แนวทางเวชปฏบตทางการแพทยแผนไทย

ซกประวตคดกรองโรค

- DTX ≥ 126mg/dL หลงอดนำ��และอ�ห�ร 8 ชวโมง(ยนยน 2 คร�ง)

- ปสส�วะบอยและม�ก กระห�ยนำ��

สงพบแพทยแผนปจจบน

Dx.เบ�หว�น

ควบคมอ�ห�ร

สงพบแพทยแผน

ซกประวต ตรวจ

F/U 7 วนเฝ�ระวง

F/U 1 เดอน(ดผลระดบนำ��ต�ลใน

ระยะ off ย�

ควบคม

- DTX 100-125 mg/dL- อยระหว�งทแพทยแผนปจจบนแนะนำ�ใหควบคมอ�ห�ร หรอปรบพฤตกรรม- ผปวยเบ�หว�น มอ�ก�รช�ปล�ยมอปล�ยเท�ทไมมภ�วะแทรกซอน- ผปวยเบ�หว�น ระยะทแพทยแผน

ว�งแผนก�ร

อ�ห�ร/ย�/หตถก�ร/สง

ดข�น

ไมใช

ดข�น หม�ยถง ระดบนำ��ต�ลลดลงและไมเกดภ�วะแทรกซอน

สรปผลก�รรกษ�

ใชF/U ๓ ทก

1.คำาจำากดความของผปวยเบาหวาน

โรคเบ�หว�น ท�งก�รแพทยแผนไทยเรยกว� มธรเมหะ, มธรปรเมหะ, มธเมหะ, มธเมโห โดย คำ�ว� เบ� หม�ยถง ปสส�วะ เบ�หว�น หม�ยถง ภ�วะทปสส�วะมรสหว�น เปนอ�ก�รต�มของโรค โรคหนงทมอ�ก�รปสส�วะหว�นรวมดวย เปนโรครกษ�ย�ก(อส�ธยะโรค) อ�ก�รท�งก�รแพทยแผนไทยเบ�หว�นเปนภ�วะทร�งก�ยข�ดหรอบกพรองของ อพทธะปตตะ(ทผลตจ�กตบออน) ทำ�ใหกระบวนก�รต�งๆ ทเกดบกพรองและเสยสมดลไปดวย ทำ�ใหสงผลกระทบไปยงระบบต�งๆ ของร�งก�ยหล�ยระบบ เชน ระบบคว�มรอน(กำ�เด�) ระบบประส�ท (หทยว�ตะ สมน�ว�ตะ สมน�ว�ตะ สตถะว�ตะ) ทำ�ใหก�รทำ�ง�นของประส�ทรปท�ง 5 ทำ�ง�นผดปกต ทอ หรอหลอดเลอด มคว�มหน�เพมพนของเสมหะภ�ยในทอ สงผลใหทอตบแคบลงเน�อทอชองท�งเดน มคว�มเปนปถวม�กข�น หม�ยถงว�มคว�มแขงเพมข�นคว�มเปนอ�โปลดลงคว�มออนนมลดลง

อาการทางปตตะเดน เชน ป�กแหง คอแหง ควรใหย�รสขมเยน เชน มะระข�นก

อาการทางวาตะเดน เชน อ�ก�รช� ปวดเมอยต�มตว ควรใหย�รสรอน เชน สหสธ�ร�, ย�แกลมอมพฤกษ

ท�งแผนปจจบนโรคเบ�หว�น ม 2 ชนด โรคเบ�หว�นชนดท1 อ�ก�รคอนข�งจะเฉยบพลนอ�ก�รทนำ�ผปวยม�พบแพทย ไดแก ปสส�วะบอย หวบอย นำ��หนกลด และบ�งท�นอ�จจะม�ดวยโรคแทรกซอนจ�กเบ�หว�น เชน ภ�วะเลอดเปนกรด สวนโรคเบ�หว�นชนดทสองจะมอ�ก�รเปนอย�งช�ๆ โดยทผปวยอ�จจะไมไดสงเกต อ�ก�รทพบไดบอยคอ นำ��หนกลด หวเกงรบประท�นอ�ห�รเกง ดมนำ��เกง ปสส�วะบอยท�งกล�งวนและกล�งคน ส�เหตททำ�ใหปสส�วะหว�นเพร�ะร�งก�ยเร�ไมส�ม�รถนำ�นำ��ต�ลไปใชไดหมด นำ��ต�ลทเหลอกจะผสมอยในกระแสเลอดและถกไตขบท�งออกจ�กร�งก�ยท�งปสส�วะ ส�เหตเกดจ�ก อ�ห�รทรบประท�นเข�ไปสวนใหญจะเปลยนเปนนำ��ต�ลกลโคสในกระแสเลอด

