Modern Organizasyon Teorisi Arş. Gör. Celal Cahit AĞAR

Modern Organizasyon Teorisi

• Sistem Yaklaşımı

• Durumsallık Yaklaşımı

• Güncel Yaklaşımlar

Sistem Yaklaşımı

• Biyolog Ludwig Bertalanffy’in (1951) ‘Genel Sistem Teorisi adlı çalışması

• Sistem Nedir? • Belirli parçalardan (alt birimlerden, alt sistemlerden) oluşan,

• Bu parçalar arasında belirli ilişkiler olan,

• Bu parçaların aynı zamanda dış çevre ile ilişkisi olan bir bütündür.

Sistem Yaklaşımı’nda Temel Kavramlar • Sistem ve Alt Sistemler

• Kapalı ve Açık Sistemler

• Çevre (Dış Çevre)

• Sistemin Sınırları

• Entropi ve Negatif Entropi

• Dengeli Durum ve Dinamik Denge

• Girdi, Çıktı ve Geri Besleme

• Değişkenler ve Parametreler

Sistem Yaklaşımının Sağladığı Yararlar • Bütünü görme • İlişkiye odaklanma • Uyum sağlama • Etkileşimi anlama • Dinamikliği kavrama • Algıyı basitleştirme

Örgüt Yapısı Organizasyon Yapısı Türü

Organizasyon Yapısı Bileşenleri Otokratik Yapı Demokratik Yapı

Pa

rça

lay

ıcı

Bil

eşe

nle

r

Fa

rk

lıla

şma

(Ka

rm

aşı

klı

k) Dikey Farklılaşma

Yatay Farklılaşma

Uzamsal Farklılaşma

Bir

leşt

iric

i B

ileşe

nle

r

Yö

nets

el

Bü

tün

leşm

e Merkezileşme Merkezi Âdemi-Merkezi

Kontrol Alanı Dar Geniş

Departmanlaşma Merkezcil Plüralist

Ko

ord

ina

tif

Bü

tün

leşm

e

Formelleşme Yüksek Düşük

İleti

şim

Ya

pıs

ı

Doğrultu ve

Kanallar

Sıkı Biçimde

Yapılandırılmış

Esnek Biçimde

Yapılandırılmış

Modeller Merkezi Merkezkaç

Üretim Araçları

Em

ek

-Gücü

Üretim Araçları

Em

ek

-Gücü

Durumsallık Yaklaşımı

• Her koşul için geçerli «en iyi» örgüt yapısından söz edilemez!

• «En iyi» koşullara bağlıdır!

• Teknoloji

• Çevre

• Büyüklük

• Strateji

• Kültür

• vb.

Örgüt Yapısı ve Teknoloji

• Woodward Çalışması • Aston Grubu Çalışması • Tavistock Enstitüsü Çalışmaları • Thompson’un Temel Teknolojiler Sınıflaması • Perrow’un Rutin-Rutin Olmayan İş Sınıflaması

Woodward Araştırması

• İngiltere’de Essex bölgesinde, üretim teknolojileri farklı 100 imalat işletmesinde 1953-1957 yılları arasında inceleme yapılmıştır.

• Birim üretim: Müşteri spesifikasyonlarına göre imalat vardır. Faaliyetler arka arkaya tekrarlanmaz. Teçhizat kullanımı her siparişte değişir. Standartlaşma hemen hemen yoktur.

• Kitle üretimi: Çıktılar büyük partiler halinde ve standart olarak üretilir. Süreçteki faaliyetler ve teçhizat az tekrarlanan türdendir.

• Süreç üretimi: Teknoloji daha gelişmiş ve çıktılar tamamen standarttır. Süreçteki faaliyetler, teçhizat tamamen belli ve tekrarlanan cinstendir.

Bulgular

Birim

Yığın

Süreç

Mekanik

Organik

Mekanik

Organik

Mekanik

Organik

Başarısızlık

Başarı

Başarı

Başarısızlık

Başarısızlık

Başarı

Teknoloji Tipi Yapı Tipi

Aston Grubu Çalışması

Yapısal Değişkenler Bağlamsal Değişkenler

1. Uzmanlaşma (fonksiyon ve rollerde)

2. Standartlaşma (iş yapma usul ve metotlarında)

3. Standartlaşma (işe alım uygulamalarında)

4. Formelleşme (yazılı kurallar, prosedürler vb.)

5. Otorite Yoğunlaşması (merkezileşme)

6. Konfigürasyon (organizasyon biçiminin)

1. Organizasyonun kökeni ve tarihi

2. Mülkiyet biçimi (yönetici-mülkiyetli, ortaklı,

aile şirketi olma vs.)

