1

2

Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:Å ªI prmwœmny nm:

svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [svyé Bvñqu suiKn: svyé sñqu inrwmXw: [ svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]svyé BdRwix p¤Xñqu mw ki¤cd` du:KBwg` Bvyq` ]

ªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqwªI md`Bgvd gIqw (mo(mo(mo(mo––––dwiXnI)dwiXnI)dwiXnI)dwiXnI)

CTw AÎXwXCTw AÎXwXCTw AÎXwXCTw AÎXwX AwœmsXNmXog (ÎXwnXog)AwœmsXNmXog (ÎXwnXog)AwœmsXNmXog (ÎXwnXog)AwœmsXNmXog (ÎXwnXog)

tIkwkwrtIkwkwrtIkwkwrtIkwkwr pRmod kumwr ggépRmod kumwr ggépRmod kumwr ggépRmod kumwr ggé

3

CTw AÎXwXCTw AÎXwXCTw AÎXwXCTw AÎXwX AwœmsXNmXog (AwœmsXNmXog (AwœmsXNmXog (AwœmsXNmXog (ÎXwnXog)ÎXwnXog)ÎXwnXog)ÎXwnXog)

kméXog AOr swN$XXog donoN hI mwgé k¬Xwx krny vwly hYN [ Pl{p myN BI donoN Ek hI hYN [ AiBpRwX Xh hY ik donoN myN sy iksI BI mwgé pr clny sy qÈv zwn Xwin Bgvd pRwi‚q hoqI hY [ prñqu swDn myN Awswn hony ky kwrx pRBu ªI ÏÃx ny swN$X kI Apy–w kméXog ko ªyà bqlwXw hY [ AOr iPr syvw, sœsNg, sNkIqén AOr ÎXwn Xy qo donoN hI mwgoéM pr clny vwly swDkoM ky ilE apXogI hYN [ pwNcvyN AÎXwX ky 27vyM AOr 28vyN ¤lok myN sN–yp myN BUimkw {p myN ÎXwnXog kw vxén ikXw gXw hY [ AOr Ab ÎXwnXog kw ivÆqwr sy vxén krny ky ilE CTy AÎXwX kw AwrµB hoqw hY [ ÎXwnXog hY mn ko EkwgR krny kI iviD [ mn ko Apny ÎXyX myN EkwgR krnw [ ÎXyX vÆqu ky swQ Awœmswq` hokr Ek ho jwnw hI ÎXwn hY [ prñqu sbsy phly hI ¤lok myN Ajuén ko Bi#qXu#q kméXog myN lgwny ky aÌy¤X sy hI kméXog kI pRSNsw kI geé hY [ ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc Anwiªq: kméPlM kwXéM kmé kroiq X: [Anwiªq: kméPlM kwXéM kmé kroiq X: [Anwiªq: kméPlM kwXéM kmé kroiq X: [Anwiªq: kméPlM kwXéM kmé kroiq X: [ s sññXwsI c XogI c n inri©nné cwik®X: ] 1 ]s sññXwsI c XogI c n inri©nné cwik®X: ] 1 ]s sññXwsI c XogI c n inri©nné cwik®X: ] 1 ]s sññXwsI c XogI c n inri©nné cwik®X: ] 1 ]

4

ªI Bgvwn` boly-jo pu{À kméPl kw AwªX n lykr krny Xo©X kmé krqw hY, vh sñXwsI qQw XogI hY ; AOr kyvl Ai©n kw œXwg krny vwlw sñXwsI nhIN hY qQw kyvl ik®XwAoN kw œXwg krny vwlw XogI nhIN hY ] 1 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----Anwid kwl sy hI smwj myN bhuq swrI g¬q AvDwrxwEN pRcilq rhI hYN [ ijnmyN sñXws ky Æv{p ko n smJnw BI Ek hY [ ÆvXM Bgvwn mnuÃX {p myM es pƒŒvI pr Avqirq hoqy hYN Dmé kI ÆQwpnw krny v zwn bwNtny ky ilE [ swDu-sNqoN v XoigXoN kI r–w krny v ankw Awnñd bFæwny ky ilE [ Xh jo gIqw zwn {pI gRñQ Awpky hwQ myN hY Xh BI as siçcdwnñdGn prmwœmw ny ÆvXM ªI ÏÃx ky {p myN pƒŒvI pr Avqirq hokr Apny muKwribñd sy khw hY [ es AwlOikk v id±X Gtnw ko Gty huE lgBg 5250 vÀé ho cuky [ Xh sMvwd hY nr AOr nwrwXx ky bIc AQwéq` Ajuén AOr pRBu ªI ÏÃx ky bIc [ Ajuén pRiqiniDœv kr rhy hYN smÆq iv¤v kI mwnv jwiq kw AOr svwl aTwE jw rhy hYN ijqny BI svwl Ek ªyàqm sy BI ªyà ±Xi#q aTw skqw hY [ pRBu ªI ÏÃx anky hr svwl kw bVy hI ÆpÃt {p sy aÄr dy rhy hYN [ Xh pRBu kI k{xwmXI lIlw hI qo hY ik skl bRãw&V

5

kw zwn Apny âdX sy inkwlkr mwZ 700 ¤lokoM (pRBu ªI ÏÃx ùwrw khy gE 574) myN hI dy idXw [ Xh Gtnw GtI Xu)))) –yZ myN [ XhW pr Ajuén Apny sgy-sµbñDI v imZoM ko dyKkr mohgRÆq ho jwqy hYN AOr Apny kÄé±X kmé ko AQwéq` jo anky ùwrw krny Xo©X kmé hYN asy CoVkr sñXwsI ho jwnw cwhqy hYN [ sñXws ky ±Xw‚k AQoéN ko n jwnny ky kwrx Ajuén Xu)))) Xwin Apny kÄé±Xkmé sy hI Bwg jwnw cwhqy hYN [ an kI dƒiê myN qo XhI sñXws hY [ en sbko mwrny sy Xw ensy Xu)))) krny kI Apy–w qo Gr-bwr, rwj-pwt hI #XoN n CoV dUN AOr BgvyN kpVy phnkr sñXwsI ho jwåN ? essy qo AçCw hY iB–w ky Añn sy hI jIvn invwéh kr lUN [ Ab khIN Ajuén Apny asI $Xwl ky p– myN hI n socny lg jwE ik jb kméXog AOr sñXwsXog donoM hI k¬Xwx ky krny vwly hYN qo #XoN n mYN sñXwsI hI ho jwåN [ mn ko EkwgR krny kI iviD bqlwny sy pUvé asy kméXog AOr sñXwsXog ky vwÆqivk Æv{p kI ivÆqƒq jwnkwrI dynw cwhqy hYN pRBu ªI ÏÃx [ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN:-hy Ajuén ! QoVw ÎXwnpUvék sun lo [ mYN sb kw Awœmw {p prmwœmw sbky âdX myN iÆQq hUÂ [ Apny mn v bui)))) ko asI myN

6

iÆQq kro [ mn ko asmyN EkwgR krny kI iviD quJy ivÆqwr pUvék bqlwåNgw ; prñqu assy phly kméXog AOr kmésñXws (swN$XXog) donoN ky mmé ko sN–yp myN iPr sy sun lo qwik quJy es ivÀX myN kBI BRm aœpñn n ho AOr qum ini¤cXwœmk bui)))) ko pRw‚q ho sko [ pRBu khqy hYN ik Eysw ±Xi#q kmé XogI nhIN ho skqw jo ÏœX AOr ik®XwAoN ko hI CoV dy [ bhuq swry log kmoéN ko hI CoV dyqy hYN Eysw ivcwr krky ik kmoéM ko kryNgy qo kmé bñDn myN PÂs jwENgy [ essy qo AçCw hY ik kmé hI n kryN [ Apny kÄé±X-kmoéN sy Bwgnw Akméqw nhIN hY Ajuén [ bi¬k kÄé±X-kmoéN ko inBwnw hY AOr vo BI mn sy, pUrI lgn sy [ XogI vhI hY jo Apny kÄé±X-kmé ko qo inBwqw hY pUrI åjwé sy, mn lgwkr prñqu asky Pl kI AwkwN–w nhIN krqw [ asky ùwrw ikE gE hr ÏœX ky pICy aÌy¤X lokihÄ kw hI hoqw hY AOr Bwvnw inÃkwm hoqI hY [ vh pRwxImwZ myN Awœmw {p as prmwœmw ko hI dyKqw hY AOr esI Bwv sy ankI syvw krqw hY [ Eysw Bi#qXu#q kméXogI sñXwsI hI qo hY [ prñqu vh AwdmI sñXwsI nhIN jo Ai©n kw BI œXwg kr dy AOr kmoéM ko BI Æv{p sy œXwg dy [ jYsy hm gƒhÆQI log Kwnw bnwny ky ilE Gr myN Awg jlwqy hYN AQwéq` cu¬hw jlwqy hYN prñqu sñXwsI ky

7

ilE cu¬hw jlwnw mnw hY [ pircilq prµprwAoN v AvDwrxwAoN ky muqwibk sñXwsI Apny ilE Kwnw bnwny ky ilE cu¬hw nhIN jlwqw [ iB–w ky Añn sy jIvn invwéh krqw hY [ AOr hvn Xz krny ky ilE Ai©n myN Awhuiq nhIN Vwlqw [ pRBu khqy hYN ik mwZ Ai©n kw œXwg kr dyny sy hI koeé sñXwsI nhIN ho jwqw [ Agr Ai©n kw œXwg krnw hY, hvn Xz hI CoVnw hY qo Apny âdX ko hvn Xz kI vydI bnwAo AOr asmyN smÆq kmoéN v kmé PloN kI AwhuiqXwN fwlo [ iPr iksI BI pRkwr kI qƒÃxw kw DuAwN BI nhIN aTnw cwihE [ jb Xh DuAwM BI n aTy AOr zwn Ai©n kI lptyN BBkny lgyN qb as Ai©n rNg ky AQwéq` BgvyM kpVy gRhx krnw AQvw n BI krnw [ mgr Eysw krny sy qum Apny Awp inœX sñXwsI, XogI ho jwAogy [ AiBpRwX: Xh hY ik mwZ Ai©n ko œXwgkr, kmoéNM ko Æv{p sy œXwgkr sñXwsI nhIN huAw jwqw bi¬k Apny kÄé±X-kmoéM ko Pl kI AwkwN–w sy rihq, lok-ihÄwQé ky aÌy¤X sy AOr inÃkwm Bwv sy krny vwlw mnuÃX XogI BI hY AOr sñXwsI BI [ AiBpRwX: Xh hY ik kqwépn ky Bwv sy rihq honw AOr kmé Pl kI AwkwN–w kw ñXws krnw (œXwg krnw) hI sñXws hY [

8

XN sññXwsimiq pRwhuXoégM qM iviXN sññXwsimiq pRwhuXoégM qM iviXN sññXwsimiq pRwhuXoégM qM iviXN sññXwsimiq pRwhuXoégM qM ivi) pw&fv [ pw&fv [ pw&fv [ pw&fv [ n hŸsñ n hŸsñ n hŸsñ n hŸsññXÆqs|k¬po XogI Bviq k>n ] 2 ] ñXÆqs|k¬po XogI Bviq k>n ] 2 ] ñXÆqs|k¬po XogI Bviq k>n ] 2 ] ñXÆqs|k¬po XogI Bviq k>n ] 2 ] hy Ajuén ! ijsko sMñXws Eysw khqy hYN, asI ko qU Xog jwn [ #XoNik sNk¬poN kw œXwg n krny vwlw koeé BI pu{À XogI nhIN hoqw ] 2 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----XÖip sñXws mwgé pr clny vwly swDkoN AOr kméXog ky mwgoéN pr clny vwloN kw aÌy¤X Ek hY, mNijl Ek hY qQwip en donoN hI mwgoéM pr clny vwly swDkoM kI mUlBUq j{rq BI Ek hI hY-vo hY sNk¬poN kw œXwg [ sMk¬p sy AiBpRwX hY sU—m vwsnw [ iksI vÆqu, pdwQé, ±Xi#q, Dn-sµpiÄ Awid ko dyKkr, anky pRiq sunkr mn myN Ek amNg/ sU—m kwmnw pYdw ho jwqI hY ik Amuk vÆqu muJy BI pRw‚q ho [ pqw BI nhIN clqw ik kb AOr kYsy hmwry mn myN iBñn-iBñn pRkwr kI kwmnwAoN ky bIjæ iniméq ho jwqy hYN [ eñhyN hI sNk¬p khw jwqw hY [ jYsy Awp dUrdSén pr koeé ivzwpn dyK rhy hoN, iksI kwlonI myN sy gujr rhy hoN vhW koeé KUbsUrq koTI-mkwn dyK ilXw [ mn myN Ek qrNg aT KVI hueé as pdwQé ko pwny kI ik mYN BI Xh pdwQé pRw‚q k{N, mYN BI EysI hI koTI bnwåN [ Amuk pdwQé jo dUrdSén pr dyKw, boXw gXw bIjæ Awpky mn myN asy pRw‚q

9

krny kw [ eñhIN sU—m vwsnwAoN {pI bIjoN ko hI sNk¬p khw jwqw hY [ jo ik Awsi#q sy inéimq hoqy hYN [ jb an sNk¬poN myN sy iksI BI sNk¬p kI pUiqé ky ilE Awp ApnI qYXwrI Su{ kr dyN asy khqy hYN eçCw/ cwh [ AOr ijs eçCw ko pUrw krny ky ilE EkwgRqw sy juV jwEN ik mYN esy pRw‚q krky hI rhUÂgw AwpkI as cwhq (ivl) ko rwh BI iml jwqw hY [ (jhwN cwh vhwN rwh) rwÆqy Apny Awp iml jwqy hYN jhwM pr cwh hoqI hY [ sNk¬poN ky œXwg sy AiBpRwX: hY swNswirk ivÀX-BogoN ky pRiq jo mn myN sNk¬p aTqy hYN an sNk¬poN kw œXwg [ XhI sNk¬p pRBu pRwi‚q ky ilE aTny cwihE asky ilE en sNk¬poN kw {pwñqrx krnw hogw [ pRBu ªI ÏÃx ky ivgRh ko dyKyN [ iks pRkwr B#q jn pRBu sy Ek ir¤qw ÆQwipq krky, Ek mnuÃX kI BWiq añhyN subh aTwqy hYN, Ænwn krwqy hYN [ Bojn-pRSwd lgvwqy hYN, nE-nE vÆZ AwBUÀx fwlqy hYN [ iks pRkwr sy AwrqI krky añhyN SXn krwXw jwqw hY ? mn myN sNk¬p aTy es Bi#q Bwv kw ik mYN BI Eysw k{N, en B#qoN kI qrh sNkIqén k{N [ Twkur ky ilE, Twkur ky swmny nƒœX k{N [ iks pRkwr sy mumu–u log ªI md`BgvdgIqw kw mnn krqy hYN mYN BI ^Xwdw sy ^Xwdw smX dUN pRBu ky muKwribñd sy inklI es AmƒqmX gIqw ko [ phly

10

sMk¬p aTnw cwihE, iPr AwpkI eçCw bnygI AOr jb cwhq ho jwEgI qo Awp pwENgy ik XhI puÆqk jo Awp pFæ rhy hYN esI myN Awpko pRBu ªI ÏÃx ÆvXN gIqw sunwqy huE njær AwENgy [ es pRkwr mn myN sNk¬p aTwnw hogw ik mYN BI dIn-du:KI v rogI kI, ABwvgRÆq logoN kI syvw myN Apnw jIvn lgwåN [ es pRkwr sy ijsky jIvn myN sNk¬poM kw {pwñqrx ho jwqw hY AQwéq` swNswirk sNk¬poN ko œXwg dyqw hY vhI sçcw kméXogI hY, B#q hY, sñXwsI hY [ #XoNik jb qk swNswirk ivÀX-BogoN ko pRw‚q krny ky ilE mn myN sNk¬p aTqy rhyNgy qo inÃkwmqw Aw hI nhIN skqI AOr ibnw inÃkwm Bwv ky prihÄ kwXé BI nhIN ho skqy [ AOr n hI mnuÃX AñqémuKI ho skqw hY [ esIilE pRBu khqy hYN ik sNk¬poN ko œXwgy ibnw n koeé XogI ho skqw hY AOr n hI koeé sñXwsI [ Aw{{ Aw{{ Aw{{ Aw{{––––omuényXomuényXomuényXomuényXoégM kmé kwrxmuçXqy [oégM kmé kwrxmuçXqy [oégM kmé kwrxmuçXqy [oégM kmé kwrxmuçXqy [ Xogw}FÆX qÆXYv ¤wm: kwrxmuçXqy ] 3 ] Xogw}FÆX qÆXYv ¤wm: kwrxmuçXqy ] 3 ] Xogw}FÆX qÆXYv ¤wm: kwrxmuçXqy ] 3 ] Xogw}FÆX qÆXYv ¤wm: kwrxmuçXqy ] 3 ] Xog myN Aw{F hony kI eçCw vwly mnnSIl pu{À ky ilE Xog kI pRwi‚q myN inÃkwm Bwv sy kmé krnw hI hyqu khw jwqw hY AOr Xogw}F ho jwny pr Xogw}F pu{À kw jo svésNk¬poM kw ABwv hY vhI k¬Xwx myN hyqu khw jwqw hY ] 3 ]

11

qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----Aw{{Aw{{Aw{{Aw{{––––omuényXoégMomuényXoégMomuényXoégMomuényXoégM-(vh ivcwrk, mnnSIl mnuÃX jo Xog myN Aw{F hony kI eçCw krqw ho) prmwœmw sy sµbñD ÆQwipq ho jwny kw nwm hY ‘Xog’ [ jb qk hmwry Añq:krx myN swNswirk pdwQoéN, ivÀX-BogoN kw mhœv bnw rhqw hY [ bui) eñhIN pdwQoéN myN hI Aws#q rhy qb qk hm XogI nhIN ho skqy BogI hI rhyNgy [ prñqu jb koeé mnuÃX ivvyk ùwrw mnn krky, ivcwr krky Xh AnuBv kr lyqw hY ik en Asq` pdwQoéN myN suK nhIN hY bi¬k en pdwQoéN ko Awsi#q sihq Bognw Añqq: du:KoN kw hI kwrx hY [ Eysw AnuBv ho jwny pr mnuÃX Xog myN Aw{F ho jwnw cwhqw hY [ iPr asky mn myN sNk¬p BI aTyNgy qo prmwœm pRwi‚q ky ilE hI aTyNgy AOr Eysy mnnSIl mnuÃX ky pICy Xogw{F hony AQwéq` Xog myN iÆQq ho jwny ky pICy kwrx hoqw hY inÃkwm Bwv sy kÄé±X-kmoéN ko krnw [ AOr Eysy smqw ko pRw‚q huE kméXogI kw Añq:krx Su)))) ho jwqw hY AQwéq` Swiñq ko pRw‚q ho jwqw hY [ #XoNik ASwiñq hoqI hI qb hY jb hm swNswirk AQwéq` Asq` pdwQoéN sy sµbñD ÆQwipq krqy hYN AOr añhyN pRw‚q krny ky pRXœn krqy hYN [ prñqu Xogw{F ±Xi#q ko jo Swiñq pRw‚q hoqI hY vhI Swiñq AQwéq` Añq:krx kI Su)qw v smÆq swNswirk sNk¬poN kw ABwv hI prmwœmw kI pRwi‚q hony myN kwrx hoqw hY [

12

Xdw ih nyiñdRXwQyéÀu n kméÆvnuÀ^jqy [Xdw ih nyiñdRXwQyéÀu n kméÆvnuÀ^jqy [Xdw ih nyiñdRXwQyéÀu n kméÆvnuÀ^jqy [Xdw ih nyiñdRXwQyéÀu n kméÆvnuÀ^jqy [ svés|k¬psññXwsI Xogw}FÆqdoçXqy ] 4 ] svés|k¬psññXwsI Xogw}FÆqdoçXqy ] 4 ] svés|k¬psññXwsI Xogw}FÆqdoçXqy ] 4 ] svés|k¬psññXwsI Xogw}FÆqdoçXqy ] 4 ] ijs kwl myN n qo eiñdRXoN ky BogoM myN AOr n kmoéN myN hI Aws#q hoqw hY, as kwl myN svésNk¬poN kw œXwgI pu{À Xogw}F khw jwqw hY ] 4 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----jo log eiñdRXoN ky BogoN ky pRiq ib¬kul AQwéq` lySmwZ BI Aws#q nhIN hoqy [ ankw pRœXyk ÏœX inÃkwm Bwv sy AOr lokihÄwQé hI hoqw hY [ hr kwXé mn lgwkr krqy hYN [ AiBpRwX: Xh hY ik inÃkwm kméXog v swN$XXog kI åÂcweéXoN ko CUny vwly hoqy hYN [ Eysy kméXogI myN BI Ek ksr (kmI) rh jwqI hY vo hY kmoéN myN Awsi#q [ XoigXoN ky ilE bVw hI suñdr apdyS dy rhy hYN pRBu ªI ÏÃx qwik XogI log Xogw{F ho skyN AQwéq` Xog kI açcqm AvÆQw ko pRw‚q kr skyN [ kmoéN myN Awsi#qkmoéN myN Awsi#qkmoéN myN Awsi#qkmoéN myN Awsi#q----inÃkwm kmé hI #XoN n ho Xw iPr zwn bWtny kw kwXé hI #XoN n ho asy krny ky ilE mn myN Awsi#q bnI rhy ik Amuk kwXé muJy krnw hI krnw hY [ adwhrxwQé----pRBu ny dUsry AÎXwX ky 31vyN ¤lok myN khw-“hy Ajuén ! –iZX ky ilE DméXu#q Xu)))) sy bFækr dUsrw koeé k¬XwxkwrI kÄé±X

13

nhIN hY [” Ab Ajuén ko Xu)))) krny AQwéq` Apny kÄé±X ko inÃkwm Bwv sy inBwny kI Awzw BI dyqy hYN #XoNik XhI k¬Xwx kw hyqu hY [ prñqu Agr Ajuén Eysy Avsr hI qlwSqw rhy ik kb log ^Xwdw sy ^Xwdw ju¬m kryN AOr muJy DméXu)))) krky Apnw kÄé±Xkmé inBwny kw Avsr pRw‚q ho qo Xh kmoéNM ky pRiq Awsi#q hogI [ jo BogI hY vh qo Dn kmwny ky ilE kmé krygw hI AOr inrñqr añhIN kmoéN myN Aws#q rhygw [ #XoNik Dn qo swDn hY BogoN kI pRwi‚q kw [ jYsy koeé dukwndwr idn Br dukwn Kol kr bYTy AOr swrw idn koeé gRwhk BI n AwE qo vh ivcilq sw ho jwEgw [ prñqu bhuq swry log syvw kwXé myN lg jwqy hYN jYsy iksI bImwr kI syvw krnI, BUKy-‚Xwsy ko Añn-jl iplwnw Awid [ kmoéM myN Aws#q hony ky kwrx Agr añhyN koeé syvw krny kw mOkw n imly qo vy BI ivcilq ho jwqy hYN [ prñqu kmoéN myN Awsi#q ky bÂDn myN donoN hI bÂDy hYN [ TIk hY skwm kmIé lohy kI jNjIroN sy bÂDw hY AOr syvw kwXé krny vwlw sony kI jNjIroN myN [ lohy kI jNjIroN sy sony kI jNjIroN ko qoVnw ^Xwdw mui¤kl ho jwqw hY [ es pRkwr pRBu khqy hYN ik ijsny eiñdRXoN ky sBI BogoN ko v sb sNk¬poN ko œXwg idXw asy cwihE ik vh iksI BI kmé myN Awsi#q n rKy [ bhuq kwXé pVw hY smwjæ kI Blweé v nwrwXx kI syvw krny ky ilE [ asy krqy clyN

