phân ánh cám xủc, hãy chủ ý đến những búc “thông điệp kép" và

những cám xức phúc tạp.+ Những ßi Ồng điệp kêpi Tư thế cửa một nguửi cỏ thể thể hiện một cảm

xủc trong khi ngôn tù cửa họ lại nói vỂ điỂu khác.Ví dụ: Một đứa trê cỏ thể nói nỏ cảm thấy bình thường khi bổ mẹ bố nhau nhưng nét mặt nỏ lại rất đau khổ.+ Miũtog cảm xúc phức tạpi Tình cám cỏ một đặc điểm đỏ là tính pha

trộn, do đỏ mọi nguửi thưững trải nghiệm những tình cảm bổirổi hay phúc tạp. Ví dụ 1: Một dứa tre bị bổ mẹ ngược đai thường oán hận nhưng vẫn yéu quýbổme. Nỏ cám thấy bị giằng XÉ.Ví dụ 2: Một cô bé ờ độ tuổi thiếu nìÊn rất sợ, lất khỏ chịu khi cỏ người khác giới để ý nhưng đong thời cô bé cũng thấy vui sướng. Cô bé cám thấy bổi nổi, lo lắng vì hình như mình không ngoan.Khi nghe thân chú nói vỂ những cảm xúc phúc tạp này, nhà tham ván/tư vấn cần giúp đữ để ho cò thể nói vỂ những cám xúc thầm kín và phân loại những cám xúc hỗn độn. Đỏ chính là một phần quan trọng cửa tiến trình giúp đỡ.

ả. KtnăngĩômỉưọcTóm luợc là việc cô đọng và sấp xếp những ý chính vỂ những gì thân chú đã kể với nhà tham vấn/tư vấn. Kĩ năng này lìÊn quan đến việc lắng nghe thân chú trong một khoảng thời gian (tù ba phút đến một buổi nói chuyện hoặc hơn nữa), nhài mạnh các mổi quan hệ trong sổ các vấn đỂ chú chổt và nhác lai một cách chính sác với thân chú.Kĩ năng tóm lược gần giổng kỉ năng dìến đạt lại nhưng bao quát nhìỂu hơn những gì thân chú trình bày.

86

Kĩ năng tóm luợc rất cỏ ích cho việc tập trung vào nội dung cửa cuộc nói chuyện và nỏ cỏ thể là buỏc đệm để chuyển sang thảo luận về vấn đỂ hoặc mối quan tâm khác.Ví dụ: Cháu đã nỏi nằng cháu cảm ứlấy buồn ứ. phải nghi học ăẩ ỉàm việc nhưng cháu sọ rểngnắi cháu ứiởi bản bảo thì gĩa đính cháu sẽ giận dữ. Chảu cũngnỏi rểngchảu rất lo cho sức khoẻ của mẹ cháu và cháu khòng muốn mẹ chảu phải buồn. Thếcòn bâygĩờ ứử chảu nghĩgĩ ?

e. Kĩnăngdiẽn đạt mộtcảch quyếtâóảnDiến đạt một cách quyết đoán rất quan trọng trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn vì nỏ thể hiện sụ tụ tin nơi nhà tham vấn nhưng cũng đồng thời thể hiện đuợc sụ tôn trọng cửa nhà tham vấn với người được trơ giúp, chính điỂu này, sẽ duy trì được mổi quan hệ tích cục giữa nhà tham vấn và thân chú, tạo điểu kiện để quá trình trợ giúp thành công. Khi thục hiện kĩ năng này, nhà tham vấn thuửng sú dụng thông điệp “tòi" thay' vì thông điệp “bạn" (Tồi nghĩ nằng ăiay đổi can thiệp ỉà ý hay)-, nói “và" thay vì nói “nhưng" (Sụ cứng rán của anh/chị ỉà thực sụ cần thiết khi âỏ và nổ ỉực của anh/chịđểỉãểm soảtCũ nhôm đã ăưọc cải ứiiện.)Nhà tham vấn thường sú dụng kỉ nâng này khi:- Diến đạt cám xức cửa chính bản thân mình. (Tôi muốn nỏi vời anh/chị nằng tòi đã sọ thế nào về cảch anh/chị ứng xử vời học sính cỏ vấn đề của anh/chị. chương tỉình và phưtmg phảp mà anh/chị ẩangảp dựng cỏ ứiể khuyến khích sụ giô Sổng các vấn đề rẩc rối từ những Í7Ẻ này và cả cảc trẻ khảcnữa)- N ỏi điỂu mà nhà tham vấn muổn nỏ xảy ra. (Chúng ữi đã đồng ý nằng anh/chị sẽ tảch bốn học sinh cỏ vấn đề âỏ ra và sẽ ít khi phân công chúng vào cũng mật nhỏm. Điấi này sẽ gĩủp giấm thiểu số ỉần rẩc rối. Tôi từi rểnganh/chịnên sủdựngaỉch am thiệp ¿$ỏ. Anh/chị nghĩ sao?)- Diến đạt noi bận tâm cho thân chú. (Quả ứiật, dạy những học sinh nhiỉ của anh ỉà một ÍTung những công việc khô khăn nhất trong tnàmg này. Mọĩ nguờĩ sẽ chẳng xếp hàng để nhận ỉôp của anh. Cõng việc mệt mỏi và khiến ừinản ỉòng. Tôi rất phục sụ kiên tỉì củaanh ỉởii quả nhiều học sinh của anh cùngcỏ mật khoimgthờĩ gừm tồi tệ.)

Hoạt động 2: Thực hành các kĩ năng giao tiếp trong tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trong trường trung học phổ thông.

87

- Đỏng vai theo nhỏm ba người, một người là thân chú, một người là nhà tham vấn, một nguửi quan sát. Nhà tham vấn thể hiện các kỉ năng giao tiếp không lòi.Tình huổng: Thuý là một học sinh 13 tuổi. Em là con thú hai trong ba đứa con cửa gia đình: chị gái cửa Thuỷ, Lam mỏi 15 tuổi, Hải em trai cửa em mỏi 15 tháng tuổi, cha em, 44 tuổi, đã phát bệnh thần kinh gần một năm trước đây. Triệu chúng cửa bổ em ngày' càng tồi tệ. Đầu tìÊn ông trô nÊn lẫn lộn, đi lang thang khối làng và không nhận thúc được mình đang làm gì. Ba tháng sau, cha phải vào điểu trị tại một bệnh viện tâm thần trung ương, chị Lam đã phải bố học đi rửa bát thuÊ ờ Hà Nội. Me rất muổn tiếp tục cho Thuý đi học nhưng không cỏ tìỂn.

- Đỏng vai theo nhỏm ba người, một người là thân chú, một người là nhà tham vấn, một nguửi quan sátNhà tham vấn thể hiện kỉ nâng đật câu hỏi cho các tình huổng sau;

4- Thân chú/cô gái 13 tuổi: Cháu chị gáĩ của ổiảuỉ Chị ấy ỉàm mọi chuyện quả hoàn hảo và dưòng nhiỉ chẳng bao gĩờ mẳc ỉẽi. Mọ ĩ nguờĩ muốn cháu giổng ch Ị ấy, nh ưng cháu khòng muốn thế.

4- Thân chú/học sinh nam 12 tuổi: cháu khởng chãi ăựng nổi bố mẹ cháu nữa, suốtn^y bố mẹ cháu bẩthọc, cháu cỏ phải ỉà một cải mảy đâu.Nhà tham vấn thể hiện kĩ năng phản ảnh cảm xức cho các tình huống sau:

4- Thân chú/Cậu bé 15 tuổi: cháu vừa nghe tm đứa bạn ứiân nhất của cháu hịnhiễmHỈV, chảu ứiấynhiỉẩất trời sụp đổ.

4- Thân chú/cô bé 13 tuổi: cháu khàng biết cô cỏ thể gĩủp ăưọc gĩ cho cháu. Cháu vừa chuyển tỏị- tnỉờng này, cháu khòng thể kết bạn đuọc-, chảu luôn nhóẩếrI nhữngnguờĩ bạn cũ.

IV.ĐÁNH GIÁ- YÊU cầu học vĩÊn chỉ ra đuợc các kỉ nâng giao tiếp áp dung trong

tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn, những điều lưu ý khi sú dụng các kỉ nâng này.

- Thể hiện được các kỉ năng giao tìẾp khi tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn qua việc xủ lí các bài tập tình huổng.

88

Nội dung 2________________________________________________QUÁ TRÌNH THAM VÃN, TƯ VÃN, HƯỚNG DÂN VÀ CÁC KĨ NĂNG CHUYÊN BIỆT TRONG THAM VAN, JÜ VÃN, HƯỚNG DÂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

I. GIỚI THIỆUCác kĩ nâng giao tiếp là vô cùng cần thiết trong tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn, tuy nhìÊn để hoạt động này đạt được hiệu quả như một hoạt động cỏ tính chuyÊn nghiệp thì các nhà tham vấn còn cần phẳi cỏ những kỉ nâng chuyÊn biệt. Đây là những kỉ nâng gắn với những giai đoạn cụ thể cửa quá trình tham vấn, tư vấn, hướng dẫn giủp các nhà tham vấn cỏ thể tác nghiệp một cách hiệu quả.

II. MỤC TIÊUHọc XDng nội dung này, học vĩÊn cần đạt đuợc các mục tìÊu sau:- Nắm được các giai đoạn cửa quá trình tham vấn, tư vấn, hướng dẫn các kĩ năng tương úng trong các giai đoạn này.- Biết vận dụng các kỉ nàng tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn để thục hiện các giai đoạn của quá trình tham vấn, tư vấn, hương dẫn trong quá trình trợ giúp thân chú/khách hàng.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu quá trình tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trung học phổ thôngDụa vào hiểu biết và kinh nghiệm trong thục tiến cửa mình, bạn hãy viết ra suy nghĩ cửa mình để trả lời các câu hối sau:Câu hòi li Hoạt động tham vấn cho học sinh dìến ra theo các giai đoạn nào? Những điỂm cần lưu ý trong mãi giai đoạn là gì?* Các giai đoạn tham vẩn:

* Những điễm cần lưu ý trong mãi giai đoạn:Cổuhỏi2i Hoạt động tư vấn cho học sinh dìếnratheo các giai đoạn nào? Những điễm cần lưu ý trong mãi giai đoạn là gì?

89

* Các giai đoạn tư vấn:

* Những điễm cần lưu ý trong mãi giai đoạn:câu hòi 3: Hoạt động hương dân cho học sinh diỂn ra theo các giai đoạn nào? Những điỂm cần lưu ý trong mãi giai đoạn là gì?

* Các giai đoạn hướng dẫn:

* Những điễm cần lưu ý trong mãi giai đoạn:

Bạn hãy đối chiếu nhũng nội đung vừa viết vời nhũng thởng tm ảuỏị- đầy và tựhoàn thiện nậiàungẩã viết.

90

THÔNG TIN PHÀN HỒI1. Quá trình tham vãn

Các cuộc tham vấn được dìến ra theo một quá trình với những bước kỂ tiếp nhau. Việc sác định nõ các buỏc trong tham vấn sẽ giúp các nhà tham vấn đạt hiệu quả tổi ưu vì moi giai đoạn cửa quá trình tham vấn cò những mục tìÊu riêng của chúng. Đỏ là những mục tìÊu cụ thể mà khi hoàn thành nỏ, nhà tham vấn và thân chú sẽ đạt được mục tìÊu cửa toàn bộ quá trình.cỏ nhiều mò hình ứiam vấn khác nhau. Mỏ hình được sú dụng trong tài tệu này là mò hình ba giai đoạn, đuợc dụa trÊný tuờng của Nguyên Thơ Sinh.

a. Gmi đoạn 1: Thiết ỉập quan hệMục đích của giai đoạn này là tạo mổi quan hệ tin tường, sác định sơ bộ vấn đỂ, xây dụng mục tìÊu, kế hoạch tham vấn, hợp đồng.Cỏ thể nói tìm đến dịch vụ tham vấn là lụa chọn sau củng của thân chú, sau khi đã tận dụng những nguồn trợ giúp khác tù gia đình, bạn bè... nÊn nhìỂu thân chú hết súc hoang mang, đắn đo, cỏ nguửi kì vọng quá nhìỂu, cỏ người không dám đặt nhiỂu hi vọng vào dịch vụ tham vấn. Nhà tham vấn lai chưa hiểu rõ hoàn cánh và khả năng cửa thân chú. vì vậy, hai bèn cần đi đến được sụ thoả thuận về tính chất đặc trung của dịch vụ tham Vấn, những điều kiện được áp dụng cho hai phía, các thú tục thao tấc và những vấn đỂ nảy sinh xung quanh quá trinh tham vấn. Tất cả những cái đỏ sẽ được thể hiện trong hợp đồng tham vấn. Bản hợp đồng cẩu trúc thiết kế là một sụ hiểu biết tù hai phía, giúp giải thích rõ, cụ thể về quan hệ tham vấn vĩÊn và thân chú; vai trò cửa moi bÊn; hướng làm việc; bảo vệ quyỂn lợi cửa hai bÊn; những yéu cầu về trách nhiệm của moi bÊn trong quá trình tham vấn.- Các đỂ mục cần cỏ cửa hợp đồng: địa chỉ vàn phòng, sổ điện thoẹi; giới thiệu ngấn gọn vỂ mục đích cửa bản hợp đồng; kinh nghiém và chúc năng cửa tham vấn viên; hình thúc vận hành và các bước thao tác trong suổt quá trình tham vấn; điỂu kiện để trô thành thân chú; trách nhiệm và quyỂn lợi cửa thân chú; lịch hẹn ca tham vấn; thửi gian của suổt quá trình tham vấn (3 tháng hay 6 tháng); thú tục giói thiệu tham vấn vĩÊn mỏi hay dịch vụ khác nếu cần thiết; giá biểu và phương thúc thanh toán; Hồ sơ thân chú và việc quân lí hồ sơ; vấn đẺ bảo mật tin túc; thú tục khiếu nại nếu cỏ; chữ kí cửa hai bÊn.YỂu tổ chú động cửa thân chú (tinh thần hợp tác) là một nhân tổ quyết định trong quá trình tham vấn tâm lí. Một thân chú không cỏ

91

thiện chí sẽ không cỏ kết quả khả quan trong quá trinh tham vấn.Nhà tham vẩn cần hiểu rằng, không phải thân chú nào cũng sẵn sàng hợp tác. NliìỂu thân chú trái lại rất thụ động, đắn đo và lưỡng lụ trong việc cộng tác với tham vấn vĩÊn, thậm chí cỏ thân chú chổng đổi lại (Chẳng hạn như những học sinh được giáo vĩÊn hoặc cha mẹ yÊu cầu đến gặp nhà tham vấn). Trong trường hợp này, nhà tham vấn phẳi đánh giá được tinh thần hợp tác cửa thân chú. Một sổ biểu hiện sau thể hiện thân chú chua hợp tác: nói ít và cỏ dấu hiệu không muiổn nói chuyện, nói ròi rạc; nội dung cửa những đổi thoại, cỏ VẾ chổng đổi, bài xích, thiếu hợp tác; kiểu đổi thoẹi nhát gùng, không lập trung; thái độ tìÊu cục đổi với tư vấn vĩÊn... ĐỂ thiết lập được mổi quan hệ với thân chú, nhà tham vấn nÊn nhâp cuộc với thân chú, mặc dầu thân chú khỏ chịu, nóng nảy, bất nhã; luôn coi đây là phẳn úng tụ nhiÊn cửa thân chú, nÊn giữ thái độ điém tĩnh; bày tố thái độ thông cảm, chấp nhận sẽ gây đuợc thiện cảm trong tương lai; khéo léo thuyết phục, tuy nhìÊn nhà tham vấn phẳi chú động và bình tĩnh; thẳng thắn nÊu lÊn sụ cần thiết cửa tham vấn vĩÊn trong điỂu kiện cửa thân chú. càn bình tình và thành thật.Một sổ điỂu nhà tham vấn nÊn tránh: cho lời khuyên ngay lập túc; LÊn lớp hay giảng dạy; hối quá nhìỂu những câu hối không lìÊn quan, ngoài 1Ể; kể chuyện cá nhân, đời riêng cửa nhà tham vấn.Những thao tấc cần tránh khi tham vấn: ngắt câu thân chú; trông ngang, trông ngửa; cho lòi khuyên; ngồi quá xa; dạy đòi; hắt hơi, xí mũi; vuổt đuôi; liếc mắt, xếch mé; chè bai; nhãn mặt; đùa giỡn khiếm nhã; mắng mỏ; vào hùa; cấn môi; xâm XDĨ, hối quá nhìỂu câu tại sao; chỉ trố không ngớt; ra lệnh, cửa quyỂn; trả lời điện thoại; ra lệnh kiỂu người ban ơn; cấn hạt dua; nghĩ quá 3Q, đọc quá sâu ý nguửi khác; dùng tiếng lỏng; ngáp vặt; đi lạc đẺ, huyÊn thuyÊn; nhắm mát; ra điẺu mình thông minh, uyén bác; làm ra vỂ hổi hả; phân tích quá múc cần thiết; kể chuyện bản thân quá nhiều; xem nhe hoặc gạt bừa chuyện thân chú.

b. Gmiổoạn 2: ĩhựchiện quả tìình tham vấnBồi dưỡng và phát triển để mổi quan hệ ngày càng phát triển (chú ý - mổi quan hệ cỏ tính trị liệu), chính thông qua sụ tương tác này mà nhà tham vấn giúp thân chú thay đổi. Cụ thể là giúp thân chú cỏ cách nhìn mỏi vỂ đòi sổng cửa họ, lối tư duy mỏi, cách nghĩ mỏi, cắm xúc mỏi, tù đỏ dẫn đến hành vĩ mỏi lành mạnh và tích cục.

* Thay đổi cảch nhìn, thiết kếỉại khung Uỉ duySuy nghĩ và hành vĩ trong quá khứ thuửng là tiêu cục, thủng qua các kỉ thuât trị liệu nhà tham vấn cỏ thể khám phá những vấn đẺ này,

92

giúp thân chú nhìn nhận lại vấn đỂ một cách tích cục hơn, cung cấp một cách nhìn mới.ĐiỂu quan trọng là làm cho thân chú tụ nhận ra những suy nghĩ và hành vĩ cũ thiếu lành mạnh cửa mình đã tạo nÊn những hệ quả tìÊu cục, muổn thay đổi, dồng thửi nhà tham vấn cũng kích thích họ thay đổi, hình thành được khung tư duy mới.* Thuyết phục thân chủBao gồm những hướng dẫn cỏ chọn lọc, cỏ trọng tâm về những điỂu cần làm, việc nÊn làm.Lưu ý:- Thuyết phục không phải là áp đặt.Thuyết phục cỏ ý nghĩa như việc kích thích và động vĩÊn thân chú làm theo những thao tác dung. Nói cách khác, đây là quá trình động vĩÊn chuyện nên làm và gạt bố những thỏi quen trong tư duy và hành vĩ trong quá khư.- LĩỂu luợng thuyết phục nên tâng dần, bất đầu là những động vĩÊn nhỏ, sau tâng dần thành những đổi chiếu nghiêm tuc hơn vì thân chú cần cỏ thời gian để thích nghĩ với hoàn cánh và lịch hoạt động mỏi.* MốiCỊUỉmhệâủngnfỷiĩatrongiham vấnMổi quan hệ trong tham vấn là mổi quan hệ cỏ tổ chúc, cỏ tĩnh thần tôn trọng và cỏ tính trung thục xuất phát tù cả hai phía.- Nhà tham vấn thục sụ muiổn giúp và tận tâm với trách nhiệm.- Thân chú cũng thật sụ đỏng góp vào tiến trình tham vấn một cách tích cục và thiết thục.- Luôn đi sát hợp đồng, đạt mục tìÊu xủ lí vấn đỂ một cách hiệu quả.- Khòng tạo ra sụ gắn kết quá sâu giữa nha tư vấn và thân chú.

c. Gmi đoạn 3 (Kết thúc tham vấn)Quá trình tham vấn kết thúc khi nhà tham vấn và thân chú nhận thấy cuộc tham vấn đã đạt được thành công, các thữả thuận trong bản hợp đồng đã đuợc thục hiện. Đỏ ]à khi thân chú đã đạt đuợc những mục tìÊu vỂ tư duy, cảm xúc và hành vĩ, khi mà thân chú đã cỏ những tiến bộ nõ rệt trong việc làm chú cuộc sổng cửa minh, cỏ kỉ năng xủ lí vấn đỂ khỏ khăn, đua ra được những quyết định sáng suổt và lành mạnh. Cuộc tham vấn cũng cỏ thể kết thúc khi quan hệ tham vấn không hiệu quả hoặc cỏ những vấn đỂ phát sinh vượt quá khả nàng cửa nhà tham vấn.Cần phân biệt việc kết thúc một buổi hen trong tham vấn và việc chấm dứt quan hệ tham vấn (một quá trình tham vấn). Một quá trình

93

tham vấn thường bao gồm nhìỂu buổi hen.- Những điễm cần lưu ý khi kết thúc một quan hệ tham vẩn:+- Kiểm tra xem các vấn đỂ cần tháo gỡ đã được xủ lí.4- Nhân tổ gây căng thẳng đã được XDấ.4- Kiểm tra khả năng độc lập của thân chú, khả nãnghGầnhâp cửa họ.+- Kiểm tra khả năng ứng xủ.4- Khả năng tính toán, dụ định.4- Thân chú cỏ tìm thấy ý nghĩa cuộc sổng.- Những cản trờ thuửng gặp:+- Thân chú không muiổn chấm dứt.4- Nhà tham vấn không muiổn kết thúc.- Dùng tham vấn giữa chùng:4- Do thân chú.+- D □ nha ứiam vấn.- KỂt thúc dịch vụ với ấn tượng tổt:4- Đỏ là khi kết thúc như một bước mủ đầu sang một giai đoạn mỏi cửa

thân chú - giai đoạn áp dụng những kinh nghiệm họ đã thu nhận được vào đừi sổng thục tế.

