metodologija kineziološíkih istraživanja

8/21/2019 metodologija kineziološíkih istraživanja

1/347

Ekrem ColakhodzicIzet Rado

METODOLOGIJANAUCNOISTRAZIVACOG RADA U

INEZIOLOGIJI

Mo!tar" #$%%& 'odi(e


2/347

2

METODOLOGIJA NAUCNOISTRAZIVACKOG RADAU KINEZIOLOGIJI

Autoridr. sci. Ekrem Colakhodzic, docentdr.sci. lzet Rado, redovni profesor

IzdavacNastavnicki fakultet Univerziteta .Dzemal Bijedic" u ostaru

Za izdavaca dr. sci. !alko . ezo, vanredni profesor

Strucna recenzia dr.sci. idhat ekic, redovni profesor

dr. sci. Branimir ikic, redovni profesor

Le!torEdita ulaosmanovic, profesor

Ko"#uter$!a o%rada i #ri#re"a dr. sci. Ekrem Colakhodzic,docent

Edin Dziho

Sta"#a #C sttamparija ostar

Tiraz$%% kom.

------------------------------------------------------------------------------

- CIP - Katalogizacija u publikaciji

Nacionalna i univerzitetska biblioteka

Bosne i Hercegovine, Sarajevo

7!"#$2%##$"&$'(#7)"&*

C+KH+./IC, 0kre1eto3ologija naucnoistrazivackog ra3a u kineziologiji I

0kre1 Colak4o3zic, Izet 5a3o" - ostar % Nastavnicki 6akultet

niverziteta 8.ze1al Bije3ic8, 2#$$" - 27 str" % ilustr" 9 2) c1

Biljeska o autori1a% str" 2!-27"

ISBN 7&-)&-!#:-!#-7$" 5a3o, Izet

C+BISS"BH-I. $$$;222

-------------------------------------------------------------------------------


3/347

)REDGOVOR

Kineziologija, kao multidisciplinarna nauka, predstavlja ogromnopodrucje za istrazivanje kako studentima, strucnjacima iz prakse, trenerimatako i onima iz drugih naucnih disciplina, koji mogu i zele istrazivati u ovojoblasti. lz tih razloga razumljivo je da svaki naucnoistrazivacki rad u ovojnauci mora imati sveobuhvatniji pristup, sto vecu interdisciplinarnost, sto siresagledavanje problema koji treba rijesiti. Dobiveni rezultati daju nam vrijedneinformacije koje, sa informacijama iz drugih naucnih disciplina, daju prilog uizgradnji korpusa saznanja o covjeku kao slozenom dinamickom sistemu.

Ova knjiga nastala je kao rezultat iskustva i dugogodisnjegnaucnoistrazivackog i predavackog rada sa studentima na dodiplomskim ipostdiplomskim studijima u Bosni i Hercegovini.

Knjiga je napisana sa ciljem da citaocu priblizi osnove

naucnoistrazivackog rada u kineziologiji kao nauci, kao i ostalim srodnimantropoloskim naucnim disciplinama. S obzirom da je metodologija istrazivanja veoma dinamicna i promjenjiva materija, posebno u dijelu koji seodnosi na testiranje i mjerenje antropoloskih obiljezja, kao i statisticku obradu podataka, zelja nam je bila da siroj citalackoj publici iznesemoiskustva, misli, zapazanja o metodologiji i tehnologiji savremenognaucnoistrazivackog rada.

Ova iskustva i misli citaocu mogu posluziti kao putokaz u rjesavanjuodredenih problema, olaksati mu prelazenje puta koji ga treba dovesti docilja.

prva dva poglavlja razmotrena su najvaznija podrucjakineziologije koja se odnose na pojam, razvoj i strukturu kineziologije, kao i antropoloskistatus covjeka kao multidimenzionalnog sistema, koji je predmet istrazivanjau kineziologiji.

Sigurno je da su pojave i promjene u jednom takvom sistemu

multidimenzionalne prirode i uzajamno povezane. lz tih razloga u trecempoglavlju knjige pojasnjene su osnove transformacionih procesa i upravljanjetransformacionim procesima u kineziologiji.

cetvrtom poglavlju, koje predstavlja osnovu ove knjige, objasnjena je metodologija naucnog istrazivanja u uzem smislu, sa posebnim akcentomna metodologiju kinezioloskih istrazivanja. Date su osnove metodaistrazivanja, tehnika istrazivanja, osnove teorije mjerenja, kao i osnovni podaci o nivoima mjerenja, mjernim skalama i mjernim karakteristikamamjernih instrumenata.

Ova knjiga, prvenstveno namjenjena studentima ili istrazivacima u podrucju kineziologije, u petom poglavlju prezentira problematikukineziometrije sa specif icnostima mjerenja unutar odredenih antropoloskihprostor a, dok u sedmom poglavlju ukratko prikazuje i objasnjava statisticke

analize koje se koriste za rjesavanje problema na univarijantnom imultivarijantnom nivou.

Dijelovi knjige koji se odnosi na upute za pisanje radova i dio koji seodnosi na prilog napisani su s namjerom da studentima pomognu pri izradi


4/347

seminarskog, diplomskog i naucnog rada, a prezentirani su i potkrijepljenikonkretnim primjerima.

Ova poglavlja i primjeri, u prvom redu, plod su sopstvenih iskustava irazmisljanja o raznim etapama i problemima procesa nastajanja jednogpisanog rada. !akoder, koristili smo se, u manjoj ili vecoj mjeri, iskustvima,idejama i podacima drugih eminentnih autora koji su navedeni u poglavlju"iteratura.

Svjesni da ovo djelo predstavlja pokusaj da se ova slozena idinamicna materija izlozi na jedan novi nacin, autori se unaprijed zahvaljujuna svim opravdanim primjedbama i sugestijama, nadajuci se da ce sljedeceizdanje biti bolje.

A*tor i


5/347

)ro+&dr& ,ra(imir Mikic" redo-(i .ro+e!or

#$%D&%!' $ecenzija rukopisa autora doc. dr. %krema (olakhodzica i prof.

dr. )zeta $ade pod naslovom Metodologija naucnoistrai

ivackog rada ukineziologiji

*. #OD+() O $%(%-%!

Dr. sci. Branimir &ikic, redovni profesor za naucnu oblast Teorija sporta iTransformacioni procesi akulteta za tjelesni odgoj i sport niverziteta u!uzli i redovni profesor za predmet Biomehanika astavnickog fakultetaniverziteta /0zemal Bijedic1 u &ostaru.

2. #OD+() O +!O$)&+ ) $%(%-)$+O& $KO#)S

)me i prezime' dr. sci. %krem (olakhodzic, docent za uzu naucnu oblastTehnologija i modeli u sportu astavnickog fakulteta niverziteta /0zemalBijedic1 u &ostaru i dr. sci. )zet $ado, redovni profesor za predmete Sportskitrening i Borilacki sportovi akulteta sporta i tjelesnog odgoja niverziteta uSarajevu i redovni profesor za uzu naucnu oblast Tehnologija i modeli usportu astavnickog fakulteta niverziteta /0zemal Bijedic1 u &ostaru.

aslov' Metodologija naucnoistrai ivackog rada u kineziologiji

3rsta djela' niverzitetski udzbenik

Oblast za koju je rukopis namjenjen' Ovaj rukopis je prezentiran u devetpoglavlja, napisan je na 245 stranica ukljucujuci popis literature i prilog.dzbenik pokriva stoprocentno gradivo iz programa za nastavni predmetMetodologija i st rai ivackog rada i jednim dijelom program nastavnogpredmeta Testiranje i mjerenje, Transformacioni procesi , Antropomotorika iStatisticke metode. #rogram se odnosi na curriculum astavnickog fakulteta6 Odsjek sport i zdravlje niverziteta /0zemal Bijedic1 u &ostaru.

7. &)S"8%8% O $KO#)S

Dostavljeni rukopis je prezentiran i napisan u devet poglavlja koja su logickipovezana i cine harmonicnu cjelinu.#oglavlje )' njemu je izlozen pojam i razvoj kineziologije kao nauke i njenastruktura9#oglavlje ))' #redstavlja antropoloska obiljezja covjeka. ovom poglavljuautori prezentiraju kompletan antropoloski status covjeka i sve segmente

toga statusa9#oglavlje )))' :ovori o transformacionim procesima i nacinom upravljanjatransformacionim procesima9


6/347

#oglavlje )3' Detaljno upoznaje sa meodologijom istrazivanja u kineziologiji,posebno sa metodama istrazivanja, tehnikama mjerenja i mjernim skalama9#oglavlje 3' :ovori o kineziometriji, odnosno nacinu mjerenja u kineziologiji9#oglavlje 3)' #redstavlja prikaz statistickoih analiza koje se uglavnom

koriste u kineziologiji 6 univarijantne i multvarijantne analize9#oglavlje 3))' Daje detaljne upute za pisanje radova ;seminarskih,diplomskih i istrazivackih/9#oglavlje 3)))' #rezentira literaturu koja je koristena a satoji se od 54bibliografskih jedinica9#oglavlje )


7/347

)ro+&dr& Midhat Mekic

#$%D&%!' $ecenzija knjige autora doc. dr.%krema (olakhodzica i prof. dr.

)zeta $ade s naslovom Metodologija naucnoistrai

ivackog rada u kineziologiji

*. #OD+() O $%(%-%!

Dr. sci. &idhat &ekic, redovni profesor za uzu naucnu oblast Timski sportovi i predmet Metodologija istrai ivackog rada na akultetu za sport i tjelesniodgoj niverziteta u Sarajevu.

2. #OD+() O $%(%-)$+O& D8%"

Knjiga Metodologija naucnoistrai ivackog rada autora doc. dr. %krema(olakhodzica i prof. dr. )zeta $ade sistemski je sastavljena u devetmedusobno logicki vezanih poglavlja, koji sadrze dobro struktuiranapodpoglavlja i sa kojima cine jednu homogenu i jedinstvenu cjelinu na 2>?stranica. Djelo cine sljedeca poglavlja' *.#ojam i razvoj kineziologije9 2. +ntropoloska obiljezja covjeka9 7. !transformacioni procesi u kineziologiji9 =.&etodologija istrazivanja9 @. Kineziometrija9 5. Statisticke analize ukineziologij9 A. pute za pisanje radova9 >. "iteratura9 4. #rilog. KnjigaMetodologija naucnoistrai ivackog rada svojom gradom pokriva sadrzajpredmeta Metodologija i st rai ivackog rada9 Testiranje i mjerenje ,

Transformacioni procesi i jednim dijelom predmete Antropomotorika iStatisticke metode. Knjiga je pisana u >@ formatu ;*A,@ cm 2@ cm/ iilustrirana je.

7. &)S"8%8% O D8%"

+nalizirajuci radni tekst za knjigu Metodologija naucnoistrai ivackog radaautora doc. dr. %krema (olakhodzica i prof. dr. )zeta $ade moze se zakljucitida su autori imali osnovnu namjeru da na jedan jasan, detaljan i prakticnoprimjenjiv nacin prikazu osnovne aspekte metodologije nucnoistrazivackograda u kineziologiji kao nauci. Sam redoslijed i sadrzaj poglavlja ipodpoglavlja ove knjige oslikavaju medusobnu povezanost i sveobuhvatnostrelevantnih antropoloskih, metodoloskih i tehnoloskih pitanja bitnih zanaucnoistrazivacki rad u ovoj naucnoj oblasti. Dijelovi knjige su poslozeni u jedan hijerarhijski redoslijed, koji oslikava i priblizava kineziologiju kaonauku, predmet istrazivanja u njoj, metode istrazivanja, konceptualizacijeistrazivanja kao i kondezaciju i operacionalizaciju dobivenih podataka unaucnoistrazivackom radu. prilogu je na jedan slikovit i sazet nacinprikazana prezentacija nacina pisanja i objavljivanja naucnoistrazivackih

radova u referentnim bazama podataka. Knjiga je pisana na nacin u kojemse vidi jasna namjera autora da jednu slozenu i obimnu materiju sazetopriblize studentima dodiplomskih i postdiplomskih studija, koji studiraju na


8/347

fakultetima sporta i tjelesnog odgoja, svim strucnim radnicima u sportu, kao isvim onima koji se bave naucnoistrazivackim radom u okviru razlicitihantropoloskih naucnih disciplina. S obzirom da je metodologija kinezioloskihistrazivanja dinamicna, sa stalnim razvojem i promjenama, ova knjiga na

jedan aktuelan, savremen i kompleksan nacin priblizava i prezentira ovumateriju citaocima.

