mustafa babagİl ve kamil kutoĞlu bİlg101 ders...

Mustafa BABAGİL ve Kamil KUTOĞLU BİLG101 Ders Notları(Güz 2005-2006) Sayfa 1

1. NİÇİN BILGISAYAR ........................................................................................................5 1.1. BİLGİSAYAR NEDİR......................................................................................................5 1.2. BİLGİSAYARLARIN YARARLARI: ..................................................................................6 1.3. BİLGİSAYAR TİPLERİ....................................................................................................7

1.3.1. Süper Bilgisayarlar ................................................................................................7 1.3.2. Ana-Bilgisayarlar...................................................................................................8 1.3.3. Mini-Bilgisayarlar..................................................................................................8 1.3.4. Mikro-Bilgisayarlar ...............................................................................................8

1.3.4.1. Masa-üstü bilgisayarlar ................................................................................................. 9 1.3.4.2. DİZÜSTÜ BİLGİSAYARLAR .................................................................................. 10

2. BİLGİSAYARIN KISA TARİHÇESİ ............................................................................11 2.1. ÇİVİ YAZISINDAN BİLGİSAYARA .....................................................................11

2.1.1. KEMİKLER VE MAKİNELER..............................................................................13 2.1.2. ONDOKUZUNCU YÜZYILDA BİLGİSAYARLAR...............................................14 2.1.3. NÜFUS SAYIMININ YAPILMASI ........................................................................16

2.2. YİRMİNCİ YÜZYILDA BİLİŞİM ...........................................................................17 3. DIŞ DONANIM.................................................................................................................22

3.1. KLAVYE.....................................................................................................................22 3.1.1. Fonksiyon Tuşları.................................................................................................24 3.1.2. Enter Tuşu ............................................................................................................24 3.1.3. Esc Tuşu ...............................................................................................................24 3.1.4. Geriye Silme(Backspace) Tuşu.............................................................................26 3.1.5. Delete Tuşu İle Üzerinde Bulunulan Harfi Silmek ...............................................27 3.1.6. Tab Tuşu...............................................................................................................27 3.1.7. Shift ve Caps Lock Tuşları....................................................................................27 3.1.8. Alt Gr Tuşu...........................................................................................................28 3.1.9. Print Screen Tuşu .................................................................................................28 3.1.10. Sayısal Tuşlar.......................................................................................................29 3.1.11. Ok veya Yön Tuşları .............................................................................................29

3.2. EKRANLAR (MONİTÖRLER).......................................................................................29 3.3. DİSKETLER VE DİSKET SÜRÜCÜLERİ..........................................................................31 3.4. CD-ROM SÜRÜCÜSÜ ................................................................................................32 3.5. YAZICILAR.................................................................................................................33 3.6. FARE-MOUSE.............................................................................................................35 3.7. TARAYICILAR - SCANNERS ........................................................................................35

4. BİLGİSAYARIN İÇ DONANIMI...................................................................................37 4.1. CPU- MİKRO İŞLEMCİ................................................................................................37 4.2. ANAKART - MAİNBOARD ...........................................................................................38 4.3. BELLEK......................................................................................................................40

4.3.1. Rom Bellek(Read Only Memory)..........................................................................40 4.3.2. Ram Bellek(Random Access Memory)..................................................................41

4.4. SABİT DİSKLER – HARD DİSKLER ..............................................................................41 4.5. SES KARTI .................................................................................................................42 4.6. SERİ VE PARALEL ÇIKIŞLAR.......................................................................................42 4.7. GRAFİK KARTLARI.....................................................................................................43 4.8. DEĞERLENDİRME SORULARI......................................................................................44

5. BILGISAYAR VİRÜSLERİ............................................................................................45 5.1. VİRÜSÜN YAYILMASI..........................................................................................46 5.2. VİRÜS ÇEŞİTLERİ ..................................................................................................47 5.3. VİRÜSLERDEN KORUNMAK...............................................................................48 5.4. VİRÜSÜN BELİRTİLERİ ........................................................................................49 5.5. VİRÜSÜN VARLIĞINI NASIL ANLARIM?..........................................................51 5.6. TAVSİYELERİMİZ .................................................................................................51

6. DİLLER VE DERLEYİCİLER.......................................................................................53 6.1. PROGRAMLAMA DİLLERİ ...........................................................................................54

6.1.1. Programlama Dillerinden Bazıları ......................................................................54 6.2. DERLEYİCİLER ...........................................................................................................56 6.3. ÖZET..........................................................................................................................56 6.4. SORULAR ...................................................................................................................57


7. DOSYA SIKIŞTIRMA NEDİR? .....................................................................................58 7.1. DOSYA ARŞİVLEME NEDİR?.......................................................................................58 7.2. POPÜLER DOSYA SIKIŞTIRMA/ARŞİVLEME PROGRAMLARI ........................................58

8. BİLGİSAYAR AGLARI..................................................................................................61 8.1. YEREL ALAN AĞLARI (LAN) ....................................................................................63 8.2. GENİŞ ALAN AĞLARI (WAN) ....................................................................................66 8.3. NOKTADAN NOKTAYA HABERLEŞME ........................................................................67

9. INTERNET .......................................................................................................................69 9.1. INTERNET NEDİR? ......................................................................................................69 9.2. TCP/IP NEDİR? ..........................................................................................................70 9.3. INTERNET'E KİMLER DAHİLDİR? .................................................................................71 9.4. INTERNET NE SUNAR? ................................................................................................71 9.5. INTERNET YOLUYLA ALABİLDİĞİM BU BİLGİLERİ, PROGRAMLARI KİMLER KOYAR? ...73 9.6. INTERNET'E ERİŞİM NASIL OLUR? ...............................................................................75 9.7. INTERNET ADRESİ NEDİR? DOMAİN İSMİ VE IP NUMARASI NE DEMEKTİR? .................75 9.8. INTERNET ÜZERİNDE İSTEDİĞİMİZ BİLGİLER NASIL YERLERİNE ULAŞIYORLAR ? ........78 9.9. INTERNET ADRESLERİNDE GÖRÜLEN KISALTMALAR NE ANLAMA GELİR?...................79 9.10. INTERNET'E BAĞLI TÜM BİLGİSAYARLARIN LİSTESİNİ NASIL ALABİLİRİM?.................80 9.11. INTERNET MÜHENDİSLİĞİ NEDİR?..............................................................................80 9.12. INTERNET NE KADAR GÜVENLİ? ...............................................................................81 9.13. INTERNET’TE BİLGİLER HANGİ HIZLARLA İLETİLİR? .................................................81 9.14. ISDN NEDİR? ............................................................................................................86 9.15. FRAME RELAY NEDİR? ..............................................................................................86 9.16. ATM NEDİR?.............................................................................................................87 9.17. INTERNET DIŞINDA BAŞKA YAYGIN KULLANILAN AĞLAR DA VAR MI? .......................87 9.18. ELEKTRONİK PARA (E-PARA, E-CASH, SANAL PARA) NEDİR? .....................................88 9.19. INTRANET NEDİR? .....................................................................................................89 9.20. FİREWALL (GÜVENLİK SİSTEMLERİ) NEDİR? .............................................................89 9.21. PROXY SERVİSLERİ NEDİR? .......................................................................................90 9.22. İNTERNET ÜZERİNDEN FAKS GÖNDEREBİLİR MİYİM?..................................................91 9.23. INTERNET SOCİETY (INTERNET GRUBU) NEDİR? .......................................................92 9.24. INTERNET KULLANIM ETİĞİ.......................................................................................92 9.25. INTERNET'İN SOSYAL BOYUTU ..................................................................................93 9.26. INTERNET'İN TİCARİ BOYUTU ....................................................................................94 9.27. INTERNET’İN KISA TARİHİ .................................................................................94 9.28. INTERNET’E BAĞLANMAK İÇİN GEREKLİ DONANIM İHTİYAÇLARI .............................96

9.28.1. Ekran....................................................................................................................96 9.28.2. Ekran kartı ...........................................................................................................97 9.28.3. Sabit disk ..............................................................................................................98 9.28.4. İşlemci ..................................................................................................................98 9.28.5. Bellek..................................................................................................................100 9.28.6. Modem................................................................................................................100

9.28.6.1. Dahili modem (internal)............................................................................................ 101 9.28.6.2. Harici modem (external) ........................................................................................... 101

9.29. YAZILIM İHTİYAÇLARI .............................................................................................102 9.29.1. İşletim Sistemi ....................................................................................................103

10. ELEKTRONİK POSTA.................................................................................................104 10.1. E-MAİL (E-POSTA) NEDİR? ........................................................................................104 10.2. E-POSTA ADRESİ NEDİR?...........................................................................................105 10.3. 3. ADRESİNİ BİLDİĞİM BİRİSİNE NASIL E-POSTA GÖNDERİRİM?.................................106 10.4. E-POSTA PROGRAMLARINDA GÖRÜLEN KISALTMALAR.............................................107 10.5. NİCKNAME NEDİR? ..................................................................................................109 10.6. SİGNATURE (IMZA) NEDİR? NASIL KULLANILIR?.....................................................109 10.7. FOLDER (NOTEBOOK) NEDİR? ..................................................................................110 10.8. ATTACHMENT (EKLENMİŞ DOSYA) NEDİR?...............................................................110 10.9. GÖNDERİLEN E-POSTANİN YERİNE ULAŞMADAN GERİ DÖNMESİ...............................111 10.10. E-POSTA NE KADAR GÜVENLİ?.............................................................................112 10.11. E-POSTA GÖNDERİRKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR VAR MI? .........................112 10.12. POP3 NEDİR? NE GİBİ AVANTAJLAR SAĞLAR? ....................................................118


10.13. E-POSTA İÇİNDE TÜRKÇE KARAKTER KULLANIMI.... ............................................118 10.14. E-POSTA İLE GELEN İLETİLERDEN SİSTEMİME VİRÜS BULAŞIR MI? .......................119 10.15. YAZIŞMALARDA SIKÇA GÖRÜLEN ENTERESAN KARAKTERLER ............................120 10.16. E-POSTA FİLTRELEME ..........................................................................................121 10.17. DÜNYA ÜZERİNDE BEDAVA E-POSTA SERVİSİ VEREN SİTELER ............................122 10.18. ELEKTRONİK POSTANİN AVANTAJLARI................................................................123

11. WORLD WİDE WEB NEDİR? ....................................................................................124 11.1. HTTP VE HTML NEDİR?.........................................................................................125 11.2. URL NEDİR? ............................................................................................................126 11.3. WEB İLE BU KADAR FARKLI VERİ YAPISI NASIL BİR ARADA KULLANILABİLİR?.........128 11.4. WEB SAYFASI NEDİR?..............................................................................................128 11.5. POPÜLER WEB LİSTELEYİCİ PROGRAMLAR ..............................................................129 11.6. WEB ÜZERİNDE NE TİP BİLGİLERE ULAŞABİLİRİM?...................................................131 11.7. WEB İLE ERİŞİLEBİLECEK BİLGİLERİN YER ALDIĞI BİR KATALOG VAR MI? ...............131 11.8. WEB ÜZERİNDEKİ "YENİ EKLENMİŞ" LİNKLERİ/BİLGİLERİ GÖREBİLİR MİYİM?..........132 11.9. BİR WEB SAYFASINA BAĞLANDIĞIMDA BİLGİSAYARIMA VİRÜS GEÇEBİLİR Mİ? .......132 11.10. WEB ÜZERİNDEN NASIL FTP YAPARIM? ..............................................................133 11.11. BOOKMARK NEDİR? ............................................................................................133 11.12. DOSYALARIN YEREL DİSKETE SAKLANMASI........................................................133 11.13. WEB SAYFALARINDAKİ RESİMLERİ KENDİ BİLGİSAYARIMA NASIL ALIRIM? ........134 11.14. OFF-LİNE BROWSİNG. .........................................................................................134 11.15. POPÜLER ARAMA/SORGULAMA SİSTEMLERİ.......................................................136

11.15.1. Web Üzerindeki Kütüphane Servisleri................................................................142 12. EVDEN INTERNET BAĞLANTISI NEDİR? BANA NE KAZANDIRIR?.............143

12.1. INTERNET’E EVDEN ERİŞİM. .....................................................................................143 12.1.1. Gereken donanım: ..............................................................................................143 12.1.2. Diğer gereksinimler: ..........................................................................................144 12.1.3. Modem Nedir?....................................................................................................144

12.1.3.1. Modem alırken nelere dikkat etmeliyim?.................................................................. 146 12.1.4. Hangi ISS daha iyi? Hangi kriterlere göre ISS seçimi yapmalıyım?..................147

13. KİSİSEL WEB SAYFASİ..............................................................................................149 13.1. BİR WEB SAYFASI NEYE BENZER? HTML NEDİR? .................................................149 13.2. BİR WEB SAYFASINDA GÖRÜLEBİLECEK TİPİK ELEMANLAR NELERDİR? ...................152 13.3. SAYFA İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ............................................................................153 13.4. WEB SAYFASI HAZIRLAMAK ZOR MUDUR? ÖZEL BİR EDİTÖRE İHTİYACIM VAR MI? 154 13.5. BİR WEB SAYFASI YAPTIM. DİĞER İNSANLARIN BUNDAN NASIL HABERİ OLACAK?...157 13.6. BEDAVA "KİŞİSEL WEB SAYFASI HİZMETİ" VEREN YERLER VAR MI?.........................157

14. GRAFİK/RESİM/SES/VİDEO FORMATLARI .........................................................159 14.1. GİRİŞ........................................................................................................................159 14.2. BİTMAP NEDİR? .......................................................................................................159 14.3. ÖNEMLİ RESİM FORMATLARI : BMP,GIF,JPEG,TIFF.............................................160 14.4. REAL AUDİO/VİDEO ................................................................................................162 14.5. INTERNET ÜZERİNDE TELEFON GÖRÜŞMESİ ............................................................164 14.6. RESİM/SES FORMATLARINA VİRÜS BULAŞABİLİR Mİ? ...............................................164 14.7. MPEG LAYER 3 (MP3) SES FORMATI .....................................................................164

15. EK (A)..............................................................................................................................166 15.1. GİRİŞ : TÜRKİYE'DEKİ INTERNET SERVİSLERİNİN GELİŞİMİ .....................................166 15.2. TÜRKİYE'DE INTERNET'E BAĞLI TÜM MERKEZLERİ NASIL GÖREBİLİRİM? .................166 15.3. ÖNEMLİ WEB SİTELERİ ............................................................................................167 15.4. ÖNEMLİ FTP SİTELERİ .............................................................................................167 15.5. INTERNET ÜZERİNDEKİ MEDYA KURULUŞLARI .........................................................168 15.6. TÜRKİYE'DE INTERNET'TE YER ALAN BAZI RADYOLAR..........................169

16. EK B (TURKIYEDE INTERNET) .................................................................................170 16.1. TÜRKİYE'NİN INTERNET ÇIKIŞLARI NERELERDENDİR? HIZLARI NEDİR? ...................170 16.2. TÜRKİYE INTERNET'E NE ZAMANDAN BERİ BAĞLIDIR?.............................................172 16.3. TÜRKİYE'DE HANGİ KURULUŞLAR INTERNET'E BAĞLIDIR? .......................................173 16.4. INTERNET'İN TURKİYE DEKİ TİCARİ BOYUTU...........................................................174


1. NİÇİN BILGISAYAR

Günümüz dünyasında yaşayan herkesimden insanın bilgisayardan anlaması

gerekiyor. Bu gereklilik, bilgisayarı kendi amaçları doğrultusunda kullanabilme

gerekliliği olarak açıklanabilir. Önceleri teknik birikimi olan insanlarca kullanılan

bilgisayarlar, günümüzde bankerlerden çiftçilere, sağlık uzmanlarından atletlere dek

çoğu meslek insanının günlük yaşantısında önemli bir rol oynamaktadır.

1.1. Bilgisayar Nedir

Bilgisayar basit bir elektronik aygıt olup, kendisine verilen verileri program adı

verilen bir dizi komuta göre işleyip bunun sonucunda insanlara bilgi üretir. Bilgisayara

girdiğimiz bilgilere girdi (input), bilgisayar tarafından üretilen bilgilere ise çıktı (output)

denir. Donanım (hardware) adı verilen elektronik parçalar bir araya gelerek bir

bilgisayar sistemi (computer system) meydana getirmiş olurlar. Fiziksel bileşen

olmadıklarından dolayı programlara ya da program topluluklarına yazılım (software) adı

verilir.


Bilgisayarlar olmasaydı günlük yaşantımızın nasıl etkileneceğini aslında uzun uzun

anlatabiliriz ancak bunu anlamak için, sabah yatağımızdan kalkış saatinden işimize

ulaşıncaya kadar olan kısmını bile bir gözden geçirmeniz yeterli olacak. Çalar saatiniz,

elektronik su ısıtıcınız, tost makineniz, asansör ve arabanız, trafik ışıkları, telefonlar,

otomatik para çekme makineleri(ATM)...

Günlük yaşantımızda bilgisayarlara olan bağımlılığımız, biz farkında olmasak da

gittikçe artmaktadır. Böyle bir yaklaşımda, bilgisayarların yararları üzerinde biraz

durmamız gerekir.

1.2. Bilgisayarların Yararları:

Bilgisayarlar bir dizi nedenden dolayı güncellik kazandılar. En önemlisi,

bilgisayarların çok iyi, hatta insanlardan daha iyi yaptıkları işlerin olmasıdır. Bunlar

arasında şunları sayabiliriz.

• Büyük miktarlarda bilgiyi depolama yada “belleğe alma”

• Herhangi bir bilgiye çok hızlı olarak erişebilme

• Bir dizi ardışık görevi hızla yerine getirme

• Sensörlerin okuduğu ya da diğer nicel bilgilere dayalı özel hareketleri yapma

Bilgisayların iş dünyasınca yararlı bulunan başka özellikleri de vardır.

• Hiç geç kalmazlar ya da gelmemezlik yapmazlar ve ücret artışı istemezler!...

• Ayni kalitede iş çıkartırlar.

• Sosyal gereksinimleri sınırlıdır, şirket pikniği istemezler.

• Saatlik ücret istemezler

• İnsanların çalışamayacağı olumsuz koşullarda ve zehirli ortamlarda, 24 saat ara

vermeden çalışabilirler.


Bu özelliklerinin yanında makul bir fiyat!.. Son 20 yılda teknolojinin hızla gelişimi

ve bilgisayar parçalarının yoğun olarak üretilmesiyle bilgisayar fiyatlarında önemli

düşüşler meydana gelmiştir. Bu da bilgisayara olan talebin hızla artmasına ve daha çok

alanda kullanılmasına sebep olmuştur.

Bilgisayar kullanmayı istemek için mutlaka bir iş beklentiniz olması gerekmez.

İnsanların bilgisayar kullanmayı öğrenme nedenleriyle başkalarının dağa tırmanma

nedenleri ayni olabilir. Bundan kişisel bir kıvanç, mutluluk duyabilirler. Hızla değişen

dünyada, bu değişimlere ayak uydurmak ve teknolojinin keskin sırtında yürümenin

harika bir yoludur bu.

1.3. Bilgisayar Tipleri

1.3.1. Süper Bilgisayarlar

En büyük bilgisayarlara süper bilgisayar(supercomputer) adı verilir. Cray süper

bilgisayarları, son derece geniş bilgi işleme ihtiyacını karşılamak amacıyla özel sipariş

üzerine üretilir. Cray süper bilgisayarları saniyede 60 milyar hesaplama yapabilme

kapasitesine sahiptirler. Süper bilgisayarların bir çoğu, devlet kuruluşları, araştırma

enstitüleri ve en büyük 100 şirketin elinde bulunuyor. Süper bilgisayarları üreten toplam

şirket sayısı 10’dan azdır.

Süper bilgisayarların kullanım

alanlarından birkaçını vermek gerekirse;

astronomi, fizik, matematik ve genetik

alanlarında yapılan bilimsel çalışmalarda

da kullanılmaktadır.


1.3.2. Ana-Bilgisayarlar

Bilgisayarların ikinci ve en uzun süredir kullanılan boyutu

ana bilgisayarlardır (mainframe). 1970’lere kadar ana

bilgisayarlar, bilgisayar endüstrisinin ekmeği ve tereyağıydı.

Ana bilgisayarlar aynı anda birçok kişi tarafından

kullanılabildiğinden, büyük şirketlerde gerekli olan çok-

kullanıcılı(multiuser) bilgisayar ortamının oluşmasına

yardımcı olurlar.

1.3.3. Mini-Bilgisayarlar

Ana bilgisayarlar gibi Mini-bilgisayarlar da (microcomputer ya da kısaca

miniler) çok-kullanıcılı bilgisayarlardır, ama diğerlerinden daha küçüktürler. Mini

bilgisayarların gücü arttıkça, değişik boyutlardaki bilgisayarlar arasındaki çizgi

belirsizleşiyor. Aslında üreticisinin “süper-mini” ya da mini bilgisayar adını verdiği

türde bir bilgisayar kullanan bir şirket çalışanının, ana-bilgisayar kullandığını

düşünmesi de doğal sayılmalıdır. 1977 de Digital, VAX bilgisayar ailesini piyasaya

sundu. VAX bilgisayarları gruplar halinde yapılandırılabiliyor ve birçok kullanıcı aynı

anda bilgisayarları kullanabiliyor.

1.3.4. Mikro-Bilgisayarlar

Mikro-bilgisayarlar (microcomputer) ya da diğer adıyla kişisel bilgisayarlar

(personal computer, PC) her biçim ve boyutta üretilmektedir. Güçlü masa üstü

modelleri olduğu gibi, sınırlı işlevi olan elde taşınabilir modelleri de vardır. Geçtiğimiz

25-30 yıl içerisinde mikro bilgisayarlar daha küçük, daha hızlı ve daha güçlü hale

geldiler. Üreticiler kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda çalıştılar ve her amaca


yönelik bilgisayarlar ürettiler. Siyah ekran üzerine komut yazmaktan sıkılan

kullanıcıların tam renkli görüntü, inanılmaz grafik ve ses yetenekleriyle çoklu-ortam

(maltimedya) isteklerine cevap vermek için çaba harcayan üretici firmalar bunu

başardılar. Artık yanımızda taşıyabileceğimiz, ve hemen her yere götürebileceğimiz

güçlü bilgisayarlar istiyoruz.

1.3.4.1. Masa-üstü bilgisayarlar

Masa-üstü bilgisayarlar(desktop computers) masa üstüne yerleştirilebilmeleri

için tasarlanmıştır. Bilgisayarları oluşturan birçok elektronik parçayı bir araya getiren

kutu benzeri bir kasadan oluşur. Bu kasanın çevresine klavye, görüntü birimi ve yazıcı

gibi dış ekipmanlar konulursa, buna genellikle iş istasyonu (workstation) denilir. Dik

bilgisayarlar (tower computers) kasanın dik durmasının dışında masa üstü

bilgisayarlara benzer. Dik bilgisayarlar, yeni disk sürücüleri ve yedek bellek gibi

genişletici aygıtların ilave edilebilmesi için daha çok yere sahiptir.


1.3.4.2. DİZÜSTÜ BİLGİSAYARLAR

Kişisel bilgisayarlardan bahsederken, günümüzde hızla yaygınlaşmaya başlayan diz

üstü bilgisayarları ve onların türevlerinden de bahsetmemiz gereklidir.

Taşınabilir bilgisayarlar, uzun zamandır tüm PC satışlarının ancak yüzde 20’sini

oluşturuyordu. Ancak son zamanlarda bu baraj aşıldı. Uzmanlar, bunu diz üstü

bilgisayarların pazar payını daha da artıracak bir trendin başlangıcı olarak yorumluyor.

IDC analistlerin den Alan Promisel’e göre laptop’ların yüzde 24’lik bir oran yakalaması

önemli bir sıçrama.

Bu trendin genel olarak devam etmesini beklediklerini söyleyen Promisel, diz üstü

bilgisayarların yüzde 25’lik oranı da yakalayacağını söylüyor. 1999 yılında

taşınabilir/masaüstü bilgisayar oranı yüzde 18 idi. 2000’de ise taşınabilir bilgisayarların

pazar payı yüzde 20’ye çıktı.

Diz üstü bilgisayar satışlarındaki artış elbette ki en çok PC üreticilerine yarıyor.

Masaüstü sistemlerdeki talep azlığıyla birlikte düşen karlar ve sürekli hale gelen fiyat

indirimleri, üreticileri daha fazla kar getiren diz üstü bilgisayarlara odaklanmaya

yöneltiyor.

Notebook’larda bir başka

önemli konu da tasarım.

Tüketicilerin bir kısmı, basit

modelleri tercih ederken, bazıları

da ultra ince ve hafif bilgisayarlar istiyor. Bu geniş yelpaze üreticilere farklı modeller

yaratma fırsatı sunuyor.

Fiyat ve üretim kazancı üreticilerin diz üstü bilgisayarlara ağırlık vermesini sağlayan

iki önemli faktör. Bunun sonucunda, uzun zamandır söylenen diz üstü bilgisayarların

masaüstü bilgisayarları geride bırakacağı teorisi gerçek olma yolunda ilerliyor.

IBM ThinkPad serisi diz üstü bilgisayarlar; ince, hafif ve çalışmaya hazır olarak

tasarlanmış ve dizayn edilmiş olup mobil bilgi işlemin tüm olanaklarını kullanıcılarına

kolay kullanılabilir bir şekilde sunmaktadır. IBM Thinkpad’lerde bulunan entegre

kablosuz iletişim olanağı kullanıcılara ağ ortamından kopmadan hareket imkanı

sağlamaktadır. Security subsystem, UltraBay, UltraPort and UltraPort Camera II,

Communication Bays, ThinkPad Button ve ThinkLight özellikleri ThinkPad’i cazip

kılan seçme kriterleridir.


2. Bilgisayarın Kısa Tarihçesi

2.1. ÇİVİ YAZISINDAN BİLGİSAYARA

Aslında bilgisayar sanıldığı gibi 20 nci yüzyılın bir buluşu değildir. İnsanların

hesap yapma düşüncesi yüzyıllardır bizimle beraberdi, ama günümüz bilgisayarlarını

yapmak için birçok alanda elde edilen bilgilerin bütünleşmesi gerekiyordu.

Günümüzdeki birçok gelişmiş aletin kullanımından önce, biz insanların

geliştirmiş oldukları pratik yöntemler kullanılıyordu. Pratik dediğimiz bu yöntemler

aslında uygulanış bakımından kolay fakat güvenirlilik bakımından zayıf yöntemlerdi.

Okul öncesi çocukların birden ona kadar saymaları bir hüner sayılır.

Çoğunluğumuz birden bir milyona kadar sayabiliriz, ama büyük olasılıkla sıkılıp

saymayı bırakırız.

Ancak sayı sayma insanların yapısal bir özelliği değildir. Uzak atalarımız bile

sayma işlemine çok az ihtiyaç duymuşlardır. Antropologların yaptığı araştırmalara göre,

bizim hiç, bir ve çok olarak ifade ettiğimiz, yalnızca üç rakam kullanan avcı gruplarıyla

karşılaşmışlardır. Yani, ya hiç elma yoktu, ya öğle yemeği için bir elma var ya da

ihtiyacınızdan daha fazla elma var... İki elma da, beş yüz elma da çok sınıfına

girmekteydi. Sayma ihtiyacı özellikle çiftçi toplumlarının plan ve kıyaslama yapma

ihtiyacı duymalarından önemli hale gelmişti.

Antropologlar, insanların sayılan her bir madde için bir parmak kaldırarak

saymaya başladıklarını kabul ederler. Aslında maçlardaki skorları tutmak için tutulan

çetele sistemleri hala insan eli şeklini yansıtır. Ancak zaman içerisinde sayma işleminin


sadece iki elimizin parmakları ile sınırlandırılamayacağı gerçeği, insanların sayı

sayarken sembollere ihtiyaç duymalarına neden oldu.

Sonuçta insanlar(çiftçi toplumları), koyunları ve tohumları temsil eden işaretleri

kayalara kazıyarak ya da yüzeylere çizerek soyut bir semboller sistemi geliştirdiler.

Bulunan en eski yazı M.Ö. 3500 yıllarının Mezopotamya’sına (şimdiki Irak) aittir.

Çivi yazısının icadı insanlık tarihini iki çağa ayırdı. Tarih öncesi ve Tarih.

Tarih, insanın bilgiyi kaydetmesiyle başlamıştır. İlginçtir ki, ilk bulunan yazıların vergi

miktarlarıyla ilgili kayıtlar olmasıdır. Vergi tahsildarı, on çiftçinin koyun sürülerini

saydıktan sonra, bütün sürülerin toplamının alınması gerekiyordu. Abaküs (abacus),

kullanıcıların bir pano üzerindeki taşları ya da bir dizi tele takılmış boncukları

kaydırarak hesap yapmalarını sağlamıştır. Abaküsün Firavunlar zamanında, M.Ö, 500

yıllarında kullanıldığına dair kayıtlar vardır. Orta doğuda bir yerde ya da Hindistan’da

icat edilmiş olan abaküs, ilk hesaplama aygıtı olarak kabul edilir.

Roma imparatorluğu zamanına rastlayan sonraki 900 yıl boyunca matematikte

büyük adımlar atıldı. Cebir kitapları yazıldı, Geometri oluşturuldu ve Romen rakamları

geliştirildi. M.S. 410 yılında Roma imparatorluğunun çöküşü ile orta çağ olarak bilinen

karanlık tarih süreci başladı. Bu dönemde, Roma imparatorluğu dönemindeki buluşlara

ve yeni olan her şeye kuşkuyla yaklaşılmıştır. Avrupa’da toplama ve sayı sayma gibi

basit beceriler bile kaybedildi. Keşif ruhu, Rönesans’ın başladığı 1400 lere kadar baskı

altında tutuldu. Abaküsün icadından, birierisinin bu icadın geliştirmesi için 2000 yıllık


bir süre geçmişti. Avrupadaki ortaçağ döneminde matematiği Araplar canlı tutarak

‘birler basamağı’, ‘onlar basamağı’ vb olarak kullandığımız haneli sayılama sistemini

bulmuşlardır.

2.1.1. KEMİKLER VE MAKİNELER

Logaritmayı bulan matematikçi olarak da bilinen John Napier Edinburg

matematik işlemleri için kısa yollar bulmak için çaba harcadı. Kısa yollar için

geliştirmiş olduğu ve kendisinin Rabdologia adını verdiği ancak başkalarının Napier’in

kemikleri dedikleri bir aygıt geliştirdi. Kemikler, üzerlerine boyayla ya da oyularak

sayılar yazılmış odun, kemik ya da fildişi çubuklarıydı ve çok basamaklı iki sayıyı

çarpmak için düzenlenmişti. Bu aygıt, bölme işlemlerine de yardımcı oluyordu.

Napier’in kemikleri Avrupa’da hızla kullanılmaya başlanıldı ve ölümünden sonra

geliştirmiş olduğu bu aygıt ile ilgili açıklamaları yayınlandı. 1970’lerin başlarında

kullanılan sürmeli hesap cetvelinin gelişmesine öncülük etti.

Napier’in selefi olarak bilinen Wilhelm Schikard, dil, matematik ve astronomi

konularında uzmanlaşmış bir Alman profesördü. Napier’in aygıtının bir versiyonu olan

ilk mekanik toplama makinesini yaptı. Bu makine ve hakkındaki bilgiler, Schickardın

arkadaşı olan, gökbilimci Kepler’e göndermiş olduğu yazılarının, Keplerin notları

arasında bulunana kadar bilinmiyordu. Sonuçta Schickardın bu buluşu tarihe geçmedi.

Hesap makinesinin bulunuşu genellikle Fransız filozof ve matematikçi Blaise Pascal’a

mal edilir.

Pascal, Schicard’ın hesap makinesini yaptığı yıl doğmuştu. Pascal daha 16

yaşındayken bir Geometri kitabı yazmıştı. 19 yaşındayken, vergi tahsildarı olan

babasına yardımcı olması için Pascaline adı verilen ve toplama çıkarma yapabilen bir

makine tasarladı. Birkaç yılını bu aleti geliştirmek için harcadı ve 1649’da patentini

aldı. Pascaline çalışıyordu ancak tam bir ticari başarısızlıktı. Çok pahalıya mal edildiği

için seri üretim yapılması için de bir destek bulamayan Pascal, makinesini daha ucuza

mal edebilmek için çalışmalarını sürdürdü. Ancak 1652 yılında geçirdiği bir kaza


sonucu ölümden döndü ve onun matematikten felsefeye kaymasına neden oldu. 39

yaşında ölünceye kadar bu konuda çalıştı.

16’ıncı yüzyılın sonlarında Sir Isaac Newton ve Gottfried Wilhelm Liebniz

önemli çalışmalar yaptılar. Newton, aralarında çok iyi bilinen Yerçekimi Yasası da

olmak üzere, daha çok fizik çalışmalarıyla tanınır. Liebniz ise Pascal’ın hesap

makineleri üzerine olan çalışmalarını devam ettirmiştir. Liebniz’in bilgisayar alanına

diğer bir katkısı, onun keşfi olan ve modern bilgisayarlarda kullanılan ikili sayılama

sistemidir. Sayıları çarpabilen bir çarpım aleti 1671 yılında tasarladı. Bir Fransız saat

yapımcısı Liebniz’in çarpım aletini 1674’te tamamladı, Liebniz’in ve Pascalin hesap

makinelerinin çalışmasına karşın o zamanın mekanik teknolojisinin yetersizliği,

tasarımlarında yaptıkları son değişiklikleri uygulamalarını engelledi. Bu nedenle

makinelerinin hata eğilimleri yüksekti ve sık sık tamir gerektiriyordu. Bu çalışmaları

temel alan endüstriyel tasarımlar, sonraki yüzyıla kadar geliştirilemedi.

2.1.2. ONDOKUZUNCU YÜZYILDA BİLGİSAYARLAR

Ondokuzuncu yüzyıl modern bilgisayarlara önemli katkılar sağlayan iki buluş

ile başladı. 1800’de İtalyan fizikçisi Allessandro Guiseppe Volta, ilk elektrik

bataryasını icat etti. Bu buluş, günümüzün taşınabilir bilgisayarlarına enerji veren

pillerin atasıdır.

İkinci önemli buluş ise Joseph-Marie Jackuard’ın Jakar Tezgahı adıyla

bilinen desen dokuma tezgahıydı. Dokuma tezgahı, kumaşın desenini tanımlayan bir

dizi delikli kart ile kontrol ediliyordu. Jakar Tezgahı, tıpkı modern bilgisayarlarda

kullanılan programlar gibi depolanmış program kullanan ilk makineydi.

1765 yılında James Watt’ın buhar makinesini icadı ve Pascal ile Liebniz’in

önceki çalışmalarıyla ortaya çıkan bütün parçalar, otomatik bir hesap makinesi

yapılabilmesi için hazırdı. Tek eksik bu parçaları bir araya getirecek biriydi.


Londralı bir bankacının oğlu olan Charles Babbage, Liebniz gibi tanınmış

matematikçilerin çalışmalarını okuyarak kendisini geliştirdi. 20 yaşında koleje

gittiğinde çoğu öğretmeninden daha çok bilgiye sahip olduğunu gördü. Babbage 20’li

yaşların sonlarında astronomide kullanılacak olan hata giderme cetvel setleri üzerinde

çalışıyordu.

Babbage çok geçmeden, cetvelleri hesaplayacak ve sonuçları diğer hesaplar için

kaydedecek bir makineye ihtiyaç olduğunu fark etti ve Jakard’ın makinesindeki

depolama yöntemi, yani delikli kartları kullanarak Fark Makinesi adını verdiği

makinesini tasarladı. Sayıları insanların okuyup sonra da yazmasının hata payını

artıracağı düşüncesine karşın bu yöntemin çok daha doğruluk payı olduğunu

tasarımında belirtti. Babbage, buhar gücüyle çalışan Fark Makinesi’nin şemasını

1822’de tamamladı. Ancak İngiliz hükümetinden yeteri kadar maddi destek

alamadığından tamamlanma aşamasına gelen fark makinesi yarım kaldı. Böylece yarım

kalan bir projeden sonra Babbage hemen bir sonraki projesi olan Analitik Makineyi

düşünmeye başlamıştı bile. Analitik Makine, çok haneli sayıları büyük doğrulukla

çarpabilen ve bölebilen genel amaçlı bir hesaplama aygıtıydı. Sayılar delikli kartlardan

okunacak ve sonuçlar sonraki hesaplamalar için başka bir kart grubuna yerleştirilecekti.

Babbage 1840’da İtalya’ya gitti ve bir dizi konferans ile Analitik Makine

hakkında bilgiler sundu. Bu konuşmaların yayınlanan İtalyanca özetinin İngilizciye


çevrilmesi için Lovelace Kontesi Agusto Ada King’e ricada bulundu. Babbage’e yakın

olarak çalıştı ve eklediği notlarla özeti iki katına çıkardı. Lady Lovelace, hazırladığı

notlar referans alınarak ilk bilgisayar programcısı olarak tanındı. Kendisinin onuruna,

Birleşik Devletler Savunma Bölümü’nün programlama diline ADA ismi verilmiştir.

Babbage geçmiş tecrübesinden olsa gerek, Analitik Makineyi tamamlamak için

girişimde bulunmaktansa dizaynın tamamlanması için çalışmalarını sürdürdü. 80

yaşında ölünceye kadar makinesi üzerindeki çalışmalarını sürdürdü ve yeni gelişmeleri

dizaynına ekledi. (parçaların toplamı 50000’in üzerindeydi). Hiç tamamlanmayan bu

tasarım modern bilgisayarların atalarıydı

1800’lü yılların başlarında bilişim hayatımızı

etkileyen başka buluşlar da oldu. Elektrik

Jeneratörü, ilk telgraf hattı, ki World Wide Web’in

yani internetin atası gibi buluşlar da çok önemli

buluşlardır.

Matematikçi George Boole, Boolean Cebir

olarak da adlandırılan sembolik mantık ile ilgili ilk çalışmalarını 1847’de yayınladı.

(doğru/yanlış, evet/hayır ve açık/kapalı) Modern bilgisayarlar, Boole’un çalışmalarıyla

sağlanmış olan ikili mantığı kullanır.

1867’de Christopher Sholes, bilgisayar klavyesinin atası olan daktiloyu icat etti.

Alexander Graham Bell telefonu ayni yıl icat etti. Bir sonraki yıl ise Thomas Edison’un

fonograf aleti, sesin yalnızca yollanıp alınmayla kalmayıp, aynı zamanda

kaydedilebileceğini de gösterdi. Edison’un bu icadının ardından Akkor lambanın icadı

ve hareketli resimlerin icadı ard arda geldi.

2.1.3. NÜFUS SAYIMININ YAPILMASI

ABD anayasası, her 10 yılda bir nüfus sayımını öngörür. 1880 yılında yapılan

sayımın sonuçları 7 yıldan uzun bir sürede alınmıştı. Bir sonraki sayım yetkilileri

düşündürmeye ve haklı olarak da endişelendirmeye başlamıştı.


Nüfus sayım Bürosu’nun bir çalışanı olan Herman Hollerith, sayım işlemini

makineleştirmenin bir yolu olabileceğini düşündü. Hollerith, Jacquard ve Babbage’e

ait olan delikli kart düşüncesini farklı bir yöntemle uyguladı ve sayımlarda kullanılmak

üzere, delikli kartları kullanarak çalışan bir makine geliştirdi. Yarışmaya katılan 3

sistemden biri olan Hollerith nüfus sayımında kullanılmak üzere makinesinin açık farkla

birinci olduğunu öğrenir. Böylece 1890 yılındaki sayımda 100’ün üzerinde kullanılan

bu makine sayesinde sonuçlar birkaç hafta gibi kısa bir zamanda alınmaya başlandı ve

büyük bir başarı sağlandı. 2 sene içerisinde de tamamen sayım sonuçları alınmıştı.

Babbage mekanik bilgisayarı yaratmak için buhar makinesiyle çalışmayı düşlemişti,

oysa Hollerith ilk elektromekanik bilgisayarı yaratmak için elektrikle çalıştı. Nüfus

sayımıyla gelen başarı Hollerith’i popüler bir kişi haline getirdi. Avrupa’nın her yerine

seyahatler yaptı ve tavsiyelerde bulundu. 1896’da işini Tabulating Machine Company’e

dönüştürdü. Hollerith bu makinesini geliştirip birçok şirkete sattı. 1911’de ise kurduğu

şirketini Charles Flint’e

sattı. Flint ise bu şirketi ve

başka iki şirketi daha

birleştirerek

CTR(Computing-

Tabulating-Recording

Company) adlı yeni bir

şirket kurdu. 1924’te ise

şirketin adı son kez

değiştirilerek

IBM(International

Business Machine) oldu.

2.2. YİRMİNCİ YÜZYILDA BİLİŞİM Yirminci yüzyıla girerken bugünkü bilişim teknolojilerinin artık son adımları

atılıyordu. Hollerith, başarılı bir şekilde kendi bilgisayarlarını üretip satarken , başka

mucitler de bilgisayarların gelişimine katkıda bulunacak icatlarda bulunuyordu. Radyo


popüler basında çok dikkat çekerken, radyo yayını frekans modülü üzerindeki

araştırmalar transistörün gelişimine katkıda bulundu.

1904’te John Ambrose

Fleming’in elektronik redresör

vakum tüpü icadı çok ilgi

görmemesine karşın sonraki

uygulamalarda çok ihtiyaç duyulan

bir icat olarak tarihte yerini aldı. Bu

icat elektriği tek yönde iletiyordu.

İlerleyen zamanda bu icat, bugünkü

bilgisayarların, telefonların,

televizyonların ve işitme aygıtlarının

başlangıç noktası oldu.

1908’de Henry Ford, otomobillerin seri üretimi için girişimlerde bulundu. Bu

girişimler, günümüzde seri üretimleri yapılan bilgisayarların ucuzlamasına yardımcı

olacak olan bilgisayar devrimini ateşleyecekti.

Birinci dünya savaşı yıllarında pek fazla bir gelişme yaşanmadı. 1930’larda

Amerikalı bir mühendis olan Vannevar Bush, mühendislikte ve bilim alanlarında

yaygın bir şekilde kullanılacak olan diferansiyel denklemleri ve çözümü zor denklemleri

çözen ilk makineyi icat etti. Kısmen elektronik, ama büyük oranda mekanik olan

Diferansiyel Analizör’ü, ilk otomatik ve genel amaçlı hesaplama aygıtı olarak kabul

ediyoruz.

1939 yılında mekanik mantık ve matematiksel işlemler üzerine bir kitap yazan

Alan Turing bilgisayar yapmayla değil de makineler tarafından çözülebilecek problem

türleriyle ilgileniyordu. Turing, yazdığı kuramsal kitapta Evrensel Turing Makinesini

anlattı. Kuramsal olarak bu makine, diferansiyel denklemleri çözmenin yanı sıra satranç

da oynayabilirdi. Turing’in kitabı bilgisayar gelişiminin çok kritik bir zamanında

yayınlandı ve yeni hesaplama makinelerinin kapasiteleriyle ilgili görüşleri genişletti.


John Atanasoff, tümüyle elektronik bir

bilgisayar düşüncesini 1940’da geliştirdi ve

profesörü olduğu üniversitedeki bir öğrencisi

olan Clifford Berry’nin mezuniyetinden sonra,

üniversitede kalmasıyla bu elektronik bilgisayar

düşüncesini gerçekleştirmeye birlikte çalıştılar.

ABC (Atanasoff-Berry Computer) 1942 yılında

tamamlandı. ABC, delikli kartları kullanması

nedeniyle Boolean cebri temel alıyordu.

Kartların belirli noktalarında ya delik vardı, ya da yoktu!..Mekanik dişliler yerine

Fleming’in vakum tüplerini kullanan ABC ilk elektronik bilgisayardı.

Bilgisayarlar ikinci dünya savaşı yıllarında büyük gelişmeler gösteremediler

ancak bilgi alışverişi yani iletişimin güvenli aktarımının çok önemli olduğu bu yıllarda,

askeri bilgilerin aktarılması için önemli bir şifreleme aleti, ittifak devletleri tarafından

geliştirildi. Enigma adındaki bu küçük alet sayesinde şifreli yada şifresi çözülmüş

mesajlar gönderildi. Buna karşılık müttefik devletlerin geliştirmiş oldukları Bombe adlı

bir başka alet ise, yollanan bu şifreli mesajları çözüyordu. Savaşın son 2 yılında

müttefik devletler, ittifak devletlerin yolladığı tüm şifreli mesajları dinlediler. Ancak

yüksek düzeydeki mesajlar radyo üzerinden gönderilmiyordu. Bu mesajlar, özel bir

makineyle kodlanıyor ve teletype yazıcıyla gönderiliyordu. İngilizler Alan Turing’de

dahil olmak üzere Colossus isimli bir bilgisayarı özellikle kripto analiz işlemi için

tasarladılar. Bu bilgisayar dünyanın ilk büyük elektronik valfli programlanabilir mantık

hesaplayıcısıydı. Bu bilgisayarda 10 tane kadar üretildi ancak 1976 yılına kadar bir sır

olarak kaldı. Colossus ile ilgili çizimler 1940 yılında çıkan bir yangında tahrip oldu. Bu

nedenle Colossus ile ilgili ayrıntılı bilgiler ancak bugünlerde anlaşılabilmektedir. 1944

yılında Howard Aiken Mark I adındaki bir elektronik hesap makinesini yaptı. 1943

yılında John Mauchly ve John Presper Eckert genel amaçlı bir bilgisayar için ordudan

destek istediler. Destek verildikten sonra 1946 yılında ENIAC adlı devasa bilgisayar

geliştirildi. 30 ton ağırlığında, 18000 vakum tüplü bu alet Mark I den 1000 kat daha

hızlıydı.

Aslında Mauchly ve Eckert ENIAC’ı geliştirirken bazı problemlerin

farkındaydılar. Her program için farklı bir kablo bağlantıları oluşturulması gerekiyordu.


