metaal magazine 9 - 2011
DESCRIPTION
Metaal Magazine is hét vakblad voor de metaal en brengt technische, actuele en praktijkgerichte informatie over metaalproductietechnieken.TRANSCRIPT
metaalM A G A Z I N E
In dit nummer:
Afkanten op een ponsmachine Mondstuk-
maken Eigenschappen niobium Hot en cold
verspanen Vakkanjers op World Skills
Lasstroombronnen Strategische partnerships
Arbeidsintensief werk naar Nederland Nozzle
lasersnijden automatisch gecentreerd
J a a r g a n g 4 9 | 9 - 2 0 1 1
D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l
w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l
01_Cover9 07-11-11 09:20 Pagina 1
www.metaalmagazine.nl
GRATIS NIEUWSBRIEFwww.metaalmagazine.nl/nieuwsbrief
PROEFABONNEMENT3 nummers voor 25 eurowww.metaalmagazine.nl/abonneren
Exclusief voor de Metalektro Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen 100% cao-proof
WIA
Uw organisatie draait op fitte en gezonde medewerkers. Maar wat als een medewerker arbeids-
ongeschikt wordt?
Met WIA Metalektro biedt u een ruime dekking voor een eerlijke prijs:
• 100%cao-proof
• scherpgeprijsd
• eenuitkering,ookbuitendebedrijfstak
• eenuitkeringmetbeschermingtegenkoopkrachtverlies
• interessantesecundairearbeidsvoorwaarde:fiscaalvoordeelvooruwmedewerker
Kijk op www.metalektro-wia.infovoormeerinformatie.
230x300_wg indd 1 02-11-11 12 55
Onze tweets op Twitter zijn een handige, ei-
gentijdse manier om het nieuws in de me-
taalbranche te volgen. Twitter is een inter-
netdienst waarbij gebruikers korte berichtjes
publiceren.
Op http://twitter.com/Metaalmagazine krijgt
u een indruk van onze berichtgeving. Meld
u ook aan voor Twitter en ‘follow’ Metaal
Magazine om steeds snel op de hoogte te
zijn van het metaalnieuws. Dus twitter met
ons mee vanaf uw pc of mobiele telefoon.
Voorpagina:Vloeibare stikstof
(cold machining), la-
serondersteund ver-
spanen (hot machi-
ning), ultrasone tril-
ling en hogedrukkoeling zijn eigentijdse
hulpmiddelen om de grenzen van het verspa-
ningsproces behoorlijk op te rekken. In dit
nummer meer informatie over deze bewer-
kingsnoviteiten die we tijdens de EMO Han-
nover 2011 gezien hebben. Plus wat verspa-
ningstheorie (foto: Deutsche Messe)
nieuws4 Vijfassig hard- en microfrezen
5 Centerpunt
6 Mooie machinebouw bij DMG
9 Marktimpuls
metaalbewerken10 Afkanten op een ponsmachine
Het buigen van plaat op een ponsmachine is
een voorbeeld van compleetbewerken. Bij de
Pullmax machines van LVD kan tot een hoogte
van 70 mm gebogen worden
metaalbewerken12 Mondstukmaken
Begonnen als een puur ambacht zien we nu een
toekomst met computerprogramma’s die geo-
metrische variabelen meteen kunnen koppelen
aan gewenste akoestische eigenschappen
materialen16 Niobium
Niobium is een relatief zacht en ductiel metaal
dat probleemloos koudvervormd kan worden
tot een deformatiegraad van maar liefst 90
procent voordat gloeien noodzakelijk is
metaalbewerken20 Verspanen op EMO
Er bestaan diverse varianten om de verspaan-
baarheid te verbeteren. In dit artikel uitleg aan
de hand van de theorie en wat praktijkvoor-
beelden van de EMO
interview26 Vakkanjers op World Skills
De Nederlandse Vakkanjers Edwin Mabelis (las-
sen) en Chris van Helmond (CNC- frezen) stre-
den begin oktober op internationaal niveau tij-
dens de World Skills in Londen
verbinden28 Lasstroombronnen
Tijdens de Welding Week toonden leveranciers
van stroombronnen de laatste nieuwe model-
len. Ergonomie gaat in de laswereld een steeds
grotere rol spelen
metaalbewerken32 Blok investeert in toekomst
De Blok Groep kocht vier nieuwe Mazak CNC-
bewerkingscentra en een Palletech beladings-
systeem. Erik Blok: “Het draait vooral om stra-
tegische partnerships”
toeleveren34 Arbeidsintensieve industrie naar Nederland
“We moeten meer arbeidsintensieve maakin-
dustrie naar Nederland halen”, zo sprak Nevat-
voorzitter Rindert Wolters tijdens de jongste
editie van de T&U Manifestatie in Papendal
machine masterclass36 BySpeed Pro van Bystronic
De lasersnijmachine BySpeed Pro van Bystronic
is uitgerust met automatische nozzle centrering.