=. -+K"8(+K ) #$)8%D"O:

z pozitivnu recenziju smatram da je ova knjiga svojim obimom, iznesenommaterijom i metodoloskim pristupom predstavlja znacajan doprinos upopunjavanju praznine u literaturi Bosne i Hercegovine iz ove oblasti. tomsmislu i ova pozitivna recenzija bit ce novi podstrek autorima u daljem radu iodgovorima na mnoga pitanja iz naucnoistrazivackog rada u kineziologiji.

)majuci u vidu svu materiju koja je objasnjena u ovoj knjizi, kao i njenuaktuelnost i originalnost u edukaciji studenata, predlazem da se ovo djelostampa kao udzbenik i na taj nacin bude dostupno siroj citalackoj publici.

$ecenzent'

dr.sci. &idhat &ekic, redovni prof esor

akultet sporta i tjelesnog odgoja niverziteta u Sarajevu


9/347

SADRZAJ

%& )OJAM I RAZVOJ INEZIOLOGIJE&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& %%Definicija i ciljevi kineziologije .................................................... *=

Struktura kineziologije ................................................................ *AStruktura kinezioloskih aktivnosti .............................................. *>

#& ANTRO)OLOSA O,ILJEZJA COVJEA &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& %/&orfoloske karakteristike............................................................ 2?&otoricke sposobnosti................................................................ 22unkcionalne sposobnosti .......................................................... =>>iomehanicke karakteristike....................................................... @AKognitivne sposobnosti .............................................................. @>Konativne karakteristike ............................................................. @4

Socioloske karakteristike ............................................................ 5*

0& TRANS1ORMACIONI )ROCESI U INEZIOLOGIJI&&&&&&&&&&&&&&&&& 20#ojam transformacionih procesa ................................................ 57pravljanje transformacionim procesima .................................... 55

3& METODOLOGIJA ISTRAZIVANJA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& 2/#ojam istrazivanja ...................................................................... 54&etode istrazivanja u kineziologiji .............................................. A7#ojam nauke i metodologije ....................................................... >*

&etodologija kinezioloskih istrazivanja ....................................... >@!ehnike mjerenja u kineziologiji.................................................. >A&jerne skale............................................................................... 4@&jerne karakteristike mjernih instrumenata ................................ 4>Hipoteze istrazivanja ................................................................ **2zorak ispitanika ...................................................................... **A3arijable istrazivanja ................................................................ *2?

4& INEZIOMETRIJA &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& %#4&jerenje morfoloskih karakteristika .......................................... *2A

tvrdivanje tjelesne kompozicije u spor tu ................................. *=?#rocjena motorickih sposobnosti ..............................................*=@ lzokineticka dijagnostika...........................................................*@7&jerenje funkcionalnih sposobnosti .......................................... *@A#siholoska dijagnostika ............................................................ *54Socioloska dijagnostika ............................................................ *A?

2& STATISTICE ANALIZE U INEZIOLOGIJI &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& %54

nivarijantna statisticka analiza................................................ *A5&ultivarijantni pristup u kineziologiji.......................................... *>7


10/347

aktorska analiza ..................................................................... *>@!aksonomska analiza............................................................... *4@Diskriminativna analiza............................................................. *44$egresijska analiza .................................................................. 2??Kanonicka korelaciona analiza ................................................. 2?@

&etode analize varijanse i kovarijase ...................................... 2?@

5& U)UTE ZA )ISANJE RADOVA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& #$/#isanje seminarskog rada ........................................................ 2?4#isanje diplomskog rada .......................................................... 2*=Sistemi citiranja i referenciranja................................................ 27>(itiranje i navodenje izvora po +#6a standardu ........................ 274

6& LITERATURA &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& #35

/& )RILOG &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& #40


11/347

%& )OJAM I RAZVOJ INEZIOLOGIJE

i(eziolo'i7a potjece od grckih rijeci kinezis 6 kretanje, gibanje i logos 6zakon. %timoloski, kineziologiju mozemo odrediti kao nauku o kretanju

;&rakovic, *442/. #rvo publicirano i do sada poznato djelo pod nazivomKineziologija iii nauka pokreta u svojim odnosima s odgojem, higijenom i

terapijom*, napisao je icolas DallC ;*A4@6*>52/. #rema #rotu ;*44A/ autor

u navedenom djelu ujedinjuje evropska i izvanevropska iskustva te izlazesvoje poglede u okviru kojih istice ulogu i vaznost kretanja u razvojusposobnosti i osobina, usvajanju znanja i vjestina s ciljem ocuvanja zdravlja.DallC najavljuje novu naucnu disciplinu koja ce integralno i antropoloskiproucavati kretanje covjeka.

(inesiologie science du &ovement

Od pojave kineziologije do danasnailazimo na razlicite pristupe pojmu

kineziologije. #rimjera radi u +merici veckrajem *4. vijeka prihvataju kineziologiju,ali ne u njenom izvornom znacenju, kaonauka o utjecaju vjezbanja na rast,razvoj, odgoj i zdravlje, vec iskljucivo kaobiomehaniku. prilog tome su mnogicasopisi pod nazivom Kineziologija, kojianaliziraju kretanje iskljucivo sbiomehanickog gledista, sto navodi napogresna uvjerenja da se ljudsko kretanje

;vjezbanje/ iskljucivo temelji samo nazakonima mehanike ;&rakovic, *4AA/.#oimanje kineziologije kao nauke kojaproucava mehanicke zakonitosti kretanja

covjeka, zastupljen je u prvom dijeluhistorijskoga razvoja ove nauke koja datira od anticke :rcke i +ristotelovihanaliza osnovnih principa kretanja, hodanja i pretvaranja rotacionog utranslatorno kretanje. Osim +ristotela ;7>= 6 722 g. pr. n. e./ vazno jeistaknuti doprinos najveceg fizicara i jednog od najvecih matematicara ustarom vijeku, +rhimeda ;2>A 6 2** g. pr. n. e./. +rhimed se bavio obicnim,prakticnim problemima, koji su bili primjenjivani na mnogim mjestima, odpolja do rudnika. Definirao je zakone poluge, polozio osnove hidrostatici i

odredio pribliznu vrijednost broja n ;7,*=/.

-a razliku od +ristotela i +rhimeda koji su bili usmjereni na proucavanjemehanickih zakonitosti, grcki fizicar, filozof i ljekar Cla*di*! Gale( ;*24 62?? g. pr. n. e./ proucavao je anatomiju i u 7@. godini zivota postaje doktor &arka +urelija. apisao je oko =?? djela iz podrucja medicine, filozofije i

$8Cinesiologie ou Science 3u ouve1ent .ans es 5raports vec


12/347

matematike. +natomiju je proucavao iskljucivo na zivotinjama. tvrdio jenervne puteve kroz kicmu, te da se usljed prekida kicmene mozdineuzrokuje oduzetost odredenih dijelova tijela. :alen je zasluzan za prvukoncepciju krvotoka koja ce se odrzati do *A. vijeka.

"eonardo da 3inci +natomical studC of the arm

3itruve "uc ?iatour

$azdoblje renesanse jedno je odnajkreativnijih razdoblja koje je oznaciloprekid sa srednjim vijekom ;vremenski od*=. do *5. vijeka/. !okom razdobljarenesanse doslo je do novoga pokreta ukulturi %urope, posebno zapadne %urope,koji je doveo do preokreta i u nauci.&ehaniku tijela u razlictim aktivnostimaopisivao je i "eonardo da 3inci ;*=@26*@*4/, talijanski slikar, arhitekt, izumitelj,

kipar, mislilac, matematicar i inzenjer.jegov utjecaj, iako je bio najjaci uslikarstvu, nije samo ostao na tome, vecse osjetio i u anatomiji, optici, hidraulici,odnosno u vecini grana moderne nauke.

3ec od antickih vremena kipari i slikaritajnu lijepe estetike1 zeljeli su objasniti uzpomoc matematickih odnosa. tome jeprednjacio starorimski arhitekt 3itruvije iz

cijeg je univerzalnoga djela 0 arhitekturi"eonardo ucio o proporcijama ljudskogatijela. 3itruvije u tome djelu navodiproporcije od kojih samo primjera radiisticemo neke' dlan je sirine = prsta, korak je = lakta, visina muskarca je = lakta;odnosno 2= dlana/, duzina ruke je *E*Ovisine muskarca. Kao rezultat proucavanja3itruvijevih proporcija, nastao je poznati"eonardov crtez 3itruvijev covjek,

upotpunjen biljeskama ;*=42. godine/. a crtezu je prikazan lik nagogmuskarca s ispruzenim rukama u dvije pozicije, upisan istovremenono u krugi kvadrat. Ortez i tekst ponekad se zovu zakon proporcija. !o je bila naucnaanaliza koja je imala kosmoloski znacaj ;povezanost covjeka i svemira/ iumjetnicki znacaj ;pravilna reprezentacija ljudskoga tijela i stvaranjearhitekture temeljene na proporcijama ljudskoga tijela/.

razvoju kineziologije od izuzetnoga znacaja doprinos je velikog izumiteljaGalileo Galileja ;*@5= 6*5=7/, talijanskoga fizicara i matematicara, koji uvodi

eksperimentalnu metodu istrazivanja. %ksperimentalne metode istrazivanjaod velike su vaznosti za kineziologiju, a time i njegova uloga u njenom


13/347

razvoju. $azvoju kineziologije, indirektno je pridonio sac !e"ton ;*5=26*A2A/, engleski fizicar, matematicar i astronom, jedan od najvecih naucnikau historiji. #ostavio je osnovu klasicne mehanike, u kojoj je formulirao tripoznata zakona koji izrazavaju odnos izmedu sila, njihovu interakciju iefekte, tzv. eFtonovi zakoni kretanja ;*. inercije ili tromosti, 2.proporcionalnosti sile i ubrzanja i 7. jednakosti akcije i reakcije/, a koji suobjavljeni *5>A. godine u djelu #hilophiea naturalis prinicipia mathematica.

Kineziologija u %vropi stagnira gotovo jedan vijek, tek potkraj *>. vijekaponovo se javlja u izvornom obliku. zrok tome vjerovatno lezi u cinjenicinaglog razvoja drugih antropoloskih nauka ili disciplina, koje su svaka sasvoje pozicije proucavale procese kretanja 6 vjezbanja. ove nauke idiscipline pridonijele su prosirenju spoznaja o covjeku, ali su istovremenonegativno utjecale na razvoj kineziologije kao samostalne nauke, stvaranjem

pogresnih uvjerenja da se kretanje, odnosno tjelesno vjezbanje mozeobjasniti samo nekom od tih nauka ili jednostavnom sumom njihovihspoznaja ;&rakovic, *4AA/. Krajem *4. vijeka razvijaju se naucne disciplineanatomije i fiziologije koje objasnjavaju funkciju i mehanizme pokreta.lstrazivanja iz podrucja anatomije i fiziologije pridonose opcem zakljuckuprema kojem su mnogobrojne antropologijske discipline medusobnopovezane s kineziologijom.

a prepoznatljivost kineziologije kao opce nauke o kretanju znatno jeutjecao i sport. ldeja #ierra de (oubertina ;*>57 6 *47A/ o obnavljanju

olimpijskih igara doprinosi spoznajama da je sport sve vise sinonim zasveokupnu djelatnost, odnosno da se kineziologija odreduje kao 1nauka osportu1. &edutim, vazno je istaknuti da je sport samo jedan oblik aktivnosti,ciji su glavni ciljevi usmjereni na postizanje sto boljih rezultata u nekojaktivnosti i sudjelovanje na sportskim natjecanjima na razlicitim razinama,sto nas navodi na zakljucak da se radi o primjenjenoj kineziologiji u sportu.