เพอใชเปนพลงง�น เซลลในตบออนชอเบต�เซลลเปนตวสร�งอนซลน อนซลนเปนตวนำ�นำ��ต�ลกลโคสเข�เซลลเพอใชเปนพลงง�น โรคเบ�หว�นเปนภ�วะทร�งก�ยมระดบนำ��ต�ลในเลอดสงกว�ปกต เกดเนองจ�กก�รข�ดฮอรโมนอนซลน หรอประสทธภ�พของอนซลนลดลงเนองจ�กภ�วะด�อตออนซลน ทำ�ใหนำ��ต�ลในเลอดสงข�น

2.เกณฑการคดกรองเขารบการรกษาทางการแพทยแผนไทยวตถประสงค เพอปองกนก�รเกดโรคเบ�หว�นในกลมเสยง และปรบเปลยนพฤตกรรม- ผทม DTX 100 - 125 mg/dL- ผทอยระหว�งทแพทยแผนปจจบนแนะนำ�ใหควบคมอ�ห�ร หรอปรบ

พฤตกรรม- ผปวยเบ�หว�นมอ�ก�รช�ปล�ยมอปล�ยเท�ทไมมภ�วะแทรกซอน- ผปวยเบ�หว�น ระยะทแพทยแผนปจจบน off ย�กรณทผปวยไมม

ภ�วะแทรกซอน

3.เกณฑการสงตอแพทยแผนปจจบน- DTX ≥ 126mg/dL หลงอดนำ��และอ�ห�ร 8 ชวโมง (ยนยน 2

คร�ง)- ปสส�วะบอยและม�ก กระห�ยนำ��- นำ��หลกลดไมทร�บส�เหต- ผปวยทรบย�เบ�หว�นกบแพทยแผนปจจบนผปวยเบ�หว�นทมแผล- ผปวยมภ�วะบวมนำ��

4.วธการตรวจและวนจฉย

4.1 การซกประวต (อ�ก�ร, พฤตกรรมก�รท�นอ�ห�ร, โรคประจำ�ตว, พนธกรรม)

ก�รวเคร�ะหโรคท�งก�รแพทยแผนไทย ต�มสมฏฐ�น มกลไกก�รเกดคอ เกดจ�กคว�มรอนหรอไฟธ�ตในร�งก�ยเปนเหตและเหนยวนำ�ใหธ�ตอนๆ น�นผดปกตต�มม�ดงทกล�วข�งตน ซงคว�มผดปกตของธ�ตน�จะกำ�เรบ หยอนหรอพก�รกข�นอยกบปจจยสงเสรม แตท�ยสดของกลไกน�น ห�กผปวยไมส�ม�รถคมโรคหรอก�รดำ�เนนโรคน�ได เมอถงจดจบ ธ�ตไฟจะเกดคว�มเสอมและหยอนหรอพก�ร และจะแสดงอ�ก�รของธ�ตนำ��ทกำ�เรบข�นยงสงผลทำ�ใหธ�ตลมและธ�ตไฟออนลงเรอยๆ ทำ�ใหดนถกกระทบและเสยสมดลของธ�ตจนทำ�ใหธ�ตแตกได

4.2 การตรวจรางกาย- ก�รด (สงเกตแผลทเท�, อ�ก�รบวม, ผวคลำ��)- ก�รคลำ� (กดดอ�ก�รกดบม)- ทดสอบอ�ก�รช�

5.การรกษาและการฟ นฟ1. จ�ยย�สมนไพร2. ก�รนวดเท�3. ก�รแชเท�4. ก�รสงเสรมสขภ�พดวยก�รแพทยแผนไทย

แนวทางการจายยาสมนไพรเพอรกษาอาการเมอปตตะเดน

ยา ขอบงใช ปรมาณการใชยา

ผลขางเคยง/ขอควรระวง

ย�มะระข�นก ลดระดบนำ��ต�ลในเลอดเจรญอ�ห�ร

ชนดแคปซลรบประท�นคร�งละ 2 แคปซล วนละ 3 คร�ง กอนอ�ห�ร

- ควรระวงก�รใช รวมกบย�ลดนำ��ต�ลในเลอด- ไมแนะนำ�ใหใชผทสงสยว�เปนไขเลอดออก เนองจ�กอ�จบดบงอ�ก�รของไขเลอดออก- ห�กใชย�เปนเวล�น�นเกน ๓ วนแลวอ�ก�รไมดข�น ควรปรกษ�แพทย-ห�มใชในเดกหรอในหญงใหนมบตรเนองจ�กมร�ยง�นว�ทำ�ใหระดบนำ��ต�ลในเลอด ลดลงอย�งม�กจนเกดอ�ก�รชกในเดกได-ไมใชสมนไพรกบผทเปนโรคตบ โรคไตว�ย และหญงต�งครรภ