4- Hai bÊn cùng thoả thuận và nhất trí.4- Ghi nhận những kinh nghiệm tích cục.

2. Quá trình tư vãnCồ nhĩỂu cách phân chia các giai đoạn. Phổ biến nhất lầ cách phân chia thành 5 giai đoạn cửa quá trình tư vấn: (1) Thiết lập mổi quan hệ trong tư vấn. (2) Đánh giá vấn đẺ. (3) lim kiẾm và lụa chọn giải pháp. (4) Thục hiện giải pháp. (5) KỂtthuc.

a. Thiết ỉập mối quan hệ trong tư vấn- Thiết lập moi quan hệ trong tư vấn được bất đầu bằng việc thâm nhâp tổ chúc. Thâm nhâp là nói đến việc nhà tư vấn vượt qua những rào cản ban đầu để thâm nhập vào hệ thổng hay cầu trúc bÊn trong cửa tổ chúc. Như vậy việc thâm nhâp này chú yếu liên quan đến những nhà tư vấn bèn ngoài tổ chúc.- Đổi với nhà tư vấn bÊn ngoầĩ, việc thâm nhâp thưững bất đầu bằng sụ khảo sát ban đầu cửa cả hai bÊn, khảo sát nhu cầu cửa tổ chúc và kỉ nâng cửa nhà tư vấn. Công việc này thường dĩến ra trong một vài buổi gặp gỡ ban đầu, khi đỏ nhà tư vấn và một hoặc một sổ

94

thành viên của tổ chúc cùng nhau trao đổi thông tin. Những cuộc gấp gỡ này cho phép cả hai phía nhà tư vấn và những thành viên trong tổ chúc cỏ thể hiểu được nhau và đưa ra những đánh giá khả nâng cửa quan hệ công việc sau này.Sụ thâm nhâp của nhà tư vấn bÊn ngoài vào tổ chúc thưững được dĩến ra bằng hình thúc giới thiệu chính thúc với các thành vĩÊn trong tổ chúc. Việc giói thiệu chính thúc trong buổi ra mắt các thành viên trong tổ chúc cũng là một cách chính thúc thừa nhận và ủng hộ hoạt động cửa nhà tư vấn và cũng giúp cho nhà tư vấn gặp gỡ được với những nguửi muon được tư vấn và giải đáp các câu hối của họ.Những sụ kiện quan trọng thường cỏ tác động lớn đến sụ chấp nhận nhà tư vấn.

4- Một ca tư vấn thanh công truớc đò sẽ cỏ tác dung giúp cho nhà tư vấn dế dàng được chấp nhận hơn. vĩ dụ: một nhà tư vấn làm việc cho một trường họ c trong vài tháng và mỏi giành đuợc một sổ kết quả khiêm tổn. Một ngày, một giáo viên lớp bổn đỂ cập đến những khỏ khăn cửa một sổ học sinh trong lớp, đây là những em không làm chú được về mặt thời gian. Nhà tu vấn tình nguyện lầm việc vỏi những học sinh này và phát hiện ra là các em bị quá tải với công việc không biết cách quản lí thời gian như thế nào. Nhà tu vấn dạy bọn tre sú dụng the ghi nhớ để quân lí thời gian cửa mình. Sau một vài lần lũ tre đã quen với hoạt động này'. Sau đỏ rất đông giáo viên trong trường đã tìm đến nhà tư vấn do cô giáo lớp bổn nọ đã nói với các giáo vĩÊn khác vỂ công việc của nhà tư vấn cũng như sụ thành công cửa tu vấn tại lỏp của cò.

Sụ e ngại cửa nguửi thục hành tư vấn đổi với nhà tư vấn cũng sẽ được giảm đi qua moi quan hệ liên nhân cách trong quá trình thục hiện tư vấn. Vĩ dụ như nhà tư vấn cỏ thể cung cấp các tai liệu bài giảng hay thảo luận với những người thục hành tư vấn tĩỂm nâng. Nhà tư vấn cũng cỏ thể tham gia hoạt động xã hội, ân trưa vỏi các nhân viên và chuyện trò với những người thục hành tư vấn tĩỂm nâng này.- NỂu không cỏ bước thâm nhâp tổ chúc thì bước đầu cửa việc thiết lập một moi quan hệ hiệu quả là bàn vỂ vai trò của nhà tư vấn và ngựời thục hành tư vấn trong hoạt động tư vấn. Trong quá trình kiến tạo mổi quan hệ, nhà tư vấn cần nhận thúc một cách nõ ràng về tàm quan trọng cửa moi quan hệ bình dẳng ngang bằng, không phân thú bậc giữa nhà tư vấn và người thục hành tư vấn. Mặc du nhà tư vấn không cỏ quyỂn lục chính thúc nhưng nguửi thục hành tu vấn cỏ thể quy gán quyền lục cho

95

nhà tư vấn dụa trÊn năng lục chuyÊn môn mà họ nhận xét thấy. Khi người thục hành tư vấn không nhận thấy vai trò của họ bình dẳng với nhà tư vấn thì họ cỏ thể giảm bớt sụ tham gia của mình trong việc đưa ra giải pháp giải quyết vấn đỂ, hoặc cảm thấy ngại ngùng và rui vào trạng thái phòng thú, không thoẳi mái để nói ra những gì mình đồng ý, hoặc không đồng ý hoặc e dè khi bất tay vào giải quyết ván đỂ.Cũng cỏ thể cỏ những mong đợi mà người thục hành tư vấn không nòi ra, chẳng hạn như họ muổn việc giải quyết vấn đỂ hoàn toàn thuộc về phía nhà tư vấn và như vậy, nhà tư vấn sẽ phẳi gánh lẩy trách nhiệm và tụ mình tìm ra giải pháp. Do đỏ, nhà tư vấn phải dâm bảo giúp nguửi thục hành tư vấn hiểu được họ cần phải đỏng vai trò tích cục trong việc giải quyết vấn đỂ.Với những nhà tư vấn bÊn trong tổ chúc, việc khơi đầu hoạt động tư vấn cỏ VẾ dễ dàng hơn vì moi quan hệ đã cồ tù trước với các thành viên trong tổ chúc. Tuy nhiÊn, du cổ gang để phân biệt vai trò tư vấn với các vai trò khác cửa nhà tư vấn thì người thục hành tư vấn vẫn cỏ thể hiểu sai bản chất cửa hoạt động tư vấn. vì thế, nhà tu vấn bÊn trong tổ chúc không nÊn vì đã quen biết người thục hành tư vấn mà bố qua việc thảo luận vỂ các công việc của hoat động tu vấn và việc xắc định vai trò cửa nhà tư ván. Thành công cửa giai đoạn này chính là việc nhà tư vấn/nhà quản lí, giáo vĩÊn và người thục hành tư vấn/giáo vĩÊn, phụ huynh đạt được một sụ thoả thuận vỂ những cách thúc mà nhà tư vấn cỏ thể áp dung đổi với vấn đỂ mà nguòi thục hành tư vấn đang gặp phẳi. Thoả thuận này cỏ thể là một hợp đồng đuợc kí kết bằng vân bản, cũng cồ thể chỉ là một thoả thuận miệng nhưng bao giờ cũng phải cỏ sụ nõ ràng và đồng ý tù cả hai phía vỂ trách nhiệm cửa mãi bèn.Những nội dung cơ bản của một hợp đồng:

4- Mục tìÊu và những kết quả mong đơi đổi với hoạt động tư vấn.4- Nhận diện nguửi thục hành tư vấn.4- Sụ bảo mật cửa dịch vụtưvàivàgióãhạnmưc độ bảo mật.+- Khung thời gian - hoạt động tư vấn sẽ diễn ra trong thửi gian là bao

nhìÊu lâu đổi với tổ chúc và những nguửi thục hành tư vấn.+- Thời gian nhà tư vấn sẵn sàng.4- Trình tụ yÊu cầu làm việc đổi với nhà tư vấn.+- Không gian cho nhà tư vấn.4- LĩÊn lạc với nhà tư vấn thế nào khi cần thiết.+- Khả năng tấì thương lương trong tình huổng cỏ sụ thay đổi.

96

4- Những chi phí lìÊn quan.4- Sụ đánh giá cửa nhà tư vấn đổi với các nguồn và các loại thông tin cỏ

trong tổ chúc.4- Những nguủi mà nha tư vấn s ẽ lầm việ c.

Ví dụ:Nữiíờĩ. thực hành ỉu vấn/cô giảo trẻ: vấn âề trong lớp cửa tôi là cháu Tuấn. Cháu học không tổt môn Toán. Tôi cỏ thể giúp cháu hiểu bài bằng cách phụ đạo thÊm cho cháu, hơi tổn thòi gian một chút nhưng không sao vì tôi cũng không bận lắm. Nhưng tôi không biết làm thế nào để cháu thôi những trò quậy phá trong lóp. Hình như Tuấn nhận thấy các bạn khác học tổt hơn nỏ vỂ mòn Toán và vì vậy cháu rất thất vọng. Tuấn rất hay làm các trò vớ vẩn ờ trong lớp để làm cho các bạn cưủi, lúc ấy nỏ cỏ VẾ khoái chí lắm.

Miß tu vổn/nhà tầm ỉíhọc ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghịêm: Trong câu chuyện của cô, chứng ta thấy cỏ vấn đẺ cửa học sinh học kém. Giải quyết vấn đỂ này không phẳi chỉ là giúp các em học tổt hơn mà còn cả việc thay đổi cảm nhận của các em nữa. Không biết cô cồ nhận thầy điều này không?Nữiíờĩ. thực hành Uc vấn/cô giảo trẻ. cỏ, tôi thấy những dứa tre khác không thích chơi với Tuấn, và chính điỂu này lai càng làm cho Tuấn cỏ những hành động ngớ ngẩn để thu hut sụ chú ý cửa mọi người.Miß tu vấn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghiêm: Tôi nghĩ chứng ta cỏ thể giúp đuợc cháu Tuấn biết cách tạo ra sụ chú ý đổi với cả lớp theo một chĩỂu hướng tích cục đổi với cả lớp. Cô cỏ muổn chứng ta cùng làm việc vỂ vấn đỂ này không?Nguửi thục hành tư vấn/cô giáo trê: Tôi rất sẵn sàng.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghĩỂm: Tôi nghĩ là chứng ta cần dành hai đến ba buổi, moi buổi khoảng chùng 20 phút để chứng ta cùng nhau đua ra vài phương án cho cô để giúp cháu Tuấn.Nữiíờĩ. thực hành ỉu vấn/cô giảo trẻ: Vâng tổt quá, nếu như vậy cũng không tổn quá nhĩỂu thời gian cửa tôi.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghiêm: ĐiỂu quan trọng là chúng ta cần vạch ra những gì cô cần làm. vì thế chứng ta cần làm việc với nhau. Cô chính là nguửi hiểu nõ lớp cửa minh hơn cả, do đỏ cô sẽ dành nhĩỂu thời gian diD việc cùng tôi lÊn kế hoạch và XEIÎ1 xét xem kế hoạch nào là phù hợp với lớp của cô nhất, đây là một điẺu rất quan trọng,Nữiíờĩ. ứiựchành Uc vấntô giáo trẻ:Vẩn đỂ là tôi không cỏ nhiỂu thòi gian.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăiòng, giảo viên cỏ kmh nghiêm: Cô cồ thể nói rõ hơn vỂ những điểm mà cô thấy là khỏ khăn trong những điỂu mà tôi vừa

97

trình bày.Nữiíờĩ. điực hành ỉu vổn.ỉcò gĩtìữ trẻ'. Tôi còn cỏ rất nhiều học sinh khác cần quan tâm.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kừứi ĩĩỊỷiiệm: Vâng, đứng là như vậy. Nhưng chứng ta cũng chỉ cần bần bạc với nhau khoảng hai đến ba buổi thôi. Tôi nghĩ chắc là cô cỏ thể sấp xếp đuợc.

jVgî.iôî ữiực hành tiỉ vấntô gịáo trẻ'. Vâng tối sẽ sắp xếp thửi gian cửa minh. Chứng ta sẽ thục hiện ba buổi.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghiêm: chứng ta sẽ bàn thÊm về việc này và tôi hi vọng là chứng ta cùng đưa ra được một kế hoạch tổt. Ví dụ như chúng ta sẽ tìm ra cách giúp cô duy trì lớp học khi cô cần làm việc rìÊng với cháu Tuấn hoặc mẹ cửa cháu.Nữiíờĩ. thục hành ỉu vấntô giảo ờẻ: cảm ơn, chắc là tôi sẽ phải phiỂn anh/chị nhiều.Miß tu vổn/nhà tầm ỉí học ăưòng, giảo viên cỏ kmh nghiêm: Một điỂu nữa tôi cũng muon trao đổi thêm với cô, đỏ ]à khi cùng làm việc với nhau, quan hệ trong công việc cửa chứng ta là thân tín. ĐiỂu này sẽ giúp cô cám thấy thoải mái hơn khi tôi cỏ mặt trong lớp học để quan sát hay giúp cô thục hiện kế hoạch.Nữiíờĩ. thực hành Uc vấn/cô giảo trẻ: Không sao đâu ạ, quan trọng là anh/chị giúp tôi giải quyết đuợc vấn đỂ cửa cháu Tuấn.

b. Đành giA vấn đềHoạt động đầu tiên diỂn ra trong giai đoạn đánh giá là khảo sát các nhân tổ cỏ lĩÊn quan đến vấn đỂ mà người thục hành tư vấn đỂ xuất trong hoạt động tư vấn.Cỏ ba chú đỂ đánh giá chính. Đỏ ỉà ẩậc âi-ểm của nguòĩ thục hành Uc vấn, đặc điểm môi trường và đặc điểm của thần chủ.Các chú đỂ và nhân tổ trong mãi chú đỂ lớn sẽ đuợc tập trung đánh giá để đua ra một lụa chọn cho hoạt động tư vấn. Việc xem xét những nhân tổ nào để lụa chọn trong giai đoạn đánh giá cỏ một tác động lớn đến các giai đoạn sau này. Việc bố sót các biến/nhân tổ cỏ thể dẫn đến việc không sác định được vấn đỂ và không đưa ra đuợc giải pháp tổt. vi cỏ nhĩỂu nhân tổ ảnh hường đến vấn đỂ nÊn nhà tư vấn và nguửi thục hành tư vấn cỏ thể bất đầu đánh giá bằng việc cân nhắc tất cả các yếu tổ đuợc xem là quan trọng để chỉ ra đứng vấn đỂ và đua ra đuợc giải pháp tổt. NỂu nhà tư vấn và người thục hành tư vấn loại bố đi một yếu tổ, hoặc bố đi các biến quan trọng cũng như các yếu tổ khác tác động đến biến đỏ thi sẽ làm giảm đi khả nâng đua ra một giãi pháp đứng đắn. Trong tư vấn, một mục đích tích cục cửa hoạt động tư vấn là giúp người thục hành tư vấn xem xét vấn đỂ theo

98

nhiều chĩỂu hơn so với khi không cỏ nhà tư vấn.ví dụ: Sụ quan tâm đến tùng chú đỂ cửa hoạt động đánh giá trong tư vấn

- Đặc điỂm cửa thân chú:4- Hành vĩ gì cửa thân chú được quan tâm?4- Nhận thúc của thân chú như thế nào để góp phần giải quyết vấn đỂ?4- N Ểu thân chú là một đứa tre, các vấn đỂ vỂ phát triển cỏ cần được

cân nhắc không?4- Thân chú nhận thúc như thế nào vỂ người thục hành tư vấn?- Đặc điỂm cửa nguửi thục hành tư vấn:4- Khỏ khăn cỏ phẳi là một trong những vấn đẺ về thiếu kiến thúc, kỉ

nâng, tính khách quan hay là sụ tụ tin?4- Nguửi thục hành tư vấn nhìn nhận vỂvấnđỂ như thế nào?+- Nguủi thục hành tư vấn mong muốn gi cho bản thân và cho thân chú?4- Nguửi thục hành tư Vấn cỏ những kỉ nâng can thiệp gì?- Đặc điỂm lìÊn quan đến môi trường:

Môi trường trực tiếp tác đọng+- Các mặt nào cửa mòi trưững củng cổ hay nuôi đương hành vi cửa thân chú?4- Những nguồn lục cỏ sẵn cỏ thể sú dụng trong quá trinh giải quyết vấn âềĩ4- Những thủc ép nào trong môi trường trục tiếp cần phải tính đến?

Môi trường lờn4- Cỏ các mặt thuộc vỂ cấu trúc nào góp phần nảy sinh vấn đẺ không?4- Cỏ nhân tổ nào nằm bÊn ngoài môi trưững trục tiếp cỏ tác động đến

hành vĩ cửa thân chú không?4- Cỏ SỤ thay đổi nào được đỂ nghị cho thân chú hoặc cho người thục

hành tư vấn phù hợp với quy tấc và mong đợi cửa tổ chúc không?c. Tìm ỉãếm và ỉựachọn gĩảiphảp

Khi nhà tư vẩn và người thục hành tư vấn cùng đánh giá vấn đỂ (xem xét các biến cỏ lìÊn quan đến vấn đỂ), thì họ sẽ cỏ nhận thúc sâu hơn về vấn đỂ. TrÊn co sờ đỏ họ sẽ đưa ra những mong đợi (mục tìÊu) cửa tư vấn và sác định các giải pháp để đạt mục tìÊu đỏ. Theo Bergan và Tombaii

(1976), việc dụ đoán tổt nhất kết quả cửa tư vấn hành vĩ là so sánh sụ khác biệt giữa hành vĩ đuợc mong đơi và hành vĩ trên thục tế của thân

99

chú. Curtis và Watson (1900) chỉ ra sụ khác biệt giữa nhà tư vấn cỏ kinh nghiệm và những nhà tư vấn còn thiếu kỉ năng chính là việc dành thòi gian để phân loại và sác định vấn đỂ. Những nhà tư vấn còn ít kinh nghiệm cỏ VẾ vội vàng hơn khi vạch kế hoạch giải quyết vấn đỂ. Theo Dunn (1901), mặt quyết định nhất và ít đuợc biết đến nhất trong chính sách phân tích là cẩu trúc của vấn đỂ. Nhà phân tích cân nhắc khung nhận thúc nào là phù hợp nhất cho một vấn đỂ cụ thể và đưa ra giải pháp giải quyết vấn đỂ thành công.Ví dụ: chuơng trình ho trơ dành cho trê em lang thang cơ nhỡ (Lớp học tình thương) đã bị thất bại vì cỏ 60% tình nguyện vĩÊn đã chuyển vị trí lầm. Sụ luân chuyển vị trí làm việc do những nguyÊn nhân:

- Lụa chọn các tình nguyện viên không nhận thúc được về hành vĩ, co chế tình cám và vấn đỂ cửa những trê em lang thang cơ nhỡ.

- ít cỏ sụ giao tiếp giữa nhân vĩÊn chuyên nghiệp (nhân viên công tác sã hội quận) và các tình nguyện viên.

- Thiếu sụ hỗ trợ hệ thong cho tình nguyén viên, bao gồm việc không cồ chương trinh mang tính hệ thống để cung cấp những phẳn hồi tích cục và sụ thùa nhận.Như vậy, hoạt động can thiệp sẽ tập trung vào sụ luân chuyển vị trí cửa người tình nguyện viên.Các gĩải phảp

(1)Thay đổi quá trình định hướng cửa các tình nguyện vĩÊn, giúp đỡ các tình nguyện vĩÊn cỏ được hiểu biết vỂ những khỏ khăn trong cuộc sổng cũng như những vấn đỂ tâm lí cửa tre lang thang cơ nhỡ để giúp tình nguyện vĩÊn trong quá trình tụ sàng lọ c.

