mushuk shimikkuna nuevas palabras en kichwa
TRANSCRIPT
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
1/28
KICHWAPA MUSHUK SHIMIKUNA
(Chakra)del cuerpo humano Ukkupa kuskaritimunaAbajo UrayAblandar utuachinaAbrazar UkllanaAbril AyriwaAbsorber Sunkana, tsunkanaAccidentes geogrficos Kaksaskunacido Pusku, hatki
Aclarar Achikyachina (yuyaymanta)Aclarar Achikyana (punchamanta)Acontecer Imatukuna (W)Acontecimiento ImatukuyAcostar SirinaActa Tantarimanta killkaActividad RurayActividad Econmica Kullkirayku llankayAcuerdos, Tratados ArininakuyAculturacin KawsayshuktakayariyAdaptacin Amaariy
Adaptar AmaanaAdaptar Amaana, yacharinaAdaptarse AmaarinaAdivinar Watuchina, imashiAdministracin KamachikamayAdolescente (hombre), ImillaAdolescente (mujer) PasaAdorar, venerar Wilkana, muchanaAdquirir Ushina, charinaAdverbio de modo Shina imallichikAdverbio de tiempo Pacha imallichik
Adverbio del lugar. Kuska imallichikAerbico TakiwayrariyAgencia de desarrollo Yanapak wasiAgente modificador YankinachikAgentes YankichikAgilidad KutsiyAgosto. KarwaAgricultura Chakrakamay, Allpa llankayAgropecuaria ChakrawiwakamayAgrupacin TantachiyAgrupar TantachinaAgua potable Chuyaklla yakuAgua termal Kunuk yaku
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
2/28
Aguja. Yawri
Aire SamaytuAjedrz KapakchunkanaAlcoholismo MaymachariyAlegre KushiAlfabeto Kichwa Kichwa llikalgebra KillkananchakamayAliento, respiracin SamayAlimento Mikuy, mikunaAlmcigos Wiakukllachak (K)Almud (25 lib) AlmutAlrededor Muyuntin
Alto Wichisuniamar Kuyana,Ambiente KawsaypachaAnalizar Kuskina, HamutayanaAnfibios Yakwallpangulo agudo Kichkikuchungulo complementario Paktachik kuchungulo de giro Muyuykuchungulo llano o plano Sunikuchungulo obtuso Paskakuchungulo recto Paktakuchungulo suplementario Suniyachik kuchuAnhdrido Carbnico MiyuwayraAnimal silvestre Purun wiwaAo. Wata.Antecedente RurashkayuyayAntepasados Anchachilasa, awpa kawsakkunaAntnimo ChimpanakuyAparato UkkuskaykuAparatos de Medicin Tukuy HillaykunaAparear Yukuna, yumana
Apellidos (Antroponimio) Ayllu shutiAplicacin del conocimiento Yachaywan ruranaAplicar RuranaAporcar Yanantina, kutuna, hatun hallmanaArbol genealgico AyllumallkiArder Rawrana.Area Andina Kaksasuyu pampaArea. YachaykanchaArma de fuego (escopeta) IllapaArmona AllikayAro Isru
Arqueologa Wiay kawsay kallaripi rurayta kamayArquitectura Wasiruraykamay
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
3/28
Arroba Pityuk, Chuskulli pukcha
Arte MaypakchirurayArtesana MakipakchirurayArtesana MakirurayArtesana MakiruraykamayArticulacin MukuAsamblea TantarinakuyAsamblea Constituyente Mamallakta kallaripa tantanakuyAscender WichayanaAsear ChuyayanaAseo Chuyayay(GT)Asistir Chaypikana
Asociacin bancaria Kullkikamak wankuriyAstro Warunruk, chachu.Atentamente KikinmantaAtletismo KallpanakuyAtmsfera Wayrakata, wayramaytu.tomo IukuAumentar, producir, MiranaAura SamaytuAuto evaluar Kamaykurina(W)Autoconsumo KikinmutsuriAutodeterminacin NishaniAutoridades ApukkunaAuxiliar awchina, yanapanaAve Pishku, PatpayukAves PakpayuAzufre SalliyBabosa AtyakBacteria AakiBalance de comprobacin Tiyashkata rikuchikBalance situacional Tiyak chanikunata paktachikBalancear Walinyana
Balancear WalinyanaBalanza LlashachikBaln Sostenido Charirashka rumpaBaar ArmanaBanco, mutua., copo., corporacin, financiera Kullkikamak wasiBarba Sunka,Barco, lancha WampukBarra PaltarikkuskaBsquet AshankayrumpaBasura Kupa, ukuBeneficio Allikay
Berro Ukururu.Bicectriz Kuchawpi
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
4/28
Bienes y races Wasi allpa rantimanta
Billetes PankakullkiBiografa Kawsay killkaBixido de carbono ChimlasayBiyectiva IshkaymanpurachiBlusa. TalpaBorde ManyaBorraja KachipurawaBotija (12,5 lib) PutikaBraza (longitud) PaskarikraBrazo RikraBrjula Suyuta rikuchik anta
Burro. UshuBsqueda del factor comn Kutirik taripayCabuya, Penco. Chawar Cada quien - cada uno SapanCadena WatuCaf(color) Shanu, uki.Caf(Planta) Shau, kiwi.Calculadora YupaynikichikCalendario WatapachaCaligrafa Sumak KillkaCambiar Yankina, Shukmanyachina.Cambio Yankiy.Canal de riego Yaku larkaCanasto AshankaCncer (signo) Apankura.Cncer(enfermedad) Apankara.Cantar Takina.Cantn KitiCapa KillpaCapital KitikapakCapital Mamakullki