14

prñqu Awsi#q rihq hokr [ es pRkwr sy své-sNk¬poN ko œXwg dyny vwlw mhwpu{À ijs smX kmoéN ky pRiq BI Anws#q ho jwqw hY as smX vh AÎXwœm kI açcqm åÂcweéXoN ko CU jwqw hY [ Xog kI pUxé AvÆQw ko pRw‚q kr jwqw hY AQwéq` Xogw{F ho jwqw hY [ aaaa))))rydwœmnwœmwnM rydwœmnwœmwnM rydwœmnwœmwnM rydwœmnwœmwnM nwœmwnmvswdXyq` [ nwœmwnmvswdXyq` [ nwœmwnmvswdXyq` [ nwœmwnmvswdXyq` [ AwœmYv hŸwœmno bñDurwœmYv irpurwœmn: ] 5 ]AwœmYv hŸwœmno bñDurwœmYv irpurwœmn: ] 5 ]AwœmYv hŸwœmno bñDurwœmYv irpurwœmn: ] 5 ]AwœmYv hŸwœmno bñDurwœmYv irpurwœmn: ] 5 ] Apny ùwrw Apnw sNswr-smudR sy a))))wr kry AOr Apny ko ADogiq myN n fwly, #XoNik Xh mnuÃX Awp hI qo Apnw imZ hY AOr Awp hI Apnw SZu hY ] 5 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----Apny Awp ko v smwj ko nIcw igrwny ky ilE n jwny ikqnI hI g¬q AvDwrxwEM pRcilq hYN smwj myN [ mnuÃX ko nIcy igrwny v jIvn myN ASwiñq v duKoN ko dyny vwlI Xy g¬q AvDwrxwEM Awj sy nhIN bi¬k sidXoN sy hI pRcilq hYN [ Xh Ek Awm pRvƒiq hY [ hm log ApnI nwkwmXwbI pr Xw iksI mu¤ikl myN PNs jwny pr asky ijµmyvwr v kwrx ÆvXM nhIN bnqy bi¬k askw doÀ dUsroN pr lgw dyqy hYN [ adwhrxwQé (iksI ivÖwQIé sy pUCyN ik #Xw bwq hY ? prI–w myN Awpky nµbr bhuq km

15

AwE hYN [ Awm qOr pr XhI jbwv hogw ik eiqhws ky AÎXwpk ny qo Xh pwTXk®m (islybs) hI nhI pFæwXw AOr BUgol pFæwny vwly AÎXwpk qo #lws myN Awqy hI km Qy [ esilE Eysw huAw [) pFæw qo mYN Kud nhIN, doÀ AÎXwpk pr [ ijñdgI kI pRœXyk AsPlqw pr hm dUsroN ko ksUrvwr Thrwqy rhqy hYN XhW qk ik Bgvwn ko BI nhIN CoVqy [ ikqnw AçCw ho ik vhI ivÖwQIé Eysw khy ik myrw AÎXXn hI km Qw [ esilE Eysw huAw [ Xh bwq askI AñqéSi#q ko bFæwvw dygI [ bVI hI AdBuq EvM k®WiqkwrI GoÀxw kr rhy hYN pRBu ªI ÏÃx es apdyS myN ik Apny Awp kw a))))wr Apny Awp kro [ quµhwrw k¬Xwx krny ky ilE koeé dUsrw nhIN AwEgw [ Xid qum ÆvXM Apnw k¬Xwx krnw cwhogy, añniq krnw cwhogy qo dUsrw Awpko shwrw dy skqw hY [ gu{, mW-bwp, imZ, Bweé-bhn eœXwid XhW qk ik Bgvwn BI qBI quµhwrw k¬Xwx krny ky ilE AgRsr hoNgy jb Awp ÆvXM Apnw k¬Xwx krny ky pQ pr clogy [ jIvn kw bVw hI AdBuq rhÆX bqwqy huE pRBu Awgy khqy hYN:-nwœmwnmvswdXyqnwœmwnmvswdXyqnwœmwnmvswdXyqnwœmwnmvswdXyq`-Apny Awp ko kBI nIcy n igrwAo, kBI inrwS n kro [ ±Xwpwr myN Gwtw lg gXw, koeé bçcw-bUFæw bImwr pV gXw Xw iPr jIvn myN kBI piriÆQiqXwN AnukUl n rhI qo bs ho gE

16

inrwS [ hmwry qo ±Xwpwr ko iksI ny bWD idXw [ bçcy pr iksI ny tOnw kr idXw [ hmwrw qo Bw©X hI kuC Krwb hY [ mYN qo bhuq Awgy inkl jwqw Agr muhUqé vwly idn PlwN mnhUs AwdmI muJy svyry-svyry n dIKqw [ pRBu khqy hYN-nhIN [ Eysw mq soco [ Eysy nkwrwœmk ivcwroN sy qum bhuq inrwS ho jwAogy [ en AvDwrxwAoN sy qum Apny AmU¬X jIvn kw ivnwS kr Vwlogy [ Apny Awp ko åpr aTwAo [ ivcwroN ko Su)))) kro [ es pRkwr pRBu khqy hYN:-AwœmYv AwœmYv AwœmYv AwœmYv hŸwqmno bñDuhŸwqmno bñDuhŸwqmno bñDuhŸwqmno bñDu:-Awpkw Apnw Awpw hI Awpkw imZ hY [ AOr AwœmYv irpuAwœmYv irpuAwœmYv irpuAwœmYv irpurwœmnrwœmnrwœmnrwœmn:-Awpkw Apnw Awpw hI Awpkw du¤mn hY [ AQwéq` mnuÃX Apnw imZ v vYrI ÆvXM hI hY [ qum Kud Apny imZ BI ho AOr Kud hI Apny Awp ky vYrI BI [ Awp cwhyN qo Apny jIvn ko PUloN kI qrh bnw skqy ho [ sdw muÆkurwqy huE, sugñD bwNtqy huE, Awnñd bwNtqy huE jIvn jI skqy ho AOr Agr Awpkw jIvn kWtoN sy Brw hY, du:KoN sy Brw huAw hY qb BI Awp hI ijµmyvwr hYN [ es pRkwr mnuÃX ko cwihE ik vo Apny ÆvXM kw imZ bny AOr Apnw a)wr kry [ ÆvXN Apny Awp kw SZu bnkr Apny ko ADogiq myN n fwly [ Ab Xh jwnkr ijzwsw aœpñn hoqI hY ik mnuÃX ÆvXN

17

Apnw a))))wr kYsy kryy ? kYsy mnuÃX Apnw imZ hY AOr kYsy SZu ? Ab Awgy ¤lok myN es ijzwsw kw smwDwn ikXw gXw hY [ bñDurwœmwœmnÆqÆX XynwœmYvwœmnw ijq: [bñDurwœmwœmnÆqÆX XynwœmYvwœmnw ijq: [bñDurwœmwœmnÆqÆX XynwœmYvwœmnw ijq: [bñDurwœmwœmnÆqÆX XynwœmYvwœmnw ijq: [ AnwœmnÆqu SZuœvy vqyéqwœmYv SZuvq` ] 6 ] AnwœmnÆqu SZuœvy vqyéqwœmYv SZuvq` ] 6 ] AnwœmnÆqu SZuœvy vqyéqwœmYv SZuvq` ] 6 ] AnwœmnÆqu SZuœvy vqyéqwœmYv SZuvq` ] 6 ] ijs jIvwœmw ùwrw mn AOr eiñdRXoN sihq SrIr jIqw huAw hY, as jIvwœmw kw qo vh Awp hI imZ hY AOr ijsky ùwrw mn qQw eiñdRXoN sihq SrIr nhIN jIqw gXw hY, asky ilE vh Awp hI SZu ky sdƒS SZuqw myN bqéqw hY ] 6 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----ijs iksI ny Apny mn sihq SrIr v eiñdRXoN ko jIq ilXw hY AQwéq` vS myN kr ilXw hY vhI Apnw imZ hY AOr ijsny Apny SrIr {pI rQ ky eiñdRXoN {pI GoVoN kI mn {pI lgwm ko Kulw CoV rKw hY AQwéq` mn {pI lgwm ùwrw GoVoN pr inXñZx nhIN rKqw vh mnuÃX Apny Awp kw SZu hY [ ijs mnuÃX ky SrIr, eiñdRXW, mn Apny vS myN hYN vh es Bvswgr sy pwr ho jwqw hY AQwéq` prmwœmw kI pRwi‚q kr jwqw hY [ esilE mnuÃX ko Apny Awp kw imZ khw gXw hY AOr ijs mnuÃX ky eiñdRXW v mn vS myN nhIN [ ÆvwBwivk hI hY ik askw SrIr {pI rQ eDr-aDr Btkqw hI rhygw [ eiñdRXoN {pI GoVoN ky

18

vS myN ho jwEgw [ AOr vS myN huAw mnuÃX kwm-k®oD, loB-moh, rwg-ùyÀ Awid kw iSkwr ho jwqw hY AOr ivÀX-BogoN myN PNskr eiñdRXoN kI qƒi‚q ky ilE pwp kmé BI krny lgqw hY [ es pRkwr pwp kmoéN kw Pl Bogny ky ilE Apny Awp ko nrkoM myN fwlqw hY AOr n jwny ikqnI hI XoinXoN myN Btkqw huAw du:K Bogqw hY [ Eysw mnuÃX Apny Awp kw SZu hI qo hY [ ijqwœmn: pRSwñqÆX prmwœmw smwihq: [ijqwœmn: pRSwñqÆX prmwœmw smwihq: [ijqwœmn: pRSwñqÆX prmwœmw smwihq: [ijqwœmn: pRSwñqÆX prmwœmw smwihq: [ SIqoÃxsuKdu:KyÀu qQw mwnwpmwnXo: ] 7 ] SIqoÃxsuKdu:KyÀu qQw mwnwpmwnXo: ] 7 ] SIqoÃxsuKdu:KyÀu qQw mwnwpmwnXo: ] 7 ] SIqoÃxsuKdu:KyÀu qQw mwnwpmwnXo: ] 7 ] srdI-grmI AOr suK-du:Kwid myN qQw mwn AOr Apmwn myN ijsky Añq:krx kI vƒiÄXwN BlI-BWiq Swñq hYN, Eysy ÆvwDIn Awœmw vwly pu{À ky zwn myN siçcdwnñdGn prmwœmw sµXk` pRkwr sy iÆQq hYN AQwéq` asky zwn myN prmwœmw ky isvw AñX kuC hY hI nhIN ] 7 ] zwnivzwnqƒ‚qwœmw kUtÆQo ivijqyiñdRX: [zwnivzwnqƒ‚qwœmw kUtÆQo ivijqyiñdRX: [zwnivzwnqƒ‚qwœmw kUtÆQo ivijqyiñdRX: [zwnivzwnqƒ‚qwœmw kUtÆQo ivijqyiñdRX: [ XuË eœXuçXqy XogI smloêw¤mkw«cn: ] 8 ]XuË eœXuçXqy XogI smloêw¤mkw«cn: ] 8 ]XuË eœXuçXqy XogI smloêw¤mkw«cn: ] 8 ]XuË eœXuçXqy XogI smloêw¤mkw«cn: ] 8 ] ijskw Añq:krx zwn-ivzwn sy qƒ‚q hY, ijskI iÆQiq ivkwr rihq hY, ijskI eiñdRXW BlI-BWiq jIqI hueé hYN AOr ijsky ilE imúI, pœQr AOr suvxé smwn hYN, vh Xog Xu#q AQwéq` Bgvq`-pRw‚q hY, Eysy khw jwqw hY ] 8 ]

19

qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----ijsy hm vwÆqivk XogI kh skyN, vh BIqr AOr bwhr sy kYsw honw cwihE ? asky l—x bqlwqy huE pRBu ªI ÏÃx khqy hYN ik ijs iksI ny AÎXwœm kI pUxé åÂcweéXoN ko CuAw hY, inÃkwm kméXog, Bi#q, ÎXwn v zwn ùwrw AÎXwœm kI açcqm AvÆQw ko pRw‚q kr cukw hY Eysw Apny Awp ko jIqny vwlw mhwpu{À prmwœmw ko pRw‚q kr jwqw hY [ AQwéq` Apny Awp ko prmwœmw myN smwihq kr lyqw hY [ askI sb vwsnwEN nÃt ho jwqI hYN AOr prm Swiñq ko pRw‚q ho jwqw hY [ EysI AvÆQw ko pRw‚q mhwpu{À gmIé-sdIé, suK-duK, mwn-Apmwn Awid sy ivcilq nhIN ho skqw [ askw sNquln kBI nhIN ibgVqw [ BwvwQé Xh hY ik ijsny Apny Awp pr ivjX pRw‚q kr lI hY as XogI ky rwÆqy myN AwlÆX, mOsm v duinXw ky ivÀX-Bog Awid {kwvt nhIN Vwl skqy [ syvw kwXé krny inkl pVy qo pUrI myhnq, lgn AOr mn sy kwXé krqy hYN [ Awj qo bhuq sdIé hY Xw iPr Awj gmIé hY eœXwid asky kwXoéM myN {kwvt nhIN bn skqI [ suK-du:K kI AnuBUiqXoN myN Gbrwqw nhIN [ sµmwn hony pr hiÀéq nhIN hoqw AOr n hI Apmwn ho jwny pr Sok krqw hY [ n hI jgq ky iksI BI pdwQé v ±Xi#q sy pRBwivq hoqw hY AOr asky âdX myN iksI ky BI

20

pRiq koeé iSkvw-iSkwXq nhIN rhqI AOr n hI iksI sy ±XQé hI Apy–wEN rKqw hY [ ±XQé hI dUsroN sy Apy–wEN bnwE rKnw AQwéq` bwq-bwq pr nwrwjægI [ mYN qo sb ky ilE sb kuC krqw hU myry ilE koeé kuC nhIN krqw [ iksI ±Xi#q kw sNswr myN QoVw sw aœQwn dyK ilXw AOr askI bwhrI AvÆQw dyK lI Xw iPr assy kuC bwqyN sun lI qo asI sy pRBwivq ho gE AOr Apny Awcrx sy, sœX sy AOr kÄé±X sy igr kr vhI bnny ky ilE Bwg-dOV Su{ kr dI [ XhI mu$X kmjoirXwM hYN mnuÃX kI jo asy ADogiq myN VwlqI hYN [ Xh kmIXwN qBI aœpñn hoqI hYN jb mnuÃX ApnI eiñdRXoN v mn kw gulwm bn jwqw hY [ asy Apny BIqr sy pYdw hueé sœX kI pukwr sunweé nhIN dyqI [ ijs mhwpu{À kw Añq:krx zwn AOr ivzwn sy qƒ‚q hY, asmyN kBI ivkwr pYdw nhIN ho skqy [ pRBu ky en S‹doN pr QoVw ÎXwn dyN [ pRBu khqy hYN zwn AOr ivzwn sy qƒ‚q hY Añq:krx ijskw [ zwn AOr ivzwn sy qƒ‚q [ isPé zwn sy nhIN [ zwn hoqw hY iksI SwÆZ ko pFækr, sunkr, dyKkr jo kuC BI hmyN ApnI bui)))) ùwrw as ivÀX ky pRiq pqw clqw hY vh zwn hY [ prñqu asI zwn ko pRXog myN lwkr Apny AnuBv ùwrw asky qÈv ko jwn lynw ivzwn hY [ jYsy cOQy AÎXwX ky

21

34 vyN ¤lok myN pRBu khqy hYN ik Ajuén ! Agr qU qÈv zwn ko pRw‚q krnw cwhqw hY qo qU qÈvdSIé zwinXoN ky pws jwkr smJ [ anko BlI-BWiq d&fvq` pRxwm krny sy, ankI syvw krny sy AOr kpt CoVkr srlqw pUvék pR¤n krny sy vy prmwœm qÈv ko BlI-BWiq jwnny vwly zwnI mhwœmw quJy as qÈv zwn ko pRw‚q krny kw mwgé idKw dyNgy [ Ab gIqw jI ky es ¤lok ko pFækr hmyN Xh qo pqw cl gXw ik qÈv zwn kI pRwi‚q kYsy hoqI hY ? prñqu es zwn ko ivzwn myN bdlnw hogw [ Xh qBI hogw jb hm qÈvdSIé zwnI mhwœmwAoN ky pws jwENgy AOr vYsw pRXog kryNgy jYsw vo bqlwEN [ SwÆZoN myN, ªI md`BgvdgIqw myN jo ilKw hY Xw pFæw hY asy Apny AnuBv myN aqwrny kw pRXws kryNgy [ XhI qÈv zwn hY, ivzwn hY [ pRBu khqy hYN ik ijs mnuÃX kw Añq:krx zwn AOr ivzwn sy qƒ‚q ho cukw hY [ jIvn myN AÎXwiœmkqw lwny ky ilE, Dwimék hony ky ilE Xh bwq AœXwiDk jæ{rI hY [ KwlI pqw lgwny Xw SwÆZ, vyd pFæny kw koeé XQwQé lwB nhIN hY jb qk jo jwnw hY asy AnuBv myN n lwEN [ Xh pFæ ilXw, jwn ilXw ik smÆq jgq ky shwry bykwr hYN [ k¬Xwx cwhqy ho qo EkmwZ eé¤vr kw Brosw kro [ asI ky shwry rho [ Ab Xh jwnkr es ivÀX myN hI puÆqkyM pFæqy rho askw koeé

22

XQwQé lwB n hogw [ bi¬k Apny jIvn myN kuC AvsroN pr, Xh pRXog krky dyKyN [ bhuq ^Xwdw puÆqkyN pFæny sy khIN ^Xwdw byhqr hY Ek SwÆZ myN pFæI hueé bwq ko pRXog myN lwEN [ askw AnuBv pRw‚q kryN [ XhI qÈv zwn hY, ivzwn hY [ “ poQI piFæ“ poQI piFæ“ poQI piFæ“ poQI piFæ----piFæ jg muAw, pi&Vq BXw n koX [piFæ jg muAw, pi&Vq BXw n koX [piFæ jg muAw, pi&Vq BXw n koX [piFæ jg muAw, pi&Vq BXw n koX [ AFæweé A AFæweé A AFæweé A AFæweé A––––r pRym kw, pFæY so pi&Vq hoX ]”r pRym kw, pFæY so pi&Vq hoX ]”r pRym kw, pFæY so pi&Vq hoX ]”r pRym kw, pFæY so pi&Vq hoX ]” AOr Awgy pRBu khqy hYN-kUtÆQo kUtÆQo kUtÆQo kUtÆQo ivijqyiivijqyiivijqyiivijqyiñdRXñdRXñdRXñdRX:-XogI Apny mn v eiñdRXoN pr es pRkwr sy ivjX pRw‚q kr lyqw hY ik smÆq jgq ky ivÀX-Bog, Dn-sµpiÄ asky mn v bui) ko ivcilq nhIN kr skqy [ askw âdX ihmwlX kI qrh iÆQr rhqw hY [ esIilE qo pRBu khqy hYN ik Eysw XogI-smloêw¤mkwsmloêw¤mkwsmloêw¤mkwsmloêw¤mkw\\\\cncncncn:-imt`tI, pœQr AOr sonw sbko smwn dyKqw hY [ Eysy smbui)))) vwly XogI ky ilE swNswirk pdwQoéM kw koeé mhœv hI nhIN rhqw [ vh prm-Swiñq ko pRw‚q, Awœm-suK myN rhqw huAw Eysw AnuBv kr lyqw hY ik sBI swNswirk ivÀX-Bog, Dn-sµpiÄ isPé SwrIirk suK ky ilE hI hY AOr vo BI Añq myN duKoN ko hI dyny vwlI hY [ es pRkwr sy XogI Apny Awp ko inrñqr prmwœmw myN hI lgwE rKqw hY AOr prm-Swiñq ko pRw‚q huAw sdYv Awœm-suK myN lIn rhqw

23

hY [ AOr #Xw l—x hoqy hYN XogI ky ? Awgy pRBu khqy hYN:- susususuââââiñmZwXuédwsInmÎXÆQùyÃXbñDuÀu [iñmZwXuédwsInmÎXÆQùyÃXbñDuÀu [iñmZwXuédwsInmÎXÆQùyÃXbñDuÀu [iñmZwXuédwsInmÎXÆQùyÃXbñDuÀu [ swDuÃvip swDuÃvip swDuÃvip swDuÃvip c pwpyÀu smbui c pwpyÀu smbui c pwpyÀu smbui c pwpyÀu smbui))))ivéiSÃXqy ] 9 ]ivéiSÃXqy ] 9 ]ivéiSÃXqy ] 9 ]ivéiSÃXqy ] 9 ] suâd, imZ, vYrI, adwsIn, mÎXÆQ, ùyÃX AOr bñDugxoN myN, DmwéœmwAoM myN AOr pwipXoM myN BI smwn Bwv rKny vwlw AœXñq ªyÃT hY ] 9 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----phly ¤lok myN pRBu ny pdwQoéN ky pRiq smqw bqweé AOr Ab ±Xi#qXoN ky pRiq smqw bqlwqy hYN [“n kwhU sy n kwhU sy n kwhU sy n kwhU sy doÆqI n kwhU sy vYrdoÆqI n kwhU sy vYrdoÆqI n kwhU sy vYrdoÆqI n kwhU sy vYr” Xh bwq khny myN ijqnI Awswn hY krnI myN, Apnwny myN, Awcrx myN aqwrny ky ilE aqnI hI mui¤kl [ vÆqu v pdwQé qo koeé ik®Xw nhIN krqy, esilE anmyN smBwv rKnw aqnw mui¤kl nhIN ijqnw ±Xi#qXoN ky bIc [ ±Xi#q qo Apny ilE BI ik®XwEyN krqy hYN AOr dUsroN ky ilE BI [ esilE ±Xi#qXoN myN smBwv rKnw Aiq kiTn hY [ Alg-Alg ±Xi#qXoN kw Alg-Alg Awcrx v ÆvBwv hoqw hY [ koeé prihÄ ky kwXoéN myN slN©n hY qo koeé dUsroN ko sqwny myN [ koeé swDu pu{À hY qo koeé duê [ koeé eémwndwr hY qo koeé BRê [ esIilE qo pRBu ny khw hY ik jo XogI sâd, imZ, vYrI, adwsIn, mÎXÆQ, ùyÃX AOr bñDugxoN myN, DmwéœmwAoN AOr pwipXoM myN

24

BI smBwv rKny vwlw hY AQwéq` ijskI bui)))) myN Alg-Alg Awcrx vwly ±Xi#qXoN ky pRiq BI koeé ivÀm Bwv nhIN, p–pwq nhIN rhqw [ vh AœXñq ªyà XogI hY [ mhwXogI hY [ susususuââââdddd sy AiBpRwX hY jo ibnw hI kwrx ÆvBwivk hI sb kw ihÄ krny vwlw ho [ AOr iPr DñXvwd kI BI AwkwN–w n rKqw ho [ sbko pRym krny vwlw ho [ imZimZimZimZ:-jo prÆpr Ek dUsry sy pRym Bwv rKqy hoN AOr Ek dUsry kw ihÄ krny vwly hoN [ mÎXÆQmÎXÆQmÎXÆQmÎXÆQ:-jb ikñhIN do ±Xi#qXoN myN, smwjoN myN Awps myN JgVw ho jwE [ as JgVy ko p–pwq ikE ibnw imtwkr Awps myN myl krvwny kI cyàw krny vwly ko mÎXÆQ khw jwqw hY [ ùyÃXùyÃXùyÃXùyÃX:-jo ÆvBwv sy hI sb kw burw cwhny vwlw ho [ dUsroN ko du:KI dyKkr v du:K dyny kI cyàw krky KuSI imlqI ho ijsy asy ùyÃX khw jwqw hY [ es pRkwr sy suâd, imZ, adwsIn, mÎXÆQ, swDu pu{ÀoN AOr Apny pirvwrjnoM ky pRiq rwg kw honw ÆvBwivk hY [ ÆvBwivk hI hY ik jo AçCy kwXé kr rhw ho ; smwj syvw myN lgw ho, Dmé kwXoéN myN lgw huAw ho-sbkw ihÄ krny ky ilE pRXwsrÄ ho ; hmwry Apny kwXoéN myN shwXqw krqw ho an sbky pRiq pRym