Kineziologija danas dobiva sve veci znacaj u savremenom drustvu, te polakopostaje jedna od najvaznijih nauka, posebno zbog sve vecih zahtjeva usportu, postizanja vrhunskih sportskih rezultata, ali jednako tako zbogpotrebe ocuvanja zdravlja ljudi. -dravlje je sve vise ugrozeno zbog sve vecezastupljenosti pasivnog, sjedilackog tzv. sedentarnog stila zivota, posebnodjece i mladih ljudi. Sve veci broj evropskih zemalja istice potrebu redovnogtjelesnog vjezbanja, s obzirom na ucinke koji istovremeno u velikom brojuslucajeva mogu preventivno utjecati na pojavu bolesti savremenoga drustva,posebno kardio6vaskularnog i respiratornoga sistema, osteoporoze, malignihoboljenja i depresije.

Kineziologija je kao nauka sve vise prisutna u drugim naukama i

disciplinama, posebno se to odnosi na antropoloske nauke. Osim toga vazno je istaknuti razvijenu naucnu metodologiju putem koje se mogu rijesiti brojnispecificni problemi vjezbanja, sto je vazno za daljnji razvoj nauke.


14/347

De+i(ici7a i cil7e-i ki(eziolo'i7e

uvodu poglavlja objasnjen je pojam kineziologije, medusobna povezanost,njena historija nastanka i jednostavna etimoloska definicija koja objedinjujepojmove. prenesenom smislu kineziologija je nauka koja proucava ljudskokretanje, zakonitosti upravljanja procesom vjezbanja i posljedice tih procesana ljudski organizam ;&rakovic, *442/. ovom dijelu vazno je istaknuti dase pod pojmom upravljanoga procesa vjezbanja podrazumijeva primjenaodredenih, ne bilo kojih vjezbi. (esto smo svjedoci zabluda, poistovjecivanjasvakodnevnih kucanskih poslova i poslova odrzavanja okucnice supravljanim programima tjelesnoga vjezbanja. Stoga je vazno posebnonapomenuti da samo primjerenim kinezioloskim programima, koji sadrzeodredene vjezbe iEili motoricke zadatke, mozemo utjecati na optimalan razvoji odrzavanje pojedinih sposobnosti i osobina. $edovno vjezbanje putem

kojeg utjecemo na razvoj iEili odrzavanje sposobnosti, osobina i motorickihznanja, moze nam omoguciti vecu radnu ucinkovitost u obavljanjusvakodnevnih poslova i obaveza, npr. u skoli i na poslu.

Osim upravljanog procesa vjezbanja, nekoliko puta smo istaknuli tjelesnuvjezbu kao osnovu, stoga je vazno ukratko definirati taj pojam. Sta jetjelesna vjezbaG !jelesnu vjezbu definiramo kao odredenu strukturukretanja, koja objedinjuje mehanicke i energetske elemente i ritam;"eskosek, *4A2/. Dodatni razlog zasto ne mozemo poistovjetiti kinezioloskevjezbe s nekinezioloskim ;kucanskim ili nekim drugim poslovima/ moze se

objasniti na sljedeci nacin' za svaku vjezbu poznata je namjena uupravljanom procesu vjezbanja, nacin izvodenja, ritam disanja temogucnosti prilagodbe vjezbi s obzirom na trenutno stanje osobe koja je uprocesu vjezbanja. Kineziologija je jedina nauka koja se bavi proucavanjemzakonitosti upravljanog procesa vjezbanja, posebno vjezbanja kojem suciljevi ;prema &rakovicu, *44A/'*. unapredenje ljudskog zdravlja,2. optimalan razvoj i odrzavanje na sto visem nivou antropoloskih obiljezja i

nivoa motorickih znanja,7. preventivno utjecati na opadanje pojedinih osobina i sposobnosti i

motorickih znanja,=. maksimalan razvoj osobina i sposobnosti u takmicarski usmjerenim

kinezioloskim aktivnostima.

ovako razradenoj podjeli cilja na cetiri dijela utemeljuju se primijenjenapodrucja kineziologije, a to su' edukacija, rekreacija, sport i adaptiranatjelesna aktivnost ;kineziterapija/.

Ed*kaci7a kao pojam ima visestruko znacenje. #od edukacijom se

podrazumijevaju institucije, procesi, sadrzaji i rezultati organiziranog iEilislucajnog ucenja u funkciji razvoja razlicitih kognitivnih sposobnosti, kao istjecanja raznovrsnih znanja, umijeca i navika. #rimjenjeno podrucje


15/347

kineziologije u edukaciji je usmjereno na optimalan razvoj i zadrzavanje nasto visoj razini ljudskih osobina, sposobnosti i motorickih znanja. %dukacijapodrazumijeva cijelu vertikalu odgojno6obrazovnoga sistema, odpredskolskog do visokoskolskog obrazovanja.

3ertikala odgojno obrazovnog sistema

Hpredskolsko obrazovanje

Hosnovnoskolsko obrazovanje

srednjoskolsko obrazovanje

visokoskolsko obrazovanje

U rekreaciji $lat% recreare & o'noviti, ponovo stvoriti( primarni cilj jepreventivno utjecati na opadanje pojedinih antropoloskih karakteristika i

motorickih znanja. Danas se u strucnoj i naucnoj literaturi u okvirukineziologije, osim o sportskoj rekreaciji , govori i o primijenjenoj, naucnojdisciplini pod nazivom kinezioloska rekreacija, koja ima metodologijupracenja i kontrole ucinaka i koja proucava zakonitosti upravljanjaspecificnim, prilagodenim, odabranim vrstama tjelesne aktivnosti u okvirusportsko6rekreacijskih sadrzaja te njihove ucinke na covjeka u smisluocuvanja zdravlja, odrzavanja i dijelom razvoja ljudskih sposobnosti iosobina. Sportska rekreacija najcesce se definira kao organizirana iprogramirana sportska aktivnost prilagodena covjeku u svrhu opceg iliciljanog oporavka organizma. jezina je svrha zadovoljenje licnih psihickih i

fizickih potreba, koje u profesionalnom radu i zivotu nisu ispunjene, pacovjek, baveci se rekreativno raznim aktivnostima, zadovoljava raznovrsneinterese i potrebe za kreativnoscu, otkrivanjem i ostvarenjem vlastitogidentiteta zabavom, humorom, sportom, kretanjem, igrom, aktivnimodmorom, relaksacijom.

i(ezitera.i7a pojmovno je nastala od dvije rijeci ;grc. kinesis 6 kretanje9therapeia 6 sluzenje, lijecenje/. Osnovno sredstvo djelovanja kineziterapije je pokret. !eoretske osnove kineziterapije nalazimo u kineziologijikoja proucava zakonitosti upravljanja procesom vjezbanja i posljedice tihprocesa na ljudski organizam ;&rakovic, *44A/. Kineziterapija je primjenjenopodrucje kineziologije koje se bavi lijecenjem i prevencijom pomocupokreta. Kao sastavni dio kineziologije, kineziterapija sadrzi elementeprimijenjene kineziologije, gdje kinezioloski operator sluzi poboljsanjuzdravlja odredenog pojedinca. lstovremeno, kineziterapija se u fizikalnojmedicini smatra metodom lijecenja ;Kosinac, 2??@/. adalje, kineziterapija je definirana kao naucna disciplina s kompleksnim pristupom u kreiranjuposebno uvjetovanih programa vjezbanja ;&ajkic, *44A/. !o podrazumijevaaplikaciju razlicitih modaliteta rada, te posebno doziranje intenziteta

vjezbanja zavisno od pojedinca i njegovog stanja. (ilj kineziterapije jepostizanje optimalne rehabilitacije poslije bolesti ili ostecenja, do takvastanja koje omogucava


16/347

covjeku sto prirodniji i laksi nacin daljneg zivota. Kineziterapijski programikoriste se u svakodnevnoj praksi osoba s poteskocama u razvoju idegenerativnim promjenama lokomotornog sistema ;ortopedskakineziterapija/, osoba s oboljenjima respiratornog sistema ;pulmoloskakineziterapija/, osoba s kardio6vaskularnim oboljenjima ;kardio6vaskularnakineziterapija/ ;(iliga, *44@/, te u svim ostalim patoloskim stanjima za koje jedokazano pozitivno djelovanje primjene specificnih sistema vjezbanja ;npr.neuroloska kineziterapija, ginekoloska i porodiljska kineziterapija,gerijatrijska kineziterapija, pedijatrijska kineziterapija, reumatoloskakineziterapija, psihijatrijska kineziterapija i uroloska kineziterapija/ ;&ajkic,*44A/. lpak, u svijetu najpoznatija je tzv. ortopedska kineziterapija.lstrazivanja u podrucju ortopedske kineziterapije najvise su usmjerena narazlicite deformacije sistema za kretanje i metode korekcije istih.

#rimjenjeno podrucje 6 !.ort usmjereno je na maksimalni razvoj osobina isposobnosti u svrhu postizanja vrhunskih rezultata u takmicarski usmjerenimkinezioloskim aktivnostima. Sama rijec potjece od lat. disportare iii desportare, a u upotrebu je usla preko engleskog jezika disport ilifrancuskog jezika desport, sto u prijevodu znaci zabava, igra, provodenje, pau tim okvirima i tjelesno vjezbanje, treniranje ;&alacko i $ado, 2??=/.Osnovne karakteristike sporta kao fenomena su'

toku cjelokupne sportske aktivnosti tezi se ka ispoljavanjumaksimalnih mogucnosti covjeka.

!renazna aktivnost usmjerena je na razvoj sposobnosti i

karakteristika covjeka od kojih prvenstveno zavisi postizanjesportskog uspjeha6

Kroz borbu i takmicenje trazi se mjerljivi efekat rada ;sportskirezultat/.

savremenom drustvu sport se pojavljuje kao cinilac koji vrsi utjecaj napoliticki, ekonomski, kulturni, obrazovni i ukupni socijalni, nacionalni imedunarodni razvoj savremenog svijeta, odnosno kao veoma znacajancinilac kulture drustva. Strukturu i funkcioniranje sistema sporta cine sljedecisportski sistemi'

)ro+e!io(al(i !.ort, koji egzistira kao osnovno zanimanje sportista,u kojem oni na osnovu nivoa svojih sportskih dostignuca moguostvariti znacajnu i egzistentnu finansijsku zaradu.

Amater!ki !.ort, u kojem sportisti pretezno stjecu drustvenuafirmaciju, ostvaruju samo djelimicnu dopunsku zaradu izadovoljavaju svoje osnovne potrebe, kako bi sacuvali ili unaprijedilitjelesno i mentalno zdravlje.

Skol!ki !.ort, koji se bazira na dobro razradenoj selekciji, procesutreninga prilagodenom uzrasnim kategorijama i sistemu takmicenja, asvakom sportisti omogucava ispoljavanje vlastitih genetickih

potencijala.


17/347

U(i-erzitet!ki !.ort" koji omogucava studentima kontinuiranu

trenaznu i takmicarsku sportsku aktivnost u okvirima studentskepopulacije.

Rekreati-(i !.ort" u kojem aktivni ucesnici rekreativnog programa

redovno vjezbajuci i takmiceci se brinu o ocuvanju svoga zdravlja iodrzavanju optimalnog nivoa svojih psihofizickih sposobnosti.

S.ort i(-alida" koji pored tjelesne i mentalne rehabilitacije invalidarazlicitih kategorija omogucava i ucesce na razlicitim nivoimaspecificnih sportskih takmicenja.

Str*kt*ra ki(eziolo'i7e

Svaka nauka ima vanjsku (eksternu) i unutrasnju (internu) strukturu.

3anjska odreduje mjesto nauke prema drugim naukama s kojima jepovezana, a unutrasnja odreduje primjenjene, pomocne i specijalne naucnediscipline unutar neke nauke. nutrasnju strukturu kineziologije mozemopodijeliti na cetiri grupe naucnih disciplina' primjenjene, antropoloske,medicinske i metodicko 6 metodoloske discipline.