Capital provincial KitikapakCapitalista KullkiyukCaracterstica ImakakCaractersticas SapsikunaCaractersticas generales Imakay sapsikunaCaramelo Unaka.Carbohidrato Kunukuy, Killuchakay.Carbn de Piedra Killimsa rumi.Cartografa Allpashuyukamaycascada PakchaCausa Imarayku
Causas ImaraykuClula Kawsaykuk
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
5/28
Clula Kawsayuk
Cementera ChakraCentro de Salud, Hospital HampiwasiCerca KuchullaCercar Harkana, KinchanaCerco, excavacin SankaCertificado. kakwillayChupar: TsunkanaCiclo Muyuypacha.Ciencia AmawtayCiencia, educacin YachayCientfico Amawta
Cilindro slido Sinchi wiruCinta ChumpikuCinta mtrica Tatki chumpikuCirculacin de sangre Yawar MuyuriCirculatorio sanguneo Yawarmuyuriy.Ciudad LlaktaCivilizacin HawaykawsayClase SamiClases de conjuntos Tantachishkakunapa samiClasificacin SamiyachiyClima ChirikunuyCloracin del agua Yakuhampik. Chuyayachik Yachuchik.Cocientes notables MayrakikunaCodo RikramukuCodominio ChaskinanchaColaboracin mutua MakimaachiClera Kichankuy.Comando provincia de polica Chapak kamaypaktachi puhaskCombinacin ChapuriyCombustible Chawra.Combustin Ninayay, rupariy.
Combustin RupariykunaComercializacin MintalanayayComercializar Mintalana.Comercio MintalayComercio Martimo Mamayakunta mintalayComilla Wichkak chupa(W)Comisario Nacional Kiti kapachik apukComparacin o relacionamiento ChimpapuraychiyCompetencia MishanakuyComplementacin de conjuntos Tantachishkakunata paktachiyComplemento Circunstancial Taririklla Paktachik
Complemento Directo Yalli paktachik Y.P.Complemento indirecto Katik paktachik K.P.
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
6/28
Componente Nipayay
Composicin Chakruy.Compost Ismuwanu.Comprender: HamutanaComprensin HamutayComputadora AntanikikCncavo UkuyashkaConcejal Kiti kamaklliConcentrar Yuyayrina.Concentrar (mental) Yuyayrina (W)Concepto Imakay (W)Conceptualizar Imakaychina.
Concordancia TinkuchikConclusin TukuchiyConejo Wallinku.Conjugar HuninaConjunto TantachishkaConjunto complementario Paktachik tantachishkaConjunto finito Tukurik tantachishkaConjunto potencia Tantachishkata kutinkutinchiyConjunto unin Yapa tantachiyConmutabilidad bancaria Kullkikamay shinayachiConocer RiksinaConocimiento de cantidad o clculo MashnayachiConocimiento desordenado TampulyachayConquista AtipayConsecuencias ImaruranConsecuencias, efecto. TukushkaConsejero provincial MarkakamachiklliConservar Wakayachina.Consonante UyantinConstelacin ChaskakanchaConstelacin Chaskancha.
Constitucin MamakamachikConstruir MasmanaConsumir Tukuchina, Puchukana.Contaminacin MiyuyContaminacin MiyuychiContaminar Miyuchina, Mapayachina.Contenido cientfico Amawta yachayContenidos YachaykunaContenidos bsicos Tiksi yachaykunaConteo YupachiContinente Allpapacha
Continente americano ApyayalaControlar Rikurayana.
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
7/28
Convexo Kanchayashka
Convivir Aynina.Convocar KayachinaCooperacin, influencia WawchiyCopia ChaysinayaCopla RimaytakiCordillera KahaskanchaCorona, diadema LlawtuCorreo Electrnico Antanikik chaski.Correspondencia NipapurachiCorrespondencia biunvoca Sapalla nipapurachiCorrespondencia univoca Shukllamanta nipapurachi
Correspondencia, relacin NipapurachiCortar Pitina, kuchunaCorte superior de justicia Kamachik wasiCorteza terrestre Allpa karaCorteza, piel, cscara Kara.Cosecante ChimpamanyaypuramunchiCosechar Pallana.Coseno Katikmanyaypuranchicsmico PamawyriCosmos PamawayCosmovisin Pacharikuy(W)Costumbres KikinrurayCotangente ManyakupuramunchiCreacin del conocimiento Yachayta wallpayCrear, inventar WallpanaCreatividad WallpayCrecer WianaCreencia IiyCreer IinaCreer Iina.Crema Wisya.
Criar WiachinaCrisis Waklli.Cruzamiento Chakariy, Mushukyay.Cruzar ChakanaCuadra PatsakrikrapampaCuadrado TawaCuadriltero ChuskumanyachiCuadro estadstico Kanchachani milkaCuadro sinptico Milkachishka killka(W)Cuarta PaskamaCuartel Awkawasi
Cuartilla MikllaCubo o exaedro Sukta pakta umia
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
8/28
Cubrir Katana, killpana.