25

honw, rwg ho jwnw AOr jo Apny kwXé ko ibgwVny vwlw ho, smwj myN gñdgI PYlwny vwlw ho ; ijskw Awcrx hI Eysw ho ik sb logoN myN AwqNk PYlwE, duK-sNqwp dy ; Eysy ùyÀI AOr pwipXoN ky pRiq mn myN Gƒxw aœpñn honw BI ÆvBwivk hI hY [ en prÆpr AœXñq ivroDI Awcrx vwly mnuÃXoN ky pRiq Byd-bui)))) kw n honw AQwéq` sb myN smBwv honw AœXwiDk kiTn bwq hY [ kBI-kBI qo bhuq swry XogI BI smÆq pRwixXoN myN smBwv rKny myN AsmQé ho jwqy hYN [ esIilE qo pRBu ny sb myN smBwv rKny vwly XogI ko AœXñq ªyà XogI khw hY [ Ab açcqm AvÆQw ko pRw‚q mhwXogI ky l—x bqlwqy huE ÎXwn Xog (Awœm sNXm) kw pRkrx pRwrµB krqy hYN [ XogI Xu«jIq sqqmwœmwnN rhisXogI Xu«jIq sqqmwœmwnN rhisXogI Xu«jIq sqqmwœmwnN rhisXogI Xu«jIq sqqmwœmwnN rhis iÆQq: [ iÆQq: [ iÆQq: [ iÆQq: [ EkwkI XqicÄwœmw inrwSIrpirgRh: ] 10 ]EkwkI XqicÄwœmw inrwSIrpirgRh: ] 10 ]EkwkI XqicÄwœmw inrwSIrpirgRh: ] 10 ]EkwkI XqicÄwœmw inrwSIrpirgRh: ] 10 ] mn AOr eiñdRXoN sihq SrIr ko vS myN rKny vwlw, AwSw rihq AOr sNgRh rihq XogI Akylw hI Ekwñq ÆQwn myN iÆQq hokr Awœmw ko inrñqr prmwœmw myN lgwvy ] 10 ]

26

qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----Apny Awp pr ivjX pRw‚q kr lI ho ijs mhwpu{À ny asky sµbñD myN Ek bwq AOr BI sun lo Ajuén ! vh AwSwrihq AOr sNgRhrihq hoqw hY [ mnuÃX kI ASwiñq ky pICy bhuq bVw kwrx hY AwSwEN bWDnw [ AwdmI QoVw sw kwm krky Fæyr swrI aµmIdyN rKny lg jwqw hY [ en AwSwAoN ky kwrx hI Awj smwj AœXwiDk du:KoN sy pIiVq hY [ piq pœnI sy, pœnI piq sy, mwqw-ipqw puZ sy bhuq aµmIdyN lgwE bYTy hYN [ Ab puZ Eysw nhIN inklw jo aµmIdyN rKI QI [ Agr pFæ-ilKkr kuC bn BI gXw, kuC aµmIdyN pUrI ho BI geé qo SwdI ky bwd aµmIdoN pr Krw nhIN aqrw [ AwSw kI QI, jb bVw hogw, puZ AOr puZvDu hmwrI syvw kryNgy, crx dbwENgy, hmwrI Awzw myN rhyNgy [ mgr Eysw nhIN huAw qo ho gE ASwñq [ mgr XogI Eysy ASwñq nhIN hoqw [ vh kBI iksI sy AwSw hI nhIN rKqw [ vh sdYv sÂquê rhqw hY [ AOr iPr sNgRh BI iks vÆqu kw AOr iks ilE krygw ? jb BogoN ko Bogny kI eçCw hI nhIN rhI [ drAsl ApirgRh (sNgRhrihq) kI pirBwÀw bVI hI ghn hY [ eéÀopinÀd` ky phly hI ¤lok ky mwÎXm sy esy smJny kI cyêw kryN:-

27

Å eéSw vwÆXimd` Â` svéN Xiœk«c jgœXwN jgq` [Å eéSw vwÆXimd` Â` svéN Xiœk«c jgœXwN jgq` [Å eéSw vwÆXimd` Â` svéN Xiœk«c jgœXwN jgq` [Å eéSw vwÆXimd` Â` svéN Xiœk«c jgœXwN jgq` [ qyn œXËyn Bu«jIQw mw qyn œXËyn Bu«jIQw mw qyn œXËyn Bu«jIQw mw qyn œXËyn Bu«jIQw mw gƒD: kÆXiÆvdnm` ] gƒD: kÆXiÆvdnm` ] gƒD: kÆXiÆvdnm` ] gƒD: kÆXiÆvdnm` ] smÆq jgq myN jo BI ÆQwvr-jNgm sNswr hY, vh sb eé¤vr ky ùwrw inXiñZq hY AOr añhIN kI sµpiÄ hY [ AQwéq` asy Bgvq` Æv{p AnuBv krnw cwihE [ mnuÃX ko cwihE ik Apny ilE kyvl añhIN vÆquAoN ko ÆvIkwr kry jo Awv¤Xk hYN [ AñX iksI ky ihÆsy kI Dn v sµpiÄ ko pRw‚q krny kw pRXws n kry [ eé¤vr ùwrw pRwxImwZ ky jIvn invwéh ky ilE pUxé ±XvÆQw kI geé hY [ mnuÃX ko cwihE ik ijqnI askI Awv¤XkqwEN hYN (eçCwEN nhIN) anky Anuswr vÆquAoN v pdwQoéN kw apBog kry [ assy ^Xwdw sNgRh krky rKnw dUsroN ky ihÆsy ko CInnw hY [ jYsy iksI Awm gƒhÆQI ky ilE do kmroN ky mkwn myN rhnw, Xh askI Awv¤Xkqw hY [ mgr Xh sockr ik cwr kmry AOr bnw lyN BivÃX myN kwm AwENgy [ Xh pirgRh hY [ Xh dUsry ky ihÆsy ko CInnw hY [ Awj duinXw myN bhuq swry log byGr hYN vh pirgRh kI vjh sy hYN [ bhuq swry log BUK sy mr rhy hYN, bhuq swry logoN ko Awv¤Xkqw sy km Kwnw imlqw hY [ Xh sb kuC logoN ùwrw, smwj v dySoN ùwrw sNgRh krny kI nIiq kw hI pirxwm hY [ kuC dySoN ky pws cwr-pwNc swl qk kI Bojn swmgRI

28

nweét‰ojn pYikNg ùwrw sNgRh kI hueé hY AOr bhuq swry dySoN myN log BUKy mr rhy hYN [ Xh sNgRh krky rKny kI nIiq hI BRÃtwcwr AOr durwcwr ko jñm dyqI hY [ ApirgRh kw AQé Xh BI nhIN ik Dn ko hwQ nhIN lgwnw [ bhuq swry qQwkiQq swDuAoN ko mYNny Eysw khqy AOr krqy dyKw hY [ Dn anky iSÃX aTw lyqy hYN AOr bYNkoN myN anky nwm ky KwqoN myN lwKoN {pXw jmw hoqy hYN [ hirùwr jYsy pivZ qIQé ÆQwn myN bYNkoN ko Eysy swDuAoN v AwªmoN ky KwqoN sy BwrI AwX hY [ swDu qo dyh CoV jwqw hY AOr {pXw bYNkoN myN hI pVw rhqw hY [ esI qrh sy AwªmoN myN BI JgVy ho jwqy hYN AOr {pXw bYNk myN rh jwqw hY [ Agr isPé hirùwr ky bYNkoN myN swDuAoN v AwªmoN ùwrw sNgRh ikXw huAw {pXw, jo bYNk myN hI rh jwqw hY asy inkwl ilXw jwE qo hirùwr myN BI, isPé asI Dn sy, bnwrs ihñdu iv¤vivÖwlX jYsI mhwn sNÆÏq mhwivÖwlX kw inmwéx ho skqw hY [ AÆqu [ pRBu khqy hYN ik vwÆqivk XogI n qo iksI kI AwSw rKqw hY AOr n hI iksI Bog-pdwQé kw sNgRh krqw hY [

29

swDu gWT n bWDqy adr smwqw ly [swDu gWT n bWDqy adr smwqw ly [swDu gWT n bWDqy adr smwqw ly [swDu gWT n bWDqy adr smwqw ly [ Awgy pICy hir hYN jb mWgy qb dy ] Awgy pICy hir hYN jb mWgy qb dy ] Awgy pICy hir hYN jb mWgy qb dy ] Awgy pICy hir hYN jb mWgy qb dy ] Bgvwn qo svéZ mOjUd hYN [ jb BI, ijs BI vÆqu kI Awv¤Xkqw hogI iml jwEgI [ du:KI hony kI, sNgRh krky rKny kI #Xw j{rq ? en l—xoN sy jo Xu#q hY, AQwéq` smœv ko jo apl‹D ho cukw, zwn-ivzwn sy qƒ‚q, ijqwœmw, inrwSI, sNgRhrihq XogI ko cwihE ik vh Apny BIqr ANqr-guhw myN eé¤vr kw ÎXwn kry [ XogI XogI XogI XogI Xu«jIq sqq`mwœmwnN Xu«jIq sqq`mwœmwnN Xu«jIq sqq`mwœmwnN Xu«jIq sqq`mwœmwnN XogI ko cwihE ik vh sqq` {p sy (sqq` sy AiBpRwX: hY inrñqr) Apny Awpko AQwéq` Apny mn v bui)))) ko prmwœmw myN lgwE [ AOr Awgy khw:-rhis rhis rhis rhis iÆQq: iÆQq: iÆQq: iÆQq: AQwéq` Ekwñq ÆQwn myN invws kry AOr khw ik EkwkI EkwkI EkwkI EkwkI AQwéq` Akylw rhy [ âdX ky BIqr AQwéq` ANqr-guhw myN pRvyS pwny kI iviD kw nwm hY ‘ÎXwn’-(‘mYiftySn’) [ ÎXwn Xog sy AiBpRwX hY:-âdX ky BIqr ivrwjmwn AñqéXwmI prmwœmw ky swQ EkIkwr ho jwnw, juV jwnw [ ÎXwn ùwrw prmwœmw sy Xog kr lynw [ AOr iPr ANqr-guhw myN pRvyS ky bwd jo AnuBv hoqw hY, vhI sw–wœkwr hY [ vhI qo Ekwñq ÆQwn hY AOr vhIN pr Awp Akyly hYN [ Ekwñq AOr Akylwpn ky

30

vwÆqivk AQoéN ko smJny kI cyàw kryN [ Ekwñq sy AiBpRwX jNgl myN jwkr Akylyy rhny sy nhIN [ smœv ko pRw‚q zwnI mhwœmwAoN ko jNgloN myN jwny ky ilE nhIN kh rhy hYN pRBu [ Ekwñq sy AiBpRwX Añq:krx ky Ekwñq sy hY [ vhW pr koeé ivcwr, vÆqu Xw ±Xi#q Awid kI apiÆQiq n rhy [ Ekdm KwlI [ jb âdX sb ivcwroN sy pUxéqXw KwlI ho jwEgw qo vhW Awp pwENgy Apny prmwœmw ko [ Awp Akyly jNgloN myN cly jwEN AOr Awpkw mn sNswr kI BIV sy Brw rhy qo vh Ekwñq nhIN hY [ prñqu Awp Apny Gr pr, iksI pivZ v rmxIk ÆQwn pr bYTy hoN AOr Awpkw mn prmwœmw ky ÎXwn myN EkwgR ho qo Awpko Apny pws bYTy huE logoN kw BI pqw nhIN clygw [ Awp ApnI Alg duinXw myN hoNgy AOr Awpky pws bYTw huAw AwdmI ApnI duinXw myN [ asI Ekwñq kI bwq kr rhy hYN pRBu ªI ÏÃx [ AOr Ab as Ekwñq myN, âdX ky BIqr ANqr-guhw myN pRvyS pwny ky ilE ÎXwnXog iviD kw ivÆqwr pUvék vxén krqy hYN [

31

SucO dySy pRiqàw‚X iÆQrmwsnmwœmn: [SucO dySy pRiqàw‚X iÆQrmwsnmwœmn: [SucO dySy pRiqàw‚X iÆQrmwsnmwœmn: [SucO dySy pRiqàw‚X iÆQrmwsnmwœmn: [ nwœXuiçC‰qM nwiqnIcM cYlwijnkuSoÄrm` ] 11 ] nwœXuiçC‰qM nwiqnIcM cYlwijnkuSoÄrm` ] 11 ] nwœXuiçC‰qM nwiqnIcM cYlwijnkuSoÄrm` ] 11 ] nwœXuiçC‰qM nwiqnIcM cYlwijnkuSoÄrm` ] 11 ] Su)))) BUim myN, ijsky åpr k®mS: kuSw, mƒgCwlw AOr vÆZ ibCy hYN, jo n bhuq åNcw hY AOr n bhuq nIcw, Eysy Apny Awsn ko iÆQr ÆQwpn krky-] 11 ] qZYkwgRM mn: Ïœvw XqicÄyiñdRXik®X: [qZYkwgRM mn: Ïœvw XqicÄyiñdRXik®X: [qZYkwgRM mn: Ïœvw XqicÄyiñdRXik®X: [qZYkwgRM mn: Ïœvw XqicÄyiñdRXik®X: [ apiv¤Xwsny Xu«^XwÖogmwœmivSuapiv¤Xwsny Xu«^XwÖogmwœmivSuapiv¤Xwsny Xu«^XwÖogmwœmivSuapiv¤Xwsny Xu«^XwÖogmwœmivSu))))Xy ] 12 ] Xy ] 12 ] Xy ] 12 ] Xy ] 12 ] as Awsn pr bYTkr icÄ AOr eiñdRXoN kI ik®XwAoN ko vS myN rKqy huE mn ko EkwgR krky Añq:krx kI Sui)))) ky ilE Xog kw A™Xws kry ] 12 ] qwœpXqwœpXqwœpXqwœpXé:é:é:é:----Xogw™Xws krny ky ilE sbsy phly cunwv krnw hogw Ek Eysy apXu#q ÆQwn kw jo S)))) BI ho AOr rmxIk BI [ Eysw ÆQwn koeé pivZ qIQé ÆQwn BI ho skqw hY [ jYsy gNgw jI kw qt ho Xw Xmunw jI kw iknwrw [ bdRInwQ, vƒñdwvn Awid iksI BI jgh pr ho skqw hY [ Xw iPr koeé Eysw ÆQwn jhwN pr dUr-dUr qk pyV lgy hoN, PUloN kI mhk Aw rhI ho AOr swQ myN koeé Jrnw Xw ÆvçC jl kI ndI bh rhI ho [ cwroN qrP Agr swDu-sNqoN kw invws BI ho qo vh ÆQwn AœXwiDk rmxIk v suñdr hony ky swQ-swQ pivZ AOr sNqoÀjnk

32

BI ho jwqw hY [ mn myN DYXé AOr SWiq aœpñn hoqI hY [ Agr Awp iksI bVy Shr Awid myN rhqy hoN qo iksI miñdr, gu{ùwry Xw Awªm Awid myN BI ho skqw hY [ nhIN iPr Apny Gr myN koeé ini¤cq ÆQwn cun lyN [ gNgw jI ky jl kw iCVkwv kryN Xw iPr gwX ky gobr sy lyp kr lyN [ BwvwQé Xh hY ik ÆQwn Eysw bnw lyN ik jhwN pr bVy sy bVy ivÀX-BogI mnuÃX kw mn BI vYrw©X sy Br jwE AOr Eysw khny lgy ik #Xw pVw hY duinXw ky BogoN myN [ mYN qo XhIN pr rhkr, Swiñq pUvék Apny Awp ko prmwœmw ky ÎXwn myN lgwåÂgw [ AQwéq` Apny ÆvBwv ky AnukUl Ek Eysw ÆQwn cun lyN jhwM Awpkw mn SWq EvN ini¤cl rh sky [ es pRkwr ÆQwn cunny ky aprwñq Apnw Awsn jmwEN [ Awsn n bhuq åÂcw ho AOr n hI bhuq nIcw [ Awsn smql BUim pr honw cwihE [ #XoNik Agr Awsn bhuq nIcy AQwéq` gfFy myN lgwAogy qo cINtI, jIv-jñqu SrIr pr ryNg skqy hYN AOr ÎXwn BNg hony kI sµBwvnw ho jwqI hY [ AOr Awsn bhuq åÂcI jgh pr lgw lyny sy BI Ek Kqrw ho skqw hY [ ÎXwn krqy smX kBI indRw Aw jwE qo nIcy igr skqy hYN AOr cot lg skqI hY [ esilE khw gXw hY Awsn n bhuq åÂcw AOr n bhuq nIcw hI honw cwihE [ AOr as pr phly kuSw

33

ibCweé jwE iPr mƒgCwlw AOr iPr as pr BI sUqI kpVw ibCwkr Awsn ko koml bnw lynw cwihE [ Awsn ÆQwpn krny kI Xh jo iviD bqlweé geé hY, esky pICy vYzwink kwrx hYN [ kuSw ibCw dyny sy jmIn kI sIln åpr nhIN AwqI AOr mƒgCwlw pr koeé BI ryNgny vwlw jwnvr nhIN cFqw AOr asky åpr kpVw ibCwny sy AiBpRwX: hY mƒgCwlw ky rom SrIr pr n lgyN [ esIilE qInoN kw ibCwny kw ivDwn ikXw gXw hY [ esky swQ-swQ es qrh ky Awsn kw Ek vYzwink AwDwr Xh BI hY ik Eysw Awsn ivÖuq ky ilE nwn-kNfi#tv (ivÖuq ijsky pwr n jw sky) hoqw hY [ #XoNik hmwrw SrIr BI åjwé Si#q sy AQwéq` ivÖuq sy Brw rhqw hY [ Xh ivÖuq hmwry SrIr myN hr –x pRvwihq hoqI rhqI hY [ jb hm sWs lyqy hYN qo hm as sWs ùwrw Aw#sIjn ko SrIr ky BIqr phuÂcwqy hYN AOr ivÖuq iniméq hoqI rhqI hY [ ivÖuq ko clwE rKny ky ilE v SrIr ko jIivq rKny ky ilE pRiqpl Aw#sIjn kI Awv¤Xkqw hY [ AOr jb mnuÃX ÎXwn myN lIn hoqw hY qo ÆvBwivk hI hY ik asky SrIr kw ihlnw-fulnw bñd hogw, mn AOr vwxI sy mOn hogw [ esilE SrIr kI AñqéivÖuq sik®X ho jwqI hY jo ivÖuq hr pl bwhr inkl rhI QI, vh sb BIqr hI ekt`TI hony lgqI hY [

34

esIilE Ek Eysy Awsn kw ivDwn ikXw gXw hY jo nwn-kNfi#tv BI ho [ Agr Awp ÎXwn myN QoVw ghrw aqryN prñqu Awsn Eysy pr bYTy hoN jo Awpky SrIr kI ivÖuq ko bwhr PYNk dy qo Awpko TIk Eysw hI lgygw jYsy ibjlI kI qwr ko CU kr lgqw hY [ krNt lgqw hI qb hY jb ivÖuq kw vƒÄl (srkl) tUtqw hY [ esilE ÎXwn krqy smX EysI jgh pr, Awsn pr bYTnw cwihE jo nwn-kNfi#tv ho [ AQwéq` ivÖuq asky pwr n jw sky, vƒÄl bnwkr SrIr myN hI vwips lOt jwE [ esilE ÎXwn krny ky ilE pRBu ny Ek Eysy Awsn (kuSw ibCwkr, mƒgCwlw iPr vÆZ ibCwny) kw jo ivDwn ikXw hY vh nwn-kNfi#tv Awsn hY [ esky swQ-swQ Xh Awsn AOr BI keé kwrxoN sy apXogI hY [ prñqu Awj kI duinXw myN Apny Awp mry huE mƒg kI mƒgCwlw kw imlnw QoVw kiTn hY [ esilE Awp Eysw koeé BI Awsn qYXwr kr skqy hYN jo nwn-kNfi#tv ho [ jYsy lkVI kw ptrw bnwkr asky åpr sUqI kpVw ibCw lyN [ vYsy qo ‚lwiÆtk BI nwn-kNMfi#tv hY [ prñqu ‚lwiÆtk sy cmé rog hony kw BX rhqw hY [ esilE ‚lwiÆtk kw Awsn inÀyD hY [ AOr Awsn iÆQr honw cwihE [ Agr Awsn ihlny-fulny vwlw hogw qo icÄ kI EkwgRqw myN iv%n pVqw hY [

35

es pRkwr sy Awsn ÆQwipq krny ky bwd, Awsn pr bYTkr mn ko EkwgR krnw cwihE [ hmwry Añq:krx kI jo vƒiÄXwN sNswr ky ivÀX-BogoN ko Bogny ky ilE aTqI hYN, an vƒiÄXoN ko n aTny dynw Xw rok lynw hI icÄ v eiñdRXoN kI ik®XwAoN ko vS myN krnw hY [ mn ko EkwgR krny sy AiBpRwX: hY mn kI vƒiÄXoN ko BlI-BWiq prmwœmw myN lgwE rKnw [ jYsy Apny kwnoN ùwrw ApnI pRSNsw sunnw cwhqw hY AOr ivroDI kI inñdw, AWK ky ùwrw jo mn sNswr kw {p dyKnw cwhqw hY askw {pwñqrx kryN ; vhI mn pRBu ky Æv{p kI Civ dyKny ko kry [ esI qrh sy pRœXyk eiñdRXoN kI ik®XwAoN ko sNswr sy ivmuK krky prmwœmw kI syvw myN lgwEN [ mn ùwrw sBI eiñdRXoN ko vS myN krky mn ko prmwœmw ky ÎXwn myN EkwgR kryN [ ÎXwnXog kw A™Xws krny vwly swDkoN ko swvDwn krny ky ilE, Ab bVy hI rhÆXXu#q vcn khqy hYN pRBu ªI ÏÃx ik XogI ko Xh nhIN socnw cwihE ik Ab mYN kuC Aw¤cXéjnk Si#qXoN ko pRw‚q k{Âgw AQwéq` askw aÌy¤X swNswirk isi)))) Xw Ey¤vXé ko pRw‚q krny kw nhIN honw cwihE [ bi¬k ÎXwnXog kw A™Xws kry Añq:krx kI Sui)))) AQwéq` prmwœmw kI pRwi‚q ky ilE [ mnuÃX Apny BIqr n jwny #Xw-#Xw kUVw-kbwV

36

ekt`Ty ikE rhqw hY [ rwg-ùyÀ, BX, BRm, eéÃXwé, loB-lwlc, moh, AhNkwr, kwm-k®oD Awid ivkwr Añq:krx ko Gyry rKqy hYN [ AOr eñhIN ivkwroN ky kwrx Apny jIvn ko ADogiq myN fwl lyqw hY [ pRBu khqy hYN ik ÎXwn Xog ky swDk ko cwihE ik vh S)))) v rmxIk ÆQwn FUÂF kr jhW bwhr kw Sor-Srwbw BI ^Xwdw n ho AOr BIqr sy Apny ko Ekwñq krky Awsn lgwkr Añq:krx kI Sui)))) ky ilE Apny mn ko prmwœmw ky ÎXwn myN EkwgR kry AQwéq` ÎXwnXog kw A™Xws prmwœmw kI pRwi‚q ky ilE kry [ smM kwXiSrogRIvM DwrXñnclM iÆQr: [smM kwXiSrogRIvM DwrXñnclM iÆQr: [smM kwXiSrogRIvM DwrXñnclM iÆQr: [smM kwXiSrogRIvM DwrXñnclM iÆQr: [ sµpRysµpRysµpRysµpRy————X nwiskwgRN ÆvM idS>wnvlokXn` ] 13 ] X nwiskwgRN ÆvM idS>wnvlokXn` ] 13 ] X nwiskwgRN ÆvM idS>wnvlokXn` ] 13 ] X nwiskwgRN ÆvM idS>wnvlokXn` ] 13 ] kwXw, isr AOr gly ko smwn EvM Acl Dwrx krky AOr iÆQr hokr, ApnI nwiskw ky AgRBwg pr dƒiê jmwkr, AñX idSwAoN ko n dyKqw huAw ] 13 ] pRSwñqwœmw ivgqBIbRépRSwñqwœmw ivgqBIbRépRSwñqwœmw ivgqBIbRépRSwñqwœmw ivgqBIbRéããããcwirvRqy iÆQq: [cwirvRqy iÆQq: [cwirvRqy iÆQq: [cwirvRqy iÆQq: [ mn: sNXµX miçcÄo XuË AwsIq mœpr: ] 14 ]mn: sNXµX miçcÄo XuË AwsIq mœpr: ] 14 ]mn: sNXµX miçcÄo XuË AwsIq mœpr: ] 14 ]mn: sNXµX miçcÄo XuË AwsIq mœpr: ] 14 ] bRãcwrI ky vRq myN iÆQq, BX rihq qQw BlI-BWiq Swñq Añq:krx vwlw swvDwn XogI mn ko rokkr muJ myN icÄ vwlw AOr myry prwXx hokr iÆQq hovy ] 14 ]