Bu işlem de günler sürecek bir işlemdi. Mauchly ve Eckert, programın bellekte

depolanabileceği ve yeni kobyalamaya gerek kalmada çalıştırılabileceği sonucuna

vardılar.

1944 yılı sonlarında, atom bombasını geliştiren ve birçok bilimsel çalışmanın

danışmanlığını yapan John Von Neumann, Eniac projesini ziyaret etti ve depolanmış

program tekniğinin kuramını oluşturdu. Digital bir bilgisayarın tasarımını anlattı. John

Von Neumann’ın tasarımına göre bilgisayar beş temel kısımdan oluşuyordu.

Bilgileri bilgisayara girmek için klavye gibi bir girdi aygıtı.

Programları ve veriyi tutacak bir bellek alanı.

Hesaplamaları yapacak bir aritmetik birim.

Program komutlarını ve veriyi bellek ile aritmetik birim arasında taşıyacak bir

kontrol birimi.

Yazıcı gibi bir çıktı aygıtı.

Neumann’ın makalesi geniş çapta yayınlandı ve bilgisayarın tasarımını önemli

ölçüde değiştirdi. ENIAC’tan sonraki hemen her bilgisayar von Neumann bilgisayarıdır.

EDVAC bilgisayarın tasarımlarını tamamlayan von Neumann, bu bilgisayarın yapımı

için de talep ettikleri ek para yardımını aldı. 1946 yılında Maurıce Wilkes, ENIAC

projesini ziyaret eden bir başka bilim adamı idi. İngiltere’ye dönüşünde bir von

Neumann bilgisayarı tasarlama üzerinde çalıştı ve adını EDSAC olarak koydu. 1949

yılında tamamlanan EDSAC ilk depolanmış program bilgisayarı olan EDSAC 1958’e

kadar Cmbridge fakültesinde kullanıldı.

1951 yılında ise UNIVAC bilgisayarları tamamlandı ve bilgisayar alanında bir

sonraki adım olan ticari bilgisayarların dönüm noktası oldu.

Bu süreç, aslında herkes tarafından bilinmesi gereken ve kullandığımız

günümüz bilgisayarlarının nasıl bir gelişim aşamasından geçtiğinin anlaşılması, beklide

günümüzde yapılan birçok araştırmanın ileriki yıllarda başka kişiler tarafından

toparlanıp yeni buluşların atası olacağının bir somut göstergesidir.


3. Dış Donanım

Bu kısımda standart özelliklere sahip bir bilgisayarın parçaları hakkında kısaca bilgi

verilecektir. Bu bilgiler sayesinde bu kitabın daha sonraki sayfalarında yazılanları daha

kolay anlayabileceksiniz. Günümüzde yaygın olarak kullanılan bilgisayarlara “Kişisel

Bilgisayar” anlamında PC adı verilmektedir. İlk PC, 1981 yılında IBM firması

tarafından üretildi.

Bilgisayarı oluşturan parçaların içine takıldığı ve parçaları bir arada tutan metal

kutuya Bilgisayar Kasası adı verilmektedir. Daha önceki yıllarda Desktop ve slim kasa

adı verilen kasalar yaygın olarak kullanılırken son yıllarda montajı Türkiye’de yapılan

bilgisayarlarda Mini Tower diye adlandırılan kasalar daha çok kullanılmaktadır.

Desktop kasalar masanın üstüne konulabildikleri için daha kullanışlı olmakla

birlikte genişleme imkanları daha sınırlıdır. Desktop kasaya sahip bilgisayarlara

herhangi bir kartı takmak daha zor olabilmektedir.

3.1. Klavye

Kullanıcılar mesajlarını ve isteklerini klavye aracılığıyla bilgisayara aktarırlar.

Bilgisayar, temelde klavye aracılığıyla yönlendirilir ve kumanda edilir. Klavye

hakkında bilinmesi gerekenler, klavyenin bir giriş aygıtı olduğu ve klavyenin tuşlarına

basılması halinde basılan tuşun veya harfin kodunun bilgisayarın CPU’ su tarafından

değerlendirilmek üzere belleğe aktarıldığıdır.


Bilgisayarın belleğinde öyle bir yer var ki, oraya yazılan bilgiler otomatik olarak

ekrana yansımaktadır. Bilgileri klavye aracılığı ile belleğe giriyorsunuz ama yankısı

ekrana geliyor.

Harfleri temsil eden tuşlar klavyenin üzerinde değişik şekilde dizilebilmektedir.

Türkiye’de daktilolarda ve Apple marka bilgisayarlarda “F” klavye dizilişi kullanıl-

maktadır. Amerika ve Avrupa ülkelerinde ise “Q” klavye dizilişi yaygındır. Bu diziliş

her ülkeye özgü olarak değişir. Bunun nedeni ise pek çoğumuzu hayrete düşürecek

şekilde, kullanıcılara hız kazandırmak veya kullanış kolaylığı sağlamak değil aksine

yazım hızını düşürmek içindir. Niçin mi? Nedeni, bilgisayarın yazım düzenini

daktilodan almasıdır. Daktilo kullanıcılarının iyi bileceği gibi, daktilo ile fazla hızlı

yazmaya çalışılırsa tuşlar şeride vurdukları yerde sıkışıklığa neden olurlar. İşte bu

noktadan hareketle her dilin dil yapıları incelenerek, olası sık sık yan yana tekrarlanan

tuşlar tespit edilip mümkün oranda ayrık yerlere yerleştirilmişlerdir.

Standart bir Q klavye dizilişinde Türkçe’ye özgü olan Ş, Ü ve Ç gibi harfleri temsil

eden tuşlar klavyenin üzerinde yoktur. Türkiye’ye 1990 yılından sonra ithal edilen Q

diziliş klavyelerde bazı tuşlara 3. görevler verilerek klavyenin üzerinde Ş, Ğ ve İ gibi

harflere yer açıldı. Günümüzde piyasada yaygın olarak pazarlanan klavyeler Türkçe’ye

özgü harfleri de içeren “Q” dizilişli klavyelerdir.

İçinde Türkçe’ye özgü harfler(Ş,Ç,İ,Ğ,Ü,Ö) bulunan

yazılar hazırlayacaksanız kullandığınız bilgi sayarın

klavyesinde Türkçe harflerin bulunmasına dikkat etmeniz

gerekir. Yanda verilen ekran görüntüsünde Microsoft

firması tarafından üretilip piyasaya verilen bir klavyenin

resmi bulunmaktadır.


3.1.1. Fonksiyon Tuşları

Klavyenin üzerinde bulunan bazı tuşlar ekrana bir karakterin yazılması için

kullanılmazlar. Çünkü bu tuşlar bir görüntü yerine bir etki yaratırlar. Klavyenin üst

kısmında yan yana dizilen ve üzerinde F1, F2, F3 yazılı olan tuşlara Fonksiyon Tuşları

adı verilmektedir. Bu tuşların işlevleri programdan programa değişiklik gösterebilir. Bir

çok programda F1 tuşuna basıldığı zaman o sırada çalışan programa veya yapılan işleme

bağlı olarak ekrana yardımcı bilgi gelmektedir.

Örneğin, Microsoft ürünü Word ve Excel gibi programlarda, üzerinde çalışılan

belgeyi kaydetmek için F12 tuşu kullanılabilmektedir. Word ve Excel’de F12 tuşu ile

kaydetme işlemi yapılırken, başka bir programda bu tuş işlevsiz olabilir. Örneğin,

Windows ile birlikte verilen Paint programı ile çalışırken F12 tuşuna basmanız halinde

Paint programı size herhangi bir tepkide bulunmaz. Çünkü Paint programında F12 tuşu

tanımlı değildir.

3.1.2. Enter Tuşu

DOS ortamında yazılan komutları işletmek için Enter tuşuna basmak gerekir. Enter

tuşuna basılıncaya kadar yazılan komut işletilmez. Ancak kelime işlem programlarında

Enter tuşunun başka işlevleri bulunmaktadır. Word gibi kelime işlem programları ile

çalışırken paragraf başı yapmak için Enter tuşu kullanılmaktadır.

Ayrıca Windows uyumlu programlar ile çalışırken ekrana getirilen diyalog kutuları-

nın hemen hepsinde Tamam düğmesi bulunmaktadır. Ekranda herhangi bir diyalog

kutusu varken Tamam düğmesinde tıklama yapma yerine Enter tuşuna basabilirsiniz.

3.1.3. Esc Tuşu


Esc tuşu genellikle yapılan işlemden vazgeçmek veya geriye dönmek amacıyla

kullanılmaktadır. Örneğin, DOS ortamında yazdığınız komutu işletmekten vazgeçmek

istiyorsanız Geriye Silme tuşu ile yazdığınız komutu harf harf silebilirsiniz. Ancak

yazılıp işletilmekten vazgeçilen komut çok sayıda harf veya karakterden meydana

geliyorsa her seferinde geriye silme tuşuna arka arkaya basmak zaman kaybına neden

olur, iptal etmek istediğiniz komut uzunsa, geriye silme tuşu yerine klavyenin sol üst

köşesinde bulunan ESC tuşunu kullanabilirsiniz.

DOS ortamında iken ESC tuşuna basacak olursanız yazılıp henüz enter tuşu ile

aktife edilmeyen (işleme konulmayan) komut iptal edilir. ESC tuşu ile yazılan komutlar

iptal edilirse, yazılan komut ekrandan silinmeyip bir alt satıra geçilir. Üst satırda yazılı

olan komutun iptal edildiğini işaret etmek için komutun sonuna “\” işareti konulur. Yeni

komut yazına aşağıda verilen ekran görüntüsünde tespit edebileceğiniz gibi bir alt

satırdan itibaren başlanır.

C:\>COPY C:\DOS\FORMAT.COM A:\\

Yukarıdaki ekran görüntüsünde “C:” hard diskinin “\DOS” dizinindeki

FORMAT.COM dosyasını “A:” disket sürücüsünün kök dizinine kopyalamak üzere

kurallara uygun olarak

COPY C:\DOS\FORMAT.COM A:\

komutu yazılmış. Ancak kullanıcı bu komutu vermekten son anda vazgeçmiştir.

Kullanıcı yazdığı komutu arka arkaya geriye silme tuşuna basarak silmek yerine ESC

tuşuna basarak iptal etmiştir. Komutun iptal edildiğini belirtmek üzere komutun sonuna

“\” işareti konulmuştur. Ekran görüntüsündeki ikinci “\“ işareti, komutun iptal edildiğini

gösteren işarettir.

Windows ortamında herhangi bir program ile çalışırken herhangi bir konuda onayı-

nız alınmak istendiği veya size soru yöneltildiği zaman ekrana bir diyalog kutusu

getirilir. Bu diyalog kutularında genellikle Tamam ve İptal düğmeleri bulunur. Diyalog


kutusu aracılığı ile yapılacak işlemden vazgeçmek istiyorsanız fare ile İptal düğmesinde

tıklama yapabilir veya doğrudan Esc tuşuna basabilirsiniz.

3.1.4. Geriye Silme(Backspace) Tuşu

Klavyelerde rakamların bulunduğu sırada en sağda olan bu tuş, ışıklı göstergenin

solunda bulunan harfi veya karakteri silmek için kullanılır. Bu tuşun DOS ortamındaki

bu görevi, diğer programlarda da aynen geçerlidir. Işıklı gösterge her harf veya tuşa

basıldıktan sonra biraz sağa kayar. Böylece yeni yazılacak harf veya karakter için

ekranın yazı olmayan boş yerine gidilmiş olunur. Karaktersel tuşlardan birine her

bastığınızda, ışıklı gösterge yani imleç biraz sağa kayarak yeni bir tuşa basmanız

beklenir.

Geriye silme yani Backspace tuşuna her basılışta, bir önceki yani ışıklı göstergenin

solunda duran karakter silinir. Bu karakter silindiği için ışıklı göstergenin sağında

bulunan bütün karakterler bir karakter genişliği kadar sola kayarlar. Şimdi Geriye Silme

tuşunun kullanılış şekli ile ilgili bir örnek verilecektir. DOS ortamında DIR yazıp enter

tuşuna basıldığı zaman üzerinde bulunulan sürücü ve dizindeki bütün dosya ve dizinler

listelenmektedir.

Ancak aktif dizinde çok sayıda dosya varsa dosyaların hepsi aynı anda ekrana

sığmayacakları için dosya listesinin baş tarafını göremezsiniz. Ekran dosya ile dolduğu

zaman listeleme işlemine ara verilmesini sağlamak için DIR komutunun yanına “/P”

parametresi eklenir. Ancak DIR komutuna “/P” parametresini eklemek istenirken

yanlışlıkla “P” harfi yerine “O” harfine basılmış olsun

C :\>DIR/O

Bu komutta kullanıcı DIR komutunun “/P” eklenen şeklini kullanmak istemiş ancak

yanlışlıkla “P” harfi yerine “O” harfine basmıştır. Dolayısıyla ışıklı göstergenin solunda

bulunan “O” harfinin silinmesi ve yerine “P” harfinin yazılması gerekir. Bunun için

önce geriye silme (backspace) tuşuna basılıp fazladan yazılan “O” harfinin silinmesi,

ardından doğrusu olan “P” harfinin yazılması gerekir.


C:\>DIR/_

C :\>DIR/P_

3.1.5. Delete Tuşu İle Üzerinde Bulunulan Harfi Silmek

Geriye silme tuşu ile Delete tuşu arasındaki fark şudur: Delete tuşu ışıklı

göstergenin üzerinde bulunduğu harfi silerken, geriye silme tuşu ışıklı göstergenin

solunda bulunan harf veya karakteri silmektedir.

Işıklı gösterge, yanlışlıkla yazılan karakterin üzerinde bulunuyorsa, bu karakteri

silmek için Delete tuşunu, yanlışlıkla yazılan karakter ışıklı göstergenin solunda ise

geriye silme tuşunu kullanmak gerekir. Delete tuşu DOS ortamında komut verirken

kullanılabildiği gibi kelime işlem programları ile çalışırken de kullanılır.

3.1.6. Tab Tuşu

DOS ortamında bu tuşa basıldığı zaman imleç(ekleme noktası) 4 karakter genişliği

kadar sağa gitmektedir. Başka bir deyişle DOS ortamında 4 kez boşluk tuşuna basmak

yerine bir kez tab tuşuna basmak aynı etkiye sahiptir.

Ancak kelime işlem programlarında Tab tuşunun başka işlevleri bulunmaktadır. Bu

işlemler genellikle, yeni paragraf oluşturmak için gerekli boşluğu sağlamak, veya tablo

içerisinde hücre değiştirmek gibi işlevlerdir.

3.1.7. Shift ve Caps Lock Tuşları

Normalde klavyenin tuşları üzerinde harfler büyük olarak dururlar. Ancak normal

olarak tuşa bastığınızda bulunduğunuz yere harf küçük olarak yazılır. Eğer harfin büyük


haline gerek duyuyorsanız söz konusu harfi temsil eden tuşa bastığınız sırada Shift

tuşunu basılı durumda tutmanız gerekir.

Eğer arka arkaya çok sayıda büyük harfin girişini yapmak istiyorsanız her seferinde

Shift tuşunu basılı durumda tutmak yerine Caps Lock tuşuna basarak Shift tuşunu

kilitleyebilirsiniz. Caps Lock tuşu yalnızca üzerinde harf olan tuşlar üzerinde etkili

olmaktadır. Shift tuşu kilitli iken klavyenin sağ üst köşesindeki Caps Lock ışığı yanar.

Sözü edilen ışık yanıyor iken Caps Lock tuşuna basılırsa kilitleme işlemi iptal edilir.

3.1.8. Alt Gr Tuşu

Daha önce belirtildiği gibi Q dizilişine sahip klavyelerde Türkçe’ye özgü Ç, Ş ve Ü

gibi harflere yer bulabilmek için bazı tuşlara 3. bir görev verilmektedir. Tuşlara verilen

3. görevi kullanabilmek AltGr tuşu basılı durumda iken söz konusu tuşa basmak

gerekir. Örneğin üzerinde 4 rakamı olan tuşa bastığınızda bulunduğunuz yere 4

rakamını yazmış olursunuz. Eğer Shift tuşu basılı durumda iken üzerinde 4 rakamı olan

tuşa basacak olursanız, bu kez tuşun 2. görevi olan “+” işareti bulunduğunuz yere

yazılır. Üzerinde 4 rakamı olan tuşun 3. görevini yapabilmesi için AltGr tuşu basılı

durumda iken 4 rakamına basmak gerekir ki bu da “$” şeklinde bir karakterdir.

3.1.9. Print Screen Tuşu

DOS ortamında çalışırken bu tuşa basmanız halinde o sırada ekranda ne görülüyorsa

yazıcıya gönderilir. Başka bir deyişle ekranın resmi çekilip yazıcıya gönderir. Bu sırada

bilgisayarınıza yazıcı bağlı ise ekranda gördüklerinizi kağıda dökebilirsiniz. Ancak

Windows ortamında bu tuşun görevi biraz farklıdır. Windows ortamında Print Screen

tuşuna bastığınızda yine ekranın resmi çekilir. Ancak ekranın resmi yazıcı yerine, geçici

bilgi saklama ortamı olan ve Pano adı verilen ortama aktarılır. Daha sonra Panoda


saklanan resmi Paint gibi bir boyama programına aktarıp istediğiniz gibi

kullanabilirsiniz. Bu konuda daha sonra size bilgi verilecek.

3.1.10. Sayısal Tuşlar

Rakamları girerken kullanılan sayısal tuşlar klavyenin iki yerinde bulunmaktadır.

Arada bir sayısal bilgi girişi yapanlar harfleri temsil eden tuşların üstündeki tuşları

kullanabilirler. Ancak sürekli rakam girişi yapılıyorsa klavyenin sağ alt köşesindeki

sayısal tuşlardan yararlanmak gerekir.

Bu tuşların iki ayrı görevi bulunmaktadır. Örneğin üzerinde “1” yazılı olan tuş hem

1 rakamını hem de End tuşunu temsil etmektedir. Eğer bu tuşları kullanarak sayısal

bilgi girmek istiyorsanız Num Lock tuşuna basıp klavyenin sağ üst köşesindeki Num

Lock ışığının (led) yanmasını sağlamanız gerekir.

3.1.11. Ok veya Yön Tuşları

İmleç veya ekleme noktası ekranda bilgi girilecek yeri işareti eden yanıp sönen ince

çizgidir. Ok tuşları ekranda imlecin yerini değiştirilmek istendiği zaman

kullanılmaktadır.

Üzerinde ucu yukarı bakan ok işareti olan tuşa basıldığı zaman imleç bir üst satıra

sağa ok tuşuna basıldığında ise imleç bir karakter kadar sağa gider.

3.2. Ekranlar (Monitörler)

Ekran bilgisayarın mikro işlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği

şekilde görüntüye dönüştürmeye yaramaktadır. Başka bir deyişle ekran, CPU tarafından

işlenilen bilgilerin kullanıcıya iletildiği ortamdır. Ekran konusunda bilinmesi gereken


temel konu ekranın görüntüleme ve çıkış aygıtı olduğu kadar, bazı modellerinde girdi

aygıtı olarak işlev gördüğüdür. Bu tip ekranlara dokunmatik ekranlar denilmektedir.

Dokunmatik ekranlar aslında günlük hayatımızda sıkça kullandığımız aygıtlardır.

Örneğin, Yapı Kredi Bankasının (veya benzeri) elektronik para makinelerinden (ATM)

para çekmeye gidilince, klavyesiz bir ekranla karşılaşılır. Ekran üzerinde belirtilen

yerlere dokunmak suretiyle istenilen bilgileri hızlıca merkezi bilgisayara aktarılır ve

eğer hesabınızda talebiniz kadar veya daha fazla miktar mevcutsa paranızı alır güle güle

harcarsınız. Yine ayni şekilde bazı lüks restorantlarda (örneğin DAÜ Tower Bar’da)

elektronik kasa olarak da kullanılmaktadır. Garsonlar siparişinizi alıyor, sipariş fişleri

birkaç kez ekrana basılarak geçici hesabınıza işleniyor, daha sonra hesabı öderken yine

birkaç dokunuş ve işte hesap hazır. (ne teknoloji ama!)

Ekranlar temel olarak ikiye ayrılmaktadır: Siyah-Beyaz ve Renkli. Son bir iki yıldır

siyah-beyaz ekranlar piyasadan kalkmıştır.

Ekranlar konusunda bilinmesi gereken iki önemli özellik var. Birincisi, ekranın

nokta çapı. Bu değer ne kadar küçük olursa ekranın görüntü kalitesi o kadar artar.

Piyasada yaygın olarak bulunan ekranların nokta çapı 0.28’dir. Büyük ekranların nokta

çapı daha küçük olduğu için görüntü kalitesi daha yüksektir. Ekranlar konusunda ikinci

önemli nokta, ekranın çözünürlüğüdür.

Standart VGA ekranlarda bu değer 640x480 iken Süper VGA’da bu değer

l024x764’e kadar çıkmaktadır. Piyasada yaygın olarak satılan ekranların büyüklükleri

14 inçtir. Amerika ve Avrupa’da 14 inçlik ekranlar yerlerini 15 inçlik ekranlara

bırakmıştır.

Tasarım veya masa üstü yayıncılık işleri ile uğraşanların ekranları en azından 17 inç

büyüklüğe sahip olmalıdır. Çünkü 14 inç büyüklüğe sahip ekranları göz sağlığı

gözetilirse 640x480 modunda kullanmak gerekmektedir. Çözünürlük yüksek seçildiği

zaman yazılar ve resimler aynı oranda küçülmekte ancak yazıları okumak zor

olmaktadır.


3.3. Disketler ve Disket Sürücüleri

Bilgisayarın kapatılması veya elektriğin kesilmesi halinde bellekteki bilgiler silin-

mektedir. Bellekte geçici olarak saklanan bilgileri kalıcı olarak saklayabilmek için

bilgilerin manyetik bir ortama aktarılması gerekir.

En çok kullanılan manyetik ortamların başında ise hard disk ve disketler

gelmektedir. Disketler bilgisayara takılıp çıkartılabilinirken, hard diskler bilgisayarda

sabit olarak kalıyor. Disketlerin hem kapasiteleri hem de disketten bilgi okuma ve

yazma hızı hard disklere göre son derece düşüktür. Ayrıca hard diskler disketlere göre

daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür. Hard diskler hakkında detaylı bilgi daha sonra

verilecektir.

Disketler, boyutlarına göre ikiye ayrılmaktadır: 3.5” ve 5.25”. Yukarıda şekli

verilen 3.5 inçlik disketlerin düşük ve yüksek kapasiteli olanları bulunmaktadır. Yüksek


kapasiteli sürücüde hem yüksek hem de düşük kapasiteli disketlere okuma ve yazma

işlemi yapılabilir.

3.5” disketlerin düşük kapasiteli olanlarına “DD” adı verilmekte ve bu disketler

toplam 720 KB bilgiyi alabilmektedir. HD adı verilen yüksek kapasiteli 3.5” disketler

ise DD’lerin iki katı kadar yani 1.44 MB bilgiyi depolayabilirler. 5.25” disket ve disket

sürücülerinin de düşük ve yüksek kapasiteli olmak üzere iki türlüsü vardır. Düşük

kapasiteli olanlara DD adı verilmekte ve 360 KB kadar bilgiyi saklayabilmektedir. HD

adı verilen yüksek kapasiteliler 1.2 MB bilgi alabiliyorlar. Günümüzde artık 5.25” ve

düşük kapasiteli olan (360 Kb) DD disketler kullanılmıyor.

Düşük bir ihtimal de olsa, birçok bilgisayar kullanıcısı hard disklerinin başına

gelebilecek olası kötü olaylardan (ki bunlardan en önemlisi zararlı misafirler “virüsler”

veya diğer teknik sorunlar) bilgilerini korumak amacıyla Hard disk’lerindeki bilgileri

disketlere yedekliyorlar. (kopyasını alıyorlar)

3.4. CD-ROM Sürücüsü

Yakın zamana kadar bilgisayarlar arası bilgi taşıma işlemi daha çok disketler

aracılığı ile yapılıyordu. Bir bilgisayardan başka bir bilgisayara bilgi taşımak için

kablolardan yararlanma imkanı var ama bu işlem konumuzun dışında. Yine yakın bir

zamana kadar yazılımcı firmalar için programları satmak ve dağıtmak için disketler tek

araçtı. Günümüzde disketlere güçlü bir rakip çıktı: CD-ROM’lar.

En yüksek kapasiteli disket 1 .44 MB bilgi alabilirken bir tek CD-ROM 630 MB

bilgiyi depolayabilmektedir. Bir çok yazılımcı firma artık programları CD-ROM içinde

satmaya başladılar.

Disketten bilgi okumak için bilgisayarda disket sürücüsünün bulunması nasıl gere-

kiyorsa, CD-ROM içinde gelen bilgilere erişebilmek için de CD-ROM sürücüsüne

gerek vardır. Bildiğimiz CD-ROM sürücüleri disket sürücülerinden farklı olarak


şimdilik yalnızca okuma yapabiliyorlar. Bilinen CD-ROM sürücüleri, CD-ROM’lara

bilgi yazamazlar. CD-ROM’lara bilgi yazabilen sürücüler henüz kişisel kullanım için

oldukça pahalıdır. Günümüzde bilgisayarlar CD-ROM sürücüsü ile birlikte satılıyor.

CD-ROM sürücülerinin bilgi okuma hızları disketlerden daha hızlı olmalarına

rağmen hard disklere göre biraz düşüktür. CD-ROM sürücüleri temelde iki türlüdür.

Dahili (Internal) ve Harici (External). Harici olanlar bir kablo ile bilgisayara

bağlanırken, dahili olanlar disket sürücüleri gibi bilgisayarın boş bir yuvasına

takılmaktadır. Harici olanları bir bilgisayardan söküp başka bir bilgisayara takmak

kolaydır. Son birkaç yıldır harici CD-ROM sürücüleri ilgi görmektedir.

3.5. Yazıcılar

Yazıcılar, klavye veya daha değişik giriş

aygıtları ile bilgisayara girilen, bilgileri

veya yazıları kağıt üzerine aktarmaya

yararlar. Örneğin, muhasebe programını

kullanan bir muhasebeci aylar itibarı ile

bilgisayara girdiği fişleri yılın sonunda

kağıda aktarıp vergi dairesine vermek için

yazıcıya ihtiyaç duyar.

Yazıcıları fazla detaya girmeden sınıflandırmak gerektiğinde, kullanılabilecek bir

kaç ölçüt vardır. Yazıcılar kullandıkları yazma teknolojisi bakımından şimdilik üçe

ayrılmaktadır: Nokta vuruşlu, Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcılar. Şimdilik

piyasada en yaygın olarak kullanılan ve en ekonomik yazıcılar nokta vuruşlu, Dot

Matrix yazıcılardır. Ayrıca nokta vuruşlu yazıcılar, yazma maliyeti en düşük olan

yazıcılardır.


Nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızı, saniyede bastıkları karakter sayısı ile ölçül-

mektedir. Piyasada en düşük hızlı nokta vuruşlu yazıcıların yazma hızları saniyede 200

karakterdir. Yazıcı hızı CPS (Character Per Second) harfleri ile ifade edilmektedir.

Yazıcıyı çok sık kullananların hızlı bir yazıcıyı seçmeleri önerilir. Özellikle çok sayıda

bilgisayarın birbirine bağlandığı ağ ortamında kullanılan yazıcıların yüksek hızda

olması gerekir.

Bunun dışında, nokta vuruşlu yarıcıların dar ve geniş olanları var. Dar yazıcılarda

yalnızca A4 fotokopi kağıdı genişliğindeki kağıtlar kullanılabilir. Dar olanlara 80

kolonluk, geniş olanlara 132 kolonluk yazıcı denilmektedir. Geniş kağıda çıkış almak

isteyenlerin zorunlu olarak 132 kolonluk geniş yazıcıları tercih etmeleri gerekir.

Nokta vuruşlu yazıcılarda, daktilolardaki gibi şerit kullanılmaktadır. Bir süre sonra

şerit bitecek olursa, yazıcıya yeni bir şeridi kolayca takabilirsiniz. Nokta vuruşlu

yazıcılarda diğer bir özellik, yazıcının yazma kafasında bulunan iğne sayısıdır. Piyasada

yaygın olarak kullanılan yazıcılar 9 iğneli olanlardır. Daha kaliteli çıkış almak isteyenler

fiyatları 9 iğnelilere göre biraz daha yüksek olan 24 iğneli yazıcıları seçebilirler. İğne

sayısı arttıkça yazı kalitesi artmaktadır.

Lazer yazıcılar bir kaç yıl önceki gibi çok pahalı olmadıkları için herkes tarafından

alınabilmektedir. Mürekkep püskürtmeli (ink jet) yazıcılar, lazer yazıcı kalitesine yakın

kalitede çıkış verebilmekte ve fiyatları neredeyse nokta vuruşlu yazıcılarla aynıdır.

Lazer ve mürekkep püskürtmeli yazıcıların birim sayfa maliyeti, nokta vuruşlu

yazıcılardan çok daha yüksektir.

Lazer yazıcıların yazma hızları dakikada bastıkları sayfa sayısı ile ölçülmektedir.

İçinde resim ve grafik bulunan yazıların basım öncesi hazırlanması işlemi uzun sürdüğü

için, daha yavaş yazılırlar. Ortalama bir hıza sahip Lazer yazıcı dakikada 4 sayfa yazı

basabilmektedir. Yazma hızı yüksek olan Lazer yazıcılarda bu değer 12 hatta 36 sayfaya

kadar çıkmaktadır. Lazer yazıcıların baskı kalitesi DPI birimi ile ölçülmektedir. Bir kaç

yıl öncesine kadar piyasaya 300 DPI kalitesinde basım yapabilen yazıcılar hakimdi.

Şimdi piyasada 1200 DPI kalitesinde basım yapan yazıcılar daha çok satılmaktadır.


3.6. Fare-Mouse

Daha önce belirtildiği gibi kullanıcı bilgisayara

bilgileri klavye ile girer ve seçimlerini klavye

aracılığıyla yapmaktadır. Son yıllarda bilgisayarda

seçim yapma ve kısıtlı da olsa bilgi girmede yaygın

olarak kullanılan diğer bir giriş aygıtı da faredir (Mouse).

Bilgisayara fareyi bağlama işlemi iki aşamalıdır. Birinci aşama çok kolaydır. Fare

kablosunun ucunu bilgisayarın arkasındaki çıkışlardan birine takmanız yeterlidir.

Bilgisayara fare takılırken bilgisayarın kapatılması önerilir. Çok fazla zorlamazsanız,

fareyi yanlış bir çıkışa bağlama imkanı yoktur. Fareyi de diğer tüm cihazlarda olduğu

gibi bilgisayara bağlamanın iki aşaması var. Birinci aşama fiziksel olarak teması

sağlamak ikinci aşama ise, fareyi bir program aracılığı ile bilgisayara tanıtmaktır.

Piyasada hem iki tuşlu, hem de üç tuşlu fareler var. Her ikisi de yeterli olmaktadır.

3.7. Tarayıcılar - Scanners

Gazete veya dergilerde gördüğünüz

resimleri, kendi çektiğiniz fotoğrafları

bilgisayara aktarmak istiyorsanız bir tarayıcı

edinmeniz gerekir. Tarayıcıların fiyatları son

zamanlarda oldukça düştüğü için tarayıcı

satışlarında artmalar oldu. Bilgisayara bağlanma tipi bakımından iki değişik tarayıcı

bulunmaktadır. Tarayıcılar bilgisayara ya SCSI bir kartla bağlanmakta ya da yazıcının

takıldığı paralel çıkışa bağlanır. Paralel çıkıştan bilgisayara bağlanan tarayıcılar daha

ekonomiktir. Ancak SCSI olanlar da daha hızlıdırlar.


Bilgisayardaki paralel çıkışa bağlanan tarayıcılarda

ayrıca yazıcılar için bir çıkış bulunmaktadır. Bu nedenle

paralel çıkışa tarayıcı bağlamanız halinde yazıcınızı

tarayıcının arkasındaki çıkışa bağlayabilirsiniz.

Yukarıdaki resimlerde de görülebileceği gibi değişik tip ve boyutta tarayıcılar

mevcuttur. Bunların seçimi kullanım alanlarına göre yapılmalıdır. Eğer kullanım

alanımız sayfa veya fotoğraf taratmak ise Sayfa Tarayıcısı ( Page Scanner), eğer barkod

veya küçük semboller okutmak istiyorsak o zaman da el tarayıcısı (hand scanner)

kullanılması gerekir.


4. Bilgisayarın İç Donanımı

Yukarıdaki sayfalarda bilgisayarın dışarıdan bakıldığı zaman görülen parçaları

hakkında bilgi verildi. Şimdi ise bilgisayarın diğer parçaları hakkında bilgi verilecektir.

4.1. CPU- Mikro İşlemci

CPU, bilgisayarın en önemli parçası veya bileşenidir.

Buna bilgisayarın beyni de denilmektedir. Bütün

karşılaştırmalar, matematiksel işlemler CPU tarafından

yapılır. Piyasada satışı yapılan bilgisayarlarda yaygın olarak

kullanılan CPU’lardan bir kaçı şunlardır:

• PENTIUM II 233. 266. 300 ve 400 Mhz hızında.

• PENTIUM III 300, 450, 700, 800 Mhz hızında.

• PENTIUM IV 1, 1.2, 1.7, 2.0, 2.4, 2.53 Ghz hızında.

Bunların dışında adında 486 sayısı olan bazı işlemciler AMD ve CYRIX gibi Intel

taklidi işlemci üreten firmalar tarafından piyasaya veriliyor. Piyasada bulunan bütün

mikro işlemciler gösterebilecekleri performans hariç Intel tarafından üretilenlerle

uyumludur. Herhangi bir uyumsuzluk sorunuyla karşılaşma olasılığı yoktur.

Bu ders notlarının derlendiği sırada piyasada bulunan en düşük hızlı işlemci bile 1.7

Ghz hızındaki PENTIUM IV’dü.


66 mhz hızındaki 486 işlemciler çıktığından beri işlemcilerin fazla ısınmasını

önlemek için işlemcilerin üstüne soğutucu fan konulmaktadır. Bu nedenle işlemci ile

birlikte ayrıca soğutucu bir fan edinmeniz gerekir. Intel tarafından paket (Boxed) olarak

yapılan satışlarda işlemci ile birlikte fan verilmektedir.

4.2. Anakart - Mainboard

Anakart, mikro işlemci de dahil olmak üzere en temel parçaların takıldığı veya

üzerine monte edildiği parçadır. Ana kartın asıl özelliği kendisine takılı olan mikro

işlemciye bağlıdır. Bellek yongaları ana kartın üzerine monte edilir. Grafik kartı, disk

kontrol kartı vb. bütün kartlar ana kartın üzerindeki genişleme yuvalarına takılmaktadır.

Bazı ana kart üreticileri grafik ve ses kartını ana kartın üzerine yerleştiriyorlar.

486 mikro işlemciler öncesinde her hızdaki mikro işlemci için ayrı ana kart tasarımı

yapılırdı. Şimdilerde 486 işlemcilere uygun olarak üretilen ana kartlara istenilen hızdaki


486 mikro işlemciyi takmak mümkündür. Diğer taraftan, yakın bir tarihe kadar Pentium

işlemciler için üretilen bazı anakartlara 150 ve 166 Mhz hızındaki Pentium işlemcileri

takma imkanı yoktur.

Örneğin 1996 satın aldığımız bilgisayarda 75 Mhz hızındaki bir Pentium işlemci

vardı. Bu bilgisayardaki anakart en fazla 120 Mhz hızındaki Pentium işlemcileri

desteklediği için bu bilgisayardaki işlemciyi 133 mhz veya daha hızlı bir işlemci ile

değiştirmem mümkün değildir. Aşağıda örnek bir Main Board verilmiştir.

Bilgisayarda bilgiler mikro işlemci tarafından bellekte işlenir, hard diske ve diskette

saklanılır, ekranda görüntülenir. Bu açıdan bilgilerin bellekten hard diske veya ekrana

gönderilmesi gerekir. Bilgisayarın bileşenleri arasında yapılan bilgi transferi işlemi

sırasında, bilgilerin taşındığı hatlara (veri yolu) değişik adlar verilmektedir. En eski ve

en çok kullanılan bilgi taşıma tekniği ne ISA adı verilmektedir. ISA bilgi taşıma

teknolojisi birkaç yıl öncesine kadar yani çok hızlı işlemciye sahip bilgisayarlar

piyasaya verilinceye kadar yeterli oluyordu. Mikro işlemcilerin hızları artmaya

başlayınca ISA teknolojisi yetmemeye başladı. Bu olayı tek şeritli uzun bir yolda Spor

bir arabanın rampa çıkan yüklü bir TIR’ı izlemesi olayına benzetmek mümkündür.

Bu dar boğazı aşmak için 1993 yılı başlarında önce VESA LOCAL BUS adında veri

taşıma teknolojisi kullanılmaya başlandı. VESA LOCAL BUS’ın piyasaya verilme-

sinden kısa bir süre sonra en büyük mikro işlemci üreticisi konumundaki Intel, PCI adı

verilen yeni veri yolu teknolojisini üretti. Günümüzde bu veri yolu teknolojisini

kullanan bilgisayarlar daha iyi performans sağlamaktadır. Günümüzde üretilen Modem

ve Ses kartları 16 bitlik ISA genişleme yuvalarına takılabilirken, grafik ve TV kartları

PCI genişleme yuvalarına takılmaktadır.

Main Board ile birlikte hard disk ve disketleri ana kart arasında bağlantı kurmada

kullanmak üzere yassı kablolar verilmektedir. Kablonun bir ucu ana kartın IDE1 olarak

adlandırılan çıkışına, diğer ucu ise hard diske takılır.


Satın alacağınız Board ile birlikte hard disk ve CD-ROM kablosundan başka disket

sürücüsünü, seri ve paralel çıkışları Board’a bağlamada kullanabileceğiniz kablolar

verilmektedir.

4.3. Bellek

Bellek, bilgisayara girilen bilgilerin geçici olarak saklandığı elektronik ortamdır.

Bilgiler bellekte elektrik ile tutulmaktadır. Elektrik kesilir kesilmez bellekte tutulan

bilgiler kaybolur. Günümüzde satışı yapılan bilgisayarlar en azından 16 MB’lık belleğe

sahiptir. DOS ortamı için yazılan çok sayıda ticari program için 1 MB’lık bellek yeterli

olmaktadır. DOS ile çalıştırılan

PC’lerde belleğin ilk 640KB’lık

kısmına standart bellek, 1 MB’ dan

sonrasına ise genişletilmiş bellek adı

verilmektedir. Bilgisayarda ROM ve

RAM olmak üzere 2 türlü bellek

bulunmaktadır.

4.3.1. Rom Bellek(Read Only Memory)

İçeriği kullanıcı tarafından değiştirilemeyen ve yalnızca okunabilen bellek türüdür.

Bu tür bellekte tutulan bilgiler, bilgisayarın üretimi sırasında kaydedilir. Rom bellekte

bilgisayarın açılışı sırasında çalışan kısa programlar bulunur. Bu programlara BIOS adı

verilmektedir. BIOS, bilgisayar parçaları ile işletim sistemi arasında köprü görevini

üstlenen programdır.


4.3.2. Ram Bellek(Random Access Memory)

Bilgisayardaki bütün bilgilerin geçici olarak saklandığı, işletim sistemi ve diğer

programların çalıştırıldığı elektronik ortamdır. Çalıştırılmak istenen program belleğin o

sırada boş olan kısmına sığmıyorsa programın çalışması mümkün değildir. Ram belleğe

bazı kaynaklarda Ana Bellek adı verilmektedir. Günümüzde standart özelliklere sahip

bilgisayarlarda ortalama 128 ve 256 MB bellek bulunmaktadır.

Bilgisayarın belleği ne kadar olursa olsun ek teknikler kullanılmadan DOS, belleğin

ancak ilk 640 KB’lık kısmını kullanabilmektedir. Bu nedenle bilgisayar belleğinin ilk

640 KB’lık kısmına Conventional (geleneksel bellek) adı verilmektedir. Bilgisayar

belleğinin 641-1024 arasında kalan 384 KB’lık kısmına ise Uzatılmış bellek adı

verilmektedir. Bu belleğin kullanılabilmesi için HIMEM.SYS gibi özel bir programa

gerek duyulur. Bilgisayar belleğinin 1024 KB’ tan Sonrasına ise Genişletilmiş bellek

adı verilmektedir. Bu belleği Windows kullanabilmektedir.

Piyasada kullanılan 32 pinli ramlar yanında son zamanlarda 168 pinli ve SDRAM

olarak adlandırılan bellek modülleri yaygın olarak kullanılmaya başlandı.

4.4. Sabit Diskler – Hard Diskler

Bundan on yıl öncesine kadar çok sayıda

bilgisayar hard disksiz olarak satılıyordu.

Günümüzde bilgisayarı hard disksiz olarak

kullanmanın artık pratik bir değeri yoktur.

Çünkü bütün programlar hard diske ihtiyaç

duymaktadır. Sıradan bir program bile hard

diskte 10-15 MB. yer kaplamaktadır.

Bu ders notları derlendiği sırada piyasada bulunan en düşük kapasiteli hard disk bile

10 GB’lık kapasiteye sahipti. Bilgisayarı boyama ve çizim işlemleri için kullananlara

daha yüksek kapasiteli bir hard disk gerekebilir. Ancak Word ve Excel gibi programları


kullananlar için 20 GB’lık hard disk yeterlidir. Aşağıda verilen resimde 3.2 GB

kapasiteli bir hard disk görülmektedir.

4.5. Ses Kartı

Standart olarak bilgisayarın içinde zil sesini çıkarmak, kullanıcıyı uyarmak amacıyla

kullanılan kısıtlı özelliklere sahip bir hoparlör bulunmaktadır. Eğer bilgisayarınıza ses

özelliği vermek istiyorsanız, bilgisayarınıza bir ses kartı eklemeniz veya ses kartı içeren

bir bilgisayar edinmeniz gerekir.

Bilgisayara takılan ses kartı sayesinde

kelime işlem programları ile hazırlanan

yazılara ses bilgisi ekleyebilir, oyun

programların ses efektlerini net ve kaliteli

bir şekilde duyabilir ve bilgisayarınızı bir

ses kayıt aracı olarak kullanabilirsiniz.

Piyasada değişik tip ve özellikte ses kartları

var.

4.6. Seri ve Paralel Çıkışlar

Bilgisayar ile fare, modem ve yazıcı gibi ciharlar arasında bağlantı seri ve paralel

çıkışlar sayesinde sağlanır. Paralel ve seri çıkışlar bilgisayar kasasının arkasında

bulunmaktadır. Yazıcılar genellikle LPT1 olarak adlandırılan ilk paralel çıkışa bağlanır.

İlk paralel çıkıştan bazen PRN diye söz edilmektedir.

Paralel çıkışlara LPT1, LPT2 ve LPT3 gibi adlar verilmektedir. Ancak standart

özelliklere sahip bilgisayarlarda yalınızca bir paralel çıkış bulunmaktadır. Seri çıkışlara

ise fare ve harici modem bağlanabilmektedir. Seri çıkışlara COM1, COM2 ve COM3

gibi adlar verilmektedir.


Bunlara ilaveten yeni bilgisayarlarda hızlı veri iletişimi saglayan USB 1.1 ve USB

2.0 teknolojisine sahip veri yolları vardır.

4.7. Grafik Kartları

Grafik kartları bilgisayarın mikro işlemcisinden alınan bilgileri ekranda gösterilecek

şekle dönüştürmeye yararlar. Yani grafik kartı bilgisayarın mikro işlemcisi, dolayısıyla

ana kart ile, ekran arasında bir yerde köprü görevi üstlenmektedir.

Bilgisayarın merkezi işlem biriminden (CPU) gelen sinyalleri grafik kartı ne kadar

hızlı bir şekilde ekrana gönderirse görüntüler o kadar hızlı ekrana gelir. Bundan 4-5 yıl

öncesine kadar bilgisayarlarda değişik ekran tipleri kullanılıyordu. Ancak son yıllarda

hemen hemen bütün bilgisayarlarda VGA (Video Graphic Array) tipindeki grafik

kartları bulunmaktadır.

VGA tipindeki grafik kartları IBM firması tarafından ilk üretildiklerinde 640x480

çözünürlüğe sahiptiler. Standart özelliklere sahip VGA grafik kartlarının aynı anda

ekranda gösterilebildikleri renk sayısı 256’dır. Bir süre sonra standart özelliklere sahip

VGA grafik kartı geliştirilip Süper VGA adı verilen grafik kartları üretilip piyasaya

verildi. Süper VGA grafik kartları 800x600 ve 1024x768 çözünürlükleri

desteklemektedir. Ancak yüksek çözünürlük ve fazla renk için grafik kartının belleğinin

en az 16 MB olması gerekmektedir. Son yıllarda üretilip piyasaya verilen bütün grafik

kartları en azından 32 MB belleğe sahiptir. Resim işleme ve çizim programlarını

kullananların grafik kartı belleğini 64 MB veya 128 MB olarak seçmeleri gerekebi1ir.

Yine bundan birkaç yıl öncesine kadar grafik kartı bilgisayarın ISA standardındaki

genişleme yuvalarına takılırdı. Ancak Pentium işlemcisini kullanıldığı bilgisayarların

yaygınlaşmasının ardından ISA veri yolunu kullanılan grafik kartları piyasadan kalktı.

ISA veri yolunu kullanan grafik kartlının hızları PCI veri yolunu kullananlara göre son

derece düşüktür.


4.8. Değerlendirme Soruları

1- Enter tuşunun işlevini anlatınız.

2- Yazıcılar hangi çıkışa bağlanır?

3- Bilgisayarın paralel çıkışlarına ne gibi adlar verilmektedir?

4- 3.5 inç disketlerin kapasitelerini belirtiniz.

5- Esc tuşu hangi amaçla kullanılmaktadır?

6- Bilgisayarın disket ve hard diskten bilgi okuduğu nasıl anlaşılır?

7- Nokta vuruşlu yazıcıların hızı hangi birim ifade edilir?