De machine is in bedrijf bij Nobels Machinefa-
briek in Katwijk
productnieuws40 Tandem met 480 ton en 9 m lengte
42 Robot beheert gereedschap
inhoud november
(Advertentie)
Volg Metaal Magazine op Twitter
metaalM A G A Z I N E
In dit nummer:
Afkanten op een ponsmachine Mondstuk-
maken Eigenschappen niobium Hot en cold
verspanen Vakkanjers op World Skills
Lasstroombronnen Strategische partnerships
Arbeidsintensief werk naar Nederland Nozzle
lasersnijden automatisch gecentreerd
J a a r g a n g 4 9 | 9 - 2 0 1 1
D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l
w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 3
3x op uw deurmat voor maar 15 euro !
Mail uw gegevens naar [email protected]
03_Inhoud 07-11-11 09:24 Pagina 3
4 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
N I E U W S
zien van een variabele lagervoorspanning om
over het gehele toerengebied de rondloop-
nauwkeurigheid in het bereik van één microme-
ter te houden. Yasda levert de YMC 430 met een
toerentalbereik van 200 min-1 tot 40.000 min-1.
Die 40.000 toeren is voor Yasda hoog. Smits
werkt bijvoorbeeld in Valkenswaard ook met de
CNC Jigborer YBM 640V die een maximaal toe-
rental van 24.000 min-1 heeft. Lijkt langzaam op
een hogesnelheidsbewerking als hardfrezen,
maar dat is het volgens Smits niet. “Bij het
micro- en hardfrezen denkt iedereen teveel in
snijsnelheid.” Onzinnig volgens hem. “Ga maar
na: als je met een volhardmetaal freesje van 0,2
mm in hard staal van pakweg 50 HRC de aanbe-
volen snijsnelheid wil halen van 150 m/min dan
moet je spil maar liefst 238.853,5 toeren per mi-
nuut draaien. Dat haalt natuurlijk niemand.”
Dat is volgens hem de reden dat veel metaalbe-
werkers het frezen met een frees kleiner dan 1
mm helemaal links laten liggen. “Maar het kan
wel. Op mijn Jigborer werk ik zelfs met een
tweesnijder van 0,1 mm in HRC 50. Vraag me
niet hoe ze dat freesje slijpen, maar het lukt me
wél.”
Reden daarvoor is volgens Smits omdat zijn
Yasda een goede rondloopnauwkeurigheid
heeft, dat zoals al verteld de machines uiter-
mate stabiel gebouwd zijn en omdat de frees-
banen vanuit het CAM-systeem ook nauwkeu-
rig gepositioneerd worden. “En dan blijkt dat
die hoge toerentallen ineens veel minder
zwaarwegend zijn.” Met dat freesje van 0,1 mm
freest Smits bijvoorbeeld in gehard staal banen
van 50 micrometer diep en 14 micrometer breed
N I E U W S
Vanaf de EMO in Hannover (D) is de nieuwe YMC
430 verticale vijfasser van Yasda meteen naar de
micro- en hardfreesdagen van SVM Freestechniek in
Valkenswaard gegaan. Een bijzonder bewerkings -
centrum: opgebouwd als een stabiel monoblock, met
lineaire motoren en nauwkeurigheden in het bereik
van sub-micrometers.
Vijfassig hard- en microfrezen
Het nieuwe Yasda Micro Center YMC 430 is ont-
wikkeld voor het nauwkeurig hogesnelheids-
microfrezen. Volgens Hans Smits van SVM, die
voor Yasda actief is als totaalleverancier voor
hardfrezen, is het een machine met een enorme
stabiliteit. De machine is met H-vormige kolom-
men gebouwd als een symmetrische, krachtge-
sloten monoblock-constructie. Voor het vijfassig
bewerken levert Yasda dit bewerkingscentrum
met een zelf ontwikkelde draaizwenktafel met
een nauwkeurigheid voor de zwenkende B-as
van 0,95 boogseconde en 1,19 boogseconde
voor de roterende C-as. Voor de lineaire assen
noemt Yasda als waarde 0,356 micrometer,
0,508 micrometer en 0,316 micrometer voor res-
pectievelijk Y, X en Z (alle nauwkeurigheden
volgens ISO-230-2). Deze nauwkeurigheden zijn
haalbaar dankzij de genoemde machinecon-
structie en omdat Yasda thermostabiel bouwt
met (deels v-vormige) gekoelde lineaire moto-
ren en tevens gekoelde machinekolommen en
een gekoelde hoofdspil. Die hoofdspil is voor-
FotoreportageOp onze site www.metaalmagazine.nl
hebben we meer foto’s geplaatst van ons
bezoek aan de micro- en hardfreesdagen
van SVM in Valkenswaard.