37

qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----jGW ky åpr SrIr ky qInoN ihÆsoN kwXw (jGW sy lykr gdén qk) gdén AOr isr ko ib¬kul smwn krky bYTyN [ SrIr ky nIcy vwly Bwg ko BI iÆQr rKnw hY [ AQwéq` rIFæ kI hf`fI ko sIDI rKkr, gdén AOr isr ko BI eDr-aDr nhIN GUmny dynw-qInoN ko Ek sUq myN sIDy rKqy huE ib¬kul ihlnw-fulnw bñd [ AOr bwhoN EvN hwQoN ko BI iÆQr rKkr ÎXwn myN bYTnw cwihE [ AiBpRwX: Xh hY ik swDk is))))wsn, pdmwsn Awid AwsnoN myN sy iksI BI Awsn myN suKpUvék AiDk smX qk iÆQr bYT skqw ho asI Awsn myN bYTy [ ÎXwn krqy smX AwlÆX v indRw ky Aw jwny kw BX bnw rhqw hY esIilE qo rIFæ kI hf`fI, gdén AOr isr ko sIDw rKny ky ilE khw gXw hY AOr AWKyN BI QoVI KulI hueé hoN AOr dƒiê nwiskw ky AgRBwg pr itkI rhy [ isPé dƒiê nwk kI nok pr ho, mn nhIN [ mn qo prmwœmw myN lgwnw hY [ AOr iPr Xh ÎXwn kI iviD ÎXwnXog ky sBI swDkoN ky ilE hY [ ÎXwn Awp inguéx-inrwkwr prmy¤vr Å kw kryN Xw sgux-swkwr Æv{}p kw [ Bgvwn iSv, ªI dugwé jI, ªI ÏÃx Xw ªI rwm iksI BI Æv{p kw ÎXwn kr skqw hYN [ Xh swDk kI {ic pr inBér krqw hY [

38

Ab ÎXwn mudRw myN bYTny ky bwd, mn prmwœmw myN pUxé {p sy EkwgR ho jwE, asky ilE #Xw krnw cwihE ? Xh ivÀX bhuq hI ghn hY [ Awm qOr pr bhuq swry log khqy hYN ik jb BI hm ÎXwn krny bYTqy hYN qo hmwrw mn prmwœmw myN qo lIn nhIN hoqw bi¬k keé bwr qo bury-bury $Xwl Awny lgqy hYN, swNswirk ivÀX-BogoN kI qrP ÎXwn jwqw hY [ ÎXwn eDr-aDr Btkqw hY [ es sUZ myN esI smÆXw kw smwDwn ikXw gXw hY [ sidXoN sy hI mhiÀéXoN v XoigXoN ny ÎXwn ko prmwœmw myN lgwny ky ilE Apny AnuBv khy hYN [ pRBu khqy hYN ik jb koeé swDk ÎXwn ky ilE Apny ÆQwn v Awsn pr bYT jwqw hY qo asky mn myN kwmuk Bwvnw nhIN AwnI cwihE [ dUsrI Sqé-iksI BI pRkwr kw BX âdX myN n rhy AOr qIsrI bwq-Añq:krx ko Swñq rKkr ÎXwn ky ilE bYTy [ Ab Xh qInoN bwqyN pUrI kYsy hoN ? #XoNik jb qk qInoN SqyéN pUrI nhIN hoNgI, hm ÎXwn myN pRvyS kr hI nhIN skqy [ Ab bRãcXé vRq kw pwln krnw, BXBIq hony v Añq:krx ko Swñq krny ky ilE XoigXoN ùwrw bhuq swrI KojyN kI geé [ es ivÀX myN prm pU^X ªI gu{dyv kI Apwr Ïpw sy jo kuC BI muJy pRw‚q huAw, jYsw myrw AnuBv hY, vYsw cNd S‹doN myN khny jw rhw hUÂ [

39

bRãcXé vRq kw pwln krny ky ilE Xh AinvwXé hY ik Awp Agr pu{À hYN qo hr AOrq ky pRiq mwqƒ Bwv pYdw kryN [ gƒhÆQI BI hoN qo ApnI DmépœnI ky Aiqir#q hr ÆZI Awpko ApnI mW ky smwn idKweé dy [ åmr myN CotI lVikXoN myN Awp ApnI bhn v bytI dyKyN [ Awpky $Xwl myN kwm vwsnw rh hI nhIN skqI AOr vhI åjwé jo iPjUl myN bwhr bhy jw rhI QI Ab Apny ipRXqm ky ilE, prmwœmw ky ilE kyiñdRq hony lgygI [ AOr iPr BX iks bwq kw ? XwrI Twkur sy AOr Vrnw sNswr sy, mƒœXu sy, lwB-hwin, mwn-Apmwn sy [ as siçcdwnñdGn prmwœmw ky hI Brosy ho jwAo, asI ky AwªX myN rho, asI kI rjw myN rwjI rho, qo iPr BX nhIN sqwEgw [Añq:krx Swñq rhy [ esky ilE Ek bVw hI AnuBv is)))) pRXog hY [ jb BI Awp ÎXwn ky ilE bYTqy hYN qo Awpko phly añhIN logoM kw $Xwl AwEgw ijssy Awpko ùyÀ ho Xw Awpsy iksI ko ùyÀ ho [ Xw iPr ijssy rwg hY AQwéq moh hY, Awsi#q hY asI kw $Xwl Awqw hY [ mn ASwñq ho jwqw hY AOr ÎXwn myN iv%n pVqw hY [ esky ilE Eysw kryN ik ijsky pRiq Awpko ùyÀ ho, asI ky ilE mNgl kwmnw kryN [ hy pRBu ! Awpny muJ pr Apwr Ïpw kI hY, kYsy Awpkw DñXvwd k{ [ Ab Ek Ïpw AOr kr do pRBu ! as Amuk ±Xi#q pr BI Ïpw dƒiê

40

bnwE rKyN [ jo kuC BI Gtnw GtI, jo kuC BI huAw, vh qo myry pRwr‹D sy huAw AOr mYnyN Amuk ±Xi#q ko hI doÀI mwn ilXw [ muJy –mw kryN pRBu [ es pRkwr sy Añq:krx kI kwm-k®oD, rwg-ùyÀ, BX AOr BRm Awid vƒiÄXoN ko rokkr AQwéq` Añq:krx ko pUxéqXw Swñq krky Apny mn v bui)))) ko prmwœmw myN lgwnw cwihE [ Xu«jñnyvM sdwœmwnM XogIXu«jñnyvM sdwœmwnM XogIXu«jñnyvM sdwœmwnM XogIXu«jñnyvM sdwœmwnM XogI inXqmwns: [ inXqmwns: [ inXqmwns: [ inXqmwns: [ SwiñqM invwéxprmwM mœsNÆQwmiDgçCiq ] 15 ]SwiñqM invwéxprmwM mœsNÆQwmiDgçCiq ] 15 ]SwiñqM invwéxprmwM mœsNÆQwmiDgçCiq ] 15 ]SwiñqM invwéxprmwM mœsNÆQwmiDgçCiq ] 15 ] vS myN ikE huE mn vwlw XogI es pRkwr Awœmw ko inrñqr muJ prmy¤vr ky Æv{p myN lgwqw huAw muJ myN rhny vwlI prmwnñd kI prwkwàw {p Swiñq ko pRw‚q hoqw hY] 15 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé:-ªI md`Bwgvq mhwpurwx myN bVI hI suñdr kQw AwqI hY kwilXw nwg kI [ pRBu ªI ÏÃx Xmunw ky iknwry Apny sKwAoN ky swQ gyNd Kyl rhy hYN AOr gyNd Xmunw myN igr jwqI hY [ pRBu Xmunw myN ClwNg lgw dyqy hYN AOr Xmunw ndI ky ql qk phuÂc jwqy hYN [ vhW pr kwilXw nwg hY, jo Apny hjwr muKoN v PnoN ùwrw ivÀ aglqw hY [ pRBu as nwg ky PnoN pr svwr hoqy hYN ; muK sy bWsurI bjw rhy hYN AQwéq` bRãnwd gUÂj rhw hY AOr nƒœX krky, Apny pYroN

41

ùwrw as kwilXw nwg ky Ek-Ek Pn ko kucl rhy hYN [ Ek Pn kuclw jwqw hY qo dUsrw Pn hrkq myN Aw jwqw hY [ Ek-Ek krky asky sBI hjwr PnoN ko kucl dyqy hYN [ as kwilXw nwg ky Pn jb kucly jwqy hYN qo askI piœnXW pRBu ky sµmwn myN pRÆquq hoqI hYN AOr ankI Æquiq krqI hYN [ ªI ÏÃx ndI ky åpr Awqy hYM [ anky sKw jo pRBu ky Xmunw ndI myN kUd jwny pr ±Xwkul huE jw rhy Qy ; AœXñq pRsñn ho jwqy hYN [ Apny ipRX ÏÃx ko Apny bIc pun: dyKkr bVy hiÀéq ho jwqy hYN [ ÆvwmI rwmqIQé ny es kQw ky dohry AQé lyqy huE Ek jgh khw hY ik Xh ndI AQvw srovr hmwrw mn hY [ vh mwn srovr hY [ jo Apny KoE huE Amƒqwnñd ko pRw‚q krnw cwhqw hY, jo ApnI Awœmw myN sœXqw AOr id±Xqw kw dSén krnw cwhqw hY ; jo A–X suK ko pRw‚q honw cwhqw hY asy Apny mwns myN ÆvXN goqw lgwnw hogw [ as mn {pI srovr myN, pRBu ªI ÏÃx kI BWiq, ghry sy ghry mwnsql myN aqrnw hogw AOr ghn icñqn krnw hogw [ asy Apny hI Æv{p kI ghrweé kI Qwh lykr vhW ivÀDr nwg sy sNGÀé krnw hogw [ vwsnwAoN {pI kwlkUt pr, es swNswirk ivÀX-BogoN myN Aws#q mn {pI kwilXw nwg pr ivjX pRw‚q krnI hogI [ asky hjwroN PnoN ko kucl-kucl kr nê krnw hogw [

42

es qrh sy mn {pI srovr v sirqw ko ÆvçC krnw hogw [ ijs pRkwr sw–wq prbRã prmy¤vr pRBu ªI ÏÃx ky muK sy bWsurI ùwrw mDur sNgIq (bRãnwd) inkl rhw hY [ asI qrh sy Awp BI Apny muK sy Å kw jwp kryN, ªI ÏÃx kw jwp v ismrn kryN AOr aDr mn myN aTny vwlI qmwm vwsnwAoN ko, sNk¬poN ko kuclqy clyN [ kuclny sy AiBpRwX: hY-jb BI ÎXwn krqy smX mn myN swNswirk BogoN ko pRw‚q krny kI kwmnw jwgƒq ho qo asI –x Eysw ivcwr kryN ik mYN Xh kYsI mUKéqw krqw Aw rhw hUÂ [ Eysw krny vwlw AQwéq` Apny ADIn mn vwlw XogI Bgvd Æv{p prm Swiñq ko pRw‚q ho jwqw hY AQwéq` prmwœmw myN hI iÆQq ho jwqw hY [ nwœXÇnqÆqu XogonwœXÇnqÆqu XogonwœXÇnqÆqu XogonwœXÇnqÆqu Xogo····iÆq n cYkwñqmnÇnq: [iÆq n cYkwñqmnÇnq: [iÆq n cYkwñqmnÇnq: [iÆq n cYkwñqmnÇnq: [ n cwiqÆv‚nSIlÆX jwgRqo nYv cwjuén ] 16 ]n cwiqÆv‚nSIlÆX jwgRqo nYv cwjuén ] 16 ]n cwiqÆv‚nSIlÆX jwgRqo nYv cwjuén ] 16 ]n cwiqÆv‚nSIlÆX jwgRqo nYv cwjuén ] 16 ] hy Ajuén ! Xh Xog n qo bhuq Kwny vwly kw, n ib¬kul n Kwny vwly kw, n bhuq SXn krny ky ÆvBwv vwly kw AOr n sdw jwgny vwly kw hI is) hoqw hY ] 16 ]

43

XuËwhwrivhwrÆX XuËcyêÆX kmésu [ XuËwhwrivhwrÆX XuËcyêÆX kmésu [ XuËwhwrivhwrÆX XuËcyêÆX kmésu [ XuËwhwrivhwrÆX XuËcyêÆX kmésu [ XuËÆv‚nwvboDÆX Xogo Bviq du:Khw ] 17 ]XuËÆv‚nwvboDÆX Xogo Bviq du:Khw ] 17 ]XuËÆv‚nwvboDÆX Xogo Bviq du:Khw ] 17 ]XuËÆv‚nwvboDÆX Xogo Bviq du:Khw ] 17 ] du:KoN kw nwS krny vwlw Xog qo XQw Xo©X Awhwr-ivhwr krny vwly kw, kmoéN myN XQw Xo©X cyêw krny vwly kw AOr XQw Xo©X sony qQw jwgny vwly kw hI is)))) hoqw hY]17] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----XogI kw jIvn sNquilq honw cwihE [ Awhwr-ivhwr sb sNquilq ho [ ijqnw SrIr pcw sky AQwéq` ijqnI BUK lgqI ho assy QoVw sw km Bojn kry [ qwik SrIr ÆvÆQ rh sky [ mgr Eysw BI nhIN ik Bojn krnw hI CoV dy Xw bhuq hI km Bojn krny lgy [ jYsy bhuq swry log keé-keé idnoN, mhInoN ky ilE Añn kw œXwg krky apvws krny lgqy hYN [ SwXd esI sy prmwœmw kI pRwi‚q ho jwEgI [ mgr Eysw nhIN hY, bi¬k Eysw krny sy SrIr kI eiñdRXW v mn kI Si#q AOr BI kmjor pV jwqI hY ijssy Bgvwn kw icñqn BI FæNg sy nhIN hoqw [ AOr n hI AœXwiDk Kwnw cwihE [ rsnw (ijhvw) ky Ævwd kI pUiqé ky ilE log n jwny kYsy-kYsy pkvwn Kwqy hYN [ Xh Ævwd Xog myN bhuq bVI bwDw hY [ ÎXwn Xog ko is)))) krny ky ilE Ævwidê Bojn dyKkr ^Xwdw Kwny kI Awdq CoVnI hogI [ BUK sy ^Xwdw Bojn SrIr myN rog pYdw krqw hY AOr AwlÆX bFæwqw hY [ esI

44

qrh sy n hI ^Xwdw sonw cwihE AOr n hI ^Xwdw jwgqy rhnw cwihE [ ^Xwdw sony sy AwlÆX bFæ jwqw hY AOr j{rq sy ^Xwdw jwgqy rhny sy SwrIirk v mwnisk Qkwvt dUr nhIN hoqI [ esilE pRBu khqy hYN ik du:KoN kw nwS krny vwly es Xog ko is)))) krny vwly swDk ko cwihE ik vh XQwXo©X Awhwr-ivhwr kry, XQwXo©X sony AOr jwgny vwlw ho [ AOr Awgy khqy hYN ik swDk ko kmoéM myN BI XQwXo©X cyàw hI krnI cwihE [ iksI BI vÆqu kI pRwi‚q ky ilE jo BI kwXé Awp krny jw rhy hYN, as kwXé ky ilE ApnI Si#q kw, smX kw aicq pRXog krnw [ phly Xh ivcwr krlyN ik ijs kwXé ko mYN krny jw rhw hUÂ, assy muJy pRwi‚q #Xw hogI ? khIN Eysw qo nhIN ik pRwi‚q CotI sI ho AOr Awp Apnw swrw smX, swrI åjwé asI ko pRw‚q krny myN hI lgw rhy hoN [ jbik ^Xwdwqr log Eysw hI krqy hYN [ jIvn invwéh ky ilE, swNswirk suK-suivDw, pd-pRiqàw pRw‚q krny ky ilE mnuÃX Apnw svéÆv dwv pr lgw dyqw hY [ swrw jIvn Dn eœXwid Aijéq krny ky ilE lgw dyqw hY [ mnuÃX jIvn imlw hY ÆvXM ko jwn lyny ky ilE [ prmwœmw sy imln krny ky ilE [ prñqu AzwnvS huAw mnuÃX as Anmol

45

jIvn ko swNswirk vÆquAoN ko pRw‚q krny kI cyàw myN hI ±XQé kr dyqw hY [ myry Ek imZ hYN [ kirXwny kI bVI hI mShUr dukwn hY ankI [ vo subh swFæy cwr bjy aTkr, pWc bjy dukwn pr phuÂc jwqy hYN [ fyFæ G&ty qk dukwn kI swP-sPweé kw kwm krqy hYN AOr iPr swq bjy Gr phuÂc kr Ænwnwid krky, nw¤qw krky AwT bjy iPr dukwn Kol lyqy hYN AOr rwq ko AwT bjy dukwn bñd krky Ek G&ty qk dukwn ky BIqr hI ihswb-ikqwb kw kwm krqy hYN [ swFæy nO bjy dukwn sy Gr pr Awqy hYN [ iPr Kwnw Kwkr, do cwr tYlIPon krqy-krqy so jwqy hYN [ Xh hY kmoéN myN AsµXk (j{rq sy ^Xwdw) cyàw [ jIvn invwéh ky ilE kmé qo krnw hI pVygw [ mgr XogI ko cwihE ik kmoéN myN BI sNquln ÆQwipq kry [ hmwry jIvn kw aÌy¤X isPé jInw hI nhIN [ pRBu khqy hYN ik es Xog ko is)))) krny vwlw XogI kmoéN myN cyàw BI krqw hY qo XQwXo©X [

46

Xdw ivinXqN icÄmwœmñXyvwviqàqy [Xdw ivinXqN icÄmwœmñXyvwviqàqy [Xdw ivinXqN icÄmwœmñXyvwviqàqy [Xdw ivinXqN icÄmwœmñXyvwviqàqy [ in:Æpƒh: svékwmy™Xo XuË eœXuçXqy qdw ] 18 ] in:Æpƒh: svékwmy™Xo XuË eœXuçXqy qdw ] 18 ] in:Æpƒh: svékwmy™Xo XuË eœXuçXqy qdw ] 18 ] in:Æpƒh: svékwmy™Xo XuË eœXuçXqy qdw ] 18 ] AœXñq vS myN ikXw huAw icÄ ijs kwl myN prmwœmw myN hI BlI-BWiq iÆQq ho jwqw hY, as kwl myN sµpUxé BogoN sy Æpƒhw rihq pu{À Xog Xu#q hY, Eysw khw jwqw hY ] 18] XQw dIpo invwqÆQo ny|gqy sopmw Æmƒqw [XQw dIpo invwqÆQo ny|gqy sopmw Æmƒqw [XQw dIpo invwqÆQo ny|gqy sopmw Æmƒqw [XQw dIpo invwqÆQo ny|gqy sopmw Æmƒqw [ Xoigno XqicÄÆX Xu«jqo Xogmwœmn: ] 19 ] Xoigno XqicÄÆX Xu«jqo Xogmwœmn: ] 19 ] Xoigno XqicÄÆX Xu«jqo Xogmwœmn: ] 19 ] Xoigno XqicÄÆX Xu«jqo Xogmwœmn: ] 19 ] ijs pRkwr vwXu rihq ÆQwn myN iÆQq dIpk clwXmwn nhIN hoqw, vYsI hI apmw prmwœmw ky ÎXwn myN lgy huE XogI ky jIqy huE icÄ kI khI geé hY ] 19 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----mnuÃX kw mn sNswr kI qrP, sNswr ky Ey¤vXé, Bog, pd-pRiqàw pwny ky ilE AwkiÀéq rhqw hY [ prñqu ivvyk ky jwgƒq ho jwny pr Apny hony kw, ApnI vwÆqivkqw kw pqw cl jwqw hY [ ÆvXN kw AnuBv hony lgqw hY ik mYN Xh SrIr nhIN bi¬k as Amr-Awnñd kI sñqwn hUÂ, prmwœmw kw ANS hUÂ qb mnuÃX as siçcdwnñdGn prmwœmw sy imlny ky ilE, assy juVny ky ilE pRXwsrÄ hony lgqw hY [ Xogw™Xws krqy-krqy jb swDk as Amr-Awnñd ky mhwswgr ko pRw‚q kr jwqw hY qb asy as siçcdwnñdGn prmwœmw ky isvw iksI AOr

47

kI Æmƒiq nhIN rhqI [ es lok AOr prlok ky suK-Bog quçC lgny lgqy hYN [ iksI BI swNswirk vÆqu ko pwny kI qink BI cwhq nhIN rhqI [ es iÆQiq ko hI khw jwqw hY-prmwœmw myN BlI-BWiq iÆQq ho jwnw [ AOr jb iksI swDk kw icÄ prmwœmw myN es pRkwr iÆQq ho jwqw hY, Eysy swDk ko XogXu#q khw jwqw hY [ Eysy XogXu#q mhwpu{À ky icÄ kI AvÆQw kw vxén krqy huE XogI ky icÄ kI dIpiSKw ky swQ bVI hI suñdr apmw kI geé hY [ jYsy jlqy huE dIpk kI dIpiSKw ko ijqnI giq sy vwXu tkrwqI hY, dIpiSKw BI vYsy hI ihlny-Vulny lgqI hY [ asI pRkwr hmwrw icÄ hY jo swNswirk chl-phl dyKkr, eDr-aDr Btkqw rhqw hY [ prñqu XogI kw mn Eysw cNcl nhIN hoqw [ jYsy iksI Eysy ÆQwn pr dIpk jlwEN jhW pr DImI giq sy BI vwXu dIpiSKw ko sIDI n lgy qo dIpiSKw ib¬kul BI nhIN ihlygI [ asI qrh sy XogXu#q XogI kw icÄ BI Aivcl dIpiSKw kI BWiq hoqw hY [ XZoprmqy icÄM in{XZoprmqy icÄM in{XZoprmqy icÄM in{XZoprmqy icÄM in{) M M M M XogsyvXw [ XogsyvXw [ XogsyvXw [ XogsyvXw [ XZ cYvwœmnwœmwnM p¤Xñnwœmin quÃXiq ] 20 ]XZ cYvwœmnwœmwnM p¤Xñnwœmin quÃXiq ] 20 ]XZ cYvwœmnwœmwnM p¤Xñnwœmin quÃXiq ] 20 ]XZ cYvwœmnwœmwnM p¤Xñnwœmin quÃXiq ] 20 ] Xog ky A™Xws sy in{)))) icÄ ijs AvÆQw myN aprwm ho jwqw hY, AOr ijs AvÆQw myN prmwœmw ky ÎXwn sy Su)))) hueé

48

sU—m bui)))) ùwrw prmwœmw ko sw–wq` krqw huAw siçcdwnñdGn prmwœmw myN hI sñquê rhqw hY ] 20 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----drAsl mnuÃX jIvn kw sbsy mhœvpUxé EvM swhisk kdm hY eé¤vr kI Aor añmuK honw [ Xh jwnny ky ilE lwlwiXq ho jwnw ik mYN kOn hU ? Apny Awp ko, ÆvXM ko eé¤vr ky swQ Ek ho jwny ky ilE pRXwsrÄ honw [ esI kw nwm Xog hY ijssy hm ibCuVy huE hYN, ijsky pRiq hm ivÆmƒq huE pVy hYN, assy jo imlw dy vhI Xog hY [ phly kmé ky mwÎXm sy kméXog kI iviD bqlweé geé, iPr swN$X ky mwÎXm sy swN$XXog kI AOr Ab ÎXwn ky mwÎXm sy ÎXwnXog ùwrw siçcdwnñdGn prmwœmw ko pRw‚q pu{À kI iÆQiq kw vxén ikXw gXw hY [ pRBu khqy hYN ik jb ÎXwn krqy-krqy A™Xws eqnw bFæ jwqw hY ik swDk kw icÄ swNswirk ivÀX-vÆquAoN kI qrP jwqw hI nhIN [ Dn, sµpiÄ, pd-pRiqàw pwny kI lyS mwZ kwmnw BI nhIN rh jwqI, eiñdRXoN kw pUxéqXw ingRh ho jwqw hY qo icÄ AwœmÆv{p myN pRvyS pwny lgqw hY AQwéq` EkmwZ prmwœmw myN hI AçCI qrh sy iÆQq ho jwqw hY [ esy hI icÄ kw in{)))) honw khw jwqw hY [ es AvÆQw myN phuÂcy huE swDk ky Añq:krx myN sNswr ky ilE koeé ÆQwn nhIN rh