Osnovna struktura kineziologije

IN E Z IOL OGIJA

)RIMJENJENEDISCI)LINE

ANTRO)OLOSEDISCI)LINE

MEDICINSEDISCI)LINE

METODICO 8METODOLOSE

SISTEMATSAINEZIOLOGIJA

ANTRO)OLOGIJA 1IZIOLOGIJA I,ERNETIA

MOTORICOUCENJE )SI9OLOGIJA ANATOMIJA METODIA

,IOME9ANIA SOCIOLOGIJA

S)ORTSA

MEDICINA

TEORIJA

TRENINGA

INEZITERA)IJAMETODOLOGIJAISTRAZIVANJA

3azno je istaknuti da pod kinezioloskom aktivnosti podrazumijevamo samoone aktivnosti kojima mozemo cjelovito utjecati na pojedine osobine isposobnosti, odnosno aktivnosti koje imaju odreden sadrzaj i modaliteterada. #romjene, odnosno razlike u pojedinim osobina i sposobnostima, kojesu nastale ili uzrokovane tjelesnim vjezbanjem, mogu biti korisne spoznajeza antropoloske i medicinske specijalne naucne discipline. -a metodicke

discipline ;kinezioloska metodika, teorija treninga/ interesantne su analizeprijedloga novih metoda iEili kombinacije istih te njihova primjene u procesu


18/347

ucenja ili vjezbanja. lzrada eksperimentalnoga istrazivanja, prikupljanjenavedenih informacija i evidencija podataka, obrada i analiza rezultata,pripadaju metodoloskim disciplinama, odnosno metodologiji istrazivanja;kinezimetrija, kinezioloska informatika i kinezioloska statistika/.

Str*kt*ra ki(eziolo!kih akti-(o!ti

Kinezioloske aktivnosti mozemo podijeliti na @ grupa s obzirom na osnovnespecificnosti kretnih struktura'

*. Mo(o!tr*kt*ral(e ciklicke 8 ciklicke aktivnosti, odnosno jednastruktura kretanja koja se stalno ponavlja u nekom ciklusu' trcanje,hodanje, plivanje, biciklizam, veslanje.

#& Mo(o!tr*kt*ral(e aciklicke 8 jedna kretna struktura koja sepovremeno ponavlja' streljastvo, dizanje utega, bacanje koplja, skok

u vis.7. )oli!tr*kt*ral(e aciklicke 8 kretne strukture aciklickog tipa ;bezciklusa, struktura kretanja se ne ponavlja/, a kretanje se izvodi iogranicava u kontaktu s partnerom, vise kretnih struktura koje sepovremeno ponavljaju' boks, macevanje, judo.

=. )oli!tr*kt*ral(e !loze(e akti-(o!ti 8 aktivnosti kojima se tezipogadanju odredenoga cilja u prostoru vodenim ili bacenimprojektilom, veci broj struktura kretanja i izmjene ciklickih i aciklickihsadrzaja' sportske igre s loptom ;kosarka, nogomet, odbojka,rukomet, vaterpolo .../.

@. )oli!tr*kt*ral(e e!tet!ke akti-(o!ti 8 aktivnosti kojima je cilj dosticineki estetski kriterij izvodenjem dozvoljenih kretanja, veci brojstruktura kretanja i izmjene ciklickih i aciklickih sadrzaja' ritmickagimnastika, ples, umjetnicko klizanje.

Kineziologija je sinteticka nauka koja koristi saznanja iz uglavnom tri velikapodrucja'

*. nauka koje proucavaju antropoloska obiljezja covjeka,2. naucnih disciplina koje proucavaju transformacione procese,

7. naucnih disciplina koje proucavaju metodologiju istrazivanja.

lz tih razloga prevashodni cilj ove knjige bio je da se citaocima priblize ova tripodrucja koja uveliko determiniraju i neposredno koriste sva dosadasnjasaznanja u prostoru kineziologije kao nauke.


19/347

#& ANTRO)OLOSA O,ILJEZJA COVJEA

-animanje za covjeka prisutno je jos u filozofskim raspravama antickihmudraca, jer je u atinskim filozofskim skolama ideja o covjeku imalaistaknuto mjesto. -asluga Sokratova za pomjeranje filozofskog tezista odkosmoloskog prema antropoloskom je nesumnjiva. Sokratovom misijom u +tini pocinje antropoloski period u grckoj filozofiji, jer je Sokrat od prirodeskrenuo pogled filozofa prema covjeku. Kopernikanski obrt vezan je zaSokratovo okretanje od kosmoloskih pitanja prema problematici covjeka, sto je bio uvod u ozbiljno antropolosko preispitivanje.

(ovjek antropoloski postaje centar kosmosa, a odgonetanje biti ljudskeprirode je prvorazredni zadatak filozofije. eki filozofi ce kasnije zakljuciti da je otkrice svjetlosti razuma koji je dominirao u grckoj filozofiji, taj izum grcke

civilizacije logos bio presudan za grcku antropolosku misao, jer se po prviput covjek zamislja kao specificno bice odvojeno od prirode. Supstancijalnoodijeljen od poretka prirode, covjek se shvata kao jedinstvena pojava ukosmosu, buduci da je osloboden od zakona nuznosti. !akoder, u +ristotelovom ucenju pojam covjekove duhovne prirode odigrat ce vaznuulogu i postati temeljna misao za konstituiranje antropologije kao posebnenauke.

+nthropos

Definiranje covjeka kao slozenog,dinamickog i nadasve organiziranogintegralnog sistema treba uvazavati i

cinjenicu da je taj sistem sastavljen izodredenih podsistema, koji su predmetinteresiranja razlicitih naucnih oblasti'biolosko6medicinske, psiholoske, socioloske ioblasti motorickih sposobnosti. (ovjekovoporijeklo i njegov razvoj danas proucavajurazne naucne oblasti' biologija, medicina,fiziologija, pedagogija, historija, filozofija,ekologija, geografija, arheologija, etnologija,

demografija, sociologija i mnoge druge. Svaova saznanja o covjeku objedinjavaantropologija, koja se najcesce definira kao nauka o covjeku u vremenu iprostoru. jen naziv, po ugledu na druge nauke, nastao je iz grckih rijecianthropos 6 covjek i )ogos6nauka, sto oznacava nauku o covjeku. +ntropologija tretira covjeka kao cjelinu, sto znaci da se zakonitosti razvojaljudskog bica objasnjavaju integralno, buduci da je svaki problem vezan zaljudsko bice u najtjesnjoj meduzavisnosti prirodnih i drustvenih faktora.#redmet izucavanja antropologije, kao segmenta ukupne nauke u oblastisporta, jeste antropoloski status ;antropoloska obiljezja/ covjeka. #od

antropoloskim statusom podrazumijevaju se sljedece covjekove sposobnostii karakteristike'


20/347

&orfoloske karakteristike, &otoricke sposobnosti, unkcionalne sposobnosti, >iomehanicke karakteristike, Kognitivne sposobnosti, Konativne karakteristike, Socioloske karakteristike.

Mor+olo!ke karakteri!tike

&orfoloske karakteristike antropoloskog statusa covjeka predstavljajuproces rasta i ontogenetskog razvoja. &orfoloske karakteristike covjekaopisuju gradu tijela, odnosno somatotipske karakteristike sportista. Dok u

nekim sportskim granama morfoloske karakteristike znacajno utjecu nauspjeh, u drugima je njihov utjecaj vrlo mali ili zanemarljiv. dosadasnjimistrazivanjima ;Kurelic i saradnici, *4A@9 &omirovic i saradnici, *4A?/dobiveni rezultati ukazuju da su za najveci dio varijabiliteta morfoloskihkarakteristika odgovorne dimenzije koje cine model strukture morfoloskihkarakteristika, a u sustini predstavljaju cetverodimenzionalni prostor sastavljen od cetiri morfoloska faktora'

o lo('it*di(al(e dime(zio(al(o!ti !keleta, koja je vezana idirektno odgovorna za razvoj, odnosno rast kostiju u duzinu,

o tra(!-erzal(a dime(zio(al(o!t !keleta, koja je odgovornaza rast kostiju u sirinu,

o -ol*me( ma!e i ti7ela, koji je odgovoran za ukupnu masu;tezinu/ i obim tijela,

o .otkoz(o ma!(o tki-o, odgovoran za ukupnu kolicinumasnog tkiva u organizmu.

Koeficijent urodenosti predstavlja velicinu varijanse svake antropoloskedimenzije koja je pod utjecajem genetickih komponenti, tj. dio varijanse kojise ne moze mijenjati. tu svrhu najcesce se koristi Holtzingerov koeficijent

urodenosti ;H2/, mada postoje i drugi koeficijenti koji su slicni rezultatimadosadasnjih istrazivanja. &orfoloske karakteristike pokazuju da najvecu

genetsku uvjetovanost ima dimenzionalnost skeleta, a iznosi ;H2I.4>/, nesto

niza je kod voluminoznosti tijela ;H2I.4?/, a masnog tkiva je najmanja

;H2I.@?/. #rema tome, najvece promjene su moguce u prostoru potkoznog

masnog tkiva.

&orfoloski status covjeka odreduje se antropometrijskim mjerenjima, koja senajcesce izvode u specijaliziranim centrima za sportsku dijagnostiku iprognozu, tipa sportskih ambulanti za zdrastvenu kontrolu sportista.

&inimum antropometrijskog mjerenja predstavljaju mjerenja tjelesne visine i


21/347

tezine ;mase/ tijela, te kozni nabor sportiste. Ovo su tri osnovna parametraza procjenu morfoloskog statusa sportista. &orfoloska antropometrija jemetoda koja obuhvata mjerenje ljudskog tijela, te obradu i proucavanjedobivenih mjera. #rimjenjuje se u brojnim podrucjima' u sportu i sportskojmedicini, pedijatriji i skolskoj medicini za pracenje rasta djece i omladine,ergonomiji i industriji, u okviru standardnih postupaka u praksi, za procjenustanja uhranjenosti, kao i za naucna istrazivanja morfoloskih osobitosti tijelatokom rasta i razvoja, povezanosti tjelesnih dimenzija s drugimantropoloskim karakteristikama, te u analizi populacijske strukture. okviru sporta morfoloska antropometrija omogucava'

Selekci7* ka(didata za .o7edi(i !.ort ili di!ci.li(* na temeljudosadasnjih spoznaja o znacaju pojedinih morfoloskihantropometrijskih karakteristika za uspjesnost u pojedinom

sportu. #ri tome se posebna paznja polaze i na oneantropometrijske karakteristike koje su pod dominantnimutjecajem genetskih faktora, odnosno one koje su preteznoekostabilne ;tj. koje nece biti podlozne promjenama podutjecajem specificnog treninga/.

)race(7e i e-al*aci7* tre(azo' .roce!a, pri cemu je korisnopracenje upravo onih dimenzija tijela koje su podloznepromjenama pod utjecajem egzogenih faktora ;u ovom slucajutrenaznog procesa/ ili pak pracenje promjena u sistemu tijela

odredenom antropometrijskom metodom.

O:7ekti-(o oc7e(7i-a(7e o.ce' raz-o7a ti7ela, tokom procesarasta i razvoja koristimo se metodom standarda koja omogucavausporedbu izmjerenih vrijednosti s prosjecnim vrijednostimapopulacije iste dobi i !.ola&

o(trol* !ta(7a *hra(7e(o!ti !.orti!ta, problem koji danaszaokuplja paznju svakog ozbiljnog sportiste i trenera. #ritome nije vise dovoljna informacija o vrijednosti tjelesne

mase, odnosa tjelesne mase i visine tijela sportiste, vec oudjelu nemasne i masne komponente u ukupnoj tjelesnojmasi.

)race(7e o.ora-ka !.orti!ta * .roce!* reha:ilitaci7e,#ojedine antropometrijske mjere ;npr. obimi, mjere koznihnabora, tjelesna masa/ te postotak tjelesne masti korisne suuz mjerenje funkcionalnih parametara u pracenju oporavkasportista nakon povreda.