(2)Phát triển và thục hiện một chương trình phát triển kỉ năng giao tiếp cho tình nguyện viên và các nhân viên.

(3)Xây dụng ngân sách để cung cấp bữa ăn trưa chính thúc, chúng chỉ ghi nhận đỏng góp cho các nhân vĩÊn tù các quỹ do các tổ chúc kinh doanh cửa địa phương, các tổ chúc công nghiệp và dịch vụ.Khi đã sác định đuợc vấn đỂ và đỂ xuất các giải pháp thì việc quan trọng tiếp theo là phải lụa chọn đuợc giải pháp phù hợp để đạt mục đích đẺ ra. Một trong những giả thuyết chính cửa lí thuyết hệ thống là kết quả cuối cũng, cỏ nghĩa là trong một hệ thổng cỏ nhiỂu cách để đạt đuợc mục đích cuổi cùng. Nhà tư vẩn nÊn cùng với người thục hành tư vấn tìm hiểu một vài giải pháp và giúp đỡ người thục hành tư vấn lụa chọn một giải pháp phù hợp nhất trong sổ các giải pháp đã tìm hiểu.Hai nhân tổ quan trọng mà nhà tư vấn cần chú ý, đỏ là:

100

- Sụ thổng nhất về giải pháp: Hoạt động can thiệp cỏ thể được thay đổi cho phù hợp nhưng sụ thay đổi này phải không làm ảnh hường đến hiệu quả hoạt động, vì vậy, nhà tư vấn cần tính đến múc độ hiểu biết và kỉ năng cửa người thục hành tư vấn.

- Tĩnh cỏ thể chấp nhận được cửa một hoạt động can thiệp cụ thể đổi với người thục hành tư vấn đỏng một vai trò quan trọng, quyết định hoạt động can thiệp đỏ cỏ đuợc thục hiện hay không. Trong giai đoạn đầu, lụa chọn giải pháp nhà tư vấn phải bàn bạc với người thục hành tư vấn vỂ các kiểu can thiẾp mà họ cho làsẽ đạt đến thành công và những gì mà họ sẵn sàng tham gia thục hiện. Nhà tu vấn nÊn hối một cách nõ ràng vỂ múc độ cỏ thể tham gia vào hoạt động can thiệp.Mật vài hitóng dẫn tìiựchành cho việc lụa chọn giải pháp

(1)Nói chung, nÊn lụa chọn cách tiếp cận can thiệp tích cục trước khi sú dụng đến các biện pháp ép buộc hoặc miến cưỡng về hành vĩ.

(2)Lụa chọn hoạt động can thiệp ít phúc tạp và ít mang tính ép buộc nhất. Thay đổi hoạt động thục hành dụa trÊn hoạt động hiện đang tồn tại đổi với nguửi thục hành tư vấn nhìn chung là dế dàng hơn việc áp dụng một kĩ năng hoàn toàn mới.

(3)Khi người thục hành tư vấn nhất thiết phải áp dụng một kỉ năng mỏi thì cần phẳi thiết kế cho nỏ phù hợp nhất với cẩu trúc và còng việc của tổ chúc.

(4)Khuyến khích áp dụng các hoạt động can thiệp đòi hối ít tổn thời gian nhất, không xâm phạm đến hoạt động cửa tổ chúc và được người thục hành tư vấn đánh giá là đạt đuợc hiệu quả.(5)Theo một chiến luợc lâu dài, cần giúp nguửi thục hanh tư vấn tiếp

cận được với các nguồn lục hiện cỏ hoặc phát triển các nguồn lục mới ngay trong bản thân tổ chúc.

(6)Tập trung vào kết quả can thiệp để đạt đến sụ thay đổi ờ múc độ cao nhất trong tổ chúc.

ả. Thực hiện gĩảiphảpThục hiện kế hoạch là giai đoạn quyết định trong hoạt động tư vấn. Trong các giai đoạn khác cửa hoạt động tư vấn, mặc dù nhà tư vấn cỏ làm việc với một sổ nhân vật khác nhưng chú yếu là họ làm việc với người thục hành tư vấn. Giai đoạn thục hiện kế hoạch liÊn quan đến một môi truửng phúc tạp và luôn cần những sủa đổi và điỂu chỉnh lại trước những vấn đẺ mói phát sinh. Múc độ giữ lìÊn lạc thường xuyÊn giữa nhà tư vấn và người thục hành tư vấn đâm bảo cho việc thục hiện kế hoạch thành công, cỏ thể lìÊn lạc qua điện thoẹi chú

101

không nhất thiết phải gặp trục tiếp để tránh lãng phí thời gian.e. Kết ỉhủc

KỂt thúc là chấm dứt hoạt động tư vẩn. Mặc dù kết thúc thường diến ra khi nhà tư vấn và nguửi thục hành tư vấn cùng đồng ý nhau là vấn đỂ đã được giải quyết, tuy nhìÊn cũng cỏ truửng hợp việc kết thúc diến ra sớm hơn. Muiổn kết thúc cần đánh giá để thấy đuợc hiệu quả cửa toàn bộ quá trình tư vấn. cỏ một sụ khác biệt vỂ mong đợi cửa nhà tư vấn và tổ chúc khách hàng. Nguửi thục hành tư vấn và tổ chúc khách hàng thuửng quan tâm đến tính hiệu quả cửa hoạt động tư vấn đổi với cá nhân người thục hành tư vấn và với toàn bộ tổ chúc, những lợi ích thu được cỏ tương xúng với kinh phí bỏ ra hay không? Nhà tư vấn cũng quan tâm đến những vấn đỂ này nhưng họ còn lưu ý đến tiến trình cửa hoạt động tư vấn. ví dụ: Nhà tư vấn đạt đuợc hiệu quả trong việc thiết lập nìỂm tin, việc chuyển giao kiến thúc vỂ hoạt động tư vấn cho những nguửi thục hành tư vấn...

3. Quá trình hướng dẫna. Tìm hiẩi và xác ăừứi nhu cầu h icồng dẫn của học smh tmnghọc phổ ĩhởng

- Cơ sờ khoa học: Xuất phát tù đặc điểm tâm lí lứatuổi và tính chất hoạtđộng trong nhà trường phổ thông.Thanh niÊn học sinh/học sinh THPT là thời kì phát triển cỏ vị trí và ý nghĩa đặc biệt trong cuộc đời cửa moi con nguửi. ĐiỂu này đuợc thể hiện ờ những điỂm như:

4- c ơ thể đã đạt đến sụ trường thành cửa người lớn.+- Hinh ảnh thân thể là một thành tổ quan trọng trong tụ ý thúc cửa

thanh niÊn.4- H oạt động lao động, xã hội và nghỂ nghiẾp là hoạt động chú đạo.4- Đ ời sổng tình cám phát triển manh mẽ và phong phú: nhu cầu được

thùa nhận và khẳng định trong nhỏm và tập thể học sinh; thế giới quan phát triển manh khiến thanh nìÊn học sinh cỏ những quan điỂm riêng vỂ cuộc sổng, nghỂ nghiệp, tình bạn, tình yÊu...; xuất hiện những mổi tình đầu...

4- Moi học sinh là những chú thể tâm lí với những biểu hiện về múc độ và sấc thái khác nhau, vi vậy, nhà tham vấn/giáo viên cần phẳi quan tâm đến việc phát triển tính tích cục, độc lập, sáng tạo cửa học sinh.

- Cơ sờ thục tiến: ĐiỂu kiện kinh tế- xã hội- vàn hoá theo vùngmìỂn.

102

Moi địa phương, moi vùng miỂn đỂu cỏ những điỂu kiện kinh tế, chính trị, xã hội, phong tục tập quán khác nhau. Việc xây dụng chương trình hướng dẫn trong nhà truửng phải chú ý đến sụ kết nổi giữa yếu tổ vàn hoá nhà truững, vãn hoá gia đình và xã hội. ĐiỂu này sẽ giúp nhà tham vấn/giáo viên sác định và xây dựng nội dung, chương trình hướng dẫn phù hợp với thục tiến cửa đời sổng xã hội, lôi cuổn sụ tham gia cửa học sinh, phụ huynh và các lục lượng giáo dục khác.Việc sác định nhu cầu hướng dẫn cửa học sinh sẽ giúp nhà tham vấn/giáo viên xây dựng những chương trình phòng ngùa và can thiệp sám. Việc cung cẩp cho học sinh những thông tin kịp thời sẽ giúp các em cỏ thể lụa chọn đuợc cách thúc giải quyết phù hợp với tình huổng và hoàn cánh các em dang gặp phải. Đây chính là cơ hội để các em phát triển, ngươc lai nếu không cỏ cách giải quyết phù hợp, các em cỏ thể vấp phải những sai lầm, dẫn đến những hậu quả đấng tiếc.

b. Xầydựngnậiẩungchương tỉình hoạt âậnghưángdânBước 1: Xác định mục tìÊu

- Mục tìÊu xác định trÊn ba mặt: nhân thúc, kỉ năng, thái độ.- Mục tìÊu phải rõ ràng, cụ thể, cỏ tính xác định. Mục tìÊu cỏ thể lượng hoá đuợc để thục hiện, kiểm tra, đánh giá.Bước 2: xác định nội dung và hình thúc hướng dẫn- Nội dung hương dẫn chính là những khỏ khăn/trù ngại tâm lí phản ánh đặc trung tâm lí theo lứa tuổi cửa học sinh. Đổi với học sinh trung học phổ thông, nội dung hướng dẫn là lất phong phú và đa dạng: súc khoe sinh sản, tình bạn, tình yÊu, chọn nghỂ huỏng nghiệp,...- Tuỳ tùng nội dung hướng dẫn mà nhà tham vấn/giáo vĩÊn sác định sổ lượng hoạt động và lụa chọn hình thúc tổ chúc phù hợp. Hình thúc hướng dẫn rất đa dạng: sinh hoạt câu lạc bộ súc khoe sinh sản, thảo luận, hội thảo...- Nội dung hương dẫn chi tiết bao nhiÊu thì việc triển khai hoạt động sẽ thuận lợi taấy nhiÊu. Các hoạt động cần được sắp xếp cỏ thú tụ rõ ràng và nhà tham vấn/giáo viên phẳi nắm được những nhiệm vụ chính cửa hoat động hương dân.Bước 3: xác định đổi tượng tham gia hoạt động hướng dẫn.- Tuỳ theo mục tìÊu, nội dung hướng dẫn nhà ứiam vấn /giáo vĩÊn sác định thành phần tham gia: học sinh, phụ huynh, giáo vĩÊn và lục lượng bÊn ngoài nhà truữngvỏi các vai trò vầ vị tri khác nhau song cùng chung mục đích ho trơ học sinh, ví dụ: Hội phụ huynh, Ban giám hiệu nhà

103

trưững, các giáo vĩÊn trong trưững, Đoàn thanh niÊn, các tổ chúc xã hội...- Nhà tham vấn/giáo viên cũng cần sác định các nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng cho tùng đổi tượng tham gia.Bước 4: xác định thời gian tổ chúc hoạt động huỏng dẫn- Xác định thời gian tổ chúc hoạt động huỏng dẫn là mộtyếu tổ quan trọng. Thời gian tổ chúc hoạt động hướng dẫn cần cân cú vào đặc điểm tâm lí lứa tuổi và tính chất hoạt động học tập trong nhà trường; các thành viên cỏ điỂu kiện tham gia đầy đủ;- Ngoài ra, nhà tham vấn/giáo vĩÊn cần sác định được thời lượng tổ chúc các hoạt động hướng dẫn (dìến ra bao lâu, trình tụ các buỏc sẽ đuợc tiến hành như thế nào, thời lương cửa tùng bước..

Bước 5: xác định khòng gian và nhũng điều kiện hỗ trữ hoạt đòng hương dẫn- Không gian phù hợp với nội dung và tính chất cửa hoạt động hương dẫn. Ví dụ: N Ểu là buổi tọa đằm trao đổi cỏ thể tổ chúc trong không gian lớp học; nhưng nếu nội dung huỏng dẫn cỏ nhìỂu hoạt động mang tính trải nghiệm thì không gian cần rộng rãi, thoải mái, yÊn tĩnh và liÊng tư như hội trường, nhà thi đẩu...- Dụ kiến phương tiện, điỂu kiện phục vụ cho mỗi hoạt động: giáy, bút, băng dính, tranh ảnh, sơ đồ, biễu bảng, mô hình, 1X1% chiếu projecter 4- mần hình, băng đĩa ghi âm, băng ghi hình, máy tàng âm, ánh sáng,..Bước 6: xác định các phương pháp /biện pháp thục hiệnDụ kiến về những phuơng pháp /biện pháp sẽ thục hiện nhằm kích thích tính tích cục, chú động, sáng tạo cửa học sinh trong việc tương tác nhỏm, tương tác với nhà tham vấn/giáo vĩÊn để đạt đuợc mục tìÊu hướng dẫn. Giáo vĩÊn cỏ thể sú dụng nhìỂu phương pháp khác nhau: giao việc, khen thường, trao đổi... đồng thời cần cồ những cách thúc để giám sát, động vĩÊn và giúp đỡ kịp thời.Bước 7: Xây dụng kế hoạch hoạt độngKỂ hoạch hoạt động là sụ thống kê những công việc cụ thể trong một thời gian nhất định, làm sáng nõ những mục tiêu và nhiệm vụ chính cửa các công việc. Nhà tham vấn/giáo vĩÊn phải lưững trước các vấn đẺ nảy sinh để cỏ thể giải quyết chú động, phù hợp, kịp thời. TrÊn cơ sờ đỏ, nhà tham vấn/giáo vĩÊn bổ trí công việc phù hợp, tạo điẺu kiện thuận lợi cho hoạt động huỏng dẫn đạt hiệu quả. Ở buỏc này, nhà tham vấn/giáo vĩÊn phải trả lời đuợc các câu hối: Làm Ịỹ?Ai ỉàm? Làm như thế nào? Thời f$ím? Khởnggĩímdiẽn na hoạt động?

104

Càcăiều kiện tĩếnhành...c. TỔ chức thực hiện

Tổ chúc thục hiện chính là giai đoạn cụ thể hoá các mục tìÊu, nội dung và chương trình hoạt động hướng dẫn. Đây ]à khâu quan trọng, bao gồm các bước theo một trình tụ rõ ràng, đâm bảo quy trình tổ chúc một hoạt động tù mơ đầu, dìến biến và kết thúc hoạt động. Giai đoạn này đòi hối nhà tham vấn /giáo vĩÊn phẳi linh hoạt khi sú dụng phổi hợp các kỉ năng hướng dẫn khác nhau, đặc biệt là kỉ năng làm chú các tình huổng nảy sinh trong hoạt động huỏng dẫn.

ả. Kiểm tra, đảnh gũiSau khi kết thúc hoat động, giáo vĩÊn tĩỂn hành buỏc tiỂp theo là kiểm tra, đánh giá. Mục tiêu cửa việc kiểm tra, đánh giá là giúp nhầ tham vấn /giáo viên nhìn nhận lai những điểm mạnh cũng như hạn chế trong tùng khâu cửa hoạt động huỏng dẫn, trÊn cơ sờ đò cỏ sụ điỂu chỉnh hợp lí, xác định được phương hướng thục hiện cho những hoạt động tiếp theo. Đặc biệt, nhà tham vấn /giáo vĩÊn cỏ thể nhìn thấy hiệu quả cửa hoạt động huỏng dẫn thông quasụ thay đổi củahọcsinh vỂ mặt nhận thúc, thái độ, hành viViệc kiểm tra, đánh giá cỏ thể tiến hành trÊn hai cẩp độ:- Đánh giá của cá nhân học sinh bao gồm: đánh giá vỂ múc độ nhận thúc các vấn đỂ cửa nội dung hoạt động; đánh giá vỂ ý thúc trách nhiệm khi tham gia các hoạt động; đánh giá hiệu quả cửa hoạt động đổi với những thay đổi (nhận thúc, thái độ và hành vĩ) cửa bản thân học sinh sau khi tham gia các hoạt động.- Đánh giá tập thể lóp: sổ lương học sinh tham gia hoạt động; các sản phẩm hoạt động; ý thúc cộng đong trách nhiệm; tinh thần hợp tác trong hoạt động.Nhà tham vấn/giáo vĩÊn cỏ thể sú dụng các hình thúc đánh giá khác nhau như quan sát hoạt động cửa học sinh, sản phẩm cửa học sinh hoặc cũng cỏ thể trao đổi với những người cùng tham gia hoạt động như giáo vĩÊn trong trưững, phụ huynh học sinh, tập thể học sinh... Khi đánh giá, nhà tham vấn/giáo viên cần phát huy tính tích cục, chú động và sáng tạo bằng cách khuyến khích học sinh xây dụng các tiêu chí đánh giá trên cơ s Q những gai ý của nha ứiam vấn /giáo viên.

e. Kết ỉhủcRút kinh nghiệm là buỏc cuổi cùng giúp nhà tham vấn/giáo vĩÊn nhìn nhận một cách khách quan vỂ việc tổ chúc hoạt động hướng dẫn ờ tất

105

cả các khâu để tù đỏ đỂ ra những giải pháp cho việc tổ chúc hoạt động tiếp theo.

Hoạt động 2: Xác định các kĩ năng chuyên biệt trong tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trung học phổ thông.

Dụa vào kinh nghiệm tham vấn, tư vấn, hướng dẫn học sinh THPT, bạn hãy viết ra suy nghĩ cửa mình để trả lời các câu hối sau:Câu hòi li Trong hoạt động tham vấn, nguửi giáo vĩÊn cần cỏ những kỉ năng chuyÊn biệt nào?

Cãuhòi2\ Trong hoạt động tư vấn, người giáo vĩÊn cần cỏ những kỉ năng chuyÊn biệt nào?câu 3: Trong hoạt động huỏng dẫn, nguửi giáo vĩÊn cần cỏ những kỉ năng chuyÊn biệt nào?

Bạn hãy đối chiếu nhũng nội đung vừa viết vời nhũng thởng tm ảuỏị- đầy và tựhoàn thiện nộiâungtrảỉờicảccâiihổi.

106

THÔNG TIN PHÀN HỒI1. Các kĩ năng chuyên biệt trong tham vãna. Kĩ năng xây dựng quan hệ tích cực trong tham vcỉn

Kĩ năng xây dụng quan hệ tích cục trong tham vấn bao gồm hai kỉ năng: kĩ năng khối đầu và kỉ năng cẩu trúc/thiết kế buổi tham vấn.

. Kĩ năng khới đầuThành ngũ ta cỏ câu “Đầu xuôi đuôi lọt". Biết khơi đầu buổi tham vấn tổt là tìỂn đỂ tạo nÊn sụ thành công cho cả ca tham vấn, ngươc lại, một khối đầu không suôn se cô thể sẽ ảnh huờng đến suổt tiến trình tham vấn. Kĩ năng khối đầu ca tham vấn bao gồm hai kỉ năng thành phần là kỉ năng mòi (cho phép ) ứian chú trinh taầy vấn đỂ của minh và kĩ năng tòm lược.

- Cho phép thân chú trình bày vấn đỂ cửa mìnhCho phép thân chú nói là những câu ngắn mòi thân chú nòi vỂ câu chuyện cửa mình và cũng để truy Ển đạt rằng nhà tham vấn đã được chuẩn bị sẵn

sàng để nghe. VỂ vấn đẺ này, Richard Nelsson - Jones nhấn mạnh: “Cho phép thân chú nói là người mờ cửa và đưa cho thông điệp rằng nhà tham vấn đang lất húng thú và đã chuẩn bị tâm thế để nghe thân chú. Làm ơn hãy chia se cùng tôi tất cả sâu thẳm, bản chất các vấn đẺ cửa bạn". Nhà tham vấn ngồi đỏ để khám phá những thông tin vỂ thân chú và giúp thân chú tụ khám phá chính bản thân minh.Khối đầu ca tham vấn bằng việc cho phép thân chú nòi không nên dùng các câu hối mò, chung chung như: Tôi cỏ thể gĩủp gĩ cho bạn đầy hoặc Tởi cò ữiểỉàm gịÈ cho bạn. Những câu cho phép thân chú nói đại loại như vậy chỉ làm cho thân chú cảm thấy lệ thuộc vào nhà tham vấn và trờ nên thụ động.Khi cho phép thân chú nói, toàn bộ cơ thể và toàn bộ những tín hiệu âm thanh tù nhà tham vấn lất quan trọng để truyền đạt lằng nhà tham vấn đang rất thoải mái và chân thành với nguửi nói. Nhà tham vấn nên cổ gắng xây dụng một bầu không khí xức cảm ấm áp, tạo cảm giác an toàn cho thân chu. N ỏi với tổc độ chậm rãi, ấm áp cỏ thể tạo thành một môi trường bình an cho thân chú. Bèn cạnh đỏ, nhà tham vấn nên sú dụng những thông điệp cơ thể hợp lí để thể hiện sụ chú ý và húng thú với tư cách cửa người nghe để kích thích thân chú.Các mẫu câu th ưòng được dủng để cho phép thân chủ trinh bàyỉà:

- Làm ơn nói cho tôi biết lí do gì khiến bạn đến đây?- Làm ơn nói cho tôi biết điỂu gì đã mang bạn đến đây?