Cuerpo humano UkkuCuidar Kamana.Cultivar Chakrana.Cultura Fsica UkkukuyuykamayCultura, vida KawsayCua Shipir.Cutneo Ukkukara. KurutaDanzar TushunaDe mi consideracin ukapa YuyaymantaDebate Chimpapuranakuydebatir Chimpapuranakuna
Decantacin YakushushuyDecimal ChunkalliDefinicin PaktayuyayDefinicin KakchiyDelante (posicin, espacio) awpakDelante (tiempo): awpaDemocracia LlaktushayDemostrar RikuchinaDenominador RakikyupayDentro UkuDeporte PukllayDerecha (mano) AllawkaDerecho HayiDerivados ShuktayayDesarrollar WiarinaDesarrollo WiariDesastre LlakitukuyDesayuno Chinlli.Descansar SamanaDescomposicin de la energa MichachikanyayDescribir kakrikuchina (W)
Desequilibrar HankanaDesequilibrio HankayDesinfeccin Chuyayay.Desorden TampulDespedida (Prxima ocasin) MinchakamaDespedirse Minchayana (W)Desterronar Allpautuchina.Desvariar Musparina.Desyerbar Hallmana.Deterioro WakllichikDeterminacin o definicin Yuyayrikuchik
Dialecto LlaktarimayDialogar Rimanakuna
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
9/28
Diccionario. Shimiyuk kamu
Diciembre. Kapak.Diferencia PuchuDiferencia de conjuntos Tantachishkamanta anchuchiDiferencia simtrica PaktapuchuDiferenciar ChikanyanaDiferente ChikanDireccin PusakkamayDireccin, orientacin, regin SuyuDirecto Chayman.Disco PiruruDiscurso Rimaykachay
Disfraz TukunaDisolvente Yakuyachik.Disolver Yakuyachina.Distancia ChayniyakDistribucin Rakinakuy.Domingo. IntiDominio KallarinanchaDominio del conocimiento Yachayta taripayDramatizacin Yachapayay (W)Droga ShirayDroga Shiray.Duda. IchanikDureza Sinchiyashka.Eclipse LlanturiyEclipse lunar KillanturiyEcologa KawsaypachaEconoma KullkikamayEcuacin de primer grado Shuk patay paktachaniEcuacin o Igualdad de valores PaktachaniEdad Watayuk.Educacin Bsica Kallari yachay
Efecto TukushkaEjemplo ShinaEjercitar Rurarayana (W)El valor del intercambio Katuyrantin chainElasticidad Chutarik.Electricidad SirmaElemento NipaElemento Csmico Pamaway nipaElementos ImaykunaEmperador Apuktukushkaenamorar Maywana
Enamorar Maywana, Munayana.Enano. Kurpa, Putuk
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
10/28
Endcrino Llawsayachik
Energa RitimunaEnerga RitiyEnerga Ushay, Ritimuna.Energa elica RitiwayraEnero. Kulla.Enriquecer. CharikyanaEntender HamuktanaEntrevistar TapuykutichinaEpidemia Katikunkuy, purikunkuyEquidad de gnero Paktalla kawsayEquilibrio Nankay
Equinoccio IntillayayllipyayEquinoccio IntishayakllipyayEquipos LlankahillayEras Antiguas awpa kawsay pachaErosin AllpachinkariyErosin AllpachinkariErupcionar TukyanaEscritura AllparantikillkaEscritura de expresin libre. Munay killkaEsfera slida Sinchi rumpaEspacio HawapachaEspacio-tiempo, PachaEspermatozoide WillikuEspritu, alma NunaEspuma Pusku, putuku.Esqueleto Karkanka, sakruEsquema de Paskal Pascal kutinkutinchiEsquema numrico YupaymillkaEstadstica KanchachanikamayEstado MamallaktachiyEstados fsicos Kaytarikuchi
Estructura Llika, wallpaEstructura WallpaEstructura WallpayEvaluacin. KamaykuEvaluar KamaykunaEvaporacin PuyuyEvaporacin WanyariEvolucin del hombre. Runayay pacha yuyayExplotacin LlakichiyExponer RikuchinaExpresin algebraica Killkananchaychi
Extensin, prrafo, MilkaExterno Kanllayay
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
11/28
Extrao Mana riksishka
Extremidad UkkukuyuchikExtremos ManyapikakkunaFactor comn KutirikFactorizacin KutinchichiyFactorizacin de binomios Ishkaykillkanancha kutinchiyFactorizacin de polinomios en general Tawka kilkanancha kutinchichiyFactorizacin de trinomios Kimsakilkanancha kutinchiyFamilia AylluFanega HanikaFase NikirakiriFases de la luna Killapa nikirakiri
Fauna WiwakamayFebrero. PanchiFecundar ChichunaFenmeno natural Pacha shuktayayFeria KatuyrantiFertilizante natural WanuFertilizante Qumico Miyuy wanuFibra fina de hombres y animales KaytuFibra(cabuyo) Supa, pakpa, karachi.Fiebre UkkurupayFiesta RaymiFiesta de Sol IntiraymiFigura geomtrica ShuyutupumanyaFigura literaria. Sumakyachik rimayFiguras planas Pampa shuyukunaFilosofa WallpaykamayFiltrar ShushunaFsico (Estructura) KaktarikuchikFlora LlachakamayFomento PachanyachiyFondo Monetario Internacional (FMI)Mamallaktapura kullkikulka