8- Bilgisayara bilgi girişi ve çıkışı hangi aygıtlar ile yapılmaktadır?

9- AltGr tuşu hangi amaçla kullanılmaktadır?

10- Print Screen tuşunun görevini belirtiniz.


5. BILGISAYAR VİRÜSLERİ

Bilgisayar virüsleri insan vücuduna giren

virüslerden farksız çalışmakla birlikte,

aralarındaki en büyük fark, bilgisayar virüslerinin

tanınmayacak bir şekilde

gizlenebilmesidir.Gizlenerek ve kendi kendini

değişik dosyalara kopyalama yolu ile çoğalarak, sistemin çalışmasını tahribe devam

edebilen ve Virüs olarak tanınan bu olay aslında bir programdan ibarettir.1949 yılında,

Macar asıllı Amerikan matematikçi John von Neumann'ın bilgisayar programlarının

kendi kendilerini kopyalayabileceklerini bulması ile başlayan virüs tarihindeki ilk

virüsün 1983'te Amerikalı elektronik mühendisi Fred Cohen tarafından yazıldığı iddia

ediliyor.Her ne kadar virüs denilse de, Cohen'in yazdığı bu program yalnızca kendisini

değişik dosyalara kopyalamak sureti ile çoğalan, zararsız, basit bir araçtan ibaret olduğu

gibi, buradaki esas nokta olan ve bilgisayar sahibinin isteği dışında çoğaldığı için bu

araç virüs adını alıyor.Virüs programının özelliği de zaten bu noktadan ibarettir.

Bilgisayar sisteminde kullanıcının emri dışında meydana gelen komut

değişiklikleri.CIA informasyon dairesinin kayıtlarına göre ilk zararlı virüsler 1985

tarihinde ortaya çıkıyor.1983'te Cohen tarafından yazılan, kendi kendini çoğaltma

programının bu temel esasından faydalanarak, hem bilgisayarın kullanım sisteminde

zararlı değişiklikler yaparak, hem de kendini kopyalayabilen programlar yazan bazı

yıkıcı ruhlu programcılar, isimlerini bu şekilde şöhret listelerine yazmayı planlayarak,

bu programları değişik yollarla diğer kullanıcılara aldatıcı metotlar ile ileterek virüslerin

yayılmalarını başlatıyorlar. Sonraki yıllarda ise yine ruhsal dengeleri bozuk olan ve bu

virüslerden daha tehlikelilerini yazma yarışına giren diğer programcıların yazdıkları

virüslerin de ortaya çıkması ile, bilgi işlem dünyasında bir savaş ortaya çıktığı gibi, bu

virüslerden kurtulma ve korunma programlarının yazılması ve sonraları satılması da

kaçınılmaz bir program sektörünün ortaya çıkmasına vesile oluyor. Günümüzde


dünyanın en zenginleri arasında bulunan Peter Norton bu sayede Symantec firmasını

kurarak, Microsofttan sonra en çok satış yapan ve Bilgisayar dünyasına en çok faydası

dokunan firmaların başını çekiyor. Norton AntiVirus programı günde binlerce kişiye

satılıyor.

5.1. VİRÜSÜN YAYILMASI

Bu virüsler kişilere ya bir disket içerisinde, ya e-mail ile ya da bir programı işlemek

için kullanılan dosyalar içerisine konularak iletiliyor.

Ayrıca modem üzerinden bağlanan iki bilgisayardan birisinde Virüs var ve hafızasında

aktif olarak çalışıyorsa bulaşma ihtimali %99'dur. İnternet ten çekmek istediğiniz bir

programın içerisine yerleştirilmiş olabilir. Size gelen bir Microsoft Word mektup

dosyasının içerisine yazılmış ''MACRO VİRUS'' olarak gelebilir ki... Son yıllarda çok

moda olan yeni bir virüs yayma yöntemidir. Macro virüslerden korunmanın en iyi yolu

''MS WORD'', ''MS EXCELL'', ''MS ACCESS'' programlarındaki ''OPTIONS''

kısmından ''GENERAL'' içerisindeki ''Macro virus protection'' kısmını işaretlemektir.

Eski MS Word ve diğer yazı programlarında ise yine Option kısmından ''Disable

Macro'' işaretleyerek korunabilirsiniz.

En basit virüs yayma örneği, virüsü yazan programcı, kendisine seçtiği ilk hedef

kullanıcıya bir e-mail yolluyor ve bu e-mailin içerisine güzel bir oyun programı yada

başka sevilen bir programı ilave ediyor. Bu programın içerisine virüs programını da tek

bir dosya olarak, sanki o yolladığı oyun programını yüklemek için bulunan dosyalardan

biriymiş gibi içerisine sıkıştırıyor. E-maili alan hedef kullanıcı ise kendisine yollanan bu

bedava oyuna sevinerek oyunu kendi bilgisayarına yüklemeye başladığında, yükleme

işlemleri içerisindeki oyunla alakası olmayan ilave bir komut, virüs dosyasının

çalışmaya başlaması için komut veriyor. Ekranda, çalışmaya başladığı belli olmayan

virüs programı hemen ilk çalışmalarına başlayarak sisteme ne gibi zararlar vermesi

gerekiyorsa bu emirleri yerine getiriyor. Mesela en çok kullanılan ve hemen hemen her

bilgisayarda bulunan yazı yazma programının ana dosyasında değişiklik yaparak


kullanılmaz hale getiriyor.

Yeni oyunu ile oynamakla meşgul, olan bitenden habersiz kullanıcı mektup yazmak

istediğinde ise karşısına çıkan arıza mesajını gördüğünde, bunun herhangi bir sistem

arızası zannederek düzeltmek için bir hayli uğraşırken, virüs diğer taraftan hafızaya

yerleşerek hem diğer programlara aynı zararı vermeye, hem de tamir edilen yerlere ayni

zararı tekrar vererek kullanıcıyı bir arıza çıkmazına sokuyor. Olanlardan bir şey

anlamayan kullanıcıların bazıları ise bu arızalar zincirinden neredeyse deliye dönüyor.

Virüs programlarının en büyük özelliklerinden birisi de bu. Sistemi tamamıyla

bozmuyor. Arızalar veya arızalar zinciri ile kullanıcıyı uğraştırıyor.Günümüzdeki bazı

bilgi işlem teröristleri ise bu virüslerin çok daha tehlikelilerini yazarak sistemin bir daha

hiç başlamamasını yada tamamen silinmesini sağlayarak kullanıcısına göre çok büyük

zararlar verebiliyorlar.

5.2. VİRÜS ÇEŞİTLERİ

Günümüzde teşhis edilmiş olan yaklaşık 500.000 virüs mevcut.

Bunların arasından halen bulunanlar ise yaklaşık 150.000 civarında. Bunların arasında

dünyaca en çok yaygın olanları 30.000'i aşmakla birlikte Nisan ayı raporlarında

''ALARM'' listesinde yaklaşık 1000 kadar tehlikeli virüs bulunmakta.

Bu virüslerin hepsinin maksadı aynıdır. Amaç bilgisayarın kullanım sisteminde

karışıklık çıkarmak veya tamamen imha etmektir.

Her virüsün yazarı bu amaca kendi hayal gücünün ve bilgisinin oranı ile kendi yazdığı

yol ile ulaşmak üzere değişik yöntemler kullanmaktadır.Kimi virüs mektuplarınızın

içerisindekiler karma karışık eder, kimi virüs bilgisayarınızın sesini keser yada modem

ayarını değiştirerek sizi saatlerce, hatta günlerce uğraştırır. Kimi de görüntüyü kökten

keser yada hard disk'i çalışmaz hale getirir.


En komik virüs programlarından birisi de ''BAD BOYS'' adli bir virüstür. Bulaştığı

tüm mektupların en sonuna aklınıza gelen tüm küfürleri ilave ediyor, zavallı kullanıcı da

bunlardan habersiz işi hakkında e-mail çekiyor. Virüslerin içerisindeki en tehlikelileri

''Boot sector'' bilgisayarı başlatan ana basamak virüsleridir. Bu virüsler hard disk'in ana

başlangıç noktalarına oturarak orada bir nevi ihtilal yaparak bilgisayar çalışmaya

başlamak istediğinde ilk olarak bu ana basamağa bakarak kullanım sistemini başlatmak

istediğinde, bu virüs kendisini kullanım sisteminin ana basamağı olarak tanıtıyor.

Dolayısı ile hem tüm yönetimi eline geçiriyor hem de dilerse (Virüsü yazan ne gibi

zarar vermesini yazdı ise) istediği zararı veriyor.

5.3. VİRÜSLERDEN KORUNMAK

Unutmayın! Virüs bir programdır. Yani gözle görülebilen bir

dosyadır. Bilgisayarınızın ayarında ''Görülmez olarak kayıtlı

dosyaları da göster'' komutunuzun çalışmasını seçtiyseniz

(Windows Explorer’dın "folder options" "view" "Show system and

hidden files") mutlaka görebilirsiniz.

Fakat eğer çalıştırmamışsanız ve virüsün bulunduğu dosya ''Hidden'' (gizli) dosya ise o

zaman göremezsiniz. Zaten görseniz bile, sanki diğer dosyalardan biriymiş gibi durur.

Ancak kullanım sistemi ve içerisindeki dosyaları çok iyi tanıyan bir kullanıcı bu

dosyanın isminin yabancı bir isim olduğunu anlayarak şüphe edebilir. İşte bu dosya

çalıştırılmadığı müddetçe eğer boot sector virüsü ve disket içerisinde değilse hiçbir

zarar veremez.

Size yollanan virüsün önce sizin tarafınızdan çalıştırılması lazım. Yoksa faaliyete

başlayamaz.

Virüslerden korunmanın en iyi yolu güncel bir virüs koruma programını bilgisayara

işlemektir.Yalnız bu da yetmiyor. Bu programı işledikten sonra programın koruma


mekanizmasındaki virüs tanıma bilgi kapasitesini ve temizleme mekanizmasındaki

kapasitesini güncelleştirmeniz lazım.

HER GÜN ÜÇ YENİ VİRÜS DÜNYAYA YAYILIYOR!

Günümüzde bilgisayar dünyasında günlük olarak hemen hemen 3 yeni virüs

yazılıyor ve İnternet yolu ile ve bulaşan kişi ve kurumların ağları ile de başka ağlara ve

dolayısı ile dünyaya yayılıyor. Virüs koruma programları yazan firmalarda bu yeni

yazılan virüsleri teşhis ederek bunların ''Panzehir'' diyebileceğimiz ''Anti'' temizleyici

programlarını yazarak her ay başında bu panzehir dosyalarını internetteki ''Monthly

Virus definitions'' (Aylık - virüs temizleme güncelleştirme dosyaları) adlı sayfalarına

koyuyorlar.

Eğer bilgisayarınıza herhangi bir Virüs koruma programını mesela Ocak ayında

işlediyseniz bu program sizi en fazla mart ayına kadar koruyabilecektir. Programı

işledikten en geç iki ay sonra kullandığınız Virüs koruma programının internetteki

sayfasına girerek en son Virüs ilaçları dosyalarını her ay başında çekip işleyerek

korunmanızı güncelleştirmeniz lazım. Aksi takdirde programınız yeni düşmanları

tanımayacak ve tekrar tehlikeye düşeceksiniz. Size tavsiye edebileceğimiz en iyi

program ''Norton AntiVirus'' programıdır. Hemen hemen her kullanım sisteminde

çalışan bu programı acil korunma için internetten '' http://shop.symantec.com/trialware ''

adresinden deneme versiyonu olarak bedava çekebilirsiniz.

5.4. VİRÜSÜN BELİRTİLERİ

Bilgisayar her 3-4 başlangıcın birinde yada tamamen kendi kendine başlamaz.

Bilhassa ''INVALID MEDIA DRIVE'' mesajı ekranda görülür. Çünkü Virüs boot sector

üzerine oturup ihtilal yapmış, sistem ise kendini hard drive olarak tanıtan virüs'ün

kimliğini kabul etmemiştir.Kullanım sistemi açılırken bir yerde takılı kalır, birden

ekranda binlerce harf yukarıdan aşağıya doğru düşercesine akar. Mouse pointer siz

oynatmadığınız halde kendi kendine oynamaya başlar. Bilhassa yazı yazarken siz bir

değişiklik yapmadığınız halde kelimeler kendi kendilerine değişir, bazen allak bullak


olur, biraz önce yazdığınız ve kaydettiğiniz mektubu tekrar açtığınızda karşınıza

bambaşka yazılar çıkar, yada hiç açmaz. Açmak istediğiniz herhangi bir program ve

bunu takiben başkaları, her zaman çalıştıkları halde bir türlü açılmaz. Siz istemediğiniz

halde windows kendi kendine kapatıp açar, ekrandan bazı şeyler silinir, dün gördüğünüz

dosya siz silmediğiniz halde bugün yoktur. Bilhassa disketlerde, bir türlü disketi

açamazsınız yada disketin deliği kapalı olduğu halde içine bir şey yazamazsınız. Siz bir

komut vermediğiniz halde bilgisayarın önündeki kırmızı hard disk lambası kendi

kendine alışıla gelmişin dışında yanıp söner. Sanki birisi bilgisayara sizden habersiz

telefonla girmiş gibi çalışır.Windows hemen hemen yaptığınız her işte bir arıza verir.

İşte bunlar tipik virüs belirtileridir.

Böyle bir durumda öncelikle bilgisayarı kullanmasını iyi bilen, deneyimli bir

kullanıcının bilgisayara bakması gerekiyor. Eğer bu imkanınız yok ise, internetten yada

bir arkadaşınızdan bir virüs programı yada güncel bir virüs temizleme disketi alıp,

bilgisayarı kapatarak içerisinde virüs olmadığından emin olduğunuz bir ''Self booting''

Başlatma, disketi ile (Eğer böyle bir disketiniz yok ise, hemen bir tane yapmanızı

tavsiye ederiz, ''My Computer / Control Panel / Add and Remove Programms''

kısmından ''Startup disk'') başlatarak, başlama işleminden sonra virüs disketini koyup

virüs tarama ve temizleme faaliyetini başlatın. Eğer virüs var ve henüz tüm dosyalara

yayılmamış ise kurtarabilirsiniz. Aksi takdirde tüm kullanım sistemini ve programları

yeniden işlemek zorunda kalabilirsiniz. Bu da en son çaredir ki... Hiç bir şekilde Anti-

Virüs programı bulamadıysanız ve Virüs olduğunda ısrarlıysanız o zaman hard disk'in

partition'ını (bölümünü) silerek bilgisayarı kapatıp tekrardan temiz bir Windows startup

disketi ile başlatıp yeni partition açmak ve Windows ve tüm programları (Yalnızca

Orjinal CD'den - Kopya CD olursa CD'yi yazanın bilgisayarında virüs varsa o da

bulaşmış olabilir- yükleme disketleri kullanmayın virüs bulaşmış olabilir, fakat Orjinal

CD'nin virüssüz olduğu kesindir! Ama eğer elinizde yükleme CD'si yok ve yalnızca

disketler var ise, boşu boşuna yeniden işlemeden önce, işleyeceğiniz yükleme

disketlerinin virüssüz olduklarına emin olun. Aksi takdirde ayni dertlere mağdur

kalırsınız!) yeniden yüklemek suretiyle temiz bir bilgisayara sahip olduğunuzdan emin

olabilirsiniz.


5.5. VİRÜSÜN VARLIĞINI NASIL ANLARIM?

Bunun en sağlam yolu hard disk'i Anti-Virüs koruma mekanizması güncelleştirilmiş

olan bir Virüs programı ile tüm dosyaları taramaktır.

Eğer böyle bir program elinizde yok ise hemen çekip işletmenizi tavsiye ederiz. Virüs

belirtilerinin bir çok çeşidi vardır. Bu belirtiler virüsün kişiliğine göre değişmektedir.

Genel olarak ortaya çıkan en belirgin virüs işareti ise bilgisayarın anormal

çalışmasıdır. Bunu en iyi anlamanın yolu bilgisayarın çalışmasını izlemektir. Bilgisayar

içerisinde son günlerde yeni bir ayar değişikliği yapılmadığı, video conferens kit,

modem, ses kartı, yeni bir fare işlenmediği halde bilgisayarda alışıla gelmişin dışında

anormallikler var ise bu, virüs aramak için yeterli bir sebeptir. Hemen paniğe

kapılmadan önce bu anormalliklere bir göz atılmasını tavsiye ederiz.

Eğer bu anormallikler bilgisayarın durup dururken donması, birden kapanması,

İnternetken düşmesi gibi anormallikler ise, öncelikle Scandisk, defrag, registry check,

memorry check, CPU soğutucusunun pervanesinin çalışıp çalışmadığına bakılması gibi

kontrollerin yapılması lazım.Eğer bu kontroller ile bir arıza bulunmadıysa ve aşağıdaki

arızalar, anormallikler var ise virüs olma ihtimali vardır. Fakat yinede Windows

ayarları, yanlışlıkla silinen dosyalar gibi etkenler de bu arızaları oluşturmuş olabilirler.

5.6. TAVSİYELERİMİZ

Bilgisayarınızda Windows (Mac ise Mac OS) başlamadan önce, hatta daha

bilgisayarınızı açmadan önce kesinlikle içerisinde disket bırakmayın!Bilgisayarınızda

dünyanın en iyi Anti-Virus programı da işlenmiş olsa Eğer bilgisayarınızın BIOS

ayarında Virus guard yok ise ve bilgisayarınızın disket sürücüsü içerisinde bir disket

unutarak bu halde sistemi açarsanız ve bu disket eğer virüslü ise %99 bu virüs

bilgisayarınıza geçer.


Hiç bir disketi Windows başlamadan önce açmayın çünkü Anti-Virüs programlarının

çoğu Windows açılmadan önce başlamadığından açacağınız disketin içinde virüs varsa

Anti-Virüs programı sizi uyaramayacak ve bu virüs eğer boot sector virüsü ise, büyük

bir ihtimal daha siz disketi açar açmaz bu virüs sizin bilgisayarınızda

bulaşacaktır.Bilhassa okullarda kullanılan disketlerin %25'i virüslü olmaktadır.

Okullardan gelen disketleri Anti-Virüs programsız kesinlikle açmayın! Ne olduğunu

bilmediğiniz bir dosyayı çalıştırmaya kalkmayın. Size e-mail ile yollanılan bir programı

Anti-Virus programı ile taramadan kesinlikle çalıştırmayın.... Hatta, programı yollayan

kişiyi tanımıyorsanız, Anti-Virus programı ile tarasanız ve temiz çıksa da eğer önemli

dosyalarınızı Hard disk'iniz dışında başka bir yere kopyalamadıysanız yine

çalıştırmayın. Çünkü bazı kişiler size öyle bir program yollayabilir ki, bu programı

çalıştırdıktan sonra sisteminizdeki her şey silinebilir!

Bilhassa internette Chat yaptığınız kişilerin size yolladıkları dosyaları kabul etmeyin.

İnternette tanınmış firmaların dışında, bulunan her bedava programı çekip çalıştırmayın.

Bir arkadaşınıza disket verirseniz, vermeden önce disketin arkasındaki iki delikten

kapaklı olan birinin kapağını, tırnağınız ile iterek açın. iki deliğinde arkasını görebilecek

şekilde açık olması gerekiyor. Bu şekilde verdiğiniz disketi Silinmez - yazılmaz -

yalnızca okunur hale getirerek hem içerisindeki dosyaların yanlışlık ile silinmelerini

önlemiş olursunuz, hem de sizden disketi ödünç alan arkadaşınızın bilgisayarında virüs

var ise, disketinize bulaştırmasını önlemiş olursunuz. Kaybetmek istemediğiniz önemli

dosyalarınızı her zaman için hard disk dışında temiz disketlere, zip kartuşlarına yada

başka depolama elemanlarına kopyalayarak saklayın. İlla da virüs olması şart değil,

herhangi bir hard disk arızası meydana gelip, hard drive kullanılmaz hale geldiğinde bu

kopyalar size çok faydalı olacaklardır. Ayrıca Anti-Virüs programınızın ''MAKE

RESCUE DISKS'' kısmından acil kurtarıcı disketleri yapmanızı ve bu disketleri her ay,

yeni Anti-virüs güncel dosyalarını işlediğinizde, tekrar yapmanızı tavsiye ederiz. Bu

şekilde hem bilgisayarınızın sağlıklı çalışmasını sağlamış hem, önemli dosyalarınızı

silinme tehlikesinden korumuş olursunuz.


6. Diller ve Derleyiciler

Programlama dili, insanların anlaşmak için kullandıkları dil gibi, düşüncelerini,

tasarılarını belirtmek ve tanımlamak için kullanılır, ancak bununla yapılmak istenen

bilgisayarın yapacağı işlerin programlanmasıdır. Derleyici ise, bir programla diliyle

yazılan programı, bilgisayarın anlayacağı dil olan makine kodu (machine code)

karşılığını üreten bir araçtır.

Bir bilgisayar sistemi, işletim sistemiyle beraber bir takım hizmet programlarına

sahiptir. Bunlar genelde bilgisayarın yerine getireceği temel hizmet programlarıdır ve

bütün uygulama programları tarafından kullanır. Programcı hazır olarak sunulan bu

hizmetleri, herhangi bir işi yerine getirebilmek için anlamlı sırada kullanarak program

yazar. Programlama dilleri de, hazır olan hizmetlerin ve o dile ait özel yeteneklerin

kullanılarak yeni bir uygulama programı yazılmasını sağlar.

Bir program, en temelde, işlemcinin doğrudan kabul ettiği makine kodunda yazılır;

yani, işlemci makine kodundaki komutları anlar ve yürütebilir. Ancak, makine kodunda

program yazmak uğraştırıcı olur ve ilgili işlemci mimarisinin bilinmesini gerektirir; bu,

bir otomobili kullanmak için, onun motor yapısının bilinmesi gerekir gibi bir şeydir.

İşte, programlama dilleri, bilgisayar donanımı hakkında fazla bir şeyler bilmeden

program yazmak ve işleri kolaylaştırmak için geliştirilmiştir.

Makine koduyla değil de bir programlarına diliyle yazılmış bir programın

çalıştırılabilmesi için, önce onun makine kodu karşılığı üretilmelidir. İşte bu işi derleyici

(compiler) yapar; hangi dilin derleyicisiyse o dilde yazılmış programların makine kodu

karşılığını üretir...


Bilgisayar kullanıcısı, genelde, hazır programları veya özel uygulama alanları için

geliştirilmiş SPSS, EXCEL gibi paket programları kullanır. Örneğin bir hesap tablosu,

elbette programlama diliyle yazılır, fakat kullanıcı açısından bunu bir tablolama paket

programıyla yapmak daha kolaydır ve yapılaması gereken de budur. Ancak, o paket

programları tasarlayan programcı her zaman programlama diline gereksinim duyar; ya

da bir algoritmayı programlamak isteyen biri araştırmacı, öğrenci de gereksinim duyar.

6.1. Programlama Dilleri

Programlama dillerin tasarlanan programı, makine kodu bilinmesine gerek

kalmadan günlük yaşamda kullanılan sözcük ve aritmetik işlemlere yakın bir biçimde

tanımlama olanağı verir. Böylelikle program yazmak hem kolaylaşır hem de zevkli hale

gelir. Herhangi bir ulusun dilinde konuşup yazabilmek için, nasıl ki, o dile ait

sözcüklerin ve gramer yapısının bilinmesi gerekiyorsa, bir programlama diliyle program

yazmak için de kullanılan dilin kuralları ve yazım biçimi bilinmelidir. Programcı,

programını, kullandığı dilin yetenekleri, yazılan programın kullanacağı işletim

sisteminin sunduğu hizmet programları ve kullandığı dilin sınırlamaları ölçüsünde

yazar…

6.1.1. Programlama Dillerinden Bazıları

BASIC FORTRAN Pascal C

COBOL PL/I Lisp Smalltalk

Apt APL ADA OCCAM

Visual C DELPHI Visual BASIC C++

Yukarıda da görüldüğü gibi birçok programlama dili vardır; bunların bir kısmı,

C ve Pascal gibi genel amaçlı iken, bazıları da Lisp gibi özel amaçlı uygulamalar

içindir. BASIC, FORTRAN, Pascal ve C gibi diller geniş bir kesim tarafından

kullanıldığı için adları çok duyulur:


BASIC ilk tasarlandığı zamanlar (/963-64) bilgisayarı programlamaya yeni

başlayanlar için geliştirilmiş olmasına karşın günümüzde oldukça gelişmiş,

başlangıçtaki konumunu aşmıştır. Bugün için genel amaçlı bir dil yapısındadır. Farklı

firmalar tarafından geliştirilmiş birçok BASIC derleyicisi vardır: GWBASIC,

OıtickBASIC, Turbo BASIC, Visual BASIC gibi...

FORTRAN en eski dillerden biridir, ilk olarak 1956 yılında ortaya çıkmıştır.

Amacı bilimsel ve mühendislik hesaplamalarını etkin bir şekilde kullanmak idi;

günümüzde de, özellikle karmaşık sayıların bolca geçtiği alanlarda kullanılmaktadır. Bir

bilimsel veya mühendislik hesabında gereksinim duyulabilecek birçok yeteneği,

fonksiyonu vardır. Geçen zaman içinde II, IV, VII ve FORTRAN 90 gibi uyarlamaları

çıkmıştır.

PASCAL genel amaçlı yapısal bir dildir; başlangıçta üniversite öğrencilerine

programlama dilinde yapısallığı öğretmek için tasarlanmış olup günümüzde birçok

alanda kullanılmaktadır.

C genel amaçlı yapısal bir dildir; 1972 yılında Dennis RITCHIE tarafindan

tasarlanmıştır Günümüzde, işletim sistemi yazımında, bilimsel programlarda,

mühendislik çalışmalarında ve hemen hemen her türlü uygulama alanında yer

edinmiştir. Öyle ki, C dili ile ilgisi olmayan birçok tanımlamalar da C dilinde kullanılan

yazım biçimi kullanılmaya başlamıştır.

Bir program temelde iki parçadan oluşur: biri istenen işin yapıldığı kod, diğeri

kullanıcı ile etkileşimin sağlandığı kullanıcı arabirimidir. Kodun iyi yazılması yapılan

işin hızlı yapılması demektir; bunun için de yalnızca başına programlama dilinin

yetenekleri yeterli değildir, programın altında koşan işletim sistemi de önemlidir Çünkü,

uygulama programlarında işletim sisteminde hazır bulunan hizmet programları bolca

kullanılır.

Kullanıcı arabiriminin görsel ve kullanımı kolay hazırlanması da, sistemin

WINDOWS veya benzeri bir yapıyı desteklemesi gerekir. Sistemde WINDOWS benzeri


bir yazılım yoksa, yani doğrudan DOS veya UNIX gibi işletim sisteminde çalışacaksa,

hazırlanan kullanıcı arabirimi o kadar görsel ve kullanımı kolay olamayabilir. Ancak bu

demek değildir ki, programın iş yapan kısmı daha etkin yazılamaz; tersine yazılabilir de.

Her şey, aynı yaşamda olduğu gibi bir dengenin sağlanmasıdır...

6.2. Derleyiciler

Derleyici bir programcının en önemli yazılım aracıdır. Bir editör aracılığıyla yazdığı

kaynak programına (source code), ait makine kodu karşılığını derleyici kullanarak

üretir; ve programında yazım hataları varsa, onları öğrenir. Derleyiciler ilgili

programlama diliyle program geliştirmek için birçok yeteneklere sahiptir.

Her dilin kendi özel derleyicisi vardır. Hatta, aynı dil farklı firmalar tarafından

geliştirilmiş birden çok derleyiciye sahiptir. Örneğin BASIC dili için GWBASIC,

OuickBASIC ve Visual BASIC, C dili için Turbo C, Watcom C ve Visııal C ilk akla

gelen birkaç derleyici adıdır.

Günümüzde, derleyiciler, kendine has özel editörü ve diğer yardımcı programlarıyla

beraber bir paket halinde verilmektedir. Bu editörün sağladığı ortamda hem program

yazılmakta hem de derleme ve hata bulma (debug) işlemleri yapılmaktadır; ve program

geliştirmek için daha nice yetenekler bulunmaktadır...

Derleyici paketlerine ait editörler her ne kadar farklılıklar gösterse de (ortamın

görünümü ve yetenekler açısından) , hepsinde olması gereken temel seçenekler vardır.

Bunlar bir editörde olan saklama yükleme gibi seçeneklerin yanı sıra programın

derlenmesi (compile), yazım hatalarının gösterilmesi, çalışma anında ortaya çıkan

mantıksal hataların bulunması vb. benzer işlemleri yapan seçeneklerdir...

6.3. Özet


Bir program temelde makine koduyla yazılır: ancak bunu öğrenmek ve kullanmak

üst düzey kullanıcılar için hem zor hem de gereksizdir. Bunun yerine programlama dili

kullanılır, böylece tanımlamalar günlük yaşamda kullanılan sözcük ve aritmetik

ifadelere yakın bir biçimde yapılır. Günümüzde birçok programlama dili olmasına

karşın BASIC, FORTRAN, Pascal ve C dilleri geniş bir kesim tarafından

kullanılmaktadır: çünkü bunlar genel amaçlı dilerdir. Derleyici bir programlama diliyle

yazılan kaynak programı derleyip onun makine kodu karşılığını üretmek için kullanılır.

Tabi ki bunun yapılabilmesi için programcıya kolaylık sağlayan birçok araç Sağlar.

Her dilin hemen hemen her işletim sisteminde çalışan derleyicisi vardır.

Bir program, dilin yetenekleri, işletim sisteminin sunduğu yardımcı hizmet

programları ve kullanılan derleyicinin sağladığı kolaylıklar ölçüsünde iyi ve etkin

yazılabilir.

6.4. Sorular

1) Programlama diliyle LOTUS. EXCEL gibi paket programlar arasındaki fark

nedir?

2) Kullanılacak programlama dili hangi ölçütlere göre seçilir? Doğal olarak, en

önce kullanılan sistemde çalışan derleyicinin kolaylıkla bulunması olacaktır...

3) Her istenen için programlama dili kullanılmasına gerek yoktur. Neden?

Bütün programlama dillerini bilmek yerine, eğer o da gerekiyorsa, birini iyi bilmek

her zaman daha iyidir. Neden?


7. Dosya Sıkıştırma Nedir?

Çok büyük hacimli dosyalar arşivleme amaçlı kullanımlar için genellikle

SIKI?TIRILARAK saklanırlar. Bu, dosyanın büyüklüğünü önemli oranlarda azaltır. Bu

özelliğinden dolayı, sıkıştırma programları FTP arşivlerinde dosya sıkıştırmak için

çokça kullanılır. Bazen bir dosya sıkıştırılabildiği gibi bazen de birden çok dosya

sıkıştırılarak tek bir programda arşivlenerek tutulabilir.

Sıkıştırılmış bir dosya, genellikle, uzantısından ayırt edilir. Kullanılan programın

türüne göre sıkıştırılmış dosyanın uzantısı (.Z, .ZIP, .ARJ vb) olabilir.Bu tip dosyalar

alındıktan sonra kullanılmadan önce mutlaka AÇILMALIDIR.

7.1. Dosya Arşivleme Nedir?

Bir dizindeki tüm dosyaları (alt dizinleri ve dizin bilgileri ile birlikte), genellikle, tek

bir dosya halinde birleştirme işlemi "dosya arşivleme" olarak adlandırılabilir. Bu,

UNIX'te TAR kullanılarak yapılır. TAR, dosyaları sıkıştırmadan arşivler.

DOS/WINDOWS sistemlerinde ise, aynı iş BACKUP ile yapılır. Ayrıca, ZIP, ARJ vb

gibi bazı formatlar, aynı anda hem arşivleme, hem de sıkıştırma yaparlar ve standart

BACKUP programlarının yerini almışlardır.

7.2. Popüler Dosya Sıkıştırma/Arşivleme Programları (Nelerdir, Nasıl kullanılır ve nereden temin edebilirim?)


Popüler dosya sıkıştırma/arşivleme formatları, dos/windows için ZIP ve ARJ; unix

için TAR, GZIP ve Z dir. Aşağıda, Unix ve Dos/Windows işletim sistemleri için iki ayrı

kısım halinde popüler sıkıştırma/arşivleme programları, kullanımları, bu programların

temin edilebilecekleri yerler vb gibi bilgiler özetlenmiştir.

unix sıkıştırma formatlarını dos/windows sistemlerinde de açmak mümkündür.

Benzer şekilde, popüler bir dos/windows sıkıştırma/arşivleme formatı olan ZIP i de,

unix sistemlerinde (unzip) açmak mümkündür.

Windows95/NT Dosya Sıkıştırma/Arşivleme Programları

WINZIP : Önceleri, standart ZIP formatı için bir Windows kullanıcı arayüzü

şeklinde ortaya çıkan bu program, şu an, popüler tüm unix/mac/dos sıkıştırma/arşivleme

formatlarını (ZIP, ARJ, Z, gz, TAR, ARC,LZH. Microsoft Compress, vb) ve özel

kodlama formatlarını (UU/XXENCODE--DECODE, BINHEX, MIME vb)

açabilmektedir.Program, aynı zamanda, ZIP formatında dosya sıkıştırma/arşivleme

yapabilmektedir.

Bir dosya yöneticisi üzerinden, kullanıcı yapacağı tüm operasyonları menüler ve

ikonlar yardımıyla seçer. WINZIP ayrıca, standart windows 95/nt dosya/dizin özellik

menüsüne (Properties) otomatik olarak eklenebilir ve Windows Explorer ile bütünleşik

kullanılabilir. Uzun dosya isimleri içeren dosyaları sıkıştırabilir/arşivleyebilir. Ayrıca,

Winzip Self Extractor yardımıyla, kendi kendine açılabilen (self extracting) arşivler


oluşturmak mümkün. Son sürümü 6.2. Program shareware. Programın bir kopyası ve

daha ayrıntılı bilgi; http://www.winzip.com adresinden alınabilir.

http://www.winzip.com/


8. BİLGİSAYAR AGLARI

(LAN, WAN ve Internet)

Bilgisayar ağı birden çok bilgisayar

sisteminin (kişisel veya çok kullanıcılı

olabilir) herhangi bir yolla birbirlerine

elektriksel olarak bağlanması ve bir

protokol (üzerinde önceden anlaşılan

kurallar topluluğudur) altında iletişimde bulunmasını sağlayan bir yapıdır. Ağın

geliştirilmesindeki ana amaç, farklı yerlerde bulunan kaynakların, ağa bağlı olan tüm

kullanıcılar tarafından ortaklaşa kullanılmasını sağlamak; böylelikle birim maliyeti

azaltarak kişisel çalışma ortamından grup çalışması ortamına geçmektir. Bunu

gerçekleyebilmek için de veri aktarımına gerek duyulur.

Canlılar çok eski zamanlardan beri, birbirleriyle

haberleşmek gereği duymuşlardır. Kızılderililerin dumanla,

yerlilerin tam tam sesleriyle ve beyazların güvercinle

haberleşmesi, bu gereksinimi uzun süre çözmüştür. Ancak

sürekli gelişen teknoloji, insanların haberleşme gereksinimlerini

farklı yöntemlerle gidermesini sağlamaktadır. Yine haberi eşme

gündemde, ancak duman yerini bilgisayar

haberleşmesi almıştır.

Çok kullanıcılı bilgisayar yalnız başına bilgisayar ağı oluşturmaz, kişisel

bilgisayar da çok kullanıcılı bilgisayar da ağda yalnızca birer düğümdür.


Bilgisayar haberleşmesi, bu konunun en genel adıdır. Bilgisayarlar, birbirine

yakınsa, doğrudan seri giriş çıkışlar veya uzaksa, modemler aracılığıyla telefon şebekesi

üzerinden birbirlerine bağlanabilir; birbirlerine doğrudan veri aktarımında

bulunabilirler. Ancak, bu tür haberleşme bilgisayar ağını oluşturmaz. Bilgisayar ağında,

kurallar topluluğunu gösteren bir protokol vardır. Bu protokol uyarınca, bilgisayarlar

birbirleriyle iletişimde bulunabilir.

Kısaca, bilgisayar ağı, bilgisayar haberleşmesinin bir alt konusudur. İşyerimizde

veya evimizdeki bir bilgisayara, bir modem bağlayarak, yine bilgisayarına modem

bağlamış olan bir arkadaşımıza, telefon hattı üzerinden, doğrudan telefon numarasını

kullanarak veri aktarabiliriz. Buna, noktadan noktaya (point-to-point) bilgisayar

haberleşmesi denir. Burada herhangi bir protokol yoktur. Ancak, yine telefon hattı

üzerinden bir bilgisayar ağına da bağlanabiliriz. Bu durumda bilgisayar ağının bir

düğümü (node,) oluruz. Ağın kurallarına uyarak, veri alış verişinde bulunabilir ve ağda

bulunan kaynaklardan yararlanabiliriz.

Bilgisayar ağı denilince, akla, üç beş bilgisayarın bağlı olduğu küçük boyutlu bir

ağdan tutun da, binlerce bilgisayarın bağlı olduğu büyük boyutlu bir ağ gelebilir. Bir

işyerinde bulunan birkaç tane (veya daha fazla,) bilgisayar, birbirleriyle bağlanarak

küçük boyutlu bir ağ oluşturabilir. Bu, yerel bilgisayar ağı (Local Area Network, LAN)

olarak adlandırılır. Bunun için özel kablolara ve ek donanıma gerek vardır. Bağlantı

düzeninin (topology) nasıl olacağı, hangisinin seçilmesi gerektiğini, ağdan beklenen

trafik yoğunluğu ve ağın kurulacağı ortam belirler. Birçok türde yerel bilgisayar ağı

(LAN) vardır, bunların kaldırabileceği trafik yoğunlukları farklı olup kullandıkları

protokolar da değişiktir. Dünyamızda, binlerce bilgisayarın, ve hatta, yerel bilgisayar

ağlarının bile bağlı olduğu büyük boyutlu yüzlerce ağ vardır. Bunlar geniş alan ağları

(Wide Area Network, WAN) olarak adlandırılır; birine bağlanıp oradaki kaynakları ve

sunulan hizmetleri kullanmak, birçok açıdan yarar sağlar. Telefon hatlarının dünya

üzerindeki dağılımı düşünüldüğünde, bunun ne kadar büyük bir olanak olduğu

hissedilebilir.


Her ne kadar, günlük yaşamımızda, ağ sözcüğü örümceği; o da yeniliğe karşı

kapalı, kendi içinde kalan, çevresiyle etkileşimde bulunamayan insanları çağrıştırsa da,

bilgisayar ağı bunun tam tersi anlama gelir

Bilgisayar ağına bağlanmak, çevresinde veya çok uzaklarda bulunan

kaynaklardan, başkalarının birikimlerinden yararlanmak ve kendi birikimlerini

başkalarına sunmak olanağı verir. Ancak böyle olursa, evrensel başarılara ulaşılır...

Geniş alan ağlarının, yani WAN’ların en büyüğü Internet olarak adlandırılan

ağdır. Ağların ağı olarak ta adlandırılan Internet’e, birçok yerel alan ağı (LAN) ve geniş

alan ağı (WAN) bağlıdır; bunlar bir araştırma merkezinin ağı olabileceği gibi bir ticari

kuruluşun ağı da olabilir. Artık Internet üzerinden bir ticari kuruluşun hizmet

makinasına bağlanmak ve siparişte bulunmak; bir araştırma merkezinin veya

üniversitelerin hizmet makinalarına bağlanmak ve orada yapılan çalışmaları sorgulamak

sıradan bir iş olmuştur.

Günümüzde, Internet’in sunduğu hizmetleri kullanmadan bilimsel çalışma

yapmak, artık zorlaşmıştır. Birçok üniversitenin veya araştırma kurumunun veri

tabanına, kütüphanesine erişmek ve orada tarama yapmak; ağda bulunan elektronik

kitapları almak; tartışmalara katılmak, artık olağan işler haline gelmiştir...

8.1. Yerel Alan Ağları (LAN)

Yerel ağlar küçük boyutludur, genelde, işyerlerindeki bilgisayarların kendi

aralarında haberleşmesi ve bazı veri parçalarının ortaklaşa kullanılması için kurulur.

Örneğin, bütün müşterilere ait yerinin tek bir disk sistemi üzerinde tutulduğu bir sigorta

şirketinde, ağa bağlı bütün bilgisayarlar (düğümler) aynı disk’e erişerek işlemlerini

yaparlar; yani kaynak paylaşımı vardır. Böyle bir durumda ağ kullanılması

kaçınılmazdır. Benzer şekilde, ağa bir yazıcı bağlanarak bütün bilgisayarlardan çıkış

alınması sağlanabilir. Böylelikle, disketlerle dosya taşınmasına gerek kalmadan işler

kolayca yapılır. Örneğin, yazıcı ortaklaşa kullanılır.


Yerel alan ağlarında bilgisayarların birbirlerine bağlanmasını gösteren

topolojiler, ağda kullanılacak yazılım ve donanımı belirler. Temelde, ortak yol (common

bus), halka (ring) ve yıldız (yar) olarak adlandırılan 3 tür topoloji vardır.

a) Ortak Yol : Ortak yolda bütün düğümler aynı hatta bağlıdır, yol, aynı anda bir

düğüm tarafından kullanılabilir. Yani, aynı anda, yalnızca bir düğüm diğer bir

düğüme veya bütün düğümlere veri gönderebilir. Hangi düğümün yolu

kullanacağını, yolun nasıl ele geçirileceğini erişim yöntemi belirler. Örneğin,

NOVELL NetWare’de kullanılan erişim yönteminde veri göndermek isteyen bütün

düğümler, rasgele zamanlarda veriyi yola çıkarırlar. Aynı anda veya bir zaman

dilimi içinde birden çok bilgisayar veriyi yola çıkarırsa, çatışma (collision) oluşur.

Oluşan bu çatışma bilgisayarlar tarafından anlaşılır ve rasgele bir süre bekleyerek

yeniden verisini yola çıkarırlar. Ne zaman çatışma olmazsa, veri karşı tarafa

aktarılmış olunur. CSMA/CD erişim yönteminin kullanıldığı bütün ağlarda, durum

böyledir. Eğer, bunun kullanıldığı ağlarda veri aktarım trafiği yoğunsa, her düğüm

sürekli veri göndermek istiyorsa, çatışmalar artacağından başarım ~aktarım hızı~

oldukça düşer. Olumlu yanı, ana makine dışındaki düğümlerden birinin devre dışı

kalması, diğerlerini etkilememesidir

b) Halka: Halka ağlarda, bilgisayarlar birbirlerine halka biçiminde bağlıdır. Yol

halka biçimindedir. Yolu kimin kullanacağını, yolda dolaşan bir jeton (Token)

belirler; jetonu ele geçiren düğüm, onu yoldan çekip, yola verisini koyar.

Göndereceği veri bittiğinde, ilgili jetonu yola yeniden koyar. Aynı, düğüm tekrar

veri göndermek isterse, jetonu ele geçirene kadar bekler. Bu, jetonlu halka (Token

ring) yöntemi olarak anılır. Veri akışı tek veya iki yönlü olabilir. Bu tür bağlantının

olumlu yanı, yoğun trafikte bile başarımın düşmemesidir. Bu nedenle, ağın başarımı

önceden hesaplanabilir. Olumsuz yanıysa, düğümün bir devre dışı kaldığında, ağın

etkilenmesidir; gerçi bu sorunda çözülmektedir.


c) Yıldız: Yıldız ağlarda, bilgisayarlar merkezdeki bir anahtarlama düğümüne yıldız

biçiminde bağlıdır; ortada hakem görevini üstlenen bir düğüm vardır. Bu tür ağın

olumlu yanı basitliğidir. Olumsuz yanıysa, merkezdeki düğüm bozulduğunda tüm

ağın devre dışı kalması ve iletişim kesilmesidir.

Ortak yolda, yolu kimin ele geçireceği belirleyen erişim yöntemi için, yalnızca

CSMA/CD kullanılmaz. Ortak yol kullanılan bazı ağlarda, aynı halkada olduğu gibi bir

jeton kullanılır. Jetonu ele geçiren veri gönderme hakkına sahip olur; aksi durumda

beklemelidir. Bu, jetonlu yol (Token bus.) yöntemi olarak adlandırılır. Bu birkaç tane

çocuğun istop oynamasına benzer; top kimdeyse, yol ona aittir; topu istediği kişiye

atabilir Yani, veriyi istediği kişiye gönderebilir.

Bir yerel alan ağında, göz önüne alınması gereken en önemli üç nokta, ağın

aktarım hızı (başarımı), belirli bir süre içinde her düğüme yola erişim hakkının

verilmesi ve ağın maliyetidir. Bir işyerinde LAN kurulacaksa, bütün bunlar, önceden

değerlendirilmeli ve ona göre seçim yapılmalıdır.

Ağ, yalnız başına donanımdan oluşmaz, yazılım da gerekir. Bir yerel alan ağı için,

en azından kişisel bilgisayarlar,

bilgisayara takılan arabirim kartı (haberleşme kartı),

arabirim kartları arasında bağlantıyı sağlayan kablo ve

gerekli yazılım paketi

olmalıdır. Daha sonra fiziksel bağlantıların yapılması ve yazılım yüklenmesi ve

kullanıcıların tanımlanması gerekir.

Uygulamada, yerel alan ağları için hazır program paketleri ve onlara ait donanım

parçaları vardır. Bunlardan en yaygın olarak bilineni NOVELL Netware’dir;

ETHERNET diye adlandırılan protokol kullanılır.


8.2. Geniş Alan Ağları (WAN)

Bilgisayarların (düğümlerin) coğrafi konumunu gösteren ağ topolojileri, yerel

alan ağları ve geniş alan ağları olarak ikiye ayrılır. Yerel alan ağları bir firma veya bir

fakülte ile sınırlıdır. Halbuki, geniş alan ağları (Wide Area Network, WAN,) birbirinden

uzak sistemlerin (ki bunlar yalın bilgisayar da olabilir, bir bilgisayar ağı da olabilir)

birbirine bağlar. Bu tür ağlarda bazı merkezlerin işlem yeteneği diğerlerine göre fazladır

ve daha az yetenekli merkezler bunlara işlenmek üzere veri gönderirler. Örneğin, bazı

merkezlerde büyük boyutlu matris işlemleri için vektor işlemcisi vardır. Diğer düğümler

bu merkeze matrisleri ve işlem türünü ağ üzerinden göndererek hizmet isteğinde

bulunurlar; sonuçlar, yine ağ üzerinden, ilgili düğüme gönderilir.