ย�ปรงเฉพ�ะร�ยสำ�หรบผปวยเบ�หว�น(หญ�ลกใตใบ,เหงอกปล�หมอ,หวข�วเยนท�ง 2,แกนสก,ลกกระดอม,แหวหม,+ตรผล�,ร�ก

ลดระดบนำ��ต�ลในเลอด

ยาตม รบประท�น คร�งละ 1-2 ชอนช� วนละ 3 คร�ง กอนอ�ห�ร

-ระวงในผปวยทท�นย�ขบปสส�วะ หรอผปวยทมภ�วะปสส�วะบอย

หญ�ค�,ฝ�ง,ออยส�มสวน,ชะเอม)ย�ลมอมพฤกษ บรรเท�

อ�ก�รปวดต�มเสนเอนกล�มเน�อ มอ เท� ตงหรอช�

รบประท�นคร�งละ 1 กรม ชงนำ��รอนดม ประม�ณ 120 - 200 มลลลตร วนละ 3 คร�งกอนอ�ห�ร

- ควรระวงก�รใชย�อย�งตอเนอง โดยเฉพ�ะอย�งยงในผปวยทมคว�มผดปกตของตบไต เนองจ�กอ�จเกดก�รสะสมของก�รบรและเกดพษได- ห�มใชในหญงต�งครรภผทไขและเดก- อ�ก�รไมพงประสงคแสบรอนยอดอก

สหสธ�ร� ขบลมในเสน แกโรคลมกองหย�บ

- รบประท�นคร�งละ 1 – 1.5 กรม วนละ 3 คร�ง กอนอ�ห�ร

-ห�มใชในหญงต�งครรภและผทมไข- ควรระวงก�รบรโภคในผปวยโรคคว�มดนเลอดสง โรคหวใจผปวยโรคแผลเป อยเพปตก และกรดไหลยอน เนองจ�กเปนตำ�รบย�รสรอน ควร–ระวงก�รใชย�อย�งตอเนอง โดยเฉพ�ะอย�งยงในผปวยทมคว�มผดปกตของตบไต เนองจ�กอ�จเกดก�รสะสมของก�รบรและเกดพษได - ควรระวงก�รใชรวมกบย� phenytoin, propranolol, theophylline และ rifampicin เนองจ�กตำ�รบน�มพรกไทยในปรม�ณสง- อ�ก�รไมพงประสงครอนทอง แสบทอง คลนไสคอแหง ผนคน

การใหหตถการสำาหรบผปวยเบาหวาน 1. นวดพ�นฐ�นแขน ข� เปดประตลม 2. แชเท�ดวยสมนไพร

สมนไพรทใช ไพล ขง ขม�น ใบมะข�ม ใบสมปอย ผวมะกรด เกลอ ก�รบรขอบงช� เพอลดอ�ก�รปวด อ�ก�รช�ปล�ยมอ ปล�ยเท�ลดภ�วะเสยงตอก�รเปนแผลวธทำ� แชเท�ในนำ��อนอณหภมประม�ณ 36-38 องศ�เซลเซยส เปนเวล� 10 -15 น�ท

ขอควรระวง ควรระวงอย�ใหนำ��รอนเกนไป เพร�ะผปวยทเปนเบ�หว�นทมก�รเหนบช� จะรสกสมผสช� ไมควรแชน�นเกนเพร�ะจะมผลทำ�ใหเท�เป อยและเกนแผลไดง�ยห�มแชในกรณทเท�ผปวยมแผล