Fonologa Uyarikancha yachayForestal YurakamakForestar SachanaForma, formacin WallpaFormas ImashinakanFormas de Explotacin Llakichik wallpariykunaFsil RumiyashkaFotosntesis IntiwayllashkaFraccin inpropia Yalliyak pakiyupayFraccin propia Pishiyak pakiyupayFracciones heterogneas Chikanrakikyuk pakiyupaykuna
Fracciones homogneas Paktarakikyuk pakiyupaykunaFractura Tullupaki
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
12/28
Frgil Pakiriklla
Frase verbal Imachik yuyaykiFrecuencia absoluta KutinchikllaFrecuencia acumulada YapakutinchikllaFrecuencia relativa LutsaykutinchikFruto Muru, aawiFuego (energa) RatataFuego del volcn Ratata urkuFuego(llama, candela) NinaFuente, vertiente WiarikpukyuFuncin KinrayshuyuFuncin Imaruray
Funcin RurayFuncin rol LlamkaypaktachiFundido YaksishkaFundir YaksinaFusionar ShukyachinaFtbol ChakirumpayGaln PutuGanadera WiwakamayGas WaksiGaseoso WaksisapaGeneralidades TukurayaGeneralidades TukuyllikunaGenero literario Sumak rimaysami (W)Gentica RikchayachiyGeografa AllpamamakamayGeografa poltica Allpakamay saywachiGeometra ShuyutupukamayGeopoltica AnchallpakamayGlobalizacin. Tukuyta shukllayachikGlobo Terrqueo AnchallpaGobernador Markapuk
Gobierno Kapak apukGolfo YakuyakkuriGrado angular KuchupatayGrado sexagecimal PatayGrados de afinidad AyllunikiyashkaGrados de consanguinidad Yawar ayllunikiyashkaGrafa,letra KillkananchaGrfico de barras MillkashuyuGrfico de pasteles MuyuyshuyuGrfico estadstico Kanchachani shuyuGramtica Shimi kamachik
Grande HatunGrandes bloques econmico Kullkirayku hatun tantanakuy
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
13/28
Gringos, ingleses Ranziyu
Grosor o espesor RakuyayGuante MakillinaGuardar Wakaychina.Guerra medieval Chawpi kawsaypacha makanakuyGuerreros Makanakuy runakunaGua ankamuGua didctica. ankamu (W)Guin AspiHabilidad PakchiHacia fuera KanchamanHechos histricos Wiaykawsay imakuna
Hectrea PatsaktatkipampaHerencia SaminayHerencia gentica Kawsay mallkiHidrografa YakukamayHigiene KamakayHimno Nacional Mamallaktapa haylliHistograma MilkakinrayshuyuHistoria WiaykawsayHomosexualidad KaripurakuyayHonestidad Ama llullaHongo KallanpaHora. SayllaHorario SayllachikHueso TulluHumanidad RunapachakayHusos Horarios SayllachikanchaIdea central Shunku yuyay(W)Identidad KikinyariIdentificar apropiar KikinyarinaIdiolecto KikinrimayImagen, dibujo, grfico Shuyu
Imperativo. KachachikImperio KapakllaktaImportancia Maymutsuriy, MaychaniyImportante MaymutsurikImportantes May mutsuriImprenta KamuyachikIndicador general Hatun rikuchikIndicadores. RikuchikkunaIndice RikuchiyIndispensable MayalliIndustria Atukamay
Influencia WawchiyInfluencia Yutay
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
14/28
informe Llamkaywillay
Inicio de la historia (prehistoria) Wiaykaysay kallariInsecticida PalamamiyuInsecto Palama, itha, AalluInstituciones Yanapak wasikunaInstrumentos HillaykunaIntendencia de polica Chapak kamaypaktachiIntercambiar RantimpanaInterculturalidad KawsaypuraInters WawakullkiInterrelacin UkunpurayInterseccin de conjuntos Kutinchishka nipakuna
Intervalo, recorrido, rango PatayaykuIntroduccin Kallari yuyalIntroduccin Kallariy yuyayIntroduccin (fsica): Yaykuchiy, satiyIntroduccin (pensamiento) KallariyuyayIntroducir YaykuchinaInvadir YankakichunaInvasin YankakichuyInvento, creacin WallpariInvertebrado TullillakInvestigar. Taripana.Invitar. KayanaInyectiva SapapurachiJabalina SuniwachiJefe Poltico Kiti apukJeme PaktamaJoven Atawjven, amante Wayna,Juego de azar ChunkanaJueves. KullkaJugar Pukllana
Julio. SitwaJunio, fiesta RaymiJustificacin ImamantachiyKilogramo WarankakuLa Colonia LlakichipachaLago KuchaLaguna KuchakuLanzamiento WarakayLargo SuniLava RatataLeer. awirina, killkakatina (Taller B)
Lejos KaruLesbianismo Warmipurakuyay
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
15/28
Letra minscula Uchilla killka
Levantamiento HatariyLey de Educacin YachaykamachikLey de inquisicin WauykamachiyLeyes KamachikkunaLiberalismo KishpiripachaLibra Kuku, pukchiLibre KacharishkaLibro banco Kullkiminkay kamuLibro contable Kullkikamay kamuLibro diario PunchankamuLibro mayor Paktakamu