107

- Làm ơn hãy nói cho tôi, bạn đang mắc ở vấn đỂ nào?- Hãy cho tôi chia se cùng bạn.- Bạn mutin bất đầu tù đâu?- Bạn đang nghĩ gì vậy?- Tôi đã sẵn sàng nếu bạn muiổn nói.- Nhìn bạn hôm nay cỏ VẾ không vui?

- Bạn nói bạn cỏ chuyện raoổn chia se với tôi, bạn cỏ thể nói cho tôi biết cụ thể hơn được không?- Bạn muổn được chia se vỂ moi quan hệ tình cảm cửa minh, moi quan hệ cụ thể mà bạn đang muốn nói đến là gì?

108

- sáng nay bạn cỏ VẾ buồn, bạn cỏ muốn nói vỂ điỂu đỏ không?- ĐiỂubạnthụcsụmuDnnỏihômnaylà...

Tỏm ỈKỌC ỉạinhữngđiầi thân chủ tìình bàyỞ giai đoạn đầu cửa quá trình tham vấn, việc tóm luợc cỏ tác dụng soi sáng những nội dung mà thân chú đã tùng nói; kiểm tra và làm sáng tố những nhận thúc cửa cả hai bÊn; nhắc lai các chú điỂm và phạm vĩ vấn đỂ đã thảo luận. BÊn cạnh đỏ những lời tóm luợc còn cỏ một sổ tác dụng khác. Trong trưững hợp nếu thân chú trình bầy quá lâu, dài dòng, không rõ ý thì nhà tham vấn cỏ thể tóm lược và thiết lập sụ hiện diện cửa họ, làm cho quá trình giao tiếp trờ nÊn cỏ tính chất hai chìỂu hơn. Hơn thế nữa, nếu thân chú nói vỂ câu chuyện của họ quá nhanh thì nhà tham vấn cỏ thể bày tố câu tóm luợc với lời nói rất châm rãi, nhịp nhàng để kiỂm chế họ xuổng.Sau khi thân chú trinh bầy xong lí do khiến họ đến tham vấn tiếp, nhà tham vấn cỏ thể sú dung kỉ năng tóm lược để phân ánh lai toàn bộ những chú điểm chính đã tùng giao tiếp. Việc tòm luợc như vậy sẽ cồ tác dụng lìÊn kết những cám xủc chinh và phạm vĩ nội dung thân chú nói. Những câu tóm luợc hợp lí cỏ chúc nâng như một cầu nổi, cho phép thân chú tiếp tục vỂ các chú đỂ đã nói hay chuyển sang một chú điểm khác. BÊn cạnh đỏ, việc sú dụng kỉ năng tóm luợc còn cho phép nhà tham vấn kiểm tra lai tính chính sác trong nhận thúc cửa mình đồng thời sác định rõ thêm. BÊn cạnh đỏ, việc sú dụng kỉ năng tóm lược còn cho phép nhà tham vấn kiểm tra lại tính chính sác trong nhận thúc cửa mình đồng thời sác định rõ thÊm vỂ mặt nhận thúc cho thân chú.Một hữu dụng khác cửa kỉ năng tóm luợc trong giai đoạn đầu cửa quá trình tham vấn là cung cáp tổng quan chung vỂ phạm vĩ cửa những vấn đỂ khác nhau. Phân tích tác dụng này, Richard Nelson - Jones viết: “Bạn hãy tương tương rằng cồ một thân chú đến để tìm kiẾm sụ tru giủp và đã bất đầu mô tả một sổ các vấn đỂ khác nhau. Việc tóm lược để sác định phạm vĩ cửa vấn đỂ cò thể cung cáp cho thân chú những luận điểm rõ ràng hơn là để họ loay hoay với cách dìến đạt riÊng cửa mình."

. Kĩ năng cẩu trúc /thiết kế quá trình tham vấnBuổi lầm việc vỏi nhầ tham vấn là một trải nghiêm mỏi vời nhiều thân chú. Phần lớn thân chú khi đến với nhà tham vấn thường mong nhận đuợc lời

khuyên tù nhà tham vấn và họ không cần phải no lục nhĩỂu trong quá trình tìm kiếm giải pháp (việc này là cửa nhà tham vấn). Do đỏ nhà tham vấn cần làm cho thân chú hiểu đúng vỂ hoạt động này. Đ Ể thục hiện

109

điỂu này, nhà tham vấn phải cỏ kỉ nâng cẩu trúc/thĩỂt kế quá trình tham vấn. Kĩ nâng cẩu trúc/thiết kế quá trình tham vấn thể hiện ờ việc nhà tham vấn cỏ khả nâng giải thích một cách nõ ràng cụ thể về quan hệ giữa nhà tham vấn và thân chú, vai trò của mỗi bèn, hương lầm việc, những yêu cầu trách nhiệm của mãi bèn trong quá trình tham vấn, vấn đỂ bảo mật... Những vấn đẺ này phải được thể hiện ờ hợp đồng tham vấn (cỏ ữiể bằng vãn bản hoậc thoả thuận míệnèị. Nhà tham vấn cỏ thể thục hiện kỉ nâng này bằng tất cả các phương tiện giao tĩỂp mà mình cỏ: cả giao tĩỂp bằng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.

b. Kĩ năng sử dựng câu hỏi để thu thập ứiởng tmĐỂ giúp thân chú giài quyết được khỏ khăn cửa minh, nhà tham vấn cần phải hiểu một cách nõ ràng những vấn đỂ thân chú đang gặp phải cỏ nhiều cách để thu thập thông tin liên quan đến vấn đỂ cửa thân chú như quan sát hoạt động cửa thân chú, sú dung các trắc nghiệm, thang đo, sú dụng câu hối. Trong tài liệu này' chứng tôi giới thiệu một cách thu thập thông tin phổ biến nhất, đỏ là dùng câu hối

- Những câu hối về cám xức và phân úng của cơ thểNhững câu hỏi về cám xức và phản úng của cơ thể là những câu hối nhằm khu biệt, khai thác, sác định và giúp thân chú đổi mặt với những cám xức và phân úng cửa cơ thể mà họ đã tùng trải qua trong quá khư. Câu hối cửa nhà tham vấn cỏ thể giúp thân chú cá biệt hoá và sác định các cám xức và phân úng cửa co thể. Tuy nhiên, nếu nhà tham vấn không thể sác định rõ được chính sác các cảm xức và phản ứng cửa thân chú thi họ cần phải sác định rõ bản chất, ý nghĩa của những tù mà thân chú đã dùng để gọi các cám nhận và phân úng cồ ờ minh, chẳng hạn, sau khi thân chú nòi; ‘ỉdiẩímgnấtthẩtvọng, nhà tham ván cồ thể đật câu hòi: Khi bạn nỏi ỉà bạn rất thất vọng, cảm xúc chính xác của bạn ỗ đầy ỉà gĩ ? hoặc Bạn cảm ứiấy rất ứiất vọng, hây nỏi cho tôi vê cảm gîfic đỏ. Sau đỏ nhà tham vấn cỏ thể cộng tấc với thân chú để sác định chính sác cảm nhận và phân úng ờ thân chú, chẳng hạn cỏ thể hỏi: Đôi khi bạn cảm thấy muốn tụ tử phải khởng? hoặc Bạn đã ham muốn như thế nào?. Nhiệm vụ cửa nhà tham vấn là cần trợ giúp thân chú để sác định, khai triển và dụng lÊn những cảm xúc, phân úng cỏ thục ờ họ.

- Những câu hối về suy nghĩNhà tham vấn /giáo viên cỏ thể trơ giúp thân chú biểu lộ suy nghĩ cửa họ bằng những câu hỏi thích hợp. cỏ một phuơng pháp được sú dụng để đặt câu hối vỂ suy nghĩ cỏ tên là phương pháp Thmkỉouả (nói tungý nghĩ).

110

ĩhmk ỉouả là phương pháp cồ lìÊn hệ đến việc khuyến khích thân chú nói tụ do vỂ quá trình suy nghĩ trong moi lìÊn hệ với tình huổng đăc biệt. Chẳng hạn, thân chú cỏ thể đuợc đỂ nghị đưa nhà tham vấn /giáo vĩÊn dĩ chuyển chậm rãi qua những suy nghĩ và cám nhận của thân chú trong mổi lìÊn hệ với những trải nghiệm gợi lÊn sụ câng thẳng.Đôi khi, nhà tham vấn /giáo viên cỏ thể cỏ những suy nghĩ tù những cảm nhận cửa thân chú. ví dụ nhà tham vấn cỏ thể hỏi: Nhũng suy nghĩ nào âến trưởc hoậc đi kèm thso những cám nhận này?. Trong trưững họp khác nhà tham vấn /giáo viên cỏ thể tìm được suy nghĩ cửa thân chú tù những hành vĩ mang tính chất cá nhân cửa họ. Ở đây, nhà tham vấn cỏ thể đặt câu hỏi: Khi bạn ỉàmổĩềiiđỏ, bạn suy nghĩ Ịỹ? hóậc Khi bạn nỏiđiềuổỏ, ýn^iĩnào ổã xuấthiện tmngẩầu bạn?. Sau khi thân chú trả lời, nhà tham vấn cỏ thể hốithÊm còn nhũngý nghĩ hay biểu tưọngnào khảc khởng?Cách khác để tìm hiểu suy nghĩ ờ thân chú cỏ lìÊn quan đến phạm vĩ cửa cường độ suy nghĩ. Một trong những con đuửng để thục hiện điỂu này là phân loại các suy nghĩ theo cường độ với các tÊn như “nóng bống", “lạnh nhat", “nồng án" (điÊn đầu, nổi ruột nát cả óc...). Nhà tham vấn/giáo vĩÊn trợ giúp thân chú tìm kiẾm những suy nghĩ “nóng bống" cỏ thể gây nÊn những cám giác không mong muổn hoặc quá trình giao tiếp thất bại. Thông thưững, những suy nghĩ cửa thân chú vỂ việc người khác nghĩ gì cỏ thể là những suy nghĩ “nòng bỏng" dẫn đến những quá trình giao tiếp thất bại. Nhà tham vấn /giáo viên cần nhay cảm và khai thác những điểm mẩu chổt này.

- Những câu hối về hành động và giao tiếp cửa thân chúNhững câu hối vỂ hành động và giao tĩỂp cửa thân chú nhằm mục đích rút ra những chi tiết cụ thể của việc thân chú đã úng xủ như thế nào. Thông thường, những mô tả cửa thân chú rất mập mữ, họ cỏ xu hướng xin được trợ giúp để làm cho các vấn đỂ trờ nÊn rõ ràng hơn. Dưới đây là một sổ mẫu câu hối thông dụng thường đuợc sú dung để tập trung vào hành động và giao tĩỂp cửa thân chú:

4- Bạn đã úng xủ như thế nào?4- Bạn đã nói ra sao?4- Bạn đã giao tĩỂp với âm lượng và những cú chỉ cửa cơ thể như thế nào?4- ĐiỂu gì đã xảy ra trước khi bạn úng xủ như vậy?+- Bạn đã hành động như vậy ờ đâu?4- Bạn đã giao tĩỂp /hành động như vậy bao lâu?

111

Một dạng câu hỏi khác xa hơn cũng tập trung vào hành động và giao tĩỂp cửa thân chú đỏ là mâu câu Hây chỉ cho tôi. Thân chú cỏ thể đuợc yéu cầu minh hoạ cho các thông điệp bằng âm thanh, ngôn ngữ, cú chỉ cơ thể khi tuơng tác với đổi tương trong một quá trình đỏng vai mà cỏ thể nhà tham ván sẽ giữ một vai trong đỏ. sú dụng việc đỏng vai cỏ thể cho phép tìm hiểu mô hình hành vĩ và giao tĩỂp cửa thân chú để kịp thời giúp thân chú điỂu chỉnh. Nhà tham vấn giúp thân chú đỏng vai cỏ thể ghi hình lai quá trình sắm vai để thân chú cỏ thể XEIÎ1 lai và rút kinh nghiẾm vỂ quá trình giao tĩỂp và hành động cửa mình.Kĩ nâng đặt câu hối là kỉ năng quan trọng đuợc sú dung nhĩỂu trong quá trình tham vấn. Tuy nhĩÊn, nếu nhà tham vấn không sú dụng hợp lí kỉ nâng này thì cỏ thể biến quá trinh tham vấn thành quá trình hối cung, làm phân tác dụng tham vấn. vì vậy, nhà tham vấn cần sú dụng kỉ nâng này một cách hợp lí trong moi tương quan với kỉ nâng lắng nghe, chia se vỂ ván đỂ này, Richard Nelsson Jones viết: “Chính câu hối đã cỏ một tĩỂm nâng phá huỷ quan hệ trợ giúp. Thân chú cỏ thể bục bội vì bị thẩm vấn hơn là được hiểu như chính họ. Hơn thế nữa, bằng cách điỂu khiển vụng vỂ, nhà tham vấn cỏ thể lam phát triển sụ giận dữ và chổng cụ ờ thân chú. Thậm chí nếu cỏ xuất hiện sụ phục tùng thi nhà tham vấn cỏ thể đã khuyến khích sụ phụ thuộc cửa thân chú hơn là trợ giúp họ tụ nâng cao nâng lục và tôn trọng chính cuộc sổng của mình".

c. KĩnănggĩảmsảtKĩ năng giám sát cỏ tác dung trơ giúp thân chú làm sáng tố vấn đẺ, sác định những cắm xúc, những phân úng cửa cơ thể, những suy nghĩ và các quá trình giao tiếp. Việc giám sát cỏ tác dụng cả ờ giai đoạn khơi đầu, trong suốt quá trình và sau khi tham vấn. Khi bất đầu tham vấn, việc giám sát cỏ hệ thổng giúp thân chú xâu chuỗi các sụ kiện và nhận thúc vấn đẺ một cách rõ ràng nhất. Trong khi tham vấn, giám sát cỏ thể phục vụ cho việc nhắc nhờ, kiểm tra và thúc ítíy quá trình thục hiện kế hoạch. Sau khi tham vấn, giám sát rất thich hợp để duy trì những kết quả đạt được cửa quá trình tham vấn.

- Giám sát những cảm xúc và phân úng cửa cơ thểNhà tham vấn cỏ thể khuyến khích thân chú giám sát những cám giác và các phân úng cơ thể của mình bằng việc sú dụng một thang đánh giá ngấn theo ngày hay theo các tình huổng đặc biệt. Thân chú cỏ thể được đỂ nghị đánh giá chính bản thân họ về những cám nhận hay các tâm trạng (tù rất hạnh phúc đến thất vọng); theo múc độ cửa sụ căng thẳng (tù rất câng thẳng đến không câng thẳng); theo múc độ cửa sụ lo âu (tù rẩt lo âu đến không lo âu)... Thang đánh giá chung cỏ thể tù 0 đến 10 hoặc tù 0 đến 100. Nhà tham vấn cỏ thể phải chỉ cho thân

112

chú biết cách sác định và đánh giá chính sác các cảm nhận và phản úng cơ bản cửa cơ thể mà họ phẳi trải nghiệm tùng ngày hoặc theo các tình huổng đặc biệt. Ví dụ một thang đánh giá đơn giản như sau:Không lo lắng 0 1 2 3 4 5 6 70 9 10 Lo lắng tột độ

- Giám sát những suy nghĩNhà tham vẩn cỏ thể khuyến khích thân chú theo dõi các suy nghĩ và nhận thúc cửa họ. Đôi khi những giám sát như vậy cỏ lìÊn quan với việc giám sát những cám xúc và phân úng cơ thể cửa thân chú. Ở đây nhà tham vấn cỏ thể yéu cầu thân chú đặt một dấu c*) cho một ý nghĩ nóng bống cỏ lìÊn quan nhìỂu nhất với những cám nhận và phân úng cơ thể. Một cách tiếp cận khác để giám sát những suy nghĩ cửa thân chú là yÊu cầu thân chú đếm những suy nghĩ (tìÊu cục hoặc tích cục) lìÊn quan đến các sụ kiện trong một khoảng thửi gian nào đỏ. Việc đán này' sẽ giúp cho

thân chú ý thúc được việc lặp lại tụ nhìÊn trong ý nghĩ cửa họ. chẳng hạn yÊu cầu thân chú đán những suy nghĩ tụ ti vỂ sụ thất bại (thi trượt, bị điỂm kém...) trong một khoảng thời gian.Một cách khác để giúp thân chú giám sát những ý nghĩ là sú dụng mô hình STC (SituatLon/Tmh huiong - Think/Ihoughs /Suy nghĩ Consquence/ Cảm nhận, phân úng cửa cơ thể và quá trình giao tiếp). Cách theo dõi này xuất phát tù ý tường cho rằng thân chú không liên hệ một cách ngâu nhìÊn tù tình huổng đến hậu quả cửa tình huổng. Thay vào đỏ, hậu quả cửa tình huổng đuợc/bị điỂu khiển bời những gì thân chú nghĩ. Nỏi cách khác, những cám nhận, suy nghĩ và giao tiếp cửa thân chú bị chi phổi bời suy nghĩ và các quá trình tri tuệ.

Dưới đây là bảng theo dõi theo mô hình STC

BẲNGTHEO DÕI (GIẢM SẢT) STC

lình huổng:(Chỉ ra ừnh huống mạtcÁch rô nàng và cô đọngỉ Những suy nghĩ:Ghi ỉạinhũngsuynghĩ vê ũnh huống Hậu quả:

vế cảm giảc và cảc phản ứng của cơ thể về

quả tìình gĩũo tiếp và ứng xử

113

Nhà tham vấn cũng cỏ thể hương dẫn thân chú sú dụng bảng giám sát để tụ theo dõi mình theo mò hình sau:

BẲNG XẢC ĐỊNH VÀ ĐẢNH GIẢ CẢC CẢM GIẢC, PHẲN ỨNG cơ THỂ VÀ NHỮNG SUY NGHĨ THEO TÌNH HUốNG

1. Tìnhhuổng(Vởĩai?VỂvĩệcỊỹ?Khinão?ởifâii?) vĩ dụ: 5h30 chiỂu thú sáu

BẲNG XẢC ĐỊNH VÀ ĐẢNH GIẢ CẢC CẢM GIẢC, PHẲN ỨNG cơ THỂ VÀ NHỮNG SUY NGHĨ THEO TÌNH HUốNGTôi đang làm việc muộn, sếp cửa tôi vào và hối: “Cậu chua hoàn thành công việc đỏ cơ à?"2. Những cám giác và phân úng cơ bản(Đã cảm thấy gịÈ? Đã phản ứng nhiỉ ứiếnào? Hây đảnh gĩả theo thang đánh gĩả từ 0 đến 100)Ví dụ:Giận dữ: 00%Bị xủc phạm: 60%Căng thẳng: 69%(Những ý nghĩ nào đã xuất hiện trước khi cỏ những cảm nhận và phân úng cơ thể như trÊn. Hãy đánh dấu * cho suy nghĩ nóng bống nhất.)Ví dụ:ỏng ấy đang giận tôi.Tôi không đấng bị khiển trách như vậy khi tối đang chịu đựng ờ múc đỉnh điỂm cửa sụ câng thẳng công việc.Tôi đang tìm cách để chuồn vỂ nhà.Tôi đang bị đổi xủ như một cái máy.sếp cửa tôi đã hứa với khách hàng quá nhiỂu và quá sớm điỂu này là không cần thiết để áp lục cho nhân vĩÊn.

- Giám sát quá trình giao tĩỂp và hành độngNhà tham vấn cỏ thể khuyến khích thân chú giám sát hành vĩ cửa họ và cỏ ý thúc hơn trong khi giao tĩỂp và úng xủ trong phẹm vĩ vấn đẺ đang vướng mắc. Dưới đây là một sổ phương pháp mà nhà tham vấn cỏ thể sú dụng để khuyến khích thân chú tụ giám sát quá trình họ giao tĩỂp và hành động như thế nào.

+- Ghi nhât kí:Ghi nhât kí là một cách giám sát quá trình giao tĩỂp và hành động. Thân chú cỏ thể được đỂ nghị ghi lại một cách cỏ phÊ phán những sụ kiện, tình tiết trong đỏ họ cỏ vận dụng và sú dụng các cách giao tĩỂp úng xủ

114

tổt hoặc tồi. Tuy ghi nhât kí cỏ thể rất hữu ích, nhưng một sổ thân chú cho rằng cách tĩỂp cận này quá dế dàng để họ cỏ thể phớt lờ đi và nếu cỏ ghi chép cũng không mang tính hệ thống.