Geniş alan ağlarında, WAN’larda, bilgisayarların birbirine bağlantısını gösteren

iki temel topoloji kullanılır. Biri hiyerarşik. diğeri örgü topolojisidir. Hiyerarşik

topolojide, yönetim sorumluluğu farklı düzeylerde olan makinalar, sorumluluk

düzeylerine göre sıralanarak, birbirine bir ağaç yapısında bağlanır; ağacın kökünde

sorumluluğu en yüksek olan makine, yapraklarda ise sorumluluğu en az olan makine

bulunur. Örgü topolojide, geometrik bir desen görülmez. Bilgisayarlar, ağa en uygun

yerden bağlanır; bu bazen en yakın yer, bazen maliyeti en düşük olacak yerdir. Bu

şehirleri birbirine bağlayan karayollarının kuş bakışı görülmesine benzer; yol haritasına

bakılınca da aynı şey görülür. İşte bu, yolun topolojisidir.

Dünyada birçok WAN kullanımdadır; bunlardan en çok bilinenlerden biri

Internet diğeri de EARN’dür. EARN (Europe Academic Research Network) Avrupa

ülkelerinde bulunan bilimsel ve araştırma kurumlarının bağlanabileceği bir geniş alan

ağıdır.

Geniş alan ağlarında, bilgisayar sistemlerinin (düğümlerin) birbirine bağlanması

genelde telefon şirketinin (kurumunun) sağladığı bir ortamdan yapılır. Bu, kimi

durumda günlük yaşamda kullanılan telefon aygıtlarının bağlandığı şebeke; bazen de


veri haberleşmesi için özel olarak kurulan şebeke hattı olmaktadır.

Türkiyede telefon şirketi de, özel olarak veri haberleşmesinin yapılacağı ve

TURPAK (Türki ve Paket Anahtarlarnalı Veri Şebekesi) olarak adlandırdığı bir şebeke

kurmuştur. Bu şebeke üzerinden veri aktarımı yapıldığında, ücret aktarılan bit miktarına

göre belirlenmektedir; tabii ki, sabit aylık ücreti de var! Bağlantı için telefon şebekesi

kullanıldığında birim zaman için ücret ödenirken, TURPAK şebekesi kullanıldığında

aktarılan bit miktarı için ücret ödenir. TURPAK yalnızca geniş alan ağına bağlı bilgi-

sayar sistemleri için kullanılmaz; istenirse, iki bilgisayar arasında veri aktarımı için de

kullanılır.

8.3. Noktadan Noktaya Haberleşme

İki bilgisayar arasında, hiçbir protokole bağlı kalmadan veri aktarımı yapılabilir;

birinin disk’inden diğerinin diskine dosya aktarımı kolayca yapılabilir. Bu işleme

noktadan noktaya haberleşme denir. Eğer iki bilgisayar yeteri kadar yakınsa seri kablo

üzerinden, uzaksa modem aracılığıyla telefon şebekesi üzerinden bağlanabilir. Telefon

şebekesi günlük yaşamda konuşma için kullanılan şebeke olabileceği gibi veri aktarımı

için özel şebeke de olabilir. Türkiye’de veri aktarım için özel şebeke vardır. (TURPAK).

Bunu kullanmak için ayni telefonda olduğu gibi abone olunmalıdır.

İki bilgisayar birbirine yakınsa, arada modem olmadan, doğrudan bilgisayarların

seri giriş çıkış birimleri, seri kablo bağlantısı (RS-232 standardı) kullanılarak birbirine

bağlanabilir. Daha sonra seri iletişim olanağı sunan bir program yardımıyla dosya veya

alt alanlar diğer bilgisayara, olduğu gibi aktarılabilir. İki bilgisayar arasında kullanılan

seri bağlantı kablosu en azından 3 hat gerektirir; yani, ‘null’ modem bağlantısı

gerektirir.

Bilgisayarlar arasında, seri bağlantı yapıldıktan sonra, iletişimi sağlayan bir

program çalıştırılır. Seri dosya aktarımı sağlayan, hazır, birçok program vardır.


Modem, sayısal bilgiyi telefon hattı üzerinden aktarılacak biçimde elektriksel

işarete dönüştüren (veya tersini yapan) bir aygıttır. İlgili programıyla beraber

kullanılması oldukça kolaydır. Telefon hattı üzerinden noktadan noktaya haberleşme

yapılırken, kullanılan modemin birim zamanda aktarabileceği bit miktarı (bps*),

gelecek telefon faturasındaki ücreti belirler! Yavaş hızlarda aktarım yapıyorsa, hattı

daha fazla işgal edeceği için kabarık fatura gelir 14400 bps’in altında aktarım hızı olan

modemler artık pek fazla kullanılmamaktadır.


9. INTERNET

9.1. Internet nedir?

Internet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın

olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.

Internet, insanların her geçen gün gittikçe artan "üretilen bilgiyi saklama/paylaşma

ve ona kolayca ulaşma" istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknolojidir. Bu teknoloji

yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde

erişebilmektedir. İnternet’i bu haliyle bir bilgi denizine, ya da büyükçe bir kütüphaneye

benzetebiliriz. Internet’e, bakış açımıza bağlı olarak farklı tanımlamalar da getirebiliriz :

Internet,1997 sonu itibarıyla 100,000,000’u aşkın insanın kendi arasında etkileştiği,

bilgi değiş-tokuşu yapabildiği ve kendi yazısız kuralları olan büyük bir topluluktur. Bu,

internetin sosyal yönüdür.

Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir.

1997 sonu itibarıyla, 20,000,000’u aşkın bilgisayarın bağlı olduğu çok büyük bir

bilgisayar ve iletişim ağıdır.

Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar

barındıran bir demokrasi platformudur.

Evden alış-veriş, bankacılık hizmetleri, radyo-televizyon yayınları, günlük

gazete servisleri vb gibi uygulamaları ile aslında internet aynı zamanda bir hayat

kolaylaştırıcıdır.

Tüm bu tanımların arakesitinde yer alan ise "Bilgiye Ulaşım ve Onu Paylaşım,

sonrasında da elde edilen bilgiyi kullanım" dır.


Sonuç olarak, Internet, önümüzdeki yıllarda üretilecek bilgilerin dolaşım

sistemidir. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaşamla daha çok iç içe geçmeye

başlamıştır. Internet farklı bir ortam, farklı bir uzay. Kendi, yazılı olmayan, kuralları

olan; kendi toplumu olan bambaşka bir uzay. Klasik yaşama biçimlerini, değer

yargılarını değiştiren; hayatımıza yeni kavramlar, yeni uğraşlar getiren bir şey.

Hayatımızı etkiliyor. Hem de çok fazla bir biçimde.

Internet'in etkilerini görmek ve onu hissetmek sanırım çok daha kolay.

Hayatımızda normal şartlarda yaptıklarımızı göz önüne getirelim ve Internet'in bunları

nasıl değiştirdiğini; bunlara nasıl yeni anlamlar yüklediğini gözlemleyelim. Belki

bazılarımız için daha az (ya da hiç), bazılarımız için daha çok (ya da aşırı çok)

etkilenmeler olacaktır. Ancak gerçek olan, önümüzdeki yıllarda (2000'e girerken)

Internet olgusu her yönüyle bizimle olacak ve hayatımızda onunla ilintili pek çok şey

yapıyor olacağız (Ağ üzerinden alışverişler, uçak/tren rezervasyonları, günlük

gazetelere erişim, bilimsel dergileri okumak gibi.)

9.2. TCP/IP nedir?

"Bilgi Ağı" üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımı bazı kurallar dahilinde

yapılmaktadır. Bu kurallara kısaca "internet protokolleri", ya da TCP/IP protokoller

ailesi denir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol), bilgisayarlar ile

veri iletme/alma birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine

veri iletişimini olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir

başka değişle, TCP/IP protokolleri bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar.

Bu protokollere örnek olarak, dosya alma/gönderme protokolü (FTP, File

Transfer Protocol), Elektronik posta iletişim protokolü (SMTP Simple Mail Transfer

Protocol), TELNET protokolü (Internet üzerindeki başka bir bilgisayarda etkileşimli

çalışma için geliştirilen *login* protokolü) verilebilir. Adını sıkça duyduğumuz WWW

ortamında birbirine link objelerin iletilmesini sağlayan protokol ise Hyper Text Transfer

Protocol (HTTP) olarak adlandırılmaktadır. TCP/IP protokolü aynı zamanda, diğer


iletişim ağlarında da kullanılabilir. Özellikle pek çok farklı tipte bilgisayarı veya iş

istasyonlarını birbirine bağlayan yerel ağlarda (LAN) kullanımı yaygındır.

9.3. Internet'e kimler dahildir?

Kaç tane bilgisayar Internet'e bağlıdır? Kaç Kişi Internet Kullanıyor?

Bütün dünya üzerinde Internet'e; üniversiteler, araştırma enstitüleri, kamu

kuruluşları, pek çok ticari kuruluş vb gibi değişik yerler bağlıdır ve İnternet'e bağlı

bilgisayar sayısı 25,000,000 civarında tahmin edilmektedir. (1997 sonundaki durum) Bu

sayı her gün süratle artmaktadır. Ortalama Internet kullanıcısı sayısının ise, 100,000,000

'un üzerinde olduğu tahmin edilmektedir (1997 sonlarındaki durum). Internet iletişim

ağına bağlı bir bilgisayarın bir tek kullanıcısı olabildiği gibi, birden çok (bazen yüzlerce,

binlerce) kullanıcısı da olabilir. Kişisel bilgisayarlar ve evden bağlantılar tek kullanıcılı

internet bağlantılarına örnek olarak verilebilirler. Öte yandan, aynı anda birden çok

kullanıcının erişebildiği ve kullandığı daha çok "unix" işletim sistemi ile çalışan orta ve

büyük boy sistemler de çok kullanıcılı internet bağlantı örnekleridir.

9.4. Internet ne sunar?

Internet'i bir "iletişim ağı" olarak tanımladıktan ve bu ağ üzerinde bilgi dolaştığını

belirttikten sonra, İnternet’in bu altyapı üzerinde neler sunduğunu tahmin etmek aslında

o kadar da güç değil. Bu "iletişim ağı"nın içinde bulunan her hangi iki bilgisayar

arasındaki en temel işlem çift yönlü bilgi aktarımıdır. Burada bilgiden kasıt,

bilgisayarlardan birinde bulunan bir dosya, bir bilgisayar programı ya da bir mesaj

olabilir.

http://www.kampus.com/turkce/help/bolum15.html


Internet, teknik olarak, TCP/IP protokolü ile desteklenen pek çok servis sunar.

Örnek olarak, Internet erişimi olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmişse,

Internet’e bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere erişebilir, onları kendi

bilgisayarına alabilir, kendi bilgisayarından da Internet erişimi olan başka bir

bilgisayara dosya/bilgi gönderebilir. Bu özellik, dosya transfer protokolü olarak bilinir.

Benzer şekilde, internet üzerindeki kullanıcılar birbirlerine elektronik posta

gönderebilirler. Bu da, posta iletim protokolü olarak bilinir.

Internet, değişik protokoller aracılığı ile, insanlara "bilgiye erişim" olanakları sunar.

Yani, internet yardımıyla "her çeşit" bilgiye erişebilirsiniz.

İçerik bakımından, Internet’in sundukları bazen insan hayal gücünü zorlayacak

boyutlara varmaktadır. Vizyondaki filmlerin kısa tanıtımlarını kolayca evimizdeki

ekrana taşıyabilir ya da Amerikan Kongre Kütüphanesi’nde tarama yapabiliriz. Tübitak

arşivine bağlanıp(www.tubitak.gov.tr) Bilim ve Teknik dergilerinin yeni ve eski

sayılarını tarayabilir, yazıları okuyabiliriz. Ya da, Hacettepe Üniv.'ne uzanıp o anki

Beytepe Kampüsü sıcaklıklarını grafiksel olarak görebiliriz. Başka bir örnek olarak,

katılmak istediğimiz bir bilimsel toplantıya bildirimizi Internet üzerinden gönderebiliriz.

Örnekleri arttırmak mümkün; Nasa servislerine (www.nasa.gov) bağlanıp, son uydu

fotoğraflarını tarayabiliriz; ya da Şiir arşivlerine bağlanıp şiirler okuyabiliriz. Son

yıllarda geliştirilen World Wide Web (WWW, Web) temelli internet araçları ile bilgiye

ulaşım daha da kolaylaşmış ve ulaşılabilecek bilgiler ve sunulan servisler miktar ve çeşit

olarak artmışlardır. İnternet'in sundukları; onu kullananların istekleri, hayal güçleri ve

gelişen İnternet teknolojisi ile hep çoğalmaktadır.

Internet, bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmak için değişik 'bilgi arama/tarama'

yöntemleri de sunar. Internet'in sundukları çok geniştir ve bu kadar bilgi arasında,

bilinçsiz bir kullanımla, insan yolunu çok kolay kaybedebilir.

http://www.tubitak.gov.tr/



http://www.nasa.gov/

http://www.nasa.gov/

http://www2.itu.edu.tr/~gokcol/orhpoem.html


9.5. Internet yoluyla alabildiğim bu bilgileri, programları kimler koyar?

Bunları alıyorum ama, para ödemem gerekir mi? Freeware, Shareware,

Public Domain gibi kavramlar ne anlama gelir?

İnternet ile erişilebilen bazı merkezlerde herkese açık arşivler vardır. Buralarda çok

çeşitli bilgiler, çok çeşitli programlar bulunur. Bu bilgiler bir konferansın kayıt formu

olabileceği gibi, piyasadaki bir ürünün tanıtım kılavuzu da olabilir. Bilgi amaçlı

dosyalar, daha çok düz yazı formatındadır ve grafik/ses/animasyon vb ile içeriği

zenginleştirilmiş olabilir. Bunlar daha çok, bir ürünün tanıtımı, kullanımla ilgili

sorunları çözmede kullanıcıya yol gösterecek bazı destek bilgileri vb. dır. Ayrıca, web

tabanlı ortamlarda, firma reklamları ve ürün tanıtıcı reklamlara da rastlamaktayız.

Bu tip arşivlerde en çok karşılaşılan dosyalar, çok değişik amaçlar ve değişik

bilgisayar ortamları (PC, Mac, Unix vb) için geliştirilmiş binlerce çeşit ve yüzlerce giga

byte yer tutan bilgisayar programlarıdır (yazılım, software).

Public Domain Yazılımlar : Bu programları yazan kişiler, kendi programlarını

herkesin alıp bedava kullanmasına izin verirler. Ancak, bazı durumlarda bu bedava

kullanım kısıtlandırılır. Public Domain yazılımlarda aşağıdaki hususlar göz önüne

alınmalı:

• tamamı değiştirilmeden üçüncü kişilere kopyalanmalı,

• eğer söz konusu eser bir başka yerde kullanılacaksa (örneğin bir başka eserde

bundan yararlanılacaksa) yazarlarına bildirilmeli,

• herhangi bir şekilde eserin dağıtımından dağıtım medyası masrafından fazla

masraf alınmamalı (BBS'ler için)

Bunun en iyi örneklerinden biri GPL (GNU Public License)'dir.

Freeware (Bedava) Yazılımlar : Freeware yazılımlar limitsiz bir şekilde

bunları alan kişiler tarafından kullanılabilir. Bu yazılımlar, parayla üçüncü kişilere

satılmamalıdır. (Sözgelimi, su an okuyor olduğunuz dokuman freeware'dir.) Böyle bir

http://www.kampus.com/turkce/help/index.html


yazılım kullanıyorsanız ve işinize yarıyorsa, yazarına bir e-mail ile teşekkür edin. İnanın

çok hoşuna gidecektir. Böylece, onu, başka freeware programlar yazma konusunda ve

aynı programın yeni sürümlerini hazırlama konusunda teşvik etmiş olursunuz.

Shareware Yazılımlar : Shareware yazılımlarda ise 'kullan, eğer beğenirsen

bana belli bir miktar para gönder' felsefesi geçerlidir. Bu miktar genellikle 10-20 ABD

doları mertebesindedir. Shareware yazılımlar kaynak kodları ile birlikte

dağıtılmayabilirler. Programı alan kişi, belirli bir süre (1 ay gibi) kullanır, eğer

kullanmaya devam ederse bu parayı gönderir. Ancak, burada zorlayıcı bir mekanizma

yoktur. Yine programı kullanırsınız ama para ödemezsiniz. Bazı durumlarda,

kullandığımız shareware program, süresi dolunca çalışmaz. Çoğunluk böyle

programlara para ödememektedir; ancak, 'Shareware' felsefesi her geçen gün daha fazla

yerleşmektedir. Bir shareware yazılıma 10-20 dolar ödediğinizde aslında pek çok şey

kazanırsınız. Bunlar:

• Para ödenmeden kullanımda programın bazı kısımları çalışmaz ya da çok kısıtlı

çalışır. Bunun önüne geçmiş olursunuz.

• Programın ilk çalıştırılışında ve daha sonra belirli aralıklarla ekrana gelen ve

programın satın alınmadan (Unregistered) kullanıldığını belirten can sıkıcı

mesajlardan kurtulursunuz.

• Programın bundan sonraki tam fonksiyonlu yeni sürümlerini uzun bir sure

bedavaya alabilirsiniz.

• Programla ilgili çok iyi bir dokümantasyona ve yardım ortamına sahip

olursunuz.

• Belki de en önemlisi, programı yazan kişiye emeğinin karşılığını ödeyerek onu

bir anlamda programı geliştirmesi ve yeni ürünler ortaya çıkarması konusunda

teşvik etmiş olursunuz.

• Eğer ödeme imkanınız varsa, sürekli kullandığınız 'shareware' programlar için

bu az miktardaki paraları ödemek programları daha verimli kullanmanız

açısından çok önemlidir.

Tryware Yazılımlar : Bazı ticari şirketlerin, yeni geliştirdikleri yazılımların

sınırlanmış sürümleridir ve tanıtım amacıyla konurlar.


Poscardware Yazılımlar : Bütün bunların yanında, bir de 'poscardware'

yazılımlar vardır. Bu yazılımları geliştirenlerin kullanıcılardan tek beklentisi güzel bir

kartpostaldır. Eğer günün birinde 'poscardware' bir yazılım kullanırsanız, hemen bu

programı yazan kişiye bir kartpostal gönderin!!!

Patch Yazılımlar : Mevcut bir yazılımın (ticari ya da public domain) bazı

hatalarını düzeltmek, ve programı güncellemek amacıyla, ilgili firmaların (ya da

kişilerin) çıkardıkları "yama" programlar. Bu tip programlar, Internet üzerinde sıkça

dağıtılır.

9.6. Internet'e erişim nasıl olur?

Pek çok Internet kullanıcısı, Internet'e, çalıştıkları kurum ya da bulundukları

üniversiteler üzerinden erişirler. Evden olan bağlantılar da, Internet bağlantısı olan bir

eğitim kurumu, ticari kuruluş ya da, ticari olarak İnternet hizmeti veren kuruluşlar

üzerinden olur.

9.7. Internet adresi nedir? Domain ismi ve IP numarası ne demektir?

İnternet'e bağlı her bilgisayarın kendine özgü bir adresi vardır. Domain Name

System (DNS) olarak adlandırılan hiyerarşik bir isimlendirme sistemi ile (Internet

adresi), internete bağlı bilgisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir. DNS de,

bir TCP/IP servis protokolüdür. DNS, 'host' olarak adlandırılan internete bağlı tüm

birimlerin yerel olarak bir ağaç yapısı içinde gruplandırılmasını sağlar. Bu şekilde,

bütün adreslerin her yerde tanımlı olmasına gerek kalmaz. Örnek olarak, itu.edu.tr


altında, ehb.itu.edu.tr, onun altında da, titan.ehb.itu.edu.tr vb seklinde dallanmış bir çok

adres olabilir.

Her bir internet adresine 4 haneli bir numara karşılık gelir. a.b.c.d seklindeki bu

numaralara IP (Internet Protocol) numaraları denir. burada, a,b,c ve d 0-255 arasında

değişen bir tam sayıdır. (32 bit adresleme sistemi). Örnek olarak titan.ehb.itu.edu.tr için

bu numara 160.75.27.250 'dir.

Her internet adresinin ilk kısmı bulunduğu domain'in network adresini, son kısmı ise

makinenin (host) numarasını verecek şekilde ikiye bölünür. Bir bilgisayar ağında

bulunan makinelerin miktarına göre makine numarası için ayrılan kısmın daha büyük

veya daha küçük olması gerekebilir. Değişik ihtiyaçlara cevap verebilmesi açısından IP

adresleri aşağıdaki şekilde gruplaşmıştır.

Class A network adresleri 1.0.0.0 adresinden 127.0.0.0 a kadar olan aralığı kaplarlar.

Her networkte kabaca 1.6 Milyon makine bulunabilir

Class B network adresleri 128.0.0.0 adresinden 191.255.0.0 adresine kadar olan

aralıktadır: 16065 network adresi ve her networkte kabaca 65500 makine bulunabilir

Class C network adresleri 192.0.0.0 adresinden 223.255.255.0 adresine kadar olan

aralıktadır. Her biri 254 makineden oluşan yaklaşık 2 milyon network adresi barındırır.

Class D 224 ve 254 arasında kalan adresler herhangi bir newtwork tanımlamazlar,

ileri kullanımlar için rezerve edilmişlerdir.

Bu domain adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından

yapılır, daha sonra her domain sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak

dağıtabilir. (Son zamanlarda,sınırlı sayıdaki internet adres uzayının bitebileceği

düşüncesi ile, yeni bir adresleme stratejisine doğru da gidilmektedir. önümüzdeki

yıllarda, yeni tip IP adreslerinin (128 bit) ortaya çıkacağını bekleyebiliriz.)

http://www.internic.net/


Bu IP numaralarına (domain adreslerine) karşılık düşen bir makine ismi de

bulunur. Bu sayede makinelerin isimleri daha kolay akılda kalır. Her domain'de o

domaine ait IP numaraları ile bu isimler arasında geçişi sağlayan bir servis (Domain

Name Service) bulunur. Bu servis aynı zamanda diğer domain'lere ait isimleri ilgili

DNS'lere sorarak öğrenir.

Örneğimize geri dönecek olursak. Istanbul Teknik Universitesi bir Class B

network numarasına sahiptir. (160.75.0.0) .itu.edu.tr domaininde bulunan tüm IP

numaraları 160.75. ile başlar. Bilgi İşlem Merkezi bu numarayı yerel ağlara dağıtmıştır.

Elektronik-Haberleşme Bölümü domain'i ne (160.75.27.0) numarası verilmiştir. burası

da ehb.itu.edu.tr olarak tanımlanmıştır. Bu network içerisinde yer alan makinaların

hepsi 160.75.27. numarası ile başlar, söz gelimi bu network'de yer alan titan ismi verilen

makinenin IP numarası 160.75.27.250 --> titan.ehb.itu.edu.tr şeklindedir.

Dikkat edilirse bir host numarası 1 den 254 e kadar 254 farklı değer alabilir. Zira

0 ve 255 bu numaralandırmada özel anlamlar içerirler. 0, network'u tanımlarken 255 de

o network'teki tüm hostları tanımlar.

127.0.0.1 adresi ve 127.0.0.0 Network'u test ve geliştirme için kullanılır.

127.0.0.1 adresi her makinanın kendisini tanımlar buraya gönderilen her şey, sanki bir

başka network'ten geliyormuş gibi makinanıza geri dönecektir. Bu sayede herhangi bir

network bağlantısı olmadan bazı denemeler yapılarak network yazılımları

geliştirilebilir.

DNS, ayrıca, İnternet adresini nümerik adrese çevirir. Domain'ler hiyerarşik

DNS adresleme sistemi içindeki farklı yapıları temsil ederler. Her domain kendi içinde

bağımsız bir topluluktur. Doğal olarak, herkes kafasına göre gelişi güzel internet

domain ismi ve IP numarası alamaz. Network Information Center (NIC)'e bunun için

başvurmak gerekir. Aksi taktirde karmaşayı siz düşünün!!!

http://www.itu.edu.tr/

http://www.ehb.itu.edu.tr/

http://www.ehb.itu.edu.tr/

http://www.internic.net/


9.8. Internet üzerinde istediğimiz bilgiler nasıl yerlerine ulaşıyorlar ?

Internet'e bağlı her network şu veya bu şekilde kendisine bağlantı sağlayan bir servis

sunucusuna veya kuruma bağlıdır. Bu birleşme yerlerinde birden çok bağlantısı bulunan

router'lar bulunur. Bu düğüm noktalarında düğümün belirli kollarında hangi

networklerin bulunduğuna dair bilgiler (ya routerlar arası haberleşme protokollerinden

ya da sabit tanımlamalardan) yer alır. Bu tanımlara ek olarak bir de default route tanımı

bulunur, düğümde tanımlı bulunmayan adresler oraya yönlendirilir.

Tüm haberleşme ortalama olarak 100 ila 1000 Byte arasında yer alan bilgi paketleri

şeklinde gerçekleşir. Her paketin başında nereden gönderildiği (IP adresi) ve nereye

gönderildiği yer alır. Paketin içeriği kullanılan haberleşmeye göre büyük farklılıklar

gösterir. Bu sayede, örnek olarak bir mail, üzerinde adres bulunan küçük paketler

halinde düğümden düğüme atlayarak geçer.

Bu yapı çerçevesinde, "bilgiyi isteyen" (istemci) ve "bilgiyi gönderen" (sunucu)

iki ana noktadan bahsedebiliriz.

İstemci (bilgiyi isteyen) bilgisayar, bu isteğini protokollerde belirtilen bazı

kurallar dahilinde istediği bilginin olduğu bilgisayara (Sunucu) bildirir. Bu iki bilgisayar

arasında bilginin geçtiği/yönlendirildiği başka bilgisayarlar da vardır.


9.9. Internet adreslerinde görülen kısaltmalar ne anlama gelir?

Internet'e bağlı kuruluşlar değişik gruplara ayrılabilir ve bir kuruluşun domain

adresi, o kuruluş hangi gruba dahilse ilgili kısaltmayı bazı istisnalar dışında mutlaka

içerir. Ayrıca, ülkelerin 2 harfli tanıtım kodları da (Amerika Birleşik Devletleri ve

Kanada çıkışlı adreslerin çoğu ve geniş bir kitleye servis sunan bazı birimler dışında)

adresin sonuna eklenir. Internet adresi, eğer özel amaçlı bir servise (ftp, gopher, www

gibi) aitse, genellikle, bu durum, adresin başında kullanılan bir kısaltmayla verilir.

aşağıdaki liste, adreslerde kullanılan bazı kısaltmaları ve ne anlama geldiklerini

göstermektedir:

Gov : Hükümet kuruluşları

edu : Eğitim kurumları (üniversiteler gibi)

Org : Ticari olmayan, kar amacı gütmeyen kuruluşlar

com : Ticari kuruluşlar

mil : Askeri kuruluşlar

net : Servis Sunucuları (Internet Servis Sağlayıcıları gibi)

ac : Akademik kuruluşlar (bazı ülkelerde edu yerine kullanılmaktadır)

int : uluslararası organizasyonlar, kuruluşlar

ftp : FTP Arşiv Sitesi (ön ek)

www : World Wide Web Sitesi (bazen web de kullanılır) -ön ek-

Bazı ülke kısaltmaları : tr:Türkiye, jp:Japonya, uk:Ingiltere, it:İtalya,

ch:Isviçre, ca:Kanada, ru:Rusya, id:Endonezya, nl:Hollanda, de:Almanya, fr:Fransa,

il:İsrail, no:Norveç, se:İsveç, fi:Finlandiya, gr:Yunanistan, hr:Hırvatistan, yu:Yeni

Yugoslavya, br:Brezilya, bg:Bulgaristan

Örnek domain adresleri : hokudai.ac.jp (jp=Japonya), bilkent.edu.tr

(tr=Turkiye), oak.oakland.edu, servis.net.tr, www.microsoft.com, ftp.netscape.com,

tubitak.gov.tr, garbo.uwasa.fi (fi=Finlandiya, www.nato.int (Nato).

http://www.bilkent.edu.tr/

http://www.turkey.org/

http://www.microsoft.com/

ftp://ftp.netscape.com/


http://www.nato.int/


Genel olarak bu sınıflamaya uyulsa da, bazi domain adlarında daha farklı sözcük

grupları da olabilir ( rl.ac.uk (uk=Ingiltere), www2.itu.edu.tr gibi). Özellikle .com

domain-lerindeki sıkışmadan dolayı, yeni global domain adları oluşturma çalışmaları

1997 ortalarında tamamlanmıştır. Yeni kullanıma açılan alan adları şunlardır :

arts : Sanat ve kültür ile ilgili siteler

firm : Ticari Firmalar

info : Bilgi servisi sunan siteler

nom : Kişisel domainler için kullanılan adresler

rec : Eğlence siteleri

stor : Alışveriş merkezleri, ticari ürün satılan yerler

web : www ile ilgili servis sunan siteler

9.10. Internet'e bağlı tüm bilgisayarların listesini nasıl alabilirim?

Internet adres koleksiyonu yapıyorsunuz sanırım.:-) Milyonlarca adresten

bahsediyoruz. Bunları listelemek ve almak mümkün değile yakın birşey. Ancak, bir

takım konularda bünyesinde bilgiler, programlar barındıran popüler servislerin

gruplanmış FTP/Web/Gopher adreslerini almak mümkündür.

9.11. Internet Mühendisliği nedir?

Internet Mühendisi de olur mu canım?' demeyin sakın çünkü, bir kavramdan

günümüzde sıkça söz ediliyor. `Internet Engineering Task Force' grubu epeydir

çalışıyor. Internet'in sağlıklı çalışması için gerekli tasarımların yapılmasına `Internet

Engineering' diyebiliriz. Internet servis geliştiricileri ve Internet Servis Hizmeti üreten,

protokol geliştiren kişilere Internet Mühendisi deniyor. Bununla Internet servislerinden

sorumlu bilgisayar mühendisini kastetmiyoruz. Üniversitelerimizde Internet

Mühendisliği bölümleri de açılırsa hiç şaşırmayın!!!! :-)

http://www2.itu.edu.tr/


9.12. Internet Ne Kadar Güvenli?

Internet'in, şu an için, çok fazla güvenli olduğu söylenemez. Nadiren de olsa, kişisel

iletiler (e-posta, e-mail) kötü amaçlı, profesyonel kişiler tarafından illegal yollarla ele

geçirilebilir. Özellikle ticari kuruluşların Internet'i kullanmaya başlamaları ile birlikte,

Internet'te güvenlik probleminin çözümü için ciddi çalışmalar yapıldı.Web üzerinden

iletilen her türlü bilginin, yeni şifreleme teknikleri ve çok yüksek hızlı hatlar sayesinde

yeterince güvende olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, yine de, kullanıcı şifreleri, banka

kredi kart numaraları ve benzeri gibi gizlilik içeren bilgileri net üzerinde serbestçe

göndermeyin (e-mail ile, güvenlik kilidi olmayan Web listeleyicileri ile vb.)

9.13. Internet’te Bilgiler Hangi Hızlarla İletilir?

Band genişliği, bir iletişim ortamının taşıyabileceği bilgi miktarını gösteren bir

ölçüdür. Söz gelimi, ses iletimi için band genişliği, iletilebilen en yüksek ve en düşük

frekanslar arasındaki farktır (Hertz). Bilgisayarlar arası haberleşme için de benzer

şekilde, band genişliği, saniyede iletilen bit sayısı ile verilir.

Internet'teki bilgi iletim hızları çeşitlilik gösterir. Bilgisayarları ve değişik ağları

birbirine bağlayan hatlar, kablo (çoğunlukla fiber optik), uydu ya da radyo link (yakın

birimler için) bağlantılı olabilir. Internet’te hat hızı, saniyede iletilen "bit" sayısı ile

(bps, bit/san) ölçülür. Söz gelimi, 64 kilobit/saniye hızındaki bir hat saniyede

64kbit=65556 bit iletebilir. Bu da, ideal şartlarda, yaklaşık 8 kilobyte/saniye hızına denk

gelmektedir. Söz gelimi, böyle bir hat ile, tam kapasite kullanımında, 1 Megabyte'lık bir

dosya yaklaşık 2 dakikada iletilecektir. Bir birimin, bağlantılarında kullanabileceği en

fazla hıza "Band Genişliği" denir. 64kbit/saniye bant genişliği olan bir hattı aynı anda

10 birime kullandırırsak, buna göre hızımız, en fazla hızın ortalama %10'una kadar

düşer.


Günümüzde bağlantı hızları 9.6kbit/saniyelerden (modem bağlantısı)

100Megabit/saniyelere kadar geniş bir aralıkta değişmektedir. Yurt dışındaki

bağlantılarda, tipik hızlar, yaklaşık 5-10 Megabit/saniyeler mertebesinde iken, bu oran

ülkemiz için, 64Kbit/san-2Mbit/saniyeler mertebesindedir.

Bir hattın bant genişliğinin ne kadarının kullanıldığı, o hattın doluluk oranını

verir. Eğer 64kbit/san lik bir hat, 1 saat boyunca, %100 çalışırsa; 3600*64kbit 'lik veri

aktarımı yapması gerekir. Gerçekte ne kadar veri aktardığını bulup bu iki sayıyı

birbirine oranlarsak, hattın, o saat için doluluk oranını bulmuş oluruz. Bunu 1 ay

boyunca yaparsak, hattın 1 ay boyunca ortalama % kaç doluluk oranı ile çalıştığını

tespit edebiliriz. Doluluk oranı ne kadar fazlaysa, o hattı kullananların veri aktarımları

da o kadar yavaşlar.

Aşağıdaki tablo, herhangi bir ağ üzerindeki bilgisayarların ve internet üzerinde

bilgisayarlar ve bilgisayar sistemlerininin birbirleriyle haberleşmesinde kullanılan bazı

standart bağlantı hızlarını göstermektedir (orijinali : http://www.whatis.com ).

Ülkemizdeki (özellikle internet için) bağlantı hızları aşağıdaki tanımlamalardan biraz

uzaktır.

İletim

Teknolojisi Hız

İletimin

Sağlandığı

Fiziksel Ortam

Kullanıldığı Yerler

Normal

Telefon Hattı 14.4 - 56 Kbps Bakır Tel

Evden bağlantılarda ve

bazı küçük ölçekli

işletmelerde

Frame Relay

üzerinde

56Kbps

56 Kbps Çeşitli Çeşitli işyerleri

ISDN

Basic Rate (BRI) :

64 - 128 Kpbs

Primary Rate (PRI) :

23 tane 64-Kbps

kanal ve 1 kontrol

kanalı üzerinden

1.544Mbps e kadar

BRI : Twisted-

pair

PRI : T-1 hattı

BRI: Hızlı ev

bağlantıları ve küçük

ölçekli işyerlerinde

PRI: Orta ve büyük

ölçekli

işyerlerinde/şirketlerde-

http://www.whatis.com/




IDSL 128 Kbps Twisted-pair

Hızlı ev bağlantıları ve

küçük ölçekli

işyerlerinde

Dijital Uydu

Bağlantısı

(DirecPC)

400 Kbps Elektromanyetik

dalgalar

Hızlı ev bağlantıları ve

küçük ölçekli

işyerlerinde

Frame relay56 Kbps - 1.544

Mbps

Twisted-pair ya da

koaksiyel kablo

Şirketlerdeki yerel

ağlarla Internet Servis

Sağlayıcıları arasındaki

bağlantılarda

T-1 (DS1) 1.544 Mbps Twisted-pair ya da

fiber optik kablo

Büyük şirketlerin

internet servis

sağlayıcılarına

bağlantılarında

E-1 (DS1) 2.048 Mbps Twisted-pair ya da

fiber optik kablo

T-1 hatları için Avrupa

ülkelerinde kullanılan

standart

T-1C (DS1C) 3.152 Mbps Tisted-pair ya da

iber optik kablo


internet servis

sağlayıcılarına

bağlantılarında

T-2 (DS2) 6.312 Mbps Twisted-pair ya da

fiber optik kablo


internet servis

sağlayıcılarına

bağlantılarında

ADSL 1.544 - 8 Mbps Twisted-pair

Mevcut telefon

altyapısı üzerinden ev,

küçük işyeri ve orta

büyüklüklü şirketlerin

internet bağlantılarında

E-2 8.448 Mbps Twisted-pair ya da

fiber optik kablo 4 tane E-1 sinyali taşır


Kablo

Modem 512 Kbps - 52 Mbps

Koaksiyel kablo

(genellikle Eternet

kullanır);

Ev, işyeri ve okulların

bağlantılarında

Ethernet 10 Mbps

10BASE-T

(twisted-pair);

10BASE-2 ya da -

5 (koaksiyel

kablo); 10BASE-F

(fiber optik)

Yerel Ağlarda (LAN)

kullanımı çok

yaygındır.

E-3 34.368 Mbps Twisted-pair ya da

Fiber Optik 16 E-l sinyali taşır

T-3 (DS3) 45 Mbps Koaksiyel Kablo

Internet Servis

sağlayıcılarının internet

omurgasına

bağlantılarında

OC-1 51.84 Mbps Fiber Optik

Internet Servis

sağlayıcılarının internet

omurgasına

bağlantılarında

Fast Ethernet 100 Mbps

100BASE-T4

(twisted pair);

100BASE-TX

(koaksiyel kablo);

100BASE-FX

(fiber optik)

10 Mbps ethernet

kartlarına sahip

bilgisayarlar bir Fast

Eternet kullanan LAN'a

bağlanabilir.

FDDI 100 Mbps Fiber Optik

Büyük şirketlerdeki ya

da servis

sağlayıcılarındaki daha

geniş ölçekli LAN'larda

T-3D (DS3D) 135 Mbps Fiber Optik

ISP to Internet

infrastructure

Smaller links within

Internet infrastructure


E4 139.264 Mbps Fiber Optik

4 E3 kanalı taşır

Bu hat üzerinde aynı

anda 1920 kişi

birbirleriyle konuşabilir

(ses haberleşmesi)

OC-3/STM-1 155.52 Mbps Fiber Optik

Büyük şirket

omurgaları, Internet

Omurgası

E5 565.148 Mbps Fiber Optik

4 E4 kanalı barındırır.

Bu hat üzerinde aynı

anda 7680

kişi birbirleriyle

konuşabilir (ses

haberleşmesi)

OC-12/STM-

4 622.08 Mbps Fiber Optik Internet Omurgası

Gigabit

Ethernet 1 Gbps

Fiber Optik (ve 25

metreye kadar

bakır tel)

10/100 Mbps hızlarıyla

birbirine bağlı iş

istasyonları ve

bilgisayar ağları

GigaBit Eternet

switchleri yolyla

haberleşebilir.

OC-24 1.244 Gbps Fiber Optik Internet Omurgası

SciNet 2.325 Gbps (15 OC-

3 hattı) Fiber Optik

Part of the vBNS

backbone

OC-48/STM-

16 2.488 Gbps Fiber Optik Internet Omurgası

STM-64 10 Gbps Fiber Optik ------

OC-256 13.271 Gbps Fiber Optik -------


9.14. ISDN Nedir?

ISDN (Integrated Services Digital Network), özellikle normal telefon hatları (ve

diğer bazı ortamlar) üzerinden daha yüksek hızlı entegre ses (analog) ve veri (dijital)

aktarılmasını sağlayan bir dizi iletişim protokolüne verilen addır. ISDN'de, her iki uçta

da, modemin dışında, bazı özel adaptörler kullanmak gerekir. Bu şekilde, 64kbps ve 128

kbps gibi hızlara (normal hatlar üzerinden) çıkmak münkün olmaktadır.

ISDN'de iki temel seviye hızı vardır : (1) Basic Rate (2) Primary Rate. Her iki

seviyede de, iki farklı tip kanal bulunur : B (bearer) kanalları (sayıları birden çok

olabilir) ve D (delta) kanalı (1 tane). B kanalları, her türlü ses, veri vb taşırlar. D kanalı

ise iletişimde kullanılacak kontrol ve yönlendirme bilgilerini taşır. "Basic Rate" seviyesi

daha çok evden kişisel kullanımlar ve küçük şirketlerin kullanımları için tasarlanmıştır

ve iki tane 64Kbps B kanalı ile 1 tane 16Kbps D kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek

hız 128 Kbps olmaktadır. "Primary Rate" seviyesi ise, daha yoğun kullanımlar için

tasarlanmıştır ve 23 tane 64Kbps B kanalı (Avrupa için 30 tane) ve 1 tane 64Kbps D

kanalı içerir. Ulaşılabilecek en yüksek hız ise yaklaşık 7 Mbps e kadar çıkar.

Yeni geliştirilen BISDN (Broadband ISDN) teknolojisi ise, Frame Relay'a bir

alternatif olarak düşünülebilir. ISDN kullanımı (özellikle evden kişisel bağlantılarda)

önümüzdeki yıllarda çok daha fazla yaygınlaşacağa benzer.

9.15. Frame Relay Nedir?

Frame Relay, verilerin çük yüksek hızlarda dijital netwok-ler üzerinden

iletilmesini sağlayan bir teknolojidir. Veriler, "Frame" olarak adlandırılan paketler

halinde iletilir. Frame Relay, veri aktarımı süresince, kesintisiz ve sadece o verinin

iletileceği (dedicated) bağlantılar üzerinden yapılır. Bu yüzden, ses ve normal data

iletişiminde pek uygun olmadığını söyleyebiliriz. Frame Relay'de, iletilen paketler için

"iletim sırasında herhangi bir anda" hata kontrolü yapılmaz. Verinin iletileceği nokta


hata kontrolünden sorumludur. Bunu sonucunda, paket iletim hızları çok yüksektir ve

yaklaşık 1.5-2MBit/saniye mertebelerine çıkabilir.

9.16. ATM Nedir?

ATM (asynchronous transfer mode), bir paket anahtarlama teknolojisidir. ATM,

verileri byte büyüklüğünde hücrelere (cell) ayırır ve aynı anda 53 hücrelik paketler

halinde iletir. ATM, daha çok donanım tabanlıdır ve yüksek veri işleme/iletme hızları

elde edilebilir. En çok kullanılan standart hızlar, 155 Mbps ve 622Mbps dir. 10Gbps

hızlara kadar da çıkılmıştır (1996 sonu itibarıyla). ATM, BISDN protokolünün de en

temel elemanıdır.

9.17. Internet dışında başka yaygın kullanılan ağlar da var mı?

Evet var. Bunlardan en yaygın kullanılanları UUCP ve BITNET'tir. Bunların

dışında da firma temelli (Decnet. Ibmnet) gibi, görev temelli, yerel vb. binlerce ağ

vardır.

UUCP ağı, UUCP (Unix-to-Unix Copy Program) protokolü ile haberleşen

sistemleri bünyesinde bulundurur. Bu protokolde, iki sistem belirli aralıklarla (polling)

biribirlerine bağlanır ve bu iki sistemden herhangi biri üzerinde birtakım planlı

programlar çalıştırırlar (mail aktarımı, dosya aktarımı, kısaca bir sistemden diğerine

kopyalama). USENET News, ve Mail aktarımı dışında `tip' gibi programlarla uzaktaki

makine üzerinde çalışma olanağı vardır.

BITNET (Because It's Time Network) ise, birbirlerine NJE protokolü ile bağlı

sistemlerden oluşur. BITNET esas olarak ağaç (tree) şeklinde bir yapıya sahiptir, statik

bir yönlendirme vardır. Mail, sınırlı şekilde FTP ve Telnet (VTAM) desteği vardır.

Mail, bir `depola ve ilet' mantığı ile bir düğümden komşusuna gider, oradan bir öteye


gider. Hatlar kesildiği zaman, ya da makine yüklü olduğu zaman yolda bir yerde bekler.

Internet ile diğer ağlar arasındaki ileti trafiği için geçiş görevi yapan merkezlere

"internet gateway" denir. Türkiye’deki "Bitnet-Internet gateway" Ege Üniversitesi

(TREARN, vm.ege.edu.tr) dir (1997 başı itibarıyla).

9.18. Elektronik Para (e-para, e-cash, sanal para) Nedir?

E-para, tam olarak, kullandığınız bilgisayarın sabit diskinde sizin adınıza

bulunan, ve internet üzerinde yaptığınız alışverişlerde harcayabileceğiniz paradır. Siz

harcama yaptıkça, harcadığınız miktar toplamdan düşülür. e-para kullanımı pek yaygın

değildir. Ancak, gelecekte sık kullanacağımız bir araç olabilir. Aşağıdaki satırlar

bazılarımıza şu an bir fantezi gibi gelebilir.

Temel olarak, gidip, e-para servisi veren bir bankadan, kredi kartımızla ya da

peşin ödemeyle, bir miktar e-para alıyoruz. Daha sonra, banka bu miktarı bizim

bilgisayarımıza transfer ediyor.Internet üzerinde bir alışveriş yaptığımızda da, eğer

burada e-para geçiyorsa, sipariş formunda e-para ile ödeme yapılacağını belirtiyoruz.

Miktar otomatik olarak bilgisayarımızdaki miktardan düşülüyor. Bütün bu işlemler, e-

para servisi veren bankamızdan da kontrol ediliyor. Bazı uygulamalarda, e-para ödemesi

doğrudan bankadan yapılıyor. Bu durumda, size bir e-posta mesajı ile, ilgili siparişi alıp

almayacağınız soruluyor. Böylece, alışverişlerde, fiziksel olarak alışageldiğimiz "para

dolaşımı" ortadan kalkıyor.

1997 itibarıyla, 3 tane e-para sistemi var :

• Digital Cash (http://www.digicash.com),

• Cyber Cash (http:www.cybercash.com) ve

• First Virtual (http://www.fv.com).