22/347

Motoricke !.o!o:(o!ti

Motorickim !.o!o:(o!tima nazivaju se one sposobnosti covjeka kojeucestvuju u rjesavanju motornih zadataka i uvjetuju uspjesno kretanje, bezobzira da li su stecene treningom ili ne. #od motorickim sposobnostimaipodrazumijevaju se sposobnosti covjeka koje su se u ranijoj literaturenazivale ,fizickim sposobnostima1, a kasnije 1 fizickim kvalitetima1 itd. #opitanju utvrdivanja strukture motorickih sposobnosti ima jos uvijeknejasnoca, a dosadasnja istrazivanja pokazuju da se problem njihovestrukture tek poceo rjesavati. aktorskim pristupom u istrazivanju ovogantropoloskog prostora vremenom se nakupilo sve vise informacija kojepotvrduju da postoji vise faktora snage, brzine, koordinacije itd., sto jedovelo do pitanja o strukturi motorickih sposobnosti, odnosno do pitanjakoliko motorickih sposobnosti objektivno postoji i kakve su njihove

medusobne relacije.

#ristupi izucavanju i saznavanju motorickih sposobnosti razvijali su sehistorijski i u tom vremenu su se medu sobom uzajamno preplitali idopunjavali, tako da se danas, pored tzv. teorijskog ili spekulativnog,izdiferencirala dva pristupa'

Strukturalni ili faktorski, Klasifikacijski ili taksonomski.

aktorski pristup doprinio je formuliranju tzv. strukturalnih modela ;&etikos,:redelj i &omirovic, *4A4/, s napomenom da je bilo kakva valjana

interpretacija rezultata bila gotovo nemoguca bez funkcionalnih hipoteza,tako da se i pokusaj sinteze dobivenih rezultata najcesce izvodio u okvirufunkcionalnog strukturalistickog modeliranja regulacionih procesa, od kojihzavisi ucinak u motorickim aktivnostima.

!aksonomski pristup ;&alacko i $ado, 2??=/ se moze definirati kaonapustanje klasicne teorije motorickih sposobnosti definiranih kao latentnedimenzije i shodno tome do zamjene faktorskih modela taksonomskimmodelima. S obzirom da ovakav pristup daje dobre rezultate, mozda je to ipravi pristup za rjesavanje problema izucavanja strukture motorickihsposobnosti.

i:er(eticki model motorickih !.o!o:(o!ti predstavlja sintezu rezultatadobivenih u dosadasnjim strukturalnim, funkcionalnim i klasifikacijskimistrazivanjima motorickih sposobnosti ;&omirovic i sar., *4A?9 :redelj i sar.,

*4A@9 Kurelic i sar., *4A@9 &etikos i sar., *4A4/. Osnovnu konstrukcijukibernetickog modela motorickih sposobnosti cine funkcionalne jedinicemotorickih regulatora, kognitivnih procesora i konativnih regulatora sa

ulaznim i izlaznim procesorima, koji su medusobno povezani i uvjetovani2.

2>eorija o povezanosti 1otoricki4 sposobnosti, kognitivni4 sposobnosti i

konativni4 karakteristika poznata je kao teorija integralnog razvoja autora Is1ail,

"H" ($72*


23/347

unkcionalne jedinice motorickih sposobnosti su' &otoricki regulatori, Kognitivni procesori, Konativni regulatori.

unkcionalne jedinice motorickih regulatora su ' $!K 6 regulator trajektorije kretanja, odgovoran za formiranje

slozenih kretnih struktura i kontrolu njihovog izvodenja, S$!6 sinergijski regulator i regulator tonusa, odgovoran za

koordinaciju rada efektora, $S 6 regulator snage, odgovoran za aktiviranje motorickih jedinica, $) 6 regulator izdr i ljivost i , odgovoran za kontrolu trajanja aktivnosti

motorickih jedinica.unkcionalne jedinice kognitivnih procesora su'

) 6 perceptivni procesor , odgovoran za dekodiranje, strukturiranje ipretrazivanje ulaznih informacija,

: 6 centralni kognitivni procesor, odgovoran za koordinaciju i kontrolurada kognitivnih procesora, donosenje odluka i kontrolu sprovodenja,

# 6 paralelni procesor , odgovoran za simultano procesiranje,pretrazivanje memorije i simultanu sintezu,

S 6 serijalni procesor , odgovoran za serijalno procesiranje,pretrazivanje memorije i anticipaciju efekata izlaznih signala.

unkcionalne jedinice konativnih regulatora su' *egulator za koordinaciju regulativnih funkcija, odgovoran za

kontrolu kognitivnih i konativnih procesa, kao i motorickih funkcija, *egulator aktiviteta, odgovoran za aktivitet i energetski nivo na kojem

funkcioniraju ostali sistemi, ukljucivsi i kognitivne procese i motorickeregulatore.

#rilikom analize motorickih sposobnosti u sportskim aktivnostima, s obziromda kompleksnih istrazivanja po sportovima jos uvijek nema u dovoljnombroju, najcesce se predlaze i primjenjuje hipotetsko 6 empirijski model,sastavljen od motorickih sposobnosti snage, 'rzine, koordinacije,fleksi'ilnosti, ravnotei e, preciznosti i izdr i ljivost i .

S(a'a

Kao sto je u praksi poznato snaga se razvija i primjenjuje u razlicitimaktivnostima vjezbanja i treninga, pa shodno tome, postoje i razlicite vrsteispoljavanja snage, koje su formirane na bazi kriterija njihovog dejstva. aosnovu prvog kriterija, odnosno na osnovu kakvog rezima rada misicirazvijaju snagu, u generalnom pogledu imamo tzv. dinamicku i statickusnagu $izotonicna i izometrijska(% Kod ispoljavanja dinamicke snage misici seskracuju a njihova unutrasnja napetost se ne mijenja. Kod staticke snagemisici se ne skracuju, odnosno misic je ucvrscen izmedu dvije fiksne tacke izbog toga se povecava njegova unutrasnja napetost. dinamickom radu


24/347

prilikom istezanja misica, odnosno udaljavanjem njegovih pripoja, nastaje itzv. miometrijska snaga ;-aciorskC, *4559 ett, *45?/.

Snaga

odnosu na drugi kriterij, gdje u radupostoji zahtjev za savladavanjem velikih,za svakog pojedinca granicno maksimalnihopterecenja, bilo dinamickim ili statickimispoljavanjem snage, najcesce seprimjenjuje termin maksimalna snaga;"ibenskC, *45@/ ili tzv. 1cista snaga1 ;ett,*45?/. koliko se u nekom pokretuzahtjeva brzo izvodenje jednokratnogpokreta koristi se termin 'rzinska snaga;Kuznjecov, *45A/ ili eksplozivna naga;Hempel, leishman, *4@@9 &ekota, *45@9

Sturm, *4549 Kurelic i sar., *4A@/.&edutim, ukoliko se pokret izvodi sa ponavljanjem, primjenjuje se terminrepetativna snaga ;Kurelic i sar., *4A@/. #o trecem kriteriju, gdje su vrstesnage vezane za izdrzljivost ;sinteza snage i izdrzljivosti/, primjenjuje setermin snazna izdrzljivost ili izdrzljivost u snazi ;Kuznjecov, *45A9 "ibenski,*45@/.

#osebnu paznju zasluzuje podjela snage na tzv. apsolutnu i relativnu snagu;(udinov, *45?9*452/. #od apsolutnom snagom podrazumijeva se snagakoju covjek razvija prilikom savladavanja odgovarajucih maksimalnih

opterecenja, a relativna snaga, s obzirom na tjelesnu tezinu, kada sevrijednosti snage svode na kilogram mase tijela. #osljednjih godinaprimjenom razlicitih metoda za prikupljanje podataka i multivarijatnihmatematicko6statistickih modela za njihovu obradu, kod vecine autorautvrdena je egzistencija nekoliko faktora snage. avedene faktore snageneki autori nazivaju primarnim faktorima snage, s tim sto staticku snagudovode u vezu sa pojmom sile ;force/, eksplozivnu snagu sa pojmomenergije ;energC/, a repetativnu sa pojmom moci ;poFer/.#o tipu akcije ti faktori identifikovani sukao'

%ksplozivna snaga 6 koja se najcesce definira kao sposobnost da seulozi maksimalna energija u jednom pokretu za sto krace vrijeme, aispoljava se u svim pokretima u kojima cijelo tijelo, njegovi djelovi iliopterecenje produzavaju svoje kretanje usljed dobivenog impulsa,odnosno pocetnog ubrzanja, a njen koeficijent urodenosti iznosi oko>?J, tako da je sa razvojem ove sposobnosti potrebno otpoceti vrlorano, odnosno izmedu @ 6A godina zivota.

$epetativna snaga 6 koja se najcesce definira kao sposobnost

izvodenja pojedinacnih i ponavljanja nekih jednostavnih pokreta ilitijela i moze se razviti najvise, s obzirom da koeficijent urodenostiiznosi oko @?J.


25/347

Staticka snaga 6 koja se najcesce definira kao sposobnost

zadrzavanja jedne maksimalne izometrijske kontrakcije misica, aispoljava se kada sportista pokusava savladati otpor koji prelazinjegove mogucnosti ili vrsi naprezanje da bi sacuvao odredeni stav, u

statickim uvjetima kada su misici napregnuti ;nema kretanja/, anjegov koeficijent urodenosti iznosi oko @? J, sto znaci da je razvojveoma spor.

Odabir, konstrukcija i klasifikacija sredstava za razvoj snage, kao sto jepoznato, vrsi se prema strukturi, karakteru i intenzitetu kretne aktivnosti upojedinim sportskim aktivnostima. Shodno tome, sredstva se mogu odabrati,konstruirati i klasificirati na'

specificna sredstva 6 odnosno sredstva koja direktno utjecu narezultat u odredenoj sportskoj aktivnosti,

bazicna sredstva 6 odnosno sredstva koja imaju indirektnog ut jecajana sportski rezultat.

#rema vecini autora ;-aciorskC, *4A@9 !er Ovanesijan, *45A9 De 3ries,*4559 ett, *4A?/ postoje tri osnovna metodska pravca razvojasnage'

sa maksimalnim i submaksimalnim opterecenjem, koji se sprovodi nagranicnim vrijednostima ;>@J 6*??J od maksimuma/, sto dozvoljava*,2 ili 7 ponavljanja u seriji, sa odmorima izmedu serija 76@ minuta,

sa ponavljanjem vjezbi do otkaza, u seriji sa =?J 6 5?J tezine od

maksimuma, sa sto brzim izvodenjem pokreta koji je usmjeren na razvoj brzinske

snage, pri cemu se koriste manje tezine, ali sa maksimalnombrzinom izvodenja.

,rzi(a

Brzina

Brzina se definira kao sposobnost covjeka daizvrsi veliku frekvenciju pokreta za najkracevrijeme ili da jedan jedini pokret izvede sto jemoguce brze u datim uvjetima. -aciorskC,

;*4A@/ definira brzinu kao ,motornusposo'nost covjeka da izvede pokrete zanajkrace vrijeme u datim uvjetima% #ri tom sepretpostavlja da izvrsenje zadatka ne trajedugo i da ne dolazi do zamora. -a !er Ovensijana ,Brzina kao kretni kvalitet, jesposo'nost covjeka da vrsi kretanje sodredenom ucestaloscu i impulsivnoscu.Smatra se da brzina sa snagom i izdrzljivoscu

je jedna od najznacajnijih motorickihsposobnosti. -a razliku od snage, brzina je znatno manje proucena. -a sadase zna da brzinu kretanja ostvaruju i neki faktori koji su medusobno u


26/347

razlicitim relacijama. $ezultati dosadasnjih istrazivanja pokazuju da nepostoji obostrana pozitivna povezanost izmedu brzine reakcije i brzinepokreta, tj. covjek moze brzo reagirati, a da nema brze pokrete. dosadasnjim istrazivanjima u sportu utvrdeno je postojanje'

geneticki uvjetovane opce brzine, brzine kretanja sa promjenom pravca,

brzine sprinterskog trcanja ;kratki sprint/, segmentarne brzne, gdje je izrazena maksimalna frekvencija

pojedinacnih pokreta konstantne amplitude.