Lider PushakLder-Autoridad ApukLigero KutsiLmite SaywaLimpieza, aseo Pichay, chuyay, mayllayLindero, lmite SaywaLnea SuniyakLnea ecuatorial Allpachawpipacha muyuyLnea imaginaria Yuyay kaspiLquido YakuyashkaLiso LlampuLiterario Sumak rimariyLiterato Sumak rimayachakLiteratura Sumak rimayachayLitro PukpuLlama ChantasuLlamarada Wilyay, lumyayLlanura PampallpaLlanura abandonada PurunLlevarse - relacionarse ApanakuyLlovizna Karwa
Locura WarichariyLombricultura KuykakamayLongitud SuniLongitud de la circunferencia MuyuytupuLos Ovnis Mana rikshka antakunaLugar de fortaleza (guerra) PukaraLugar turstico Chani kuskaLugares sitios KuskaLugares con poderes Usaysapa kuskakunaLugares rituales (religin) WakaLugares sagrados Waka kuskakuna
Lugares sagrados centros ceremoniales PukaraLugares tursticos Sumak kuskakuna
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
16/28
Lunes. Awaki
Macizo (montaa grande) Hatun kahasMacro MayhatunMadurez PukuyayMagnetismo LlutariyManifestacin RikuchiManifestaciones HatarikunaManipular MilchinaManualidad MakirurashkaMapa AllpashuyuMapa poltico Kapak shuyuMaqueta Pirwayay
Mquina KuyurihillantaMar HatunkuchaMartes. AwkarikMarzo. PawkarMasa (amasado) KurpaMasa y peso LlashakMatemtica YupaykamayMatemtico YupaykamayukMateria WisnuMateria ImayayMaterial decimal Chunkachik hillayMaterial didctico Yachaypa hillayMateriales didcticos de la matemtica Yupaykamay hillaykunaMximo comn divisor PaktarakikyupayMayo. AymurayMayor que YallishkaMayscula HatunkillkaMedia aritmtica ChawpiyakMedia fanega 120 lb ChawpihanikaMedia geomtrica ChawpikutirikMediana Chawpiyamuk
Medida TupuMedida TupuyMedida de longitud SunitupuMedida de masa Llashak tupuMedida de tiempo PachatupuMedida de volumen PutitupuMedida del crculo MuyuntintupuMedidas de tendencia central Chawpiyak chanikunaMedio ambiente KawsaypachaMedio de comunicacin Willak hillayMedio quintal Chawpi pukcha
Medio-mitad ChawpiMedios Chawpikakuna
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
17/28
Medios de comunicacin Willaykancha
Medios de transporte ApariykanchaMedir TupunaMenor que PishiyashkaMeridiano Kapak sayllaMeridiano KapasayllaMes. KillaMesa redonda. Muyuy RimayMestizaje YawarchakruriMetal AntaMetal AntaMetalrgico Antayay
Mtodo YachayanMetodologa YachayanMetro cuadrado TawatatkiMetro cbico UmiatatkiMicro MayuchillaMircoles. ChillayMigracin Llaktamanta llukshiriMilenio WarankawataychiMilitar, soldado. AwkaMinera, minera ChukikamayMineral ChukiMinerales TitichaskaMnimo comn mltiplo PaktarakirikyupayMinuto. ChinikuMinutos angulares PataykuMirar RikunaMitas ChukillankayMito, cuento awparimayModa YallichawpiyakModelo KatinallaModificar Yankina
Molcula IuwaMonarqua AyllullanikipushakMonedas AntakullkiMonto YapakullkiMorfema ShimikuMorfologa Shimikukancha yachayMorfosintaxis Shimiku yuyay awariyMovimiento de nutacin AllpakutikMovimiento de rotacin. AllpapiruruyMovimiento de traslacin AllpamuyuyMuestra Estadstica Akllashka chani
Multiplicacin KutinchiyMltiplo del gramo Akukutinchik
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
18/28
Mltiplo del metro Tatkikutinchi
Mundo PachamamaMueco. Siti.Murcilago Mashu, chimpilakuMurmuracin, crtica WasharimayMsica TakiNacionalidad KawsaymarkaNacionalidad KawsaymarkaNacionalista Mamallaktapa kapakNadar WampunaNarrar KatikninaNatacin Wampuy
Necesidad MutsuriyNeoltico MushukpachaNeologismo Wiachishka shimiNervio KaytuNiez WawakayNio WawaNivel superior Hatun yachayNo haber, ausentar Illana, mana tiyanaNombre comn. Tukuy shutiNombre propio Kikin shutiNomenclatura ShutikunaNorte ChinchaysuyuNotacin UnanchayNotacin porcentual Patsakri shutichiNovela Kawsayrikcha W)Noviembre SasiNcleo, corazn ShunkuNudos (de cordillera) KahasmukuNumerador RakirikyupayNmero entero Tukuyyashka yupayNmero impar Chullayashka yupay
Nmero irracional Manapakiyak yupayNmero natural Tiyak yupayNmero racional PakiyupayNmeros divisores RakikyupaykunaNmeros mltiplos Kutinchishka yupaykunaNmeros ordinales NikiyupayNmeros reales Tukuy yupaychiNutricin AllimikuyObjetivo PaktayObjetivo PaktayObjetivo general. Hatun paktay
Obra literaria. KillkayrimayObraje Awayllamkay
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
19/28
