nalpsg inldna - bjørnafjorden · eit framlegg til plan skal liggja føre: april 2013....

rusmiddelpolitiskhandlingsplan

2013-2020

r ullering 2016

Redaksjon Signe Eide, Marita Wallevik og Jan Rune Bakke.Grafisk utforming Øyvind Gjerde

Ny utgåve, rullering 2016

Os kommune2016

Rusmiddelpolitiskhandlingsplan

2013-2020

Rullering 2016

RULLERING AV RUSMIDDELPOLITISK HANDLINGSPLAN 2013 – 2020

Rusmiddelpolitisk handlingsplan for 2013 – 2020 er eit planverktøy som skal ivareta nødven-dig heilskap og retning for det rusmiddelfaglege arbeidet i Os kommune. Planen er godkjent av kommunestyret og skal rullerast innan 2016. I følgje Os kommune sin planstrategi skal rusmiddelpolitisk handlingsplan integrerast i folkehelsearbeidet og utgjera ein del av ein over-ordna plan for helse og omsorg. Ved rullering er det semje om å vektleggja:

• Kort beskriving av stoda pr. dato innan det rusmiddelfaglege området• Vidareføring av planen, men med revisjon av kap. 4 (tiltakskapitlet) i planen.

Kva er så status for Os 2016 i kortversjon?

Hovudmålet med gjeldande plan er å robustgjera barn, unge og vaksne i møte med rusmidlar. Dette målet føreset at alle gode kreftar spelar på lag, både foreldre, ulike kommunale tenester, private lag og organisasjonar, barnehagar og skular og alle andre som deltek i utvikling av lokalmiljø og bidrar til folkehelsa. Å sjå desse aktørane og deira innsats i samanheng og ikkje minst samhandlinga deira er vektlagt i planen. Her er kanskje foreldra den viktigaste gruppa. Derfor er det viktig å fortsatt gje støtte til foreldra i eit førebyggjande arbeid. Ungdata-undersøkinga vart gjennomført i Os våren 2015, og hadde som siktemål å kartleggja ulike sider ved livsstil og levekår blant unge, inkludert bruk av rusmidlar. Undersøkinga viser at tilhøva i Os er som i kommunar flest, men med små variasjonar.

Debutalder er normalt eit viktig poeng å kartleggja fordi forsking viser at jo tidlegare ein debuterer, dess større risiko er der for eit skadeleg konsum i vaksen alder. Faktisk viser tala at ungdom i Os har ein høgare debutalder enn ungdom flest, og langt færre har vore tydeleg rusa siste halvåret samanlikna med tilsvarande undersøking i 2010. Dette er gledeleg.

Eit anna interessant tal i Os – som på landsbasis - er at det store fleirtal av ungdom lyttar meir til foreldre enn til jamgamle i synet på rusmiddelbruk. Dette viser at foreldra er viktige gjen-nom heile ungdomstida. Vi ser og ein tydeleg samanheng mellom foreldra sine reglar i heimen om bruk av alkohol og faktisk inntak blant ungdomane. Kort sagt: Der det er reglar, er det mindre alkoholinntak. Det er nettopp dette vi vil oppnå. Foreldra sine reglar har stor tyding for dei unge sitt tilhøve til rusmiddel.

Rusmiddelfagleg arbeid av førebyggjande karakter føreset tverrfagleg innsats. Samarbeidet med lensmannsetaten er i dag stort sett ad hoc-prega. Dette samarbeidet ynskjer vi å styrka utifrå eit kriminalitets- og rusførebyggjande perspektiv. Det er difor ønske om å oppretta ein stilling for SLT-koordinator som i større grad skal samordna lokale, førebyggjande tiltak mot rus og kriminalitet. Ei slik satsing bygger på ein sentralt utforma modell, og slike stillingar er oppretta i over 200 kommunar. Tiltaket vil bli lagt inn i ein rullert plan og erstatta tiltaket «Rusfagleg Råd».

Føreord

Innafor det området som handlar om tidleg intervensjon, har Os kommune oppretta Tidleg Innsats som eigen teneste retta inn mot unge i startfasen av ein mogleg ruskarriere, samt unge (og familiar) som sliter med gamingproblematikk. Knytt til gamingproblematikken har tenesta siste året prioritert foreldrerettleiing i grupper. I tillegg er stilling for barnekoordinator op-pretta. Denne har fokus på barn som pårørande.

Psykologtenesta i kommunen er styrka, men fortsatt er det ei utfordring å dekka alle behov knytt til psykisk helse blant ungdom. Ulike tenester retta inn mot dei som sliter med rusproblem er blitt styrka siste åra, ikkje minst for dei som samstundes sliter med psykiske helse-utfordringar (ROP), og totalt sett får fleire hjelp. I tillegg får fleire hjelp til å skaffa seg tilfredstillande bustad. Kartleggingsverktøyet Brukarplan viser for øvrig at Os kommune ligg omtrent på landsnittet når det gjeld tilgang på kommunalt butilbod for denne brukargruppa.

Når det gjeld «arbeid heilt eller delvis», ligg Os kommune litt under dei nasjonale tala, men Prosjekt «Livskvalitet» som starta opp for eit par år sidan vil no prioritera tiltak knytt til aktivitet og lågterskel arbeid. Brukarmedverknad og brukarstyring er sentrale element i dette satsingsområdet. Vonleg vil vi difor sjå betre tal på dette området i Brukarplan i 2017.

Brukarplan avdekker og ein nedgang i talet på brukarar med omfattande rusmisbruk i 2016, og Os ligg i dag under det registerte landsnittet. Tal på registrerte LAR-pasientar i Os er rela-tivt høgt samanlikna med landsnittet. Slike tal vil truleg variera over tid, men vi tolkar og tala slik at mange brukarar i Os får relativt tett oppfølging i dag.

Frå 01.01.17 vil for øvrig kommunane få ansvar for etablering av ØH døgntilbod for bruka-rar med psykiske lidingar og rusproblem, slik det tidlegare er etablert innan somatikken. I Os kommune er denne endringa under arbeid.

Kort oppsummert tyder dette at ein vidarefører eksisterande tiltak med nokre unnatak/endrin-gar.

Desember 2016

Marita Wallevik Jan Rune Bakke

Innhald

1 Innleiing - kvifor ein plan 71.1. Innleiing og definisjon 71.2. Lovverket. Kvifor ein plan? 72 Omtale av rusmiddelsituasjonen 92.1. Rusmiddelsituasjonen i Noreg 92.2. Rusmiddelsituasjonen i Os 102.3. Vurdering av rusmiddelsituasjonen i Os 153 Rusmiddelpolitiske mål og strategiar 203.1. Nasjonale mål og strategiar 203.2. Os kommune sine mål og strategiar 214 Tiltak 224.1 Helsefremjande og førebyggjande tiltak 224.2. Tidleg intervensjon 234.3 Tiltak retta inn mot etablert problematikk 245 Kjelder 25 Vedlegg 26

55 Vkjelder 27

7

1 i nnleiing - k V ifor ein plan

1 .1. Innleiing og definisjon

Rusmiddel har til alle tider vore nytta for å skapa identitet og fellesskap, men og for å kunna meistrautfordringar og belastningar. Slikt sett kan bruk av rusmiddel både gje gode opplevingar og gleder, menogså innebera risiko for skadeverknader og avhengigheit. I denne samanheng handlar det om korleis einfrå ein kommunal ståstad kan førebyggja og/eller redusera dei negative fylgjene av rusmiddelbruk. Medrusmiddel meiner ein her alkohol, vanedannande legemiddel og narkotiske stof f.

I arbeidet med å framstilla rusmiddelbiletet i Os både når det gjeld analyse og framlegg til tiltak, har einvalt å dela biletet opp i 3 nivå:

1. Helsefremjande og førebyggjande (universelle) tenester/tiltak. Er retta inn mot alle.2. Tenester/tiltak knytte til tidleg intervensjon. Er retta inn mot risikogrupper/risikosituasjonar.3. Tenester/tiltak retta inn mot etablert problematikk. Er retta inn mot enkeltindivid.

1 .2. Lovverket. Kvifor ein plan?

Alkohollova § 1-7,d, pålegg kommunane å utarbeida ein alkoholpolitisk handlingsplan. Samstundes erkommunane sterkt rådd til å laga ein rusmiddelpolitisk handlingsplan, dette for å kunna føra ein heil -skapleg og samordna politikk. Då vil kommunane kunna sjå dei ulike ansvarsområde innan rusmidlar isamanheng, som m.a. skjenkepolitikk og anna førebygging, tidleg intervensjon og arbeid med rehabili -tering.