Brzina je sposobnost gotovo potpuno dispozicionog tipa. 3ecina autora kojisu istrazivali brzinu, za ovu sposobnost je utvrdila koeficijent urodenosti .4@,sto znaci da u varijablitetu te sposobnosti oko 4@J ucestvuje genetickifaktor, a tek @J trening. Senzibilni periodi razvoja brzine su A6*? godine ;)

faza/ i od *= 6*@ godine ;)) faza/ ;:uzalovski, *4>=/, dok prema Drabiku;*4>=/ taj period je A64 godine. lz tih razloga brzinu je potrebno razvijati uvrlo ranom uzrastu, slicno kao i eksplozivnu snagu, sa kojom stoji u velikojpovezanosti. Brzina zavisi od'

*. strukture misicnog vlakna,2. brzine kontrakcije misicnih vlakana,7. brzine prekopcavanja u sinapsama,=. brzine impulsa od centra do periferije i obratno,@. nivoa dinamicke snage,5. nivoa vladanja tehnikom,

A. voljno 6 motivacionih faktora.&oguce je izdvojiti tri osnovna oblika ispoljavanja brzine, odnosno faktora odkojih zavisi brzina sportiste'

latentno vrijeme motorne reakcije, brzina pojedinacnog pokreta, brzina frekvencije pokreta.

"a t en t no v r ij e m e m o t o r n e r e a k c i j e determinira pet komponenti '*. pojava razdrazenja u receptoru,2. prijenos razdrazenja u centralni nervni sistem,7. prolazenje razdrazenja kroz nervnu mrezu i stvaranje efektornog

signala,=. prijenos signala iz centralnog nervnog sistema do misica,@. razdrazenje misica i pojava u njemu mehanicke aktivnosti.

#itanje je da li treba ovoj komponenti brzine uopce posvecivati paznju utrenaznom procesu, jer trajanje nervno6misicne reakcije veoma je kratko istoga se na njeno smanjenje treningom moze utjecati u vrlo malojmjeri.

B r z ina po j edinacnog p o k r e t a cesto se naziva osnovnom brzinom i izrazava

se vremenom za koje jedan dio tijela prede unaprijed odredeni put. Brzinapojedinacnog pokreta zavisi od'*. nivoa eksplozivne snage i gipkosti,


27/347

2. koordinacije ispoljene kroz tehniku kretanja,7. kinestezije,=. koncetracije na rezultat kretanja.

Brzina pojedinacnog pokreta nije ista za razlicite misice istog covjeka. Odnosbrzih i sporih misicnih vlakana, koji odreduju misicnu kontrakciju u

organizmu i biohemijski procesi uzrok su razlika u brzini pokreta.

Brzinu frekvencije pokreta uvjetno mozemo podijeliti na pokrete istihamplituda i pokrete razlicitih amplituda. rekventni pokreti istih amplituda sutempo, tapinzi rukom, tapinzi nogom, okretanje pedala i sl. rekventnipokreti razlicitih amplituda su kod sprinta, veslanja, brzog plivanja i sl.#rema 8ankauskasu ;*4A2/ najveci prirast ucestalih pokreta je izmeduosme i dvanaeste godine, a od sedamnaeste godine je usporeniji. aosnovu podataka dobivenih ispitivanja jugoslovenske omladine ;Kurelic i

sar.,*4A@/, vidi se da se u taping testovima djeca razlikuju u razlicitimgodinama zivota. Brzina se ne moze treningom mnogo razviti, vec samo ako je primjenjena na konkretnu sportsku aktivnost, a to znaci da se treningbrzine svodi na usavrsavanje tehnike i koordinacionih sposobnosti, razvojeksplozivne snage i sl. Ova osnovna pravca u razvoju brzine su'

usavrsavanje specificne tehnike, uz postapen porast frekvencije iveliko koristenje snage,

razvoj energetske potrosnje uz nervnomisicno prilagodavanjeorganizma.

razvoju brzine najcesce se koriste sljedece metode'

udarna metoda, koja se sprovodi primjenom pojedinacnih pokreta inajcesce se manifestira kao eksplozivna snaga, ponavljajuca metoda, koja se bazira na povecanju frekvencije pri

ponovljenim kretanjima, intervalna metoda, koja se najcesce sprovodi u tzv. aerobno6

anaerobnim uvjetima, a trenazni utjecaji se ne odvijaju u vrijemerada, vec u pauzama izmedu rada.

oordi(aci7a

Koordinacija

#rvobitno pod pojmom koordinacije

;okretnosti/ podrazumijevala se sposobnostcovjeka da koordinira i efikasno vladapokretima svoga tijela, posebno u novimslozenijim i nepredvidenim uvjetima.Koordinacija je veoma slozena motorickadimenzija, zbog cega leishman ;*4@@/smatra da je koordinacija jedan oblikmotoricke integracije. -aciorskC, ;*4A@/definira koordinaciju kao 1sposobnost da sekretanje brzo preuredi u odgovor na


28/347

promjene uvjeta 6 okolnosti1. #opmihajlov ;*4>*/ definira koordinaciju kao,sposobnost usvajanja kompleksnih motorickih struktura, reorganizacijepostojecih i visoke adaptacije na promjenjive uvjete rada1. lako se preciznijedefinicije ne mogu naci u strucnoj i naucnoj literaturi, najcesce se podkoordinacijom podrazumijeva ,'rzo izvodenje kompleksnih, veoma sloi enih i raznovrsnih motorickih zadataka+% Koeficijent urodenosti za koordinacijuiznosi oko .>?, tako da sa razvojem ove sposobnosti treba otpoceti unajranijem djetinjstvu, odnosno u tzv. 1senzibilnim1 periodima, kada sumoguce najoptimalnije reakcije organizma na primjenjene koordinacionetrenazne sadrzaje. ach ;*44>/ navodi da je senzibilna faza razvojakoordinacije izmedu A. i *=. godine, s najosjetljivijim razdobljem izmedu *?. i*7. godine zivota, kod djevojcica izmedu A. i 4. godine, a maksimum oko **.godine. :uzalovski ;*4>=/ naglasava da su senzibilne faze razvojakoordinacije stalne i kod djecaka i kod djevojcica.

#ostoje tri osnovna pravca za razvoj koordinacije, a tosu'

u sistematskom usvajanju uvijek novih pokreta, iz razloga stousvajanje novih struktura koordinacije veoma intenzivno utjece napoboljsanje nivoa treniranosti,

u vjezbanju vec usvojenih pokreta, samo se oni daju u izmijenjenomobliku ili prelazima i vezama od jednog kretanja na drugo,

u potpuno novim i nepredvidenim uvjetima, u kojima treba da se naoptimalan nacin ispoljavaju vec usvojena kretanja.

#osto je koordinacija u velikoj povezanosti ;oko A?J 6 >?J/ sa opcominteligencijom ;:6faktorom/ i sportskom tehnikom, iz tih razloga potrebno jeupocetnim fazama treninga posebnu paznju pokloniti stvaranju siregrepertoara razlicitih struktura kretanja, koje mogu doprinijeti kompleksnijemformiranju sposobnosti koordinacije.

1lek!i:il(o!t

3ecina sportskih aktivnosti zahtijeva dostizanje optimalne amplitude pokreta.

pojedinim sportovima neophodno je da ta amplitude bude maksimalna,nekad toliko velika da daleko prevazilazi mogucnosti prosjecnog covjeka.Sposobnost takmicara da ostvari maksimalnu amplitudu pokreta u pojedinimsportovima moze biti presudna za ostvarenje visokih dometa. Otuda vecinateoreticara u esencijalne motoricke sposobnosti covjeka ubraja fleksibilnost;gipkost ili pokretljivost/.

leksibilnost se definira kao sposobnost lokomotornog aparata da ostvaripokrete optimalne amplitude. +mplituda izvodenja pokreta uvjetovana jepokretljivoscu zgloba i elasticnoscu misicnog i vezivnog tkiva. stvari,

fleksibilnost najvecim dijelom zavisi i od nekih karakteristika zglobnihsistema i elasticnosti misica i veza. jutarnjim satima fleksibilnost je znatnosmanjena, pri povecanoj temperature fleksibilnost se povecava. -bog togase preporucuje topla odjeca na treninzima kada je spoljna temperature


29/347

niska. lsto tako djeca su fleksibilnija od odraslih, kao i zene od muskaraca.8edna od bitnih karakteristika fleksibilnosti je da ona sa godinama opada,narocito ako se sistematski ne odrzava, a druga je da ona nema generalnosvojstvo, tj., optimalna fleksibilnost u jednom zglobu ne podrazumijeva jednak nivo fleksibilnosti i u drugim zglobovima.

.leksibilnost

leksibilnost ili gipkost je izvodenjepokreta sto vecom amplitudom. unaucnim ispitivanjima ona se obicnoizrazava stepenima ugla. -a mjerenjefleksibilnosti imamo dva nacina i touglovnom mjerom i linijskom mjerom.lstezanje misica pocinje sa sarkomerom.Kako se sarkomera izduzuje, podrucjeprepokrivanja aktinskih i miozinskih niti se

smanjuje sto dovodi do elongacije misica.Kad su misicna vlakna istegnuta domaksimalne duzine vezivno tkivo je to kojepreuzima daljnje izduzenje misica.

+nalogno kontrakciji i kod istezanja neka misicna vlakna se istezu, dok nekaostaju neistegnuta. Duzina misica pri istezanju ovisi o broju istegnutihmisicnih vlakana9 sto je veci broj istegnutih misicnih vlakana, to je i vecaduzina misica.

#rilikom istezanja misica misicno vreteno biljezi promjenu duzine misica i

salje informacije do ledne mozdine koja ih prenosi dalje do (S6a. !oukljucuje refleks istezanja ;miotakticki refleks/ koji kontrahirajuci misic,pokusava sprijeciti produljenje misica. Sto je brza promjena duzine misica, to je i jaca refleksna kontrakcija ;na tom principu se bazira pliometrijskitrening/. $efleks istezanja ima svoju staticku i dinamicku komponentu.Staticka komponenta refleksa istezanja prisutna je tokom citavog istezanjamisica, dinamicka komponenta ;koja moze biti vrlo snazna/ traje vrlo kratkoi predstavlja reakciju na pocetnu iznenadnu promjenu duzine misica.

#rilikom skracivanja ;kontrakcije/ misica stvara se napetost na prijelazumisica u tetivu 6 mjesto gdje je smjesten golgijev tetivni organ. !ajproprioceptor biljezi promjene u napetosti i brzinu promjene napetosti tetive,te salje signale u lednu mozdinu. Kada napetost prede odredeni pragukljucuje se inverzni miotakticki refleks ili reakcija na produzenje misica kojapak, opustajuci misic, inhibira misicnu kontrakciju. Osnovna funkcijagolgijevog tetivnog organa je zastita misica, tetiva i ligamenata od ozljede.$eakcija produzenja je moguca zato jer su signali koje salje golgijev tetivniorgan dovoljno jaki da nadjacaju signale misicnog vretena. Drugi razlogzasto je potrebno zadrzavati misic u istegnutoj poziciji je da bi se izazvala

reakcija na produzenje koje opusta misic. &nogo je lakse istezati misic kojise ne pokusava skratiti ;kontrahirati/.


30/347

#rilikom izvodenja odredenog pokreta agonisticka grupa misica sekontrahira, sto obicno dovodi do inhibicije antagonista 6 opustanja. !apojava naziva se reciprocna inhibicija jer su antagonisti tokom kontrakcijeagonista inhibirani. Ona nije uvijek prisutna ;npr. podizanje trupa/ vec dolazido zajednicke kontrakcije agonista i antagonista. Kao sto je prije navedeno,lakse je istezati opusteni misic od kontrahiranog misica. Stoga se efikasnijeistezanje moze napraviti ako se koristi pojava reciprocne inhibicije. Drugimrijecima, kod istezanja straznje strane natkoljenice ;hamstrings/ potrebno jekontrahirati prednju stranu natkoljenice ;Luadriceps femoris/ 6 drzati noguispruzenu.

$azlicite vrste fleksibilnosti proizlaze iz razlicitih vrsta aktivnosti prisutnih utreningu sportista. +ktivnosti koje ukljucuju kretanje zovu se dinamicke, dokse one kod kojih nema kretnji zovu staticke aktivnosti. #rema Kurzu vrste

fleksibilnosti su'@ inamicka fleksi'ilnost 6 to je sposobnost za izvodenje dinamickih

pokreta kroz puni obim pokreta u odredenom zglobu.