DOOR: REINOLD TOMBERG
gedurende meer dan 2 uur zonder gereed-
schapbreuk. “En dan moet je je banen en je Z-
slag ook binnen een gebied van 2 micrometer
kunnen positioneren, anders is je frees van 100
euro bij de volgende passage meteen exit. En je
haalt natuurlijk nooit je verlangde oppervlakte-
nauwkeurigheid.”
Een ander voorbeeld van Smits: “In staal van 54
HRC boor ik gaatjes met een diameter van 0,3
mm over een lengte van 3,0 mm. Dat zijn dus
10D-gaten. Dat doe ik met een toerental van
15.000. Meer heb je niet nodig op een Yasda”.
Fraai staaltje freeswerk van Yasda: elke volgende letter ligt twee
micrometer dieper in het gekromde vlak (foto: Hans Smits)
Een kijkje in het nieuwe
Yasda Micro Center
YMC 430. Dit is een
machine met een bereik
van 400 mm x 300 mm x
250 mm (X x Y x Z).
Rechts de Yasda
draaizwenktafel RT10
die een werkstuk tot 15
kg kan opnemen (foto:
Reinold Tomberg)
Microfreeswerk voor een spuitgietmatrijs uitgevoerd
op een Yasda door SVM Freestechniek. Met als
grootste freesje een bolkopfrees van 0,3 mm worden
deze caviteiten met een diepte van pakweg 1 mm
gefreesd met een een Ra van 0,15 micrometer
(foto: Reinold Tomberg)
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 15:44 Pagina 4
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 5
Een Oostenrijks consortium van Pimtec in Sei-
bersdorf, Ernst Wittner in Wenen en spuitgiet-
machinefabrikant Wittmann Battenfeld in Kot-
tingbrunn heeft een ionenmotor voor satelliet-
aandrijving voor de ESA geproduceerd. Het is
C E N T E R P U N T
Zelfs door verstandige ondernemers worden af en toe
kanttekeningen geplaatst bij het zakelijk nut van social
media als Facebook, Twitter en LinkedIn. Als ze de afgelo-
pen jaren niet in een hol onder de grond geleefd hebben,
kun je die twijfelaars nog gemakkelijk bijsturen. In een
tweet, waar anders?, geeft Work NC een aantal overtui-
gende argumenten. Social media maken het een onderne-
ming mogelijk om technici in te zetten voor de marketing-
functies. Mooie werkstukken gemaakt? Zet de foto’s ervan
op Flickr en via de share-functie kunt u ze met één druk op
de knop delen met bijvoorbeeld Facebook, Twitter en Blog-
ger. Direct uploaden naar Twitter is uiteraard ook mogelijk.
De deskundigheid straalt van die foto’s af. Hetzelfde lukt
ook met YouTube. Maak een filmpje waar uw verspanings-
of plaatkennis uit blijkt en zet deze op het web. Het mooi-
ste is natuurlijk een eigen channel voor uw video’s. Ook een
filmpje van uw nieuwe machine zal scoren, het laat immers
zien waar u mee bezig bent. Social media zijn ook inzet-
baar voor het aanbieden van productiecapaciteit of voor
het vermarkten van producten. Of voor het melden van va-
catures. Ook het deelnemen aan forums heeft een positief
effect. Je krijgt mooie tips en bij een goed podium kun je
groeien in de rol van een deskundige.
Verbieden van het gebruik van social media tijdens werk-
uren, wat sommige holbewoners willen, is in het licht van
het bovenstaande natuurlijk onzin. Bovendien is die discus-
sie door het gebruik van smartphones eigenlijk al achter-
haald.
Wat geen enkele zin meer heeft in een zakelijke omgeving
is het gebruik van Hyves. Deze kat-in-de-zak die de Tele-
graaf voor te veel geld gekocht heeft, wordt enkel nog ge-
bruikt door veertienjarige, puisterige pubermeisjes. Nog
erger is het gebruik van MSN. Vakvolwassen medewerkers
die dit nog steeds gebruiken… Tsja, wat moet je daar nu
nog mee? Opbergen in een hol?