6.การคำาแนะนำา1. หลกเลยงก�รรบประท�นอ�ห�รทมรสหว�น มน เคมเลยงก�รรบประท�นอ�ห�รประเภทผดและทอด ใหรบประท�นอ�ห�รประเภทตม ยำ� แกงแทน2. สมนไพรและผกพ�นบ�นทมฤทธในก�รลดนำ��ต�ลในเลอด ทเหม�ะสมกบผปวยโรคเบ�หว�น ส�ม�รถนำ�ม�ประกอบอ�ห�รใหกบผปวยเบ�หว�น ไดแก ตำ�ลง กระเทยม กะเพร� มะระข�นก ร�กเตยหอม หอมใหญ ผกเชยงด� อบเชย ช�พล มะแวงตน มะแวงเครอ อนทนลนำ�� กรณตองก�รคว�มหว�นส�ม�รถใชหญ�หว�นแทนนำ��ต�ลได3. ลดอ�ก�รช�ปล�ยเท�ดวยก�รเดนบนกะล�หรอเดนบนกอนหน4. ก�รแชเท�สำ�หรบผปวยเบ�หว�นทมอ�ก�รช�ปล�ยมอปล�ยเท� ควรระวงอย�ใหนำ��รอนเกนไป เพร�ะผปวยทเปนเบ�หว�นทมก�รเหนบช� จะรสกสมผสช�ไมควรแชน�นเกนเพร�ะจะมผลทำ�ใหเท�เป อยและเกนแผลไดง�ยห�มแชในกรณทเท�ผปวยมแผล

5. ก�รออกกำ�ลงก�ยดวยท�ฤ�ษดดตน เชน ท�ท 2 ท�แกลมในขอมอ และแกลมลำ�ลงค ท�ท 6 แกกลอนและแกขดเข� ท�ท 12 แกตะครวมอตะครวเท�6. ทำ�ท�บรห�รเท�สำ�หรบผปวยเบ�หว�น7. ก�รทำ�สม�ธบำ�บด SKT

การหลกเลยงพฤตกรรมสขภาพทเปน มลเหตการเกดโรค 8 ประการ ไดแก

หามอดนอน ก�รอดนอนในทน�คอก�รอดนอนชวงเวล�กล�งคน โดยมหลกก�รคดทว� กล�งวนใช กล�งคนช�รต หม�ยคว�มว� ชวงกล�งวนเปนชวงทร�งก�ยควรตนและดำ�เนนชวต สวนชวงกล�งคนเปนชวงเวล�ทร�งก�ยควรไดรบก�รพกผอน ซงชวงเวล�ทควรนอนหลบใหสนทนนคอ 22.00 – 02.00 น.ร�งก�ยควรไดรบก�รพกผอนในชวงเวล�น� เพอใหธ�ตไฟไมกำ�เรบม�กเกนไป ซงอ�จเหนยวนำ�ใหผทมปญห�เรองธ�ตไฟแลวเกดภ�วะธ�ตไฟกำ�เรบข�นไดดงน�น

หามอดนำา เมอร�งก�ยข�ดนำ��กทำ�ใหคว�มรอนในร�งก�ยสงข�น สงผลตอธ�ตไฟในร�งก�ย

ควรรบประทานอาหารใหครบทกมอ ก�รรบประท�นอ�ห�รไมตรงเวล�หรอไมรบประท�นอ�ห�รในชวงเวล�ทมไฟยอยทำ�ง�นผดปกตไดเชนกน

ควรทำางานใหเหมาะสมกบกำาลงของรางกาย ห�กร�งก�ยถกใชง�นหรอมก�รเคลอนไหวม�กเกนไป จะสงผลใหเกดคว�มรอนในร�งก�ยสงข�นซงกหม�ยถงภ�วะทธ�ตไฟทำ�ง�นม�กข�น

อรยาบถ ก�รอยในอรย�บถซำ��ๆน�นๆ หรอในท�ท�งทผดๆ ทำ�ใหเสนท�งก�รเดนของลมตดขดเกดก�รคงของคว�มรอนหรอไมเกดก�รกระ

จ�ยตวของคว�มรอนดงน�นจงควรมก�รปรบเปลยนอรย�บถอยเสมอและควรอยในท�ท�งทเหม�ะสมในทกๆชวงเวล�

หามกลนอจจาระปสสาวะ สงผลตอก�รเดนของลมทำ�ใหเกดก�รตดขดเมอลมไมส�ม�รถเคลอนไหวไดเตมทจงสงผลตอธ�ตไฟใหไมไดถกระบ�ยออกไปพรอมๆกบอจจ�ระและปสส�วะเกดก�รคงอยกบทน�นเอง

หลกเลยง(โทสะ โมหะ) สภ�วะท�งอ�รมณทเครงตง หรอมอ�รมณท�งด�นใดด�นหนงม�กจนเกนไปยอมเหนยวนำ�ใหธ�ตไฟและธ�ตลมซงเปนธ�ตทมผลตอก�รแสดงอ�รมณมคว�มผดปกต