@ Staticka aktivna fleksi'ilnost & to je sposobnost postizanja izadrzavanja ispruzene pozicije u odredenom zglobu ;ili vise njih/koristeci pri tome samo rad agonista i sinergista, dok jeantagonisticna skupina misica istegnuta.

@ Staticka pasivna fleksi'ilnost 6 to je sposobnost postizanja izadrzavanja ispruzene pozicije u odredenom zglobu ;ili vise njih/koristeci vlastitu tezinu tijela, vlastite ekstremitete ili odredenu spravu.

-adrzavanje ispruzene pozicije ne osiguravaju misici kao kodstaticke6aktivne fleksibilnosti.

lstrazivanja ;lashvili, *4>2/ pokazuju da aktivna fleksibilnost ima vecupovezanost sa nivoom sportskog rezultata ;rI?,>*/ od pasivne fleksibilnosti;rI?,54/. +ktivnu fleksibilnost je teze razviti od pasivne, jer je pasivnafleksibilnost preduvjet razvoja aktivne fleksibilnosti. +ktivna fleksibilnostzahtjeva i odgovarajucu snagu misicnih grupa koje su povezane saizvodenjem odredenog pokreta, kako bi bile u mogucnosti zadrzati

postignutu ispruzenu poziciju. #rema :ummersonu na fleksibilnost utjecuunutrasnji faktori' vrsta zgloba ;neki zglobovi jednostavno nisu fleksibilni/, otpor unutar samog zgloba, kostana struktura koja ogranicava pokret, elasticnost misicnog tkiva ;misicno tkivo koje je zbog ranije

ozljede osteceno nije elasticno/, elasticnost tetiva i ligamenata ;ligamenti se malo istezu, dok

tetive uopce ne bi smjele biti istezljive/, elasticnost koze ;koza ima mali stepen elasticnosti/,

sposobnost misica da se kontrahira i relaksira i takodoprinese vecem opsegu pokreta,


31/347

temperatura zgloba i povezanog tkiva ;zglobovi i misici

pruzaju vecu fleksibilnost kod temperature koja je za *62 stepena visa od normalne.

3anjski faktori'temperatura mjesta treninga ;pri visoj temperaturi

fleksibilnost je veca/,doba dana ;vecina ljudi je fleksibilnija poslije podne nego prijepodne, a najvise izmedu *= i *5 sati/,stadij procesa oporavka ozlijedenog zgloba ;ili misica/ nakonozljede ;ozlijedeni zglob ili misic obicno ima manji stepenfleksibilnosti/,dob ;preadolescenti su generalno fleksibilniji od odraslih/,spol ;zenski spol je generalno fleksibilniji od muskog/,sposobnost izvodenja odredenog pokreta ;vjezbanjem serazvija pokret do perfekcije/,

predanost razvoju fleksibilnosti ;motivacija i ulozeni rad/,otpor odjece ili opreme ,prevelika misicna masa moze limitirati fleksibilnost jer nedozvoljava pokretljivost zgloba kroz puni obim pokreta ;npr.veliki hamstrings onemogucava potpuni pregib potkoljenice/,prekomjerno potkozno masno tkivo predstavlja slicanproblem.

#rema +lteru, svaka vrsta tkiva koja okruzuje zglob sudjeluje u krutostizgloba' zglobna cahura i ligamenti su najvazniji faktori i osiguravaju =A J

krutosti zgloba, uz misicnu ovojnicu 6 fasciu ;=*J/, tetive ;*?J/ i kozu ;2J/.lsti autor smatra da bi povecanje fleksibilnosti trebalo usmjeriti na misicnuovojnicu, jer posjeduje najvise elasticnog tkiva, a takoder jer prekomjernoistezanje ligamenata i tetiva ;jer imaju manje elasticnog tkiva/ moze oslabitiintegritet zglobnih tijela i tako povecati mogucnost ozljede. Sto je vezivnotkivo koje okruzuje zglob elasticnije, to je opseg pokreta u tome zglobu vecil#rema +lteru postoji nekoliko razloga gubljenja fleksibilnosti starenjem'

povecana kolicina nagomilavanja kalcija i pojacana adhezija;srastanje/,

povisenje razine fragmentacije i dehidracije, promjene u hemijskoj strukturi tkiva, gubitak fleksibilnosti kao rezultat zamjene misicnih vlakana sa

masnim, kolagenim vlaknima.

&oguce je da misici budu pretjerano istegnuti. #rema Kurzu, postoji vezaizmedu fleksibilnosti i stabilnosti zgloba. #retjerana fleksibilnost misica ivezivnog tkiva dovodi do smanjenja stabilnosti zgloba jer misici i vezivnotkivo vise ne odrzavaju njegovu krutost. akon sto misic postigne svojumaksimalnu duzinu, daljnje istezanje opterecuje ligamente i tetive. "igamenti

pucaju povecanjem njihove duzine za vise od 5J, dok tetive uopce ne bi


32/347

smjele biti rastezljive. (ak i ako se ligamenti iEili tetive ne ozlijede, labavostzgloba dovodi do nestabilnosti sto uvelike pridonosi mogucnosti ozljede. -azakljuciti je da i nedovoljna i pretjerana fleksibilnost povecavaju mogucnostozljede sportista.

$elaksibilnost se definira kao sposobnost kontrole misicne aktivnosti nanacin da se misici nepotrebni za izvodenje pokreta ne ukljucuju, a da semisici koji su potrebni optimalno ukljucuju, tj. minimalno koliko je potrebno zauspjesno izvodenje pokreta. $elaksacija je jedan od kljucnih faktora zapostizanje optimalnih performansi u sportu jer'

osigurava lakocu, gracioznost, glatkocu, potpunu slobodupokreta te samokontrolu,

omogucava minimalnu potrosnju energije za postizanjeoptimalnih rezultata, te na taj nacin sprijecava nepotrebnoumaranje,

smanjenjem umora smanjuje se i mogucnost ozljede ;postojiznacajna korelacija izmedu umora i nastanka ozljede/.

Osnovna sredstva za razvijanje fleksibilnosti predstavljaju vjezbeistezanja'

*. opceg tipa, koje se sprovode u pripremnom periodu i imaju za ciljpovecanje fleksibilnosti u svim zglobovima i misicima bez obzira naspecificnost sportske grane ili sportske discipline,

2. lokalnog tipa, koja se sprovode sa ciljem da za vrijeme takmicarskog

perioda odrzavaju pokretljivost zglobova na postignutom nivou.

3jezbe istezanja se mogu izvoditi na pocetku treninga, na kraju treninga, iliza vrijeme trajanja pauze izmedu trenaznih serija. Koeficijent urodenosti

fleksibilnosti je veoma nizak ;H2I.@?/, tako da postoji mogucnost njenog

razvoja. #rimarne metode za njen razvoj su' metoda statickih istezanja, sa varijantama pasivnog istezanja, metoda dinamickih istezanja, sa varijantama aktivnog istezanja,

metoda sa vjezbama strecinga, posebno sa nacinom kontrakcije irelaksacije istog dijela tijela, odnosno iste grupe misica i ligamenata.

Stretching je jedna od tehnika istezanja misica koja se razvila iz joge, azasniva se na zadrzavanju odredenog polozaja. !o je i vrlo efikasnosredstvo za tjelesnu i dusevnu relaksaciju. Kao sto postoje razlicite vrstefleksibilnosti, tako postoje i razlicite vrste stretchinga. Streching je takvavrsta vjezbanja u kojem se primjenjuju vjezbe istezanja u statickom rezimutrenaznog rada, sa trajanjem *?67? sekundi. On se moze primijeniti u svimetapama, periodima i fazama trenaznog procesa. 3jezbe strechinga semogu s jedne strane koristiti kao dodatak, a s druge strane kao posebantrening orijentiran prvenstveno na razvoj i usavrsavanje fleksibilnosti za cijeliorganizam.


33/347

Svaki rad na razvoju fleksibilnosti ;istezanje/ trebao bi poceti kada su misicipotpuno opusteni, jer se smanjuje napetost kontraktilnih komponenti misica,sto omogucava postizanje maksimalne duzine misica kao i misicne ovojnicekoja ogranicava fleksibilnost. &etode misicne relaksacije'

koristenje specijalnih tehnika istezanja, koristenje posebnih modaliteta, lijekova i sredstava, koristenje tehnika kontrole duha.

#rema Bompi ;2???/ klasifikacija metoda za razvoj fleksibilnosti jesljedeca' Staticka

# Balisticka

Dok prema Kurzu ;*44=/ metode za razvoj fleksibilnosti djelimo na' Staticka +ktivna #asivna Balisticka

Dinamicka

lzometricka

#

3jezbe fleksibilnosti moraju biti sastavni dio svakog treninga. mnogimsportskim aktivnostima ona je vodeca motoricka aktivnost ;u sportskojgimnastici, umjetnickom klizanju, skokovima u vodu, trcanje preko prepreka,karateu i dr./. 3jezbe za razvoj i usavrsavanje fleksibilnosti pristupacne susvim uzrasnim kategorijama. S obzirom da se fleksibilnost najvise razvijakod djece i mladih osoba, normalno je da se u razvoju ove sposobnostinajveca paznja mora posvetiti u tom periodu.

Ra-(oteza

$avnoteza

$avnoteza je kompleksna karakteristika, jer je u njoj integrirana psiholoska, fizioloska ibiomehanicka karakteristika. Sposobnostodrzavanja ravnoteze u statickim ilidinamickim uvjetima vrlo je znacajna zauspjesnu realizaciju mnogobrojnih covjekovihaktivnosti. Staticka ravnoteza je definiranazadacima u kojima treba statickimnaprezanjem zadrzati ravnotezni polozaj. Sfizickog aspekta staticka ravnoteza odnosi se

na slucaj kada je rezultanta vanjskih iunutrasnjih sila, koje djeluju na tijelo, jednakanuli. S neuromuskularnog aspekta staticka


34/347

ravnoteza odnosi se na odrzavanje specificnog polozaja u kojima suantagonisticki misici tako angazirani da postoji minimum opceg tjelesnognjihanja ;kretanja/ ili finijih misicnih pokreta. S psiholoskog aspekta statickaravnoteza odnosi se na orijentaciju tijela u pogledu polozaja kada jeorganizam motiviran da ostane bez pokreta.

$avnoteza je sposobnost da se tijelo zadrzi u ravnoteznom polozaju i da sekorigira pokretima djelovanja gravitacije, odnosno sili zemljine teze, kojaotezava da se odrzi ravnotezni polozaj djelovanjem spoljasnih nadrzaja;aktivnih remetecih faktora/. Odrzavanje medusobnih odnosa dijelova tijela ipodloge u zadanim uvjetima okoline je radnja koja se ponavlja i konstantnoobnavlja ;bez obzira na polozaj tijela/. Keoficijent urodenosti ove motoricke

sposobnosti je veoma velik ;H2I .>? 6 .>@/ i iz tih razloga je razvijati

ravnotezu prilicno slozeno, specificno i tesko. -bog velikog varijabiliiteta,

vjezbanje se uglavnom sastoji u odrzavanju ravnoteznih polozaja u nekimtipicnim ;specificnim, situacionim/ uvjetima koje su karakteristicne za nekisport.

&omirovic definira ravnotezu kao ,sposobnost da zadrzimo svoje tijelo uravnoteznom polozaju, tako da korigiramo svojim pokretima djelovanjegravitacije, koja nam otezava da zadrzimo ravnotezni polozaj bilo statickikojeg smo jednom uzeli, bilo dinamicki kojeg moramo zauzimati neprekidnokorigirajuci remetece faktore, koji izazivaju spoljni faktori ili ih moramo samiizazvati time da damo jedan komplikovan zadatak koji se mora izvesti na

jednoj podlozi koja se ne osigurava stabilnost1.