Kommunale oppgåver innan rusmiddelfeltet går og fram av lovverk som:• Lov om folkehelsearbeid av 260411 heimlar kommunen sitt ansvar for det førebyggjande og helse -

fremjande arbeid.• Lov om barnevernstjenester av 170792 gjev eit særskilt ansvar for å fylgja med i dei tilhøve barn og

unge lever under og nna eigna hjelpetiltak.• Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester av 260411 gjev pålegg om nødvendige helse- og

omsorgstenester til personar med rusmiddelproblem.Ein rusmiddelpolitisk handlingsplan blir dermed eit planverktøy som tek i vare nødvendig heilskap ogretning for rusmiddelarbeidet i kommunen.

8 Rusmiddelpolitisk handlingsplan

1.3. Mandat og forankring

Etter førre rusmiddelpolitiske handlingplan for åra 2005 til 2007 har rullering av denne vore etterlyst frå ulike hald. Eit nytt initiativ i 2010 vart lagt på vent medan ein venta på Kvalitetsplan for Oppvekst og kultur som kom i 2011. Hausten 2012 kom temaet opp på nytt, og i konstitueringsmøte 121112 vart fylgjande mandat formulert: Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å ro-bustgjera barn, unge og vaksne i møte med rusmidlar.

Arbeidsprosessen vert ivareteken gjennom ein prosjektorganisasjon slik: Styringsgruppe: Kommunalsjef Helse, omsorg og beredskap Nils Petter Borge, kommunalsjef Kultur og oppvekst Ingvar Torsvik.

Prosjektgruppe (arbeidsgruppe): Signe Eide frå Bestillar-og forvaltarkontoret, Marita Wallevik frå Førebyggjande helsetenester og Jan Rune Bakke frå Helsetenester.

Referansegruppe: Birgit Holsen, Bestillar- og forvaltarkontoret, Eva-Mari Solberg, Helsetenester og Elisabeth Sjåstad frå Barneverntenesta.

Eit framlegg til plan skal liggja føre: April 2013. Høyringsrunde: mai/juni 2013. Har motteke høyringsuttale frå NAV sosiale tenester. Denne er innarbeida i planen. Endeleg plan vert sendt over til politisk handsaming: Seinsommaren 2013.Rullering: Innan utgongen av 2016.

Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å robustgjera barn, unge og vaksne i møte med rusmidlar.

9

2 o mtale a V rusmiddelsituasjonen

2.1. Rusmiddelsituasjonen i Noreg

2.1.1. Bruk av alkohol

Alkohol er i omfang det rusmiddelet som gjer mest skade. Ved stort og/ellerlangvarig alkoholkonsum påfører ein ikkje berre skader overfor seg sjølv. Deter påvist ein klar samanheng mellom alkoholkonsum og vald både på individ-og på samfunnsnivå. Stortingsmelding 30 (2011-2012) Se meg! En helhetligruspolitikk nyttar omgrepet «passiv drikking» for å skildra skadeverknader somrammar andre enn den som sjølv drikk, m.a. valdsskader, tra kkskader, foster -skader og utryggleik for barn og andre i miljøet rundt den som drikk.

Det norske alkoholkonsumet er lågt i europeisk målestokk. Ei viktig forklaringpå dette er langvarig vektlegging av regulatoriske og pedagogiske verkemiddeli alkoholpolitikken, her under avgifter, aldersgrenser, monopolordninga, sals-og skjenkereglar, reklameforbod samt haldningsskapande tiltak og informasjonom fylgjene av alkoholbruk.

Tal frå stortingsmeldinga viser at det registrerte alkoholforbruket i 2010 varpå 6,7 liter rein alkohol pr. innbyggjar over 15 år, mot 4,8 liter i 1995. Likevelviser den siste rapporten frå SIRUS – Rusmidlar i Norge 2012 - at det har voreein svak nedgang i totalomsetninga dei siste 3 åra. Sal av brennevin har hatt einliten, men jamn nedgang dei siste 4 åra, medan sal av vin har auka.

Det samla forbruket, inkludert det uregistrerte, blei i 2010 stipulert til å vera ioverkant av 8 liter pr. innbyggjar over 15 år, mot 5,5 liter i 1995. Til samanlikn -ing er det gjennomsnittlege forbruket for heile Europa 12,5 liter rein alkohol.

I fylgje landsdekkande ungdomsundersøkingar frå SIRUS har det ikkje vorestore endringar i forbruket i aldersgruppa 15 – 20 år i perioden 1993 til 2008.Tala viser likevel at også 60 % av 15 - 16-åringar har drukke alkohol, trass i ataldersgrensa er 18 år i Noreg.

Elles viser undersøkingar at alkoholbruken mellom dei yngste tenåringane aukafram mot tusenårsskiftet, for deretter å falla noko igjen. Debutalderen har de -rimot vore stabil i Noreg dei seinare åra, omkring 14,5 år for øl, og 15 år forvin/brennevin. Debutalder vil sei alderen fyrste gong ein prøver eit rusmiddel. Omgrepet er viktig fordistudiar tyder på at låg debutalder kan innebera ei negativ utvikling, med seinare rusproblem og avhen -gigheit.

Nyare undersøkingar viser og at den største relative auken i alkoholholkonsumet skjer blant dei over 60år. Auken er størst i aldersgruppa 66 – 79 år, og ho er like stor blant kvinner som blant menn.

10

2.1.2. Bruk av narkotiske stoff

Regulatoriske verkemiddel har også vore nytta for åredusera tilgjenge til narkotika. Samanlikna med dei

este andre europeiske land har Noreg ein relativtlåg del som brukar narkotiske stoff. Dette har m.a.samanheng med relativt strenge reglar. All illegalmedverknad når det gjeld narkotiske stoff og vane-dannande legemiddel vert regulert av straffelova.Bakgrunnen for dette lovverket er eit sterkt signalom at bruk medfører monaleg skade, både for denenkelte, for pårørande og for samfunnet. Målet er åredusera bruk og kriminalitet knytt til bruken.

Undersøkingar viser at Noreg ligg lågt i bruk avnarkotiske stoff som cannabis, kokain, heroin og ecstasy, men dei seinare åra har det vore ein stor aukei tilgjenge og bruk av amfetamin og særleg metamfetamin.

Eit anna særtrekk gjennom dei seinare åra er aukande omsetnad av nye syntetiske stoff og dopingmidlar/prestasjonsfremjande midlar. Dette er stoff som oftast vert omsett via internett.

2.1.3. Utfordringar

• Det har vore ei markant auke av registrert forbruk av alkohol dei siste 15 - 20 åra, trass i ei stabili -sering i det siste.

• Ein del pasientar nyttar vanedannande medikament i større mengder eller i lengre tid enn det somer tilrådd.

• Noreg har eit relativt høgt tal med overdosedødsfall.• Manglande samhandling, store variasjonar/manglar i tenestetilbodet og lang ventetid for behandling

er framleis ei utfordring trass i rusreforma frå 2004.• Skadeleg bruk av rusmiddel er ein av dei største risikofaktorane for sjukdom og for tidleg død, eller

andre skader som fylgje av ulukker og vald.• Problem knytt til avhengigheit kan påføra barn, unge og vaksne pårørande skam og skuldkjensle, og

kan medføra problem med å takla kvardagslivet.• Ei stor pedagogisk utfordring er at store delar av skadeomfanget er knytt til eirtalet som har eit

relativt lågt forbruk av rusmiddel. Universelle og regulatoriske verkemiddel vert stadig sett underpress, og den rette balansen mellom statleg styring og det kommunale sjølvstyret i det førebyg -gjande arbeidet kan vera vanskeleg å ivareta.

• Det er ei utfordring å oppdaga, identi sera og gripa inn tidleg nok for å førebyggja alvorleg rus -problematikk. Her handlar det om å gjera ansvarlege og medvitne m.a. barnehage, skule, barnevern,helse- og omsorgstenestene, og ikkje minst foreldra.

2.2. Rusmiddelsituasjonen i Os

2.2.1. Grunnlag for analysen

I arbeidet med å få fram eit oversyn og analyse av rusmiddelsituasjonen i Os har ein nytta seg av kjeldersom:• Stiftelsen Bergensklinikkene sin rapport frå 2011: Ungdom og rusmidlar i Os 2010.• Uttale frå Bestillar- og forvaltarkontoret om data på alkoholomsetninga i kommunen.