Obrajes Wayllamkay
Occidente KuntisuyuOcano MamakuchaOctubre. WayruOdiar ChikninaOfrenda Kamari, ChallayOnza PukchikuOperacin numrica o Aritmtica YupayrurayriOpinar YuyayninaOracin bimembre Ishkaynipa yuyayOracin compuesta Sasa yuyay (GT)Oracin coordinada Tinkirik yuyay
Oracin dubitativa. Ichanik yuyayOracin enunciativa Willak yuyayOracin imperativa. Kachachik yuyayOracin interrogativa Tapuk yuyayOracin subordinada Kimirishka yuyayOracin unimembre Shuknipa yuyayOrden del da Tantariypa nikiOrden. NikiOrdenador grfico Shuyu nikichikOrdenar, Organizar NikichinaOrganizacin TantanakuyOrganizacin WankuriOrganizacin econmica KullkimantawankuriOrganizacin poltica Kapakchi tantanakuyOrganizacin Socio cultural Waki kawsaymantawankuriOrganizaciones nacionales Hatun wankurikunargano UkkuyawriOrigen ChawchuyOrigen KallariyOrtografa Allikillkay (W)Oso Ukumari
Otros ShuktakkunaOveja WiwikaOveja Wiwika, LlamaOvillar KururunaOxido MuksiOxgeno WayayOzono AchikshumaytuPas MamallaktaPas Anglosajona Ranziyukunapak mamallaktaPaisaje RikuypachaPadre Yaya
Palacio de Gobierno Mamallaktapa apukwasiPaleoltico awpapacha
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
20/28
Palpar Milchina, llanwana
Paludismo Chukchu unkuyPantaln de lana WaraPantaln de tela WaltakuPar ordenado Ishkaynikichishka iuParalelogramo ChakllamanyachiParsito, AtamParecido a Shinalla, rikchallaParntesis WichkachikPrrafo, cuadro MilkaParroquia KitilliParroquia Sulka,kitilli (W)
Parte, sitio, lugar, direccin Kuska.Partes RakirikuskaParticin de conjuntos de conjuntos Tantachishkakunata rakiyParticipar AyninaParticipativa AyninakuyParticipio Kunan yallishkapartido, resquebrajado Chikta, sharaPartir ChiktanaPeligro MaklluyPeligro Maklluy (GT)Pensamiento YuyayPensamiento lgico matemtico Yupaykamaychi yuyayPensamieto YuyayPeridico mural Willak pirka(W)Perodo de Integracin Apukkuna tantatripachaPerodo Formativo Turuwan makiruray pachaPerodo Precermico Manarak Turuwan makiruray pachaPerjuicios LlakichikPertenencia PaypachikPesca, pesquera, ictiologa ChallwakamayPetrleo Allpawira, Wisisi
Pictograma o icono RikuchishuyuPiratas, corsario Wampuypi shuwakkunaPlaneta tierra Allpamama chaskaPlanicie PampaPlanificacin LlamkayanPlanificacin LlankayanPlano bidimensional (Cartesiano) Chuskuchishka pampaPlato de madera Mika, matiPlanta ornamental. Sumakyachik yuraPlomo AntakiPlomo Titi
Pluricultural Tawka kawsayPoblacin Llaktayku
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
21/28
Poblacin Estadstica Sapansami chain
Pobre WakchaPoder AtiyPoder UsayPoder Ushay, atiyPoder Judicial Kamay paktachi atiyPoder Legislativo Kamachik atiyPoderes UshaykamakunapashPoema, poesa, recitacin Arawi.Polica ChapakPoliedro hexagonal Suktachishka tiksi umiaPoltica Kapakkamay
Poltico KapakPolitiquero YankakapakPliza KullkikikinchikPlvora Ratata allpaPoncho, alargado y entero Kapisayu (Kitukara)Poncho. RuwanaPorcentaje PatsakriPoseer familia Ayllu chariyPosicin TiyayPotabilizacin ChuyakllachiyPotabilizar ChuyakllachinaPotenciacin KutinkutinchiyPotencias dominantes Shukta charik tantanakuykunaPrctica YachayrurayPrecaucin KamanayayPredicado ImanikPrefecto Marka kamachikPrehistoria Wiaykawsay kallariyPrenda de gala de Mujer. Tukapu.Presentacin KallariyuyayPresentacin Riksichik Yuyay
Presentacin, inicio KallariyPresente KunanPreservar WakichinaPresin LlapiriyPrestacin de mano para el trabajo MakimaachiyPresupuesto KullkimashnayachikPrevencin MusyayPrever Musyana, kipakrikunaPrimer Nivel Shukniki kallari yachayPrimer Nivel de Educacin Bsica Kallari yachayPrimer Tramo Shukniki Patayay
Primeros pobladores KallarillaktaykuPrincipales awpak
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
22/28
Principe. Awki
Prisma KullkaPrisma cuadrangular Tawayashka kullkaPrisma rectangular Suytuyashka kullkaPrisma triangular Kimsachishka kullkaProbar, saborear MallinaProceso metodolgico Yachay anProduccin PukuyProduccin industrial Atukayashka pukuyProducto Kapuk, pukushkaProducto cartesiano Cartesiano kutinchiyProductos notables Maykutinchikuna