İlgili yerlere web listeleyicinizle bağlanıp daha ayrıntılı bilgiler alabilirsiniz.

Tüm dünyada, e-para kabul eden banka sayısı ise şu anda 4. (3 ABD'de, 1 Almanya'da)

-Ağustos 1997 itibarıyla.

http://www.digicash.com/

http://www.cybercash.com/

http://www.fv.com/


9.19. Intranet Nedir?

Intranet, sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel ağları (LAN) ve

geniş alan ağlarını (WAN) birbirine bağlayan, çoğunlukla TCP/IP tabanlı bir ağdır.

Yani, küçük Internet!, Internet'in daha özel bir hali. Intranet'ler gateway'ler ile diğer

networklere bağlanabilir. Temel oluşturulma amaçları, kuruluş bünyesinde bilgileri ve

bilgi işlem kapasitesini paylaşmaktır. Intranet'ler, şirket(ler) içi tele-konferans

uygulamalarında ve farklı birimlerdeki kişilerin bir araya gelebildiği iş gruplarının

oluşturulmasında da kullanılırlar.

Intranet'ler üzerinden HTTP, FTP vb gibi pek çok protokol uygulamaları

çalıştırılabilir. Günümüzde, Intranet'ler içinde, Web erişimi ile kaynakların kullanımı

oldukça yaygındır.

Bazı şirketlerdeki intranet'lerden, "Firewall" sistemleri üzerinden (bazı emniyet

tedbirleri ile), Internet çıkışı da yapılmaktadır. Bu sayede, her iki yönde de ileti trafiği

kontrol edilebilmekte ve güvenlik sağlanmaktadır.

9.20. Firewall (Güvenlik Sistemleri) Nedir?

Firewall (Internet Güvenlik Sistemi), internet üzerinden bağlanan kişilerin, bir

sisteme girişini kısıtlayan/yasaklayan ve genellikle bir internet gateway servisi (ana

internet bağlantısını sağlayan servis) olarak çalışan bir bilgisayar ve üzerindeki yazılıma

verilen genel addır.

Firewall sistemleri, bu engelleme işini, sadece daha önceden kendisinde

tanımlanmış bazı domainlere erişim yetkisi (telnet,ftp, http vb) vererek yaparlar.

Günümüzde, Internet Servisi veren makinalar oldukça sofistike Firewall sistemleri ile

donanmıştırlar.


9.21. Proxy Servisleri Nedir?

Proxy servisi, internet üzerindeki yerel bir ağ (ya da internete bağlı bir

bilgisayar) ile, dış dünya arasındaki ilişkiyi sağlayan bir yardımcı geçiş (gateway)

sistemidir. İki amaç için kullanılabilirler :

Bir proxy servisi (sunucusu), sizin adınıza (proxy'nin kelime anlamı VEKİL'dir)

sizden aldığı "internet'ten bilgi alma" isteklerini yürütür ve sonucu yine size iletir.

Ancak, aynı anda, bu bilgilerin bir kopyası da (cache),bu proxy sunucusu üzerinde

tutulur ve bir dahaki erişimde kullanıcının istediği bilgiler doğrudan ilgili siteden değil

de, proxy servisinden gelir; dolayısıyla, iletişim daha hızlı olur. Internet'e erişim için

mutlaka bir proxy servisine ihtiyaç yoktur, ancak, size en yakın bir servis noktasındaki

proxy servisini kullanmanız, internet erişiminizi bir hayli hızlandıracaktır. Özellikle

evinizden modemle internete erişiyorsanız, proxy servislerini kullanmanız

performansınızı arttırır. Çünkü, istediğiniz bilgileri, dış bağlantı hızı daha fazla olan

proxy bilgisayarı sizin adınıza alır, siz de kişisel bağlantınızla bu bilgilere daha hızlı

erişmiş olursunuz.

Firewall-güvenlik sistemlerinin kullanıldığı yerlerde, kullanıcıları çıkışları tek

bir makine üzerinden olabilir. Bu durumda proxy servis makinesi sadece bir aracı olarak

çalışır.

Proxy servisi kullanmanın avantajı çoktur. Herhangi bir siteden istediğiniz bir

bilgi (web sayfası, ftp dökumanı vb) eğer kullandığınız proxy servisinde henüz

depolanmamışsa, bu bilginin olduğu siteden alınır ve size iletilir. Ancak, daha sonra

başka bir kullanıcı (ya da siz) aynı dökümanı/bilgiyi istediğinizde, ilgili döküman/bilgi

proxy servisinde depolandığı (cache) için, doğrudan oradan size iletilir ve erişiminiz de

çok daha hızlı olur.


Proxy servisleri, uluslararası internet bağlantılarındaki yoğunluğu azaltmak,

erişimleri hızlandırmak ve ağı daha etkin kullanmak için çok yararlı araçlardır.

Türkiye'deki bazı Proxy servisleri ve (Temmuz 1997 itibarıyla) ilgili port

numaraları şunlardır :

• Turnet Ankara : http://proxy1.turnet.net.tr:8080

• Turnet İstanbul : http://proxy2.turnet.net.tr:8080

• Turnet İzmir : http://proxy3.turnet.net.tr:8080

• ODTÜ : http://www-proxy-for-tr.metu.edu.tr:5580

• Ege Üniv. : http://proxy.ege.edu.tr:8080

• İTÜ : http://proxy.itu.edu.tr:8080

• EMU : http://proxy.emu.edu.tr:8080

Istanbul'daki Turnet'e bağlı servis sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet

Istanbul, Ankara Turnet üzerinden çıkan Internet Servis sağlayıcılarından hizmet

alanların Turnet Ankara; İzmir' bölgesindeki Turnet'e bağlı İnternet Servis

Sağlayıcılarından hizmet alanların Turnet İzmir Proxy servislerini kullanmaları en iyi

performansı verecektir. Ulusal Akademik Ağ kullanıcıları ise, kendi durumlarına göre,

ODTÜ ve Ege servislerini kullanmalıdırlar.

Yukarıdakilerin dışında, birçok kuruluşun kendi özel proxy servisleri vardır.

Size en yakın proxy servisini kullanmanız çoğunlukla en iyi sonucu verir. Bu yüzden,

intrenet servisini aldığınız yerin proxy servisini öğrenin ve kullanmaya çalışın. Önemli

proxy servislerin bir zincir oluşturarak ortak kullanımına yönelik çalışmalar

yapılmaktadır.

9.22. İnternet üzerinden faks gönderebilir miyim?

Gönderebilirsiniz. Bir kısmı bedava, bir kısmı ise ticari çalışan bir çok servis,

bilgisayarınızda hazırladığınız bir dokümanı, bazı geçiş noktası bilgisayarlar (faks

servisleri) üzerinden istediğiniz kişiye iletebilir. Bu servislerin en eskisi ve en çok


kullanılanlarından birisi TPC INT'dir. http://www.tpc.int adresinden gerekli bilgilere

ulaşılabilir.

9.23. Internet Society (Internet Grubu) Nedir?

Internet Society (IS), 1992'de kurulan ve amacı internet ile ilgili gelişimler, yeni

çalışmalar için bir nevi yol göstericilik olan, kar amacı gütmeyen (non-profit) bir

kuruluştur. IS, Internet ile ilgili teknik çalışmaları yönlendiren ve denetleyen Internet

Architecture Board (IAB)'un çalışmalarını destekler. IAB'nin aktivitelerinden bir diğeri

de, TCP/IP konusunda çalışmalar yapan Internet Engineering Task Force (IETF) tır.

IAB'nin diğer aktiviteleri arasında, Ağ Teknolojileri ile ilgili çalışmalar yapan Internet

Research Task Force; IP adreslerinin verilmesi ile ilgili çalışmalar yapan Internet

Assigned Numbers Authority; ve DNS ile ilgili konularda çalışan Internet Registary

grubu gösterilebilir.

Internet Society web adresi : http://www.isoc.org . Buradan ilgili bütün linklere

ulaşılabilir.

9.24. Internet Kullanım Etiği

Ağ üzerindeki her kullanıcının, servisleri, sistemleri kullanmaları konusundaki

sorumluluklarını fark etmeleri önemlidir. Kullanıcı, ağdaki her servise ulaştığında

yaptığı hareketlerden sorumlu olmak zorundadır.

"Internet" ya da kısaca "Net" , tek bir ağ değildir, hatta bir birinde ayrı

protokollere, yapılara sahip binlerce irili ufaklı ağların toplamıdır. Internet'teki bilgi

akışı, bir çok değişik ağ'dan gelip geçmekte, ulaşacağı yere öylece varmaktadır. Bu

yüzden, her kullanıcının, kendi bölgesindeki ağ yükünü dengede tutması gerekmektedir.

Bir ağ kullanıcısı olarak, başka bilgisayar ağlarına ulaşmanıza izin verilmiş

olabilir. Her ağın kendine ait sorumlulukları, kuralları ve yasakları vardır, Ağ üzerindeki

izin verilmiş işlemler, bu ağdaki sorumlular tarafindan her zaman izlenebilecek şekilde

tasarlanmıştır. Fakat, bir yerde izin verilen bir hareket , başka bir ağda yasaklanmış

http://www.tpc.int/

http://www.isoc.org/


olabilir. Bu kuralları bilmek ve bunlara uymak, kullanıcının sorumluluğundadır. Sunu

unutmayın ki, izin verilen hareketleri kötü yönde de "YAPABİLİRSİNİZ" , ama

yapmanız gerekmez.

Ağ'ın, özellikle Internet'in kullanımı, bir ayrıcalıktır, bir "hak" değildir. Bu

ayrıcalık, istenildiği zaman, kötüye kullanım ya da başka sebeplerle, elinizden alınabilir.

Bu kötüye kullanım, bir sistemdeki gizli bilgileri hileli yollarla almak, kötü, anlaşılmaz

mesajlarla diğerlerini rahatsız etmek, sistemin kaynaklarını kullanıp sistemi

yavaşlatmak, ardarda mesajlar postalayarak başkalarının e-posta kutularını doldurmak,

ağ üzerinde yasalarla belirlenmiş kuralların dışına çıkmak vs vs olarak sayılabilir.

Bulunduğunuz ağ'ın durumuna göre, disiplin cezasından işten çıkarılmaya;

hesabınızın silinmesinden hapse kadar cezalara carptırılabilirsiniz.

Bilgisayar Ahlakı Üzerine 10 Altın Kural

• Kesinlikle, bilgisayarı, başkalarına zarar vermekte kullanmayın.

• Kesinlikle, bilgisayarla, başkalarının işine mani olmayın.

• Kesinlikle, başkalarının dosyalarını karıştırmanın yollarını aramayın.

• Kesinlikle, bilgisayarı hırsızlık yapmakta kullanmayın.

• Kesinlikle, bilgisayarı yalancı şahitlikte, sahte delil hazırlamada kullanmayın.

• Kesinlikle, sahibinden izinsiz başkalarının bilgisayar kaynaklarını kullanmayın.

• Kesinlikle, başkalarının fikirlerini bilgisayarla çalıp kendinize mal etmeyin.

• Kesinlikle, sosyal içeriğini düşünmeden bir program yazmayın.

• Kesinlikle, bilgisayarı, saygı ve ilgi göstermeksizin kullanmayın.

• Bu kuralların orijinalinin bulunduğu yer : ftp://ftp.unm.edu/ethics/netiquette

9.25. Internet'in Sosyal Boyutu

Yaygın bir görüşe göre internet, kişilerin sosyal yaşamlarında olumsuz etkilere

sahiptir. Gerçek dünyadan farklı bir ortamda, "sanal dünyada, insanlar arası ilişkiler

değişmektedir. Bu bir bakıma doğru. Çoğu durumda birbirleri ile etkileşen insanlar bir

internet adresi, bir e-mail adresi vb gibi. Öte yandan internet, kişiler arasındaki mesafe,

ftp://ftp.unm.edu/ethics/netiquette


yaş, cinsiyet, ırk, kültür vb gibi gerçek dünyada önemli olabilecek pek çok özelliği de

ortadan kaldırmaktadır.

Yerinden alışveriş, yerinden bankacılık, hatta işe gitmeden evden çalışma vb gibi

kullanımlar insanın sosyal yaşamını etkileyebilecek unsurlardır.

9.26. Internet'in Ticari Boyutu

Internet'in 1990'ların başlarından itibaren bu kadar yaygınlaşmasının en temel

nedenlerinden birisi ve belki de en önemlisi "para kazandırabilecek potansiyele sahip"

bir imkan olmasıdır. Bu iletişim ağına bağlı bilgisayarlar yolu ile alışverişler

yapılabilmekte, borsa/bankacılık işlemleri yerine getirilebilmektedir. Bu haliyle

internet'in "ağ teknolojisi" kimliğinin yanında bir de "medya" özelliğinden söz

edebiliriz. Internet artık ciddi reklam paralarının dönmeye başladığı ve şirketlerin

ürünlerini pazarladığı bir ortam haline gelmeye başlamıştır.

9.27. INTERNET’İN KISA TARİHİ

Tanımını yaptık, artık Internet’in doğuşuna bir göz atabiliriz. Yukarıda

bahsettiğimiz ağların birleşmesinin dışında Internet’in doğuş hikayesinin başka yönleri

de var.

Internet, soğuk savaş yıllarının getirdiği endişe ile temelleri atılmış bir ağ. İlk

olarak ortaya çıkış yeri Amerika. Internet’in tarihini kronolojik sıraya göre bir açalım.

1969’da ilk kez Amerika’da İleri Düzey Savunma Araştırma Projeleri Kurumu

(DARPA- Defence Advanced Research Project Agency) çeşitli askeri araştırmaları

desteklemek amacı ile uzaktaki bilgisayarlarını birbirine b ağlamayı düşünmüş. Bu

bilgisayar ağının olası bir savaş ya da karışıklığa karşı tek bir merkezden yönetilmeyen

yani çok önemli bir ana bilgisayar merkezine sahip olmadan, birbirinden bağımsız

çalışabilen bilgisayarların ağı olması istenmiş. Böylece stratejik önemi olan bir


bilgisayar olmadığından, bilgisayarlardan biri devre dışı kaldığında, diğerleri

etkilenmeden çalışmalı ve veri alışverişinin devamlılığı sağlanmalıydı.

Projenin ilk ayağı California’daki üç ayrı bilgisayarla, Utah’daki bir bilgisayarın

bağlanmasıyla sonuçlandı. Sonraları bu ağa askeri amaçlı olmayan üniversiteler ve

eğitim kurumları katıldı.

1973 yılında ağın ismindeki “D”, yani “Savunma” ismi kaldırılıp, bu ağa

ARPANET denmeye başlandı. ARPANET ’e Amerika’nın her yerinden bağlantılarla

hızlı bir gelişme gözlendi. Sonraları Amerikan ordusu sivil bir kimliğe bürünerek bu

ağdan çıkıp Mit-net adıyla yeni bir ağ kurdu.

ARPANET’e bağlı bilgisayarlar aynı tip ve özellikte makineler değillerdi. Kendi

aralarında TCP/IP adı verilen bir protokole uygun olarak konuşmaya başladılar. Sık

olarak duyacağınız bu protokolün açılımı ise, Transfer Kontrol Protokolü ve Internet

Protokolüdür. Aynı protokolü kullanarak, farklı sistemler birbirleriyle anlaşabilir ve veri

alış verişinde bulunabilirler.

ARPANET’in hızla büyümesiyle beraber sorunsuz çalışma oranı düştü. Bunun

üzerine NSF (National Science Foundation) kamu yararına çalışması için 5 adet süper

bilgisayarı ARPANET’e ulaşılacak bir biçimde devreye soktu. Ancak bu bilgisayarlar

verimli kullanılamadı. NFS bu işe yeniden el attı ve daha kuvvetli bir yapılandırma ile

NFSNET’i devreye soktu. 1990 yılında ise ARPANET bütünüyle kaldırıldı.

Amerika’da kurulan özel ağlar ve ağ iskelet yapıları, yavaş NFSNET’teki yükü

üzerlerine almaya başladılar. Sonunda Internet özel ağların da katılmasıyla doğmuş oldu

ve hızla büyüyerek bugünkü durumuna ulaştı.

Şimdi ise Internet, milyonlarca kullanıcısı olan en büyük bilgisayar ağı. Çünkü

binlerce ağ ona bağlı. Üstelik Internet’e bağlanmak isteyenlerin ardı arkası kesilmiyor.


9.28. Internet’e Bağlanmak için Gerekli Donanım İhtiyaçları

Internet’e bağlanmak için gerekli olan donanım denince, Internet’e bağlı

olmadan çalışan bir bilgisayardan farklı olarak sadece bir modem gerekir. Fakat bunun

yanı sıra, kullanılan bilgisayarın da bazı özellikleri olmalı ve belli ihtiyaçları

karşılayabilmeli. Önce bunların ne tür özellikler olduğuna bir göz atalım.

Bu anlamda öncelikle bir bilgisayarınız olmalı. Bilgisayarınızın özelliklerine

değineceğiz. Ayrıca yine bilgisayarınızla beraber bulunması gereken aksamlara da göz

atacağız.

Sahip olduğunuz bilgisayarın grafik ara yüzlü (yani, fare kullandığınız ve

pencerelerle çalıştığınız) bir işletim sistemini çalıştırabilecek güce sahip olması

gereklidir. Burada güçten kastedilen, en azından birkaç tane uygulamayı aynı anda

çalıştıracak kadar hafızaya ve yeterince güçlü bir işlemciye sahip olması gerektiğidir.

Bu konuyu yazılım başlığı altında daha ayrıntılı olarak açıklayacağız ama genel bir

ifade kullanmak gerekirse bilgisayarınızın birkaç Internet uygulamasını aynı anda

açabilmesi ve donanımla ilgili bir problemi olmaması gerekir. Bu şartları sağlayacak bir

bilgisayarın sahip olması gereken önemli özellikler şunlardır:

9.28.1. Ekran

Ekranınızın sahip olduğu özellikler, genel çalışma koşullarınızı nasıl etkiliyorsa

Internet kullanırken de aynısı geçerlidir. Öncelikle ekranınız renkli olmalı. Ayrıca

yüksek çözünürlük değerlerini desteklemelidir. Böylece daha net bir görüntü elde

edebilirsiniz. Internet’te sadece metin değil, resim ve video gibi görsel malzemeler sıkça

kullanılır. Bu yüzden resimleri iyi kalitede gösterebilen bir ekrana sahip olmak çok

önemlidir.


Artık piyasada satılan her ekran 1024x768 piksel çözünürlüğü destekliyor.

Ancak her ekran, yüksek çözünürlükte aynı kalitede görüntü vermez. Bazı ekranlar

yüksek çözünürlük değerine geçildiğinde titremeye başlar. Böyle bir durum göz sağlığı

açısından son derece zararlıdır. Bu tür sorunlar sizin ekranınızda da varsa 800x600 gibi

bir çözünürlükte çalışmayı tercih edebilirsiniz.

Eğer yüksek çözünürlüğü mutlaka istiyorsanız büyük ekranlara bakmanızı

tavsiye ederiz. 14 inch ekranda 1024 x 768 çözünürlükte çalışırsanız tüm simgeleriniz

ufacık gözükecektir. 14, ekran tüpünün çapraz boyutunun inch cinsinden uzunluğunu

ifade eder. 14” le rahat edemeyeceğinize göre en az 15 inch ya da 17 inch ekran al-

manızı tavsiye edeceğiz. Şu anda en iyi seçenek 17 inch olarak gözüküyor ama bu

ekranın da diğerlerine göre daha pahalı olduğunu dikkate almanız gerekecek.

Ayrıca ekranınızın düşük radyasyon yaymasına dikkat ediniz. Üzerinde Low

radiation yazısına aldanmayın. Artık söz birliği edilmiş gibi hepsinin üstünde bu yazı

var. Kullanım kitapçığının içinde Avrupa Radyasyon standartları altında ekran mı değil

mi diye mutlaka yazmaktadır.

9.28.2. Ekran kartı

Aslında çözünürlüğün ne kadar yüksek olabileceği sadece ekrana değil, ekran

kartına da bağlıdır. Ekran kartı, bilgisayardan gelen bilgileri ekranın gösterebileceği

hale getiren karttır. Ekran kartının kaliteli olması, rahat ve hızlı çalışabilmenizi Sağlar.

Ekran kartının özellikleri arasında, belleği önemli bir yer tutar. Artık piyasada

32MB alt standart olarak görülürken, 32 veya 64 MB bellekli ekran kartlarına sıkça

rastlanmaya başlandı. Yüksek çözünürlük ve fazla renk istiyorsanız siz de yüksek

bellekli ekran kartlarını tercih etmelisiniz. (Bazı yerlerde ekran kartı yerine, görüntü

kartı denilebilir.)


Ana kartınızın da ekran kartınızın da hızlı veri aktarabilen bir mimariye PCI ya

da AGP sahip olmaları çalışma hızınızı artıracaktır. Zaten geçtiğimiz iki sene içinde PCI

mimarisi standart haline geldi.

Ekran kartının işlemcisi de en az belleği kadar önemlidir. Ayrıca ekran kartıyla

beraber işletim sisteminizle uyumlu sürücülerinin verilip verilmediğini araştırmalısınız.

Eğer sisteminizde Windows 95 varsa, ekran kartının Tak ve Çalıştır’ı ( Plug and Play)

desteklemesi faydalı olacaktır.

9.28.3. Sabit disk

Sabit disk için size belirli bir kapasite veremiyoruz. Bütünüyle sizin seçiminize

ve kullanım alanınıza kalmış. Gigabyte’larca sabit diskler artık oldukça ucuz fiyatlara

bulunabiliyorlar. Yüksek kapasiteli bir sabit disk öneririz.

Internet ile çalışırken pek çok konuda ilginizi çeken ve elinizin altında olmasını

isteyeceğiniz bilgilerle karşılaşacaksınız, bunların depolanmasında sabit diskinizi

kullanacağınızdan, yüksek kapasiteli ve hızlı bir sabit diski tercih etmenizi öneririz.

9.28.4. İşlemci

Pentium III – IV ve ayarı işlemciler bilgisayarlarda standart olarak kullanılan

işlemciler haline geldiler. 32 bit çalışan işletim sistemlerinin (yani yüksek performanslı

donanımlar gerektiren) zamanında olduğumuz için ve artık yukarıda belirttiğimiz gibi

sadece grafik ara yüzlü işletim sistemleri ile çalıştığımız için işlemcinin bizi yarı yolda

bırakmaması gerekir.

Bir işlemci tavsiye etmek pek doğru değil. Bilgisayar teknolojisinde son derece

hızlı gelişmeler oluyor. Bundan en çok nasibini alan da işlemciler. Neredeyse her iki

haftada bir daha hızlı, daha yeni teknolojiler kullanan işlemciler çıkıyor. Bu ders notları


yazılırken bile standartlar sık sık değişiyordu. Önemli olan, kullandığınız işletim

sisteminde birkaç pencereyi üst üste açtığımızda sisteminizin yavaşlamaması. Aslında

bu biraz da sistemin belleğine bağlı.


9.28.5. Bellek

Sisteminizin birkaç değişik belleği vardır. Zaten yukarıda ekran kartının

belleğinden bahsettik. Asıl önemli olan sisteminizin ana belleği.

Sisteminizin ana belleği, işletim sisteminizin zorlanmadan çalışabilmesini

sağlamalıdır. Yani 128 MB hatta 256 MB bellek sizi oldukça uzun süre idare edecektir.

Ama belleğin fazlası kesinlikle göz çıkarmaz, bunu da unutmayın. Donanım açısından

temel olan bilgisayarın, ana hatlarıyla bu tür özelliklere sahip olması sadece İnternet

için değil, diğer çalışmalarınız sırasında da rahat etmenizi sağlayacaktır. Böyle bir

donanım hemen

hemen her bilgisayar

kullanıcısının

tercihidir. Modeme

gelince, biraz daha titiz davranma gerekecek.

9.28.6. Modem

Bilgisayarımızdan dış dünyaya ulaşabilmemizi sağlayan modemin ayrı bir

önemi var. Çünkü İnternet’e bağlanabilmek için mutlaka bir modeme sahip olmak

gerekiyor.

Modem, telefon hattı üzerinden yerlerin iletilebilmesini sağlayan donanımdır.

Bilgisayarınıza bağlı bir modeminiz varsa, modeminizin bağlı olduğu telefon hattından

diğer bilgisayarlarla iletişim kurabilirsiniz. Bunun için aradığınız bilgisayarların da bir

modeme sahip olması gerekir.

Modem bilgisayarlarda saklanan sayısal veriyi, telefon hattından iletilebilmesi

için analog hale (çünkü telefon hatları ses iletirler, ses de analog yapıdadır), sonra

telefon hattından aldıkları sesi de sayısal forma çevir ve bilgisayarınız tarafından


anlaşılabilmesini sağlar. Böylece iki bilgisayar birbirlerine veri gönderebilirler.

Modemler iki farklı yapıda olabilirler:

9.28.6.1. Dahili modem (internal)

Dahili modem, bilgisayarın kasasının içindeki ana kartın üzerine takılan

modemlerdir. Takıldıktan sonra ayarlarının yapılıp bilgisayara tanıtılması gerekir. Eğer

Windows 98 kullanıyorsanız, Tak ve Çalıştır (PnP) özelliğine sahip bir kartınız olması

sizi birçok dertten kurtaracaktır. Böylece kartı yerine takıp bilgisayarınızı açtığınızda,

Windows 98 tarafından otomatik olarak fark edilecek ve ayarlarını kendisi yaptıracaktır.

Ancak bir uyarıda bulunmadan geçmeyelim:

PnP özelliği her zaman işe yaramayabiliyor. Bu durumda dahili kartın kurulması

işlemi biraz daha zorlaşıyor.

9.28.6.2. Harici modem (external)

Harici modemler ise ortalama büyüklükte bir kitap kadar yer kaplayan bir kutu

şeklindedirler. Bu tür modemler, bir ara kablo ile bilgisayarın arkasındaki seri

portlardan birine bağlanır. Kurulma işlemi, dahili modem kartlarına göre daha kolaydır.

Bu tür modemlerin veri alıp gönderdiği, üzerindeki ışıkların yanıp sönmesinden

anlaşılır. Ancak harici modemler biraz daha pahalıdırlar. Bununla beraber taşınabilir ve

kolaylıkla başka bir bilgisayara bağlanabilirler. Hatta taşınabilir bilgisayarlarda,

kendileri için tasarlanmış PCMCIA kartların yerine kullanılırlar. Bunun nedeni ise,

taşınabilir bilgisayarlar için özel üretilmiş kart tipi (PCMCIA) modemlerin oldukça

pahalı olmasıdır.

Modem seçerken dikkat etmeniz gereken husus, modemin hızı ve hata düzeltme

özelliğidir. Modemlerin hızları saniyede gönderebildikleri ve alabildikleri bit sayısı ile

ifade edilir. Bunun için bps (bit per second) birimi kullanılır. Şu anda piyasadaki en

standart model 53.600 Bps hızındaki modemlerdir. Çeşitli sıkıştırma yöntemleri ile


87.600 Bps’e kadar çıkanları mevcuttur. Ne kadar hızlı ve ne kadar kaliteli (hata

düzeltme özelliği başarılı olan) bir modeminiz varsa, başınız o kadar az ağrır ve telefon

faturanız da aynı oranda düşük gelir. Bu yüzden modemlere gereken önemi vermek

gerekir. Ama göz ardı edilmemesi gereken bir nokta da, sizin modeminiz ne kadar hızlı

olursa olsun, eğer bağlanacağınız modemin hızı düşükse, iletişim hızının da düşük

seviyede olacağıdır.

İletişimin güvenli ve kesintisiz olmasında modem kadar telefon hattı da

önemlidir. Telefon hattınız gürültüsüz ve temiz bir hat olmalıdır. Yani telefonda

istenmeyen cızırtılar olmamalı, tüm sesler kayıpsız iletilmelidir. Modeminiz, ancak

böyle istenen hızda çalışabilir. Zaten modemlerin 37.600 Bps’den fazla hız

yapamamaları telefon hatlarının kalitesi yüzündendir.

Telefon hattının kalitesini, ahizeyi kaldırdığınızda siz de fark edebilirsiniz.

Telefon konuşmalarınızda, arada cızırtılar ve gürültüler oluyorsa, çok da iyi bir telefon

hattınız yok demektir. Bunu çözmek için de yapabileceğiniz bir şey yok ne yazık ki.

Ayrıca telefon hattınızın dijital bir santrala bağlı olması, bu tür santrallerin

analog santrallara göre daha gelişmiş olması yüzünden her zaman yararınıza olacaktır.

Eğer evinizde tek bir telefon hattı varsa ve modeminizi de bu hatta bağlarsanız,

siz Internet’e bağlandığınızda telefonunuz çalışmayacaktır. Sizi arayanlar meşgul

sinyali alacak, evdeki diğer kişiler de telefon görüşmesi yapamayacaklardır. Bunun için

bağlantı saatlerinizi düzenlemeniz veya duruma göre ikinci bir telefon hattı edinmeniz

gerekebilir.

9.29. Yazılım İhtiyaçları

Bilgisayarlarla yapılacak işler için donanım, sadece bir alt yapıdır. Yazılımlar,

bilgisayarlar üzerinde gerçekleştirilen tüm işlemler için gereklidirler. Öncelikle


bilgisayarınızın bazı temel işlevlerini yerine getirmesini sağlayan işletim sistemlerinden

bahsetmek gerekir. Çünkü bir bilgisayar sisteminin yapabilecekleri ve performansı bü-

yük ölçüde işletim sistemi tarafından belirlenir.

9.29.1. İşletim Sistemi

Kullandığınız işletim sistemi mutlaka grafik tabanlı olmalıdır. Başka bir deyişle

simgeler, pencereler içeren ve fare ile çalışılan tipte olması gerekir. Daha önce

Internet’in bol miktarda görsel malzeme barındırdığını belirtmiştik. Bunun için

Windows 98, 2000, XP ya da OS/2 gibi grafik ara yüze sahip bir işletim sistemi

kullanmalısınız. Windows’un 98 sürümünden daha eski bir sürümünü kullanıyorsanız

en kısa zamanda Windows 98’e ya da Windows 2000’e terfi etmenizi öneririz. Bu

işlerinizi büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Oysa sisteminiz Windows 95 ‘i sorunsuz

şekilde çalıştırabiliyorsa Internet bağlantınız için yeterlidir.


10. Elektronik Posta

10.1. e-mail (e-posta) nedir?

Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine

(hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönderme ve haberleşme

isteğidir. e-posta (electronic mail, e-posta), bu amaçla kullanılan servislere verilen genel

addır. Internet ve diğer ağlar üzerinde kullanılan pek çok e-posta sistemleri vardır.

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol, TCP/IP protokolu), IBM PROFS (Professional

Office System), SNADS (SNA Distributed Systems), VaxMail bunlardan bazılarıdır.

Son zamanlarda, farklı sistemler arasında e-posta gönderilmesini sağlamak için X.400

isminde bir mesajlaşma protokolü de bazı merkezlerde (özellikle Avrupa ve Kanada)

kullanılmaktadır.

e-posta, başlangıçta sadece düz yazı mesajlar göndermek amacıyla geliştirilmişken,

1995'li yıllardan sonra geliştirilen tekniklerle, e-posta içinde kompozit yapıların (resim,

ses, video, html dokümanları, çalışabilir program vb) kullanımı mümkün hale gelmiştir.

Ancak, henüz tüm e-posta programları bu tip formatları desteklememektedir.

e-posta'nın kullanım yerlerinden biri de, "e-posta tabanlı bilgi alma" servisleridir.

"on-line" tarama yapmak yerine, bir e-posta mesajı içinde gerekli komutları vererek

tarama yapmak ve sonuçları yine e-posta ile istemek bazı durumlarda çok kullanışlıdır.

e-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde de yaygın olarak kullanılan bir servistir.


10.2. e-posta adresi nedir?

Birisine bir mektup gönderdiğinize göre bu mektubun gideceği bir geçerli adres

olmalı. Elektronik ortamda bu adres, "e-mail (e-posta) adresi" olarak adlandırılır.

Bir elektronik posta adresi iki kısımdan oluşur. Örnek olarak aşağıdaki adresi

alalım:

[email protected]

@ işaretinin sol tarafında bulunan kamil, kullanıcı adıdır. Sağ taraftaki kısım

ise, o kullanıcının hangi servis sağlayıcıda kayıtlı olduğunu gösterir. Dolayısıyla siz bu

adrese bir elektronik posta gönderdiğinizde, önce o servis sağlayıcıya ulaşır ve orada

göndermiş olduğunuz posta, kamil isimli kullanıcının posta kutusuna bırakılır.

Şimdi bu adres çözümlemesinin nasıl yapıldığına bir göz atalım. Adresin

sağından başlarsak, beş kısma ayrıldığını görürüz: as, mozart, emu, edu, ve tr,

En sondaki “tr” kısaltması, bu alanın Türkiye’de kayıtlı bir kuruluş tarafından

kaydettirildiğini gösterir. “edu” ise bu kuruluşun eğitimsel olduğuna işaret eder. Adresin

bu kadarının çözümlenmesi şu şekilde gelişir: Internet üzerinde bütün bu kayıtların

takip edildiği ve sürekli üzerindeki bilgilerin tazelendiği çeşitli sunucular mevcuttur.

Bunlar, bir adresin temelini oluşturan alan uzantılarının (edu gibi) ve ülke uzantılarının

(tr gibi) kayıtlarını tutarlar. Bütün bu sunucular birbirleriyle ve servis sağlayıcılar da

bunlarla temas halinde çalışırlar. Dolayısıyla bir e-posta gönderilirken, verilen adres

servis sağlayıcının sunucusunda kayıtlı bilgilerden itibaren araştırılmaya başlanır. Tüm

uzantıları teker teker çözümlenip son nokta olan ana adrese gelindiğinde, kullanıcı adı

aranıp bulunup posta bırakılır ve işlem tamamlanmış olur.

Ülke uzantıları, genelde o alanın hangi ülkede olduğuna işaret eder. Fakat, bu,

Türkiye’yi ele alacak olursak, Türkiye’deki her alanın sonunda illa ki “tr” uzantısı

olacağı anlamına gelmez.


10.3. 3. Adresini bildiğim birisine nasıl e-posta gönderirim?

Bunun için öncelikle bir mail gönderme programına ihtiyacınız var. Sözgelimi, e-

posta adresi [email protected] olan bir kişiye e-posta göndermek istiyorsunuz.

Kullandığınız işletim sistemine bağlı olarak aşağıdakine benzer komutlar vererek mail

ortamına geçebilirsiniz :

mail [email protected]

Bundan sonra, geriye sadece mailinizi göndermek kalıyor. Bu da kullandığınız mail

programına göre değişiklik gösteren bir işlem.

Günümüzde kullanılan e-posta programları, genellikle can sıkıcı yazı diyalogları

yerine, hoş görünümlü grafik arabirimlerle e-posta kullanımını/gönderilmesini oldukça

kolaylaştırmışlardır. Aşağıda, Windows 95 altında kullanılan EUDORA (sürüm 2.54,

freeware) isimli e-posta programında, yeni bir mail göndermek istediğinizde karşınıza

gelen ekran görüntüsü var:

http://www.qualcomm.com/


Burada görüldüğü gibi, iş sadece gerekli yerleri doldurmak ve boş sayfaya e-posta

mesajını yazarak göndermekten ibaret !!!

Günümüzde kullanılan çoğu e-posta programları (unix için pine, elm; pc için

Eudora, Pegasus Mail, E-Mail Connect, Windows Messaging; Netscape Mail gibi)

benzer kullanıcı arabirimleri ve kullanım kolaylıkları sunarlar.

10.4. e-posta programlarında görülen kısaltmalar

Bütün bu ibareler, e-postanın baş kısmıda (header) yer alır ve gönderilen e-posta ile

ilgili bir takım "gönderme bilgileri"ni içerir.

From: alanında, e-posta'yı gönderen kişinin e-posta adresi (ve gerekli olmasa bile,

Adı, Soyadı) yer alır.


To: alanında, e-posta'yı göndereceğimiz kişilerin e-posta adresleri yer alır.

Gönderilecek kişi sayısı 1'den fazlaysa adresler aralara virgül konarak (bazı sistemlerde

bir boşluk bırakılarak) yazılır.

Subject: alanına, e-posta içeriğine uygun çok kısa bir tanım yazılır. (Acil, toplantı

duyurusu, Çok hastayım, Beni hemen ara vb gibi)

Cc: alanına, e-postanın kopyasını başka bir kişiye ya da kişilere (genellikle, e-posta

içeriği ile 2. dereceden ilgili kişiler olabilir) göndereceksek, onların adresleri yazılır. (Cc

: Carbon Copy)

Bcc: Cc ile aynı. Yalnız, maili alan kişiler To: ve Cc: alanlarındaki bilgileri

görebilmelerine karşın, Bcc: alanındaki bilgileri göremezler (Bcc: Blind Carbon Copy).

Bazen, size gelen bir iletiyi bir başkasına aynen iletmeniz gerekebilir. Bunu

sağlayan mekanizma, mailin baş kısmında "Forward:" şeklinde görülür. Kullandığınız

e-posta programları, standart olarak, bir maili başkasına "aynen gönderme"

seçeneklerini size sunarlar. Elektronik postaların baş kısmında daha değişik alanlar da

vardır.

Gönderilen her e-posta için, orijinal bir bir mesaj numarası üretilir. Her e-posta'nın

mesaj numarası (Message ID) diğerinden kesinlikle farklıdır. Message ID'ler, özellikle,

news feed'lerinin iletimlerinde önemlidir. Aşağıda, Eudora ile e-posta yazarken

karşımıza gelen örnek bir mesaj alanı ve ilgili tanımlamalar görülmektedir. Diğer e-

posta programları da benzer kullanıcı ara yüzleri sunmaktadırlar.


10.5. Nickname nedir?

Nickname (alias, Takma Ad), uzun ve karmaşık e-posta adresleri yerine sizin

belirlediğiniz akılda kalan bir takım takma adlar tanımlamanıza verilen genel addır.

Örnek olarak, [email protected] adresine karşılık olarak “kamil” diye bir

nickname tanımlarsanız bundan böyle kullanıcı ismi yerine sadece “kamil”

yazabilirsiniz. Nickname tanımlama prosedürü kullanılan mail programının bir

parçasıdır ve sistemden sisteme ufak değişiklikler gösterebilir. Ayrıca mail programına

göre de değişir.

10.6. Signature (Imza) Nedir? Nasıl kullanılır?

Signature (imza), gönderdiğimiz her e-postanın sonuna otomatik olarak konulan,

içeriği önceden hazırlanmış dosyalardır. Imza dosyaları, kullanılan e-posta programının

bir parçasıdır. Kullandığınız e-posta programının seçenekleri arasında (eğer

destekliyorsa) imza hazırlama/otomatik olarak e-posta sonuna ekleme servisleri vardır.

İmza dosyalarında, genellikle, kişinin adı-soyadı, e-mail adresi, (varsa) web adresi,

mailto:[email protected]


posta adresi, telefon/faks numaraları bulunur. İmza dosyalarında, birtakım "veciz"

sözlere de rastlanmaktadır. Bunlar da, kişinin ilgisine göre, bir şarkının nakaratı, bir ata

sözü vb olabilir. Bir e-posta ahlak kuralı olarak, eğer kullanıyorsanız, imza dosyalarınızı

fazla uzun tutmamaya çalışın (En fazla 4-5 satır).

İmza desteği veren e-posta programlarına, Eudora, pine ve Pegasus Mail örnek

olarak verilebilir.

10.7. Folder (Notebook) nedir?

e-posta kullananların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri de farklı kişilerden

gelen maillerin birbirine karışmadan organizasyonunu nasıl sağlayacaklarıdır.

Kişilerden gelen mailleri farklı dosyalarda tutma ve indeksleme sistemleri modern e-

posta programlarının ayrılmaz parçaları olmuşlardır. Bunu sağlayan yapılara "folder"

(bazı sistemlerde "notebook") adı verilir. Sözgelimi [email protected] 'den

gelen tüm mailleri Orhan_inc, bu kullanıcıya giden tüm mailleri ise Orhan_out isimli

"folder" larda tutarsam bunların organizasyonunu daha rahat yapmış olurum. Bazı mail

programları folder içinde başka folder-lar tanımlanmasına da müsaade edebilirler. Çok

iyi folder desteği veren e-posta programlarına unix için pine, Mac ve Windows için

Eudora, Windows için Pegasus Mail, ayrıca Netscape 2.x e-posta servisi örnek olarak

verilebilir.

10.8. Attachment (eklenmiş dosya) nedir?

Normal e-postalarla birlikte, eğer istenirse, bir dosya da bu postanın sonuna

eklenerek gönderilebilir. Bu, genellikle, "eklenecek" dosyanın adının e-postanın baş

kısmında "Attahment:" şeklindeki bir alana yazılmasıyla olur. Eklenen dosya düz yazı

yanında resim, ses, program vb içeren "binary" dosyalar da olabilir. Maili alan kişi, eğer

kullandığı e-posta programı destekliyorsa, gönderilen dosyayı yerel diskine saklayabilir.


Eklenmiş dosya kullanımı, mail programlarının bir özelliğidir. Standart bir şekilde

hemen hemen tüm e-posta programları bu kullanımı desteklemektedir.

10.9. Gönderilen e-postanin yerine ulaşmadan geri dönmesi.

Öncelikle adresi kontrol edip mail göndermeye çalıştığınız yerin sistem

sorumlusuna sormalısınız. Aşağıdaki bilgiler size bir miktar yol gösterecektir.

e-posta gönderdiğiniz kişinin adresini yanlış yazmışsınızdır ya da o kişinin kullanıcı

numarası iptal edilmiştir. Geri dönen e-postanın başında 'No such local user', 'user

unknown' gibi satırlar görürsünüz. Bu durumda, önce adresi kontrol edin. Eğer doğruysa

demek ki e-posta gönderdiğiniz kişinin kullanıcı numarası kapanmıştır. Kullanıcı

numarasını doğru ama @ işaretinden sonra gelen kısmı yanlış yazmışsanız alacağınız

hata mesajı 'host unknown' ya da benzeri bir şey olacaktır. Gene adresi iyi bir kontrol

edin. Gerçekten yanlış yazmış olabilirsiniz. Eğer bu kısım da doğruysa 2) maddesine

geçin..

Kullandığınız DNS servisindeki bir hata yüzünden gönderdiğiniz adres

çözümlenememişse, 'host unknown' mesajı ile mailiniz geri dönebilir. Bu, muhtemelen

geçici bir hatadır. Gelen mailin başında bu durumda ilgili uyarıyı ('host unkonown')

görürsünüz. Bir müddet sonra yeniden gönderin. Uzun süre bu hata devam ediyorsa

sorumlu kişileri arayıp problemi iletin ya da eğer yapabiliyorsanız başka bir Name

server tanımlayın (SLIP/PPP türü kişisel bağlantılarda bu kolay).

SMTP servisi kötü performanslı hatlar yüzünden maili gönderememektedir ve size

durumu açıklayan bir mail göndermiştir. Gelen mailin başında genellikle, mailin

gönderilemediği ama önümüzdeki zamanlarda tekrar gönderilmeye çalışılacağı yazılıdır.


10.10. e-posta ne kadar güvenli?

Ne yazık ki, e-posta için tam güvenli diyemeyiz. e-posta bir yere ulaşırken pek çok

domain'den geçebilir ve buralarda bazı potansiyel 'suç işlemeyi seven kişiler' mailleri

durdurup içeriğine bakabilir. Binlerce ağ arasında böyle kişiler her zaman vardır. Bu

yüzden, gizli bilgiler içeren mailleri (kredi kartı numaraları, şifre vb) e-posta ile

göndermeyin.

İkinci olarak, mailiniz herhangi bir sebeple yerine ulaşamamışsa NORMAL

OLARAK size geri dönmesi gerekir. Normal olarak dönmesi gereken dağıtılmayan

mailler NORMAL OLMAYARAK bazen cyberspace'in karanlıklarına gömülebilir.

Ayrıca, size gelen maillerin 'From:' kısmında gördüğünüz adres ve isim aslında o

maili gönderen kişiye ait olmayabilir. Onunla uzaktan yakından ilgisi bile

bulunmayabilir. Bazı mailler programları bu çeşit e-posta başlıklarını mail gönderen

kişinin kolayca değiştirmesine olanak tanımaktadır.

Internet'teki güvenlik problemleri, ticari kullanımının artmaya başladığı 1995'lerden

sonra ciddi olarak ele alınmaktadır. Bununla paralel olarak, yakın gelecekte, daha

güvenli e-mail servislerinin olabileceğini umabiliriz.

10.11. e-posta gönderirken dikkat edilecek noktalar var mı?

e-posta, internet servisleri arasında en yaygın kullanılanıdır. Kullanımda bazı

noktalara dikkat etmek gerekir:

Adresler ve İsimler :

Eğer kullandığınız mail programı izin veriyorsa, kendi isminizin e-posta mesajınızın

başında çıkmasını temin edin.


Gerçek isim ve gerçek e-posta adresi kullanın.

e-posta göndereceğiniz kişinin adını da, eğer kullandığınız mail programında böyle

bir seçenek varsa, mutlaka yazın. Söz gelimi,

[email protected] yerine [email protected] (kamil kutoğlu)

şeklinde bir bilginin e-postanın başında çıkması daha tercih edilir. Böylece, eğer

kullanıcı adını yanlış yazmışsanız, e-postanızın gittiği yerdeki postmaster, gerçek

kullanıcı adından, e-postanın kime gönderildiğini anlayabilir.

Konu (Subject) kullanımı:

Öncelikle gönderilen maillerin Subject (Konu) kısmını boş bırakmayıp doldurmak

çok faydalıdır. Özellikle listelere gönderilen maillerde buna dikkat etmek gerekir.

'Subject:' alanına yazacaklarınız, mailinizin içeriğine uygun anahtar kelimeler ve kısa

bir tanım olabilir.

e-posta'nızın ne hakkında olduğunu belirten "konu" satırına mail ile alakasız şeyler

yazmayın.