$avnoteza zavisi od snage, pokretljivosti, brzine, izdrzljivosti i tehnikeizvodenja odredenog kretanja, kao i od pravilnog funkcioniranja analizatora,prije svega, vestibularnog i motornog. Sa mehanicke tacke gledista zavisiod'

polozaja opceg centra tezista tijela u odnosu na povrsinu oslonca, velicinu povrsine oslonca, polozaja pojedinih dijelova tijela u odnosu na jedan prema drugom, brzine kretanja tijela i dr.

$avnoteza se regulira svjesnim i podsvjesnim putem. Svjesno reguliranjeravnoteze odvija se preko koritkalnog centra koji se nalazi u gornjem dijelutemporalnog reznja, u uskoj je vezi sa primarnim kortikalnim centrom za sluhi vid. 3idom se zapaza vertikalni polozaj tijela. #ri pokretima, ali usporenim,vidna slika se pomjera na retini i ovi osjeti se prenose do centra zaravnotezu. #odsvjesno reguliranje ravnoteze desava se u subkortikalnomcentru, u retikularnim jedrima, formira se podsvjesno osjecaj ravnoteze. njega impulsi dolaze iz'

malog mozga,

vestibularnog aparata, proprioreceptora tijela.


35/347

&ozak prima impulse iz misicnih vretena i ako se prekoraci istezanje misica,,da ne bi doslo do gubitka ravnoteze, djeluje inhibitorno na motornu zonukore. Odstranjenje pojedinih dijelova malog mozga dovodi do poremecajaravnoteze. 3estibularni aparat regulira ravnotezu za vrijeme pravolinijskihubrzanja kao i staticku ravnotezu. semikularnim kanalima regulira seosjecaj o pocetku obrtanja glave u jednom ili drugom pravcu ili zavrsetkuovog obrtanja. ovim kanalima se, takoder, vrsi predvidanje poremecajaravnoteze. 3ratni proprioceptori obavjestavaju o polozaju glave u odnosu natijelo. #roprioceptori u misicima obavjestavaju o promjenama duzine misica.#roprioceptori u tetivama obavjestavaju o opterecivanjima misica, dok.proprioceptori u zglobovima obavjestavaju o polozaju zglobova.

#ostojanje ravnoteze je uvjet odrzavanja uspravnog stava, kretanja,obavljanja brojnih profesija i sportskih aktivnosti. nekim sportskim

aktivnostima ova motoricka sposobnost ima veliki znacaj. !akve su sveaktivnosti koje se obavljaju na suzenoj i nestabilnoj podlozi, kao sto susportska gimnastika, klizanje, skijanje, voznja bicikla i sl. $avnotezu trebaodrzavati i u pojedinim pozama ;na startu, na razvoju, stavu na sakama,razovke i sl./, u toku kretanja ;okreti u pojedinim vjezbama, klizanje, trcanje isl./, i po zavrsetku kretanja ;doskok poslije skoka ili nekog akrobatskogelementa/.

$avnoteza se razvija postepeno, a pocinje uspostavljanjem kontakata nadtonusom misica. -a dijete od devet mjeseci stajanje na obje noge je izuzetno

teska vjezba ravnoteze, kao sto je za jednogodisnje dijete ili nesto starijeveoma tesko odrzavati ravnotezu prilikom pokusaja hodanja. !aj postepenirazvoj ravnoteze uvjetovam je s jedne strane razvijanjem sistema kretanja ispoljasni rad u funkcionalnom smislu, i sa druge strane sazrijevanjem (S6a. #osebno je znacajno funkcionalno sazrijevanje vestibularnog aparata,odnosno analizatora. a sadasnjem nivou saznanja o ravnotezi kaomotornoj sposobnosti, posebno dinamici njenog razvoja, tesko je nesto visereci, posebno zbog toga sto nema longitudinalnog pracenja razvojaravnoteze odgovarajucim testovima za njenu procjenu.

cilju usavrsavanja funkcije vestibularnog aparata neophodno je sa jednestrane pravolinijskim kretanjem razlicitim brzinama visoko osposobiti i aparattrijema u kojem se nalazi, lokalizira pravolinjsko kretanje, a sa strane,uglavno kretanje, takoder razlicitim brzinama, osposobiti polukruzne kanaliceu kojima se lokalizira ova vrsta kretanja. Oba ova aparata dejstvuju relativnonezavisno, pa je stoga neohodno osposobljavanje, posebno svakog od njih.

$avnoteza kao jedna od motorickih sposobnosti nije presudna u visesportskih grana. +li i pored toga izdvojili smo neke od dominantnih sportskih

istrazivanja ravnoteze u kineziologiji. istrazivanjima faktora ravnoteze vecse u najranijim radovima spominje mogucnost postojanja dva funkcionalnamehanizma povezana s razlicitim fizioloskim osnovama balansiranja.


36/347

$uth Bass ;*474/ je prvi autor koji istice mogucnost postojanja dvijefunkcionalne strukture koje se angaziraju u ovisnosti o tome jesu li ocizatvorene ili otvorene. -a primijenjenu bateriju testova ravnoteze, na uzorkuod 7@? studentica, ekstrahirani faktori interpretirani su kao opci lokomoternifaktor, opca kinesteticka osjetljivost, opca ampularna osjetljivost,funkcioniranje dva okomita semicirkularna kanala i faktor napetosti kojiosigurava neurolosko pojacanje kinestetickih mehanizama. kasnijimradovima identificirane su staticka ravnoteza i dinamicka ravnoteza. )smail,Kane i Kirkendall ;*454/ utvrdili su staticku ravnotezu na objektima, statickuravnotezu na tlu i faktor koji su identificirali kao utjecaj mjera tijela nadinamicku ravnotezu. Ovaj rezultat vjerovatno je vise posljedica izboravarijabli i primijenjenih postupaka za ekstrakciju latentnih dimenzija nego lirealne opstojnosti izoliranih dimenzija.

!kalcic i Hosak ;*4A7/ su primjenili bateriju od jedanaest testova ravnoteze,utvrdene su dimenzije ciji sadrzaj govori u prilog diferencijacije ravnoteze sobzirom na ukljucenost vidnog analizatora, ali i s obzirom na velicinupovrsine na kojoj je potrebno zadrzavati uravnotezeni polozaj.

!kalcic ;*4A5/ vrsi istrazivanje na uzorku od 577 ispitanika zenskog spola,primijenjena su == kompozitna testa visoke pouzdanosti i znatnehomogenosti. +naliza je izvedena u Harrisovom prostoru prvog i drugogreda9 latentne su dimenzije interpretirane nakon transformacije u Harris6Kaiserovu poziciju. prostoru prvog reda izolirano je dvanaest faktora.

prostoru drugog reda izolirana su tri faktora. a osnovu navedenih rezultatavidljivo je da su ucinjeni pokusaji da se sposobnost zadrzavanjauravnotezenog polozaja diferencira s obzirom na nacin djelovanja sile, sobzirom na upotrebu vidnog analizatora i s obzirom na velicinu povrsine nakojoj se ravnoteza odrzava. lsti rezultat jednako upucuje i na zakljucak dastvarnu strukturu ravnoteze nije bilo moguce pouzdano utvrditi.

)reciz(o!t

#reciznost se definira kao sposobnost izvodenja tacno usmjerenih idoziranih pokreta, pri cemu vaznu ulogu ima procjena prostora i vremena.!o se odnosi na preciznost pokreta tijela i na preciznost vezanu za baratanjenekim predmetom. #rema dosadasnjim istrazivanjima pretpostavlja se dapreciznost zavisi od'

perceptivne motorne integracije, perceptivne fleksibilnosti, perceptivne brzine,

integracije impulsa iz razlicitih subkortikalnih jezgara (S6a.

#rema &omirovicu pod preciznoscu podrazumijevamo sposobnost da seneki cilj pogodi bilo tako da se u isti uputi jedan projektil ili lopta, bilo tako dase taj cilj pogodi vodenjem nekog predmeta, na primjer, sake ili maca.


37/347

#reciznost ima dva aspekta. +spekt 'ada(7a ;pod gadanjempodrazumijevamo izbacivanje projektila u cilj/ i aspekt cil7a(7a ;pod kojimpodrazumijevamo vodenje projektila u cilj/. Kriterij ovakve podjele )definiranja preciznosti bio je mogucnost vrsenja korekcije u toku izvodenjakretanja ili nepostojanje takve mogucnosti. Kada bacamo projektil u cilj,gadamo i moramo unaprijed proracunati putanju projektila i onog casa kadaprojektil napusti ruku ili nogu ;jer se obicno projektil baca rukom ili nogom/,nemamo vise nikakvog utjecaja na projektil, on se krece po jednoj balistickojkrivi. &edutim, kada vodimo projektil u cilj, na primjer, kad gadamo covjekarukom ili kada macujemo mozemo korigirati putanju projektila. ? tome naskinesteticki osjecaji informiraju, da li se cilj pomjerio ili je ostao tamo gdje je ibio. #rimjer za ciljanje je udijevanje konca u iglu, sivenje, ali i udaracpesnicom u boksu, karateu, dodir tijela vrhom floreta i sl.

+spekt gadanja

#ostoji velika korelacija izmedu ova dva

aspekta preciznosti. Da bi se neki ciljpogodio nasi centri za percepciju morajuprvo lokalizirati cilj, utvrditi gdje se onnalazi, koliko je daleko od nas, tj. u odnosuna nas, kolika je elevacija cilja i sl. !i centrinas dalje informiraju o tezini projektila,katkad i o njegovoj velicini. Obavljajucistereotipne pokrete, recimo igrajuci samokosarku, odbojku ili druge sportske igrekoje su specificne aktivnosti preciznosti,

kod tih osoba ce se popraviti tipicnapreciznost, naime dogodit c e se to da ceone svoju aktivnost moci upotrijebiti urjesavanju odredenog tipa zadataka, pa ce

dobro loptu bacati u kos ili smecirati, ili ce lose pucati na gol. !aj transfer,koliko danas znamo, nije veliki transfer iz jedne vrste zadatka u drugu vrstuzadatka kod preciznosti. -naci, ako neko igra kosarku potpuno je svejednokako ce on pucati iz vazdusne puske ili gadati gol, ako se nikada nenamjerava baviti streljastvom ili fudbalom.

3eoma je veliki broj sportskih aktivnosti za koje je potrebna preciznost. nekim profesijama ona je uvjet za obavljanje zadatka, odnosno zanimanja,kao sto je slucaj kod hirurskog zahvata, precizne mehanike i sl. Slicno je i usportu, gdje je preciznost neophodna, a negdje je i sustina sportskeaktivnosti kao kod streljastva, strelicarstva, macevanja, stonog tenisa,tenisa, karatea, boksa, sportskih igara, ritmickoj gimnastici i sl. a osnovurelativno malog broja obavljenih istrazivanja, moze se reci da je preciznostslabo definirana u latentnom prostoru. Kao sto smo vec rekli, pretpostavljase da je dvodimenzionalna. &e (loC ;*4=5/ je prvi izdvojio dva faktora'

* preciznost gadanjem ;bacanjem/, i* preciznost ciljanjem ;vodenje predmeta u cilj/.


38/347

nastojanjima da se definira cjelokupni prostor motorike, pored ostalihfaktora izdvojen je i onaj koji su autori definirali kao preciznost, :abrijelic;*455/, Kurelic i saradnici ;*4A@/, :redelj i saradnici ;*4A@/. esto vecapaznja povecana je u situacionoj preciznosti u sportskim igrama. (injenica jeda preciznost postoji i kao motoricka sposobnost, ali vecim brojem dobroispitanih testova tek treba vise saznati o strukturi i broju komponentipreciznosti.

3jerovatno se u prostoru motorike preciznost nalazi na granici sakoordinacijom. Da bi se pokret karaktera preciznosti ostvario, nesumnjivo jepotrebana i njegova koordinacija. !o je razlog sto se preciznost cesto neodvaja od koordinacije. zrok tome vjerovatno lezi u posebnoj vrstikoordinacije, jer se precizni pokreti i kontroliraju zadacima koji traze i dobrukoordinaciju, oko 6 ruka, oko 6 noga. Drugim rijecima, pokret treba uskladiti

prema slovima o kojima se informacije prvenstveno dobivaju vizuelnimputem. !ako ce se razlikovat

metodologija kineziološíkih istraživanja

Documents