Productos notables Mutsuri killkanancha kutinchiPrograma (agenda) RuraykatichiyPromover awpanchina (W)Pronombre ShutirantiPronombre interrogativo Tapuk shutirantiPropiedades PaktachikunaPropiedades de la interseccin Tantachishkakunapa kutinchipaktachiPropiedades de la unin o adicin Tantachishkapa yapaypaktachikunaPropiedades o relaciones PaktachikkunaProporcin armnica o inversa LutsaykumukProporcin geomtrica o directa YallilutsayakProporcin, proporcionalidad LutsayProporcionalidad directa LutsaysapayakProporcionalidad directa YapalutsayProporcionalidad inversa LutsaykuyakProsa KatichayProyecto KipapakchirurayProyecto de aula Kipapakchiruray yachayPber WamraPueblo LlaktaPueblos Llaktakay
Puerto martimo Wampuk rikutirikanchaPulmn ParukPunto aparte Chikanchik iu(W)Punto seguido Katik iu(W)Puntos cardinales Suyu rikuchik iuPuntos colaterales Iu uchilla suyukunaPuntos Colaterales Katisuyu rikuchik iuQuemadura RuparishkaQumica ChakllisinchiQuintal PukchaRacismo Sapan kawsaykuna
Racismo en Amrica Apyayalapi chawchuri rikurimantaRadianes Lliwitupu
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
23/28
Radicacin Kutinkutinmuchiy
Radio AntayariRadio emisor AnkichikRadio receptor AnkiyachikRaiz SapiRazn YupaypurachiRazonado SinchiyuyarishkaRecibo. ChaskichikReciprocidad Rantinpak, ayniReconocer KutinriksinaRecta numrica YupaykuskaRecurso natural Pachamamapi tiyak
Recurso didctico Yachaypak hillayRecursos Forestales Allpapachapi tiyak yurakunaRecursos hidrogrfico Allpapachapi tiyak yakukunaRecursos Ictiolgicos Allpapachapi tiyak chalwakunaRecursos Mineros Allpapachapi tiyak chukikunaRecursos naturales Allpapachapi tiyakunaRed - Sistema LlikaRedactar KilkawanaRedes Educativas Llika yachay wasikunaReduccin de trminos semejantes KillkananchapurachinaReflexionar YuyarinaReforestacin TikratarpuyRefrn KunakyuyaykuRegar ParkunaRegin SuyuRegin Amaznica AntisuyuRegin central ChawpisuyuRegin Insular Galpagos YawatisuyuRegin Sierra PunasuyuRegin Sur KullasuyuRegistro Civil Kawsay killkamachiy
Registro de la propiedad. Charishkata killkakamachiyRegla de tres KimsakamachikRegla de tres compuesta KimsakamachimukRegla de tres inversa KimsakamachimukRegla de tres simple KimsakamachiyakRegla ortogrfica Killka kamachikReino Kapak llaktaReino TantallalawsayRelacin ShimiyariRelacin PurayRelacin mutuo Mashipurari
Relaciones trigonomtricas KimsamanyapurachiRelatar, hablar Rimana
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
24/28
Relieve Waykuhaskancha
Religin ApunchikamayReloj PachachikReloj mecnico AntapachachikRenacimiento Pachakutik pachaRendija SaranRenovable MushukyachinallaReparto proporcional Lutsaychishpa rakiRepetir Kutinchina(W)Representacin polinmica del Chunkachishka yupaychikakunataReproducir Mirachina (W)Rescatar Kuticharina
Resistencia SinchikayRespetar Sumaychana - muchanaRespeto SumaychayRespeto, respetuoso SumakyachinaResponsabilidad PaktachiyResponsabilizar PaktachichinaResponsable PaktachikResumen Uchillayachishka yuyay (W)Rey KapakRico CharikRo MayuRitmo Paktakuyuy, waskarikllaRito Challay, Wilkay, hawkayRitos WilkaRodear MuyunaRol (funcin) Ruray paktachiRombo KawiRomboide KawikukRompecabezas YuyaychipukllayRosa de los vientos Shuyuchik chakataSbado. Wacha
Sabidura YachaykunaSagrado WakaSaltar KushpanaSaltar Kushpana, PawanaSalud AllikaySalud AllikaySalud AllikaySarampin Muru unkuySecante KatikmanyaypuramunchiSegmento PitikuskaSegundo Nivel Ishkayniki kallari yachay
Segundo Nivel de Educacin Media Chawpi yachaySegundo. Chinilla
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
25/28
Segundos angulares Pataykulla
Selva SachaSemana HunkaySemana. Hunkay.Semejanza RikchaSemejanza, congruencia RikchakSemen YumaSementera ChakraSeminario RimayachakuySemiplano ChawpipampaSemirrecta ChawpikuskaSeno Chimpamanyaypuranchi
Seoros Hatun apuktukushkaSensopercepcin UmayarinaSentido YariSeptiembre, Frondoso, abundancia KuskiSer humano RunakakSeres KawsakkunaSeries numricas Katinti yupaykunaServicios bsicos Tiksiyay mutsuykunaSexualidad KariwarmikanakamayShampoo natural. (Planta). IwilaSiglo PatsakwataSigno de agrupacin Tantachiy unanchaSigno de exclamacin Sinchiyachik unanchaSigno de puntuacin Killkapa unancha (W)Slaba ShimikiSlaba inversa Tikrak shimikiSilvestre SachayuSmbolo, signo, significado UnanchaSinnimo ChayllatakSintaxis Yuyay awariySistema Llika