49

jwqw [ AOr iPr jb prm-Awnñd AOr prm-Swiñq ky mhwswgr sy imln ho jwqw hY qb asI myN sNquê rhnw ÆvBwivk hI hY [ suKmwœXiñqkM XÄd`buisuKmwœXiñqkM XÄd`buisuKmwœXiñqkM XÄd`buisuKmwœXiñqkM XÄd`bui))))gRwhŸmqIiñdRXm` [gRwhŸmqIiñdRXm` [gRwhŸmqIiñdRXm` [gRwhŸmqIiñdRXm` [ vyiÄ XZ n cYvwXM iÆQq>liq qÈvq: ] 21 ] vyiÄ XZ n cYvwXM iÆQq>liq qÈvq: ] 21 ] vyiÄ XZ n cYvwXM iÆQq>liq qÈvq: ] 21 ] vyiÄ XZ n cYvwXM iÆQq>liq qÈvq: ] 21 ] eiñdRXoN sy AqIq, kyvl Su)))) hueé sU—m bui)))) ùwrw gRhx krny Xo©X jo Anñq Awnñd hY; asko ijs AvÆQw myN AnuBv krqw hY AOr ijs AvÆQw myN iÆQq Xh XogI prmwœmw ky Æv{p sy ivcilq hoqw hI nhIN ] 21 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----as suK kw ijs AvÆQw myN AnuBv krqw hY, ijs suK myN iÆQq huAw XogI qÈv sy iPr kBI ivcilq nhIN hoqw [ iks suK kI bwq kr rhy hYN pRBu XhW pr ? QoVw ÎXwn pUvék jwnny kI cyàw kryN [ suKmwœXiñqkN suKmwœXiñqkN suKmwœXiñqkN suKmwœXiñqkN XÄd`buiXÄd`buiXÄd`buiXÄd`bui))))gRwhŸmqIiñdRXmgRwhŸmqIiñdRXmgRwhŸmqIiñdRXmgRwhŸmqIiñdRXm` [ ` [ ` [ ` [ XogI ijs suK kw AnuBv krqw hY AQwéq` pRBu ijs suK kI bwq XhW pr kr rhy hYN vh suK qInoN guxoN sy AqIq hY [ es suK sy bFækr es lok v prlok myN koeé BI suK nhIN [ es suK ko AwœXiñqksuKAwœXiñqksuKAwœXiñqksuKAwœXiñqksuKy:y:y:y:----khny sy AiBpRwX: hY ik Xh suK swiœvk suK sy BI bhuq mhwn hY [ sdw Ekrs rhny vwlw AOr inœX hY [ #XoNik swiœvk suK khqy hYN jo

50

AÎXwiœmk ivÀX sµbñDI suK pRw‚q ho, jYsy sœsNg, sNkIqén, jp, qp krny sy pRBu kw icñqn v ÆvwÎXwX Awid krny sy pRw‚q hoqw hY, asy swiœvk suK khqy hYN [ prñqu Xh swiœvk suK bui)))) kI pRsñnqw ùwrw AQwéq` mn v bui)))) ùwrw AnuBv ikXw jwqw hY prñqu ijs suK kI bwq pRBu kr rhy hYN AQwéq` vh A–X suK bui)))) kw BI ivÀX nhIN [ Xh qo Ævq: is)))) suK hY [ AOr es suK ko khw gXw hY AqIiñdRXm` AOr buiAqIiñdRXm` AOr buiAqIiñdRXm` AOr buiAqIiñdRXm` AOr bui))))gRhŸmgRhŸmgRhŸmgRhŸm` AQwéq` Xh suK eiñdRXoN sy AqIq hY [ eiñdRXoN, mn v bui)))) kI pkV sy bwhr hY [ eiñdRXoN kI pkV myN Awqw hY rwjs suK [ jo suK swNswirk ivÀX-vÆqu, ±Xi#q, pd-pRiqàw Awid sy pRw‚q hoqw hY [ AOr Eysw rwjs suK eiñdRXoN ùwrw Bogw jwqw hY [ Eysy iksI BI rwjs suK ko pRw‚q krny ky ilE phly du:K aTwnw pVqw hY, kê Bognw pVqw hY prñqu es AwœXwiñqk suK ko pwny ky ilE, as Amr-Awnñd kI pRwi‚q ky ilE koeé du:K nhIN aTwnw pVqw [ isPé AwpkI qYXwrI cwihE [ hr rwjs v qwms suK ko pwny ky ilE kê aTwnw pVqw hY AOr vh suK BI bwd myN du:KoN kw kwrx ho jwqy hYN [ esilE –ixk EvM AinœX hYN [ prñqu jo suK XoigXoN ko pRw‚q hoqw hY vh inœX hY ; du:K nwm kI vhW pr koeé vÆqu hI nhIN [ prñqu es Ævq: is)))) AwœXwiñqk suK ko pwny ky ilE eiñdRXoN kI phuÂc nhIN [

51

AOr Awgy pRBu es suK kI qwms suK sy ivl–xqw bqwqy hYN [ jo suK indRw, AwlÆX v pRmwd sy aœpñn hoqw hY [ esmyN bui)))) lIn ho jwqI hY AOr ivvyk Si#q BI nhIN rhqI [ prñqu es AwœXwiñqk suK myN bui)))) lIn nhIN hoqI AOr ivvyk Si#q BI jwgƒq rhqI hY [ AiBpRwX: Xh hY ik Xh suK pRÏiq ky kwXé eiñdRXW, mn v bui)))) kI pkV sy bwhr hY [ Xh Ævq: is)))) suK prmwœm Æv{p hI hY [ jYsy pUxéqXw ÆvçC dpéx myN AwkwS kw pRiqibµb pVqw hY, Xw iksI inmél jl ky srovr myN pUixémw ky cWd kw pRiqibµb pVqw hY vYsy hI swDk kw Añq:krx jb ÎXwnXog kw A™Xws krqy-krqy inmél ho jwqw hY [ ivvyk AOr vYrw©X sy pRBu kw icñqn krqy-krqy, bui)))) iÆQr v Su)))) ho jwqI hY qb askI bui)))) myN es AwœXwiñqk suK kw pRiqibµb pVqw hY [ esilE esy bui))))gRwhŸ khw gXw hY [ esy hI prmwœm Æv{p suK v prmwœmw kw sw–wœkwr honw BI khw jwqw hY [ es AvÆQw myN phuÂcw huAw mhwpu{À iPr kBI es suK sy AQwéq` prmwœmw ky Æv{p sy ivcilq nhIN hoqw [ Eysy XogI kI sdw ky ilE prmwœmw myN Atl iÆQiq ho jwqI hY [ drAsl es suK ky ivÀX myN pUxéqXw vh pu{À hI bqlw skqy hYN ijñhoNny

52

es suK ko pRw‚q ikXw ho [ es sUZ kw jo qwœpXé XhW idXw gXw hY vh myrI bui)))) ny ijqnw jwnw AOr ijqnw AnuBv myN AwXw vhI khw gXw hY [ prñqu vh AwœXwiñqk suK kYsw hogw ? AwEN, hm sb pRBu kI Srx gRhx kryN ; ankw ÎXwn kryN, icñqn kryN AOr pRBu kI Ïpw ky pwZ bnyN [ muJy pUxé Brosw hY Ek idn j{r Awp, hm sb es prmwœm Æv{p AwœXwiñqk suK ko j{r pRw‚q hoNgy [ jX ªI ÏÃx [ XM l‹Îvw cwprM lwBM mñXqy nwiDkM qq: [XM l‹Îvw cwprM lwBM mñXqy nwiDkM qq: [XM l‹Îvw cwprM lwBM mñXqy nwiDkM qq: [XM l‹Îvw cwprM lwBM mñXqy nwiDkM qq: [ XiÆmn` iÆQqo n du:Kyn gu{xwip ivcw¬Xqy ] 22 ]XiÆmn` iÆQqo n du:Kyn gu{xwip ivcw¬Xqy ] 22 ]XiÆmn` iÆQqo n du:Kyn gu{xwip ivcw¬Xqy ] 22 ]XiÆmn` iÆQqo n du:Kyn gu{xwip ivcw¬Xqy ] 22 ] prmwœmw kI pRwi‚q {p ijs lwB ko pRw‚q hokr assy AiDk dUsrw kuC BI lwB nhIN mwnqw AOr prmwœm pRwi‚q {p ijs AvÆQw myN iÆQq XogI bVy BwrI du:K sy BI clwXmwn nhIN hoqw ] 22 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----ijs mhwpu{À kI pRBu ko pwny kI, pRBu imln kI kwmnw pUrI ho geé qo iPr dUsrI koeé kwmnw rh hI nhIN jwqI [ jb koeé XogI es AwœXwiñqk suK kI pRwi‚q {p lwB ko pRw‚q ho jwqw hY qo iPr asy skl bRãw&V myN essy bFækr dUsrw koeé lwB idKweé nhIN dyqw [ Eysw XogI smÆq jgq ky Bog-Ey¤vXé, pd-pRiqàw, rwj-pwt

53

Awid ko pRw‚q krny Xo©X nhIN mwnqw [ #XoNik ijsny Amr-Awnñd ky mhwswgr ko hI pw ilXw asy dUiÀq jl ky Coty-moty C‚pr/ srovr sy #Xw lynw-dynw [ hm pOrwixk kQwAoN myN pFæqy hI hYN ik Amuk ±Xi#q ny jp-qp krky, vydoN myN khy gE Xz-Anuàwn Awid krky bVI sy bVI kwmnw ko pUrw kr ilXw [ XhW qk ik dyvlok ky rwjw kw rwj-pd (eñdR-pd) BI pRw‚q kr ilXw [ prñqu pRBu kI es vwxI myN bVw hI ÆpÃt rhÆX swmny Awqw hY ik Eysy iksI BI mnuÃX ny prmwœmw kw sw–wœkwr nhIN ikXw [ AwœXwiñqk suK ko pRw‚q nhIN ho sky [ AiBpRwX: Xh hY ik kwmnw rKkr Bgvwn kI apwsnw krnw Azwnqw hY [ mnuÃX ijs BI iksI vÆqu Awid myN suK mwnqw hY asI ko pRw‚q krny kI eçCw krqw hY [ Xh Azwnqw asky mn v bui)))) kI apj hoqI hY [ mnuÃX Bgvwn kI apwsnw krqw hY, jp-qp BI krqw hY prñqu AzwnvS hIroN kI Kwn ky bdly kWc kw tukVw pRw‚q kr lyqw hY [ pRBu khqy hYN ik jo XogI hY, jo ibnw iksI kwmnw ky prmwœmw kw ÎXwn krqw hY, jp krqw hY vh prmwœmw kw sw–wœkwr kr jwqw hY [ prmwœm Æv{p prm-Awnñd ko, prm-Swiñq ko pRw‚q kr jwqw hY [ prmwnñd ko pRw‚q huAw XogI iPr smÆq jgq ky, qInoN lokoN ky rw^X kI pRwi‚q BI nhIN krnw cwhqw #XoNik

54

skl bRãw&V myN as AwœXwiñqk suK sy bFækr v asky smwn AñX koeé dUsrw lwB nhIN hY [ AOr EysI AvÆQw ko pRw‚q XogI bVy sy bVw BwrI du:K Awny pr BI du:K sy clwXmwn nhIN hoqw, ivcilq nhIN hoqw [ AwmqOr pr eñswn du:K, ABwv v pIVw myN hI jIvn jIqw hY [ jñm-jñmwñqroN ky A™Xws sy du:KoN myN jIny kI Awdq sI pV geé hY [ prñqu du:KoN ky ijs Æqr pr hm jIvn jI rhy hYN Agr assy bFækr hmwry jIvn myN du:K Aw jwqw hY qo hm ivcilq ho jwqy hYN [ Gbrwht hony lgqI hY, mn kiµpq hony lgqw hY [ prñqu Xh hoqw qb qk hY jb qk mnuÃX AwœXwiñqk suK AQwéq` prmwnñd ko apl‹D nhIN ho jwqw [ jb sNswr sy sµbñD ivçCyd ho jwqw hY, pRBu sy imln ho jwqw hY qo iPr du:K iks bwq kw [ mnuÃX du:KI hoqw hY Apmwn sy, ApXS sy, ijs Dn-sµpiÄ kI pRwi‚q kI QI asky cly jwny sy, iksI ipRX ky ibCuV jwny sy Awid [ QoVw ivcwr kryN ijs mhwpu{À ny prmwœmw kw sw–wœkwr kr ilXw asy Xh swNswirk v SwrIirk du:K kYsy ivcilq kr skqy hYN [ ijsy Bgvwn ny hI sµmwinq kr idXw asy Blw Apmwn kYsy CU skqw hY [ ijssy Anñq kwl sy ibCuVw huAw Qw Ab as ipRXqm sy hI imln ho gXw qo iPr iksI ipRX ky ibCuVny sy kYsy

55

du:KI ho skqw hY ? ijsny AnuBv kr ilXw, jwn ilXw prm-sœX ko, ÆvXN ko, vh Blw es SwrIirk mOq v SwrIirk kê sy kYsy ivcilq hogw ? esilE pRBu khqy hYN jo XogI Bgvq pRwi‚q {p AwœXwiñqk suK ko pRw‚q ho jwqw hY vh bVy BwrI du:K sy BI ivcilq nhIN hoqw [ qN ivÖwddu:KsNXogivXogM Xogsi«zqm` [qN ivÖwddu:KsNXogivXogM Xogsi«zqm` [qN ivÖwddu:KsNXogivXogM Xogsi«zqm` [qN ivÖwddu:KsNXogivXogM Xogsi«zqm` [ s in>Xyn Xo˱Xo Xogos in>Xyn Xo˱Xo Xogos in>Xyn Xo˱Xo Xogos in>Xyn Xo˱Xo Xogo····inivé&xcyqsw ] 23 ]inivé&xcyqsw ] 23 ]inivé&xcyqsw ] 23 ]inivé&xcyqsw ] 23 ] jo du:K {p sNswr ky sNXog sy rihq hY qQw ijskw nwm Xog hY, asko jwnnw cwihE [ vh Xog n akqwE huE AQwéq` DYXé AOr aœswh Xu#q icÄ sy in>X pUvék krnw kÄé±X hY ] 23 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----pRBu ªI ÏÃx ky muKwribñd sy Eysw sunkr Ajuén ky âdX myN Xh Bwv aTny lgqw hY ik ijs iviD ky ùwrw Awœm-sw–wœkwr ho skqw hY [ jo rwÆqw Awnñd ky mhwswgr sy jwkr imlqw hY AOr iPr ijs rwÆqy pr clny myN iksI BI ikÆm kw du:K nhIN aTwnw pVqw AOr ijsy pRw‚q krny ky bwd mnuÃX iZlokI kw rw^X BI pRw‚q krny kI cwh nhIN rKqw ; Eysy mwgé ko j{r jwnnw cwihE [ ªI ÏÃx qo myry sKw BI hYN AOr gu{ BI[ #XoN n Xh iviD pUCI jwE ?

56

prñqu Ajuén ky pUCy ibnw hI jgdgu{, sb gu{AoN ky gu{ pRBu ªI ÏÃx ny Ajuén ky mnoBwv ko jwnkr es Xog ko jwnny kI pRyrxw krny lgy [ pRBu khqy hYN-hy Ajuén ! mnuÃX es sNswr v SrIr ky swQ Apnw sµbñD mwn lyqw hY AOr AzwnvS Apny ko SrIr hI mwn lyqw hY AOr es sNswr sy hI suK-du:K kI kwmnw krqw rhqw hY [ es sNswr sy sµbñD ÆQwipq kr lynw hI smÆq du:KoN kw kwrx hY [ jb qk sNswr sy sNXog rhqw hY qb qk mnuÃX as vwÆqivk suK/ Amr-Awnñd/ BgvdÆv{p prmwnñd ko pRw‚q nhIN ho skqw [ prñqu Xh jo ÎXwn Xog kI iviD mYNny quJy bqlweé hY eskw A™Xws krny sy prmwœmw sy Xog ho jwqw hY [ Anñq kwl sy prmwœmw sy ibCuVI hueé jIvwœmw kw prmwœmw sy Xog AQwéq` imln ho jwqw hY [ prmwœmw kw sw–wœkwr honw hI qo Amr-Awnñd kI apl‹DI hY [ es Amr-Awnñd ko pRw‚q kYsy ikXw jwE ? Ab mYN quJy vh rwÆqw idKwqw hUÂ [ kOn sI AVcnyN/ {kwvtyN AwqI hYN ? ikn kwrxoN sy hr mnuÃX es Xog ko is)))) nhIN kr skqw vh sb quJy bqlwqw hUÂ [ QoVw ÎXwnpUvék suno Ajuén [ phlI bwq es Xog myN isi)))) pRw‚q krny ky ilE DYXé kI Awv¤Xkqw hY [ ÎXwn Xog kw

57

A™Xws krqy huE mn åbnw nhIN cwihE [ bVy hI rhÆX pUxé vcn kh rhy hYN pRBu, mnuÃX kI Awm kmjorI ky ivÀX myN [ bhuq swry log hYN jo ÎXwn Xog kw A™Xws Su{ BI kr dyqy hYN prñqu ABI TIk sy bYTnw BI nhIN Awqw, mn ivÀXoN kI qrP sy muVnw Su{ BI nhIN hoqw [ kuC hI idnoN bwd khny lg jwqy hYN-#Xw PwXdw ? kuC huAw qo hY nhIN [ AwdmI prmwœmw ko pwny ky ilE pRXws hI nhIN krqw [ QoVy sy pRXws sy hI åbny lgqw hY [ ijs mksd ko pUrw krny ky ilE n jwny ikqny XugoN sy jIv Btkqw iPr rhw hY asy pUrw krny ky ilE AQwéq` prmwœmw sy imln krny ky ilE QoVw sw pRXws BI AœXwiDk lgqw hY [ jbik sNswr myN CotI sI swNswirk pRwi‚q ky ilE, BogoN ko Bogny ky ilE, isPé rojI-rotI kmwny ky ilE ikqnw ^Xwdw pRXwsrÄ rhqw hY mnuÃX [ QoVw ivcwrny kI bwq hY sNswr myN jo ±Xi#q iksI ivSyÀ pd pr pRiqiàq ho jwqw hY assy QoVw sw sµbñD bnwny ky ilE ikqnw pRXws krqy hYN log [ prñqu prmwœmw sy EkIkwr krny ky ilE QoVy sy pRXws sy hI åb jwqy hYN [ pRBu khqy hYN ik prmwœmw sy Xog qBI sµBv hY AQwéq` ÎXwn Xog myN pUxé isi)))) qBI pRw‚q ho skqI hY jb eskw inrñqr A™Xws krqw rhy [ aœswh pUvék Apnw kÄé±X smJkr prmwœmw ky ÎXwn myN

58

lIn ho jwE [ Awj bIs imñt ÎXwn myN bYTy ho qo Agly idn smX Apny Awp bFæqw jwEgw AOr Awnñd kw mhwswgr Awpky njdIk hoqw jwEgw [ Ek –x Eysw AwEgw jb as prmwnñd ko apl‹D ho jwEgw [ prñqu akqwnw nhIN [ jYsy Awp iksI PUl ky bIjæ ko gmly myN bIjæ dyN [ asy pRiqidn jl dyqy rhyN [ pODw DIry-DIry bnygw [ åbnw nhIN [ Ek subh EysI AwEgI ik jb Awp gmly myN jl dyny lgogy qo bhuq hI KUbsUrq Ku¤bU ibKyrqw huAw PUl Awpky swmny hogw [ es pRkwr pRBu ªI ÏÃx Ajuén ky mwÎXm sy smÆq jgq ky logoN ko pRyirq kr rhy hYN es Xog ko krny ky ilE prñqu DYXé pUvék AQwéq` ibnw åby AOr aœswh pUvék Apnw kÄé±X smJ kr krny ky ilE [ AOr #Xw krnw hogw es ÎXwn Xog ko is)))) krny ky ilE ? pRBu Awgy khqy hYN [ s|k¬ppRBvwñkwmwMÆœX#œvw svwénSyÀq: [ s|k¬ppRBvwñkwmwMÆœX#œvw svwénSyÀq: [ s|k¬ppRBvwñkwmwMÆœX#œvw svwénSyÀq: [ s|k¬ppRBvwñkwmwMÆœX#œvw svwénSyÀq: [ mnsYvyiñdRXgRwmM ivinXµX smñqq: ] 24 ] mnsYvyiñdRXgRwmM ivinXµX smñqq: ] 24 ] mnsYvyiñdRXgRwmM ivinXµX smñqq: ] 24 ] mnsYvyiñdRXgRwmM ivinXµX smñqq: ] 24 ] sNk¬p sy aœpñn hony vwlI sµpUxé kwmnwAoN ko in:SyÀ {p sy œXwgkr AOr mn ky ùwrw eiñdRXoN ky smudwX ko sBI Aor sy BlI-BWiq rokkr-] 24 ]

59

SnY: SnY{prmyd`buSnY: SnY{prmyd`buSnY: SnY{prmyd`buSnY: SnY{prmyd`bu))))Xw DƒiqgƒhIqXw [Xw DƒiqgƒhIqXw [Xw DƒiqgƒhIqXw [Xw DƒiqgƒhIqXw [ AwœmsMÆQM mn: Ïœvw n iki«cdip icñqXyq` ] 25 ]AwœmsMÆQM mn: Ïœvw n iki«cdip icñqXyq` ] 25 ]AwœmsMÆQM mn: Ïœvw n iki«cdip icñqXyq` ] 25 ]AwœmsMÆQM mn: Ïœvw n iki«cdip icñqXyq` ] 25 ] k®m-k®m sy A™Xws krqw huAw apriq ko pRw‚q ho qQw DYXé Xu#q bui)))) ky ùwrw mn ko prmwœmw myN iÆQq krky prmwœmw ky isvw AOr kuC BI icñqn n kry ] 25 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----kwm AOr k®oD sNk¬p kI hI sñqwn hYN [ sNk¬p sy hI kwmnw aœpñn hoqI hY [ ÎXwnXog myN isi)))) pRw‚q krny ky ilE sµpUxé kwmnwAoN ko in:SyÀ {p sy œXwgnw hogw [ in:SyÀ {p sy AiBpRwX: hY-es lok AOr prlok ky iksI BI Bog myN iksI pRkwr kI ikNcn mwZ BI vwsnw, Awsi#q, eçCw v qƒÃxw n rKnw [ AOr eiñdRXoN ko ivÀXoN kI qrP jwny sy roknw hogw [ eiñdRXoN kw qo ÆvBwv hI hY ivÀX-BogoN kI qrP Bwgnw [ añhIN myN ivcrnw [ prñqu eiñdRXW qBI ivÀXoN kI qrP BwgqI hYN jb mn enkw swQ dyqw hY [ jb mn khqw hY Amuk vÆqu ko pRw‚q krnw hY, qo eiñdRXW qurñq asy pRw‚q krny ky ilE qYXwr rhqI hYN [ #XoNik eiñdRXW qo SrIr {pI rQ ky GoVy hYN AOr mn hY lgwm [ bui)))) hY swrQI [ lgwm BI swrQI ky hwQ myN hI qo hY [ swrQI ijDr lgwm ko moVygw aDr hI GoVy jwENgy [ AQwéq` bui)))) ijDr mn ko lgwEgI eiñdRXW BI aDr hI