4- SÚ dụng biểu đồ về tần suẩtBiểu đồ tần suất tập trung chú yếu vào việc phân ánh thân chú đã cỏ bao nhĩÊu lần thể hiện những úng xủ đặc biệt trong một đơn vị thời gian nhất định, cỏ thể là một tuần, một ngày, một tháng.

4- SÚ dụng bảng giám sát STCSú dụng bảng giám sát STC cỏ thể giúp thân chú tìm ra moi lĩÊn hệ giữa những gì họ nghĩ, cám nhận và hành động với quá trình giao tĩỂp và hành động cửa họ.

+- Trợ giúp thân chú tụ kiểm tra, giám sát mìnhHầu hết các thân chú không cỏ thỏi quen tụ giám sát một cách cỏ hệ thong và ghi nhận về việc họ cảm nhận, suy nghĩ và hành động như thế nào. Nhà tham vấn cần thúc đẩy, động viên thân chú để họ làm được điểu đỏ. Chẳng hạn, một nhà tham vấn cỏ thể nói với học sinh cửa minh lằng: “Việc ghi lại một cách hệ thổng quá trình giao tĩỂp với những tù ngữ âm thanh và ngôn ngữ cơ thể cửa em moi khi mẹ em đưa ra những yêu cầu quá khát khe cỏ thể cung cầp cho chứng ta những thông tin cần thiết để tìm kiếm một chiến lược thích hợp nhằm làm hạn chế sụ phụ thuộc cửa em vào mẹ em."Thân chú hầu như không thể tìm ra cách giám sát bản thân theo hương riêng cửa họ. Ở đây, nhà tham vấn/giáo viên cần cung cầp những mô hình khác nhau để thân chú cỏ thể tiến hành việc tụ giám sát. Mặt khác thân chú không cỏ khả nâng quan sát chính sác một cách tụ nhiÊn. Vì thế, nhà tham vấn cần đào tạo họ trong việc phân biệt và ghi lại những hành vĩ đặc biệt. Nhà tham vấn không những giúp thân chú nhìn nhận vấn đỂ một cách rõ ràng hon mà còn phải chỉ rõ họ cần ghi nhận như thế nào.Nhà tham vấn cỏ thể khuyến khích thân chú bằng cách thể hiện sụ húng thú bằng những lòi khen ngợi khi thân chú thục hiện công việc điền vào các bảng tụ theo dõi. Đây là cách củng cổ hành vĩ rất tổt. Hơn nữa, nhà tham vấn cũng nên thưững xuyên khuyến khích thân chú vỂ những no

lục cửa họ. Nhà tham vấn cũng cỏ thể động vĩÊn thân chú sú dụng những thông tin trong bảng tụ theo dõi để nhận thúc và đánh giá vỂ bản thân. Không làm thay công việc cho thân chú, nhà tham vấn cần làm cho thân chú hiểu được ý nghĩa cửa những thông tin mà họ đã thu nhân được.

115

ả. KĩnăngăưananhữngthảchthứcvàsụphảnhồiĐiểm khơi đầu cho quan hệ trợ giúp tổt đẹp là nhà tham vấn sú dụng kỉ nâng lắng nghe và kỉ năng đặt câu hỏi để tìm hiểu và làm sáng tố vấn đỂ cửa thân chú. Việc đua ra những thách thúc và sụ phẳn hồi là hai kỉ nâng mà nhà tham vấn cỏ thể sú dụng để thân chú tụ tìm hiểu bản thân và vấn đỂ của họ một cách sâu sác.Nhà tham vẩn cần trơ giúp thân chú cỏ cách nhìn mỏi sâu sấc hơn vỂ bản thân và vấn đỂ mà họ đang gặp phẳi. Ở đây, nhà tham vấn phẳi tạo ra các cách thúc để giúp thân chú tìm hiểu, lí giải sụ khác nhau hay mâu thuẫn trong cám nhận, suy nghĩ và với những khía cạnh mà họ chua thể ý thúc được hết. Thách thúc mà nhà tham vấn nêu ra phải đâm bảo hai điỂu kiện: thú nhất, các cách thúc hay mâu thuẫn phẳi chính sác và sát với vấn đỂ cửa thân chú; thú hai, những mâu thuẫn này phải được đưa ra theo cách hợp lí, không mang tính uy hiếp hay đe dọa thân chú. Một sổ loại thách thúc và mâu thuẫn mà nhà tham vấn cỏ thể chú ý đua ra cho thân chú trong quá trinh tham vấn:- Mâu thuẫn giữa ngộn ngữ và hành vi phi ngân ngữ Ví dụ

Khách hàng: Cuộc sống của tôi đúngỉà đỉũ ngục (cuas), bầygĩòtôi khởng biết phải tiếp tục ỉàmỊỹĩĩữa.Nhà tham vấn: Bạn nỏicuậc sốngcủa bạn hiện nay ỉàăừi ngục, nhỉmgnụ CKỜĨcủa bạn ỉàm tôi ứiấy vấn ẩỀ khởngqiian ùvngnhic bạn nỏi.

- Mâu thuẫn giữa lời nói và hành độngKỂ hoạch: Tôi cằn phải hoàn thiện bản bảo cảo tối nay, công việc đối vời tôi ỉà quan tỉvng nhất, nhưng tôi còn phải đi gnp nguờĩ bạn để nỏi chuyện uề ỉã nghỉ cuối tuần, sau ổỏtôisẽ quay lại công việc sau.Nhà tham vấn: nỏicôngviệc ỉà quan trọngnhất, nhwïghiênnay việcanh đi thãm bạn và bàn vê ỉã nghỉ mỏi ỉà việc anh muốn ỉàm nhất?

4- Mâu thuẫn giữa giá trị và hành động ví dụKhách hàng; Tôi hiểu ỉà cha mẹ phải ỉẩng nghe con cải, nhưng tôi phải cẩt TiỊgmg nhũng chuyện mà cháu kể chẳng qua vi tòi sợ cháu sẽ học theo những Ịỹ mà mấy đứa bạn đã ỉàm.Nhà tham vấn; Anh coi tỉọng việc cha mẹ phải ỉẩng n^ie con cảiy thế việc anh cẩtnỊgmgỉờĩcon mình cũngỉà mật biểu hiện của sụ ỉẩng nghe

116

sao?Khi đua ra thách thúc, điỂu quan trọng là nhà tham vấn cần làm cho thân chú cỏ ý thúc đón nhận một thông tin mỏi. Do đỏ, nhà tham vấn nén đua ra các thách thúc với tư cách chia se mang tính chất bình đẳng, đặc biệt cần tránh việc nói chặn họng thân chú và phẳi luôn nhớ lằng, những thách thúc đua ra như một lòi mòi thân chú tìm hiểu. Một nguy cơ lớn cỏ thể xảy ra khi nhà tham vấn đưa ra những thách thúc cho thân chú là thân chú cỏ thể nhận thúc những điểu nhà tham vấn nói như là một sụ đàn áp.Khi đua ra những thách thúc hay mâu thuẫn cho thân chú, nhà tham vấn cần chú ý đến các hành vĩ phi ngôn ngũ như cú chỉ, điệu bộ và âm điệu cửa giọng nói để tránh thêm sụ câng thẳng nơi thân chú, sao cho sụ câng thẳng chỉ giới hạn ờ múc mâu thuẫn của thách thúc. Bời nếu thân chú cám thấy bị thách thúc quá nhiều họ sẽ tìm cách chổng lại. Những chiến lược mà các thân chú thường sú dụng để chổng lai những thách thúc bao gồm: tìm kiếm sụ hỗ trợ ờ nơi khác; nguỵ biện cho những mâu thuẫn; mất niỂm tin ờ nhà tham vấn; đồng ý vỂ mặt hình thúc với nhà tham vấn cho xong chuyện còn trên thục tế thi không làm gì cả.Nhà tham vấn cũng nÊn tránh việc đua ra các thách thúc lìÊn tiếp hoặc cường điệu hữá những thách thúc vì cỏ thể làm thân chú thấy không an toàn trong khi tham vấn. ĐiỂu này là những tác nhân ngăn chặn quá trình tụ nhận thúc cửa thân chú và phá hoại ngầm quan hệ trợ giúp, hợp tác tổt đẹp. Do đỏ, nhà tham vấn nÊn đưa ra các thách thúc một cách hợp lí và cỏ kĩ năng để giúp các thân chú mờ rộng sụ hiểu biết và cỏ thể hành động một cách hợp lí hơn.

e. Kĩ năng làm cho việc gißj quyết vấn đề trở nên dễ dàn g- Cụ thể hoá mục đích

Tác giả Richard Nelson - Jones cho lằng, ngay tù đầu các thân chú đã phát triển đủ các mue ÜÊU cần đạt đuợc mặc dù họ không nói ra hoặc chua ý thúc đuợc. vì vậy, nhà tham vấn nÊn đỂ nghị thân chú đưa ra một hệ thống các mục tiêu theo cảm nhận và lụa chọn riÊng của họ. Tập hợp các mục ÜÊU này tù phía thân chú cỏ thể là tích cục: Tôi muốn thực hiện điều gĩ ? nhưng cũng cỏ thể là tiêu cục: Tôi nên tránh ổĩềii gĩ ? hoặc là những mục ÜÊU pha trộn giữa tích cục và ÜÊU cục.Nhà tham vấn nên tránh việc đột ngột chất vấn thân chú bằng hệ thong câu hối về mục ÜÊU. Trong hầu hết các truửng hợp, sụ tù tổn nhẹ nhàng là hết súc cần thiết. Nhà tham vấn nÊn sú dụng một sổ câu hối nhĩỂu lụa chọn, tập trung vào tâm điểm của những gì thân chú muổn làm và muổn tránh để giúp họ sác định mục ÜÊU. Tuy nhĩÊn, đôi khi nhà tham vấn cần tạo điỂu kiện thuận lợi để thân chú tìm

117

hĩỂu sâu hơn vỂ những mục ÜÊU và những giá trị co bản cửa những mục tiêu đỏ. Trong mọi trường hợp, nhà tham vấn cần tốn trọng quyền đặt và thục hiện mục ÜÊU của thân chú, đong thửi nÊn mờ rộng hoạt động lắng nghe với các câu hối trợ giúp để làm sáng tố các mục ÜÊU mà thân chú lụa chọn.Dưới đây là mộtsổ câu hối để tru giúp thân chú xác định mục tĩÊu:

4- Những mục ÜÊU trong tình huổng này là gì?+- Bạn nghĩ gi vỂ một mục đích được coi là thanh công trong tinh huống này?4- Sụ lụa chọn cửa bạn vỂ hệ thổng mục ÜÊU là gì?4- Bạn muiổn làm gì trong tình huổng này cho:* Bản thân minh* Cho những người khác* Cho các moi quan hệ cửa bạn nếu hợp lí4- Bạn muốn tránh điỂu gì trong tình huổng này:* Cho bản thân bạn.* Cho một hay nhĩỂu nguửi khác.* Cho các moi quan hệ cửa bạn nếu hợp lí.

Phát triển và khám phá những lụa chọn.Thân chu cỏ thể chỉ bám theo một mục đích đầu tĩÊn đến trong đầu họ, vì vậy cỏ thể họ cũng chỉ theo đuổi một phương pháp duy nhất để thục hiện mục ÜÊU mà họ đang theo đuổi. Nhà tham vấn cần trơ giúp thân chú để cỏ thể phát triển và khám phá trước khi chính thúc để thân chú thục hiện các lụa chọn đỏ.Thông thưững, khi thân chú đặt ra các mục đích họ sẽ cảm thấy khỏ khăn và không biết làm thế nào để đạt đuợc chứng. Các câu hối được đặt ra một cách hợp lí sẽ giúp thân chú phát triển và khám phá những lụa chọn, kích thích thân chú nhìn nhận một cách sấc bén và sú dụng tư duy một cách sáng tạo. Hầu hết các thân chú đẺu thông thái hơn họ nghĩ nhưng họ thường không đủ tụ tin và cỏ đủ kỉ nâng để khới động sụ thông thái cửa mình.Nhà tham vấn cần giúp đõ thân chú để họ nghĩ về kết quả của những lụa chọn cửa minh. Thòng thưững, tot nhất là phát triển những lụa chọn trước và sau đỏ đưa ra những lụa chọn tĩỂp theo. Việc vội vã đưa ra những thông tin về kết quả của những lụa chọn trước cỏ thể sẽ trờ ngại cho quá trình mờ rộng những lụa chọn.Dưới đây là một sổ mẫu câu hỏi phổ biến thuửng được dung để tru

118

giúp thân chú phát triển và khám phá những lụa chọn nhằm giải quyết những tình huổng cửa họ :

4- Những mục đích mà bạn kì vọng trong tình huổng này là gì? Bạn định sú dụng cách nào để đạt đuợc các mục đích đỏ?

4- Cỏ những cách nào khác bạn cỏ thể sú dụng để tĩỂp cận tình huổng này?+- KỂt quả bạn dụ định sẽ đạt được sau khi thục hiện những chiến lược đỏ

là gì?Nhà tham vấn cần chú ý với tất cả các câu hỏi và đẺ nghị cần đi kèm với trách nhiệm cho những ý tường đến tù phía thân chú. Các chuyên gia nÊn tụ mình chổng lại những cám do về việc họ sẽ vượt qua và làm chú những tình huổng cỏ vấn đỂ cửa thân chú.

2. Các kĩ năng chuyên biệt trong tư vãna. Gmi đoạn tĩầi quan hệ/tiền ứiâm nhập và gĩai đoạn thâm nhập

* Những kỉ nâng cần thiết trong giai đoạn tĩỂn thâm nhâp là- Khả näng phân tích điểm mạnh điểm yếu, kl năng đánh giá và tụ đánh giá.- Nâng lục sác định các kỉ nâng tư vẩn và nhìn nhận các kỉ nâng này sẽ giúp ích cho người thục hành tư vấn như thế nào.- Các kỉ nâng marketing, khả nâng thuyết phục người khác rằng hoạt động tư vấn là hữu ích đổi với họ.* Những kỉ nâng cần thiết trong giai đoạn thâm nhâp là- Kl năng đánh giá sa bộ khả năng thành còng của quá trinh tư vấn.- Đánh giá chính sác nâng lục cửa họ như những nhà tư vấn.- Thảo hợp đồng chính thúc và xây dung các hop đồng tư vấn phi chính thúc.- Giải thích bản chất cửa hoạt động tư vấn cho người thục hành tư vấn.

b. Các kĩnăngứiiếtỉập mỐicỊuan hệ- Kĩ nâng lắng nghe tích cục. Đây là kỉ năng rất quan trọng trong việc thiết lập mổi quan hệ người - người. Kĩ nâng này là một tập hợp các kỉ nâng bộ phận như các kỉ nâng sú dụng phương tiện giao tĩỂp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ trong giao tĩỂp.- Các kỉ nâng cần thiết để giải quyết xung đột (sụ đổi đầu).

119

Trong việc sây dụng moi quan hệ tư vấn, nhà tư vấn cũng cần sú dụng hình thúc đổi đầu mềm để thấy được những vấn đẺ khác biệt trong khi làm việc với người thục hành tư vấn và tập trung quan hệ tư vấn vào việc giài quyết vấn đỂ đã nhận ra.- Kĩ nâng duy tri sụ tập trung vào thân chú trong quá trình tư vấn để tránh những trị liệu không cần thiết. Khi người thục hành tư vấn bất đầu đi chệch hướng khi bàn đến vấn đỂ của bản thân họ, nhà tư vấn phải sú dụng kỉ thuật hiệu chỉnh khích lệ để hướng sụ tập trung cửa moi quan hệ tư vấn vào thân chú. Việc hiệu chỉnh này đuợc bất đầu bằng phẳn úng đồng cám với vấn đẺ của nguửi thục hành tư vấn và trờ lại sụ tập trung vào thân chú. vì dụ: Bạn rất bối rối vời những Ịỹ xảy ra troné ỉóp của bạn, ỗ múc ổộ nào đỏ bạn cảm thấyỵếU đuối và vờĩ-An, ổầy chính ỉà những vấn đề đđr vời em ấy. Rõ ràng là việc tìm hiểu cảm giác bổi rổi của giáo viên không phẳi là trọng tâm cửa phần này mà mục đích cửa tư vấn là hướng đến giải quyết vấn đỂ cửa lớp và cửa em An.

c. KĩnõngxảcđmhvấnổỀvàâỀramực-đích Các kĩ năng cần thiết trong giai đoạn này là:- Hiểu đuợc các lí thuyết vỂ hành vĩ cá nhân/tổ chúc và khả nàng sú dụng các thông tin để sác định vấn đỂ.- Sú dụng nhiỂu phuơng pháp thu thập thông tin bao gồm phỏng vấn sâu, bảng hối để thu thập các thông tin cỏ giá trị vỂ ván đỂ.- Thông tin về bản chất vấn đỂ theo cách mà những nguửi thục hành tư vấn hiểu rõ.- Phát triển đổi tượng của vấn đỂ.- Xác định các mục tiÊu cỏ thể đạt được.

ả. Lụa chọn hình thức am ữiiệp và triển khai Các kĩ năng cần thiết:- Đánh giá các giá trị cửa nguửi thục hành tư vấn và các mô hình lí thuyết để xác định kiỂu can thiệp nào là phủ hợp nhất.- Cỏ kiến thúc vỂ hoạt động can thiệp cỏ lìÊn quan đến vấn đỂ mà nhà tư vấn đang giải quyết.- Cỏ khả năng truyỂn tải bản chất hoạt động can thiệp cỏ lìÊn quan đến vấn đỂ cửa nguửi thục hành tư vấn/thân chú và nếu cần thiết truyền đạt hoạt động can thiệp cho người thục hành tư vấn.- Với nguửi thục hành tư vấn, giầm sát hiệu quả hoạt động can thiệp và hiệu chỉnh hoạt động can thiệp nếu thấy cần thiết.

120

e. Đảnh gĩả và kết thúc Các kĩ năng cần thiết:

- Khả năng lương giá phẹm vĩ hoạt động can thiệp trong tư vấn để đưa ra các mục đích.- Kĩ năng truy Ển đạt vỂ kết quả đầu ra cỏ thể quan sát được.- Khả nàng sác định các nhân tổ trong tư vấn để ngăn chặn các lí thuyết sai lầm và kết thúc các kết quả cửa lí thuyết sai lầm này.- Kĩ năng kết thúc quá trình tư vấn thành công khi đã đạt mục đích.

3. Các kĩ năng chuyên biệt trong hướng dẫn- Kĩ năng khảo sát và đánh giá nhu cầu hướng dẫn cửa học sinh THPT

Trước khi tiến hành bất cú một hoạt động ho trợ tâm lí cho học sinh, nhà tham vấn/giáo vĩÊn cần tiến hành công việc khảo sát và đánh giá nhu cầu cửa học sinh. ĐiỂu đỏ cũng cỏ nghĩa nhà tham vấn/giáo vĩÊn cần cỏ khả năng thiết kế bảng hỏi (bũo gầm hệ ứiốngnhimgaầỉ hổi đỏngvàcâuhổimỗ) nhằm phát hiện những khỏ khăn và nhu cầu cần được ho trợ ờ các em. Bảng hỏi được xây dụng cần dâm bảo tính mục tìÊu, tính khách quan, tính khoa học, tính hệ thổng và tính hình thúc.

- Kĩ năng soạn thảo nội dung chương trình hướng dẫn4- Tìm kiếm thông tin

Cung cáp thông tin là chúc năng vô cùng quan trọng cửa nhà tham vấn / giáo viÊn trong hoạt động huỏng dẫn. Đổi với học sinh THPT, nhà tham vấn, giáo vĩÊn cần quan tâm đến những thông tin vỂ các vấn đỂ như học tập, hướng nghiệp, chăm sóc súc khoe sinh sản, giao tiếp úng xủ... Hiểu biết cửa học sinh vỂ những vấn đỂ này là nỂn tảng trọng yếu cửa những quyết định phù họp trước những tình huổng đa dạng trong cuộc sổng ờ các em. Nhà tham vấn /giáo viên cỏ thể tìm kiếm thòng tin nhữ sụ hỗ trơ tù nhìỂu nguồn khác nhau: sách báo /tạp chí và các công trình nghìÊn cứu khoa học; Internet; ChuyÊn gia trong các lĩnh vục; Các nhà tâm lí học - giáo dục học; Các nhà tâm lí học trưững học... luông thông tin ngày càng lớn, sụ thay đổi, nhanh chỏng và thiếu tính ổn định của chứng đòi hối nhà tham vấn/giáo viên cần cỏ khả năng phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, đánh giá, chọn lọc, luu trữ... thông tin. TrÊn co sờ đỏ, nhà tham vấn /giáo vĩÊn xây dụng và phát triển nguồn thông tin đâm bảo tính khoa học, sụ phong phú, tính cập nhât, phù hợp với đặc điểm và sụ phát triển tâm lí cửa học sinh THPT phục vụ hiệu quả hoạt động huỏng dẫn trong các nhà trường phổ thông.