Size gelen postalara yanıt verirken, eğer gelen içerik dışında şeyler içeren bir cevap

yazacaksanız (özellikle listelerden gelen e-postalarda bu çok önemli) cevap verdiğiniz

mailin konu adında da gerekli eklemeler ya da düzeltmeler yapmayı unutmayın.

Mesajın Uzunluğu, İçeriği ve Formatı :

Mesajınızı, karşılıklı yazışmanın içeriğine uygun uzunlukta tutun. Gerekmedikçe,

uzun e-postalar hazırlamayın. Konuşmadan farklı olarak, e-posta haberleşmelerinde yazı

kullanıldığı için, özellikle listelere gönderilen iletilerde, içeriği çok kolay

kaçırabilirsiniz. Bu da e-postanızın okunmasını zorlaştırır.

e-postanızın içeriğini, "Subject" (konu) alanına yazdıklarınız kapsamında tutun.

Aynı e-postada başka bir konudan da bahsedecekseniz, bunu ikinci bir e-posta ile ayrıca

verin.




e-postalarınızda, sadece büyük harf kullanmayın. Türkçe harfler yerine geçmek

üzere, ç,ü,ö,ğ,ı gibi harfler yerine cümle ortalarında C,U,O,G,I vb kullanmayın. Bu tip

yaklaşımlar sadece okumayı zorlaştırmaktadır. Böyle e-postaların sonuna kadar aynı

dikkatte okunamadıklarından da emin olun.

e-postalarınızda mutlaka düzgün cümleler kurun. Sözcükleri tam yazın. Aksi halde,

gönderdiğiniz e-posta kafa karıştırmaktan öteye gitmeyecek ve anlaşılmayacaktır. e-

posta iletişiminin hızlı olması, yazarken çala-kalem ve dikkatsiz olmamızı gerektirmez.

Özellikle listelere, tartışma gruplarına o anki kızgınlığınızla oturup alel-acele

yanıtlar göndermeyin (flame mails). Bu tip e-postalar, çoğunlukla, gönderildikten

hemen sonra çok ters tepkilere yol açar ve genellikle gönderen de, "keşke

göndermeseydim" der.

Mail programınız bazı formatlama seçenekleri sunabilir (yazıyı italik, koyu renk,

renkli yapma, e-posta içinde animasyonlar, resimler, ses vb kullanma gibi). Ancak,

gelecekte bu değişecekse de, günümüzde kullanılan e-posta programlarının büyük bir

çoğunluğu sadece düz yazıyı anlayabilmektedir. e-posta gönderdiğiniz kişinin

kullandığı mail programının bu tip formatları desteklediğinden emin olmadan bu tip

özel formatlı mesajlar göndermeyin.

e-postalarınızda kredi kartınızın numarası gibi bazı özel bilgileri yazarken dikkatli

olun. Unutmayın ki, e-posta hala çok güvenli değil. Birisi, e-postanızın içine bakabilir

ve bazıları için geçerli kredi kartı numaraları, bankadaki para gibidir. Kötü sürprizlerle

karşılaşabilirsiniz.

Yanıtlar :

Size gelen mesajlara yanıt yazarken, orijinal mesajdan gerektiği kadarını da

cevabınıza ekleyin. e-posta gönderen kişi, yazdığı birçok mesaj arasında içeriği kolayca

hatırlayamıyor olabilir. Özellikle yanıtlarınızı gelen mesajın ilgili yerlerinin hemen

altına yazarsanız içeriği de tutturmuş olursunuz. Günümüzde kullanılan hemen hemen

tüm e-posta programları, cevaplarda orijinal mesajın da e-postanın sonuna otomatik

olarak getirilmesine olanak tanırlar.


e-postanıza, orijinal mesajdan MÜMKÜN OLDU?UNCA AZ VE GEREKTİ?İ

KADAR ekleme yapın. Unutmayın ki, aynı mesaja yanıt veren tüm kişiler orijinal

mesajı silmeden olduğu gibi kendi e-postalarına eklerlerse, 5-6 tekrar sonra durum

oldukça can sıkıcı olmaya başlar. Hiç kimse, 100 satırlık bir orijinal mesajı e-postasına

ekleyip sonuna da 2 kelimelik, "Aynı fikirdeyim" şeklinde bir mesajı görmek istemez.

Bu konuda çok dikkatli olmak lazım.

Mesajınızı nereye gönderdiğinize dikkat edin. Aynı listeye üye bir arkadaşınızın

mailini alınca ona "özel" yazdığınız bir mesajı çok kolayca "yanlışlıkla" doğrudan

listeye gönderebilirsiniz. Listelere gönderilen "özel mesajlar" liste üyelerince (haklı

olarak) pek hoş karşılanmaz.

İmza Kullanımı :

Her zaman , "imza" kullanmaya özen gösterin. İmza dosyalarınızda, Isminiz ve e-

posta adresiniz dışında size ulaşmak için diğer alternatif yolları (web sayfası adresi,

telefon fax gibi) da verebilirsiniz. Bazı durumlarda, e-postalar "gateway" ler arasından

geçerken mailinizin başlığındaki size ait bilgiler eklenmeyebilir ve maili alan kişinin,

maili gönderen kişi hakkındaki tek bilgisi mail sonunda kullandığınız imza bilgileri ile

olabilir.

Imzalarınızı "mümkün olduğunca kısa" tutun. 4 ila 7 satır arası normal uzunluk

kabul edilir. Çok uzun imzalar, özellikle liste ve haber gruplarına gönderilen mesajlarda,

çok tepki çeker.

Imza alanlarında, kişisel bilgiler yanında bazı "fazladan" satırlar da kullanılabilir.

Buralara, genellikle, atasözleri, özlü ibareler, şarkı nakaratı, bir şiirden alıntı, değişik

konularda mesajlar vb yazılır. Öncelikle bunlar çok uzun olmamalı. 5,000 kelimelik bir

metni kimse bir e-postanın arkasında imza olarak görmek istemez. Bunun yanında,

mailinizi okuyanlar için "tahrik edici" olabilecek mesajlar, yaşadığınız yere has ve

başka yerlerde hiçbir anlamı olmayan bazı ibareler vb gibi mesajları imzalarınızda

kullanmamaya özen gösterin.


Mail programınız destekliyorsa, birden fazla imza dosyası oluşturup, değişken bir

şekilde farklı ortamlar için farklı imzaların kullanılması bazı sorunlarınızı çözebilir.

Genel : Elektronik posta, diğer insanlarla haberleşme ve bilgi alma amacıyla

kullanılır.Bu yüzden, insanlarla olan diğer ilişkilerde olduğu gibi, e-posta ile iletişimde

de bazı noktaları akılda tutmakta fayda var.

Birisine, ya da bir gruba/listeye bir konu hakkında soru sorduğunuzda "lütfen"

demeyi unutmayın. Sizin için birisi yanıt yazmış, sorununuzla ilgilenip çareler üretmeye

çalışmışsa, bir mail ile ilgili kişiye "teşekkür ederim" demeniz herhalde sizi yaralamaz.

Günlük yaşamlarında son derece nazik olan pek çok insan, elektronik haberleşme

ortamlarında bambaşka oluveriyorlar. Oysa, ortamlar farklı da olsa, hem gerçek hayatta

hem de elektronik haberleşme yaparken ilişkide bulunduklarımız "insan".

Sorularınıza hemen cevap beklemeyin. Mailinizi gönderdikten 10 dak. sonra bir

yanıt alamayıp "kimsenin sizi önemsemediğini" düşünmeyin. İnsanlara biraz zaman

tanıyın.

Eğer mail ile bir soru soruyorsanız, çok açık ve sade bir biçimde sorununuzu tanıtın.

Gerekli tüm bilgileri verin. Söz gelimi, "Netscape programım çalışmıyor, neden?"

şeklinde bir sorunun anlamsızlığını bir düşünün.

Elektronik posta, insanlarla iletişim amacını taşır. Bir mail yazdığınızda

göndermeden önce bir kere okuyun ve kendi kendinize "ben bu maili alsaydım ne

yapardım, reaksiyonum ne olurdu?" diye sorun. Unutmayın ki, yazdığınız bir cümle

öyle kalmak zorunda değil. Göndermeden önce değiştirebilir, anlamını daha iyi

pekiştirebilirsiniz. Yazılı anlatımım sözlü anlatıma karşı bu üstünlüğünü kullanın.

Diğer :

Hayatınızda hiç görmediğiniz kişilere mail yazarken kullanılan hitaplarda anlatımda

vb dikkatli olmak lazım. Bu da bir e-posta ahlakıdır.


e-postanızı her gün kontrol edin ve postalarınızı, limitinizi aşacak kadar sistemde

tutmayın

Gereksiz mesajları okuyunca silin, çünkü e-posta kutusunda durması, sisteme

gereksiz disk alanı harcatacaktır.

e-posta kutunuzda duran mesajları, minimum sayıda tutun.

İleride başvurmak için saklayacağınız mesajları, kendi disk bölgenize, ya da sistem

dışına (kendi PC'nize vb) aktarın.

Hiç bir zaman e-postanızın, sadece siz ve gönderdiğiniz kişi tarafından

okuyabileceğini zannetmeyin, telefonda söyleyemeyeceğiniz şeyleri, e-posta ile de

göndermeyin.

Başkalarının eline geçince, sizi zor durumda bırakabilecek bilgileri e-posta ile

göndermeyin, (ya da, akşam haberlerinde yer almayı göze alin :) .

e-postanızı uzun sure okuyamayacağınız durumlarda, üye olduğunuz listelerden

kaydınızı sildirin, çünkü bunların çoğu çok sayıda mesajlarla posta kutunuzu

dolduracaktır.

Başkalarını rahatsız edecek, tehdit, küfür, eşek şakası işleri için de e-postayı

kullanmayın.

İçeriğini anlamadığınız, nerden geldiği belli olamayan mesajları, acilen silin.

Disk alanındaki dosyaları bilmek ve bunlarla ilgilenmek te kullanıcının

sorumluluğundadır.

Dosyaları, özellikle başka yerlerden getirdiğiniz dosyaları, virus taramasından

geçirmeden çalıştırmayın.


10.12. POP3 nedir? Ne gibi avantajlar sağlar?

Pek çok e-posta sistemlerinde SMTP yanında ikinci bir servis daha vardır : POP

(Post Office Protocol). POP servisinin işlevini ikiye ayırarak anlatmak daha uygun:

Standart SMTP, size bir mail gönderildiğinde bu maili, gideceği yere ulaşana dek

yönlendirerek iletir (routing). Eğer mailin son varış noktasına ulaşılamıyorsa (bağlantı

kopukluğu) SMTP daha sonraki bir zamanda (1 saat sonra vb) aynı maili tekrar

göndermeye çalışır. Eğer uzunca bir süre sonra mail hala gönderilememişse size bir hata

maili ile birlikte mailinizi geri gönderir. Bunun önune geçmek için kullanılan sisteme

POP (ya da şu anki haliyle POP3) adı verilir. POP3 servisi bir posta kutusu vazifesi

görür ve gelen maillerin gideceği yere aktarılması yerine bu kutuda tutulmasına olanak

tanır. Daha sonra, kullanıcı bu POP servisine bağlanıp kendi maillerini kendi sistemine

aktarır.

İkinci kullanım, mantık olarak yukarıdaki ile aynı olmasına rağmen işlevsel olarak

farklıdır. Bu internet- kişisel bağlantılarında karşımıza çıkar. Evden, işyerinden yapılan

SLIP/PPP türü bağlantılarda size gelen mailleri almak ve okumak için POP3'ü

destekleyen e-posta programlarının (Eudora, Netscape mail gibi,) kullanılması çok

büyük avantajlar sağlar. Bu şekilde, makinanızı açmadan posta kutunuzdaki tüm

mailleri kısa surede alır; sonra bağlantıyı kapatır ve maillerinizi okursunuz (off reader).

İsterseniz cevaplar yazar, daha sonra tekrar slip/ppp bağlanarak maillerinizi SMTP

servisiniz üzerinden gönderebilirsiniz. Böyle bir kullanım size çok büyük zaman

kazandırır.

10.13. e-posta içinde Türkçe karakter kullanımı....

Türkçe'de, her dilde olmayan bazı özel karakterler var (noktalı C, noktalı O vb

harfleri gibi). Türkçe karakterleri mail yazışmalarınızda kullanırken bunu okuyacak


kişilerin klavyelerinin ve sistemlerinin bu karakterleri anlamayabileceğini göz önüne

almalısınız. Hatta bu özel karakterler karşı sistemde kontrol karakteri olarak

algılanabilmekte ve bu da zaman zaman kotu sonuçlar doğurabilmektedir. Bu yüzden e-

posta yazışmalarında standart ingilizce klavyedeki harflerin kullanılması hala çoğu

durumda bir zorunluluktur.

Türkçe karakterlerle dolu mail, bilgisayar sistemi "Türkçe" desteklemeyen birisinin

çivi yazısı gibi olacak ve okunamayacaktır. Bu yüzden, özellikle listelere, tartışma

öbeklerine ve yurt dışındaki adreslere gönderilen maillerde Türkçe karakterler

kullanmaktan kaçınmalısınız. Bunun Türkçe'yi sevmekle/sevmemekle bir ilgisi yok. Bir

unicode sistemi tam standartlaşıp oturmadan ve sistemlerde yaygınca desteklenmeden

bunu yapmak yarardan çok zarar verebiliyor. Ancak, maili gönderdiğiniz kişinin e-posta

programının ve bilgisayar sisteminin gönderdiğiniz iletideki Türkçe karakterleri

görüntüleyebileceğinden %100 eminseniz, kullanmanızda bir sakınca yok.

10.14. e-posta ile gelen iletilerden sistemime virüs bulaşır mı?

Bu soruya günümüzde kolayca "hayır" demek ne yazık ki tam mümkün değil. e-

posta programları ve protokoller çok gelişti.Ama gene de, e-mail ile virüs bulaşmasının

çok çok zor olduğunu söyleyebiliriz. Öncelikle,

Sadece düz yazı içeren bir e-postayı okumakla sisteminize virüs filan bulaşmaz.

Eğer aldığınız e-posta ile birlikte bir "attachment (eklenmiş dosya)" varsa (eklenmiş

dosya, herhangi bir çalıştırılabilir (executible) dosya olabilir), mailinizi okuyup gelen

dosyayı diskinize saklamakla "o dosya virüslü dahi olsa" yine virüs bulaşmaz. Tabii,

eklenmiş dosyayı çalıştırırsanız ve o dosya da virüslü ise, sisteminize virüs bulaşabilir.

Bu tamamen sizin sorumluluğunuz.


Yıllar içinde mail programları bazı özel tekniklerle, mail içine "doğrudan

çalıştırılabilir kod" ekleme olanağı vermektedir. Daha çok yeni olan bu kullanım, tüm

potansiyel virüs saldırılarına açıktır. Dolayısıyla, size gelen bir maili okumadan önce,

"konusuna" ve "kimden gönderildiğine" ayrıca "uzunluğuna" bakıp ona göre bir karar

verebilirsiniz. Kullandığınız mail programı, maili okumak için açtığınız anda aslında bir

program olan ilgili kod çalışmaya başlayabilir.

10.15. Yazışmalarda sıkça görülen enteresan karakterler

İşte bir başka klasik daha!!! Bu ve benzeri onlarca sembol, Internetçe'nin temel

sözcükleri. [Meraklısına, Internetçe diye bir dil yok. Bu sözcüğü ben uydurdum :-) ].

Çoğu durumda duyguları sözlerle ifade etmek zordur. Kızgınlık, sevinç, üzüntü,

şaşkınlık, vb gibi durumlar içinde olduğumuzda bunu, genellikle, yüz ifadelerimizle

(vücut dili, mimik) ifade ederiz. Peki ya ayni duyguları bizi görmeyen dünyanın öbür

ucundaki birisine nasıl göstereceğiz? Ne yapalım ki çok sevindiğimizi/üzüldüğümüzü

anlatabilelim?

Bir resim/grafik bir sözcüğe bedel derler ya, ne kadar da doğru!!! Yıllar içinde,

standart ascii karakterler kullanarak (Ascii Art, harflerle yapılan sanat) böyle durumları

anlatan kısaltmalar türetilmiştir. Grafik ortamların bilgisayar dünyasına uzak/yabancı

olduğu zamanların (1980'ler) ürünü bu kısaltmalar gerçekten Internet dünyasında çok

tutmuştur. Bu kısaltmalar on binlerce kişi tarafından kullanılır ve siz de bunları

gördüğünüzde sakın şaşırmayın. Bu kısaltmalar, çoğunlukla, doğrudan duyguları ifade

etmektedirler, (hem de başarılı bir şekilde). Elektronik postalarınızda, ağ sohbetlerinizde

(talk, irc gibi ortamlarda) bunları kullanın. Çok faydalı olduklarını göreceksiniz.

mailto://[email protected]

http://www.kampus.com/turkce/help/latin1.html


:-) veya :) gülmek/gülümsemek :-} sırıtmak (biraz alaylı -grin)

:-))))) kahkahayla gülmek *-) öpmek

:-( veya :( üzüntülü olmak :'-( ağlamak

:-((((( çok üzülmek :-o sürpriz!! (şaşırmak)

;-) göz kırpmak :-D sırıtarak gülmek

8-) gözlerini açmak

(meraktan/şaşkınlıktan)

:-X ser veririm, sır vermem

Tablodaki ilk işareti, yani :-) saat ibreleri yönünde 90 derece çevirin; ne gördünüz?

Burada, : gözleri, - burnu, ) ise dudakları göstermektedir. Diğer işaretleri de saat ibreleri

(bazen de tersi) yönünde 90 derece çevirin; anlamlara uygun yüz ifadeleri ile

karşılaşacaksınız. Eğer daha başka sembol var mı diyorsanız, işte size daha uzun bir

liste. Buraya "tık" layın, karşınızda olacak.

10.16. e-posta filtreleme

Evet, bunu yapabilirsiniz. Bazı e-posta programları (Pegasus Mail, Eudora Pro, E-

Mail Connect gibi) oldukça esnek filtreleme mekanizmalarına sahiptirler. Size gelen e-

posta iletilerinin baş kısmındaki (header) bazı bilgilerden (Subject, From, To, Cc

bilgileri gibi) yola çıkarak, filtreleme yapabilirsiniz. Filtreleme 2 aşamalıdır:

Filtrelenecek mesajın tanınması (genellikle header bilgilerinden yararlanılarak)

Bu mesaj ile ilgili ne gibi bir işlem yapılacağının verilmesi (bunlar genellikle;

mesajı silmek, geri iade etmek, bir başkasına aynen iletmek, özel bir dizine kopyalamak

vb. şeklinde olabilmektedir)

Örnek olarak, eğer belirli bir kişiden gelen e-posta iletilerini hiç okumak

istemiyorsanız, e-posta programınızda "From:" kısmı ile ilgili o kişinin adını ve e-mail

adresini verdiğiniz bir kural (rule) tanımlarsınız. Daha sonra da, bu kurala uyan tüm

iletileri silmek istediğinizi belirtirsiniz. Böylece, bu tip iletiler ile e-posta programınız

karşılaştığında, otomatik olarak onu silecektir. Aşağıda, Pegasus Mail'in filtreleme

http://www.kampus.com/turkce/help/smile.html


sistemi görülmektedir. (Pegasus Mail, http://www.windows95.com/apps/ 'den "Mail

Utilities seçilerek alınabilir). Burada, [email protected] 'den gelen iletileri

okumadan silmek istediğimizi belirtiyoruz.

10.17. Dünya Üzerinde Bedava e-posta servisi veren siteler

Başta söylendiği gibi, e-posta kullanmak için (daha doğrusu size e-posta

gönderilebilmesi için) bir e-posta adresinizin olması lazım. Internet servis

sağlayıcılarının hepsi de, servis verdikleri kişilere e-posta servisi veriyorlar. Ancak, eğer

isterseniz, kendinize bedava yeni e-posta adresleri alabilirsiniz!! Bir ömür boyu size

BEDAVA E-POSTA adresi vermeyi taahhüt eden siteler ortaya çıkmaya başladı.

Özellikle bir ISS'den servis alıyorsanız, sözleşmeniz bittiğinde hesabınız (e-posta hesabı

da) iptal oluyor. Başka bir ISS ile çalışmak istemeniz durumunda da aynı şey söz

konusu. Bedava e-posta servisi veren siteler ise, bu sakıncaları ortadan kaldırabilir.

Ancak, bu sitelerin geçmişleri çok yeni ve 1996 sonlarına doğru ortaya çıktılar. Şu an

ömür boyu servis taahhüdü yapıyorlar ama hala insanın kafasında bazı soru işaretleri

kalabiliyor. Web erişimi olan herhangi bir bilgisayar ile e-postalarınızı

okuyabiliyorsunuz. Bu siteler, reklam gelirleri ile para kazandıklarını söylüyorlar ve tam

gizlilik garantisi veriyorlar (?). Özellikle ABD'de bu tip servislerin kullanım sıklıkları

artmakta. Şu an sayıları az. Aşağıda bu servislerin kısa bir listesini bulacaksınız. İlgili

web sitesine bağlanıldığında gerekli açıklamalar ve yardım ekranları geliyor. Hepsinde

de, kendinize bir kullanıcı adı (username) ve şifre (password) seçiyorsunuz. (Genellikle)

Web erişimi ile e-postalarınızı okuyabiliyorsunuz.

NetAddress : http://www.netadress.com

HotMail : http://www.hotmail.com

GeoCities : http://www.geocities.com

Juno : http://www.juno.com/

BigFoot : http://www.bigfoot.com/

http://www.windows95.com/apps



http://www.netadress.com/

http://www.hotmail.com/

http://www.geocities.com/

http://www.juno.com/

http://www.bigfoot.com/


Star Mail : http://www.starmail.com/

PeMail : http://www.pemail.net/

Lajolashores : http://www.lajollashores.com/

Prensip olarak, bulunduğunuz yerden bir e-posta adresi almanız en doğru olanı.

Yukarıda bahsedilen servisleri kullanmada dikkatli olmanız lazım. Buradan alınan bir e-

posta adresine ait kişisel bilgilerin doğruluğu tamamen kişinin beyanına kalıyor.

Çoğunlukla da, zaten bir e-posta adresi olan kişiler 2. bir taneyi bu yolla (bazen 3. ve 4;

hatta 5.ci) alıp, gerçek olmayan isimlerle listelere, tartışma öbeklerine vb yazılar

gönderebiliyorlar. Önümüzdeki aylarda, bu tip servislerin güvenliği ve adreslerin ne

kadar gerçekçi olduğu oldukça tartışılacağa benzer.

10.18. Elektronik postanin avantajları

Elektronik postanın birçok avantajı var. Bunların başında çok hızlı iletilebilmesi

geliyor. Tabii sadece normal postaya oranla değil. Genelde salt metin kullanıldığı için,

bilgiler fazladan herhangi bir işleme gerek duyulmadan daha hızlı bir şekilde

iletilebiliyor. Hızlı olmasının yanı sıra, güvenli bir iletişim olanağı sağlaması da avan-

tajlardan biri. Belli bir kişiye gönderilen bir postayı, kullanıcı ismi, parola gibi o kişiye

özel bilgileri bilmiyorsanız, okuyabilmeniz olanaksız gibi bir şey.

Elektronik postanın en önemli özelliklerinden biri de istenildiği zaman

kullanılabilmesi. Bir arkadaşınıza elektronik posta gönderebilmeniz için, arkadaşınızın

bilgisayarının açık olması gerekmiyor. Siz istediğiniz zaman postanızı

gönderebiliyorsunuz. Bu posta arkadaşınız için ayrılmış yerde depolanıyor ve

arkadaşınız istediği zaman bağlanıp onu alıyor. Yani bildiğiniz posta kutusunun aynısı.

http://www.starmail.com/

http://www.pemail.net/

http://www.lajollashores.com/


11. World Wide Web Nedir?

WWW, Web, ya da W3 (World Wide Web), yazı, resim, ses, film, animasyon

gibi pek çok farklı yapıdaki verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı

sağlayan bir çoklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir

dokümanın çağırılmasına (navigate) olanak sağlar (iç içe dokümanlar). Bu ortamdaki

her veri (object), başka bir veriyi çağırabilir (link). Link, aynı doküman içinde başka bir

yere olabildiği gibi, fiziksel olarak başka bir yerde (internet üzerindeki herhangi bir

makinada) de olabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada

kullanılıp bir Web Listeleyicisinde (Web Browser) görüntülenebilir. Web'in diğer bir

işlevi de, öteki bazı internet servislerini kendi içerisinde barındırmasıdır (ftp, gopher,

news, wais gibi).

Web uygulamaları (Web sayfaları),Web Listeleyicilerinde (Browser, Gezgin,

Tarayıcı) görüntülenir. Web sayfaları, başka sayfalara ve değişik türden verilere hiper

linkler içermektedir. Buralara fare ile tıklayarak, başka sayfalara, oradan da başka

sayfalara geçeriz. Bu aslında çok basit bir bilgiye ulaşım modeli. Web Sistemleri,

kullanılan platformdan bağımsızdır. Bir Macintosh, Pc ya da Unix Web Listeleyicisi

aynı sayfaları, aynı şekilde alırlar. Sayfaların alındığı Web Servisleri de farklı bilgisayar

platformlarında olabilir. Web Listeleyicileri ve Web Servis Sağlayıcı Ortamlar hemen

hemen tüm dünyada her yerde vardır ve global olarak kullanımları üstel bir şekilde

artmaktadır.

Web yapısının bu kadar çok kabul görmesinin bazı sebeplerini sıralamak

gerekirse :

• Her şeyden önce Web, açık bir sistem. Platform, bilgisayar, işletim sistemi vb

bağımlı değil.

• Web üzerinden pek çok bilgi kaynağına kolayca erişilebilir.


• Web uygulamaları geliştirmek ve bunları kullanıma sunmak çok kolay. Çoğu

durumda, uzmanlık gerektirmiyor ve fazla bilgisi olmayan birisi bile Web

sayfaları dizayn edip kullanıma sunabilir.

• Web ortamları artık son derece dinamik. Java ve ActiveX kullanarak, tamamen

konfigüre edilebilir client (istemci) uygulamaları geliştirmek mümkün. Java

kullanarak, söz gelimi bir firma, ürün tanıtımları için, dinamik bir şekilde

kendiliğinden oluşan uygulamalar yaratabilir ve sayfa içerikleri kendiliğinden

değişebilir.Bir kullanıcı, isteğine bağlı bir şekilde, bağlandığı bir veri tabanından

bilgileri istediği gibi farklı gruplarda isteyebilir (client side corporation).

• Aranılan bilgilere, birtakım tarama mekanizmaları (Search Engines) sayesinde

kolayca ulaşılabilir.

Klasik Web tanımı böyle. 1996'dan sonra, Web'in başka bir işlevi daha ortaya

çıktı : Web aslında bir işletim sistemi!! Birbirine bağlı bilgisayarlar arasında veri

paylaşımı için kuralları olan, iyi bir grafik ara birimli bir işletim sistemi. Şu an bile,

Web ara yüzü ile, sabit diskimizdeki dosyalar arasında gezinebiliriz. Tıpkı, başka

bilgisayarlardaki sayfalar arasında gezindiğimiz gibi. Web ara yüzlü işletim sistemleri

konusunda ciddi araştırmalar var.

11.1. HTTP ve HTML Nedir?

Web'in en ilginç yönlerinden biri de çok basit olmasıdır. Bir Web dökümanına

ulaştığımızda her şey 4 ana fazda gerçekleşir: (1) Bağlantı (2) Ne istediğimizin web

servisine iletilmesi (3) Cevap (4) ilgili sayfaya yapılan bağlantının kesilmesi. Bu ana

safhalar, web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan bir protokolü oluştururlar. Bu

protokole de, Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) denir. Bağlantı safhasında, web

erişiminde kullanılan bir web listeleyici (browser, web client), ilgili bilginin olduğu web

servisine bağlanır. Bu servislere HTTP servisleri de denir. Bağlantı sağlandıktan sonra

web istemci programımız http servisine "ne istediğini" bildirir. Bu "istek",ileride

görüleceği gibi, "http", "ftp", "e-mail" gibi bazı protokol kurallarını içerir ve bu

işlemlere genel olarak "navigate" de denir. Bu isteği alan http servisi de, istediğimiz

işlemi yapar ve cevabı bize gönderir. Biz de gelen cevabı web istemci programımızda

görürüz. Eğer istek gerçekleştirilemiyorsa bir hata mesajı ile karşılaşırız. Son safhada

ise, http servisine yaptığımız bağlantı kesilir.

Web Listeleyicileri, "navigate" işlemini HTML (Hyper Text Markup Language)

denen bir programlama dili yorumlayıcısı kullanarak yaparlar. HTML, ana hatları

SGML (Standard Generalized Markup Language) ile belirlenmiş bir doküman

formatlama dilidir. Bu dil, daha çok, yazılı bir dokümanı formatlamak ve bir objeden

başka bir objeye linkler sağlamak ile ilgili komutlar içerir. HTML, HTTP ve ilgili diğer

protokolleri kullanabilmek için renkli ve güzel kullanıcı ara yüzleri hazırlamamızı

olanaklı kılar. En son standart, HTML 3.2 'dir (1997 başı). HTML ve Web'in gelişimi ve

standartlar ile ilgili her türlü bilgi WWW Consortium, http://www.w3.org/pub/WWW

adresinden alınabilir. Ayrıca, CSS'nin HTML'yi kısaca tanıtan bölümüne gidip dil

hakkında daha ayrıntılı bilgiler bulabilirsiniz.

Son yıllarda, HTML içinde, salt doküman formatlama dışında işler yapan CGI,

Java, JavaScript gibi unsurlar da kullanılmaktadır. Ayrıca, 2.0'dan sonraki sürümlerde,

tablo kullanımı, doldurulabilir form kullanımı, frame vb gibi pek çok yenilik göze

çarpmaktadır.

11.2. URL nedir?

URL (Unform Resource Locators), Web Browser'lar içinden bir web servisine

ya da diğer bazı internet servislerine yönlendirme yapılabilmesini sağlayan bir komut

formatıdır. URL'ler bir bakıma, internet üzerinde erişebileceğimiz servisleri belirtmek,

tanımlamak için kullandığımız adreslerdir. Web Browser içinden 'Open URL' ya da

'Open Location' şeklinde bir seçenek üzerinden uygun URL satırları verilerek, Web,

FTP, news, gopher, wais, telnet erişimi yapılabilir. unix için lynx kullanarak, bu

URL'ler bir parametre gibi verilir (lynx <URL satırı>) ya da ilk sayfadan GO seçilir.

URL satırlarının genel formatı :

<servis>://<adres>[:port_numarası]/<dizin>/dosya_adı

http://www.w3.org/pub/WWW

http://www.kampus.com/turkce/help/menu.html

şeklindedir. <servis> yerine web için http; gopher için gopher; wais için wais;

haber grupları için news; telnet için telnet yazılmalıdır. Aşağıda bazı örnek kullanımlar

gösterilmiştir.

Web Erişimi : http://www.tubitak.gov.tr/form/index.html ;

http://www.metu.edu.tr/METU/CC/OL/atlas.html http://www.itu.edu.tr

http://www.itu.edu.tr/FAC/AER/AER/AER.HTML

Gopher : gopher://gopher.itu.edu.tr:70/11/inet-turkey ;

gopher://gopher.bilkent.edu.tr

News : news:comps.os.linux

FTP : ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/cica/winsock (anonymous FTP) ;

ftp://akgul:[email protected] (xxx yerine sifre gelmeli) (ftp için, file://... şeklinde

bir kullanım da mümkün).

Netscape Navigator, msie gibi bazı programlar, web adreslerini, http:// ön eki

yazmadan da kabul etmektedirler.

URL satırlarına dikkat edilirse, http, gopher, news ve ftp şeklinde tanıtıcı

kelimeler URL satırlarının başına gelmektedir. Bunlar, bağlanılacak servise yapılacak

bağlantı türünü (ftp, telnet, web gibi) belirtir. //'dan sonra gelen ise, bağlanılacak makina

adı ve istediğimiz bilginin dizin/dosya adı bilgisidir.

Web erişiminde, browser tarafından görüntülenen hiper ortam dosyalarının

uzantısı .html ya da htm'dir. Eğer browser tarafından listelenecek html doküman ismi

verilmezse, o web servis sağlayıcısına ait ilk giriş sayfası gelir. Buradan uygun linkler

takip edilerek istenilen bilgilere kolayca ulaşılabilir. gopher erişiminde de eğer sadece

gopher servis sağlayıcısının adresi verilmişse karşımıza o servisin Ana Gopher Menüsü

çıkacaktır.


11.3. Web ile bu kadar farklı veri yapısı nasıl bir arada kullanılabilir?

Web sistemlerine erişimi sağlayan programlar (Web Listeleyicisi, Browser) artık

çoğunlukla grafik tabanlıdır (GUI) ve çoklu hiper ortamı oluşturan bileşenler (linkler)

üzerine gelip fare ile bir kere tıklatma ile ilgili veriler ekranda görüntülenir. Hiper

dokümanlar bazı anahtar kelimeler ya da cümleler ile birbirlerine bağlıdır. Ekrana gelen

bir doküman içinde başka dokümanlara, ya da internet üzerindeki başka

bilgisayarlardaki dokümanlara linkler varsa bu kısımlar normal yazıya göre daha farklı

renkte, tarzda görünür. Bu alanlara fare ile tıklamak ilgili bilgiyi ekrana listelemek için

yeterlidir. Gelen bilgi üzerinde de başka verilere/dokümanlara linkler olabilir. Hiper

dokuman olarak hazırlanan dosyaların uzantısı ".htm" ya da ".html" dir.

Burada önemli nokta, kullanıcı, her bir verinin/dokümanın tam olarak nerede

olduğunu bilmek zorunda değildir. Yukarıda anlatıldığı gibi, dokümanlara linkler

olabileceği gibi resimlere, hareketli görüntülere (film), ses dosyalarına, resimlere de

linkler olabilir. Önemli diğer bir nokta da, link olunan doküman aynı merkezde

olmayabilir, aksine dünyanın diğer ucunda internete bağlı başka bir bilgisayarda da

olabilir. Web Listeleyicileri bilgilerin e-mail ile başka kullanıcılara aktarılmasına olanak

ta tanırlar.

Web Sistemlerinin en önemli işlevlerinden birisi de, FTP, News, Gopher gibi

diğer bazı servislere doğrudan erişim sağlamalarıdır. Söz gelimi, News kulanımı, artık

Web Listeleyicilerinin önemli bir kısmı olmuş ve programla tam entegre hale

gelmişlerdir.

11.4. Web Sayfası nedir?

Web istemcisinin (Netscape, lynx, msie gibi), bir Web Servisine bağlandıktan

sonra tek seferde transfer ettiği kompozit tüm verilerden oluşan html sayfasıdır.. Bu

sayfadaki bilgiler kompozittir, çünkü hem grafik/resim bilgileri, hem normal text, hem

ses, hem başka merkezlere ve başka dokümanlara linkler olabilir. Bu, o web servisinin

bağlandığımızda gelen ilk sayfası ise, "home page" olarak da adlandırılır. home page'ler



için dosya adı genellikle "default.html" ya da "index.html" olmaktadır. Aşağıdaki

şekilde, Bir web sitesi ve içindeki hiyerarşik hiperlink mimarisi görülmektedir. Burada,

hiperlinkli her bir doküman, yukarıda tanımını yaptığımız veri yapılarından herhangi

birisi olabilmektedir.

11.5. Popüler Web Listeleyici programlar

Web servislerine "Web Browser" (Web Listeleyicisi) adı verilen kullanıcı ara

birim programları ile erişilir. 1994'ün sonlarıda en popüler ve yaygın kullanımı olan

Web Browser Mosaic idi. Bu yüzden Web denildiğinde Mosaic akla gelirdi. Mosaic,

NCSA'da (National Center for Supercomputing Applications) geliştirilen bir Web

Browser'dir ve hala kullanılmaktadır. Mosaic'i pek çok ortamda bulmak

mümkündür(windows/unix/mac/). Mosaic programını geliştiren kişiler daha sonra

NCSA'dan ayrılıp aynı işi yapan daha güçlü ve kullanımı iyi ticari bir yazılım

geliştirmeye başladılar. Bu programın adı Netscape Navigator. Netscape'in ilk sürümü

http://www.netscape.com/


(1.0) 1994 sonlarında çıktı. Netscape'in dışında NCSA'dan lisanslı 4 Mosaic türevi

vardır. Yarica Einet'in geliştirdiği Mac ve Windows ortamı için MacWeb, WinWeb,

Windows altında çalışan Cello, X11 altında çalışan, Chimera, VIOLA, Midas, Unix ve

VMS vt100 altında ve DOS'da calışan Lynx, VM'lerde Albert gibi yazılımlar vardır.

W30'un geliştirdiği arena daha gelişkin bir browser olmayı hedeflemektedir.

Netscape, şu an için, pek çok platformda desteklenen

(win3.1/win95/nt,unix,mac,linux) ve en yaygın kullanılan Web Listeleyicisidir. 2.x ve

3.x sürümleri Normal ve Gold olmak üzere iki türlü çıkar. Gold sürümlerinde bir Web

Editör (HTML ile Web sayfası hazırlamak için) vardır. 1997 Ekim sonu itibarıyla son

sürümü 4.03 tür.. Java/JavaScript, HTML 3.2 ve 4.0, tablolar, frame-ler, animated gifs

vb gibi pek çok modern özellikler içerir. Bu yeni 4.0 sürümünde, Netscape Composer

(html editörü), Netscape Messenger (e-posta programı), Netscape Collabra (News

Programı), ve Netscape Conference ile Navigator Communicator (Navigator) birlikte

gelmektedir. Özellikle e-posta modülü bir hayli iyileştirilmiş. Modüllerin birbiriyle olan

entegrasyonu da iyi. Netscape Communicator paketi ile ücretsiz dağıtılan bir başka ürün

de Netcaster. Netcaseter'in yaptığı, istediğiniz içerikteki haberleri sizin adınıza

internetteki haber sitelerinden belli aralıklarla alıp bilgisayarınıza getirmek, bunları

organize etmek ve size sunmak. Son 4.0 sürümünün, Netscape, public

domain/shareware bir yazılımdır. Kişisel kullanımlarda ücretsizdir. Ticari kullanımı

lisans ücretine tabidir. http://home.netscape.com 'dan hem en yeni sürümü, hem de

genel kullanım ile ilgili daha ayrıntılı bilgi alınabilir.

Yeni nesil web listeleyicilerinin (Netscape ve MSIE) sundukları önemli bir

özellik te, haber amaçlı değişik sitelerdeki bilgileri otomatik olarak bilgisayarımıza

yükleyen ve "Push" teknolojisi adı verilen ilave bileşenlerle donanmış olmalarıdır. Bu

bileşen Netscape için Netcaster; MSIE için ise "Active Channel" adını almaktadır.

1995'in ortalarında, Microsoft, Mosaic tabanlı bir Web Listeleyicisi çıkardı :

Microsoft Internet Explorer. İlk çıkan sürüm, msie 2.0, ortalama bir mosaic taklidi web

listeleyicisini geçemedi. 1996 Ağustos'ta çıkan 3.0 sürümü, Netscape ile

karşılaştırılabilecek kadar iyi özellikler içermektedir. 3.0 sürümü ile, Microsoft,

ActiveX teknolojisini de tanıtmıştır. Program, windows95/nt ve Macintosh ortamlarında

çalışmaktadır. Kullanım ücretsizdir. (Freeware). 1997 Eylül sonunda ise, Microsoft

http://www.netscape.com/


MSIE'nin yeni 4.0 sürümünü çıkardı. Bu sürümün en dikkat çeken tarafı, windows95/nt

masa üstü ile entegre olması. Böylece, sanki bir dosya yöneticisi ile diskinizde dolaşıyor

gibi internet'te de dolaşabiliyorsunuz. Ayrıca, bu sürümle birlikte, Netcaster'a benzer

işler yapan bir push teknolojisi olan "Active Channels" da geliyor. MSIE 4.0, şu an

win'95/nt altında çalışıyor. Mac PowerPC sürümünün de çıkacağı söyleniyor. Başka

platformlar için (unix, os/2 vb) bu ürünün bir sürümü yok. Msie hakkında daha geniş

bilgi, http://www.microsoft.com 'dan ilgili linkler takip edilerek alınabilir.

Netscape ve Microsoft'un Web piyasasına hakim olma savaşı tüm hızıyla

sürmekte. Bu, 1980 ve 90'lı yıllardaki işletim sistemleri savaşına benzese de, aralarında

çok önemli ve enteresan bir fark var: Tüm Listeleyiciler (Browser) ve Web Servisleri,

kim geliştirirse geliştirsin, Internet protokol ve standartları kullanılarak yapılıyor. Yani,

platform ortak ve ortaya çıkan farklı ürünler -ister istemez- birbirlerine, büyük oranda,

uyumlu.

11.6. Web üzerinde ne tip bilgilere ulaşabilirim?

Teorik olarak herşeye!!!. Web, Internet üzerinde bilgilerin sunulduğu en büyük

ortamdır ve bir yerlerde, bir makinada, sizin aradığınız konu ile ilgili bir şeyler de

muhtemelen vardır. İnsanların internet kullanma oranları arttıkça ulaşabileceğimiz

bilgiler de artacak ve çeşitlenecektir.

11.7. Web ile erişilebilecek bilgilerin yer aldığı bir katalog var mı?

Web üzerinde çalışan arama/sorgulama mekanizmaları ile istediğiniz bilgilere

kolayca ulaşmanız olası. Bunun dışında, Web üzerindeki bilgilerin konulara göre

bölündüğü ve sıkça güncellenen bir kütüphane servisi var : Web Virtual Library

(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/bySubject/Overview.html). Burada,

kütüphane katalogu tarar gibi, konu başlıkları üzerinden giderek ilgili linklere

ulaşabilirsiniz. Bu servis, W3 Consortium (http://www.w3.org) tarafından


http://www.w3.org/hypertext/DataSources/bySubject/Overview.html

http://www.w3.org/hypertext/DataSources/bySubject/Overview.html

http://www.w3.org/


düzenlenmektedir. Bu, web üzerindeki tek katalog değil. Diğerlerinin kısa bir listesi,

bazı başlangıç noktalarının tanıtıldığı, "Internet Üzerinde Sorgulama (7. Bölüm)"

kısmında bulunabilir.

11.8. Web üzerindeki "yeni eklenmiş" linkleri/bilgileri görebilir miyim?

comp.infosystems.www.announce Usenet haber grubunda, Web üzerindeki yeni

bilgi kaynakları ve sitelerinin duyuruları yapılmaktadır. Buradan öğrenmek mümkün.

Ayrıca, comp.internet.net-happenings haber grubu da, internet ile ilgili genel

duyuruların yapıldığı bir ortamdır. Doğrudan Web Listeleyicilerindeki menü

sisteminden "What is New" (Netscape için) ve "What is New with the NCSA Mosaic"

(Mosaic için) gibi yerlerden de birtakım "yeni kaynaklara" ulaşmak mümkün.

Ayrıca, http://newtoo.manifest.com (What's new too!) servisini kullanarak, yeni

eklenen linkler ile ilgili bazı bilgiler bulabilirsiniz. http://www.news.com (News Com)

da, ilginç ve yeni siteler bulabileceğiniz bir yer.

11.9. Bir Web sayfasına bağlandığımda bilgisayarıma virüs geçebilir mi?

Hayır, hiç bir şekilde bir web sayfasına bağlandığınızda makinanıza virüs

geçemez. Ancak, web ile aldığınız programları alır almaz çalıştırırsanız, (özellikle

güvenemediğiniz sitelerden aldığınız programlar) eğer o program virüslü ise, makinanız

virüs kapabilir. Bu yüzden, güvenemediğiniz yerlerden, "exe(cutible)" dosyaları

(programlar) web ile alırken dikkatli olmak lazım; hemen çalıştırmayın.

web ile dokümanları, resimleri vb listelemenin tehlikesi yoktur.


news:comp.infosystems.www.announce

news:comp.internet.net-happenings

http://newtoo.manifest.com/

http://www.news.com/

11.10. Web üzerinden nasıl FTP yaparım?

URL satırını uygun vererek hem anonymous ftp hem de normal FTP yapmak

mümkün. Böyle bir URL satırının genel formatı :

ftp://user:pw@adress:port_no/<directory_bilgisi>

şeklindedir. port_no verilmezse 21 olarak alınır (FTP port). user:pw verilmezse,

bu, anonymous ftp demektir. Aşağıdakiler örnek URL'lerdir. ftp://oak.oakland.edu

ftp://gokcol:****@sariyer.cc.itu.edu.tr/win95/xxx (**** yerine şifre gelmeli)

Eğer Web Listeleyicileri üzerinden FTP yapma imkanınız varsa, bunu normal

FTP'ye tercih edin. Web ara birimli FTP'lerde, bağlandığımız bilgisayardaki dizin ve

dosya bilgileri standart gopher menüleri şeklinde gelir. Çoğunlukla, mouse hareketleri

ile dosya aktarımı/dizin değiştirme gibi temel komutlar icra edilir. Kullanımı çok

kolaydır.

11.11. Bookmark nedir?

Web üzerinden sıkça bağlandığımız servislere ait URL satırlarını

saklamamamızı, böylece tek seferde o uzun URL satırını yazmadan ilgili servise

erişmemizi olanaklı kılan bir özelliktir ve tüm Web Browser'larda bulunur.

Browser'lardaki "Add Bookmark" benzeri bir seçenek kullanıldığında o an

bulunduğumuz noktaya ait URL satırı bir "Bookmark" olarak kaydedilir. Bookmark,

genellikle, kullandığımız Web Browser menüleri arasında ayrı bir menü olarak görünüz

ve her eklediğimiz URL, ilgili menüye ilave 1 satır ekler. Bookmark'ları harici (bir yere

bağlı değilken) olarak ta oluşturmak mümkündür. Bookmark, çok yararlı bir

mekanizmadır. Mutlaka kullanmaya çalışmalıyız. msie 'de, Bookmark yerine

"Favorites" (Favori Linkler?) kullanılmaktadır. Kullanımı "Bookmark" ile aynıdır.