60

jwENgI [ ÎXwn Xog ùwrw prmwœmw sy Xog krnw ho Xw iPr kmé, Bi#q, sñXws ky ùwrw [ mwgé koeé sw BI ho prñqu phly ivvyk ùwrw sNswr kI vwÆqivkqw ko jwnkr vYrw©X aœpñn krnw hogw [ ivvyk AOr vYrw©X ùwrw inmél hueé bui)))) kI shwXqw sy mn ko jb EkwgR ikXw jwqw hY AQwéq` mn {pI lgwm ko ivÀXoN kI qrP sy KIcÂkr prmwœmw ky icñqn myN lgwXw jwqw hY qb eiñdRXoN kI #Xw qwkq ik ivÀXoN kI qrP iKcNny lgyN [ qb eiñdRXW prmwœmw ky mwgé kI qrP hI dOVyNgI [ Apny icÄ ko eé¤vr ky icñqn myN lgwEN AOr ivÀXoN sy htwqy cly jwEN [ prñqu j¬dbwjI nhIN krnI [ pRBu khqy hYN k®m-k®m sy A™Xws krqw huAw [ mn myN sNk¬p aTy ik ijs mksd ky ilE muJy Xh mnuÃX jIvn imlw mYN as mksd ko esI jñm myN pUrw krky rhUÂgw [ Ab esy ±XQé nhIN jwny dUÂgw [ Eysw ivcwr kr eé¤vr icñqn kryN AOr mn ko DIry-DIry ivÀXoN kI qrP jwny sy rokqy rhyN [ keé bwr AwdmI inXm bnw lyqw hY ik Awj sy mYN Amuk vÆqu kw œXwg krqw hU Xw Amuk smX pr Awsn pr bYTUÂgw ÎXwn k{Âgw [ AOr kuC smX qk inBwqw BI hY prñqu kuC dyr bwd vh inXm tUt jwqw hY [ mgr Eysw ivcwr kr ik Ab qo inXm hI tUt gXw, mnuÃX ÎXwn-ismrn Awid krnw bñd kr dyqw hY [ mgr Eysw

61

nhIN hY [ Ek bwr inXm tUt gXw, koeé bwq nhIN [ iPr sy A™Xws Su{ krdyN [ hmwry mn kI ivÀXoN kI qrP AwkiÀéq hony kI bhuq purwnI Awdq hY esy DIry-DIry vhW sy htwqy jwEN AOr DYXéXu#q bui)))) ky ùwrw Apny icÄ ko sdYv eé¤vr ky icñqn myN lgwny kw ÆvBwv fwlqy rhyN [ DIry-DIry mn EysI AvÆQw myN phuÂc jwE jhW pr eé¤vr icñqn ky isvw kuC AOr icñqn n ho [ Xqo Xqo in>riq mn>«clmiÆQrm` [Xqo Xqo in>riq mn>«clmiÆQrm` [Xqo Xqo in>riq mn>«clmiÆQrm` [Xqo Xqo in>riq mn>«clmiÆQrm` [ qqÆqqo inXµXYqdwœmñXyv vSM nXyq` ] 26 ] qqÆqqo inXµXYqdwœmñXyv vSM nXyq` ] 26 ] qqÆqqo inXµXYqdwœmñXyv vSM nXyq` ] 26 ] qqÆqqo inXµXYqdwœmñXyv vSM nXyq` ] 26 ] Xh iÆQr n rhny vwlw AOr c«cl mn ijs-ijs S‹dwid ivÀX ky inimÄ sy sNswr myN ivcrqw hY, as-as ivÀX sy rokkr XwnI htwkr esy bwr-bwr prmwœmw myN hI in{)))) kry ] 26 ] pRSwñqmnsM hŸynM XoignM suKmuÄmm` [pRSwñqmnsM hŸynM XoignM suKmuÄmm` [pRSwñqmnsM hŸynM XoignM suKmuÄmm` [pRSwñqmnsM hŸynM XoignM suKmuÄmm` [ apYiq SwñqrjsM bRapYiq SwñqrjsM bRapYiq SwñqrjsM bRapYiq SwñqrjsM bRããããBUqmk¬mÀm` ] 27 ]BUqmk¬mÀm` ] 27 ]BUqmk¬mÀm` ] 27 ]BUqmk¬mÀm` ] 27 ] #XoNik ijskw mn BlI pRkwr Swñq hY, jo pwp sy rihq hY AOr ijskw rjogux Swñq ho gXw hY, Eysy es siçcdwnñdGn bRã ky swQ EkIBwv huE XogI ko aÄm Awnñd pRw‚q hoqw hY ] 27 ]

62

Xu«jñnYvN sdwXu«jñnYvN sdwXu«jñnYvN sdwXu«jñnYvN sdw········œmwnM XogI ivgqk¬mÀ: [œmwnM XogI ivgqk¬mÀ: [œmwnM XogI ivgqk¬mÀ: [œmwnM XogI ivgqk¬mÀ: [ suKyn bRsuKyn bRsuKyn bRsuKyn bRããããsNÆpSémœXñqM suKmÇnuqy ] 28 ]sNÆpSémœXñqM suKmÇnuqy ] 28 ]sNÆpSémœXñqM suKmÇnuqy ] 28 ]sNÆpSémœXñqM suKmÇnuqy ] 28 ] vh pwp rihq XogI es pRkwr inrñqr Awœmw ko prmwœmw myN lgwqw huAw suK pUvék prbã prmwœmw kI pRwi‚q {p Anñq Awnñd kw AnuBv krqw hY ] 28 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----rwg-ùyÀ, kwmnw, Awsi#q, mmqw, AhNkwr Xy sb rjogux sy hI qo aœpñn hoqy hYN [ Xw iPr Eysw khyN ik rjogux ensy aœpñn hoqw hY [ Ek hI bwq hY [ jYsy bIjæ sy vƒ– bnqw hY AOr vƒ– sy bIjæ [ jb ÎXwnXog ky swDk ky mn sy qmogux AOr rjogux kI vƒiÄXwN Swñq ho jwqI hYN AQwéq` mn {pI srovr myN sNk¬poN-ivk¬poN {pI lhryN aTnI bñd ho jwqI hYN as iÆQiq myN swDk kw mn pUxé {p sy Swñq ho jwqw hY [ ÎXwnXog kw A™Xws krqy-krqy jb icÄ eqnw iÆQr v Swñq ho jwqw hY, iksI BI pRkwr ky ivÀX-BogoN ko pRw‚q krny kI eçCw hI nhIN rhqI [ AhNkwr lyS mwZ BI nhIN rhqw qo swDk pwp rihq ho jwqw hY [ #XoNik pwp hoqw hI qb hY jb mnuÃX Apny ÆvwQé ky ilE, ivÀX-BogoN ko pRw‚q krny kI eçCw sy kmé kry [ ÆvXM ko kqwé mwnkr iksI BI pRwi‚q pr Ahm` mhsUs kry [ khqy hYN:-dXw Dmé kw mUl hY, pwp dXw Dmé kw mUl hY, pwp dXw Dmé kw mUl hY, pwp dXw Dmé kw mUl hY, pwp

63

mUl AiBmwnmUl AiBmwnmUl AiBmwnmUl AiBmwn [ kwmnwAoN kI pUiqé, kwXoéM kI isi) v swNswirk pRwi‚qAoN sy hI AhNkwr aœpñn hoqw hY [ jb sNswr myN kuC BI pRw‚q ho jwE AOr askI pRwi‚q myN kqwépn kw Bwv hI n ho [ qo iPr AhNkwr AwEgw khW sy ? es pRkwr kwmnwAoN sy rihq, AiBmwn sy rihq mnuÃX pwp rihq ho jwqw hY [ AOr inrñqr es bwq kw Ahsws krqw rhy ik “mYN Xh SrIr nhIN” bi¬k bRã hUÂ, “Ahm` “Ahm` “Ahm` “Ahm` bRbRbRbRããããiÆm”iÆm”iÆm”iÆm” [ Eysw A™Xws krqy-krqy jb swDk kI siçcdwnñdGn prmwœmw myN AiBñn Bwv sy dƒFæ iÆQiq ho jwqI hY qo swDk ko aÄm Awnñd kI pRwi‚q ho jwqI hY [ Xh aÄm Awnñd Su) swiœvk Awnñd hY [ mwgé cwhy kméXog, Bi#qXog, zwnXog Xw ÎXwnXog, iksI pr BI clyN, Aiñqm Pl qo prw Bi#q {p qÈv zwn kI pRwi‚q hY [ prmwœmw ky ÎXwn myN AiBñn Bwv sy iÆQq XogI AQwéq` bRãBUq pu{À ko BI phly qÈv zwn kI pRwi‚q hoqI hY [ AOr as qÈv zwn ky ùwrw XogI prmwœmw ky XQwQé Æv{p ko jwn lyqw hY [ prmwœmw kw inguéx-inrwkwr Æv{p #Xw hY ? sgux-inrwkwr {p AQwéq` AñqXwémI prmwœmw kw Æv{p #Xw hY ? sgux-swkwr Æv{p #Xw hY ? Bgvwn inrwkwr sy swkwr

64

ho jwqy hYN AOr pun: swkwr sy inrwkwr ho jwqy hYN eœXwid kuC BI jwnnw asky ilE SyÀ nhIN rh jwqw [ es zwn kI pRwi‚q hoqy hI vh muJmyN pRvyS pw jwqw hY [ es pRkwr Awœmw ko prmwœmw myN lgwqw huAw bRãBUq XogI prmwœmw kI pRwi‚q {p Anñq Awnñd ko pRw‚q ho jwqw hY [ XhW pr ijsy Bgvd Æv{p AQwéq` prmwœmw kI pRwi‚q {p Anñq Awnñd khw gXw hY vhI AwœXwiñqk suK v A–X suK v bRãwnñd hY [ svéBUqÆQmwœmwnM svéBUsvéBUqÆQmwœmwnM svéBUsvéBUqÆQmwœmwnM svéBUsvéBUqÆQmwœmwnM svéBUqwin cwœmwin [qwin cwœmwin [qwin cwœmwin [qwin cwœmwin [ eéeéeéeé––––qy XogXuËwœmw svéZ smdSén: ] 29 ]qy XogXuËwœmw svéZ smdSén: ] 29 ]qy XogXuËwœmw svéZ smdSén: ] 29 ]qy XogXuËwœmw svéZ smdSén: ] 29 ] své±XwpI Anñq cyqn myN EkIBwv sy iÆQiq {p Xog sy Xu#q Awœmw vwlw qQw sb myN smBwv sy dyKny vwlw XogI Awœmw ko sµpUxé BUqoN myN iÆQq AOr sµpUxé BUqoN ko Awœmw myN ki¬pq dyKqw hY ] 29 ] qqqqwœpXéwœpXéwœpXéwœpXé::::----svéZ smdSénsvéZ smdSénsvéZ smdSénsvéZ smdSén:-hr jIv myN as vwsudyv ko, eé¤vr ko hI dyKnw smdiSéqw hY [ es bwq myN koeé sNSX, BRwiñq EvM BRm n rKnw ik eé¤vr hI smÆq SrIroN myN invws krqy hYN AOr smÆq jgq asI myN invws krqw hY [ swry jgq ky pRwxI Ek dUsry sy juVy huE hYN [ hm sb Ek hI qo hYN #XoNik hm sb as Amr Awnñd kI sñqwn hYN [

65

as eé¤vr kI ASN mwZ Si#q sy hI qo hm sb aœpñn huE hYN [ ÆvwmI rwmÏÃx prmhNs khw krqy Qy-“ijs pRkwr vÀwé ky idnoN myN swrI pƒŒvI jl sy BIgI rhqI hY hr jgh sIln hI sIln idKweé dyqI hY asI qrh sy vh své±XwpI Anñq cyqn es bRãw&V ky kx-kx myN ivÖmwn hY [” vh qo svéZ mOjUd hY [ prñqu EysI dƒiê, Eysw zwn, Eysw AnuBv hoqw as XogI ko hY jo Apny Awp ko as prmwœmw myN iÆQr rKqw hY [ sdYv asI ky icñqn myN, ÎXwn myN lIn rhqw hY [ jb XogI es AvÆQw ko pRw‚q ho jwqw hY qo vh smdSIé ho jwqw hY [ smdiSéqw EvM smqw ko pRw‚q krnw hI gIqw jI kw mUl aÌy¤X hY [ dUsry AÎXwX ky 49 vyN ¤lok myN BI pRBu ny khw hY “smœv Xog “smœv Xog “smœv Xog “smœv Xog açcXqy”açcXqy”açcXqy”açcXqy” AQwéq` smœv hI Xog hY [ #XoN idXw gXw hY eqnw jor smœv ko pRw‚q hony ky ilE ? esky pICy Ek rhÆX hY, Ek mhwinXm hY [ mnuÃX kI dƒiê, askw dSén jYsw hogw vh vYsw hI mhsUs krygw, Ehsws krygw AOr Ehsws hI mnuÃX ky ivcwroN ko iniméq krqw hY AOr ivcwroN sy hI ÏœX hoqw hY [ hr ÏœX phly ivcwr myN Awqw hY iPr vh ikXw jwqw hY [ esilE kmoéM myN inÃkwmqw lwny ky ilE, Bi#qXu#q kmé krny ky ilE Xw zwn pRwi‚q

66

ky mwgé pr clny ky ilE sbsy phly j{rI hY ; hmwrw dSén TIk ho [ jb hmwry dSén myN koeé imZ v vYrI n rhw, sb myN vhI EkmwZ vwsudyv hI dIKny lgw qo hm sbky pRiq suâd ho jwENgy [ sb jIvoN ky pRiq k{xw hony lgygI [ sb ivcwroN kw nwS ho jwEgw AOr ivcwroN myN Sui)))) hony lgygI [ hm jo BI ÏœX krny ky ilE ivcwr kryNgy asmyN aÌy¤X prihÄ kw hI hogw [ ÆvwQé ho hI nhIN skqw [ hmwry sb ÏœX, sb kmé Bgvwn ky ilE hI hony lgyNgy [ asI myN EkIBwv sy iÆQiq ho jwEgI AQwéq` Amr-Awnñd kI apl‹DI ho jwEgI [ XhI mhwinXm hY, rhÆX hY smdSIé hony ky pICy [ esIilE qo pRBu ªI ÏÃx Ajuén ky mwÎXm sy smÆq jgq ky logoN ko Alg-Alg DrwqloM sy KVy hokr, bwr-bwr apdyS kr rhy hYN-smœv ko pRw‚q hony ky ilE [ prñqu ijs dyS myN as Anñq cyqn, své±XwpI, svwéDwr, svéSi#qmwn siçcdwnñdGn prmwœmw ny sgux-swkwr Æv{p Dwrx krky Apny muKwribñd sy ªI md`Bgvd gIqw {pI zwn khw, asI dyS v smwj myN Awj smqw kw ABwv sb sy ^Xwdw pwXw jwqw hY [ åÂc-nIc, grIb-AmIr, sµpRdwX, jwiq, rNg, ilNg Awid kw Byd sbsy ^Xwdw pwXw jwqw hY [ prÆpr ivroD AœXwiDk pwXw jwqw hY [

67

Xo mwM p¤Xiq svéZ svéM c miX p¤Xiq [Xo mwM p¤Xiq svéZ svéM c miX p¤Xiq [Xo mwM p¤Xiq svéZ svéM c miX p¤Xiq [Xo mwM p¤Xiq svéZ svéM c miX p¤Xiq [ qÆXwhM n pRx¤Xwim s c my n pRx¤Xiq ] 30 ]qÆXwhM n pRx¤Xwim s c my n pRx¤Xiq ] 30 ]qÆXwhM n pRx¤Xwim s c my n pRx¤Xiq ] 30 ]qÆXwhM n pRx¤Xwim s c my n pRx¤Xiq ] 30 ] jo pu{À sµpUxé BUqoN myN sbky Awœm {p muJ vwsudyv ko hI ±Xwpk dyKqw hY AOr sµpUxé BUqoN ko muJ vwsudyv ky Añqégq dyKqw hY, asky ilE mYN Adƒ¤X nhIN hoqw AOr vh myry ilE Adƒ¤X nhIN hoqw ] 30 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----pRBu khqy hYN jwn ilXw hY ijsny ik pRwxI mwZ myN vhI Awœmw hY jo muJ myN hY AOr smÆq pRwixXoN ko as prmwœmw ky Añqégq dyKqw hY, Eysy XogI ky ilE mYN kBI Adƒ¤X nhIN hoqw AOr vh myry ilE Adƒ¤X nhIN hoqw [ jb iksI XogI kI dƒiê EysI ho jwqI hY ik sb jgh pr, sb pRwixXoN myN vh eé¤vr hI mOjUd hY-qb k{xw, –mw, prihÄ askw ÆvBwv bn jwqw hY [ AhNkwr lyS mwZ BI nhIN rhqw [ Eysw mhwpu{À Bgvwn ky ilE Adƒ¤X nhIN rhqw [ AiBpRwX: Xh hY ik Bgvwn asy kBI igrwvt kI qrP nhIN jwny dyqy [ AOr swDk ky ilE BI Bgvwn kBI Adƒ¤X nhIN hoqy [ Eysw XogI hr –x, hr ÆQwn pr askI mOjUdgI, askw honw ÆvIkwr krqw hY, Ahsws krqw hY [

68

svéBUqiÆQqM Xo mwM BjœXykœvmwiÆQsvéBUqiÆQqM Xo mwM BjœXykœvmwiÆQsvéBUqiÆQqM Xo mwM BjœXykœvmwiÆQsvéBUqiÆQqM Xo mwM BjœXykœvmwiÆQq: [q: [q: [q: [ svéQw vqémwno svéQw vqémwno svéQw vqémwno svéQw vqémwno····ip s XogI miX vqéqy ] 31 ]ip s XogI miX vqéqy ] 31 ]ip s XogI miX vqéqy ] 31 ]ip s XogI miX vqéqy ] 31 ] jo pu{À EkIBwv myN iÆQq hokr sµpUxé BUqoN myN Awœm {p sy iÆQq muJ siçcdwnñdGn vwsudyv ko Bjqw hY, vh XogI sb pRkwr sy brqqw huAw BI muJ myN hI brqqw hY] 31] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----vwÆqv myN smÆq pRwxI Bgvwn myN hI brqqy hYN, Bgvwn myN hI rhqy hYN [ prñqu AzwnI v BogI mnuÃX kw Añq:krx sNswr myN hI Aws#q rhqw hY [ sNswr kw hI mhœv rhqw hY [ Añq:krx myN sNswr kI sÄw AOr mhÄw rhny sy vy Bgvwn myN ApnI iÆQiq ko nhIN jwn skqw [ AQwéq` Bgvwn myN brqqy huE BI Eysy mnuÃX kw vqwév sNswr myN hI ho rhw hY [ hr –x, hr ÏœX krqy huE anky âdX myN XhI Dwrxw bnI rhqI hy-log #Xw khyNgy ? sNswr #Xw khygw ? es pRkwr jgq ko Dwrx kr rKw hY ijñhoNny vo Bgvwn myM rhqy huE, Bgvwn myN brqqy huE BI jgq myN vqwév kr rhy hYN prñqu XogI es bwq ko jwn lyqw hY “vwsudyv svémm`” [ smÆq jgq vwsudyv {p hY AOr Eysw XogI Bgvwn myN hI rhqw hY AOr Bgvwn myN hI vqwév krqw hY [

69

AwœmOpµXyn svéZ smN p¤Xiq XoAwœmOpµXyn svéZ smN p¤Xiq XoAwœmOpµXyn svéZ smN p¤Xiq XoAwœmOpµXyn svéZ smN p¤Xiq Xo····juén [ juén [ juén [ juén [ suKM vw Xid vw du:KM s XogI prmo mq: ] 32 ]suKM vw Xid vw du:KM s XogI prmo mq: ] 32 ]suKM vw Xid vw du:KM s XogI prmo mq: ] 32 ]suKM vw Xid vw du:KM s XogI prmo mq: ] 32 ] hy Ajuén ! jo XogI ApnI BWiq sµpUxé BUqoN myN sm dyKqw hY AOr suK AQvw du:K ko BI sm dyKqw hY, vh XogI prm ªyà mwnw gXw hY ] 32 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé:-smÆq pRwixXoN myN smBwv sy dyKny vwly mnuÃX ko khw gXw hY XogI [ sb pRwixXoN myN, hr jgh pr muJ vwsudyv ko hI dyKqw hY vh XogI hY prñqu Ab mYN quJy as mhwXogI kI bwq khUÂgw Ajuén ! jo sb XoigXoN myN BI prm ªyà XogI hY [ pRwxImwZ myN smBwv rKnw Xog kI açc AvÆQw hY prñqu smÆq pRwixXoN myN ÆvXM ko dyKnw AQwéq` sµXk dƒiê rKnw, Xh Xog kI açcqm AvÆQw hY [ Eysw XogI jo sb myN ÆvXM kw AnuBv krqw hY vh mhwXogI hY, prm ªyÃT XogI hY [ Dmé Xu)))) myN KVy huE Ajuén Apny sKw, gu{ EvM eéê pRBu ªI ÏÃx sy Apny k¬Xwx kw mwgé pUC rhy hYN ; mo– pRw‚q krnw cwhqy hYN ; prm-Swiñq ko apl‹D honw cwhqy hYN ; AOr iPr pRBu ªI ÏÃx kw Ajuén ky pRiq AœXwiDk Ænyh BI hY [ askI Bi#q, inàw ko dyKkr Aiq pRsñn hYN pRBu [ esIilE Ajuén ko iv¤v ky

70

smÆq zwn kw inÃkÀé inkwlkr Alg-Alg DrwqloN sy apdyS dy rhy hYN [ k¬Xwx ky sb mwgé bqlw rhy hYN #XoNik ÆvBwv ky AnukUl jYsw Ajuén kr sky, vYsw mwgé Apnw ly AOr k¬Xwx ko pRw‚q ho jwE [ drAsl Xh Ajuén-ÏÃx sNvwd qo Ek lIlw mwZ hY [ vwÆqv myN Ajuén ky mwÎXm sy smÆq mwnv jwiq ky k¬Xwx ky ilE pRBu ªI ÏÃx Apny muKwribñd sy ªI md`Bgvd gIqw {pI mhwzwn kI vÀwé kr rhy hYN [ pRBu ªI ÏÃx khqy hYN-hy Ajuén ! mhwXogI hony ky ilE, prmwœmw ko pRsñn krny ky ilE AQvw Apnw k¬Xwx cwhny vwloN ky ilE jIvn myN Xh mhwinXm Apnwnw bhuq j{rI hY [ inXm hY----“sb myN ÆvXM “sb myN ÆvXM “sb myN ÆvXM “sb myN ÆvXM ko dyKnw”ko dyKnw”ko dyKnw”ko dyKnw” [ Amuk ±Xi#q jo prySwn hY, pIiVq hY, du:KI hY ; asmyN Apny Awœm-qÈv ko rKkr dyKyN [ AQwéq` eskI jgh pr mYN hoqw qo muJy kYsw lgqw [ Awpny iksI ko kuC S‹d Eysy kh idE ik ijssy sunny vwly ky âdX myN pIVw hueé, asy bury lgy [ asI smX Eysw mhsUs krnw ik Agr eskI jgh mYN hoqw AOr muJy koeé Eysy khqw qo muJy ikqnI pIVw hoqI [ askI pIVw kw Ehsws krnw [ Agr Awp DnI AwdmI hYN, Awpky Gr myN koeé nOkr kwm krqw hY Xw koeé AwXw kwm krqI

71

hY ; qo assy koeé g¬qI ho jwE, Kwnw prosqy huE Kwnw igr jwE qo asy fwNtqy smX QoVw mhsUs kryN ik Xy BI myry byty Xw bytI jYsw hY [ assy BI gi¬qXwN hoqI hYN [ iks qrh sy asy ‚Xwr krqy hYN [ Xy BI iksI kw bytw hY [ asmyN BI vhI Awœmw hY, jo Awœmw muJmyN hY, myry byty myN hY, sb myN hY [ es pRkwr smÆq pRwixXoN myN ÆvXM ko dyKny vwlw XogI prm ªyà XogI hY [ #XoNik smÆq pRwixXoN myN ÆvXM ky sdƒS dyKny vwlw XogI dUsroN kI pIVw ko ApnI pIVw ky smwn mhsUs krqw hY AOr sdYv dUsroN ky du:K dUr krny ky ilE pRXwsrÄ rhqw hY [ Eysw XogI pwprihq ho jwqw hY AOr pRBu kw ‚Xwrw ho jwqw hY [ jb koeé mhwpu{À sb ky sµbñD myN ÆvXN ky swdƒ¤X sy socny lg jwqw hY qo vh mhwXogI ho jwqw hY [ XhI Xog kI, smqw kI açcqm AvÆQw hY [ Ek sNq smwgm myN ÆvwmI bRãwnñd jI mhwrwj ky muK sy Ek kQw sunI QI ijsmyN nwrd jI mhiÀé vyd±Xws jI ko khqy hYN ik mhiÀé Awp ÏpXw Awny vwly Xug (klXug) ky jIvoN ky k¬Xwx ky ilE kuC kwXé kIijE [ kilkwl myN logoN ky pws purwxoN ko pFæny kI Puséq nhIN hogI [ QoVy hI smX myN zwn pRwi‚q krnw cwhyNgy [ Awp koeé Eysw gRñQ ilKyN jo smÆq apinÀdoN v purwxoN kw swr qÈv ho [ qo vyd±Xws jI ny