3. Organizasyonun büyüklüğü

4. Ürün/hizmetlerinin çeşit ve sayısı

5. Teknolojik özellikleri (birimlerdeki)

6. Karşılıklı bağımlılık (organizasyon ile müşteri,

tedarikçi, sendika vb. unsurlar arasındaki)

Bulgular: 1- Teknoloji kağıttan kaplanmış be arkadaş… 2- Büyüklük daha mühim…

Tavistock Enstitüsü Çalışması

• Shortwall mining method

• El emeğine dayalı

• Longwall mining method

• Taşıyıcı bant ve otomasyona dayalı

• Ve işler sarpa sarar…

Tavistock Enstitüsü Çalışması

Shortwall Longwall

El emeği Otomasyon

Otonomi Standartlaşma

Küçük gruplar Büyük gruplar

Özdenetim Dış denetim

Rotasyon Tanımlı görevler

Açık sosyal etkileşim Sınırlanmış sosyal etkileşim

SONUÇ: ÖRGÜTLER SOSYO-TEKNİK SİSTEMLERDİR!

Thompson’un Temel Teknolojiler Sınıflaması

Teknoloji

Türü

Hâkim olan

Faaliyetlerarası

Karşılıklı

Bağımlılık

İletişim ve

Karar

Vermeye

Etkisi

Gerekli Olan

Organizasyon

Karmaşıklığı

Gerekli Olan

Koordinasyon

Türü

Örnek

Çözümleyici

Az Az Standartlaşma Banka

Bağlı

Orta Orta Planlama Montaj

Hattı

Yoğun

Çok Çok Karşılıklı

Ayarlama Hastane

X

Z

Y

Çok Yönlü

X Z Y

Sıralı

X Z Y

Bütünleyici

Mekanik Organik

Çözümleyici Teknoloji

Bağlı Teknoloji

Yoğun Teknoloji

BULGU:

Perrow’un Rutin-Rutin Olmayan İş Sınıflaması

Problemlerin Çözümü için Gereken

Araştırma İhtiyacının Doğası

Sıra Dışı ve Bilinmeyen Yöntemler B

ek

len

med

ik D

uru

m

Az

(1)

Sanat

(Özellikli Cam)

(2)

Rutin olmayan

(Uzay)

Ço

k

(4)

Rutin

(Vida, cıvata)

(3)

Mühendislik

(Ağır Makine)

Mantıksal ve Analitik Yöntemler

BULGU: 2= Organik 4= Mekanik 1 ve 3= Ara Formlar

Örgüt Yapısı ve Çevre

• Burns ve Stalker Çalışması • Lawrence-Lorsch Çalışması • Emery-Trist Çalışması • James Thompson Çalışması • Robert Duncan Çalışması

Burns ve Stalker Çalışması

• İngiltere’de faaliyette bulunan ve farklı endüstrilerden derlenen 20 işletme üzerinde gerçekleştirilmiştir.

• İşletmeler, tekstil, telsiz, telefon, plastik, ilaç, demir dışı metaller ve alaşımlar, yakıt vb. çok çeşitli sektörlerden seçilmiştir

• Çevre değişkeni, öngörülebilirlik ve stabilite olarak iki boyutta sınıflandırılmıştır

İki uç nokta…

• Suni İpek İşletmesi:

• Öngörülebilir ve stabil çevre yapısına sahip

• Hayatta kalmak için;

• Beklenmedik durumları kontrol altında tutmak ve istikrarı korumak

• Elektronik İşletmeleri

• Öngörülemez ve hareketli çevre yapısına sahip

• Hayatta kalmak için;

• Piyasaya sürekli inovatif elektronik parça sürmek

Bulgular

Organizasyonel Karakteristikler Mekanik Yapı Organik Yapı

Kontrol alanı Dar Geniş

Otorite kademesi sayısı Çok Az

Beyaz yakalı/mavi yakalı personel oranı Düşük Yüksek

Karar vermede merkezileşme derecesi Yüksek Düşük

Farklı birimlerarası iletişim kurabilme imkânı Düşük Yüksek

Formelleşme derecesi Yüksek Düşük

İş hedeflerinin belirlenmişlik derecesi Yüksek Düşük

Gerekli faaliyetlerin belirlenmişlik derecesi Yüksek Düşük

Öngörülebilir ve stabil çevre = Mekanik Yapı Öngörülemez ve hareketli çevre = Organik Yapı

Lawrence – Lorsch Çalışması

• 6’sı plastik materyaller üretme, geliştirme ve satışı endüstrisinde,

• 2’si ambalaj endüstrisinde,

• 2’si gıda endüstrisinde faaliyette bulunan toplam on işletmenin sayıları otuz ila elli arasında değişen orta ve üst düzey yöneticileri üzerinde yapılandırılmış görüşmeler ve anket uygulamaları gerçekleştirmişlerdir.