4- Thiết kế các hoạt động nhằm truyền tải thông tin cho học sinhKhác với các hoạt động học tập trÊn lớp, việc tiếp nhận tri thúc, thông tin trong hoạt động hướng dẫn được diễn ra chú yếu duỏi hình thúc trải nghiệm ờ mỗi học sinh, vì vậy, nhà tham vấn /giáo viên

121

trong các trưững học phải cỏ kĩ nàng truyỂn tải những thông tin, tri thúc thành các hoạt động không chỉ đâm bảo cho công tác hướng dẫn đuợc dìến ra theo đứng mục tìÊu, kế hoạch mà điỂu quan trọng là nhà tham vấn /giáo viên hình dung để sác định và lụa chọn được những nội dung hoạt động phù hợp

với thông điệp cần truyỂn tải đến học sinh. ĐiỂm đặc thù của các hoạt động này chính là bàu không khí tâm lí an toàn, húng khối, tạo động lục nhỏm để mọi thành vĩÊn đỂu cỏ thể tham gia một cách tích cục nhất, trải nghiệm một cách tót nhất để tụ rút ra những thông điệp mà nhà tham vấn/giáo viên gủi gắm trong hoạt động huỏng dẫn.

- Kĩ năng tổ chúc hoạt động huỏng dẫn:Các hoạt động “khơi động" là rất cần thiết để giúp các thành viên phá được “tảng băng", tạo ra động lục thúc đẩy học sinh tham gia vào hoạt động hướng dẫn và đạt được sụ tương tác giữa các thành vĩÊn trong nhỏm. Nhà tham vấn/giáo vĩÊn cỏ thể tạo ra nhìỂu hoạt động dưới dạng trò chơi giúp các thành viên vượt qua những rầo cản tâm lí ban đầu, dế dàng thiết lập những mổi quan hệ giao tiếp tích cục để cỏ thể tiến hành những hoạt động tiếp theo.Nhà tham vấn/giáo vĩÊn cỏ một vai trò vô cùng quan trọng trong việc động vĩÊn và khuyến khích sụ tham gia cửa các thành viÊn. BÊn cạnh sụ chuẩn bị chu đáo về nội dung chương trình hương dẫn các nhà tham vấn, giáo vĩÊn phải hết súc linh hoạt trong việc triển khai nội dung hướng dẫn đã được thiết kế. Phương pháp thuyết trình cỏ ý nghĩa rất lớn đổi với hoạt động này. Cách trình bày sinh động, dí dòm với sụ ho trơ đắc lục cửa các thiết bị, phương tiện kỉ thuật hiện đại tạo nÊn “súc sổng" cửa hoạt động hướng dẫn. Bầu không khí hoạt náo sẽ phá tan “súc ỳ tâm lí" khiến các thành vĩÊn trờ nÊn tích cục hơn, chú động hơn và sáng tạo hơn. BÊn cạnh đỏ, nhà tham vấn/giáo vĩÊn cũng cần phải nhanh chỏng nhận ra những nét tương đong hay cách biệt giữa các thành viên trong nhỏm để khuyến khích sụ tham gia cửa những thành viên, đồng thòi kiểm soát những xung đột cỏ thể xảy ra do bất đồng quan điễm.KỂt thúc hoạt động huỏng dẫn, nhà tham vấn/giáo vĩÊn cần dành thời gian để tóm lược, nhấn mạnh những ý chính, tàng cường thêm hiệu quả hướng dẫn bằng cách lìÊn hệ với cuộc sổng hằng ngày cửa các thành vĩÊn và kiểm tra xem những vấn đỂ nầo chưa được giải quyết, những vấn đỂ nào mỏi nảy sinh trong quá trình hướng dẫn. Một vài câu hối mờ cỏ thể là: “Mọi người cảm thấy như thế nào sau khi chứng ta tham gia hoạt động?", “Theo em, điỂu gì là ấn tương và cỏ ý nghĩa nhất trong buổi làm việc hôm nay?", “cỏ ai còn cỏ điỂu muổn nói với các thành vĩÊn khác trong nhỏm hay không?"... Việc tóm luợc và tổng hợp giúp các thành viên nhận thúc một lần nữa về những thông điệp được đưa ra, những mục tìÊu và phương hướng cửa sụ thay đổi trong quá trình hướng dẫn.

122

Hoạt động 3: Thực hành các kĩ năng chuyên biệt trong tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trung học phổ thông.

'Tham vấn\Đỏng vai (cặp 3) xủli một vấn đỂ của học sinh trong đỏ giáo viên sú dung các kĩ nâng chuyên biệt (khai thác nhận thúc- cảm xức- hanh vi).Tình huống:Thân chú/học sinh: Em đang rất bổi rổi vì dort này em dang rất bận học để thi vào một truững chuyên. Đây là mơ ước tù lâu cửa em và cửa cả gia đình, bổ mẹ em sẽ lất thất vọng nếu em không đỗ dort này. Nhưng hỏm qua H, bạn thân của em nói là gia đình bạn ẩy sẽ đi Nha Trang vào tuần sau và hối em cỏ đi không. Em cũng cỏ chủ ruột ờ Nha Trang và bổ me đã hứa là thi xong sẽ cho em vào chơi, cỏ điểu chắc ]à lủc đỏ H đã không còn ờ Việt Nam nữa. Bổ mẹ bạn áy đi công tác nước ngoài và đưa cả gia đình theo. Năm ngày đi cũng không phải là nhìỂu nhưng em cũng sợ vì chỉ còn một tháng nữa là thi. Em không đi H sẽ buồn lắm vì chứng em rất thân nhau. Em không biết phải trả lời H như thế nào.Tuvổn- Vận dụng mô hình chẩn đoán đánh giá theo 3 chú đỂ để khảo sát tình hình của một học sinh mà cha mẹ em đỏ đang yêu cầu anh/chị giúp đõ.- Hoạt động nhỏm để sác định giải pháp cho một vấn đỂ cửa phụ huynh hoặc nhà trường.Tình huốngGiáo viên chú nhiệm trê xin được tư vấn, lớp của thầy/ cô này cỏ nhiều học sinh cá biệt. Giáo vĩÊn trê đã rất cổ gắng, tuy nhiÊn tình hình không được cải thiện.HưángdânHoạt động nhòm xây dụng chương trinh hương dẫn kĩ nâng giao tiếp vói bạn.

IV. ĐÁNH GIÁ- YÊU cầu học viên phân tích được các giai đoạn của quá trình tham vấn, tư vấn, hướng dẫn.- NÊU được các kỉ nâng chuyÊn biệt của hoạt động tham vấn, tư vấn, hướng dẫn.- Thể hiện được các kỉ nâng chuyÊn biệt cửa hoạt động tham vấn, tư vấn, hướng dẫn qua việc xủ lí các bài tập tình huổng.

123

Nội dung 3MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TIẼP CẬN CƠ BÀN TRONG THAM V£N, TƯ HƯỚNG DÂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

I. GIỚI THIỆUĐỂ thục hiện việc trơ giúp cho học sinh đạt được hiệu quả, yÊu cầu đổi với các nhà tham vấn/giáo viên không chỉ dùng ờ việc nắm vững các kỉ năng giao tiếp và kỉ năng triển khai các giai đoạn cửa quá trình tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn mà hơn thế họ còn cần phẳi nắm được kỉ thuật cửa các hoạt động cỏ tính chất chuyÊn nghiệp này. với moi cách tiếp cận dụa trÊn các lí thuyết tâm lí, giáo dục sẽ cỏ những kỉ thuật khác nhau. Do đỏ, việc tìm hiểu các phương pháp tiếp cận cơ bản trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn cho họ c sinh TH PT là cần thiết đổi với các nhà tham vấn cũng như các thầy cô giáo.

II. MỤC TIÊUHọc XDng nội dung này, học vĩÊn cần đạt đuợc các mục tìÊu sau:- Hiểu được một sổ phuơng pháp tiếp cận cơ bản trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn, vận dụng được các phương pháp này vào thục hành tham vấn, tư vấn, hương dẫn cho học sinh THPT.- Cỏ thái độ tích cục trong việc tìm hiểu các cách thúc tiếp cận trong tham vấn, tư vấn, hương dẫn cho học sinh THPT.

III. CÁC HOẠT ĐỘNGHoạt động 1: Tìm hiểu một Sốj3hương pháp tiếp cận cơ bản trong tham

vãn, tư vãn hướng dân cho học sinh trung học phổ thông.Dụa vào hiểu biết và kinh nghiệm thục tiến cửa minh, bạn hãy viết ra những suy nghĩ, quan điểm cửa mình vỂ các phuơng pháp tiếp cận tham vấn, tư vấn, huỏng dẫn HS THPT bằng cách trả lời một sổ câu hối sau:câuhòi li Theo bạn, những điểm nào tạo nên sụ khác biệt giữa cách tiếp cận tâm động học và cách tiếp cận hanh vi trong tham vấn, tu vấn, hương dẫn?

câu hòi 2i Cỏ thể úng dụng các cách thúc củng cổ theo các mô hình học tập cửa thuyết hành vĩ trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn như thế nào?

124

CâuhòiSi ĐỂ giúp học sinh quản lí cơn túc giận, nha ứiam vấn/giáo vĩÊn cần lưu ý những vấn đỂ gì?

Bạn hãy đối chiếu những nội đung vừa viết vời những thởng tm ảuỏị- đầy và tựhoàn thiện nộiâungtrảỉờicảccâiihổi.

THÔNG TIN PHÀN HỒI

1. Tiẽp cận tâm động học theo s. Freud và AdlerianGiải thích động cơ thúc đẩy bÊn trong cửa thân chú, nhấn mạnh vai trò cửa ý thúc và vô thúc đến hành vĩ cá nhân và ảnh huớng cửa quá khư trong việc hình thành và phát triển nhân cách cá nhân, phương pháp tiếp cận tâm động học cho rằng nhân cách cửa moi cá nhân hình thành tù năng lục và những trải nghiệm thữi thơ ấu. Theo s. Freud, hành vĩ cửa cá nhân là kết quả của những mẫu hành vĩ thơ ấu và cỏ nguồn gổcvô thúc, đỏ cũng là kết quả cửa việc con người học hỏi các cách thức để thữả mãn những nhu cầu bản năng. NỂu cá nhân không học được cách thoả mãn những nhu cầu bản năng tù thời ấu thơ sẽ dẫn đến rổi nhĩếu tâm lí ờ tuổi trường thành. Bản chất cửa tiếp cận phân tâm giúp con người lui lai quá khư, tìm lai những cội rế vô thức cửa các vấn đẺ ra nổi loạn ờ hiện tại, nhằm giải phỏng những cảm xức tiêu cục và loại trù các triệu chúng tâm bệnh. Mục đích cửa trị liệu phân tâm là làm cho cái vô thúc trờ nÊn được ý thúc. Nhà tham vấn giúp thân chú tập trung vào sụ kiện xảy ra trong quá khư, để dòng sụ kiện ăn nhâp với vấn đỂ hiện tại. Nhử đỏ thân chú khám phá được mổi lĩÊn hệ giữa sụ kiện quá khư và những trải nghiẾm hiện tại, tù đỏ họ cỏ cách hiểu mới và tạo ra sụ thay đổi trong nhân cách.- Phép trị liệu cửa Adlerĩan sú dung các kỉ thuật quan tâm, khuyến khích, đưong đầu... được úng đụng trong tham vẩn cha mẹ- con cáỊ tham vẩn nhòm.- Mục ÜÊU tham vấn theo phái Adlerian là giúp người ta phát trĩỂn đời sổng lành mạnh và sổng một cuộc sổng toàn diện. Nhà tham vấn giúp thân chú tù bố tư duy sai lệch như không tin tương vào cuộc sổng, không tin tường bản thân dẫn đến mất khả nâng nội tại nơi cá nhân. Tham vấn viên giúp thân chú sổng lành manh và cỏ trách nhiệm đổi với bản thân, với xã hội: tạo ra và duy trì quan hệ bình đẳng trong quan hệ; giúp thân chú phân tích đời sổng và loi sổng cửa họ; cắt nghía lối sổng cửa thân chú, giới thiệu những áp dụng lầnh mạnh; cải tạo và giáo dục thân chú.Kĩ thuật chính:

+- Chất vấn đổi đầu trong tinh thần xây dụng.4- H Ối câu hối quan trọng.

2. Tiẽp cận nhân văn hiện sinh

125

Tư tường chú đạo: Moi con nguửi là tác giả chính cuộc đời của họ “chính chứng ta là tác giả cuộc đời mình".Nhấn mạnh sụ lụa chọn, sụ tụ do, tính trách nhiệm và sụ tụ quyết.Mổi quan hệ giữa nhà trị liệu với thân chú được coi là động lục chính yếu dẫn đến sụ biến đổi trong trị liệu.Trong hướng này bao gồm:

a. Tiếp cần thần chủ trọng tâm - CũTỈ Roger (Ỉ902-1987)Caii Roger cho lằng mỗi nguửi đều sờ hũu những tiềm nàng cho sụ lớn lèn, tìỂm năng cho những hành vĩ cỏ hiệu quả và cồ khuynh huỏng tụ hiện thục hoá những tiềm năng cửa mình. Quan điểm cửa Carl Roger cho rằng con nguửi cỏ bản tính tổt tích cục, cỏ khả năng tụ lũ liệu, tụ giải quyết vấn đỂ cửa họ. Cách tiếp cận này nhài mạnh đến con người hiện tại - lúc này, ờ đây mà không tìm vỂ quá khư. Moi cá nhân đẺu cồ nhu cầu mạnh mẽ đuợc người khác chấp nhận, coi trọng. Thân chú phải được hiểu, được chấp nhận để nhà tham ván cỏ thể cung cấp những loại hình giúp đỡ tốt hơn. ĐỂ giúp đỡ thân chú, nhà tham vấn phải tạo môi trường thuận lợi, nồng ấm bằng cách lắng nghe tích cục, nghe bằng tất cả giác quan, nghe bằng cám nhận cửa xúc cảm, nghe bằng trái tim. Nhử đỏ giúp thân chú trải nghiệm vấn đỂ cửa minh, biết chấp nhận bản thân, tụ tin, cơi mò, sẵn sàng đương đầu với những điỂu cổ hữu, bảo thú, sổng thục với các phẩm chất bÊn trong cửa mình.

b. Tiếp cận hiện smhXem con người (cá nhân) là người chịu trách nhiệm cửa cuộc đòi minh, tham vấn hiện sinh coi trọng sụ tụ do, trách nhiệm và sụ tụ quyết dụa trÊn những đặc điểm riÊng biệt cửa tùng cá nhân - Kiểu tham vấn “tụ giúp mình".Cách tiếp cận này cho rằng nhiều nguửi tìm kiếm tham vấn vì họ cỏ cảm giác bất an, không hài lòng, cáu giận vô cớ hoặc luôn thất bại trong việc đạt đuợc những điỂu họ cảm thấy nên làm và cám thấy cỏ thể làm được. Nguyên nhân của tình trạng này là sụ thiếu vắng các quan hệ tình người cỏ ý nghĩa hoặc thiếu vắng những lí tương, mục tìÊu quan trọng để phấn đẩu, tạo nÊn những khủng hoảng trong cuộc sổng hiện hữu. cổt lõi cửa trị liệu hiện sinh là quan niệm vỂ con người tổng thể dấn thân vào một quá trình lìÊn tục cửa sụ thay đổi và trương thành.Mặc dầu cỏ sụ ràng buộc cửa điẺu kiện môi trường và dĩ truyỂn nhưng bao giờ con người cũng được tụ do lụa chọn cái ta sẽ vươn tới bằng cách tạo ra những giá trị cửa riêng minh và sụ thoả hiệp giữa bản thân ta với các điỂu kiện nói trÊn thông qua những quyết định

126

cửa chính mình. Tuy vậy cùng với sụ tụ do lụa chọn lại nảy sinh tinh thần trách nhiệm vì khi không nhận thúc được hậu quả của những hành động, con người cỏ thể trải qua những lo hãi, thất vọng. Moi người cũng dế đau khổ vì mặc cám loi lầm đã để tuột đi những cơ hội để thục hiện toàn bộ tìỂm năng cửa mình.Các câu hối giúp thân chú trải nghiệm bản thân.Tụ ào cỏ ý ngh ĩa gĩ ?Các quyếtămh bạn đã thựchiện ỉàgÈ?Cải gỉíĩ nào bạn phải trả khi bạn ừớng đợi vào nguờĩ khấc để cỏ câu trá ỉ ¿rí-cho chính nành.Các liệu pháp nhân vàn hiện sinh được phát triển để giúp thân chú xác định tính tụ do của riêng họ, giúp họ đánh giá lai những kinh nghiệm và nhận ra sụ phong phú vỂ khả nâng cửa bản thân, nuôi dưỡng tính độc lập, lòng tụ tin và phát hiện những cách thúc để thục hiện đầy đủ nhất những tìỂm năng cửa chính mình.

c. Tiếp cận Gestũỉt- Theo quan điểm Gestalt yếu tổ sinh lí, tri tuệ và cám xúc luôn được thổng nhất trong một chỉnh thể. Trong cuộc sổng cá nhân phẳi chịu trách nhiệm về hành vĩ, sụ trải nghiệm cửa chính mình và họ cồ khả năng khám phá, cắm nhận và diễn giải những vấn đỂ cửa bản thân.Trường phái Gestalt cho rằng con nguửi cỏ thể thay đổi khi họ nhận thúc vỂ mình tổt hơn, vì vậy tham vấn hướng đến việc giúp cho thân chú nhận biết về bản thân tổt hơn dụa trÊn sụ thổng nhất giữa trí óc, thân thể và cảm xúc.- F. Perls không nhấn mạnh vỂ quá khư cửa thân chú trong tham vấn. Thân chú lìÊn kết những điỂu họ đang tư duy, đang cám thấy, đang hành động lai với nhau khi họ tương tác với nhà tham vấn.Tham vấn theo truửng phái Gestalt khuyến khích thân chú dò tìm những kinh nghiệm đỂ kháng cửa minh, giúp thân chú mô tả các cám xúc cơ thể và lìÊn hệ các cám xúc đỏ với những tình cám và ý tường. Trong thục hành, các nhà trị liệu Gestalt mượn phương pháp nội quan cửa thiỂn để dạy nguửi ta cách tập trung vào những trải nghiệm thục tại, giúp thân chú hiểu biết vỂ những cảm xúc, tình cảm, thái độ hành động cửa minh xuất hiện và trào dâng như thế nào.Trị liệu Gestal sú dung nghịch lí “thay đổi chỉ cỏ thể xảy ra khi chứng ta chấp nhận chứng ta là ai vào lúc này, và sụ nhận biết này tụ nỏ đã lầ sụ chữa trị" thay cho việc phìÊn dịch (nhận diện) sụ không hài lòng như là xung đột và nỏ đang làm mình đau khổ, bất hạnh, cỏ thể xem đỏ chỉ là chút câng thẳng rồi nỏ sẽ hết.