72

ªI md`Bwgvq ko ilipv)))) ikXw [ prñqu kuC smX bwd nwrd jI ny iPr mhiÀé vyd±Xws jI sy khw ik Gor klXug myN log ªI md`Bwgvq mhwpurwx kw pTn-mnn BI nhIN kr skyNgy [ logoN ky pws Bwgvq kI kQwEN sunny v mnn krny kw smX BI n hogw [ AœXwiDk sN–yp myN zwn kI bwq khyN [ qo mhiÀé vyd±Xws jI ny s‚q-¤lokI Bwgvq ilK dI [ prñqu iPr kuC smX bwd nwrd jI ny mhiÀé ko khw ik hy mhiÀé ! klXug myN log eqnw smX BI nhIM inkwl pwENgy [ anky k¬Xwx ky ilE cNd S‹doN myN smÆq zwn kI bwq khyN [ Ab swq ¤lokoN sy BI km A–roN myN ilKw jwE jo smÆq zwn kw B&Vwr ho [ esky ilE qo ±Xws jI ny BI swq idn kw smX mwNg ilXw [ AOr swq idn bwd jo mhiÀé ±Xws jI ny khw-hy dyviÀé nwrd jI ! Ab mYN QoVy hI S‹doN myN smÆq zwn kI bwq khqw hUÂ----“jo“jo“jo“jo ±Xvhwr quµhyN psNd nhIN vYsw ±Xvhwr dUsroN ±Xvhwr quµhyN psNd nhIN vYsw ±Xvhwr dUsroN ±Xvhwr quµhyN psNd nhIN vYsw ±Xvhwr dUsroN ±Xvhwr quµhyN psNd nhIN vYsw ±Xvhwr dUsroN sy mq kro [”sy mq kro [”sy mq kro [”sy mq kro [” es sUZ myN sb zwn iCpw hY [ XhI kh rhy hYN pRBu ªI ÏÃx Ajuén ko es sUZ myN ik jo koeé swDk sb iksI myN ÆvXM ky swdƒ¤X sy socny lg jwqw hY AQwéq` sb myN ÆvXM ko dyKny lg jwqw hY ; vh XogI prm ªyà XogI hY [

73

Ajuén avwc Ajuén avwc Ajuén avwc Ajuén avwc XoXoXoXo····XM XogÆœvXw pRoË: swµXyn mDusUdn [XM XogÆœvXw pRoË: swµXyn mDusUdn [XM XogÆœvXw pRoË: swµXyn mDusUdn [XM XogÆœvXw pRoË: swµXyn mDusUdn [ EqÆXwhM n p¤Xwim c«clœvwiœÆQiqM iÆQrwm` ] 33 ] EqÆXwhM n p¤Xwim c«clœvwiœÆQiqM iÆQrwm` ] 33 ] EqÆXwhM n p¤Xwim c«clœvwiœÆQiqM iÆQrwm` ] 33 ] EqÆXwhM n p¤Xwim c«clœvwiœÆQiqM iÆQrwm` ] 33 ] Ajuén boly-hy mDusUdn ! jo Xh Xog Awpny smBwv sy khw hY, mn ky c«cl hony sy mYN eskI inœX iÆQiq ko nhIN dyKqw hU ] 33 ] c«clM ih mn: ÏÃx pRmwiQ blvd`dƒFm`c«clM ih mn: ÏÃx pRmwiQ blvd`dƒFm`c«clM ih mn: ÏÃx pRmwiQ blvd`dƒFm`c«clM ih mn: ÏÃx pRmwiQ blvd`dƒFm` [ [ [ [ qÆXwhM ingRhM mñXy vwXoirv suduÃkrm` ] 34 ] qÆXwhM ingRhM mñXy vwXoirv suduÃkrm` ] 34 ] qÆXwhM ingRhM mñXy vwXoirv suduÃkrm` ] 34 ] qÆXwhM ingRhM mñXy vwXoirv suduÃkrm` ] 34 ] #XoMik hy ÏÃx ! Xh mn bVw c«cl, pRmQn ÆvBwv vwlw, bVw dƒFæ AOr blvwn` hY [ esilE askw vS myN krnw mYN vwXu ky rokny kI BWiq AœXñq duÃkr mwnqw hU ] 34 ] qwœpXqwœpXqwœpXqwœpXé:-smœv ko pRw‚q krny ky ilE, essy phly jb pRBu ny kméXog AOr zwnXog kw mwgé bqlwXw [ as smX Ajuén ny ApnI AsmQéqw ±X#q nhIN kI prñqu Ab pRBu ny ÎXwnXog ky swDn sy smœv ko pRw‚q hony kI iviD bqlweé qo Ajuén ApnI AsmQéqw ±X#q krqy huE khqy hYN ik hy mDusUdn ! jo Xh ÎXwnXog Awpny smœv Bwv sy khw hY, mn ky cNcl hony ky kwrx esmyN myrI iÆQr iÆQiq nhIN ho skqI [ jYsw Awpny khw ik jb qk icÄ myN rwg-ùyÀ hYN qb qk smqw nhIN Aw skqI [ prñqu mn

74

eqnw Si#qSwlI hY ik bui) ko BI ApnI qrP KINc lyqw hY [ DYXé, sNqoÀ, ivvyk ko BI BRm myN Vwl dyqw hY [ Awp qo mDusUdn hYN AQwéq` rwg-ùyÀ sy rihq hYN [ hm log Blw es mn kI cNclqw ko kYsy vS myN kryNgy ? jYsy vwXu ko vS myN krnw kiTn hY vYsy hI es mn kI iÆQiq hY [ bui)))), ivvyk, DYXé, sNqoÀ Awid ko ApnI Aor KINc kr ly jwny vwlw Xh mn bVw hI pRmQn ÆvBwv vwlw hY [ esIilE Ab Ajuén pRBu ko ÏÃx kh kr sµboiDq kr rhy hYN [ ÏÃx nwm sy AiBpRwX: hY-‘AwkÀéx’ [ jo Apny B#qoN v pRyimXoN ky icÄ ko ApnI Aor AwkiÀéq kry [ Ajuén kh rhy hYN-hy pRBu ! es cNcl mn ko vS myN krky smœv ko pRw‚q honw, myry qo vS kI bwq nhIN [ Awp hI ijs pr Ïpw krqy hYN vhI Eysw duÃkr kwXé kr skqw hY [ ApnI koiSSoN sy v ApnI Si#q sy mYN es cNcl mn ko vS myN nhIN kr skqw [ hy dInwnwQ ! muJ pr Ïpw kryN ; myry mn ko ApnI qrP AwkiÀéq kr dyN [ hry ÏÃx hry ÏÃx, ÏÃx ÏÃx hry hry [hry ÏÃx hry ÏÃx, ÏÃx ÏÃx hry hry [hry ÏÃx hry ÏÃx, ÏÃx ÏÃx hry hry [hry ÏÃx hry ÏÃx, ÏÃx ÏÃx hry hry [ hry rwm hry rwm, rwm rwm hry hry ] hry rwm hry rwm, rwm rwm hry hry ] hry rwm hry rwm, rwm rwm hry hry ] hry rwm hry rwm, rwm rwm hry hry ]

75

ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc AsNSXM mhwbwho mno duinégRhM clm` [AsNSXM mhwbwho mno duinégRhM clm` [AsNSXM mhwbwho mno duinégRhM clm` [AsNSXM mhwbwho mno duinégRhM clm` [ A™Xwsyn qu kOñqyX vYrw©Xyx c gƒhŸqy ] 35 ]A™Xwsyn qu kOñqyX vYrw©Xyx c gƒhŸqy ] 35 ]A™Xwsyn qu kOñqyX vYrw©Xyx c gƒhŸqy ] 35 ]A™Xwsyn qu kOñqyX vYrw©Xyx c gƒhŸqy ] 35 ] ªI Bgvwn` boly-hy mhwbwho ! in:sñdyh mn c«cl AOr kiTnqw sy vS myN hony vwlw hY ; prñqu hy kuñqI puZ Ajuén ! Xh A™Xws AOr vYrw©X sy vS myN hoqw hY ] 35 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----pRBu ªI ÏÃx Ajuén kI mnodSw ko dyKkr askI bwq kw K&Vn nhIN krqy bi¬k ÆvIkwr krqy huE khqy hYN-hy Ajuén ! es bwq myN koeé Sk nhIN ik mn bhuq cNcl hoqw hY [ cNclqw qo eskw ÆvBwv hI hY AOr esy vS myN krnw kiTn BI hY [ prñqu myry Bweé Ajuén ! mn ko vS myN krnw kiTn j{r hY mgr AsµBv nhIN [ #XoNik A™Xws AOr vYrw©X sy Xh vS myN ho skqw hY [ ApnI ÎXyX vÆqu myN bwr-bwr mn ko lgwny kw nwm hY A™Xws [ vYrw©XvYrw©XvYrw©XvYrw©X-es lok AOr prlok ky iksI BI pdwQé ko pwny kI eçCw n krnw [ smÆq jgq ky ivÀX-BogoN kI vwÆqivkqw ko jwnkr anmyN Awsi#q AOr mmqw kw pUxéqXw ABwv ho jwnw hI vYrw©X hY [ mn ko vS myN krny ky ilE pRBu ny bVw hI suñdr apdyS idXw hY [ ijDr sy mn ko htwnw

76

hY asky pRiq vYrw©X aœpñn kro [ AQwéq` smÆq jgq ky ivÀX-BogoN ky pRiq vYrw©X aœpñn kro [ iksI BI swNswirk suK ko mn myN lwkr askI vwÆqivkqw ko jwnny kI koiSS kro [ imZ-sµbñDI, ir¤qy-nwqydwroN ky pRiq QoVw ivcwr kro [ ijñhyN pRsñn krny ky ilE, Apnw bnwny ky ilE Anmol jIvn ±XQé kr idXw, #Xw vo pRsñn ho sky ? Xw quµhwry ho sky ? jb burw smX AwXw qo sb sµbñDI dUr Bwgny lgy [ Eysw mnn krny sy vYrw©X aœpñn hogw AOr mn BogoN ko pRw‚q krny sy pICy htny lgygw [ es pRkwr swNswirk ivÀXoN sy vYrw©X aœpñn krky mn ko anky pRiq roknw Su{ kryN [ AOr dUsrI Aor mn ko prmwœmw kI qrP ly jwny kw A™Xws BI Su{ kryN [ qBI isi) pRw‚q hogI [ jYsy iksI ndI ky jl ky bhwv ko Ek qrP sy rokny ky ilE ijqnI BI imt`tI lgwqy rhyN ; bhwv nhIN {kygw [ bi¬k dUsrI qrP CotI sI ndI inkwlnI hogI [ ndI Kodkr iPr QoVw sw kt lgw do [ pwnI dUsrI qrP bhny lgygw [ iPr kt ko bVw krqy jwEN AOr phly vwlI ndI pr imt`tI lgwqy jwEN [ pwnI dUsrI qrP pUxé {p sy bhny lgygw [ Awpko phly Bgvd pRym vwlI ndI kI Kudweé krnI hogI [ mn ko aDr bhny do [ AOr jo mn sNswr kI qrP bh rhw Qw aDr vYrw©X

77

{pI imt`tI lgwnI Su{ kr do [ DIry-DIry prmwœmw kI qrP mn {pI ndI ky jl kw bhwv bFæqw jwEgw AOr vYrw©X ùwrw sNswr sy pICy htqw jwEgw [ esI qrh sy vYrw©X AOr A™Xws ùwrw bwq pUxé {p sy bn jwEgI [ AsMXqwœmnw Xogo duÃpRwp eiq my miq: [AsMXqwœmnw Xogo duÃpRwp eiq my miq: [AsMXqwœmnw Xogo duÃpRwp eiq my miq: [AsMXqwœmnw Xogo duÃpRwp eiq my miq: [ v¤Xwœmnw qu Xqqw S#Xov¤Xwœmnw qu Xqqw S#Xov¤Xwœmnw qu Xqqw S#Xov¤Xwœmnw qu Xqqw S#Xo····vw‚qumupwXq: ] 36 ]vw‚qumupwXq: ] 36 ]vw‚qumupwXq: ] 36 ]vw‚qumupwXq: ] 36 ] ijskw mn vS myN ikXw huAw nhIN hY, Eysy pu{À ùwrw Xog duÃpRw‚X hY AOr vS myN ikE huE mn vwly pRXœnSIl pu{À ùwrw swDn sy askw pRw‚q honw shj hY-Xh myrw mq hY ] 36 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé:-vS myN ikE huE mn sy AiBpRwX: hY mn kw swNswirk ivÀX-BogoN myN Anws#q honw [ jgq myN iksI BI pRkwr kI Dn-sµpiÄ, pd-pRiqàw pwny kI kwmnw n krnw [ iksI ky BI pRiq rwg-ùyÀ n rKnw [ es pRkwr ibnw mn ko vS myN ikE smœv ko, Xog ko pRw‚q honw duÃpRw‚X hY [ eDr qo mn BOiqk BogoM myN Aws#q rhy [ vYrw©X kw nwm-Ao-inSwn BI n ho ; pdwQoéN v Dn-sµpiÄ kw sNgRh krny myN lgw rhy ; iks pRkwr myrI jX-jXkwr ho-åÂcy pd kI pRwi‚q ho ; hr –x sNswr myN suK FÂæUFæny kI koiSS myN lgy rhyN AOr aDr mo–

78

kI cwh rKyN [ Xh kdwicq sµBv nhIN [ prm Swiñq {p prmwœmw ko cwhny vwly, mo– ko cwhny vwly swDk ko cwihE ik vYrw©X kI shwXqw sy Apny mn ko vS myN krny kw pRXws kry [ eDr prmwœmw ky Æv{p (Awœm Æv{p) kw ÎXwn kry AOr swQ-swQ vYrw©X jwgƒq kry [ QoVw ivcwr kryN ik Xh sNswr suK rihq hY [ vwÆqivk Awnñd swNswirk pdwQoéN v bwhrI jgq myN nhIN [ pUxé prmwnñd qo myry BIqr hI hY [ Xh sNswr ky pdwQé jo suK {p Bwsqy hYN, eñhIN kI kwmnw du:KoN kw kwrx bnqI hYN [ es pRkwr mn ko vS myN krny kw A™Xws kry [ AiBpRwX: Xh hY ik Ek qrP qo ÎXwn {p Xog kw A™Xws krqy jwEN AOr dUsrI qrP vYrw©X AOr ivvyk ùwrw mn ko swNswirk ivÀX-BogoN sy dUr htwqy jwEN [ Ajuén a Ajuén a Ajuén a Ajuén avwcvwcvwcvwc AXiq: ªAXiq: ªAXiq: ªAXiq: ª))))Xopyqo Xogwçcilqmwns: [Xopyqo Xogwçcilqmwns: [Xopyqo Xogwçcilqmwns: [Xopyqo Xogwçcilqmwns: [ ApRw‚X XogsNisiApRw‚X XogsNisiApRw‚X XogsNisiApRw‚X XogsNisi) N kwM giqM ÏÃx gçCiq ] 37 ]N kwM giqM ÏÃx gçCiq ] 37 ]N kwM giqM ÏÃx gçCiq ] 37 ]N kwM giqM ÏÃx gçCiq ] 37 ] Ajuén boly-hy ªI ÏÃx ! jo Xog myN ª))))w rKny vwlw hY, ikNqu sNXmI nhIN hY, es kwrx ijskw mn Añqkwl myN Xog sy ivcilq ho gXw hY, Eysw swDk Xog kI isi)))) ko

79

AQwéq` Bgvœsw–wœkwr ko n pRw‚q hokr iks giq ko pRw‚q hoqw hY ] 37 ] kiçcñnoBXivBRêi¤CñnwBRimv n¤Xiq [kiçcñnoBXivBRêi¤CñnwBRimv n¤Xiq [kiçcñnoBXivBRêi¤CñnwBRimv n¤Xiq [kiçcñnoBXivBRêi¤CñnwBRimv n¤Xiq [ ApRiqào mhwbwho ivmUFo bApRiqào mhwbwho ivmUFo bApRiqào mhwbwho ivmUFo bApRiqào mhwbwho ivmUFo b RRRRããããx: piQ ] 38 ]x: piQ ] 38 ]x: piQ ] 38 ]x: piQ ] 38 ] hy mhwbwho ! #Xw vh BgvœpRwi‚q ky mwgé myN moihq AOr AwªX rihq pu{À iCñn-iBñn bwdl kI BWiq donoN Aor sy BRê hokr nê qo nhIN ho jwqw ? ] 38 ] Eqñmy sNSXM ÏÃx CyÄumhéÆXSyÃq: [Eqñmy sNSXM ÏÃx CyÄumhéÆXSyÃq: [Eqñmy sNSXM ÏÃx CyÄumhéÆXSyÃq: [Eqñmy sNSXM ÏÃx CyÄumhéÆXSyÃq: [ œvdñX: sMSXÆXwÆX CyÄw n hŸuppÖqy ] 39 ]œvdñX: sMSXÆXwÆX CyÄw n hŸuppÖqy ] 39 ]œvdñX: sMSXÆXwÆX CyÄw n hŸuppÖqy ] 39 ]œvdñX: sMSXÆXwÆX CyÄw n hŸuppÖqy ] 39 ] hy ªI ÏÃx ! myry es sNSX ko sµpUxé {p sy Cydn krny ky ilE Awp hI Xo©X hYN, #XoNik Awp ky isvw dUsrw es sNSX kw Cydn krny vwlw imlnw sµBv nhIN hY] 39 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé:-jIvn myN kuC pwny ky ilE kuC Konw, kuC œXwgnw Aiq j{rI hY [ Xh jIvn kw mUlBUq is))))wñq hY [ jb BI koeé mnuÃX iksI mMijl ko pwnw cwhqw hY ijsky pRiq asy pUxé Brosw hoqw hY ik esy pwkr mYN suKI ho jwåÂgw qo asy pwny ky ilE pUry pRXœn krqw hY [ jYsy koeé ivÖwQIé prI–w myN Xw pRiqÆpDwé myN sPl honw cwhqw hY qo asky ilE asy ApnI bhuq swrI suK-suivDwEN CoVnI pVqI hYN [

80

prñqu Ajuén ho Xw koeé BI ±Xi#q asky mn myN Ek bwq j{r aTqI hY ik ijsky ilE mYN eqnI myhnq kr rhw hUÂ, suK-suivDw ko œXwg rhw hUÂ vh muJy iml BI jwEgI ? khIN Eysw qo nhIN ik mNijl BI n imly AOr suK Awrwm BI CoV dUÂ [ Awm qOr pr mnuÃX ky BIqr Xh svwl j{r aTqw hY [ esI qrh sy jb koeé swDk AÎXwœm mwgé pr clny ky ilE, Bgvd pRwi‚q ky ilE Apny kdm bFæwny lgqw hY qo as swDk ky mn myN BI Xh svwl j{r aTqw hY [ esIilE Awj Ajuén ky âdX myN BI XhI svwl aTny lgqw hY [ jbik Ajuén Apnw k¬Xwx cwhqy hYN ; Xog ko pRw‚q krny myN ankI pUxé ª)w hY, iv¤vws hY AOr pRXwsrÄ BI hY [ prñqu pRBu ny khw hY n ik “mn ko vS myN ikE ibnw Xog ko pRw‚q honw duÃpRw‚X hY [” Xh bwq sunkr Ajuén ky âdX myN Ek svwl aTny lgw [ Apny mn kw sNSX dUr krny ky ilE pRBu ªI ÏÃx sy pUCny lgy ik jo pu{À smœv ko pRw‚q krny myN pUxé ª)w rKqw ho, pRXwsrÄ BI ho prñqu XwZw myN clqy-clqy khIN n khIN mn ivcilq ho jwE ; es lµby rwÆqy myN Qkkr khIN Apny erwdy sy igr jwE

81

#XoNik mn kw #Xw Brosw, khIN n khIN Vgmgw jwE qo Eysy pu{À kI #Xw giq hoqI hY ? khIN Eysw qo nhIN ik sNswr BI CUt jwE AOr Bgvd pRwi‚q BI n ho [ swNswirk suK, sµpiÄ, vYBv, pd-pRiqàw sb kuC œXwg dy AOr aDr prmwœmw BI n imly AOr bIc myN hI ltk jwE [ Eysy bIc myN ltky huE swDk kI Añq kwl myN #Xw giq hoqI hY [ p#kw Brosw pRw‚q krnw cwhqy hYN Ajuén [ drAsl Ajuén hm sb (mwnv jwiq) ky pRiqiniD ky qOr pr hI qo hYN [ XhI hoqw hY hm sb ky swQ [ mnuÃX QoVI sI kWc kI tukVI CoVny sy phly pUxé Aw¤vÆq ho jwnw cwhqw hY ik hIroN kI Kwn apl‹D hogI BI Xw nhIN [ hm kuC CoVny sy phly bhuq kuC pwnw cwhqy hYN, pUxé Aw¤vÆq ho jwnw cwhqy hYN askI pRwi‚q ky ilE [ AOr iPr ijs œXwg ky pICy AwSwEN hYN kuC pwny kI, vh œXwg-œXwg hI nhIN hoqw AOr sœX XhI hY ik ibnw kuC œXwgy kuC pRw‚q nhIN hoqw [ swDk ko cwihE ik vh Bgvd pRwi‚q ky mwgé pr clqw rhy, ibnw koeé AwSw ikE ; asI ky Awnñd myN lIn ho jwE [ Ab Ajuén khqy hYN ik hy pRBu ! Awp hI es Xo©X hYN jo myry es sNSX kw Cydn kr skqy hYN, ÏpXw myry es sNSX kw Cydn kryN [

82

ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc ªI Bgvwnuvwc pwQé nYvyh nwmuZ ivnwSÆqÆX ivÖqy [pwQé nYvyh nwmuZ ivnwSÆqÆX ivÖqy [pwQé nYvyh nwmuZ ivnwSÆqÆX ivÖqy [pwQé nYvyh nwmuZ ivnwSÆqÆX ivÖqy [ n n n n ih k¬XwxÏœki>d`dugéiqN qwq gçCiq ] 40 ]ih k¬XwxÏœki>d`dugéiqN qwq gçCiq ] 40 ]ih k¬XwxÏœki>d`dugéiqN qwq gçCiq ] 40 ]ih k¬XwxÏœki>d`dugéiqN qwq gçCiq ] 40 ] ªI Bgvwn boly-hy pwQé ! as pu{À kw n qo es lok myN nwS hoqw hY AOr n prlok myN hI [ #XoNik hy ‚Xwry ! Awœmo))))wr ky ilE AQwéq` BgvœpRwi‚q ky ilE kmé krny vwlw koeé BI mnuÃX dugéiq ko pRw‚q nhIN hoqw ] 40 ] qwœpXqwœpXqwœpXqwœpXé:é:é:é:----XhW pr GoÀxw hY, Aw¤vwsn hY nwrwXx ùwrw nr ky pRiq, smÆq mwnv jwiq ky pRiq [ pRBu khqy hYN-hy Ajuén ! mo– ky pRiq ª))))w rKny vwly kI, AÎXwœm ky mwgé pr clny vwly kI AQwéq` prihÄ kwXé krny vwly kI kBI duégiq nhIN hoqI [ myry ipRX Ajuén ! jo koeé mnuÃX mNgl kI, k¬Xwx kI eçCw BI rKqw hY AOr asky ilE QoVw sw BI pRXwsrÄ hY, askI BI kBI duégiq nhIN hoqI [ AOr qo AOr iksI kw ihÄ krny kw ivcwr BI mn myN Aw jwE ; ihÄ ho sky Xw n prñqu koiSS qo kI Blw krny kI, cwhw qo shI iksI ko shXog dynw ; askw Añqq: Blw hI hoqw hY [ askI duégiq kBI nhIN ho skqI [ #XoNik ÏœX BI qo vYsw hI hogw jYsw ivcwr hogw [ esilE