11Os kommune 2016

• Uttaler frå kommunale tenester/offentlege instansar. • Uttale frå Foreningen mot Stoffmisbruk • Møte den 23.01.13 med ulike offentlege instansar, lag og organisasjonar der ein hadde høve til å

koma med innspel til planarbeidet. • Møte den 13.02.13 med elevar frå ungdoms- og vidaregåande skular i Os.

2.2.2. Rapportar

Rapporten «Ungdom og rusmidlar i Os» frå 2011 (gjennomført mellom elevar i ungdomsskulen og vidaregåande skular) peikar på at debutalderen for alkohol ligg på ca. 15 år, omtrent på same nivå som han har vore dei seinare år. Ungdom i Os kjem elles stort sett ut med dei same funn som i dei fleste andre kommunar, og alkohol er det mest utbreidde rusmiddel. Fylgjande funn vert nemnde spesielt:

• Dei fleste elevar hadde klare haldningar mot å kjøra motorkjøretøy i ruspåverka tilstand, men over-raskande mange sa at dei kjende ungdomar som hadde kjørt medan dei var påverka.

• 17 % av gutane i ungdomsskulen og 23 % av gutane på vidaregåande skule hadde skulka på grunn av data- og nettspel.

• Klar samanheng mellom rusing og reglar i heimen for bruk av alkohol, og reglar for når dei unge skal vera heime om kvelden.

Sjølv om rapporten byggjer på tal innhenta i 2010, meiner prosjektgruppa at innhaldet framleis er rel-evant for situasjonen i dag. Han gjev dessutan fylgjande forslag til retning på førebyggjande innsats:

• Gjera foreldra medvitne på effekten av eigne haldningar og åtferd, og dei reglar og rammer dei set for dei unge si åtferd.

• Realitetsorientera dei unge på m.a. verknader og konsekvensar av bruk av rusmidlar.• Gje fritidstilbod som er interessante for ungdom generelt, og dei som fell utanfor «normaltilboda»

spesielt.

Statistikk frå Bestillar- og forvaltarkontoret viser jamn auke i omsetnad av øl, vin og brennevin gjennom dei siste 3 – 4 åra, sjølv om det dette siste året har vore ein liten nedgang. Tal i liter.

Øl totalt Øl skjenk Øl sal butikk Vin Brennevin2010 756 910 68 808 688 102 22 763 3 1062011 764 618 72 050 692 568 26 389 3 3752012 740 949 64 750 676 199 24 297 3 034

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

2010 2011 2012

Lite

r

Alkoholsal

Øl

Vin

Brennevin

Alkoholsal i Os


Vinmonopolet på Os opplyser at det er vin som har den største salsauken hos dei. Det vart seld ca. 10 000,- fleire liter i 2012 enn i 2011. Trenden er meir vin, men også fleire alkoholfrie alternativ. Dette er i tråd med det styresmaktene vil. Det vart opna nytt pol i Austevoll i 2012.

Os kommune sine retningsliner for sals- og skjenkepolitikk vert fornya med politisk handsaming kvart fjerde år i samband med nytt kommunestyre. Ved siste revisjon forslo administrasjonen m.a. ein halv time kortare skjenketid, og framlegget vart sendt på høyring til alle skjenke- og salsstadane i kom-munen, til NAV, lensmannen og kommunelegen. Det kom svar berre frå 2 skjenkestadar og frå NAV.

I kommunestyret blei forslaget om kortare skjenketid nedstemt. Kommunestyret bad likevel om skjerpa kontroll av sals- og skjenkestader, særleg i høve til over-skjenking og sal av alkohol til mindreårige. Administrasjonen vart dessutan beden om å ta opp att «ansvarleg vertskap»-programmet, i dag omtalt som «ansvarleg alkoholhandtering», eit program som m.a. betrar samarbeidet mellom kommune, kon-trollørar, politi og næringsdrivande.

Dette arbeidet er teke med i ein samarbeidsavtale mellom Stiftelsen Bergensklinikkene og Os kom-mune, men er førebels ikkje sett i verk.

I retningslinene for sals- og skjenkeløyve heiter det at Os kommune sin «alkoholpolitikk skal byggja på alkohollova sitt føremål om å avgrensa skader som fylgje av alkoholbruk og å redusera bruken av alko-hol». Os kommune har ikkje «tak» på skjenkeløyve, og kommunen vil heller ikkje redusera skjenketida. Ut frå denne kjensgjerninga meiner Bestillar- og forvaltarkontoret at ein i denne planperioden alterna-tivt bør fokusera på informasjons- og haldningsskapande arbeid, retta inn både mot skjenkenæringa og befolkninga elles.

2.2.3. Helsefremjande og førebyggjande tenester/tiltak

Os kommune v/Førebyggande helsetenester har gode arenaer for å gjera foreldre medvitne om deira haldningar til rusmidlar. Dei møter gravide, barn og føresette ved faste møtepunkt. Rusmidlar er obliga-torisk tema under svangerskapet, kort tid etter fødsel, ved 10 månader og i 4-5 årsalder. I skulehelsete-nesta møter ein barn og foreldre i 2. klasse, og i 8. klasse er grensesetting, rusmidlar og seksualitet eit gruppetema. I 9. klasse er tobakk og rusmidlar tema i individuelle samtalar.

Det vert også arrangert foreldreførebuande kurs, kurstilbod om «Musikk frå livets begynnelse» til fyrstegongs foreldre, parkurs om «Godt samliv» til fyrstegongs foreldre og foreldrerettleiing til alle foreldre til barn på 2 år, leia av psykolog.

MOT er ein haldningsskapande organisasjon som jobbar for og med un-gdom og har vore i bruk i Os kommune sidan 2006. MOT sitt mål er å medverka til robuste ungdomar og trygge ungdomsmiljø. Os kommune er MOT-kommune, og har tilsett eigne MOT-informatørar som arbeidar inn mot ungdomsskule og vidaregåande skule.

«Skulk-prosjektet» i regi av Os Ungdomsskule har gått føre seg sidan 2011. Prosjektet skal medverka til at ungdom fullfører grunnskulen.

Ungdom og helse – eit prosjekt for elevar i 9. klasse skal styrka elevane til å meistra utfordringar i møte med rusmidlar og seksualitet. Prosjektet er eit tverrfagleg undervisningsopplegg som legg vekt på oppbygging av kunnskap og refleksjon. Intensjonen er å gjennomføra dette programmet kvar haust. I møte den 23.01.13 med offentlege instansar, lag og organisasjonar vart det invitert til innspel knytt til arbeidet med rusmiddelpolitisk handlingsplan. Eit resymé av alle innspel gjev følgjande bilete:

13Os kommune 2016

• MOT vert sett på som ein viktig aktør i førebyggjande arbeid

• Viktig å styrka foreldrerolla inn både mot førskulebarn og mot ungdom.

• Det vart peika på at det var ein del bråk, uro og hærverk i Os sentrum i helgane, at ulike stengetider ved ute stadane er positivt og at fleire halde-plassar for drosjane kunne avhjelpa problema med uro.

• Mykje skryt av ungdommen i Os, men det kjem og fram at ein del ung-dom fell utanfor.

• Det vart gjeve mange døme på ulike førebyggjande tiltak knytt til aktiv-itetar for ungdom, men ung-dommen møter ikkje. Behov for å samordna ulike tilbod, kanskje lurt at ein vel ut nokre satsings-område og ikkje spreier innsatsen på for mange tiltak. Det vart etterlyst fleire tilbod for ungdom spesielt i feriar og i helgane. Ønskje om å trekkja med ungdom i utforming av tilboda, dette for å oppnå størst mogleg deltaking.

• Viktig at ungdomane også blir høyrt på dette nivå.

I møte den 13.02.13 med elevar frå ungdoms- og vidaregåande skular i Os kom m.a. fram:

• Sprik mellom tilbod og ønskje hos ungdomane, ønskje om at kommunen tok meir ansvar for alkoholfrie tilbod fredagar og laurdagar.

• Oppfatning om at den kommunale ungdomsklubben ikkje var for ung-dom flest.

• Kyrkja har tilbod, men mange vel vekk dette tilbodet p.g.a. «kristen regi».

• Ønskje om «et sted å henga», «Ung-domens hus» eller «Alt mulig-hus» der det er viktigare å vera i lag med venene sine enn å ha masse aktivitetar.