7.การประเมนผลและการตดตามผลการรกษา1. นดตดต�มผลหลงก�รรกษ� 7 วน เพอเฝ�ระวงอ�ก�รไมพงประสงคจ�ก

ก�รใชย�/เพอปรบย�ปรงเฉพ�ะร�ยครบ 1 เดอน ดผลระดบนำ��ต�ลในเลอด

2. ประเมนอ�ก�รช�ปล�ยมอปล�ยเท�หลงก�รทำ�หตถก�รทกคร�ง

แบบตรวจประเมนเท�ผปวยเบ�หว�น สถ�นบรก�ร..............................................................................

HN……………………….ID NO………….วนทตรวจประเมน.............................................................................ชอ-สกล....................................................................อ�ย............ป ทอย...................................................................ประวตเปนเบ�หว�นม�.......................ป ........................เดอนก�รสบบหร ไมสบ สบปรม�ณ........................................ก�รช�ทเท� ไมม ม........................................................เคยเปนแผลทเท� ไมม มท............................................เคยตดอวยวะทเท� ไมม มท...........................................ค� HbAIC/FBS……………………….เมอ......................................รองเท�ทใสประจำ� รองเท�แตะ รองเท�สวม อนๆ.....................

ประเมนสภ�พเท�เลบ ปกต ผดปกต.....................................................ผวหนง (สผว/อณหภม/ก�รงอกของขน) ปกต ผดปกต....................................................................ก�รตดเช�อร� ไมม ม..........................................................หนงแขง(Callus) ไมม ม....................................................

หด/ต�ปล� ไมม ม............................................................เน�อต�ย(Gangrene) ไมม ม...............................................ก�รผดรป ไมม .................................................................... Hallux valgus Hallux varus Claw toe Hammer toe Mallet toe Charcot’s foot Abnormal of toes ไมใช ใช...............................................กำ�ลงกล�มเน�อเท� ปกต ออนแรง............................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ก�รประเมนระบบไหลเวยนโลหตทเท�ชพจรหลงเท�(Dorsalis Pedis) เท�ขว� คลำ�ได เบ� คลำ�ไมไดเท�ซ�ย คลำ�ได เบ� คลำ�ไมไดชพจรขอเท�ด�นใน(Tibialis posterior) เท�ขว� คลำ�ได เบ� คลำ�ไมไดเท�ซ�ย คลำ�ได เบ� คลำ�ไมไดก�รประเมนประส�ทรบคว�มรสก(โดย Monofilament 10g)

R Lเท�ขว� ปกต Loss sensation เท�ซ�ย ปกต Loss sensation ก�รประเมนก�รลงนำ��หนกทฝ�เท� (โดยใชPodoscope)

.......=High Pressure Area. ลกษณะองเท� ปกต แบน(Flat) สง(High) เท�ขว� ...................................................................เท�ซ�ย ...................................................................

แผลทเท�กำ�ลงเปนแผล ไมใช ใชตำ�แหนงของแผล

RLคว�มรนแรงของแผล............................................................ขน�ดของแผ

ล............................................................................................................................................................................

ผตรวจ...........................................................................

อางอง

- ไกรสหล�มประเสรฐ. (2558).เวชกรรมไทยประยกต ตอน ทฤษฎธ�ตและก�รวนจฉยโรค.กรงเทพมห�นคร : พมพท บรษท ศลปสย�มบรรจภณฑและก�รพมพ.

- บญชย�หลกแหงช�ต- พ.อ.ผศ.ดร.นพ.ร�ม รงสนธ และคณะ. ร�ยง�นฉบบสมบรณก�ร

ประเมนผลก�รดแลผปวยโรคเบ�หว�นชนดท ๒ และคว�มดนโลหตสงของโรงพย�บ�ลในสงกดกระทรวงส�ธ�รณสขและโรงพย�บ�ลสงกดกรงเทพมห�นคร ประจำ�ป ๒๕๕๕

- รจน�ถ อรรถสษฐ. ก�รดแลรกษ�โรคเบ�หว�นดวยภมปญญ�ก�รแพทยพ�นบ�น. กรงเทพฯ บรษท ส�ม

- สม�คมโรคเบ�หว�นแหงประเทศไทยฯ.(2556).โรคเบ�หว�น.(ออนไลน).สบคนจ�ก http://www.medicthai.com [29 กรกฎ�คม 2560]