83

prihÄ EvM inÃkwmqw kw Bwv aœpñn honw AOr as pr ikXw gXw ivcwr hI kwPI hY duégiq sy bcny ky ilE [ sNq qo XhW qk khqy hYN ik jo prihÄ ky kwXoéN myN lgw huAw hY, inÃkwm Bwv sy dIn-du:KI kI, sNqoN v B#qoN kI syvw myN lgw huAw hY asky pRiq jo mnuÃX sdBwvnw rKqw hY, askI BI kBI duégiq nhIN ho skqI [ qo iPr mo– kI eçCw vwly, AÎXwœm myN ª)w rKny vwly, Bgvd pRwi‚q ky mwgé pr kdm bFwny vwly swDk kI duégiq kYsy sµBv hY ? TIk hY XwZw pUxé n kr skw, mn ivcilq ho gXw, koeé bwq nhIN, Agly jñm myN XwZw pUxé kr lygw [ prñqu es bwq ko Apny jhn myN AçCI qrh sy ibTw lo Ajuén ! ik Bgvd pRwi‚q ky mwgé pr clny vwlw swDk pQ BRÃt BI ho jwE, iPr BI Ek idn ApnI mNijl ko pRw‚q kr hI jwqw hY [ es jñm myN n shI, Agly jñm myN ; assy BI Agly jñmoM myN hI shI ; Añqq: k¬Xwx ko hI pRw‚q hoqw hY [ AiBpRwX: Xh hY ik prihÄ ky ilE, prmwœmw kI pRwi‚q ky ilE AQwéq` k¬Xwx ky ilE ikXw gXw kuC BI kmé ±XQé nhIN jwqw [ k¬Xwx hI krny vwlw hoqw hY [ prñqu dUsroN ky pRiq ASuB cwhny vwlw, burw kr sky Xw n, isPé burw cwhny vwly kI BI kBI sd`giq nhIN ho skqI, k¬Xwx nhIN ho skqw [ vh duégiq ko hI pRw‚q hoqw hY [

84

Ab Ajuén ky mn myN Xh ijzwsw aœpñn hoqI hY ik mo– myN ª))))w rKny vwly, prmwœm pRwi‚q ky mwgé pr clny vwly kw mn ivcilq ho jwny sy AQwéq` XogBRÃt ho jwny pr askI duégiq qo hoqI nhIN, qo iPr askI kYsI giq hoqI hY ? es ijzwsw kw smwDwn krny ky ilE Awgy pRBu khqy hYN:- pRw‚X pu&XÏqwM lokwnuiÀœvw SwÇvqI: smw: [pRw‚X pu&XÏqwM lokwnuiÀœvw SwÇvqI: smw: [pRw‚X pu&XÏqwM lokwnuiÀœvw SwÇvqI: smw: [pRw‚X pu&XÏqwM lokwnuiÀœvw SwÇvqI: smw: [ SucInwM ªImqwM gyhy XogBRêoSucInwM ªImqwM gyhy XogBRêoSucInwM ªImqwM gyhy XogBRêoSucInwM ªImqwM gyhy XogBRêo····iBjwXqy ] 41 ]iBjwXqy ] 41 ]iBjwXqy ] 41 ]iBjwXqy ] 41 ] Xog BRê pu{À pu&XvwnoN ky lokoN ko AQwéq` Ævgwéid aÄm lokoN ko pRw‚q hokr, anmyN bhuq vÀoéN qk invws krky iPr Su) Awcrx vwly ªImwn` pu{ÀoN ky Gr myN jñm lyqw hY ] 41 ] AQvw Xoignwmyv kuly BvAQvw Xoignwmyv kuly BvAQvw Xoignwmyv kuly BvAQvw Xoignwmyv kuly Bviq DImqwm` [iq DImqwm` [iq DImqwm` [iq DImqwm` [ EqiEqiEqiEqi)))) duléBqrM loky jñm XdIdƒSm` ] 42 ] duléBqrM loky jñm XdIdƒSm` ] 42 ] duléBqrM loky jñm XdIdƒSm` ] 42 ] duléBqrM loky jñm XdIdƒSm` ] 42 ] AQvw vYrw©Xvwn` pu{À an lokoN myN n jwkr zwnvwn` XoigXoN ky hI kul myN jñm lyqw hY[ prñqu es pRkwr kw jo Xh Xh jñm hY so sNswr myN in:sñdyh AœXñq duléB hY ] 42 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----mumu–u (Bgvd pRwi‚q ky ilE pRXwsrÄ) do pRkwr ky hoqy hYN [ AiBpRwX: Xh hY ik mo– cwhny vwly jo

85

mNijl qk phuÂcny sy phly hI pQ BRÃt ho jwqy hYN vh do ikÆm ky hoqy hYN [ Ek qo vh swDk hY jo Xog kw A™Xws qo krqw hY prñqu pUxé {p sy ivÀXwiBmuK nhIN hoqw [ lµbI XwZw pr clqy-clqy åb jwqw hY ik prmwœmw qo khIM imlw nhIN bi¬k swNswirk suK-suivDw, Dn-sµpiÄ, pd-pRiqàw sy BI jwqy rhy [ askw mn ivcilq hokr iPr sy swNswirk ivÀX-BogoN kI kwmnw krny lgqw hY [ ivÀXoN myN Aws#q hony lgqw hY [ bhuq log es qrh sy akqw jwqy hYN [ QoVI sI XwZw kr lyny ky bwd swNswirk moh-mwXw, mwn-sµmwn Awid myN PÂs jwqy hYN [ Apny AslI aÌy¤X sy htkr sNswr myN hI Btk jwqy hYN [ EysI iÆQiq an swDkoN kI hoqI hY jo Apny ùwrw ikE gE QoVy sy A™Xws ko hI AœXwiDk mwn lyqy hYN [ Eysy Xog BRÃt swDkoN kI giq ky ivÀX myN bqlwqy huE pRBu khqy hYN ik Eysy swDk mƒœXu aprwñq phly qo Ævgéwid lokoN ko pRw‚q hoqy hYN [ en lokoN myN sdw bny rhny vwly id±X BogoN ko Bogqy hYN AOr jb en BogoN ko Bogqy-Bogqy mn Br jwqw hY, åb jwqw hY AOr Bgvwn sy pRwQénw krqy hYN ik hy pRBu ! khW PÂsw idXw muJy en bykwr ky lPVoN myN ? muJ pr Ïpw kro pRBu ! muJy pƒŒvI lok myN mnuÃX kw jñm pRdwn kro qwik myrw

86

k¬Xwx ho sky [ hy pRBu muJ pr Ïpw kro--Ïpw kro--Ïpw kro [ iPr ankw jñm es mƒœXu lok myN SucInwN ªImqwN gyhySucInwN ªImqwN gyhySucInwN ªImqwN gyhySucInwN ªImqwN gyhy----pivZ ªyà Awcrx vwly, DméSIl AOr DnI AQwéq` KuShwl Gr myN hoqw hY [ Awj Bwrq myN cOdh kroV bçcy rwq-idn mjdUrI krqy hYN qb jwkr añhyN do v#q kI rotI nsIb hoqI hY [ ijñhyN pwTSwlwAoN myN honw cwihE Qw vh kwrKwnoN myN, sVkoN ky iknwry Xw iksI dukwn Xw mkwn pr nOkrI krqy, idhwVI krqy idKweé dyqy hYN [ kwnUn kuC BI bnqy rhyN [ kwnUn bnw dyny mwZ sy rotI nsIb nhIN hoqI [ AÆqu [ DméSIl AOr DnI kul myN jñm hoqw hY Eysy Xog BRÃt mumu–u kw [ AiBpRwX: Xh hY ik pYdw hoqy hI rojI-rotI kI icñqw n sqwE ijsy [ pFweé-ilKweé kr sky [ zwn Aijéq kr sky [ AOr Eysy DméSIl Gr myN jñm hoqw hY jhW Gr myN Dmé ky Anu-prmwxu hoN ; Xog swDny kw vwqwvrx ho ; Gr myN zwn ccwé clqI ho [ es pRkwr sy Xog BRÃt huAw mumu–u Apny ipCly Xog-sNÆkwroN ky pRBwv sy iPr sy XwZw pRwrµB kr lyqw hY jhW sy askI XwZw CUt geé QI [ Ab pRBu an vYrw©Xvwn mumu–uAoN kI giq ky ivÀX myN bqlwqy hYN jo Xog BRÃt hokr BI

87

ivÀXwiBmuK qo nhIN hoqy prñqu A™Xws krqy-krqy, swDnw krqy-krqy akqw jwqy hYN [ swrw jIvn bIq gXw, prmwœmw khIN n imlw [ Eysy-Eysy ivcwr mn myN Awny sy XwZI ApnI rwh sy Btk jwqw hY [ Qk-hwr kr bYT jwqw hY [ pRBu khqy hYN ik Eysy mumu–u logoN ko ivÀX-BogoN myN Awsi#q n hony ky kwrx Ævgéwid lokoN myN BI nhIN jwnw pVqw [ vy qo sIDy zwnI mhwœmwAoN ky GroN myN hI jñm lyqy hYN [ jhW pYdw hoqy hI zwn kw mwhOl hoqw hY [ idn-rwq sœsNg v pRBu nwm kw guxgwn AOr Bgvd ccwé hoqI hY, eñhIN kw Awcrx hoqw hY [ jo mumu–u phly Xog BRÃt ho gXw Qw Ab Apny hI AnukUl vwqwvrx myN jñm iml jwny sy AOr Apny ipCly sNÆkwroN ky pRBwv sy Xog swDny myN lg jwqw hY [ zwnI mhwœmwAoN kw, sNq mhwpu{ÀoN kw qo sNg nsIb honw hI k¬XwxmX hoqw hY qo iPr EysI jgh myN jñm hony sy kYsy k¬Xwx n hogw ? esIilE qo pRBu ny Eysy jñm ko AœXñq duléB bqlwXw hY [ qZ qM buiqZ qM buiqZ qM buiqZ qM bui))))sMXogM lBqy pOvédyihkm` [sMXogM lBqy pOvédyihkm` [sMXogM lBqy pOvédyihkm` [sMXogM lBqy pOvédyihkm` [ Xqqy c qqo BUX: sMisXqqy c qqo BUX: sMisXqqy c qqo BUX: sMisXqqy c qqo BUX: sMis))))O ku{nñdn ] 43 ]O ku{nñdn ] 43 ]O ku{nñdn ] 43 ]O ku{nñdn ] 43 ] vhW as phly SrIr myN sNgRh ikE huE bui))))-sNXog ko AQwéq` smbui)))) {p Xog ky sNÆkwroM ko AnwXws hI pRw‚q

88

ho jwqw hY AOr hy ku{nñdn ! asky pRBwv sy vh iPr prmwœmw kI pRwi‚q {p isi)))) ky ilE phly sy BI bFækr pRXœn krqw hY ] 43 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----mwnw ik koeé vYrw©Xvwn mumu–u Xog kI pRwi‚q krqy-krqy Qk gXw, rwÆqy myN hI Btk gXw, akqw gXw prñqu jhW qk vh clw hoqw hY, ijqnw asny A™Xws ikXw hoqw hY ; smbui)))) {p Xog ky aqny sNÆkwr asky Añq:krx myN sNicq ho jwqy hYN [ pRBu khqy hYN ik jb askw Aglw jñm iksI zwnI mhwœmw ky Gr myN hoqw hY qo asky phly ky sNgRh ikE huE sNÆkwr bw¬XwvÆQw myN hI jwgƒq ho jwqy hYN AOr CotI AvÆQw myN hI svézXqw kw sNcwr hony lgqw hY [ Bgvd pRwi‚q ky mwgé pr clqy-clqy ijs mIl pœQr pr askI XwZw {kI QI TIk asI jgh sy, iPr sy askI XwZw pRwrµB ho jwqI hY [ AOr Eysw mumu–u phly sy BI bFækr Bgvd pRwi‚q ky ilE pRXœn krny lgqw hY [ pUvwé™XwpUvwé™XwpUvwé™XwpUvwé™Xw syn qynYv iHRXqy hŸvSosyn qynYv iHRXqy hŸvSosyn qynYv iHRXqy hŸvSosyn qynYv iHRXqy hŸvSo····ip s: [ip s: [ip s: [ip s: [ ijzwsurip XogÆX S‹dbRijzwsurip XogÆX S‹dbRijzwsurip XogÆX S‹dbRijzwsurip XogÆX S‹dbRããããwiqvqéqy ] 44 ]wiqvqéqy ] 44 ]wiqvqéqy ] 44 ]wiqvqéqy ] 44 ] vh ªImwnoN ky Gr myN jñm lyny vwlw Xog BRê prwDIn huAw BI as phly ky A™Xws sy hI in:sñdyh Bgvwn kI Aor

89

AwkiÀéq ikXw jwqw hY, qQw smbui)))) {p Xog kw ijzwsu BI vyd myN khy huE skwm kmoéN ky Pl ko a¬lNGn kr jwqw hY ] 44 ] pRXœnwÖqmwnÆqu XogI sMSupRXœnwÖqmwnÆqu XogI sMSupRXœnwÖqmwnÆqu XogI sMSupRXœnwÖqmwnÆqu XogI sMSu))))iki¬bÀ: [iki¬bÀ: [iki¬bÀ: [iki¬bÀ: [ AnykjñmsMisAnykjñmsMisAnykjñmsMisAnykjñmsMis))))Æqqo Xwiq prwM giqm` ] 45 ]Æqqo Xwiq prwM giqm` ] 45 ]Æqqo Xwiq prwM giqm` ] 45 ]Æqqo Xwiq prwM giqm` ] 45 ] prñqu pRXœn pUvék A™Xws krny vwlw XogI qo ipCly Anyk jñmoM ky sNÆkwr bl sy esI jñm myN sNis)))) hokr sµpUxé pwpoN sy rihq ho iPr qœkwl hI prm giq ko pRw‚q ho jwqw hY ] 45 ] qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:qwœpXé:----as Xog BRÃt huE vYrw©Xvwn mumu–u kI qo bwq hI CoVo Ajuén [ jo swDk myrI pRwi‚q ky mwgé pr clqy-clqy ivÀX-BogoN myN Aws#q hokr Xog BRÃt ho jwqw hY [ prñqu vh BI jb ªI mwnoN ky Gr myN jñm lyqw hY qo ipCly sNÆkwroN ky pRBwv sy prmwœmw kI pRwi‚q ky mwgé pr clny ky ilE AwkiÀéq ikXw jwqw hY [ ijzwsurip XogÆXijzwsurip XogÆXijzwsurip XogÆXijzwsurip XogÆX-Xog kw ijzwsu-jo ABI Xog myN pRvƒq nhIN huAw AQwéq` prmwœm pRwi‚q ky mwgé pr clnw pRwrµB nhIN ikXw ijsny [ prñqu ª))))w rKqw hY, mhœv dyqw hY Xog ko [ pRw‚q krnw cwhqw hY Xog ko [ isPé cwhq hI rKqw hY ABI pRXwsrÄ nhIN

90

huAw ; asy khqy hYN Xog kw ijzwsu [ BogoN ko Bogny myN Awsi#q nhIN imtI [ sNgRh krny myN BI lgw hY prñqu BIqr sy Ek Awvwj Xog ko pRw‚q krny kI j{r sunweé dyqI hY [ esilE Bog kI Apy–w Xog ko mhœv dyqw hY [ jbik pRwr‹D vS, prwDIn huAw hY BogoN myM [ as k{xwinDwn kI k{xw dyKyN, Ïpwswgr kI Ïpw dyKyN [ Xog BRÃt huE mumu–uAoN kI giq kw vxén krny ky aprwñq Ab an ijzwsuAoN ky ivÀX myN bqlwqy hYN jo smœv Xog AQwéq` Bgvd pRwi‚q kI eçCw qo rKqy hYN prñqu Bgvd pRwi‚q ky ilE ABI pRXwsrÄ nhIN huE [ Eysw ijzwsu BI Ajuén S‹dbS‹dbS‹dbS‹db RRRRããããiqvqéqy iqvqéqy iqvqéqy iqvqéqy vydoN myN khy huE skwm kmoéN kw Aiqk®mx kr jwqw hY [ jb smœv kI ijzwsw krny kw Pl eqnw hY ik mnuÃX vydoN myN khy huE skwm kmoéN sy v an skwm kmoéN ky Pl sy åÂcw aT jwqw hY qo iPr Xog BRÃt ky ivÀX myN qo khnw hI #Xw ? prñqu jo XogI prmwœm pRwi‚q ky ilE pRXœnSIl hY [ kBI abqw nhIN [ ijskI lgn, aœswh v A™Xws idn-pRiqidn bFqw hI jwqw hY Eysy pRXœnSIl XogI ky pwp nÃt ho jwqy hYN AOr iPr vh XogI qœkwl hI prmgiq ko pRw‚q ho jwqw hY [

91

qpiÆv™XoqpiÆv™XoqpiÆv™XoqpiÆv™Xo····iDko XogI zwin™XoiDko XogI zwin™XoiDko XogI zwin™XoiDko XogI zwin™Xo····ip mqoip mqoip mqoip mqo····iDk: [iDk: [iDk: [iDk: [ kimé™X>wiDko XogI qÆmwÖogI Bvwjuén ] 46 ]kimé™X>wiDko XogI qÆmwÖogI Bvwjuén ] 46 ]kimé™X>wiDko XogI qÆmwÖogI Bvwjuén ] 46 ]kimé™X>wiDko XogI qÆmwÖogI Bvwjuén ] 46 ] XogI qpiÆvXoN sy ªyà hY, SwÆZ zwinXoN sy BI ªyà mwnw gXw hY AOr skwm kmé krny vwloM sy BI XogI ªyà hY ; essy hy Ajuén ! qU XogI ho ] 46 ] qwœpXéqwœpXéqwœpXéqwœpXé::::----es sUZ myN XogI kI mihmw kw vxén krqy huE pRBu ªI ÏÃx ny XogI ko qpiÆvXoN, SwÆZ-zwinXoN AOr kiméXoN kI Apy–w ªyà bqlwXw hY AOr Ajuén ko BI XogI ho jwny kI Awzw dI hYN [ kOn sy qpiÆvXoN, zwinXoN v kiméXoN sy ªyà khw hY XogI ko ? esy QoVw ÎXwnpUvék smJ lynw j{rI hogw [ bhuq swry log eiñdRXoN kw sXNm krqy hYN ; ivÀXoN kw œXwg BI krqy hYN [ prmwœmw kI pUjw-pwT v Æmrx krny ky ilE bhuq qrh sy SwrIirk v mwnisk kÃt BI shn krqy hYN [ prñqu en qpiÆvXoN ky qp EvN sNXm ky pICy aÌy¤X iksI ÆvwQé kI pUiqé krnw hoqw hY [ esI qrh sy bhuq swry log vydoN myN khy gE, SwÆZoN ky Anuswr iviD-ivDwn sy bhuq swry Xz-Anuàwn krqy hYN, dwn dyqy hYN, miñdr Awid bnvwqy hYN, syvw ky kwXé krqy hYN AQwéq` SwÆZivihq kÄé±X-kmé qo krqy hYN prñqu

92

Bwvnw inÃkwm n hokr skwm hoqI hY [ vo log kmé qo SuB krqy hYN prñqu ÆZI, puZ, Dn, pd-pRiqàw, mwn-sµmwn Awid kI pRwi‚q ky ilE [ Eysy qpiÆvXoN kI bui)))) myN mhœv qo sNswr kw hI hY [ sNswr myN hI suK FæUÂFæqy hYN [ qp BI krqy hYN, kmé BI krqy hYN qo kwmnwAoN kI pUiqé ky ilE [ qo iPr XogI jo sb myN smBwv rKqw hY, sbky ihÄ ky ilE, inÃkwm Bwv sy kmé krqw hY vh qo ªyà hY hI en qpiÆvXoN v kiméXoN sy [ esI qrh sy XhW pr zwnI sy AiBpRwX: qÈv zwnI sy nhIN AOr n hI prmwœmw kI pRwi‚q ky ilE pRXœnSIl zwnXog kw swDn krny vwly swDk sy hY [ pRBu khqy hYN ik XogI ªyà hY pro– zwnIy sy, AQwéq` SwÆZ zwnI sy [ SwÆZoN ko ijqnw BI pFæ lyN, vydoN, purwxoN ko pFæ lyN, k&TÆQ kr lyN [ kyvl AÎXXn mwZ sy qÈvzwn kI pRwi‚q nhIN ho skqI [ zwn qo pYdw hogw ÆvXM ky AnuBv sy [ ªI md`Bgvd gIqw khqI hY prmSwiñq kw EkmwZ apwX hY “œXwg” prñqu Xh jwn lyny sy hI ik œXwg myN Swiñq hY, Swiñq pRw‚q nhIN hogI [ Swiñq pRw‚q hogI œXwg krny sy [ œXwg krny sy jb Swiñq kw AnuBv hogw vh AnuBv hI XQwQé zwn hY, qÈv zwn hY [ esilE pRBu khqy hYN ik jo pRw‚q ho cukw hY smœv ko vhI XogI hY AOr Eysw XogI skwm qpiÆvXoN, kiméXoN

93

AOr SwÆZ-zwinXoN sy ªyà hY [ #XoNik smœv ko pRw‚q huE ibnw qÈvzwn Xwin Bgvd pRwi‚q nhIN ho skqI [ esilE pRBu ªI ÏÃx Ajuén ko smœv XogI hony kI Awzw BI dyqy hYN [ XogInwmip svyéÀwM mÜqynwñqrwœmnw [XogInwmip svyéÀwM mÜqynwñqrwœmnw [XogInwmip svyéÀwM mÜqynwñqrwœmnw [XogInwmip svyéÀwM mÜqynwñqrwœmnw [ ªªªª))))wvwñBjqy Xo mwM s my XuËqmo mq: ] 47 ]wvwñBjqy Xo mwM s my XuËqmo mq: ] 47 ]wvwñBjqy Xo mwM s my XuËqmo mq: ] 47 ]wvwñBjqy Xo mwM s my XuËqmo mq: ] 47 ] sµpUxé XoigXoN myN BI jo ª))))wvwn XogI muJ myN lgy huE Añqrwœmw sy muJ ko inrñqr Bjqw hY, vh XogI muJy prm ªyà mwñX hY ] 47 ] qwœpXqwœpXqwœpXqwœpXé:é:é:é:----Ab Ajuén ky mn myN ijzwsw pYdw ho geé XogI bnny kI [ prñqu ª))))wvwn XogI bnw kYsy jwE ? iks swDn ko Apnwkr mYN smœv ko pRw‚q ho skUÂgw ? pRBu ªI ÏÃx! Ajuén ky âdX kI Bwvnw ko jwnkr askI ijzwsw kw smwDwn krqy huE khqy hYN ik sµpUxé XoigXoN myN AQwéq` kméXog, zwnXog iksI BI mwgé sy cly prñqu jo Bi#qXu#q kméXog AQvw zwnXog kw swDn krqw hY vh XogI muJy prm ªyà mwñX hY [ AiBpRwX: Xh hY ik Bi#q-prwXx XogI hI ªyà XogI hY [ Å qœsidiq ªImd`BgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImd`BgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImd`BgvdgIqwsUpinÀœsu bRÅ qœsidiq ªImd`BgvdgIqwsUpinÀœsu bRããããivÖwXwM XogSwÆZy ivÖwXwM XogSwÆZy ivÖwXwM XogSwÆZy ivÖwXwM XogSwÆZy ªIÏ ªIÏ ªIÏ ªIÏÃxwjuénsNvwdy AwœmsMXmXogo nwm Àào·ÎXwX: ] 6 ] ÃxwjuénsNvwdy AwœmsMXmXogo nwm Àào·ÎXwX: ] 6 ] ÃxwjuénsNvwdy AwœmsMXmXogo nwm Àào·ÎXwX: ] 6 ] ÃxwjuénsNvwdy AwœmsMXmXogo nwm Àào·ÎXwX: ] 6 ]