• Differensiera tilboda då det er store sprik i interesser og behov innafor aldersgruppa 14 til 18 år: Kino på fredagar, opningstid utover kl. 15 på biblioteket, mobil ungdomsklubb som vekslar mellom ulike bygder.

• Viktig med gode førebilete, vaksen-kontaktar/miljøarbeidarar i slike tiltak.• Foreldra må ta den nødvendige praten med ungdomane om rusmidlar, vera opne overfor ung-

domane, gjerne bruka eigne røynsler og leva som dei seier. Ikkje lokka med at «du skal få lappen viss du held deg til du fyller 18 år», noko som var relativt utbreidd og uttrykk for ei naiv haldning/feil pedagogikk.

2.2.4. Tenester/tiltak knytt til tidleg intervensjon

Med tidleg intervensjon meiner vi arbeid med å identifisera og handtera eit problem på eit så tidleg tidspunkt at problemet kan forsvinna eller bli redusert med avgrensa innsats. I RUTE-prosjektet (Innsat-steam for Rusmiddelbrukande Unge, Tidleg Engasjement) har halde på sidan 2010 og går fram til som-


maren 2013. Dette prosjektet har fokus på tidleg intervensjon og tar mål av seg til å fanga opp ungdom som er i faresonen når det gjeld bruk av rusmiddel, og laga rutinar som skal sikra hjelp når ein treng det. Prosjektet inneber eit samarbeid mellom politi, lege, ruskonsulent og psykolog (kjøp av psykologte-neste 1 dag pr. veke frå Stiftelsen Bergenklinikkene) og har i dag skaffa seg ei brei kontaktflate inn mot m.a. skular, helsesystrer og ungdomsmiljø. Tiltaket får gode tilbakemeldingar, og etterspurnad etter psykologtenesta spesielt viser eit stort behov for denne tenesta.

Barneverntenesta i Os har i skriv av 06.02.13 gjeve ein fyldig uttale. Frå denne blir det saksa:

• B.v.t. gjer til kjenne ei uro for ei tilsynelatande endring mot meir liberal haldning blant unge vaksne knytt til illegale rusmidlar, og at foreldre er meir fråverande i ungdomstida.

• B.v.t. opplever fleire foreldre med rusproblem, noko som har fått utvikla seg for langt før b.v.t. får melding om omsorgssvikt.

• Viktig at barn som opplever slike tilhøve får «kompetanse» om kor dei kan få hjelp. • Ønskjer auka førebyggjande innsats retta inn mot helsestasjon med sikte på kartlegging.• Ønskjer auka innsats på rus og førebygging inn mot ungdomsmiljøet gjennom eit oppsøkjande un-

gdomsteam. • Ønskjer auka informasjon og kompetanse til foreldre om foreldrerolla, haldningsarbeid, kunnskap

om rus, teikn og symptom og aktuelle hjelpetiltak frå offentlege tenester.• Ønskjer auka kompetanse i skulen for å kunna oppdaga/handtera åtferdsvanskar.• Ønskjer ulike selektive tilbod retta inn mot barn og unge i faresonen, her under tidleg intervensjon

og betre tverrfagleg samarbeid.

2.2.5. Tenester/tiltak retta inn mot etablert problematikk

Os lensmannskontor har i skriv av 07.11.12 gjeve ein fyldig uttale. Frå denne gjev vi følgjande resymé:

• Inntrykket er at ungdomar i Os er som ungdom flest der det vert eksperimentert med alkohol på festar/innandørs, stadar ute der dei kan sitja uforstyrra, t.d. skuleplassar og barnehagar. Inntrykk frå patruljerande politi at ein del ungdomar manglar reglar for innetid og grensesetting.

• Vurderer utviklinga innan rusfeltet som positiv, lite ny rekruttering til tyngre stoff. Liten tendens til auke i bruk av GHB og amfetamin, hasj mest utbreidd, men ingen nye førstegangsbrukarar registrert i 2012.

• Inntrykket er at rusmiljøet i Os i stor grad samhandlar med miljøet i Bergen, Nesttun og Stord, og Os er ei såpass lita bygd at enkeltpersonar kan få stor innverknad. Difor viktig med godt samarbeid mellom ulike kommunale etatar og politi også i framtida.

• Politiet brukar store delar av ressursane på sentrum i helgane då det er stort trykk her. Relativt tett med skjenkestadar i Os sentrum, til tider mykje drik-king, urinering og generell tilgrising i sentrum, og auka rusing skaper større utfordringar for å oppretthalda ro og orden.

• Publikum kjem seint ut til ute stadane i helgane, gjerne mellom kl. 24 og kl. 01. Politiet rår til at ute stadane stenger kl. 02.00, for at publikum skal koma tidlegare ut og heim. Politiet har og dialog med vaktene på ute stadane og taxinæringa om avvikling av køar.

• Utfordringar knytt til stadar som sel mat om natta, og desse stadane kunne med fordel vore styrka med vakt-hald for å førebyggja slåssing i køen.

• Viktig med reint og ordentleg sentrum, og at nokon tek oppryddinga etter ei utelivsnatt.

15Os kommune 2016

NAV Os sosiale tenester har i e-post av 14.02.13 gjeve uttale. Her heiter det m.a.:

• Då dei møter stadig fleire unge med rusmiddelproblematikk og omfattande hjelpebehov, ønskjer dei tettare samhandling på tvers av kommunale tenester før fylte 18 år. Mange ungdomar bagatelliserer bruk av hasj og andre stoff, og det tar gjerne tid å få avdekka skadeleg bruk av rusmidlar.

• Ikkje alle med rusproblematikk i Os kommune har oppfølging frå NAV sosiale tenester, difor van-skeleg å talfesta heile brukargruppa.

• Bustad er ei stor utfordring. Det er få i brukargruppa som får tildelt kommunalt husvære, noko som gjer arbeidet med oppfølging og rehabilitering svært vanskeleg. Os kommune må ta stilling til kor-leis bustadsosialt arbeid med denne gruppa skal drivast framover.

• Gjer til kjenne tett/godt samarbeid med Vartun, avd. Psykisk helse, Vindfanget mfl. • Meir formalisert samarbeid gjennom etablering av Fagteam og ROP-Innsatsteam frå 2013.• Behov for tilpassa aktivitetstilbod til pasientar i legemiddelassistert behandling (LAR).• Arbeid etter «generalistmodell» føreset at alle medarbeidarar har tilstrekkeleg med kompetanse, her

under opplæring i Motiverande Samtale (MI), eit samtaleverktøy.• Hjelpeapparatet treng meir kompetanse om rusbehandling og spesielt LAR.

Foreningen mot Stoffmisbruk har gjeve uttale i e-post av 100313. Frå denne vert det saksa:

• Kritikk mot MOT-arbeidet knytt til oppleving av at ungdom vert behandla ulikt. Ønskjer at MOT-arbeidet berre skal arbeida inn mot ungdomstrinnet, ikkje tidlegare.

• Behov for straks-tiltak i høve til bustad, då altfor mange står utan bustad i Os, mange søv ute eller hos vener.

• Opplever at brukarar ikkje blir møtt med nødvendig respekt og etterlyser betre haldningar blant dei som arbeider med rusmisbrukarar.

• Er kritisk til drift av kommunal ungdomsklubb, ønskjer eit lokale til «førebygging», drifta gjennom samarbeid med alle organisasjonane.

• Ønskjer eit ope hus frå kl. 16 og heile natta, med tilbod om dusj/klesvask og varmt måltid.• «Utekontakt bør prioriteres på høyeste hold».• LMS avd. Os ønskjer å vera med i eit vidare samarbeid «for å bidra så godt vi kan».

2.3. Vurdering av rusmiddelsituasjonen i Os

2.3.1. Generell vurdering

Det er prosjektgruppa si vurdering at Os kommune stort sett står fram med dei same utviklingstrekk som kommunar flest i landet. Nokre av dei nasjonale utfordringane kan vi også kjenna att i vår kommune og må difor saman med dei spesielle særtrekk løysast lokalt.

Det er ei kjend sak at det er stor omsetnad av illegale rusmidlar i by- og bynære kommunar, noko som også gjeld Os kommune. Tilgang til illegale rusmidlar er stor i Os nettopp som randkommune til Bergen. Ein slik tilgang på rusmidlar påverkar inntaket av rusmidlar både hos etablerte brukarar og andre som er i faresonen for å utvikla eit misbruk. Som mellomstor kommune har Os også eit relativt høgt tal med sals- og skjenkestader.Forsking har slått fast at det er ein samanheng mellom tilgjenge og forbruk, med dei ulemper dette medfører. Utfordringa blir dermed korleis kommunale mynde kan robustgjera våre innbyggjarar i dette møtet.