11.12. Dosyaların yerel diskete saklanması.

Web'de gezinirken karşılaştığımız bağlantıların (link) bazıları birtakım

programlara, ya da dokümanlara olabilir. Normal şartlar altında, bir bağlantı (link) fare


ile seçildiğinde, ilgili linkten gelen bilgiler öncelikle web listeleyicinizin ekranına

gelmeye çalışır. Söz gelimi, .GIF uzantılı bir resim dosyasına bağlantı (link) varsa ve

biz bu bağlantıyı belirten yolu seçmişsek (üzerine gelip fare ile tıklayarak) normal

olarak browser o reisimi ekrana görüntülemeye ve eğer tanımlanmışsa, bir yardımcı

uygulama ya da plug-in kullanmaya çalışır. Bu dosyayı diske saklamak için, Netscape

ve msie kullanıyorsak, üzerine gelip klavyedeki SHIFT tuşuna basılı durumda iken SOL

fare tuşunu tıklatırsak ilgili doküman diske saklanacaktır. Mosaic'te 'Load to Local Disk'

şeklinde bir seçenek te bulunmaktadır. Bu seçilerek tüm transferlerin diske olması da

sağlanabilir. Bu kurallar, hem FTP hem de HTTP için geçerlidir.

11.13. Web Sayfalarındaki resimleri kendi bilgisayarıma nasıl alırım?

Eğer Netscape ya da msie kullanıyorsanız, saklamak istediğiniz resmin üzerine

gelip farenin sağ tuşuna basarsanız, karşınıza bir pop-up menü sistemi çıkacaktır.

Buradan "Save Image As" (netscape için) seçerek ilgili resmi kendi makinanıza (yerel

diskinize) saklarsınız.

Mosaic, "Load to Local Disk" şeklinde bir seçenek sunmaktadır. Bu seçenek

aktif hale getirilirse, sayfa yeniden listelendiğinde (reload) mosaic bize resimler için

dosya adı soracaktır (diskimize saklamak için).

11.14. Off-Line Browsing.

Bağlandığım bir sayfayı herzeyi ile kaydedip, daha sonra buraya bağlanmadan

kaydettiğim sayfayı listeleyebilir miyim. Bu mümkün. Bir sayfayı, daha sonra aynen

listelemek için, sayfadaki tüm hiperlink objeleri (resim/ses vb) kaydetmeli ve her

objenin link bilgisini, objeleri sakladığınız kendi makinanızdaki dizin bilgileri ile

değiştirmelisiniz (yerel kopya/local copy). Ayrıca, sayfayı HTML formatında

kaydetmelisiniz. Normal olarak her web listeleyicisi, yüklenen sayfanın HTML olarak


yerel diske kaydedilmesine olanak tanır. Ancak, bu yöntem doküman içindeki resimcik

ve diğer benzeri objeleri kaydetmeyecektir.

Bütün bunları el ile tek tek yapmak çok zahmetli. Bağlandığınız sayfaların yerel

kopyalarını çıkaran yardımcı araçlar var. Netscape için, eğer Gold sürümünü

kullanıyorsanız, sayfa yüklendikten sonra "Edit" tuşuna basarsanız, ilgili sayfa

"Netscape Editör" ortamına gelir ve tüm linkler otomatik değişerek sayfayı ve

bileşenlerini (tüm objeleri) diskinize saklayabilirsiniz. Daha sonraki bir zamanda, File

menüsünden "Open File" ile ilgili HTML dosyasını çağırabilirsiniz. (Netscape

Navigator Gold 3.01 sürümü, "frame" içeren sayfaları editör ortamına getiremiyor).

Ayrıca, yine Netscape için, "Netscape Power Pack 2.0"

(http://home.netscape.com/comprod/powerpack.html ) paketi içinde yer alan Netscape

SmartMarks daha esnek bir yapı içinde dokümanların yerel kopyalarını çıkarmanızı

sağlamaktadır.

Netscape 4.x kullanıyorsanız, sayfa yüklemesi bittikten sonra, "File"

menüsünden Edit Page (ya da bir frame içindeyseniz "Edit Frame") seçilerek ilgili

sayfayı 3.x'e benzer şekilde bir editör ortamına getirebilir, sonrasında da diskinize

saklayabilirsiniz.

Web listeleyicileri, ziyaret edilen sitelerle ilgili aldıkları her şeyi "Cache" adı

verilen bir geçici disk alanında tutarlar. Bu alanları analiz edip ziyaret ettiğiniz sayfaları

tekrar alan bazı programlar mevcut. Bunların en meşhurlarından birisi UnMozify.

Programın hem Netscape hem de MSIE için sürümleri var ve Win'95/NT altında

çalışıyor. Raksnet Tucows (http://tucows.raksnet.com.tr/tucows) yansısından

alabilirsiniz.

Bunların dışında, bir web sayfasını "her şeyiyle" alıp diskinize saklayan 3. parti

programlar da var. Tucows arşivinde, Web Browsers ile ilgili kısımlarda birkaç tane

bulabilirsiniz. Win'95/NT için Web Downloader isimindeki programı

http://www.saransk.sitek.net/pages/arny adresinden alabilirsiniz. Program bedava

(freeware).

http://home.netscape.com/comprod/powerpack.html

http://home.netscape.com/comprod/powerpack.html

http://tucows.raksnet.com.tr/tucows

http://www.saransk.sitek.net/pages/arny


11.15. Popüler Arama/Sorgulama Sistemleri.

Internet üzerindeki kaynakları sorgulamak ve aradığımız bilgilere ulaşmak için

kullandığımız Web üzerindeki tarama mekanizmaları a) Konu Katalogları (Subject

Catalogues) b)"Web Search Engine" (Arama Motoru) şeklinde iki türlüdür. Yüzlerce

değişik Arama Motoru ve Konu Rehberi (katalogu) Servisi vardır. Aslında, Web

üzerindeki "bilgiye ulaşma ve onu alma" yollarını üç gruba ayırmak mümkün :

• Konu rehberlerine göre bilgilerin sınıflandırıldığı ve sorgulamanın birtakım

konu başlıklarından yararlanılarak yapıldığı sistemler. Konu katalogları ile bilgi

sınıflamasında genellikle, alfabetik, kronolojik, içerik (bilimsel, sosyal, politik,

oyun vb gibi global içerik ler katalog olarak seçilir), bölgesel, vb gibi kriterler

göz önüne alınır ve bilgiler olabildiğince esnek bir yapı içinde kataloglara

bölünür. Bu tip arama sistemleri, konu başlıklarından alt başlıklara, oradan da

aradığımız bilgilere ulaşmamızı sağlarlar. Aynı zamanda bunların çoğunda,

kataloglar içinde verilen bir anahtar kelimeye ya da diğer bazı kriterlere göre

sorgulama yapmak ta mümkündür.Bu sistemlerin oluşturulması, konulara göre

gruplama gerektirdiği için bir hayli insan gücü gerektirebilir.

• İkinci gruba giren arama sistemleri, bir çok domain deki bilgi kaynaklarını (web

sayfaları) otomatik bir şekilde tararlar ve birtakım indeksler oluştururlar. Bu

indeksler üzerinden sorgulama ise, seçilen bazı anahtar kelimeler ve bazı

yardımcı unsurlardan yararlanılarak yapılır. Bu tip sistemlere "Search Engine"

(Arama Motoru) denir. Arama motorlarının iki işlevi var : (1) veri toplamak, (2)

sorgulama mekanizmaları sunarak, bu veriler üzerinde arama yapılmasını

sağlamak. Veri toplama işi, Wanderer, Spider, Harvest, Pursuit vb gibi otomatik

robot sistemler ile, çeşitli web, gopher, ftp siteleri arasında gezinerek ve

buralardaki kaynakları tarayarak olur.

Sorgulama mekanizmaları kısmında ise doğrudan, "aradığı bir bilgiye

ulaşmak isteyen kişi" nin, toplanan veriler üzerinde sorgulama yapabilmesini

sağlayan kullanıcı ara yüzleri ve üzerinde hızlı sorgulama yapılabilecek data

base sistemleri vardır. Burada, kullanıcı, seçtiği bazı anahtar kelimelere uyan

bilgileri kolayca tarar ve web ara yüzü içinde aradığı bilgilerin buluduğu site

adresleri arasında gezinerek (navigate) aradığı bilgiye ulaşmaya çalışır. Arama


Robotları, günümüzde en çok kullanılan arama sistemleridir. Temel işlevi bir

"Arama Motoru" olan sistemlerin çoğu, ilk grupta gördüğümüz "konu katalogu

sınıflaması" seçeneğini de kullanıcılarına sunarlar. Bu tip sistemlere girildiğinde,

ilk önce, anahtar kelimeleri yazabileceğimiz bir alan karşımıza çıkar. Buraya

ilgili kelimeleri girip sorgulama yaparız. Sorgulama alanına girilen anahtar

kelimeler (AND, OR, NOT, NEAR, ALIKE) gibi mantıksal işlemlere,

parantezler kullanarak gruplama işlemlerine vb tabi tutulabilirler. Bazı

sistemlerde sorgulama Web ya da Usenet'e yönlendirilebilir. Genel olarak, bir

sorgulama sistemini kullanmadan önce, kullanımla ilgili detaylarda biraz kafa

yormakta yarar var.

• Üçüncü bir grup, pek çok Arama Motoru Servisini aynı sayfada size sunan

servisler olarak (All in One). Bunlardan bazıları, sorguları birden çok sorgulama

servisinde işletip sonucu birleştirerek size verebilmektedir. Bazıları ise

aradığınız konuya en uygun arama motorlarını, gelen sonuçları değerlendirerek,

size listelemektedirler.

İlk gruba giren servislerden en yaygın kullanılanları aşağıda listelenmiş ve kısa

tanımları verilmiştir. Bu grupta, özellikle Yahoo ve Web Virtual Lib (bir ölçüde de

Excite ve EINet Galaxy) ilk başlangıç noktası olarak çok idealdirler. Search Com, konu

katalogları ile birlikte, değişik arama motorlarına erişilebilmesini sağlaması

bakımından, her zaman hatırlanması gereken bir servistir.

o Yahoo : (http://www.yahoo.com) : İçeriğe göre dikkatlice ve hiyerarşik

bir yapı içinde düzenlenmiş çok zengin konu rehberleri(katalogları)

üzerinde gezinme ve arama motoru üzerinden sorgulama yapılmasına

olanak tanıyan, bilgiye ulaşma işlevinde "en çok kullanılan" bir

sistemdir. Çok değişik ve geniş bir kataloglama sistemi var. İçinde

herzeyi bulabilirsiniz. Yahoo kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıda

verilmiştir.

o Web Virtual Lib:

(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html)

Web Virtual Library : Subject Catalogue; Oldukça geniş bir konu

katalogu sistemi. Mutlaka bakılması gereken yerlerden birisi.

http://www.yahoo.com/

http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html


Mühendislik, tıp, eğitim, bilim, kültür, yaşam vb her +konuda geniş ve

sık güncellenen bir içeriği var.

o GNN (Global Network Navigator) :

(http://nearnet.gnn.com/gnn/GNNhome.html) Internet katalogu,

Internet'te en iyiler, en yeniler, spor vb.

o Magellan : (http://www.mckinley.com) : 30 civarında ana içerik

üzerinden listeleme ve arama motoru servisi.

o Albert : (http://www.albert2.com). Basit bir ara yüzü olan, 10 ana içerik

üzerinden listelemeler yapabileceğiniz bir servis.

o Excite : (http://www.excite.com) : Değişik bir içerik katalogu üzerinden

listeleme ve arama motoru servisi. Çok farklı konularda iyi toparlanmış

başlangıç noktaları (haritalar, shareware program arşivleri, sözlük

servisleri, kişi/kurum sorgulama, borsa, tv haberleri sorgulama vb.)

o InfoSeek : (http://www.infoseek.com) Dikkatlice düzenlenmiş 12 içerik

ve alt içerikler üzerinde gezinerek bilgi arayabilirsiniz. Ayrıca, arama

motoru servisi kullanabilir; news, kişi, kurum, borsa vb sorgulaması

yapabilirsiniz.

o Point : (http://www.pointcom.com) :

o EINet Galaxy : (http://andromeda.einet.net/galaxy.html)

o Search Com : (http://www.search.com) :İyi bir konu katalogu var.

Ayrıca, bir çok Arama Motoru Servisine aynı menüden erişebilirsiniz.

o The Whole Internet Catalogue :

(http://www.gnn.com/wic/newrescat.toc.html) Konularına göre

gruplanmış hiyerarşik bir liste. Çok fazla geniş olmamasına rağmen,

kendi alanında en iyi sitelere linkler bulabileceğimiz bir yer. Bunların

yanında, en popüler web siteleri, en yeni web siteleri vb şeklinde konu

başlıkları var.

http://nearnet.gnn.com/gnn/GNNhome.html

http://www.mckinley.com/

http://www.albert2.com/

http://www.excite.com/

http://www.infoseek.com/

http://www.pointcom.com/

http://andromeda.einet.net/galaxy.html

http://www.search.com/

http://www.gnn.com/wic/newrescat.toc.html


İkinci gruba giren Bir Arama Motoru üzerinden Sorgulama yapabileceğimiz

bazı servisler arasında özellikle Alta Vista ve Yahoo iyi başlangıç noktalarıdır. Ayrıca,

Lycos, Excite, InfoSeek, WebCrawler ve Magellan da bakılabilecek iyi sorgulama

siteleridir. Usenet News sorgusu için DejaNews servisine mutlaka bakılmalı.

o Yahoo : (http://www.yahoo.com) : Konu katalogları çok iyi olan Yahoo,

Arama Motoru üzerinden sorgulamada da ortalama olarak başarılı.

Oldukça basit bir kullanıcı ara yüzü var. Yahoo, yeni bir sorgulama ara

yüzü üzerinde çalışıyor. Ayrıca, anahtar kelime sorgusu sonucunda hiçbir

şey bulunamamışsa, sorgulama otomatik olarak Alta Vista'ya

yönlendiriliyor.

o Alta Vista : (http://www.altavista.digital.com) : Bu alanda en iyilerden

bir tanesi. Bir takım anahtar kelimeler üzerinden sorgulama yapmak

istiyorsanız, başvuracağınız en doğru adreslerden biri de Alta Vista'dır.

Çok güçlü bir Arama Motoru ve çok geniş bir kapsama/bilgi tarama alanı

vardır. Alta Vista, kullanıcı ara yüzü ve tarama seçenekleri ile de diğer

servislerden ayrılmaktadır. Çok zengin seçenekler üzerinden taramanızı

spesifik hale getirebilirsiniz. News üzerinden tarama yapılmasına da

müsade eder. Değişik Arama Motorları, (Yahoo, InfoSpace, LawCrawler

vb gibi) gerektiğinde taramalarını Alta Vista Arama Motoruna

yönlendirebilmektedir. Tek anahtar kelime üzerinden aramalarda,

çoğunlukla, çok fazla sonuç listelemektedir. Bu bazen, oldukça

dezavantajlı bir durum gibi görünse de, elde edilen sonuçların analiz

edilebileceği araçlar ile bu durumu avantaja dönüştürmek mümkündür.

Alta Vista kullanımı ile ilgili ayrıntılı bilgileri aşağıda veriyoruz.

o Lycos : (http://www.lycos.com) Bir başka hızlı ve esnek sorgulama

sistemi daha. Sorgulama sonuçları, sizin seçtiğiniz bazı kriterlere göre

sıralanabiliyor. Ayrıca iyi bir katalog sistemi var.

o Excite : (http://www.excite.com) : Değişik bir içerik katalogu üzerinden

listeleme ve arama motoru servisi. Çok farklı konularda iyi toparlanmış

başlangıç noktaları (haritalar, shareware program arşivleri, sözlük

servisleri, kişi/kurum sorgulama, borsa, tv haberleri sorgulama vb.)

http://www.yahoo.com/

http://www.altavista.digital.com/

http://www.lycos.com/

http://www.excite.com/


o InfoSeek : (http://www.infoseek.com) Dikkatlice düzenlenmiş 12 içerik

ve alt içerikler üzerinde gezinerek bilgi arayabilirsiniz. Ayrıca, arama

motoru servisi kullanabilir; news, kişi, kurum, borsa vb sorgulaması

yapabilirsiniz.

o WebCrawler : (http://www.webcrawler.com) : doküman içeriği

sorgulanabilir. Sorgulama imkanları biraz kısıtlı olmakla birlikte, hızlı

bir şekilde, amacınıza en uyan linkleri yakalayabilirsiniz.

o Deja News : (http://www.dejanews.com) Usenet tarama servisi.

Bulduğumuz usenet mesajlarına cevap yazabilme olanağı. Usenet

üzerinden sorgulama yapmak için çok ideal. Mutlaka aklınızda olsun!

o Diğer Önemli Servisler :

HotBot (http://www.hotbot.com)

Magellan (http://www.mckinley.com)

OpenText (http://index.opentext.net)

LawCrawler (http://www.lawcrawler.com) -Hukuki Konularda

Tarama Servisi-

Mamma (http://www.mamma.com)

http://www.best.com/~mentorms/euroka.html (Euroaka! Internet Search

Engines), http://www.indiana.edu/~librcsd/search (Understanding Web Search Tools)

ve http://www.webplaces.com (Web Places Internet Search Guide) gibi yerlerden bu

konuda oldukça detaylı bilgiler alabilirsiniz. Ayrıca, Yahoo kategorilerinden,

Computers and Internet seçilerek, buradan Internet başlığı altında bu konuda çok zengin

kaynaklara ulaşabilirsiniz Buranın URL adresi :

http://www.yahoo.com/Computers_and_Internet/Internet/World_Wide_Web/Searching

_the_Web/ Aynı yerde, linkler üzerinde tarama da yapabilirsiniz. Internet Search

Engines (URL adresi : http://www.demon.co.uk/pml/netsearch/worldwide.html ) pek

çok sorgulama sistemi ile ilgili bilgiler bulabileceğiniz başka bir kaynak.


http://www.webcrawler.com/

http://www.dejanews.com/


http://www.hotbot.com/

http://www.mckinley.com/

http://index.opentext.net/

http://www.lawcrawler.com/

http://www.lawcrawler.com/

http://www.mamma.com/

http://www.best.com/~mentorms/euroka.html

http://www.indiana.edu/~librcsd/search

http://www.webplaces.com/

http://www.yahoo.com/Computers_and_Internet/Internet/World_Wide_Web/Searching_the_Web/



http://www.demon.co.uk/pml/netsearch/worldwide.html


Üçüncü gruba giren servisler arasında Savvy Search, AllInOne,Search Com ve

Netscape Net Search kullanım kolaylığı ve esnek sorgu sistemleri ile ön plana

çıkmaktadır. Meta Search servisi de kullanabileceğimiz başka bir başlangıç noktası. Bu

servislerden bazılarını listelemek gerekirse :

o Savvy Search : ( http://guaraldi.cs.colostate.edu:2000/ )

Sorgulamalarınızın hangi arama motorunda hangi oranlarda başarıyla

bulunduğunu saptayan (anahtar kelimelere uygunluk, hız, kaç tane link

bulduğu vb gibi kriterlere göre) ve buna göre bir değerlendirme yaparak

size sunan bir servis. Isterseniz, ana menüden kullanıcı ara yüzünü

Türkçe seçebiliyorsunuz. "Integrate Results" seçeneği ile, her bir "Arama

Motoru" ndan gelen cevaplar birleştirilip size sunulabiliyor.

o All In One : (http://www.albany.net/allinone) Konu katalogu içindeki

her bir içerik ile ilgili olarak en uygun sorgulama imkanını size sunan

Arama Motorları bir menü sistemi içinde veriliyor. Konu kataloglarını

Arama motorları ile birleştirmesi güzel bir düşünce.

o Meta Search : (http://metasearch.com/) Birçok arama motorunda aynı

anda sorgulama yapabileceğiniz bir servis. Ayrıca, dosya taraması yapma

(kategoriler içinde) ve on-line sözlük kullanma imkanınız da var.

o Search Com : (http://www.search.com) :İyi bir konu katalogu var.

Ayrıca, bir çok Arama Motoru Servisine aynı menüden erişebilirsiniz. İlk

başta, Yahoo default olarak geliyor.

o Netscape Net Search : (http://home.netscape.com/home/internet-

search.html) Çok yalın bir ara yüz ile, popüler sorgulama servislerini

(Yahoo, Lycos, InfoSeek, Magellan, Excite, OpenText, WhoWhere,

BigFoot) kullanmanızı sağlıyor. Internet White Pages (kurum sorgulama)

ve Yellow Pages (kişi sorgulama) imkanları var. Daha pek çok ilginç

arama sistemini entegre bir şekilde içinde barındırıyor.

o Internet Secretary : (http://www.elegancenet.com/ss/main.htm)

Yüzlerce Arama Motoruna erişebileceğiniz bir servis.

http://guaraldi.cs.colostate.edu:2000/

http://www.albany.net/allinone

http://metasearch.com/

http://www.search.com/

http://home.netscape.com/home/internet-search.html

http://home.netscape.com/home/internet-search.html

http://www.elegancenet.com/ss/main.htm


o Net Locator : (http://nln.com) İyi bir kullanıcı arayüzü ile birçok arama

motoruna erişebileceğiniz bir servis.

11.15.1. Web Üzerindeki Kütüphane Servisleri

Kütüphaneler, WAIS türü indeksleme sistemleri ile gopher ve Web üzerinden

bağlantı ve sonrasında tarama/bilgi alma şeklinde yeni oluşumlar içine girmektedirler.

İlk başlarda kütüphanelere erişim şekli olan telnet yerini süratle web'e bırakmaktadır.

Her geçen gün Web ara yüzlü kütüphane servisleri çoğalmaktadır. Web ortamının

kütüphane erişiminde kullanılması ile, kullanımını herkesin bildiği kolay bir erişim şekli

ortaya çıkmaktadır. Bir ölçüde, eskiden var olan değişik kütüphanelerdeki değişik

sorgulama, listeleme komutları ortadan kalkıyor ve yerine web arayüzü ve arama

motoru benzeri mekanizmalar geliyor. Web üzerinden erişilebilecek iyi bir kütüphane

kataloguna (Coğrafi Bölgelere, Ülkelere, Kütüphane Tipine göre ilgili kütüphanelerin

adresleri) http://library.usask.ca adresinden (WebCats; Library Catalogues on the World

Wide Web) ulaşılabilir. Ayrıca, Web Virtual Lib

(http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html) Web Virtual

Library : Subject Catalogue; Oldukça geniş bir konu katalogu sistemi. Sorgulama

Servisleri Konu kataloglarından ve Arama Motoru sorgularından da değişik kütüphane

sistemlerine ve listelerine ulaşmak mümkün.

http://nln.com/

http://library.usask.ca/

http://www.w3.org/hypertext/DataSources/BySubject/Overview.html


12. Evden Internet Bağlantısı nedir? Bana ne kazandırır?

Bu bölümde, daha çok kişisel bilgisayarlar (PC) taban olmak üzere evden/iş

yerinden internet servisleri kullanmanın yolları, ülke içinde bu amaçla servis veren

yerler ve kişisel bağlantı için gereken yazılım/donanım hakkında bilgiler verilecektir.

Evinizdeki/işyerinizdeki bilgisayardan yapacağınız internet bağlantısı, fazla lafa gerek

yok, internet'i evinizin rahatlığında kullanmanızı sağlayacaktır. Kendi kişisel

bilgisayarınız ise, bağlandığınız süre içinde, internet'e bağlı bir bilgisayar olacaktır.

12.1. Internet’e evden erişim.

Evimdeki bilgisayardan Internet'e nasıl erişebilirim? Bunun için gerekli

donanım, yazılım ve tahmini maliyet nedir? Evet, evinizdeki bilgisayarınızdan internete

kişisel bağlantı yapmanız mümkün. Bunun için;

12.1.1. Gereken donanım:

• Bilgisayar (PC/Macintosh vb)

• Harici (External) ya da Dahili (Internal) Modem

• Telefon hattı

Gerekli yazılım (bilgisayar programı):

• SLIP/PPP türü bir bağlantı için gerekli her türlü yazılım bedava temin edilebilir.

Windows95, NT, OS/2 gibi işletim sistemleri, PPP bağlantı için gereken desteğe

sahiptirler ve ilave bir program gerekmez.


• Standart internet servislerini (web, ftp, telnet vb) kullanabilmeniz için gereken

bazı programlar

12.1.2. Diğer gereksinimler:

• Eğer sadece dial-up bağlantı imkanınız varsa, dial-up bağlantı yapabileceğiniz,

internete bağlı bir merkez ve bağlandığınızda, orada kullanabileceğiniz bir

kullanıcı numarası (account) ya da,

• slip/ppp türü bağlantıları destekleyen civarınızdaki bir internet servis sağlayıcısı

(internet provider). Kişisel bağlantılar için servis sağlayıcıya belirli bir ücret de

vermeniz gerekebilir.

Günümüzde, modem fiyatları hızlarına ve kalitesine göre değişikler

göstermektedir. Standart 14.400bps modemler 20 US$ ile 50 US$ arasında değişir.

28.800/33.600 bps dahili modem fiyatları ise, 60 US$ ile 200 US$ arasında değişir.

Harici 28.800bps modemler %5-30 daha pahalı olabilir. Bunun yanında, internet servis

sağlayıcılarının istedikleri bağlantı fiyatları çok çeşitlilik göstermektedir. Ortalama,

aylık 30 saat internet kullanımı için İSS'lerin istedikleri fiyatlar, yaklaşık olarak 20-30

US$ civarındadır. (Tüm fiyatlar, 1997 Ekim sonu itibarıyla verilmiştir). Bunun yanında,

bazı ISS'ler, aylık süresiz kullanımlı internet bağlantısı da sunmaktadır. Bunların

fiyatları da 30 US$ ile 60 US$ arasında değişmektedir. Yeni çıkan 56K modemler de

genellikle 33.6 modemlerin fiyatları ile aynı mertebelerde ve belki %10-15 daha pahalı

satılmaktadır. Modem seçiminde ve uygun İnternet Servis Sağlayıcı Şirket seçiminde

dikkat edilmesi gereken bazı hususlar aşağıdaki bölümlerde açıklanmıştır.

12.1.3. Modem Nedir?

Modemler, standart telefon hatlarını kullanarak, farklı yerlerdeki bilgisayarlar

arasında bağlantı yapılmasını sağlayan aygıtlardır. Bu şekilde, bir bilgisayardan diğerine

veri aktarımı yapılabilir, ya da özel bazı protokoller ile, internet servisleri kullanılabilir.

Telefon hatları, normal şartlarda, sadece ses iletebilir. Modemler, bilgisayarlardaki

dijital bilgiyi öncelikle ses sinyallerine (analog sinyal) dönüştürürler (MOdulation). Bu

sinyalleri alan karşı taraftaki modem ise, analog sinyalleri ters dönüşümle

bilgisayarların kullandığı dijital bilgiye dönüştürür (DEModulation).

Modemlerin hızları, 1 saniyede iletebilecekleri bit sayısına göre sınıflandırılır.

2400, 9600, 14400, 28800 ve 33600 bps (bit per second -saniyede iletilen bit sayısı),

günümüzdeki tipik dial-up modem hızlarıdır. Söz gelimi, 14,400 bps bir modem ile

saniyede, kabaca, 14400/8 = 1800 byte , ya da yaklaşık olarak 1.8kbyte bilgi iletilebilir.

Modemlerin hızları, telefon hatlarının gürültü düzeyi ile doğrudan ilişkilidir. Gerçek

hız, her zaman teorik olandan daha azdır.

Modemlerin çoğu, özel bazı sıkıştırma protokolleri ile, düzyazı (ascii) veri

aktarımlarında teorik hız limitlerinin 4 katına kadar hızlara çıkabilirler.

ISDN adaptörleri ile, normal telefon hatları kullanarak, modemlerin hızı

128Kbps seviyelerine çıkabilir. Ancak, bunun için her iki uçta da ISDN desteğinin

olması gerekir.

1997 başlarından itibaren 56K hızında modemler duyuruldu. Ancak, bu konuda

yerleşmiş bir standart (1997 Ekim sonu itibarıyla) henüz yok. Bu yeni teknoloji ile, eğer

bulunduğunuz yer ile Servis sağlayıcınız arasında telefon bağlantısı tamamen dijital ise

(ya da en çok 1 kez analog-dijital dönüşüm varsa) ve servis sağlayıcınızda bu

modemleri destekleyen gerekli donanım varsa, o zaman 33.6K modemlere göre veri

alma hızı %80'lere varan oranlarda artabilmekte. Ancak, bu modemlerle veri gönderme

yine 33.6K ile gerçekleşmekte. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya

göre, bu ülkedeki telefon hatlarının ortalama %60 ila %80 i 56K destekliyormuş.

Ülkemizde Ekim 1997 itibarıyla 56K desteği veren servis sağlayıcı yok.

Günümüzde kullanılan modemler (dial-up modemler) iki türlüdür. Dahili

(internal) ve harici (external). Dahili modemler daha çok PC/Dos/Windows dünyasında

yaygındır ve bilgisayarımızın BUS sistemine takılan bir kart olarak satılırlar. Harici

modemler ise, bilgisayarımızın seri iletişim portlarından birine takılan, ve kendi güç

kaynağı olan bir cihazdır.

Modemlerle ilgili konularda tartışmaların yapıldığı bir liste var. Buraya üye

olmak için : [email protected] adresine sub modem-l <isim-soyisim> komutunu bir

e-posta mesajı ile göndermeniz yeterli.


Modemler konusunda oldukça ayrıntılı FAQ dokümanlarına

http://www.staff.uiuc.edu/~markz/modem.txt ve http://www.cis.ohio-

state.edu/hypertext/faq/usenet/modems/top.html adreslerinden ulaşılabilir.

12.1.3.1. Modem alırken nelere dikkat etmeliyim?

Modem alırken göz önünde tutmamız gereken hususları şöyle sıralayabiliriz :

• Hız : Günümüzdeki modemler 14,400bps'ten 33,600bps'e kadar hızları

desteklemektedirler.

• Hata düzeltme : Aldığınız modem MNP4 ve V.42 hata düzeltme standartlarını

desteklemeli.

• Veri sıkıştırma : Aldığınız modem MNP5 ve/ya V.42bis sıkıştırma standartlarını

desteklemeli

• Fax özelliği

• DSVD - Digital Simultaneous Voice/Data

• Diğer

Bu özelliklerden hangilerine gerçekten gereksinimimiz olduğunu iyi

saptamalıyız. Tabii ki en önemli özellik hız. Günümüzdeki modemler çoğunlukla ya

V32.bis (14,400 bps iletişim standardı) ya da V.34 (28,800/33,600 bps) iletişim

standardı) standartlarındadırlar. Ayrıca, veri sıkıştırma ve hata düzeltme özelliklerine de

(çoğunlukla) sahiptirler. Bu özellikler, genellikle, yeni bir modem alırken ilk göz önüne

alacağınız kriterler olmalı. Günümüzde 28.8/33.6 Kbit/san modemler bir hayli

ucuzlamış durumda ve bütün servis sağlayıcılarının modemleri de bu hızları

destekliyor. Bu yüzden, 28.8/33.6Kbit/san 'lik bir modem almak şu an için en optimum

çözüm olarak görünmekte.

Dahili ya da harici modem tercihi de kullanıcının inisiyatifine kalmıştır. Dahili

modemler bilgisayarınızın içine yerleştirildiği için yer kaplamazlar ve ek bir elektrik

bağlantısı gerektirmezler. Öte yandan, harici modemler de, kolayca, değişik

bilgisayarlarda kullanılabilir, sök/tak derdi hiç yoktur.

http://www.staff.uiuc.edu/~markz/modem.txt

http://www.cis.ohio-state.edu/hypertext/faq/usenet/modems/top.html

http://www.cis.ohio-state.edu/hypertext/faq/usenet/modems/top.html


12.1.4. Hangi ISS daha iyi? Hangi kriterlere göre ISS seçimi yapmalıyım?

İşte en zor soru. Aşağıdaki bilgiler size, İSS seçiminde, bir miktar yardımcı

olacaktır :

• Ücreti ne kadar? Öğrenci/öğretim üyesi/grup vb gibi özel indirimleri var mı?

Peşin ödemede indirim yapıyor mu? Ne yazık ki, İSS'lerin talep ettikleri ücretler

arasında bazen inanılmaz farklar var. Bu konuda dikkatli olmak gerek. Kişisel

bir görüş olarak (/OG/), fiyatların çok pahalı olduğunu söyleyebiliriz. Bu da,

aslında, ülkemizdeki telekomünikasyon hizmetinin çok pahalı olması ve

rekabetin çok az olması ile orantılı. Önümüzdeki yıllarda, İSS ücretlerinin çok

daha az miktarlarda olacağını bekleyebiliriz.

• Modem servis telefonları normal şehir içi hat ve ücretli mi? Yoksa, sabit ücretli,

sınırsız kullanımlı 822-li hatlara açık mı? (aylık 30 saat ve üzeri bağlantılar için

mutlaka 822-li hatlar üzerinden servis veren bir İSS tercih etmelisiniz. Böylece,

aylık 10 dolar sabit bir ücret ödeyip, buna karşılık hiç ekstra telefon ücreti

ödemiyorsunuz).

• İSS'nin kaç tane kullanıcısı, ve kaç tane modemi var? Modem başına düşen

kullanıcı sayısı nedir? Kullanıcı başına düşen bağlantı hızı nedir ? (bps ). Çok

kullanıcısı, ama az modemi olan bir İSS'den servis alıyorsanız, sıkça meşgul

çalan modem telefonlarına da hazırlıklı olmalısınız. İSS'nin, mutlaka, kullanıcı

sayısına göre yeterli modemi olmalı. Genellikle, modem başına düşen kullanıcı

sayısı için, 10 civarı (ya da altı ?) iyi bir rakam. Modem hızları için de, İSS'nin

sahip olduğu modemler 28,800/33,600 bps hızında ise, hatlar izin verdiği

müddetçe, şu anki en yüksek hızlardan bağlantı yapabilirsiniz.

• İSS'nin bağlantı dış dünya ile (internet) hızı ne? İSS'lerin bağlantı hızları 64kbps

ile 1Mbps arasında değişmektedir.

• Kullanıcılarına hangi servisleri veriyor?


o internet eğitimi, ücretsiz kurulum (?) ve kurulum paketi

o kişisel web sayfası servisi

o ücretsiz telefon destek hattı

o yerel haber grupları ve tartışma listeleri desteği/servisi

o e-posta servisi ve e-posta adresi

o ilave e-posta adresleri (?)

o Kullanıcılarına özel servisler ve programlar (?)

o Diğer

• Ödemelerinizi 1-2 gün geciktirirseniz hemen sözleşmenizi iptal mi ediyor?

• Başka bir İSS ile anlaşırsanız e-postalarınızı belirli bir süre yeni adresinize

aktarma garantisi veriyor mu? Aynı şekilde, böyle durumlarda, web sayfanızı da

bir süre aktif tutma garantisi veriyor mu?

• Bulunduğu adres coğrafi olarak size yakın mı? (Özellikle Türk Telekom bölge

uygulamasına geçtiğinde bu durum daha da önemli olacaktır).

Özellikle, size sağlayacağı servisleri iyi analiz edin. Internet kullanımı sadece

web'de gezinti yapmaktan ibaret değildir. Özellikle, servis sağlayıcınızın size "news"

desteği, kişisel web sayfası desteği ve ücretsiz telefon desteği sağlaması önemli. Eğer

mümkünse, mutlaka birkaç günlük deneme kullanımı alın.


13. Kisisel web sayfasi

Internet erişimi olan herkesin bir web sayfası olabilir. Web üzerinde gezinirken

rastladıklarınıza benzer sayfalar yapabilmeniz için ilk öncelikle bu sayfaları

koyabileceğiniz bir "web sunucusu" olması lazım. Bu sunucular, dışardan insanların,

netscape, msie vb gibi web istemcileri kullanarak ilgili sayfaları görmesini sağlayan

bilgisayarlardır ve bunların üzerlerinde çalışan özel sunucu programlar (httpd) vardır.

Internet Servis Sağlayıcı şirketlerin hemen hemen hepsi kullanıcılarına kişisel web

sayfası hizmeti veriyorlar. Bu yüzden, internet erişiminiz varsa, muhtemelen, kendinize

web sayfası yapabilmeniz için artık hazırsınız demektir.

• Web sayfaları sunucu bilgisayarda özel bazı dizinler altına konmalı. Hangi dizin

altına konulması gerektiğini de servis sağlayıcınızdan öğrenmelisiniz. Ayrıca,

internet servis sağlayıcınızdan, dışardan kişilerin sayfalarınıza erişebilmesi için

yazmaları gereken tam URL satırını da almalısınız.

• Hazırladığınız sayfaları

• Bazı servis sağlayıcılar hazırladığınız sayfaları sizden e-posta ile isteyebilir ve

kendileri web sunucusuna yerleştirebilirler.

13.1. Bir Web Sayfası Neye Benzer? HTML Nedir?

Web sayfaları, 6. Bölüm'de de görüldüğü gibi, HTML adı verilen özel bir

formatlama dili kullanılarak yapılır. HTML, Hypertext Markup Language için

uydurulan bir kısaltmadır. HTML, sayfalara yazacağınız bilgilerin formatlarını (yazı

renkleri, büyüklükleri, paragraf biçimleri vb gibi), sayfalar arasındaki kompozit geçiş

bağlantılarını vb verebileceğiniz vb bazı komutlar içerir. Bunu küçük bir örnekle



açıklayalım :

<HTML>

<BODY>

<CENTER>



Ev Sayfama Hoş

Geldiniz



</CENTER>

<BODY>

</HTML>

Sağdaki başlık, bir web sayfasına bağlandığımızda web istemcimiz ile

gördüğümüz şekil olsun. Bunu üreten ise, aslında, solda görülen HTML kodu. Yani,

web istemcileri ile gördüğümüz cicili-bicili sayfalar aslında, birtakım web

sunucularında tutulan, HTML kodlarından (ayrıca diğer bazı yardımcı elemanlardan) ve

vermek istediğimiz bilgilerden oluşan düz yazı (ASCII) dosyalar!!. Soldaki kısımda

görülen < > işaretleri arasındaki komutlar HTML belirteçleri, ya da HTML komutları

olarak bilinir. HTML sayfaları

<BODY> .... </BODY> arasına yazılan bilgiler/komutlarla (HTML kodu/kaynak

programı) oluşturulur.

Yukarıdaki örnekte, <CENTER>, , örnek HTML

belirteçleri/komutlarıdır. HTML kodu içinde bırakılan boşlukların hiçbir önemi yoktur.

Asıl olan, HTML belirteçleri ile verilen biçimlendirme ortamlarıdır. Aşağıda, genel bir

web sayfası formu görülmektedir :

<HTML>

<HEAD>

Bu alana, normal olarak web sayfasında görüntülenmeyen bilgiler yazılır. Bunlar;

sayfa başlığı, anahtar kelime tanımlamaları ve sayfa içeriğinde kullanılan karakter

bilgisi (dil, code page vb) vb. dir.

</HEAD>

doküman genelinde öncelikle yüklenmesi istenen JavaScript, VBScript

kodları da bu alana yazılabilir.

<BODY>

Bu alana, doğrudan web sayfasında görülen her türlü düzyazı, formatlama

bilgileri, diğer komutlar vb. yazılır.

</BODY>

</HTML>

Netscape Navigator, Microsoft Internet Explorer, Mosaic, Lynx ve Opera gibi

web istemcileri (tarayıcıları) ise bu HTML kodlarını yorumlayarak sonuçta web

sayfalarının görünen biçimlerini oluştururlar. doküman formatlama özellikleri

düşünüldüğünde, HTML'yi bir kelime işlemci gibi düşünmek te olası. Ancak bir farkla :

HTML her bilgisayar ortamında, her türlü web tarayıcısı ile hep benzer sayfa biçileri

oluşturur ve sunar. HTML'nin doküman formatlama (biçimleme) dışında sunduğu en

önemli özelliklerden biri de dokümanlar içinde ve dokümanlar arası kurulabilecek

bağlantılardır (link). Bu haliyle, dokümanlar arası gezinmek ve bilgiler arasında

dolaşmak mümkün olur.

6. Bölüm'de anlatıldığı gibi, web istemciniz ile bağlandığınız sayfanın kaynak

kodunu (yani HTML halini) istemcinizin "View" menüsü altındaki Page Source

(Microsoft IE için sadece "Source") ile görebilirsiniz. Yani, Web istemcilerinizde

gördüğünüz sevimli sayfalar aslında tamamen ASCII karakterlerden oluşan "metin

dosyalarıdır".


HTML'nin sağladığı bazı önemli özellikler şunlardır :

• Web sayfalarındaki yazılara değişik formatlar verilebilir (koyu renk yazı, italik

yazı, yazı ortalama, renk verme, değişik boyutlarda yazma gibi),

• Tablo, Liste, Adres Alanı, sabit genişlikli yazı alanı vb gibi özel biçimler

oluşturulabilir,

• Web sayfalarında "frame" adı verilen, ve birbirleri ile ilişkilendirilebilen alt-

kısımlar oluşturulabilir.

• Değişik tipteki menü yapıları ile kullanıcının etkileşimli bir şekilde seçebileceği

veri giriş sistemleri kullanılabilir,

• Ses, grafik, animasyon gibi uygulamaların web sayfalarından çalıştırılabilmesi

için gerekli ortamlar sağlanabilir,

• Java, JavaScript, VB Script gibi programlama dilleri ile web içeriklerinin

etkileşimli kullanımı için gerekli ortamları sağlar,

• Sunucu tarafında çalışan CGI programları ile we içeriklerinin etkileşimli

kullanımını sağlar (şifre uygulamaları, sayaç uygulamaları vb gibi).

HTML standartları sürekli güncellenmektedir. Konu hakkında,

http://www.w3.org adresinden daha ayrıntılı bilgi alınabilir. Şu anki mevcut standart

HTML 3.2 (Eylül 1997). HTML 4.0 standardı üzerinde çalışılıyor.

13.2. Bir web sayfasında görülebilecek tipik elemanlar nelerdir?

Web'de gezinmişseniz bilirsiniz. Sayfalara bağlandığınızda, karşınıza oldukça

değişik türden bilgi ve bu bilgileri size sunan sayfa elemanları geliyor. Aslında bu,

web'in sağladığı en büyük özelliklerden birisi. Yani, birbirinden çok farklı türden

bilgiye aynı platformda ve kompozit bir şekilde ulaşmak!!

http://www.w3.org/


HTML sayfaları, grafik, animasyon, film, müzik, arkaplan müzikleri gibi her

geçen gün artan oranlarda desteklenen bileşenler de içerirler. Bunun yanında,

kullanıcıların etkileşimli bir şekilde doldurabilecekleri formlar, kullanıcının

yönlendirebileceği ve içeriğini değiştirebileceği dizaynlar (dinamik html) da içerir. web

sayfaları yapısı ve web istemci teknolojisi, standart olmayan veri yapılarının da web

üzerindeki diğer bilgilerle entegrasyonuna "plug-in" denilen yardımcı programlar

vasıtasıyla izin verirler.

13.3. Sayfa içeriğinin belirlenmesi Sayfa içeriği nasıl saptanır? Ön dizayn yapmanın getirebileceği avantajlar

Nelerdir? Nelere dikkat edilmeli?

Web sayfasında hangi bilgilerin yer alacağını saptamak ilk yapılması

gerekenlerden. Sayfanızı hazırlamadaki amacınız ne? Kendinizi tanıtmak mı? Bir ürünü

mü tanıtmak? Ya da, sevdiğiniz bir sanatçı ile ilgili bir sayfa mı yapmak istiyorsunuz??

Daha sonra, 1-2 hafta süreyle web'de gezinin. Sizinkine benzer içerikli sayfalarla

mutlaka karşılaşırsınız. Buradan, iyi ya da kötü tasarımın ne olduğu konusunda

kafanızda fikirler oluşacaktır. Öte yandan, normal bir internet kullanıcısının profesyonel

bir grafik ya da web sayfası tasarımcısı olmasını da bekleyemeyiz.. Bu yüzden, ilk

sayfanız çok sade görünümlü olabilir. Her zaman, web sayfasının içerdiği bilgilerin

önemli olduğunu ve sayfa düzeninin de bu bilgilere kolayca erişimi sağlayacak şekilde

olmasının getireceği kolaylıklar ve avantajları akılda bulundurun. Eğer web

sayfalarınızda birden çok konuyu işleyecekseniz, buna göre ilgili dosyaların sabit diskte

bulunması gereken dizin yapılarını saptamak ta yapılması gereken ilk işlerden biri

olmalı. Her farklı sayfanın farklı bir dizinde saklanması sayfa organizasyonunu

kolaylaştırır.

Belirli bir konuda hazırlanmış iyi web sayfaları, öncelikle, buraya bağlanan

insanların mümkün olduğunca zahmetsiz ve kısa yoldan isteklerine ulaşmalarını

sağlamalıdır. Ayrıca, konunun dışına taşmadan, verilmek istenen anlatılmalıdır. Hiç


kimse, ekranlar dolusu uzunlukta yazılardan oluşan bir siteyi okumak istemez. Bu

genellikle çok sıkıcı olur.

Web sayfasında ne kadar grafik/resim/ses vb olacağı, bu dosyaların

büyüklüklerinin belirlenmesi de çok önemli. Hiç kimse, bağlandığı bir web sayfasında

100lerce kilobyte tutan bir resim ya da animasyon dosyasının yüklenmesini beklemek

istemez. Web sayfalarında resim ve animasyon kullanımı sayfanın çekiciliğini arttırsa

da, unutmayın ki bu sayfalara ulaşacak kişilerin internet bağlantı hızları 14.4kbps

modem bağlantısı düzeyinde de olabilir.