Hol-bewoners Reinold Tomberg
Segeren Metaalwerken uit Made is een allround metaalbedrijf met veertig werknemers en is
voorzien van een uitgebreide plaatafdeling. In de rustige periode van 2010 heeft het bedrijf
in samenwerking met ISD Benelux uit ’s Hertogenbosch de werkvoorbereiding en de
automatisering geoptimaliseerd. Er is nu een koppeling gemaakt tussen de online
mogelijkheid om offertes aan te vragen, het ERP systeem ISAH en het
automatiseringsplatform WiCAM. WiCAM berekent met actuele materiaalprijzen, snijdtijden
en eventuele vervolghandelingen de offertes. Ook worden de vrijgegeven opdrachten
gecombineerd tot optimale nestingen en heeft de operator een goed overzicht van de
geplande en afgeronde werkzaamheden.
Ionenmotor voor satellietaandrijving
Nuttige tijdsbesteding
Erns
t D
irks
en F
otog
rafi
e
een ring met een uitwendige diameter van on-
geveer 20 mm uitgerust met 28 naaldextensies
die is gemaakt van spuitgegoten wolfraam-
poeder. De ring is vervolgens gesinterd om het
bindmiddel te verwijderen. De 28 naalden zijn
‘aangescherpt’ door een elektrochemisch pro-
ces. Als de zender wordt aangesloten op een
indium energiebron en blootgesteld aan een
elektrische spanningsgenerator, zullen dankzij
de poreuze gesinterde structuur van het wol-
fraam de indium-ionen geabsorbeerd en recht
omhoog getransporteerd worden naar de uit-
einden van de naalden. Deze afstoting van en-
kele milli-Newton is in de ruimte voldoende
om een positieve impuls te genereren (foto:
pimtec).
Het hele proces van offerte tot en met het NC-programma verloopt nu vanuit één systeem (foto: ISD
Group)
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 13:26 Pagina 5
N I E U W S
Onder de vlag van DMG / Mori Seiki
liet de ‘bloedgroep’ DMG (Deckel Maho
Gildemeister) tijdens de EMO Hannover
2011 een aantal mooie staaltjes
machinebouw zien. Ook is tijdens de
beurs de Milltap 700 gepresenteerd: de
eerste gezamenlijke machine van DMG
én Mori Seiki.
Deckel Maho Seebach presenteerde tijdens de
beurs onder andere de DMU 60 Evo in een vari-
ant met een snelle, geïntegreerde palletwisse-
laar. Opvallend is de compactheid van deze ma-
chine-uitvoering: inclusief de palletwisselaar
heeft deze machine maar een oppervlak nodig
van 7,7 m2. Zonder de palletwisselaar bedraagt
deze waarde 6,2 m2. De machine, met een be-
reik van 600 mm x 500 mm x 500 mm (X x Y x Z),
is ontwikkeld voor snelle, vijfassige bewerkin-
gen. Op de tafel met een diameter van 630 mm
kan een werkstuk opgenomen worden van
maximaal 500 kg. De DMU 60 Evo is een be-
staande machine van DMG. Nieuw in Hannover
waren een grotere en kleinere uitvoering van
deze universele freesmachine: de DMU 40 en de
DMU 100. Het machinebereik gaat nu van 400
mm x 400 mm x 375 mm tot 1.000 mm x 900 mm
x 700 mm (X x Y x Z).
Deckel Maho exposeerde in Hannover ook de
nieuwe DMU 105 Monoblock. Dit is een grotere
uitvoering van de 65 en de 85 die al op de markt
waren. Het is een stevige machine: vijfassig fre-
zen met SK50 met een koppel van 288 Nm en
DOOR: REINOLD TOMBERG
De DMU 60 Evo Linear van Deckel Maho Seebach met een geïntegreerde palletwisselaar. De machine is
leverbaar met een kettingmagazijn voor 30, 60 of 120 gereedschappen met een spaan-tot-spaan-tijd van maar
5 s (foto’s: DMG / Mori Seiki)
Mooie machine-
bouw bij DMG
6 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
op de draaizwenktafel kunnen werkstukmassa’s
tot 2.000 kg opgenomen worden.
De eerste machine van DMG en Mori Seiki
samen is het verticale boor- en freescentrum
Milltap 700 dat tijdens de EMO Hannover 2011
geïntroduceerd werd. Het is een snelle machine:
pure gereedschapwisseltijd is 1,1 s en de spaan-
tot-spaan-tijd bedraagt maar 1,5 s. In Hannover
had DMG / Mori Seiki overigens de beschikking
over de gehele hal 2. De Milltap stond meteen
bij de ingang, voor veel bezoekers de eerste ma-
chine die ze zagen in Hannover.