Belirsizlik ve Değişim Hızı

• Plastik işletmeleri: Yüksek belirsizlik ve değişim hızının olduğu bir çevrede;

• Ambalaj işletmeleri: Düşük belirsizlik ve değişim hızının olduğu bir çevrede;

• Gıda işletmeleri: Orta düzey belirsizliğe ve değişim hızına sahip bir çevrede faaliyette bulundukları saptanmıştır

Bulgular

(-) Çevresel Belirsizlik ve Değişim Hızı (+)

Ambalaj Gıda Plastik

Farklılaşma Derecesi 5.7 8.0 10.7

Tem

el

Bü

tün

leşt

iric

i A

ra

çla

r

Birleştiriciler Yok Koordinatör Bireyler Koordinatör Birimler

Çapraz

Fonksiyonel

Takımlar

Yok Geçici yapıda

Tüm yönetim

kademelerinde ve

sürekli yapıda

Doğrudan

Yönetsel İrtibat Var Var Var

Yönetsel

Hiyerarşi Var Var Var

Yazılı Sistemler Var Var Var

Departmanlar bile etkilenir!

Emery – Trist Çalışması

Girdi Çevresi Çıktı Çevresi

Organizasyon

L11

L22 L22

L22 L22

L22

L21 L12

İkinci Kademe Çevre

Birinci Kademe Çevre

L11= İçsel Karşılıklı Bağımlılık L21 ve L12 = İşlemsel Karşılıklı Bağımlılık L22= Çevresel Karşılıklı Bağımlılık

Bulgular

Çevresel Doku Çevrenin Yapısı Adaptasyonel Davranışlar

Durgun-Dağınık

(L11)

Kaynaklar ve faktörlerin

rastgele dağıldığı

“mükemmel pazar”

koşullar

Deneyime dayanan taktikler

Lokal optimizasyon

Durgun-Yoğunlaşmış

(L11 + L21)

Kaynaklar ve faktörlerin

dezavantajlı dağılması

sebebiyle eksik rekabet

Avantaj elde edilip korunması ve çıktıların doğru

konumlandırılması için strateji geliştirme

Yetkinlikler ve kaynaklara yönelik ilgi

Faaliyetlerin merkezileştirilmesi

Dengesiz-Tepkici

(L11+L12+L21)

Benzer organizasyonların

kafa kafaya rekabetine

dayanan oligopolcü

piyasa

Rakiplerle oyun-bazlı stratejiler

Operasyonel seferberlikler

Hızlı karar verme gerekliliği

Rakiplerle aynı alanı paylaşmada uzlaşı

Çalkantılı

(L11+L21+L12+L22)

Zeminin hareketli

olduğuna yönelik

paylaşılan ortak kanı

Tek başına hiçbir sistemin hayatta kalamaması

Çevredeki birbirine benzemeyen organizasyonlar

arasında ortak stratejiler

Thompson Çalışması Homojen Heterojen

Durgun Durgun-Homojen Çevre Durgun-Heterojen Çevre

Değişken Değişken-Homojen Çevre Değişken-Heterojen Çevre

Departmanlaşma Adaptasyon Aracı Merkeziyet Yapı

Durgun-Homojen Az sayıda fonksiyonel

departman

Genel nitelikli

standart ve kurallar Merkezi Mekanik

Durgun-Heterojen

Dilimlere uygun

çeşitlilikte boyut bazlı

fonksiyonel departman

Birimsel nitelikli

standart ve kurallar Merkezi Mekanik

Değişken-Homojen Çok sayıda özerk

boyutsal departman

Çevresel değişime

karşı planlı yanıtlar Merkezkaç Organik

Değişken-Heterojen Çok sayıda bağımsız

boyutsal departman

Birim bazlı gözlem ve

planlı yanıtlar Merkezkaç Organik

Duncan Çalışması

• 3 üretim organizasyonundaki 10 karar birimi ve 3 araştırma-geliştirme organizasyonundaki 12 karar birimi olmak üzere toplam 22 organizasyonel karar birimini incelemiş

• Bu birimlerin karar alma davranışlarına etki eden 4 farklı algılanan belirsizlik durumunu içeren çevre sınıflandırması geliştirmiştir.

Bulgular Basit Karmaşık

Statik

Düşük Düzeyde

Algılanan Belirsizlik

Çevrede az sayıda faktör ve bileşen

mevcuttur.

Faktör ve bileşenler az-çok birbirine

benzemektedir.

Faktör ve bileşenler temel olarak

aynılığını korumakta ve değişmeden

kalmaktadır.

Kısmen Düşük Düzeyde

Algılanan Belirsizlik

Çevrede çok sayıda faktör ve bileşen

mevcuttur.

Faktör ve bileşenler birbirine

benzememektedir.

Faktör ve bileşenler temel olarak

aynılığını korumakta ve değişmeden

kalmaktadır.

Dinamik

Kısmen Yüksek Düzeyde

Algılanan Belirsizlik

Çevrede az sayıda faktör ve bileşen

mevcuttur.

Faktör ve bileşenler az-çok birbirine

benzemektedir.

Çevredeki faktör ve bileşenler sürekli

bir değişim sürecindedir.

Yüksek Düzeyde

Algılanan Belirsizlik

Çevrede çok sayıda faktör ve bileşen

mevcuttur.

Faktör ve bileşenler birbirine

benzememektedir.

Çevredeki faktör ve bileşenler sürekli

bir değişim sürecindedir.