13.4. Web Sayfası Hazırlamak zor mudur? Özel bir editöre ihtiyacım var mı?

Web sayfası hazırlamak başta tahmin edildiği gibi ya da sanıldığı kadar zor

değildir. Bu işi kolaylaştıran birçok araç var.

Aslında, HTML dokümanlarının tamamı ASCII karakterlerden oluşan ve

herhangi bir editörde yazılabilen metinlerden oluşmuştur. UNIX üzerinde pico, vi; DOS

altında MSDOS Edit ya da bir windows textpad veya sevdiğiniz herhangi bir metin

editörü kullanarak HTML dokümanlarınızı hazırlayabilirsiniz. Yani, hiç bir özel editöre

ihtiyacınız yok. Ancak, HTML format belirteçlerini hatırlamak ayrı bir dert, yazmak

ayrı bir dert.. Yüzlerce HTML belirtecini hatırlamak profesyonel bir tasarımcı için bile

gerçekten çok zor.

Bunu bertaraf eden bazı yardımcı bilgisayar programları var. Bunlara, "HTML

Editörleri" denir. HTML editörleri 2 grupta toplanır :

• İlk gruba giren editörler, HTML komutlarını menüler ya da bazı butonlar

yardımıyla doküman içine yazmanızı, ilgili ortamları kolayca oluşturmanızı

sağlar. Bu editörlerden bazıları, yazdığınız HTML kodunun sonuçlarını bir

"preview" pencereden görmenizi sağlarlar. Hemen hepsi, tüm HTML belirteç ve

komutlarının anlatıldığı yardım dosyaları sunarlar. Bazılarında (genellikle


ingilizce) heceleme (spell-check) özelliği vardır. Hazırladığınız sayfaların içinde

kullandığınız resim linklerini, diğer sayfa linklerini vb istatistik tablolar olarak

size gösterebilirler ve bu şekilde dizaynda yardımcı olurlar.

Bu tip editörlerin hemen hepsi, kolay web sayfası hazırlama sihirbazları

(wizard) sunarlar. Böylece, bazı boşlukları doldurarak basit bir web sayfasını

kolayca oluşturabilirsiniz. Ayrıca, hemen hemen tüm editörler, hazırladığınız

sayfaları bir web sunucusuna (FTP ya da HTTP protokolü ile) gönderebilmek

için gerekli araçları (web publishing) da içerirler. Bu editörler, çoğunlukla,

dokümanınız içinde kullandığınız HTML komutlarını farklı renklerde göstererek

sayfanızın oluşturulma sürecini kolaylaştırırlar.

Çoğu editör, bazı temel JavaScript programları/özellikleri ekleme ya da

hareketli GIF resimlerini (animated GIF) kolayca hazırlamanızı sağlayabilirler.

Bu editörlerden bazıları, hazırladığınız web sayfalarındaki HTML

kodlarını kontrol edebilirler ve hatalı/eksik kullanımları saptayabilirler. Bunları

yapan bazı yardımcı programları da http://www.halsoft.com/web-lint adresinde

bulabilirsiniz.

Bu editörlerden en popülerlerinden bazıları HotDog Pro

(http://www.sausage.com), HomeSite, Web Edit, HotMetal ve DiDo 'dur. Bunlar

ve benzeri diğer editörlere (Windows, Mac ve OS/2 için) Raksnet Tucows

yansısından kolayca ulaşabilirsiniz. Adresi :

http://tucows.raksnet.com.tr/tucows.

http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html adresinde deHTML

editörleri ile ilgili bilgilere ve bu programların bulunduğu diğer adreslere

erişebilirsiniz.

• İkinci gruba giren editörler, günümüz windows kelime işlemci programları gibi

(word, wordperfect vb), yazdığınız anda tüm formatlama özellikleri ile birlikte

görebildiğiniz (WYSIWYG - what you see is what you get) türden "görsel

HTML editörleri"dir. Bu programlar kullanılarak, karmaşık HTML kodlarına

bulaşmadan oldukça iyi sayfalar oluşturabilirsiniz. Bu tip editörlerden bazıları,

aynı anda doğrudan HTML koduna da müdahale edebilmenize olanak tanır.

http://www.halsoft.com/web-lint

http://www.sausage.com/


http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html


HTML yardımı, kolay sayfa hazırlama sihirbazları, heceleme, web

sunucusuna dosya gönderebilme gibi özellikleri bu programlar da, genellikle,

sunarlar. Benzer şekilde, buton hazırlama, JavaScript programları/komutları

ekleme ya da hareketli GIF resimlerini (animated GIF) kolayca hazırlamanızı

sağlayabilecek özellikler de bu programlarda son günlerde sıkça karşılaştığımız

özelliklerden. Popüler web istemcilerinden olan Netscape Navigator (4.x)

bünyesi içinde yer alan "Composer" bu tür bir editör. Eğer Netscape 3.x

kullanıyorsanız web editörü bu ürünün Gold sürümünde.

Popüler görsel editörlerden bazları ve alabileceğiniz adresler şöyle :

Microsoft Front Page (http://www.microsoft.com) ; Symantec Visual Page

(http://www.symantec.com); Adobe Page Mill (http://www.adobe.com); Claris

Home Page (http://www.claris.com). Ayrıca, Microsoft Internet Explorer 4.x

surumu ile birlikte "Front Page Express" adıyla, orijinal ürünün daha basit bir

sürümü de ücretsiz dağıtılmaktadır. Programlar genellikle Windows (95/NT) ve

Mac (PowerPC) altında çalışmaktadır. Bunlar ve benzeri diğer editörlerin

çoğuna (Windows, Mac ve OS/2 için) Raksnet Tucows yansısından kolayca

ulaşabilirsiniz. Adresi : http://tucows.raksnet.com.tr/tucows.

http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html adresinde deHTML

editörleri ile ilgili diğer bazı bilgilere ve bu programların bulunduğu diğer

adreslere erişebilirsiniz.

Görsel editörlerin sundukları imkanlar, çoğu web sayfası hazırlama işi için

yeterli görünmektedir. Özellikle; tablo hazırlama, frame'ler ile çalışma, form hazırlama

gibi yüksek oranda HTML kodlaması gerektiren uygulamalar çok kolay

yapılabilmektedir. Sayfa içinde bağlantı (link) oluşturma, temel formatlama özelliklerini

verme bu tip editörlerle kolaydır. Özellikle, hem görsel editör özelliği sunan, hem de

düz HTML kodunu değiştirebilmenize olanak tanıyan editörler her geçen gün

yaygınlaşmaktadır. Böylece, görsel editörlerle yapamadığınız bazı işleri bütünleşik bir

şekilde, dökmanın HTML hali üzerinde değişiklikler yaparak halledebilirsiniz.

Hiç HTML bilmeden görsel editörlerle web sayfası hazırlayabiliyorum.

HTML'ye yine de ihtiyacım var mı? Bu sayfanızın içeriğine bağlı. Görsel editörler;


http://www.symantec.com/

http://www.adobe.com/

http://www.claris.com/


http://www.zdnet.com/~pcweek/navigator/htmled.html


tablo, frame, her türlü formatlama, resim/ses vb ekleme gibi özellikleri sağlarlar ve

bunlar ortalama bir web sayfası için yeter. Ancak, özellikle yeni HTML komutları, Java

Appletleri, bazı CGI teknikleri vb eklemek için sayfanızın HTML şekli üzerinde biraz

çalışmanız gerekebilir

Ayrıca, HTML felsefesini anlamak ve formatlama ortamlarını öğrenmek

yazdığınız sayfaya her haliyle hakim olmak demektir. Bağlandığınız sitelerdeki sayfa

içeriklerini anlamak ve bazı teknikleri öğrenmek için de biraz HTML bilmek sonuçta

yararlıdır.

13.5. Bir web sayfası yaptım. Diğer insanların bundan nasıl haberi olacak?

Bunun birkaç yolu var. Eğer sayfanızda işlediğiniz bir konu varsa (pop müzik ya

da bilgisayar programlama veya başkabirşey..) bununla ilgili listeler ve tartışma

öbeklerine sayfanızın varlığından sözeden mesajlar atabiliriniz. Ayrıca, gönderdiğiniz

her e-posta'nın sonuna isminizden sonra web sayfanızın adresini yazabilirsiniz. Bu yolla

daha çok insanın bilgisi olacaktır. Ayrıca, AltaVista, LyCos gibi popüler arama

motorlarına sayfanızı kaydettirebilirsiniz. Bunun için 7. Bölüm'de ilgili yerleri

okumalısınız.

13.6. Bedava "kişisel web sayfası hizmeti" veren yerler var mı?

Evet var, ve bunların sayıları her geçen gün artmaktadır. Bu siteler, genellikle,

bir web listeleyicisi (istemci, browser, tarayıcı) ile erişilebilen bir kullanıcı ara yüzü ile,

kişilere kendi ev sayfalarını hazırlama ve saklama servisi vermektedir. Böyle merkezler,

daha çok reklam gelirleri ve bazı sponsorluklar yolu ile bu servisleri bedavaya

verebilmektedir. Web ortamının, her geçen gün, ticari amaçlı olarak daha fazla

kullanılacağını düşünürsek, burada bu servislerin argümanı : "üyelerine bazı paralı



servislerin ve ürünlerin kataloglarını tanıtmak, reklamını yapmak" şeklinde olabilir.

Nedeni ne olursa olsun en önemlisi, bu servisin bedava olması. Burada da, bedava e-

posta hesap servislerinde olduğu gibi, çok önemli potansiyel güvenlik problemleri var.

Önümüzdeki aylarda bu konuda da hararetli tartışmalar olabilir. Eğer kişisel web

sayfanız yoksa aşağıdaki adresleri bir deneyin.

• Geocities : http://www.geocities.com/

• Tripod : http://www.tripod.com/

• Angel Fire : http://www.angelfire.com

• Home Pages for Homeless : http://www.homeless.com/

• CRHome Student Web : http://www.crhome.com/

• Free Town : http://www.freetown.com/

• NorthWest Voyager : http://www.nwvoyager.com/

• Hompage Central : http://www.i-exposed.com/freehp/

• WebSight Magazine Free Home Page : http://free.websight.com/free/

• Net Hosting : http://www.nethosting.com/

• Paradigm-Net Free Home Page : http://www.paradigm-net.com/home/free.htm

• PHooL Communications : http://phool.dhinternet.com

• Info Chase : http://www.infochase.com

• Inca : http://www.inca.de/

Bu servisleri, kötü kullanım ile suistimal etmemek ve kullanım kurallarına

uymak ta bir internet etiğidir. Tabii ki en iyisi, web sayfanızın bulunduğunuz sitede

olması. Web sayfası servisi artık standart bir internet hizmeti haline geldi. Hemen heme

tüm İSS şirketler ve üniversitelerin çoğu kullanıcılarına bu hizmeti vermektedirler.

http://www.geocities.com/

http://www.tripod.com/

http://www.angelfire.com/

http://www.homeless.com/

http://www.crhome.com/

http://www.freetown.com/

http://www.nwvoyager.com/

http://www.i-exposed.com/freehp/

http://free.websight.com/free/

http://www.nethosting.com/

http://www.paradigm-net.com/home/free.htm

http://phool.dhinternet.com/

http://www.infochase.com/

http://www.inca.de/


14. Grafik/Resim/Ses/Video Formatları

14.1. Giriş

FTP/Web kullanırken değişik formatlardaki resim dosyaları, hareketli video

dosyaları, ses dosyaları ile çokça karşılaşırız. Bu kısımda UNIX ve PC üzerinde

kullanılan popüler resim formatları ile bunlarla ilgili resim programları, ses ve hareketli

video formatları ve bunları işleyen programlar hakkında bilgi verilecektir. "Graphics"

karşılığı olarak "Grafik" yerine, anlamı daha iyi verdiği düşünülerek "Resim" kelimesi

tercih edilmiştir.

14.2. Bitmap Nedir?

Bitmap, bilgisayar ekranında (display space) bir resmi görüntülemek için

gereken tüm renk bilgilerinin ekranı oluşturan hex piksel (ekran çözünürlülüğü

dahilinde, adreslenebilir en küçük resim parçası -pixel-) için renk bilgilerinin verildiği

resim formatlarına verilen genel addır. GIF, JPEG, BMP, PCX örnek Bitmap

formatlarıdır. Bitmap dosyaları ekranda görebilmek ve yazıcılardan bastırabilmek için

özel bazı programlar gerekir (Photo Shop, XView, ACDSee vb gibi).

Bitmap formatları, resmin çözünürlülüğüne bağlı sabit bir tanımlama ile resmi

oluştururlar (Raster tekniği). Bu haliyle, eğer resmi ölçeklendirirsek

(küçültme/büyütme) bir çok ayrıntıyı kaybedebiliriz. Vektör bazlı grafik formatlarında

ise, tanımlamalar bağıl olduğu için ölçeklendirmelerde kayıp önlenir (CAD formatları,

Post Script (PS, EPS) formatları gibi).


14.3. Önemli Resim Formatları : BMP,GIF,JPEG,TIFF

Bunların hepsi de resim formatlarıdır. Temel farklı özellikleri vardır (kodlama,

sıkıştırma algoritmaları gibi). Birbirlerine üstünlükleri ve farklı yanları aşağıda kısaca

anlatılmıştır.

BMP: En temel resim formatı BMP'dir (bitmap) Aslında, BMP'nin birbirinden

farklı bir kaç türü var. Özellikle bir X-Windows kullanıcısı ile MS-Windows ya da OS/2

kullanıcısı için farklar mevcut. X-Windows üzerindeki BMP formatı sadece 2 rengi

desteklemekte. MS-Windows ya da OS/2 üzerindeki BMP formatının X-Windows'daki

karşılığı XPM'tir. (pixmap) MS-Windows üzerinde BMP 16 ya da daha çok renk

kaydedebileceğiniz, herhangi bir bir sıkıştırma yapmayan oldukça hızlı bir formattır. Bu

formatta resmin içindeki renk sayısı değil, resmin büyüklüğü önemlidir. 16 renk,

800x600 çözünürlüğünde bir BMP dosyası, 800x600x1/2=240000 byte yer

kaplayacaktır. (16 renk için 4 bit gerekli =1/2byte) Resmin içinde 1, 2 ya da 12 renk

olması hiç önemli değil. 256 renk olarak kaydedilen bir dosya ise, 800x600x1=480000

byte yer tutacaktır (256 için 8 bit=1 byte gerekli. 2^8=256)

GIF: BMP çok hızlı bir format olmasına karşın, oldukça fazla yer kapladığı için

pek tercih edilmez. Elinizdeki dosya 256 renkten fazlasını içermiyorsa, GIF (Graphics

Interchange Format) iyi bir çözüm olabilir. GIF, COMPUSERVE'in geliştirdiği bir

resim formatıdır. İyi bir sıkıştırma algoritması var (LWZ) ve görüntüleme de oldukça

hızlı bir şekilde gerçekleştiriliyor. 256 renk dışında (8 bit) herhangi önemli bir sorunu

yok. Bunun yanında GIF, Web browser-lar ile görüntülenen resimler (inline images)

için standart bir resim formatıdır. Compuserve'in GIF formatında kullandığı LWZ

algoritması (1987) 1985 yılında Unisys firması tarafından patent olarak satın alındığı

için 1993 yılından sonra Compuserve - Unisys arasında bazı problemler çıktı.

(Compuserve, LZW algoritmasının patentli bir algoritma olduğunu bilmiyormuş).

Compuserve, GIF'in yerini alacak, 48 bit true color, renk kaybı olmayan yeni bir resim

formatı oluşturdu (freeware). Bu format PNG olarak adlandırılır. (Patent problemi

yüzünden, CompuServe'in üzerinde çalıştığı ve duyurmak üzere olduğu GIF24 -true

color 24bit GIF standardı- de hiç bir zaman hayata geçirilemedi).

GIF formatının iki farklı versiyonu var : 87a ve 89a. 89a versiyonu, tek bir GIF

dosya içinde birden çok GIF formatlı resim yerleştirilmesine ve anime edilmesine


olanak tanır (animated gif). Ayrıca, GIF89a versiyonu, "interlaced" -katmanlı- görüntü

saklama özelliğine de sahiptir. Bu, özellikle internet üzerindeki resimlerde kullanılır.

Böylece, kullanıcı, GIF formatındaki resmi, her seferinde 1 katman gelecek şekilde

ekranında görür ve resmin bütünü hakkında, tüm resim gelmese bile, fikri olur.

JPEG: Çok renkle (256 renkten fazla) uğraştığınız zaman GIF formatını

kullanmanız mümkün değil. BMP olarak saklarsanız, o kadar çok disk alanı kaplar ki,

Gigabyte-lık HD'ler kullanmanız gerekebilir. Onun yerine JPEG (Joint Photographics

Experts Group) daha iyi bir alternatif olabilir. Yalnız, JPEG az renk içeren

uygulamalarda hem kaliteyi düşürüyor, hem de dosya boyutunda önemli bir değişiklik

sağlamıyor.

Standart JPG formatında, resmin kalitesinden bir miktar ödün vererek sıkıştırma

uygulanır. Böylece dosya boyu bir hayli düşer. Özellikle 24 bit true color

uygulamalarda resim kalitesinin düştüğünü anlamak mümkün değildir. Bu tip

uygulamalarda JPG tercih edilir. JPEG'den ne kadar sıkıştırma istendiği (0-100 arası bir

faktör) seçiliyor ama genellikle 5-95 arası kullanılıyor. 95'den fazlası detay kaybına yol

açıyor, 5'ten küçüğü de dosyayı fazla ufaltmıyor) Ikincisi de, 24 bit->8 bit çevrim. JPG

de, GIF gibi, Web Listeleyiciler tarafından görüntülenebilen standart bir formattır.

JPG, ISO standardı ile tanımlanmış bir formattır ve bir çok değişik kodlama

sistemleri içerir.

TIFF: (Tagged Image File Format) 1, 8, 24 bit'lik formatları var. Hepsinin

sıkıştırılmış ve sıkıştırılmamış 2 farkli tipi mevcut. 1 bit olanı faxlarda dosya iletimi için

kullanılıyor. Çok renkle uğraştığınızda zaman önemli, yer de çok önemli değilse, TIFF'i

kullanmanızda fayda var. JPEG'e göre daha az küçülme sağlasa da, hızı ile bu açığını

kapatıyor.

10. Video (Hareketli Görüntü) Formatları : MPEG, AVI, Quick Time, FLI


Hareketli görüntü formatları, sahneleri arka arkaya (sinema filmi gibi) sürekli

gösterebilen formatlardır. Web üzerinde de kullanılan en önemli hareketli görüntü

formatları MPEG, AVI ve Quick Time'dır. Bunları kısaca görelim :

MPEG : MPEG ( Video Pictures Extended Group), bir ISO hareketli görüntü

(Video) ve ses (Audio) sıkıştırma standartıdır. Video, CD vb gibi ortamlarda hareketli

görüntülerin saklanması ve iletilmesini temin eder. Sıkıştırma oranları 1:50 lere kadar

çıkmaktadır (MPEG-2). WWW browser-lar için neredeyse standart hareketli görüntü

formatı olmuşlardır.

AVI : AVI, Microsoft'un geliştirdiği bir video formatıdır. 24 bit true color,

platformunuzun desteklediği tüm ekran çözünürlülükleri ve ses bu format ile verilebilir.

Quick Time (MOV) : Quick Time, Apple'in geliştirdiği bir hareketli görüntü

formatıdır. Pek çok platformda bu format desteklenir. Bu, AVI'ye göre en büyük

avantajıdır. AVI'dekine benzer özellikler taşır.

14.4. Real Audio/Video

Real Audio, Real Network (http://www.real.com) tarafında geliştirilen ve

internet üzerinde "sürekli" ses iletimini sağlayan bir teknolojidir (Win95/NT ve Mac

sürümleri var). Real Audio formatı, özellikle çok yer kaplayan "WAV" ya da "AU" gibi

ham ses formatlarının yerini almıştır. Kullandığı algoritmalar sayesinde ses verileri

oldukça küçük birimlere sıkıştırılabilmektedir. Geniş bir yelpazede seçilebilen

"örnekleme" aralıkları ile, ses/müzik kalitesinden bir miktar fedakarlık ederek, 14.4kbps

modem bağlantılarında bile gerçek zamanlı sürekli müzik yayınlarını dinlemek mümkün

olabilmektedir.

Real Audio formatı, özellikle internet üzerinde canlı yayın yapan radyo

sitelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu formatı kullanmak için, aynı şirketin

çıkardığı ve ticari olmayan kullanımlarda "freeware" olan "Real Audio" programına

ihtiyaç var. Programla birlikte, Netscape ve MSIE için gerekli plug-in'ler de geliyor.

http://www.real.com/

http://www.real.com/


Denemek isterseniz, http://www.radio.metu.edu.tr sitesinde, Radyo ODTÜ real

audio formatında 24 saat yayın yapmaktadır. Ayrıca, KentFM, PowerFM gibi birçok

radyo sitesi bulabilirsiniz.

Real Audio 1995'ten beri varolan bir format ve bu yüzden internet üzerinde

ses/müzik iletiminde kullanımı çok yaygındır. 1997 başından itibaren, aynı şirket,

internet üzerinde gerçek zamanlı sesli görüntü (video) iletimi için de "real video"

formatını çıkardı ve audio/video gösterimi için Real Player (v4.0) isminde, klasik

programının yeni bir sürümünü çıkardı. Aslında internet üzerinde video aktarımı için,

Vivo, VDOLive, QuickTime gibi başka formatlar da kullanılmakta. Ancak, RealAudio

alışkanlığı da önemli bir etken olmak üzere, yeni realvideo formatı da çok çabuk kabul

gördü. Şu an, real video kullanarak internet üzerinde yayın yapan TV istasyonları

oluşmaya başladı. Ancak, ortalama olarak, bağlantı hızlarının hala yetersiz olduğunu

söyleyebiliriz. Eğer denemek isterseniz, işte size ülkemizden bir TV kanalı :

http://www.kanald.com.tr

Real Networks, 1997 Ekim ayı içinde, RealMedia adıyla, programının yeni

(v5.0) sürümünü duyurdu. Bu sürümle birlikte, Shockwave plug-in ürünüyle tanınan

Macromedia'nın Flash 2.0 animasyon formatı, RealFlash adıyla real audio ve real video

ile birlikte bütünleşik olarak kullanıma sunuldu. Real Flash, özellikle çizgi film, ürün

tanıtımları vb türü kullanımlarda, yavaş internet bağlantıları üzerinden bile gerçek

zamanlı aktarıma olanak tanıyabiliyor. Bazı animasyon örneklerine Real Networks web

sitesinden ulaşabilirsiniz.

Siz de, eğer isterseniz WAV ya da AU formatındaki ses kayıtlarını RealAudio

formatına; ya da, MOV, AVI gibi formatlardaki filmleri RealVideo formatına

çevirebilirsiniz. Bunun için Real Encoder programına ihtiyacınız var. Aynı siteden bu

program da ücretsiz elde edilebilir.

http://www.radio.metu.edu.tr/

http://www.kentfm.com.tr/

http://www.powerfm.com.tr/

http://www.kanald.com.tr/


14.5. Internet Üzerinde Telefon Görüşmesi

Internet üzerinden, normal telefon hatlarını kullanmadan karşınızdaki kişi ile

telefon görüşmesi yapabilirsiniz. Internet'e erişim ya bedava, ya da şehir içi dahili

görüşme ücreti üzerinden olduğu için, özellikle uzun mesafeli (şehirler arası ve milletler

arası) görüşmelerde bir hayli karlı olmaktadır. Henüz fazla yaygın değildir.Internet

üzerinden telefon görüşmesi özellikle (1) gateway'ler üzerinden uzun mesafeli yerlere

fax iletilmesi (2)arayan kişiye sesli mesaj bırakılması (3) normal telefonların

aranabilmesi gibi alanlarda önümüzdeki yıllarda çokça kullanılacağa benzer.

14.6. Resim/ses formatlarına virüs bulaşabilir mi?

Virüsler, temel olarak, bilgisayar programları/program parçalarıdır ve

bilgisayarınızın CPU'sunda işlenmelidir. Grafik ve ses formatları ise (en azından bilinen

formatların tamamına yakını) sadece statik yapıda verilerden (data) oluşur. İçlerinde hiç

çalıştırılabilir kod yoktur. Bu yüzden de virüs taşımaları imkansızdır. Eğer bir resim

formatını okumaya çalıştığınızda bilgisayarınız kilitleniyorsa bunun muhtemel sebebi;

(1) ya resim formatı bozuktur (2) ya da resim görüntüleyen programınızda bir sorun

vardır.

14.7. MPEG Layer 3 (MP3) Ses Formatı

MP3, bir MPEG Ses sıkıştırma formatı ve standartıdır. MPEG Layer 3 standardı

olarak bilinir. Bu format ile, CD kalitesindeki şarkıları (audio) yaklaşık 12'de 1 ine

varan oranlarda sıkıştırabilirsiniz. Söz gelimi, bir şarkı CD'sinde, kabaca, 5 dak. lık bir

şarkı 60mbyte civarında yer tutar (düz WAV formatı ile bir tutabilirsiniz). Eğer bunu

sıkıştırarak MP3'e çevirirseniz bu yaklaşık 5mbyte'a iner (kalitesinden hiç bir şey

kaybetmeden - 44khz, Strereo). Böylece, bu formatla 1 CD'ye yaklaşık 12 saatlik kayıt

sığdırabilirsiniz.


MP3'leri çalmak için bir de iyi MP3 Player'e ihtiyacınız var. En popüler (ve

kesinlikle en mükemmel) program WinAmp. Win95/NT, Mac ve Dos sürümleri var.

Orijinal dağıtım sitesi : http://winamp.lh.net/

Normal müzik CD'lerindeki şarkıları bilgisayarınıza kaydedip MP3 yapmak

olası. Ancak, özellikle telif haklarına dikkat etmek lazım. MP3'lerle ilgili daha geniş

bilgi ve programlara; http://mp3music.simplenet.com/software.html ve

http://barista.stanford.edu/m3c/mp3.html adreslerinden ulaşabilirsiniz.

http://winamp.lh.net/

http://mp3music.simplenet.com/software.html

http://barista.stanford.edu/m3c/mp3.html


15. Ek (a)

15.1. Giriş : Türkiye'deki Internet Servislerinin Gelişimi

Bu bölümde, Türkiye'deki internet servisleri hakkında bazı bilgiler verilecektir.

Eylül 1996'ya kadar daha çok üniversite orijinli olan servisler, bu tarihte Turnet'in

devreye girmesi ile, değişik "İnternet Servis Sağlayıcıları" tarafından

çeşitlendirilmektedir. Şu an, sayıları 70'i aşan servis sağlayıcı firma, ya doğrudan Turnet

üzerinden; ya da Turnet ile yaptıkları IEN anlaşması yoluyla kendi hatları üzerinden

hem kişisel kullanıcılara, hem de kurumsal kullanıcılara (şirketler, vakıflar vb) internet

servisi satmaktadırlar. Internet Teknolojilerinin toplum yaşamında kullanımı yavaş

olmakla beraber çok olumlu gelişmeler de olduğunu söyleyebiliriz. Artık, kitlesel

sınavların (üniversite seçme sınavları, AÖF sınavları, TUS vb gibi) sonuçlarını internet

üzerinden öğrenmek; değişik sanal sergiler düzenlemek; gazeteleri okumak vb

yaşamımıza yavaş yavaş girmeye başlayan etkilerdir.

15.2. Türkiye'de Internet'e bağlı tüm merkezleri nasıl görebilirim?

1997 başı itibarıyla, ülkemizde 15,000'in üzerinde bilgisayarın internet

bağlantısının olduğu tahmin ediliyor (2. Türkiye'de İnternet Konferansı'ndaki

konuşmalar, Yeditepe Üniv., İstanbul, Aralık 1996). Bunların hepsini listelemek

imkansız. Ancak, eğer binlerce link arasında illa ki dolaşmak istiyorsanız,

http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey/inet-all.html size hitap eden bir sayfa. gelen dosya

biraz büyükçe, ona göre hazırlıklı olun!! Bunun dışında, http://web.bilkent.edu.tr/inet-

turkey dizininde, konularına göre gruplanmış listeler, yeni eklenen siteler vb. hakkında

da gerekli linkleri ve bilgileri bulabilirsiniz. Ayrıca,


http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey/inet-all.html

http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey

http://web.bilkent.edu.tr/inet-turkey


http://www.metu.edu.tr/Turkey/inet-turkey.html ve http://www.ege.edu.tr/Turkiye/

adreslerinden de benzer bilgilere ulaşabilirsiniz.

15.3. Önemli Web Siteleri

Bilkent Web Sitesi : http://web.bilkent.edu.tr Pek çok konuda en iyi başlangıç

noktası. Sıkça güncellenmektedir. Önemli merkezlere linkler. Türkçe/ingilizce FAQ

Dokümantasyonları, güncel kampanyalar.

• ODTÜ Web Sitesi : http://www.metu.edu.tr

• TurWeb : http://turweb.com

• TurNet : http://www.turnet.net.tr

• Ege Üniv. : http://www.ege.edu.tr

• Doruk : http://www.doruk.net.tr

15.4. Önemli FTP Siteleri

• ODTÜ FTP : ftp://ftp.metu.edu.tr Dünya üzerindeki popüler pek çok arşivlerin

(Simtel, Cica, Linux, Games, Sunsite(?), Microsoft, Virus vb ) tıpkıları. Düzenli

güncellemeler. Mutlaka ziyaret edin.

• Bilkent FTP : ftp://ftp.bilkent.edu.tr TeX arşivi, dokümantasyon. Bazı arşivlerin

tıpkıları. internet yazılımları

• Ege FTP : ftp://ftp.ege.edu.tr

• Doruk FTP : ftp://ftp.doruk.net.tr

http://www.metu.edu.tr/Turkey/inet-turkey.html

http://www.ege.edu.tr/Turkiye/

http://web.bilkent.edu.tr/

http://www.metu.edu.tr/

http://turweb.com/

http://www.turnet.net.tr/

http://www.ege.edu.tr/

http://www.doruk.net.tr/

ftp://ftp.metu.edu.tr/

ftp://ftp.bilkent.edu.tr/

ftp://ftp.ege.edu.tr/

ftp://ftp.doruk.net.tr/


15.5. Internet üzerindeki medya kuruluşları

Internet yoluyla ulaşılabilecek basın yayın kuruluşlarının sayısı her geçen gün

artmaktadır. Bunlardan bazılarını aşağıda listelemeye çalıştık. Önümüzdeki sürümlerde

Daha ayrıntılı listeler vermeye çalışacağız.

Gazeteler :

• Dünya Gazetesi (http://www.dunya-gazete.com.tr)

• Hürriyet (http://www.hurriyet.com.tr)

• Fanatik ( http://www.fanatik.com.tr/ )

• Milliyet ( http://www.milliyet.com.tr/ )

• Sabah ( http://www.sabah.com.tr/ )

• Turkish Daily News ( http://www.turkishdailynews.com/ )

• Türkiye Gazetesi ( http://www.ihlas.net.tr/TurkiyeGazetesi/TurkiyeGazetesi.htm )

• Zaman Gazetesi (http://www.zaman.com.tr)

Dergiler :

• TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi : http://www.biltek.tubitak.gov.tr/

• Atlas Dergisi (Atlas Travel Magazine : http://www.turknet.com/atlas/

• Nokta Dergi Grubu , Istanbul : http://www.medyatext.com/nokta/

Televizyon Kuruluşları :

• Kanal D : http://www.kanald.com.tr

• Star : http://www.star.com.tr

• Kanal 6 : http://www.metyatext.com/kanal6

• Kanal E : http://www.medyatext.com/kanale

• Show TV : http://www.medyatext.com/showtv

Radyolar :

http://www.dunya-gazete.com.tr/

http://www.hurriyet.com.tr/

http://www.fanatik.com.tr/

http://www.milliyet.com.tr/

http://www.sabah.com.tr/

http://www.turkishdailynews.com/

http://www.ihlas.net.tr/TurkiyeGazetesi/TurkiyeGazetesi.htm

http://www.ihlas.net.tr/TurkiyeGazetesi/TurkiyeGazetesi.htm

http://www.zaman.com.tr/

http://www.biltek.tubitak.gov.tr/

http://www.turknet.com/atlas/

http://www.medyatext.com/nokta/

http://www.kanald.com.tr/

http://www.star.com.tr/

http://www.metyatext.com/kanal6

http://www.medyatext.com/kanale

http://www.medyatext.com/showtv


Bir çok radyo, yayın akışını ve bazı program içeriklerini internet üzerindeki

tanıtıcı sitelerinden vermektedir. Bazıları ise, Real Audio sistemi ile internet üzerinden

canlı yayın yapmaktadır. Önümüzdeki sürümlerde daha detaylı bir liste oluşturmaya

çalışacağız.

15.6. TÜRKİYE'DE INTERNET'TE YER ALAN BAZI RADYOLAR (Orijinal liste : http://www.radyo-odtu.com.tr/ )

o Radyo ODTÜ : http://www.radyo-odtu.com.tr/

o Radio Bilkent : http://www.bilkent.edu.tr/~radio/

o Radio ITU : http://www.ehb.itu.edu.tr/~ituradyo/

o Dost FM : http://www.ada.com.tr/~dost-fm/

o Best FM : http://www.medyatext.com/bestfm/

o KentFM : http://www.kentfm.com.tr

o Show Radyo : http://www.medyatext.com/showradyo/

o Gazi'nin Sesi (FM) : http://www.gazi.edu.tr/~atabek/radio.html

o Baskent Radio : http://www.ekosis.com.tr/baskent/

o Radyo 2019 : http://www.medyatext.com/2019/

o Number One FM : http://www.magnet.com/numberone/

o Power FM : http://www.powerfm.com.tr

o Radio Bogazici : http://maxwell.ee.boun.edu.tr/radio.htm

Haber Ajansları :

• AA - Anadolu Ajansı : http://www.metu.edu.tr/AA

http://www.radyo-odtu.com.tr/

http://www.radyo-odtu.com.tr/

http://www.bilkent.edu.tr/~radio/

http://www.ehb.itu.edu.tr/~ituradyo/

http://www.ada.com.tr/~dost-fm/

http://www.medyatext.com/bestfm/

http://www.kentfm.com.tr/

http://www.medyatext.com/showradyo/

http://www.gazi.edu.tr/~atabek/radio.html

http://www.ekosis.com.tr/baskent/

http://www.medyatext.com/2019/

http://www.magnet.com/numberone/

http://www.powerfm.com.tr/

http://maxwell.ee.boun.edu.tr/radio.htm

http://www.metu.edu.tr/AA


16. Ek b (TURKIYEDE INTERNET)

16.1. Türkiye'nin Internet çıkışları nerelerdendir? Hızları nedir?

Şu anda Türkiye'nin Internet çıkışını sağlayan merkezler dört grupta toplanabilir:

Üniversiteler ve akademik kuruluşların internet bağlantı çıkışları;

Genellikle ticari kuruluşların ve Internet Servis Sağlayıcılarının (İSS) yararlandığı

TURNET çıkışları

Diğer bazı özel şirketlerin ve servis sağlayıcıların, Turnet ile yaptıkları İnternet

Erişim Noktası (İEN) anlaşması sonrasında kullandıkları firma bazlı doğrudan yurtdışı

internet çıkışları.

Bunların dışında kalan diğer bağlantılar

Akademik Kuruluşlar (Üniversiteler) : Akademik kuruluşların internet

bağlantıları, büyük ölçüde kendi olanakları ile olmaktadır. BITNET'li günlerde ortaya

çıkan TUVAKA (Turkiye Universiteler ve Akademik Kuruluşlar Ağı), özellikle

1993'ten sonra ihtiyaca cevap verememeye başlamıştır. Bu amaçla, TUVAKA-TRNET

ve nihayet ULAKBIM (Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi) oluşumu ile TR'deki

akademik ağ omurgası ve yüksek hızlı internet çıkışları planlanmaktadır. ULAKBIM ile

ilgili bilgiyi "Türkiye'de Internet Hizmetini yönlendiren kuruluşlar" başlığı altında

bulabilirsiniz. ODTU-USA ve EGE-Almanya bağlantıları, şu an için, ULAKBIM

çıkışları olarak görülmektedir. Doğrudan Internet bağlantısı olan akademik kuruluşları

listelemek gerekirse; (Tüm bilgiler, 1997 Şubat sonu itibarıyla geçerlidir; liste tüm

bağlantıları içermeyebilir)

Bağlantı Hız Bağlantı Hız



ODTU-USA 512 kbit/san. Boğazici Un.-USA 256 kbit/san (?)

EGE UN.-Almanya 256 kbit/san. Koc Univ.-USA 128(?) kbit/san

Bilkent Un.-USA 256 kbit/san. ............ ..........

ITU-USA . 256 kbit/san

ULAKNET, Türkiye'deki üniversiteler ve diğer akademik kuruluşları içine alan ve

bunlara internet erişimi sağlayan bir iletişim ağı kurmaktadır. Ulaknet'in yurtdışı

internet çıkışları, Ankara (512kbit/san) ve İzmir (512kbit/san) dendir. Ankara çıkışının

Ekim 1997 sonlarında 2MBit/san olması planlanmaktadır. Ulaknet yutriçi omurgası,

İstanbul-Ankara-İzmir arasında yüksek hızlı (34Mbit/san) bağlantılar ve bu merkezlere

diğer kuruluşların bağlantıları şeklinde gelişmektedir. Bu ağa, Ekim 1997itibarıyla

30'un üzerinde akademik kuruluş bağlıdır ve sayı her geçen gün artmaktadır.

Ulaknet'e, Ekim 1997 sonu itibarıyla bağlı olan uç sayısı 41 (planlanan sayının

%43'ü); bu uçlara sağlanan bant genişliği 34.7Mbit/san (planlanan bant genişliğinin

%75'i) dir. Ulaknet'e halen bağlı ve sonradan bağlanacak kurumları ve bağlantı takvimi

hakkında ayrıntılı bilgi Ulusal Akademik Ağ Bilgi Merkezi (ULAKBİM)'in

http://www.ulakbim.gov.tr/ulak.html adresinden alınabilir.

Kendi yurtdışı bağlantıları olan üniversiteler ise (ITU, Bogazici Univ. gibi) ulaknet

omurgasını yurtiçi bağlantılar için kullanmakta yurtdışı bağlantılar için ise kendi

bağlantılarını kullanmaktadırlar.

Ticari Kuruluşlar ve TURNET :

Yılan hikayesine dönen Türk Telekom'un TURNET macerası nihayet 1996 Ağustos

ayında noktalandı ve 1995 Kasım'ından beri defalarca açılışı ertelenen TURNET açıldı

(!!!). TURNET'in, ikisi Istanbul'dan (2MBit/san ve 512 kbit/san hızlarında); diğeri

Ankara'dan 2Mbit/san hızında 3 tane USA hattından, sayıları şu an 80 civarında olan

Internet Servis Sağlayıcı Şirketler ticari olarak yararlanmakta ve bu hizmeti 3. kişilere

(ticari kuruluş bağlantıları ve kişisel bağlantılar olarak) belirledikleri fiyatlardan

satmaktadır. TURNET Turkiye Omurgasında ise, Istanbul-Ankara-Izmir üçgeni

birbirlerine 2MBit/san. ile bağlıdır. TURNET ile ilgili bilgileri ve tüm anlaşmalı

Internet Servis Sağlayıcılarının listesini http://www.turnet.ner.tr adresinden almak






mümkündür. Turnet ile Ulusal Akademik Ağ (UlakNet) arasındaki geçiş ise, Turnet

Ankara-ODTÜ arasında 512 kbit/san ve Turnet--İzmir arasındaki 2MBit/san hızlarıyla

sağlanmaktadır. Yazılan tüm bilgiler Ekim 1997 sonu itibarıyla geçerlidir.

İEN Anlaşmasına Dahil Olan Bağlantılar : İsteyen Servis Sağlayıcılar, Turnet ile

İnternet Erişim Noktası (İEN) anlaşması imzalayarak kendi yurtdışı internet çıkışlarını

alabilmektedir.Bu anlaşmaya göre; "ISS'ler, IEN'na minimum 512 Kbit yurt dışı data

hattı ile bağlanacak ve IEN'na bağlı İSS'ler ve TURNET'in trafiğinin taşınması için

Türk Telekom'un belirleyeceği yerde kurulacak olan IEN'nda oluşturulacak havuza yurt

dışı kapasitesinden minimum 256Kbps sağlayacaktır. IEN'da oluşturulacak havuz

trafiğinin %70 oranında dolması durumunda IES'ler, en geç iki ay içerisinde havuza

bıraktıkları bant genişliğini 256 Kbps'ın katları olarak arttıracaklardır. IES, havuzdaki

bant genişliği kullanımında, yapılacak teknik çalışma sonucunda TÜRK TELEKOM

tarafından öneriler doğrultusunda belirlenecek kurallara uyacaktır. " (Sözleşme

metninden aynen alınmıştır). Bu sözleşmenin diğer bir maddesi, yurtiçi trafiğin sadece

Turnet omurgası üzerinden olabileceğini karara bağlamaktadır. Bu bilgiler, Ekim 1997

sonu itibarıyla geçerlidir ve konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi, http://www.turnet.net.tr

adresinden alınabilir.

Diğer Bağlantılar : Bütün bu bağlantıların yanında, burada listelenmemiş, (yabancı

firmaların kendi doğrudan hatları vb gibi) bağlantılar da olabilir.

16.2. Türkiye Internet'e ne zamandan beri bağlıdır?

Türkiye Internet'e Nisan 1993'ten beri bağlıdır. İlk bağlantı ODTÜ'den

gerçekleştirilmiştir. 64kbit/san hızında olan bu hat, çok uzun bir süre, tüm ülkenin tek

çıkışı olmuş ve ilgili arkadaşlar büyük bir özveriyle Internet'i tüm Türkiye'de (öncelikle

akademik ortamlarda) yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Ege Üniversitesi'nden olan

bağlantı ise, 1994 başlarında, 64kbit/san. hızı ile gerçekleştirilmiştir. Ardından sırayla,

Bilkent Ün.(1995 Eylül), Boğaziçi Üniv. (1995 Kasım) ve İTÜ (1996 Şubat) bağlantıları

gerçekleşmiştir. 1996 yılı Ağustos ayında da Turnet çalışmaya başlamıştır.


http://www.metu.edu.tr/



http://www.ege.edu.tr/

http://www.bilkent.edu.tr/

http://www.boun.edu.tr/

http://www.itu.edu.tr/


16.3. Türkiye'de hangi kuruluşlar Internet'e bağlıdır?

Türkiye'deki ulusal internet ağ yapısı, büyük bir üzüntüyle söylemek gerekirse,

henüz tamamlanmamıştır. İlk ODTÜ bağlantısından sonra, 1993-96 yılları arasında,

üniversitelerimizin çoğu X.25/leased line vb şeklindeki bağlantılarla ODTÜ'ye

bağlanmışlardır. Istanbul'dan İTÜ ve Boğaziçi Üniv., Ankara'dan Bilkent Üniv., Gazi

Üniv. ve Hacettepe Üniv. bunlara örnek olarak gösterilebilir. Kamu kuruluşları

arasından, MTA, TT, DIE, vb gibi kuruluşlar da, ODTÜ üzerinden internet erişimine

sahip olmuşlardır. Sonraları, internet servisi alan özel kuruluşların sayısı da sürekli

artmıştır. Ayrıca Tübitak, TR-NET çatısı altında, aynı dönemde, servis.net.tr ve

servis2.net.tr servis sağlayıcılarında bir kullanıcı numarası üzerinden dial-up türü

bağlantılarla bazı özel kuruluşlar ve özel şahıslara internet hizmeti vermeye çalışmıştır.

Şu an için (1997 sonları itibarıyla); pek çok büyük şirket, değişik Internet servis

sağlayıcıları üzerinden internet servisi almaktadır. Kesin sayıyı ve isimleri saptamak

zor. Internet Servisleri yaygınlaştıkça; TR'de internet'e bağlı kuruluşları tarayabilecek

mekanizmalar da devreye sokulabilir. Tahmini bir rakam olarak, 10,000 civarında ticari

şirketin internet erişiminin olduğunu söyleyebiliriz.

Ülkemizdeki Internet kamuoyunun her geçen gün daha fazla bilinçlenmesi oldukça

sevindirici bir gelişmedir. Televizyon/radyo programlarının e-mail adreslerini, www

servislerini ilan etmeleri, günlük gazetelerin yayınlarını Internet üzerinden verebilme

çabaları, siyasi partilerin internete bağlanma çalışmaları, millet vekillerimizin

bazılarının artık e-mail de kullanmaya başlaması ve insanların artık "internet"

varlığından haberdar olmaları hep olumlu kilometre taşlarıdır. Önümüzdeki dönemlerde

Türkiye Internet altyapısı ve gelişimi ile ilgili planların/yatırımların/hedeflerin siyasal

parti ve hükümet programlarına girmesi hepimizin ortak dileğidir.


16.4. Internet'in Turkiye deki Ticari Boyutu

Dünyadaki kullanıma paralel olarak, internet ve ticaret olgusu ülkemizde de

popüler olmaya başlamıştır. 1997 ortalarından itibaren birçok banka, müşterilerine

internet üzerinden kişisel bankacılık servisleri vermeye başlamıştır. Öte yandan, 1996

sonlarından itibaren birçok günlük gazete ve derginin (aynı baskısı olmasa bile) internet

üzerinden yayınlandığını görüyoruz. 1997 sonlarına doğru, deneme amaçlı da olsa, bazı

popüler alışveriş merkezlerinin internet üzerinden alış-veriş imkanlarını yavaş yavaş

müşterilerine açmaktadır. Diğer bir popüler dal da internet üzerinden radyo ve TV

yayımcılığı. Hat hızları şu an fazla yeterli olmasa da, bir çok şirket bu konuda ciddi

atılımlar yapmaktadır. Kullanıcı sayısı ve kullanım oranları arttıkça özellikle reklam

gelirlerinin hatırı sayılır oranlarda artmasını bekleyebiliriz.

mustafa babagİl ve kamil kutoĞlu bİlg101 ders...

Documents