Det er viktig å få fram at den kommunale tenesteproduksjon i Os er kjenneteikna av kompetente me-darbeidarar som er opptekne av profesjonalitet, samarbeid/samhandling både internt og mellom ulike tenester, og ikkje minst tenesteutvikling med fokus på tiltak som verkar. Det myldrer av ulike aktivitetar


som skjer i regi av private lag og organisasjonar i Os. Desse representerer positive verdiar som engas-jement , samkjensle og solidaritet til lokalmiljøet til beste for innbyggjarane. Totalt sett går det difor føre seg mykje bra arbeid i Os som medverkar til å gjera innbyggjarane robuste i ulik grad.

Samstundes er Os ein vekstkommune, fleire tenester blir etterspurde, og tilbodet må tilpassast. Det er di-for forståeleg at det kjem fleire innspel om meir res-sursar, m.a. nye tiltak som utekontakt /oppsøkjande arbeid, styrking av førebyggjande helsetenester og

fleire bustader til vanskelegstilte. Frå politisk hald ligg det derimot ikkje føre signal om meir pengar eller ressursar. Prosjektgruppa ser på denne situasjonen som eit unikt høve – og nettopp slik vi oppfat-tar at intensjonen med planarbeidet skal vera - å sjå dei ulike områda i ein samanheng der vi peikar på retninga for det vidare arbeid innan eksisterande ressursar. Likevel vil vi hevda at for mange av dei kommunale tenester er marginalt bemanna. Konsekvensen er at det er vanskeleg å utnytta kompetansen til den enkelte medarbeidar fullt ut.

Det er viktig at det er samsvar mellom den kompetansen befolkninga spør etter, jf. lovpålagde oppgåver, og den kompetansen våre kommunale medarbeidarar faktisk har. Tryggleik i form av fagleg ballast for våre medarbeidarar er nødvendig dersom ein skal ha mot til å gå inn i komplekse og krevjande saker og stå i dei. Dette krev eit kritisk blikk på kva utdanning og yrkesgrupper kommunen er avhengig av i sin teneste-produksjon, men også eit auge for vedlikehald og ajourført kunnskap. Os kommune har gjennom mange år lagt vekt på kompetanseutvikling i form av kursing, vidare- og etterutdanning for våre medarbeidarar. Denne innsatsen har vore forsterka og gjort meir systematisk siste året gjennom ein samarbeidsavtale med Stiftelsen Bergensklinikkene om fleire tiltak innan kompetanseutvikling. Desse tiltaka fordeler seg på alle tre nivå under tiltakskapitlet, sjå nedanfor under kap. 4. Her nemner vi berre grunn- og fordjup-ingskurs og rettleiingsgruppe i Motiverande Samtale (MI), eit samtaleverktøy som vi veit har god effekt i arbeidet med våre pasientgrupper. Samarbeidsavtalen må oppdaterast og endrast i tråd med behov og utvikling innan tenestene. Her er det viktig at alle relevante faggrupper blir inviterte inn og får tilbod, ikkje minst for å sikra ei felles forståing av utfordringane, byggja dette «motet» og finna ut korleis ein kan handtera desse utfordringane best mogleg.

2.3.2. Vurdering i høve til førebyggjande og helsefremjande tiltak

Slike tiltak, også kalla universelle tiltak, har i utgangspunktet den fordel at dei er retta inn mot alle grup-per, og dei er normalt billegare enn tiltak som blir sette inn etter at ein skade er skjedd. Det er derimot vanskeleg å måla effekt av førebyggjande tiltak, og nokon vel - så lenge det er frivillig - vekk slike tiltak/tilbod. At nokon fell utanfor, treng ikkje bety at dei ansvarlege gjer ein dårleg jobb. Det handlar heller om at folk er ulike og har ulike interesser og føresetnader. Det er eit faktum at vi ikkje lukkast i å fanga opp nokre av dei som er meste sårbare. Dei vil igjen vera gjenstand for meir selektive tiltak, gjerne i form av gruppeba-serte eller individretta tiltak viss/når ein kjem i posisjon til desse, jf. tidleg intervensjon.

17Os kommune 2016

Prosjektgruppa må ta inn over seg den uroa som lensmannskontor, barneverntenesta og Nav sosiale tenester gjev til kjenne om gjeldande haldningar til rusmiddel både blant ungdom og vaksne.

På det førebyggjande plan ønskjer prosjektgruppa å korrigera desse haldningane gjennom ein meir sys-tematisk, heilskapleg og målretta innsats retta inn mot barn og unge der også foreldra blir trekte med i større grad. Foreldrerolla må styrkast. Forsking viser at førebyggjande tiltak «i fredstid» opp til 12 -13 årsalderen verkar best. Ein god relasjon mellom barn og foreldre er ei lønsam investering. Foreldra vil i desse åra vera nærast barna og ha størst påverknad. Ein styrka innsats her vil vera avgjerande for å skapa denne «vi-kjensla» som mandatet legg opp til gjennom eit felles ansvar.

Os kommune har eit rikt organisasjonsliv som gjev mange gode aktivitetstilbod til folk i alle aldrar, ik-kje minst barn og unge, men det kan sjå ut som om ein manglar meir spissa – rusfrie - tilbod til ungdom særleg i helgane. Prosjektgruppa vil difor oppmoda lokalmiljøet til ein større innsats på dette området, t.d. gjennom eige prosjekt som kan betra tilbodet.

Når det gjeld samarbeidet med sals- og skjenkenæringa, vil prosjektgruppa gjennom planarbeidet følgja opp kommunestyret sitt vedtak om å ta opp at programmet Ansvarleg Alkoholhandtering.

Elles kan Os kommune som arbeidsgjevar og på eigne vegner byggja ein tydelegare profil i rusførebyg-gjande arbeid gjennom samarbeidet med AKAN (Arbeidslivets kompetansesenter for rus- og avhen-gighetsproblematikk). Slikt arbeid må ivaretakast innafor HMT-arbeid (helse-miljø- tryggleik). Eit meir offensivt arbeid her kan vera ein god rollemodell for andre verksemder.

2.3.3. Vurdering i høve til tidleg intervensjon

Prosjektarbeidet I RUTE har avdekka at mange unge slit med byrjande problematikk samstundes som det til tider er vanskeleg å koma i posisjon til dei, fordi dei ikkje ser eller opplever at dei har eit problem. Ofte må ein oppleva negative konsekvensar av rusmiddelbruken, i form av skader, ulukker eller andre tapsopplevingar før ein blir vekt. Då fyrst kan ein gjerne koma inn med endringsarbeid. Her ser vi igjen korleis eit haldningsproblem slår ut. I tillegg har mange sakna informasjon om kor ein kan venda seg når ein møter/får kjennskap til/ser ungdom som sliter med rus og psykisk helse.

Prosjektarbeidet avdekker også etterspurnad av ei «lågterskel psykologteneste» slik det i dag vert gjeve tilbod om overfor ungdom i ein risikosituasjon, jf. tidleg intervensjon, og prosjektgruppa er difor nøgd med at det igjen er oppretta stilling for kommunepsykolog i Os kommune. Ein eigen rapport vil bli laga frå I RUTE-prosjektet.Elles er eit eige Tidleg intervensjon-program i møte med gravide og småbarnsforeldre teke inn i ein samarbeidsavtale med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene, sjå nedanfor under pkt. 2.3.4.

2.3.4. Vurdering i høve til etablert problematikk

På dette området har det gjennom dei seinare åra skjedd mange positive ting i regi av Os kommune. Tiltakskjeder er på plass med tilbod for rusavhengige i aktiv rus, t.d. Baksio og Vartun oppfølging-steneste. For dei som er under rehabilitering, har vi Vindfanget, eit oppfølgingstilbod i regi av Kirkens Sosialteneste der Os kommune er inne med eit driftstilskot.

Vi har utvikla gode rutinar og samarbeid, både mellom ulike kommunale tenester, almennlegane og opp mot spesialisthelsetenesta, men framleis er det potensiale for betring på dette området. Å utvikla dette samarbeidet vidare, ikkje minst få til den gode samhandlinga ved overgang av ansvar, t.d. frå barnevern til Nav sosiale tenester, må framleis ha høg prioritet. I samband med gjennomføring av Samhandling-


sreforma og implementering av ROP-retningslinja, sjå nedanfor under pkt. 3.1.1. og 3.1.3. må det lagast avtaleverk mellom kommunal helse- og omsorgsteneste og spesialisthelsetenesta.