ả. Tiếp cận hành vi

127

Với mục đích lập trung chú ý tới việc thay đổi hành vĩ hiện tại không thích úng trong thân chú, giúp thân chú học được những khuôn mẫu hành vĩ cỏ hiệu quả. Tham vấn hành vĩ nhằm vào việc thay đổi những hành vĩ cỏ vấn đỂ thông qua việc tiếp thu kinh nghiệm.Tham vấn theo phương pháp tiếp cận hành vĩ nhấn mạnh tàm quan trọng cửa:

- Mổi quan hệ chắc chán và quan tâm giữa nhà tham vấn và thân chú 4- Sụ đồng ý về mục tìÊu cửa trị liệu.4- Những nhiệm vụ bài tập trong trị liệu.4- Sụ gấn kết, cám giác đuợc tôn trọng, quan tâm.- Thân chú chú động tham gia.- Nhà tham vấn cùng thân chú chia se kiến thúc vỂ vấn đẺ, cộng tác

với thân chú để sác định vấn đỂ cửa thân chú một cách tổt nhất.- Thân chú được huấn luyện kỉ năng để biến quá trình điỂu chỉnh

thành tụ điỂu chỉnh.Thân chú trải nghiệm rằng nhà tham vấn là một con người quan tâm đầy nhân đĩ, cỏ thể lắng nghe tích cục nhận diện vấn đỂ và hướng dẫn cho họ vỂ kĩ thuật để đạt tới mục tiÊu.Tham vấn hành vĩ tập trung nghiên cưu đánh giá hành vĩ cửa thân chú nhưng thường thân chú đến với nhà tham vấn lai hay mò tả các nét tính cách. Nhiệm vụ cửa nhà tham vấn là nhận diện được các hành vĩ thể hiện tính cách, chẳng hạn khi phụ huynh kÊu ca con mình lười, vô tổ

chúc kỉ luật, nhà tham vấn phải đỂ nghị cha mẹ kể ra những hành vĩ nào thể hiện là lười, vô tổ chúc... Nhà tham ván phải chú ý đến điỂu kiện (tiên đỂ) gây ra hành vĩ và hậu quả mà hầnh vĩ đỏ gây ra theo mò hình A- B - c (Ä: Sụkiện/tiÊn đỂ; B: Hành vi; C: Hệ quả). Mục ÜÊU cúanhầ tham vấn hành vĩ là can thiệp tích cục để làm giảm hay loại bố những cám xức ÜÊU cục, những ẩn úc, rổi nhĩếu... bằng cách thay đổi những điỂu kiện duy trì hành vĩ tương úng, túc ]à tìm cách loại bố tác nhân kích thích A và điỂu chỉnh hiệu quả, để nỏ không đồng vai trò là cái củng cổ cho hành vĩ sẽ xảy ra trong tương lai.Ví dụ:Một nguửi mẹ than phĩỂn rằng con cửa chị ta không chịu nghe lời mẹ, cháu hay hờn doi và đòi bằng đuợc những thú mà mình thích; nếu không được, cháu hay ném các đồ vật mà mình đang cầm trÊn tay. Khi nghe người lớn mắng, phân tích, cháu xin lỗi, hứa sửa chữa nhưng hành vĩ vẫn tĩỂp dien. Sau khi làm việc với gia đình và dứa tre, nhà tham vấn phát hiện mặc dầu lất ghét cách hành xủ cửa đứa con nhưng bổ mẹ cháu chỉ lắng nghe con khi nỏ hờn doi và hay đáp úng mọi yÊu cầu cửa tre vì sợ nỏ đập phá đồ đạc. Như vậy, bổ mẹ đã vô tình củng cổ hành vĩ cửa đứa

128

con. ĐỂ thay đổi bổ mẹ phải tâng cường chú ý sớm tới nhu cầu của con, đáp úng những nhu cầu hợp lí cửa nỏ và phớt lử những nhu cầu vô lí, đồng thời rời khỏi hoàn cánh moi khi biến cổ xảy ra, loại bố tư cách thính giả và như vậy sụ giận dữ cường điệu cửa đứa trê sẽ bị dập tất.Phương pháp tĩỂp cận hành vĩ cỏ thể tiến hành trong thời gian ngấn là cỏ thể nhận thấy ngay kết quả đạt được. Nhưng nỏ đòi hối nhà tham vấn phải am hiểu và thục hành đuợc các kỉ thuật tham vấn hành vĩ.• Một sổ kỉ thuật phổ biến trong tham ván- Giải mẫn cám hệ thốngThư gian mềm các Cữ sau đò tương tượng bằng hinh ảnh tinh huống gäy sa ba bước:• Nhận diện kích thích gây lo hãi sắp xếp theo thú tụ tù yếu đến mạnh nhất.• Luyện tập thư giãn (phải biết phân biệt cám giác câng cơ và thư giãn và thả lỏng trương lục).• Tường tương kích thích gây lũ hãi (yếu nhất trong bậc thang. N Ểu những kích thích này cỏ thể được nhớ lại mà không gây ra khỏ chịu thì thân chú tĩỂp tục hình dung những kích thích manh hơn).

- liệu pháp tràn n£ập và chìm ngập+- Tràn ngập:• Thân chú trải nghiệm một kích thích gây sợ hãi nhìỂu nhất.• Nhà trị liệu mô tả tình huổng cục đoan lìÊn quan đến sợ hãi cửa thân

chú, khích lệ thân chú hình dung điỂu đỏ thật đầy đú, trải nghiệm điỂu đỏ thật đầy đú...

• Vì hoàn cánh xuất hiện lặp đi lặp lai nÊn kích thích mất dần súc mạnh tạo ra lo âu. Khi lo âu khòng còn >ảy ra ứiì hành vi kem thi ch ứng biến mất.

4- Chìm ngập:• Thân chú trải nghiệm tiếp xúc với những điỂu cỏ thục, nguửi sợ cho kín

ngồi trong phòng tổi.• Tre emsợ nước đuợc đặt trong bể nước...• liệu pháp ghét sợ.• Dùng trong vĩệ c dứt bố sụ thu hút bời kích thích gây hại sú dụng kỉ

thuật chổng điỂu kiện hoá. chẳng hạn, uổng thuổc sau đỏ hút thuổc lá thấy buồn nôn, không muiổn hút thuốc nữa.

• Các mô hinh học tập theo thuyết hanh vi úng dụng trong, tư vấn, hương dẫn

- ĐiỂu kiện hoá cổ điểnViệc khai thác các nguyÊn tấc cửa điỂu kiện hoá cổ điển được tiến hành theo các hướng sau:

4- KỂt hợp những sụ kiện tích cục, thoái mái với những nhiệm vụ học tập.

129

Chẳng hạn muổn học sinh học tập một cách tụ nguyện thi làm cho tài liệu học tập và bài giảng trô nÊn hấp dẫn.

4- Giúp học sinh khả năng chịu đụng một cách tụ nguyện và thành công những tình huổng gây ra sụ lo lắng, sợ hãi (Phân công học sinh nhút nhát giúp đỡ học sinh nhố hơn; cho phép học sinh sợ nói trước đông người ngồi để đọc bản thông báo, sau đỏ đúng đọc, tiếp đến là đúng nói trong tập thể và cuổi cùng là lÊn diến thuyết.)

4- Giúp học sinh nhận ra sụ khác biệt, sụ tương tụ trong một sổ tình huống để họ phân biệt và khái quát hoá một cách phù hợp (Giải thích cho học sinh không nhận quà cửa nguửi lạ nhưng cỏ thể được nhận trong khi cỏ mặt cha hoặc mẹ).

- ĐiỂu kiện hoá tạo tácTrong dạy học cần sú dụng nhìỂu phương pháp để khuyến khích hành vĩ đứng thông qua các hình thúc củng cổ: động vĩÊn (khen ngợi) một cách cỏ hiệu quả; lụa chọn tác nhân củng cổ; thục hành những hành vĩ tích cục; sú dụng củng cổ tìÊu cục và trừng phạt.

4- ĐộngvĩÊn (khen ngợi) một cách cỏ hiệu quả:• Làm cho việc khen ngợi trú nÊn dế hiểu và cỏ tính hệ thong (học sinh

hiểu được lời khen ngợi và việc khen ngợi gắn với hành vĩ phù hợp).• Khen thương đứng hành vĩ đấng được thuờng (tặng thưởng những thành

tích đạt được theo những mục tìÊu đã sác định. Không thường những học sinh lìÊn quan).

• Xác định những tìÊu chuẩn khen thuờng dụa trÊn năng lục và giới hạn cá nhân (khen ngợi những tiến bộ và việc làm cỏ lìÊn quan đến những cổ gắng no lục của học sinh trước đây. Tập trung vào sụ cổ gắng no lục cửa đứa tre chú không so sánh với người khác).

• Quy sụ thành công vào sụ cổ gang no lục và khả nàng cửa học sinh để tạo sụ tin tương và lặp lại thành tích chú không nói thành công do may mắn, do người ngoài hay do bài tập dế.

• Phần thường trô thành việc củng cổ. Không thường tre những cái mà chứng không thích.

4- Lụa chọn tác nhân củng cổTrong một lớp học cỏ lất nhìỂu tác nhân củng cổ, tuy nhìÊn trong thục tiến, giáo vĩÊn thường chọn ít trong sổ đỏ và cỏ xu huỏng chọn một cách ngẫu nhìÊn. Theo quan điểm cửa nhà tâm lí học Davĩd Premck, tất cả các sinh vật đều gắn bỏ vỏi một sổ hoạt động nhìỂu hơn các hoạt động khác.ỏng đưa ra nguyên lắc: mậthầnh vicỏ cườngiđộ CŨO (mộthoạtđộngẩuọc ỉm thích) cỏ thể ỉà tổc. nhân củng có cỏ hiệu quả đổi vời một hành vi cò cường ¿lộ ỉhấp (hoạt¿lộng không được ưa ỉhích). chẳng hạn, với một học sinh ham thích đá bòng, nguửi giáo viên thông minh sẽ không ngăn cản em mà sú dung nỏ như là tấc nhân cúng cổ, bằng cách yÊu cầu em thục hiện xong các bài tập trước khi đuợc đi đá bỏng. ĐỂ cho nguyên tấc

130

này cỏ hiệu quả, hành vĩ cỏ cường độ thấp cần phẳi xảy ra trước hành vĩ cỏ cường độ cao.

+- Rèn luyén tích cục là chiến lược giúp đỡ học sinh thay thế một hành vĩ này' bằng một hành vĩ khác. Giải pháp này lất cỏ hiệu quả khi học sinh mác loi sai vỂ lí thuyết hoặc vĩ phạm quy tấc. ĐỂ thục hiện chiến lược này cần:

• Nhận ra đuợc những hành vĩ tích cục theo đánh giá cửa học sinh (Chấp nhận những loi sai cửa học sinh và cho các em cơ hội sủa loi. ĐỂ nghị những phần thường đổi với những no lục học tập cửa các em..

• Khi học sinh đang tìm cách giải quyết những tài liệu mỏi hay thú những kĩ năng mới, hãy cúng cổ nhìỂu (tìm hiểu, bình luận và khen ngợi thường xuyÊn bản thiết kế cửa họ c sinh).

• Sau khi những hành vĩ mới được thiết lập, đưa ra củng cổ không dụ định trước để khuyến khích sụ kiÊn trì thục hiện hành vĩ (đỂ xuất những phần thường ngạc nhìÊn đổi với cả lớp. Đặt câu hối và không yéu cầu học sinh trả lời, nhưng những học sinh trả lời tổt sẽ cỏ phần thường).

• Sú đụng những câu gợi nhắc để giúp học sinh xây đựng nhũng hành vi mỏi.

• Đảm bảo mọi học sinh (kể cả học sinh gây ra lỗi) sẽ nhận đuợc phần thường khi họ làm tổt công việc.

• Xây dụng nhìỂu tác nhân cúng cổ.• Sú dụng cỏ hiệu quả nguyÊn tấc Premack.4- SÚ dụng cúng cổ tìÊu cục và trừng phạt.

Mặc dù các nhà tâm lí và giáo dục học nhấn mạnh rằng nÊn ưu tìÊn củng cổ tích cục và không nÊn trừng phạt, tuy nhiên việc sú dụng củng cổ tìÊu cục và trùng phat cũng cỏ lúc phải sú dụng khi giáo viên/cha mẹ đổi mặt với những hành vĩ không mong đợi ờ học sinh, chẳng hạn giáo viên/cha mẹ không đồng ý cho tre đi chơi bỏng khi chua làm xong bài tập. Việc lụa chọn củng cổ tiêu cục lâm tăng cường tính tụ điều khiển cửa học sinh, buộc cácemphẳi củng cổ nhũng hanh vi trucrc đò khòng muổn (lầm taầi tập). Sụ trừng phạt cũng cỏ tấc dụng tổt khi muiổn chẩm dứt một hành vĩ không mong đơi ờ tre. chẳng hạn một học sinh hay nói bậy, giáo viên cỏ thể yÊu cầu họ c sinh đỏ viết nhìỂu lần tù này cho đến khi thấy chán ngấy. Chú ý, khi trùng phạt chỉ trừng phạt hành vĩ cửa tre, không trừng phạt nhân cách các em và phải kiÊn quyết khi trừng phạt.

- Mô hình học tập xã hội cửa BanduraTheo Bandura các hành vĩ xã hội phúc tạp hình thành nhử quan sát vàbất chước các mô hình xã hội. cỏ hai hình thúc học tập quan sát. Thứnhất Học tập CỊuaquan sảt để tạo ra củngcô' ứiay ứiế. ĐiỂu này xảy ra khi ta thấy một nguửi nào đỏ được thường hay phạt vì bị một hành động nào đỏ, chúng ta điẺu chỉnh hành vĩ cửa mình theo sụ thương phạt vì

131

chứng ta đã tìÊn lượng hậu quả hành vĩ cửa mình, chẳng hạn, học sinh quan sát thấy cô giáo cho điểm cao một bạn vì trong bài kiểm tra cỏ vẽ tranh minh hoạ, thì trong bài kiểm tra sau sẽ cỏ nhìỂu em cũng vẽ tranh như vậy. Ngươc lai, nếu thấy cô không phạt các bạn đi muộn, các em cũng sẽ không tuân thú tổt kỉ luật của lớp. Thứ hai: Bẩtchưôc hành vĩ của nguờĩ ỉàm mẫi, mặc dù nguửi đỏ không nhận được sụ củng cổ hay trừng phạt nào, chẳng hạn quan sát giáo vĩÊn giảng bài, làm thí nghiệm. Việc thục hiện mô hình học tập quan sát cần lưu ý một sổ khía cạnh sau.- Giáo vĩÊn phẳi làm mẫu hành vĩ và thái độ mà họ muiổn học sinh học (Chẳng hạn thể hiện sụ nhiệt tình say suavới môn dạy và với học trò).- Sú dụng bạn bè, đặc biệt là cán bộ lớp làm nguửi làm mẫu. Đổi với những học sinh còn nghĩ ngờ khả năng học cửa minh thì người lam mẫu tổt nhất là những học sinh lúc đầu cỏ súc học yếu nhưng luôn luôn cổ gắng và cuổi cùng đã thông hiểu tài liệu.- Đảm bảo cho học sinh nhận thấy những hành vĩ tích cục cửa minh dẫn đến củng cổ cho người khác (cỏ phần thuờng xúng dáng cho học sinh cỏ vấn đỂ khi trú thành học sinh tổt).- Tranh thú sụ giúp đỡ cửa lãnh đạo lớp bằng những hành vĩ khuôn mẫu cho cả lớp (yêu cầu những học sinh ngoan, gương mẫu chơi với những học sinh cỏ vấn đỂ vỂ hành vĩ).- Mô hình học tập tụ điỂu chỉnh và biến đổi hành vĩ nhận thúcNôi dung chú yếu cửa mô hình học tập tụ điỂu chỉnh và biến đổi hành vĩ nhận thúc được tập trung vào việc học cách tụ quản lí cuộc sổng cửa bản thân. Các thành phần cửa hoạt động tụ quân lí là: xây dựng mực tiêu, chép và đảnh gĩả sụ tĩ-ến triển của công việc; sụtựcủngcổ.

4- Xây dựng mục tiêu là yếu tổ quan trọng nhất cửa việc tụ quân lí. ĐiỂu quan trọng là phải giúp cho học sinh đặt ra mục tìÊu vùa súc. Bời nếu các em đặt mục tìÊu thấp sẽ không cỏ sụ phấn đấu, đặt mục tìÊu cao quá cũng sẽ làm các em nản chí khi mục tiêu không đạt được. Một việc quan trọng là phải giúp học sinh biết chia nhỏ các mục tìÊu tổng quát thành những mục tìÊu thành phần.

4- Ghichểp và đảnh gũi sụ tĩến triển hành vi sẽ cho phép học sinh kiểm soát và điỂu chỉnh được các hành vĩ cửa minh. Việc tụ ghi chép sổ luợng những bài tập đã và cần thục hiện, thời gian sú dụng cho việc thục hành một kĩ nâng mới, khoảng thời gian nghỉ không được phép... là những điỂu rất cần trong việc tụ quân lí cá nhân.

4- Slí tụaỉngcốlà bước cuổi cùng của công việc tụ quân lí vì việc tụ cúng cổ (tụ khen thưởng) sẽ tạo động lục tổt cho học sinh trong quá

132

trình vươn tới mục tìÊu.- Tiếp cận nhận thúc hành vi

Tư tường chú đạo cửa cách tiếp cận này là con người không phẳi là sinh vật thụ động bị kiểm soát chăt chẽ bời môi trường. Những hành vĩ cửa con người, cách thúc con nguửi hành động không bị quy định trục tiếp bời các kích thích mà xuất phát tù sụ hìễu biết, nhận thúc cửa họ. Nói cách khác, nhận thúc chính là biến sổ trung gian, là thành phần cẩu trúc và điỂu chỉnh các quá trình xức cảm, động cơ và vận động cửa con nguửi.Tiếp cận nhân thúc hành vĩ trong tham vấn, tư vấn là tác động vào các biến nhận thúc trung gian, làm thay đổi chứng, giủp thân chú giải quyết vấn đỂ. Theo A. Elis (trị liệu REBT - trị liệu hành vi xủc cảm hợp lí), biến trung gian là những yếu tổ nhận thúc hợp lí và phi lí (những niềm tin huỷ hoại).

vĩ dụ: Tre thi trượt một môn thi.B: Suy nghĩ, nĩỂm tin.Minh hoc kem, moi nguữisẽ coi thuửng mình, mình sẽ chẳng lầm được gi C: Hệ quảBuồn, u uất, xấu hổ (cảm xủc).Bố học, uổng ru ou (hành vĩ).Cỏ một điỂu là hầu hết mọi nguửi nghĩ sụ kiện, tình huống sẽ đua đến hậu quả. Thục ra suy nghĩ cửa chứng ta về tình huổng mỏi là điỂu quan trọng. N ỏi cách khác A không trục tĩỂp tạo ra c mà chính là B (suy nghĩ, nĩỂm tin vỂ sụ kiện A) mỏi tạo ra hệ quả c. vì vậy, tham vấn/tư vấn tập trung vào việc làm B thay đổi. Tất nhiÊn cũng huỏng đến việc tạo ra những sụ kiện, tình huiong A khả quan hơn. Tuy nhiÊn ờ đây là tập

Mô hình trị liệu REBTA B c D E

Thi trượt Ngu ngoe KémMọingưủi coi

thưủngThât tồi tệMình chẳng làm được gì

Buồn Túc giận Tụ ti Co mình Bỏ học

Tranh luận về niềm tinThách thúc suy nghĩNiỂm tin không hợp lí

Xây dụng nìỂm tinSuy nghĩ mỏi cỏ ích, hiệu quảHành vĩ cám xức mới cỏ ích

A: Sụ kiện kích hoạt, là tình huổng, là sụ kiện xảy ra

133

trung vào B là chính. Thay đổi B bằng cách nào. Đỏ là tranh luận (D), thách thúc niỂm tin không hợp lí. Tù đỏ đi đến E: nĩỂm tin suy nghĩ mỏi cỏ ích hơn, hành vĩ, cám xức mỏi cỏ ích.Thường tre em không nhận ra B ảnh hường đến c. Đây là nhiệm vụ mà nhà tham vấn (nhà TLH trường học) cần giúp học sinh để các em nhận thấy những nĩỂm tin phi lí dẫn đến hậu quả như thế nào và cỏ thể xây dụng được nĩỂm tin khác phù hợp hơn.Chẳng hạn thách thúc B: Ngu ngổc, kémVà thay thế bằng niỂm tin xây dụng E: minh chỉ hống một môn, kì sau mình sẽ tổt hơn tù đỏ sẽ tránh đuợc những hành vĩ sai lầm (Không bố học, không tụ tủ).

- Lầm như thế nào để sú dụng D?Theo tài liệu tham vấn, thanh thiếu nĩÊn cỏ các cách tranh luận:

4- Thục tiến.4- Logic.4- Ngữ nghía.4- Chúc nâng.* Không chỉ là tranh luận những nĩỂm tin bất hợp lí, mục ÜÊU cửa REBT

còn là học được, củng cổ và thục hành những nĩỂm tin hợp lí.Ba nĩỂm tin hợp lí cổt lõi mà REBT coi là chính yếu trong súc khoe tâm thần để thành công trong cuộc sổng:

1. chấp nhận bản thân.2. Chịu đụng thất bại, thất vọng cao.3. Chấp nhận người khác.

Không cỏ cái gì là nhận thúc đơn thuần. Nhận thúc, cám xúc, hành vĩ luôn nằm trong mổi quan hệ thổng nhất, vi vậy cùng với việc tranh luận nìỂm tin còn hướng dẫn bầy tủ, điỂu chỉnh cám xúc, hình dung cám xúc hợp lí.

- Hình dung cám xúc hợp lí.ĐỂ nghị thân chú tái tạo sổng động nhất cỏ thể một búc tranh tinh thần về một tinh huổng Q đò ho trải nghiẾm một đáp ứng cảm xúc rất mạnh mẽ.

- Khi cảm xúc mạnh nhất cỏ thể, thân chú được yêu cầu thay đổi cảm giác tù quá múc (0,9 hoặc 10) trên nhiẾt kế cám xúc xuổng cấp vùa phẳi 3,4, 5.

- Khi thân chú sác nhận rằng họ đã cỏ thể giảm cường độ của đáp úng cám xúc, cỏ thể hỏi: Em/bạn đã ỉàm đĩầi ổỏnhư thếnào (Đĩều ỉđiiển con gĩận).