Sistema contable KullkikamaychikSistema de medida Tupukamaychisistema de numeracin decimal Unanchashkata pakta rikuchikSistema decimal ChunkayllichikSistema geomtrico ShuyutupukamachiSistema numrico YupaykamaychiSistema Solar Inti llikaSistema solar IntillikaSobreyectiva IshkantinpurachiSocializacin del conocimiento Yachayta willanaSociedad Waki
Sociologa WakikamaySoftware Yuyaynikik
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
26/28
Solicitud Maay
Solidadaridad YanapayaymantaSolidarizar YanapayanaSolidificacin SinchiyaySolidificacin (agua) RasuyaySolido Sinchi rumiSlido (agua) RasuSolsticios IntikinrayllipyaySombra. LlantuSonido UyarikSuave, blando utu, amukSubconjunto Tantariku
Subida, cuesta WichaySubmltiplo del metro TatkirakinchiSubterrneo KuskallpaykuSubterrneo AllpawkuSuelo HawallallpaSujeto ImakSumandos YaparikkunaSuperficial AllpanpaSuperficie de la tierra AllpampaySuperficie de la tierra AllpapachapampaSurgir, emerger, germinar ChimiyanaSustantivo colectivo Kancha shutiSustantivo individual Sapalla shutiTabaquismo ShayriyayTabla de frecuencias Kutinchik millkaTaller PakchirurayachayTangente ManyakupurachiTarjeta de crdito RantinpankakuTcnica PakchiTecnologa PakchirurayTecnologa Pakchiruray
Tejido KawsaykuktantalliTelfono KaruyariTelegrama KaruwillayTelescopio Chaska rikuchikTema Yachaywa (W)Temblor AllpachukchuyTeido TullpushkaTeniente Poltico Kitilli apukTeora YachayyuyayTeora creacionista Wallpachi yuyayTercer Nivel Kimsaniki kallariyachay
Tercer Nivel de Educacin SuperiorHatun yachayTrmino algebraico Killkanancha
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
27/28
Territorio Llaktari allpa
Tiempo y espacio PachaTtulo YachayshutiTizn LanchaTolerancia HarkarinaTorcer KawpunaTrabalengua KalluwatariyTramo Patayak:Tramo PatayayTrapecio PutukTrapezoide PutukukTreinta libras Miklla
Tringulo KimsamanyachiTringulo acutngulo Kichkikuchu kimsamanyaychiTringulo equiltero KimsapaktamanyachiTringulo escaleno Chullashka kimsamanyachiTringulo issceles Ishkaypakta kimsamanyaychiTringulo obtusngulo Paskakuchu kimsamanyaychiTringulo rectngulo Paktakuchu kimsamanyachiTribunal Electoral Pukshay akllay kamachikTrigonometra KimsamanyachikamayTriste LlakillaTronco Tuku, putu,Tumor ChupuTurismo Sumak kuskakamayUbicacin Geogrfica Allpamamapi rikuchiUlcera ChukriykuUnidad ShukllayashkaUnidad de criterio Yuyay paktayUnidad de medida (fundamental) TiksitupuUnidad Didctica TantachiyachayUnidad fundamental de la fanega PutihaUnificado (grafa) Shukyachishka
Unin de conjuntos Tantachishka tantariyUnin de conjuntos Tantachiy rurayriUniverso ChaskanchaUnos ShukkunaUsar MawkanaUso MutsuyUsura Yapakullkinatil MutsurikUtilidad MutsuypaUtilizar MutsunaValencia Chaniyay
Valor ChaniValor absoluto o numrico Yupay chani
-
7/23/2019 Mushuk Shimikkuna Nuevas Palabras en Kichwa
28/28
Valor relativo Kuskayupay chani
Valorar ChanichinaVariedad, clase SamiVector o rayo WachiVegetal LlachakVejez YuyakyashkaVencer AtinaVerbo ImachikVerificacin KamaykuchiyVerso WachuchiyVertebrado KarkayVertical Shayak
Vertical ShayakVertiente PukyuVertiente PukyuVestigios Arqueolgicos awpakawsay imarikuchi kunakamayVa terrestre AllpaanVida cotidiana Punchanta kawsayVida Republicana Mamallakta kawsay kallariViernes Chaska,Vino WasraVirus AawViscosidad LlawsayariVivero TulukanchaVocal UyaywaVolar PawanaVolatilidad WayrayayVoleibol MakirumpayZona, lugar turstica Sumak kuskaZorro. Aas
Estos trminos fueron desarrollados y consensuados por el Equipo Tcnico del Proyecto
de Mejoramiento de la Calidad de la Educacin Bsica Intercultural Bilinge de la
Nacionalidad Kichwa de la Regin Andina en el que participan las DIPEIBs deImbabura, Pichincha, Cotopaxi, Tungurahua, Bolvar, Chimborazo, Caar, Azuay y Loja.
Al momento se encuentran en proceso de validacin en el uso social y en la prcticapedaggica con los nios/as de los Centros Educativos Interculturales Bilinges de las 9
provincias que han sido seleccionados como Demostrativos.
Msc. Bolvar YantalemaCOORDINADOR DEL PROYECTO POR LA DINEIB
Lic. Carlos PilamungaCOORDINADOR REGIONAL.