Store utfordringar i dag synest å vera relatert til bustadproblematikk og oppfølging av brukarar som er under Legemiddelassistert Rehabilitering (LAR) og brukarar med problematikk knytt til både rus og psykisk liding (ROP-pasientar). Dei slit gjerne med å oppnå ein stabil busituasjon, dels fordi dei man-glar buevne, dels fordi kommunen ikkje evnar å tilby eit tenleg butilbod som også omfattar tilstrekkeleg med oppfølging, og/eller dels fordi dei ikkje ønskjer oppfølging eller kontakt.

Fleire instansar og særleg Landsforeningen mot Stoffmisbruk, avd. Os har i sin uttale peika på behovet for fleire kommunale bustader til dei mest vanskelegstilte. Os kommune har sidan førre rusmiddelpo-litiske handlingplan i 2005 bygd 16 nye husvære lokalisert til Vartun, så her har det faktisk vore ei posi-tiv utvikling. Men framleis er det utfordringar knytt til dette behovet som prosjektgruppa meiner må bli vurdert meir konkret gjennom eige planverk, Bustadsosial Handlingplan. Dette arbeidet heng dessutan også saman med spørsmål knytt til buevne og oppfølgingsbehov slik det er nemnd ovanfor.

Eit eige fagteam, samansett av avdelingsleiarar frå Avd. Psykisk helse, Grantun, Vartun, Nav sosiale tenester og Bestillar- og forvaltarkontoret ved behov, har gjennom eige prosjekt siste året arbeidd for å gje eit betre samordna og tettare tenestetilbod til ROP-pasientar. Eit eige ROP-innsatsteam er under etablering.

For mange av desse brukarane er mangel på nettverk eit kjenneteikn, pårørande er gjerne slitne og har trekt seg vekk. Det vil difor vera naturleg å stimulera til nettverksbygging og re-etablering av kontakt med pårørande der det er mogeleg. Gjennom ei eiga satsing har ein våren 2013 starta opp ei sjølvhjelpsgruppe for pårørande til pasientar med ruslidingar og/eller psykiske lidingar. Det hadde og vore ønskjeleg å skapa tilbod om fritidsak-tivitetar for denne pasientgruppa, men dette krev ressursar som kommunen ikkje har i dag.

Tal LAR-pasientar har auka monaleg i Os dei siste par åra. Dette er ei pasientgruppe der dei fleste får utdelt medisin dagleg via LAR-tiltaket på Vartun. Kapasiteten i høve til medisinutdeling har siste året vore for låg, men har no frå 2013 auka noko. Samstundes kunne ein ønska meir tilbod om tilrettelagt aktivitet og arbeid, og det er og avdekka behov for meir individuell oppfølging for denne brukargruppa. Med etablering av ROP-innsatsteam vil ein derimot kunna tilby betre kvalitet på tenester gjennom betre koordinering.

Utfordringar knytt til overdosedødsfall slik det er peika på i det nasjonale biletet, har vore takla innafor vanleg akuttmedisinsk arbeid gjennom Os legevakt. Det må likevel vera eit mål å unngå at ein pasient kjem i ein slik situasjon. Utover Os legevakt vil sjølvsagt eit slikt arbeid også omfatta andre tenester lokalt. I fylgje Stortingsmelding 30 (2011-2012) Se meg! En helhetlig ruspolitikk, vil Helsedirektoratet koma med ein nasjonal strategi for reduksjon av overdosar. Denne vil stimulera til utforming av lokale strategiar i den enkelte kommune.

I dei komande åra må Os kommune ha stor merksemd på organisering av dei ulike tenestene. Nytt lovverk opnar for «full kommunal frihet» til kor og korleis ein vil forankra og organisera dei ulike

19Os kommune 2016

tenestene. Det er difor behov for å skaffa seg god kompetanse på det nye lovverket slik at vi kan arbeida smartast mogeleg for å gje brukarane eit godt tenestetilbod. For å kunne dimensjonera tenestene rett vil det også vera behov for gode verktøy som kan kartleggja omfang og karakter av rusmiddelbruk i Os.

2.3.5. Oppsummering

Gjennom arbeid med Rusmiddelpolitisk handlingsplan ligg det føre eit stort potensiale for å kunna utvikla vidare dei ulike tenester, først og fremst fordi ein kan sjå heile dei ulike ansvarsområda i ein samanheng og slik sett skapa heilskaplege og samordna tenester. Dette gjeld både universelle og helse-fremjande tenester, tenester knytt til tidleg intervensjon og tenester retta inn mot etablert problematikk. Ut frå ein gjennomgong av heile området er det framover rimeleg å vektleggja:

• Styrking av foreldrerolla som ein rusførebyggjande faktor • Tiltak knytt til tidleg intervensjon• Betre samordning og samhandling av tenester knytt til etablert problematikk • Kompetanseutvikling og organisering for å betra kvaliteten på dei ulike tenestene

Meir og betre innsats på desse områda, saman med eit ekte engasjement blant befolkninga, vil gje eit godt grunnlag for å skapa denne robustgjeringa og eit felles ansvar i lokalmiljøet slik mandatet seier. Innsatsen på dei ulike område må operasjonaliserast innafor vedtekne mål slik det går fram nedanfor.

20

3 r usmiddelpolitiske mål ogstrategiar

3.1 . Nasjonale mål og strategiar

3.1.1. Samhandlingsreforma, Lov om folkehelsearbeid og Lov om kommunalehelse- og omsorgstenester

Gjennom samhandlingsreforma har regjeringa peika på behovet for å leggja større vekt på folkehelseog førebygging. Etter det nye lovverket skal derfor kommunen skaffa seg oversyn over oppvekst- oglevekårstilhøva, og kunnskap om faktorar og utviklingstrekk i lokalmiljøet som har innverknad på be -folkninga si helse.Etter folkehelselova skal kommunen i ein slik plan fastsetja overordna mål og strategiar for å møta deifolkehelseutfordringar som ein har, her under utfordringar på rusmiddelområdet. Regjeringa ønskjerdifor at også rusmiddelpolitikken vert forankra i kommunen sitt folkehelsearbeid, og Rusmiddelpolitiskhandlingsplan bør leggja vekt på folkehelseperspektivet i alt førebyggjande arbeid, t.d. i skjenkepolitik -ken.Folkehelseperspektivet er også vektlagt i den nye Lov om kommunale helse- og omsorgstenester somerstattar kommunehelselova og sosialtenestelova.Samhandlingsreforma og dei nye lovene gjev tydeleg til kjenne at psykiske lidingar og rusavhengigheiter likestilt med somatiske lidingar, her under også utvida plikt til øyeblikkeleg hjelp døgntilbod innan2016.

3.1.2. Stortingsmelding 30 (2011-2012) Se meg! En helhetlig rusmiddelpolitikk

Regjeringa vil gjennom denne meldinga og innafor ein heilskaplegrusmiddelpolitikk særleg leggja vekt på arbeidet innan fylgjande 5område:• Førebygging og tidleg innsats• Samhandling – tenester som arbeider saman• Auka kompetanse og betre kvalitet• Hjelp til tungt avhengige – redusera overdosedødsfall• Innsats for pårørande og mot passiv drikking

3.1.3. IS-1948 Nasjonal fagleg retningslinje for utredning, behandling ogoppfølging av personar med samtidig rus – og psykisk lidelse – ROP lidelser

Denne retningslina vart gjeven ut i mars 2012 og byggjer på det faktum at ruslidingar og psykiskelidingar påverkar kvarandre og krev difor spesiell merksemd. Retningslina er eit resultat av oppdatertkunnskap og inneheld ulike råd overfor tenesteytarar. Bruk av desse retningslinene skal medverka tilbetre helse og livskvalitet hos personar med psykisk liding og samstundes rusliding.