134

Nhấn mạnh tư duy thay đổi đã giúp thân chú giâm cấp độ cửa sụ buồn khổ như thế nào?Bài tập th ưgiãnTrước đỏ phải nhận ra các triệu chúng kích thích như đổ mồ hôi, nhịp tim tàng, nghiến răng, cơ bấp câng, đau thất dạ dày...Trước khi thư giãn dùng chiến thuật hãm phanh con giận. NỂu chua chú động, dùng một sợi chun quanh cổ tay. Khi nhận thấy báo hiệu cửa những kích thích tâm lí, sẽ kéo sợi dây chun trên cổ tay, nói thầm là dùng lai, điỂu đỏ sẽ làm ngắt dòng ý tướng lìÊn quan đến nổi giận.Sau khi thư giãn làm giảm múc độ giận dữ, xem xét những nìỂm tin.Đìẳí ỉdiìến con giậnCỏ năm giai đoạn được sác định trong việc điỂu khiển cơn giận đổi với thanh niên

1. Nhận diện mô hình đáp úng cơn giận.2. Phỏng ngoại cơn giận và các tác nhân thúc đẩy.3. Nhận diện các động cơ riÊng và các tác nhân thúc đẩy.

4. Tập trung chủ ý vào súc mạnh bản thân.5. Chọn lụa những khả nâng kiỂm chế.

Nhận diện mồ hmh đáp ứng con giậnMoi thanh thiếu nìÊn cỏ tính độc đáo liÊng nên mò hình hành vĩ hình thành trong sụ đáp úng với cơn giận sẽ khác nhau đổi với moi cá nhân. Trước khi mô hình hành vĩ ngoầì ý muốn cỏ thể thay đổi, thanh thiếu nìÊn cần nhận ra và hiểu biết mô hình ẩy. ĐỂ giủp các em làm điỂu này, nhà tham vấn cỏ thể yêu cầu em mô tả những điểm sau đây:

1. Những sụ việc trước khi cơn giận bùng lÊn.2. Các hành vĩ biểu lộ trong khi cơn giận bùng lÊn. chẳng hạn như lời

nói hoặc hành vi lăng mạ. Khi mô tả những hành vĩ này cỏ thể yÊu cầu thanh thiếu nìÊn nói vỂ các phản úng và cả những xức động sinh lí và tình cám cửa em.

3. Những hậu quả phát sinh trong lủc giận. Khuyến khích thanh thiếu nìÊn nói vỂ các hậu quả làm cho em cám thấy dễ chịu hay khỏ chịu hoặc ờ trong tình trạng nào khác ngấn ngủi cũng như lâu dài.Khi thảo luận về những điỂu trÊn, học sinh cỏ thể nhận ra những ảnh hường dang củng cổ hành vĩ ngoài ý raoổn và/hoặc làm cho sụ thay đổi khỏ dìến ra.Phóngngoạì con giổra vàcáctácnhần ũiúcâẩy.ĐỂ giủp thanh nìÊn hiểu biết mô hình hành vĩ cửa minh, nhà tham vấn cỏ thể vẽ mô hình mô tả cơn giận để các em nhận thúc cơn giận một cách trục quan.

135

136

Các động cơ đã kích thích con giận, không tác động trục tiếp lèn con giận. Chứng tác động trÊn người thanh nìÊn. Thanh nìÊn cỏ thể kiểm soát để cho hoặc không cho các động cơ này khơi lên cơn giận và gây ra sụ bùng phát tai hại. Giữa thanh nìÊn và cơn giận phỏng ngoại còn cỏ khoảng cách được lấp đầy bằng các tác nhân thúc đẩy. Các tác nhân thúc đẩy này là những điều đã khéo léo lùa bẫy bạn trê tồi cho ítíy động cơ đến múc nỏ kích hoạt cơn giận. Ngoài ra, các tác nhân thúc đẩy cơn giận tiếp súc cho các động cơ.

Đ ông cơ chuyển hướng Tác nhân thúc đẩy được

hoágiâi

Hmh Bi Các động cơ và cáctàcnhần thúc đẩy chuyến hitóngMô hình A tượng trung cho thanh niÊn trong trạng thái khỏ khăn. Em cỏ thể chọn làm nguửi mạnh mẽ và làm chú được các động cơ, các tác nhân thúc đẩy và cơn giận hoặc em cỏ thể là nguửi yếu đuổi để cho các động cơ, các tác nhân thúc đẩy và cơn giận làm chú. N Ểu cá nhân quyết định làm nguòi mạnh mẽ thì các động cơ sẽ lệch hướng, các tác nhân thúc đẩy sẽ đuợc hoá giải và sụ bộc lộ cơn giận sẽ thích hợp, không thái quá và ít tai hại (hình B).Nhà tham vấn cỏ thể nÊu những câu hối như: Em muốn nành bị con giậnđiều khiển hay ỉà em ổiều khiển cơn gĩậnỉAi mạnh hon, em hay ỉà can giận của em? Em sẽ để cho cảc đậng cơ và cảc túc nhân thúc đẫy ỉ ỉm bẫy em tời chẽ để cho can giận điầi khiển, hay em sẽ sẵn sàng chuyển huống

Phản úng thích hợp với cơn giận

137

cảc động cơ và hoả giải cảc tảc nhân ứiúc ổẫy?. Những câu hối này sẽ giúp thanh nĩÊn nhận ra lằng nếu em nắm quyền làm chú, các hệ quả sẽ tổt hơn cho em còn nếu để cho các động cơ và các tác nhân thúc đẩy truyỂn súc manh cho cơn giận thì cơn giận sẽ làm chú, các hậu quả ÜÊU cục sẽ không sao tránh khỏi.Nhận diện các động co riêng vả các tácnhần tìiúcđẩyCác động cơ là những yếu tổ bÊn ngoài và xảy ra trước khi cơn giận quá khích bùng lÊn. Nhà tham vấn cỏ thể yỀu cầu thân chú/học sinh lập bảng kê riÊng vỂ các động cơ thuửng liÊn hệ với những sụ bùng phát cơn giận cửa mình. ĐiỂu hữu ích tĩỂp theo là nhà tham vấn cùng tìm hiểu với thanh nĩÊn xem em cỏ tin hay không rằng các động cơ (các sụ kiện bÊn ngoài) sẽ thỉnh thoảng sảy ra ngoài ý muon cửa ta. Các em cần hiểu lằng các động cơ là không thể ngân chặn được, nỏ là một phần tụ nhĩÊn cửa cuộc sổng. ĐiỂu quan trọng là phẳn úng mà em cỏ thể điỂu khiỂn nếu em chọn điỂu ẩy.Các động cơ được các tác nhân thúc đẩy làm mạnh thêm. Các tác nhân thúc đẩy là những niỂm tin phi lí, những nĩỂm tin huỷ hoại, chẳng hạn hãy xem xét động Cữ BỊ bạn bè ẩốĩ. xử khởng tổt. Tác nhân thúc đẩy (trao cho động cơ này thÊm súc mạnh) cỏ thể là Tôi ỉuởn ẩốĩ. tổt vời mọi nguờĩ và mọi nguờĩ phải ỉuởn đối xử tổt vời tôi. NiỂm tin này cần đuợc thách thúc vì nỏ cỏ tính tụ huỷ hoại.Tập trung chú ý vào sức mạnh của bản ửìầnVì thanh nĩÊn đang ờ trong giai đoạn lứa tuổi mà các em muon cỏ quyền làm chú cuộc sổng cửa minh, cho nÊn những chú đỂ về súc mạnh và làm chu là rất quan trọng đổi với các em. chính vì vậy, mô hình điỂu khiển cơn giận sẽ hấp dẫn đuợc các em bời qua đỏ, các em cỏ thể nhận thúc được rằng, nếu muổn, các em cỏ khả nâng thể hiện súc mạnh và quyỂn điỂu khiển ảnh hường cửa các động cơ và cỏ thể hoá giải các nhân tổ thúc đẩy do biết thay thế các niỂm tin tụ huỷ hoại bằng những nĩỂm tin hữu ích hơn. Ngoài ra thanh nĩÊn thường không muổn bị điỂu khiển, nÊn các em cỏ thể đuợc khuyến khích để điỂu khiển con giận chú không phải đỂ cơn giận điỂu khiển.MộtsổthanhmÊnkhôngmuổntùbố các cách biểu lộ cơn giận một cách thái quá vì trạng thái quá khích cho các em cảm giác vỂ súc mạnh. Do đỏ

138

điỂu hữu ích đổi với những em này là nhận diện những kết quả của việc biểu lộ súc mạnh. Bằng cách nhận diện những kết quả này, các em cỏ thể tìm được cách thể hiện súc mạnh mà không phẳi quá khích, chẳng hạn, do kết quả cửa thái độ quá khích (đánh bạn), các em cảm thấy được các bạn khác nể trọng. Vậy, nếu em tù bố hành vĩ quá khích, em sẽ phải tìm cách khác để đạt tỏi sụ nể trọng. Qua tham vấn/hương dẫn, thanh thiếu nĩÊn cỏ thể nhận ra rằng kết quả biểu lộ cơn giận bằng cách khác, như cách làm chú cơn giận cửa minh, em cỏ thể đạt được sụ nể trọng cửa các bạn khác do những kết quả sau:

- Lòng tụ trọng gia tâng.- Sụ tụ tin gia tâng.- Tố rõ sụ trưởng thành.- Tỏ ra cứng rắn và tụ chú.- Cò thể bênh vục cho các giá trị và niềm tin.

Trái lai, khi một thanh thiếu nĩÊn chọn những cách không đứng để biểu lộ cơn giận (để cơn giận điỂu khiển) thì chắc chắn sẽ cỏ những hậu quả ÜÊU cục. Các em cồ thể gặp lắc rổi với bạn, với nguửi lớn thậm chí cỏ thể bị dính líu tới luật pháp. Nhà tham vấn nÊn làm cho thanh, thiếu nĩÊn nhận ra được điỂu này.

139

Mật số động cơ, tácnhần ũiúcăẩy vànìầĩi tời tìiay ííiếCác động co (Những sự kiện kích hoạt)

Các nhân tổ thúc đẩy (NiẾm tin phi lí, niềm tin tụ huỷ ho ại)

Ni Ếm tin thay thế (Ho á gi ải nhản tổ thúc đấy)

BịtrÊu chọc. Không ai được trêu chọc tôi.

Cỏ một vài người không biết tôn trọng người khác; tôi cỏ thể thích úng được với điỂu đỏ vì tôi biết tôi vẫn bình thường

Bị >áu hổ (thi truữt, đạt thú hạng thấp).

Tôi là nguửi kém cối, người khác tổt đẹp hơn tôi.

Tôi chỉ truort kì thi này, tôi cỏ nhĩỂu ưu điểm khác.

Các động co (Những sự kiện kích hoạt)

Các nhân tổ thúc đẩy (NiẾm tin phi lí, niềm tin tụ huỷ ho ại)

Ni Ếm tin thay thế (Ho á gi ải nhãn tổ thúc đấy)

Bạn không làm theo điều tòi mong muốn.

Tôi đã tổt với bạn, nhẽ ra bẹn phải lầm theo nguyện vọng của tôi.

Bạn không cỏ nghĩa vụ phẳi làm theo tất cả những điỂu tôi mong muổn.

Không làm được điều gi giỏi giang.

Tôi thật vô dụng. Tôi cỏ thể làm giỏi một sổ việc còn những người khác tôi cần thục hành nhìỂu hơn. Không cỏ ai là hoàn háo cả.

Phạm loi. Phạm loi là điỂu thật khủng khiếp.

Mọi người đẺu cỏ thể phạm lỗi; đỏ là chuyện bình thuửng, nÊn tôi cũng thấy bình thường.

140

Chọn lựa những ỉđiả năng ỉdầĩi chểCỏ một sổ chiến lược mà một thanh, thiếu thiếu nĩÊn cỏ thể sú dung để đổi phó với các động cơ hoặc các tác nhân thúc đẩy để nỏ không làm bùng lÊn hành vĩ nóng giận ờ những múc độ không thể chấp nhận được. Các chiến lược này là:

- Tránh những động cơ.- Nhận biết những triệu chúng kích thích.- Dùng cách chặn đúng ý tường.- Dùng cách thư giãn.- Thách thúc những nìỂm tin tụ huỷ hoại.- Đ ổi phó với cơn giận bÊn trong.- Sú dụng cách thích hợp để bộc lộ cơn giận.- Tìm những cách xây dụng để đạt nhu cầu.

Trảnh nhữngổộngco. Một khi thanh nìÊn nhân diện được một sổ sụ kiện đua đến cơn giận hoặc hành vĩ gây hấn, cỏ thể sẽ nhận diện đuợc động

cơ khác cỏ thể xảy ra trong những hoàn cánh khác. Trong quá trình học tập, những chiến lược để điỂu khiển cơn giận, điỂu cỏ thể hữu dung cho thanh nìÊn là hoạch định thận trọng để tránh những hoàn cánh mà các động cơ kích động cỏ thể xảy ra. ví dụ đến dụ buổi tiệc mùng thi đo đại học cỏ thể làm một em học sinh thi truọrt dế bị kích động khi bị một ai đỏ cỏ những bình luận thiếu thân thiện.Miận ra cảc triệu chứng ỉđch thích. Thanh nìÊn cần học cách nhận ra những triệu chúng kích thích tâm lí sảy ra trong những hoàn cánh cỏ thể khiến cho phân úng nóng giận khối phát. Khi bất đầu nổi giận, các em cỏ thể bộ c lộ phần nào hoặc tất cả những triệu chúng tâm lí sau; đổ mồ hôi, nhịp tim đập tâng, nghiến lâng, siết nắm đấm, đau thắt dạ dày, thơ nhanh hơn hoặc thấy khỏ thờ... Khi các triệu chúng kích thích tâm lí được nhận ra, các triệu chúng ấy cồ thể được dùng như dấu hiệu giúp thanh, thiếu nìÊn sú dung các chiến lược để ngăn các động cơ kích thích làm bùng lÊn cơn giận.Sử dựng phanh hãm Uc ỈMỎng. chặn đúng ý tường kích thích cơn giận để ngăn tác động hoặc làm giảm bớt ảnh huờng cửa nỏ. vi vậy nÊn dạy

141

cho học sinh sú dụng việc chặn đúng ý tường ngay khi nhận ra các triệu chúng kích thích vỂ lâm lí. Cụ thể các em cỏ thể tụ nhú “Dùng ]ạì" khi thấy cỏ những triệu chúng ban đầu cửa con giận. Việc làm này sẽ cỏ hiệu quả hơn khi kết hợp với một hành vĩ đặc biệt, ví dụ một nguửi nào đỏ khi học chặn đúng ý tương sẽ buộc quanh cổ tay một sợi dây chun. Khi nhận thấy dấu hiệu tâm lí về sụ kích thích bất đầu xảy ra, người đỏ kéo bật sợi dây chun trÊn cổ tay và tụ nói thầm là “Dùng lại". Việc này sẽ ngất dòng ý tường lìÊn quan đến quá trình nổi giận.Dàng cảch ữiiỉ giãn. Dùng cách thư giãn cỏ thể làm giảm múc kích thích cám xúc, khiến thanh nìÊn dế làm lệch hướng động cơ, hoá giải súc mạnh của nhân tổ thúc đẩy và làm chú cơn giận.Đối phỏ vời con giận chuyển vào trong. Dạy bạn tre điỂu khiển cơn giận chỉ bằng cách đè nén cơn giận là không tDt, bời vì điỂu này' cỏ thể dẫn tới múc độ giận dữ cao hơn khi chuyển vào trong, chuyển cơn giận vào trong cỏ thể đưa đến những hậu quả vỂ tâm lí và hành vĩ. Nỏ cỏ thể gây

trầm uất hoặc cơn giận đuợc bộc lộ không bình thường sẽ đem lai những hậu quả không tốt. vì vậy, nÊn huỏng dẫn trê đổi phò trục tĩỂp với cơn giận chú không phải đè nén nỏ. Việc tâm sụ với nguửi thân, nói với nhà tham vấn/giáo viên về cơn giận chính là một cách giải toả.Sứ dụng cách tìiích hợp đế biếu lộ con giậnDạy các em sú dung mệnh đẺ “tôi" để bộc lộ con giận, chẳng hạn: Em cảm ữiấy rất giận và nhục li tnỉóc mặt cảc bạn em cô đã buộc tội em vê việc mà em khòng hề ỉàm. Đồng thòi cần lưu ý trê lắng nghe phân úng cửa người đổi thoẹi.

Hoạt động 2: Vận dụng một số phương pháp tiếp cận cơ bản trong thực hành một số ca tham vãn, tư vãn, hướng dẫn cho học sinh trong trường trung học phổ thông

1. Đỏng vai theo nhỏm ba người, một nguửi là thân chú, một người là nhà tham vấn, một người quan sát, vận dụng cách tĩỂp cận nhận thúc hành vĩ để cùng thân chú giải quyết vấn đỂ sau: Mai là học sinh lớp 12, em đến tham vấn bời kì thi học kì 1 vừa rồi em đã

142

không đạt đuợc kết quả như mong muon. Em đã không còn giữ vị trí sổ lờ lớp. Đổi với em, mọi cái dường như đã sụp đổ, em nghĩ mình đã làm mất đi nĩỂm hi vọng cửa cha mẹ và cô giáo. Dù cô và mẹ không nói gì nhưng em luôn thấy trong ánh mất cửa mọi người sụ trách móc. Em mất ngủ, thường đau đầu và du cổ gang nghe giảng em vẫn thấy khỏ hiểu taầi.

2. Vận dụng phương pháp tĩỂp cận hành vĩ khi tư vấn cho phụ huynh học sinh vỂ trưững hợp trê rất ham chơi điện tủ, không chịu khỏ học bài.

3. Thiết lập nhỏm làm việc tù 6 - s thành viÊn, xây dụng kế hoạch huỏng dẫn nhỏm với chú đỂ Quản ỉícon gĩận.

IV. ĐÁNH GIÁ- YÊU cầu học vĩÊn nÊu và phân tích các phương pháp tĩỂp cận cơ

bản trong tham vấn, tư vấn, hướng dẫn.- Vận dung được các phương pháp này vào thục hành tham vấn, tư

vấn, hướng dẫn cho học sinh THPT.B D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Richard Nelson-Jones, Basic Counseỉỉmg Skzüs, NXB Oxford, 3001.

2. Đại học Mờ bán công TP Hồ chí Minh, Cõng túc ữiam vấn trễ em - gĩóĩ thiệu thực hành, Tài liệu dịch, 2000.

3. Duane Brown, Walter B.Pryzaiisky, Ann c.shulte, Tư vấn Tâm ỉí - Giỏi thiệu ỉí ỉuận ữiực tiễn, Truửng ĐH Tổng hợp Bấc Carolina, chapel Hill, Cathiine Kellison McLaughlin, 1995.

4. Trần Thị Minh Đúc, Gũáo trình ĩham vtấi tấn ỉí, NXBĐHQG Hà Nội, 2000.

5. DuongDiệuHoa (ChúbiÊn), Tầmỉíhọc phát ùiổi, NXBĐHSP, HàNội,200S.

6. Đặng Phương Kiệt, Casởtâmỉíhọc ứĩĩgdựng, NXB ĐHQG Hà Nội, 2001.

7. Bui Thị Xuân Mai, Bần vè thuật Tu vấn, Tham vấn, cổ vấn, Tạp chí

143

Tâm lí học sổ 4,2003.S. MarkTerjesen, Marlene Sotelo - Dynega, John Stokes, Erin Dowdy,

Brian J. Harris, Michelle Meskin, Tệp bàigũỉng vê tầm ỉíhọc tnàmghọc, ĐHSP, Hà Nội, 200S.

9. Milan Kubr, Tu vấn quản ỉí, NXB Khoa học và Kĩ thuật, 1994.10.Đặng Bá Lãm - Weiss Bahn, Giảo dục tầm ỉí và sức khoẻ tầm thần

trẻ Việt Nam. Mật sổ vtấi đề ỉí luận và ĩhực tiầi ỉiên ngành, NXB ĐHQG Hà Nội, 2007.

11.Phan Trọng Ngọ, Các ỉí thuyết phảtũiển tâmỉínguờĩ, NXBĐHSP, HàNội, 2003.

12.Robert L. Gibson, Marianne H. Mitchell, Introduction to Counseỉmg and Guữừmce, New Jeresy, 1995.

13.Nguyên Thơ Sinh, Tuvổn tâm ỉícân bán, NXB Lao động, 2006.14.Sontrork. J.W, Tìm hiẩi thếgĩôĩ tầm ỉí của lúa ũiẫr vị thành niên,

Trần Thị Lan Hương dịch, NXB Phụ nữ, Hà Nội, 2004.15.Unicef Việt Nam, Tài liệu tập huấn “Lớp đào tạo giảng vĩÊn vỂ

công tác tham vẩn", 2002.