21Os kommune 2016

3.2. Os kommune sine mål og strategiar

Gjennom eit felles ansvar vil ein mobilisera lokalmiljø og den kommunale tenesteproduksjon for å gjera barn, unge og vaksne robuste i møte med rusmidlar. For å kunne realisera mandatet, her under• skapa eit felles ansvar• mobilisera lokalmiljøet• robustgjera barn, unge og vaksne

må Os kommune mellom anna:• arbeida med unge og vaksne sine haldningar til bruk av rusmidlar• styrka foreldrerolla som ein førebyggjande faktor• utvikla vidare rusfrie tiltak for unge i aldersgruppa 13 – 18 år• etablera møteplassar og styrka samhandling mellom lokalmiljø og kommunal tenesteproduksjon• utvikla samarbeid med skjenkenæringa og politi/kontrollmynde (ansvarleg alkoholhandtering) • gjennom betre samordning skapa meir målretta innsats overfor personar med rusmiddelproblem

Dette vil medverka til å fremja folkehelsa slik sentrale føringar legg opp til. Det er ikkje éin faktor eller éin kontekst som peikar seg ut som avgjerande i det førebyggjande arbeidet for å nå dei kommunale måla, men summen av alle faktorane og kontekstane.Det betyr at Os kommune må satsa på mange arenaer med ulike tiltak til same tid. Aktuelle arenaer er: • Heimen – å nå foreldre/føresette er viktig i det førebyggjande arbeidet• Barnehage/skule – der når vi barna og dei unge/ungdomen samstundes som ein når foreldra/føresette • Fritida – Allaktivitetshuset m/ungdomsklubb, Kultureininga, private lag og organisasjonar,

pårørande, osv. • Ulike kommunale tenester og spesialisthelsetenester • Sals- og skjenkenæringa • Politiet • ”Samarbeidsarenaen”. Dette er sjølvsagt ikkje éin arena, men eit mylder av samarbeidsfora der

kommunen, politiet, frivillig sektor, lokalmiljøa med foreldre og føresette samarbeider om å skapa felles ansvar og mobilisering som kan bidra til robustgjering.

• Arbeidslivet, dvs. Os kommune som arbeidsplass (AKAN).

22

4 t iltak

4.1 Helsefremjande og førebyggjande tiltak.

4.1.1 Styrka foreldrerolla til dei som har barn i alderen 0 – 14 år slik:

Foreldreførebuande kurs blir arrangert 6 gongar i året for førstegongs-foreldre. Dette er et tilbod forå trygga foreldra i si nye rolle og legga til rette for ein god start på familielivet. Tid: Heile planperioden.Ansvar: Førebyggande helseteneste

Foreldremøte. Barnehagane og skulane har jamlege foreldremøte i løpet av året der ulike tema blirløfta fram. Det er til dømes nettbruk, rusmiddelbruk eller psykisk helse. Tid: Heile planperioden. Ans -var: Rektorar og styrarar i barnehagane.

Emosjonsfokusert Foreldrerettleiing og Familieterapi (EFFT). På tvers av områda i Os kommunehar eire tilsette tilegna seg kompetanse i EFFT. Dette er ein metode Os kommune vil nytta i rettleiingav føresette både individuelt og i grupper. Ansvarleg: Kommunalsjef Oppvekst og kultur og kommu -nalsjef Helse, omsorg og beredskap Tid: Heile planperioden.

4.1.2 Førebyggingsprogram for ungdom

MOT. Vidareutvikla MOT som førebyggingsprogram i ungdomskulen der ein tilpassar metodikk ogtiltak til lokale tilhøve. Tid: Heile planperioden. Ansvar: MOT-koordinator og rektor.

Prosjekt psykisk helse. Vidareføra dette prosessorienterte programmet ved Os og Nore Neset ung -domsskule. Tid: Årleg. Ansvar: Rektor.

«Sjåast i morgon» . Kompetanseheving om fråvær og implementering av gode rutinar knytt til oppfølg -ing av fråvær. Tid: Heile planperioden Ansvar: Kommunalsjef Oppvekst og kultur.

Ungdom og fritid. Os kommune skal leggja til rette for ei aktiv fritid for alle innbyggarar med fokuspå mellom anna nærmiljøanlegg, musikkbingar og merking av turstiar. Tid: Heile planperioden. Ansvar:Kultursjef.

4.1.3 Oppretta stilling for SLT-koordinator

Stillinga skal samordna lokale, førebyggjande tiltak mot rus og kriminalitet gjennom:

• Koordinera kunnskap, kompetanse og ressursar mellom politi, (fylkes)kommunale tenester, nærings-liv og frivillege organisasjonar.

• Søkja løns- og tiltaksmidler frå statlege styringsmakter.

Ansvar: Eining helsetenester og Os lensmannskontor. Tid: 2017.

23Os kommune 2016

4.1.4 Samarbeidsavtale med Stiftelsen Bergensklinikkene om kompetanseutvikling

Forhandla og underteikna ny avtale for 2017 og 2018. Tid: Januar 2017. Ansvarleg: Eining Helsete-nester.

4.1.5 Ansvarleg Alkoholhandtering

Etter samarbeidsavtalen med KoRus, Stiftelsen Bergensklinikkene vil Os kommune gjennomføra Ans-varleg Alkoholhandtering som er eit program for samarbeid mellom kommune, næring og politi. Målet med programmet er å skapa tryggare uteliv, redusera overskjenking, fyll og bråk på og rundt utestadar. Det er og eit mål at ein ikkje skal servera alkohol til ungdomar under aldersgrensa eller til klårt påverka gjestar.Ansvar: Kommunalsjef for Helse, omsorg og beredskap. Tid: Resten av planperioden.

4.1.6 AKAN/rusførebygging

AMU vedtok i 2016 politikk for rusmiddelbruk og pengespill i Os kommune. Rus- og spillproblematikk vil bli tema i årlege HMS-besøk i alle eininger. Ansvar: HMS-rådgjevar. Tid: Resten av planperioden.

4.2. Tidleg intervensjon

4.2.1 Tidleg innsats

Barnekoordinator. Barnekoordinatoren er eit tilbod til barn, ungdom og foreldre i Os kommune, der foreldra sjølve, søsken eller andre nære har helsemessige eller andre vanskar. Barnekoordinatoren leiar eit inntaksteam samansett av tilsette på tvers av einingar og område i kommunen. Ansvar: Barnekoordi-nator. Tid: Heile planperioden.

Ressursgruppa «Tidleg innsats». Oppretthalda og vidareutvikla drift av bekymringstelefon og ressurs-gruppa «Tidleg innsats». Tid: Heile planperioden. Ansvar: Eining Helsetenester.

Psykologteneste. Oppretthalda tett samarbeid mellom psykologane i kommunen, på tvers av områda, for å sikra god utnytting av ressursane i kommunen. Dette gjeld systemarbeid, rettleiing av tilsette og oppfølging av brukarar. Tid: Heile planperioden. Kommunalsjef Oppvekst og kultur og kommunalsjef Helse, omsorg og beredskap. Tid: Heile planperioden.

4.2.2. Implementera rutine for overgang frå barnevern til Nav sosial

Tid: 01.01.17. Ansvar: Nav sosiale tenester og Barneverntenesta.

4.2.5. Kommunale bustader

Vidareutvikla tiltak overfor vanskelegstilte i tråd med detaljert handlingsprogram 2016 – 2019. Tid: Heile planperioden. Ansvar: Kommunalsjef for Helse, omsorg og beredskap.


4.3 Tiltak retta inn mot etablert problematikk.

4.3.1 Fagteam/ROP-innsatsteam.

Tenesta er etablert og skal utviklast vidare. Tid: Heile planperioden. Ansvar: Einingsleiar helsetenester. 4.3.2 Kartleggingsverktøyet «Brukerplan».

Brukarplan vert nytta for å kartlegge av omfang og karakter av rusmiddelbruk i Os kommune. Tid: År-leg. Ansvar: Eining helsetenester.

4.3.3 Sjølvhjelpsgrupper for pårørande.

Utvikla vidare samarbeid med pårørande. Tid: Resten av planperioden. Ansvar: Avdeling psykisk helse.

4.3.4 Implementere ny strategi for å redusere overdosedødsfall.

Implementera den lokale strategien laga for å redusera overdosedødsfall. Tid: 01.01.17. Ansvar: Eining helsetenester.

25

5 k jelder

• Lov om omsetning av alkoholholdig drikk (Alkohollova) av 020689.• Lov om barnevernstjenester av 170792.• Lov om folkehelsearbeid av 260411.• Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester av 260411.• Stortingsmelding nr. 47 (2008-2009) Samhandlingreforma. Rett på behandling – på rett sted – til

rett tid.• Stortingsmelding nr. 30 (2011-2012) Se meg! En helhetlig ruspolitikk.• Stiftelsen Bergensklinikkene sin rapport frå 2011: Ungdom og rusmidlar i Os 2010.• Rapport frå Statens institutt for rusmiddelforskning (SIRUS): Rusmidlar i Nor ge 2012• Retningsliner for sals- og skjenkeløyve i Os kommune 2012 - 2016.• IS-1948: Nasjonal faglig retningslinje for utredning, behandling og oppfølging av personer med

samtidig rus – og psykisk lidelse – ROP lidelser.• Ungdataundersøking 2015• Tal frå Brukarplan 2016


Vedlegg

27Os kommune 2016

Evaluering av tiltak gjennomført i perioden 2012-2016

Helsefremjande og førebyggjande tiltak

Tiltak Kva var målet i planen Kva er gjort 2012-2016Styrka foreldrerolla i alderen 0-14 år

Utvikla eit program i samarbeid med KoRus retta inn mot foreldre til barn i barnehage og barneskule

Samarbeidet med KoRus vart ikkje gjen-nomført. Os kommune fortsett arbeidet med å styrke foreldrerolla gjennom eigne tiltak.

Førebyggings-program for ungdom

MOT. Vidareutvikla MOT som førebyggings-program i ungdom¬skulen der ein tilpassar metodikk og tiltak til lokale tilhøve.

Arbeidet med MOT er aktivt på begge ung-domsskulane og treffpunkta er fleire. Inn-satsen held fram resten av planperioden.

Prosjekt Ungdom og helse. Vidareføra dette prosessorienterte programmet ved Os ungdomskule til også å gjelda dei andre ungdomsskulane

Prosjektet er implementert i begge ung-domsskulane i Os kommune og held fram resten av planperioden. Programmet har endra navn til: Prosjekt psykisk helse.

Skulk-prosjektet Implementera Skulk-pro-sjektet i ungdomskulane

Prosjektet har endra litt karakter, men held fram som «Sjåast i morgon» (SIM) på alle skulane i Os kommune. Fokus på nærvær i stadenfor fråvær.

Kommunal ungdomsklubb. Tilpasse drifta til å femna om flest mogeleg

Den kommunale ungdomsklubben vart ned-lagd i 2013. Det er i dag ingen planer om å opprette ny kommunal ungdomsklubb.

Prosjekt ungdom og fritid. Utvikla eit prosjekt i samarbeid mellom kommunale tenester og private interesser/organisasjo-nar som skal skapa eit meir tilpassa fritids-tilbod til ungdom i Os, spesielt i helgane, og som må utviklast i nært samarbeid med ungdomane

Kultureininga har hatt stort fokus på å tilret-teleggja for ei aktiv fritid for alle innbyg-garar i Os kommune med fleire nærmiljøan-legg, musikkbingar og merking av turstiar. Dette arbeidet blir vidareført resten av planperioden.

Breitt samansett råd – «Rus-middelfagleg råd»

Dette rådet skal: • halda seg orientert om utviklinga i

kommunen vedkomande rusmiddel-politikk

• vera pådrivar i høve til vedtekne tiltak i planen

• foreslå tiltak som kan bøta på negative utviklingstrekk

• medverka til å skapa eit felles ansvar og mobilisera lokal-miljø

«Rusfagleg råd» har i perioden hatt årlege møte. I resten av planperioden vil «Rus-fagleg råd» gå ut. I staden vil Os kommune arbeide for oppretta stilling for SLT-koor-dinator. Stillinga skal samordna lokale, førebyggjande tiltak mot rus og kriminalitet, og representera ein meir offensiv satsing.

Samarbeid om kompetanse-utvikling

Fylgja opp/utvikla vidare samarbeidsavtalen med KoRus Bergen, Stiftelsen Bergenklinik-kene om ulike kompetanseutviklingstil¬tak, tilpassa behovet blant kommunale medarbeidarar/i tråd med statlege føringar, og dekkjer tema som høyrer heime på dei 3 ulike nivå. Avtalte tiltak kjem fram under det heimehøyrande nivå

Gjeldande 2-årig avtale går ut 2016, og stort sett alle tiltak i avtalen har vore gjennom-ført. Tiltaket vert vidareført etter forhand-linger og ny avtale med KoRus.

Ansvarleg alkoholhandtering Etter samarbeidsavtalen med KoRus, Stif-telsen Bergensklinikkene vil Os kommune gjennomføra Ansvarleg Alkoholhandtering som er eit program for samarbeid mellom kommune, næring og politi. Målet med programmet er å skapa tryggare uteliv, redusera overskjenking, fyll og bråk på og rundt utestadar. Det er og eit mål at ein ik-kje skal servera alkohol til ungdomar under aldersgrensa eller til klårt påverka gjestar

Kurs for skjenke- og salsnæringa er gjen-nomført i 2014 og 2016 og vil bli vidareført i tråd med gjeldande retningsliner for sals- og skjenkeløyve.

AKAN/rus¬førebygging Rusførebygging vert teke inn i HMT-arbeidet med sikte på å skapa meir medvitne hald-ningar blant tilsette i Os kom-mune

AMU vedtok i 2016 politikk for rusmiddel-bruk og pengespill i Os kommune. Tiltaket blir vidareført for implementering


Tidleg intervensjon

Tiltak Kva var målet i planen Kva er gjort 2012-2016Lågterskel psykologteneste Kommunepsykolog skal m.a. gje tilbod til

barn og unge i «risikofamiliar». Psykologressursen i kommunen er styrka i perioden. Tiltaket skal videreførast med fo-kus på å sikre god nytte av ressursane.

Tidlig intervensjon Kompetanseutvikling i samarbeid med Ko-Rus, Stiftelsen Bergenklinikkene i bruk av kartleggingsverktøy og samtalemetodikk ved vanskar knytt til psykisk helse, rusmidlar og vald i nære relasjonar.

Programmet «Tidleg inn» blant helsesøstre, fastleger og tilsette i barneverntenesta er gjennomført. Tiltaket avsluttast, men einin-gane vurderer om det er nødvendig med opplæring av andre verktøy i løpet av plan-perioden.

Rutineutvikling/ ressursgruppe

Laga rutinar i regi av I RUTE-prosjektet på kor ein skal venda seg når ein møter ungdom i faresonen som ønskjer hjelp

Rutinen er utvikla og ressursgruppa «Tidleg innsats» skal vidareførast som tiltak.

Rutinar Barnevern/ NAV sosial

Ferdigstilla skriftleg rutine som definerer ansvar ved over-gang frå barnevern til NAV sosial

Rutinen er ferdigstilt. Tiltaket skal vidarefø-rast for implementering.

Kommunale bustader Vidareutvikla tiltak overfor vanskelegstilte slik det går fram av Bustadsosial handlings-plan for Os kommune

Bustadsosial handlingsplan vart revidert hausten 2016. Tiltaket skal vidareførast.

Tiltak retta inn mot etablert problematikk

Tiltak Kva var målet i planen Kva er gjort 2012-2016Kartlegging og oppfølging I samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergens-

klinikkene gjennomføra opplæring i dette verktøy i arbeid med rusavhengige (prioritert personell NAV-tilsette).

Det er gjennomført opplæring og imple-mentering av verktøya Audit og Dudit. Til-taket går ut, men einingane vurderer om det er nødvendig med opplæring av andre verktøy i løpet av planperioden.

Brukarplan I samarbeid med KoRus, Stiftelsen Bergens-klinikkene gjennomføra opplæring i dette verktøyet for å kartleggja omfang og karakter av rusmiddelbruk i Os kommune.

Opplæringa er gjennomført og Brukarplan er implementert i kommunen. Brukarplan vidareførast som tiltak for kartlegging av omfang og karakter av rusmiddelbruk i Os kommune.

Sjølvhjelpsgrupper for pårø-rande

Utvikla arbeid med sjølvhjelpsgruppe for på-rørande til pasientar med rus- og/eller psy-kiske lidingar

Arbeidet er godt i gang og videreførast ut planperioden

Heilskapleg pasientforløp i psykiatri og rus

Vert eige prosjekt. Prosjektet er gjennomført og tiltaket avslut-tast

Tiltak retta mot overdose-dødsfall

Utvikla lokal strategi for reduksjon av overdo-sedødsfall på bakgrunn av nasjonal strategi

Lokal strategi er utarbeidd og tiltaket vida-reførast for implementering.

nalpsg inldna - bjørnafjorden · eit framlegg til plan skal liggja føre: april 2013....

Documents