Een DMU Evo universele freesmachine van boven
gezien. Kenmerkend zijn de gantry-bouwwijze en de
goede toegankelijkheid van de machine
De nieuwe DMU 105 Monoblock is een machine met
onder meer gekoelde aandrijfmotoren voor X- en Z-
as en een gekoelde kogelomloopspil voor de X-as
De Milltap 700 van DMG / Mori Seiki. Het is een
machine met een Z-as van 380 mm, een Y-as van 420
mm en een X-as van 700 mm
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 13:26 Pagina 6
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 7
Het Verspanersforum heeft zijn website voor de metaalbewer-
kers vernieuwd. Door implementatie van nieuwe softwaremo-
dules is de website nu sneller. Ook kunnen voortaan naast in-
structieboeken en software voor CNC-personeel en -scholen ook
interactieve tabellen en formules worden geraadpleegd.
(www.verspanersforum.nl)
Jeroen Tadema (links) van Tuwi uit Winterswijk heeft op 6 okto-
ber 2011 de Graydon award van Peter Schoenmaker in ont-
vangst genomen. Hiermee behoort Tuwi in de visie van Draydon
tot de top van financieel gezonde bedrijven in de branche. In-
formatie afkomstig uit
de Graydon database
wordt dagelijks onder-
houden, zodat zaken-
relaties verzekerd zijn
van de meest complete
en actuele gegevens.
(www.tuwi.nl)
HydrauRent uit Schoondijke biedt met de recente uitbreiding en
verbreding van de verhuurvloot een scala aan hydraulische ag-
gregaten, spoel-, filtratie-, koel- en ontwateringinstallaties en
hydraulische lieren voor de industrie en offshore.
(www.hydraurent.nl)
Jazo Zevenaar heeft uit handen van Nic Hendriks van Dekra het
MVO Prestatieladder certificaat niveau 3 in ontvangst mogen
nemen tijdens haar congres ‘met Energie aan de slag’. Jazo, ge-
specialiseerd in de toegang en ventilatie van techniekruimten,
viert dit jaar haar 50-jarig bestaan. (www.jazo.nl)
OneCNC uit Eindhoven is per juli 2011 als lid toegetreden tot het
Centrum voor Ontwerp en Productie (COP). Het COP, een sectie
van de Federatie ProductieTechnologie (FPT), is een branchever-
eniging die de belangen behartigt van leveranciers van
CAD/CAM- en PDM-applicaties. (www.fpt-online.nl)
Bij Flir Systems kunt u gratis via www.flir.com/green-guidebook
een Engelstalig handboek over warmtebeeldtechnologie voor ge-
bouwen- en duurzame energietoepassingen bestellen. Energie-
verlies, isolatiegebrek, luchtlekkage, vocht en vele andere proble-
men worden meteen en duidelijk zichtbaar met warmtebeeld.
Per 1 oktober is Chantal Baas benoemd tot
branchemanager van de Federatie Productie
Technologie (FPT) en sectie VIMAG. Baas
volgt daarmee Gert Jan Braam op. De FPT,
waarbij aangesloten de sectie VIMAG en het
Centrum voor Ontwerp en Productie (COP),
heeft als missie het concurrentievermogen
van de aangesloten leden te versterken. (www.fpt-online.nl)
Hottinger Baldwin Messtechnik (HBM), producent van meetop-
nemers, elektronica voor signaalverwerking, data-acquisitie sys-
temen en meetsoftware, is verhuisd naar Waalwijk. In het
nieuwe onderkomen zijn de verkoop- en serviceorganisatie uit
Tiel en de R&D- en engineeringactiviteiten uit Dongen bij elkaar
gebracht. (www.hbm.com)
K O R T
Veiliger straalwerk door verscherpte eisen
Alle elementen op één haar
Wetenschappers aan de Universiteit van Not-
tingham hebben een vermelding in het Guin-
ness World Records behaald door het schrijven
van ‘s werelds kleinste periodieke systeem der
elementen. Het systeem is gegraveerd door ex-
perts van het ‘Nanotechnology and Nanoscience
Centre’ op een haar van professor Martyn Polia-
koff met een bundel van versnelde gallium-
ionen. De video die Brady Haran van de gegra-
veerde haar maakte is een hit op Youtube.
Haran maakt video’s met als doel om mensen te
interesseren voor chemie. Met dit filmpje is dat
in ieder geval goed gelukt.
(foto: periodicvideos.com)
Werkgevers zijn zelf verantwoordelijk voor
de periodieke keuring van de arbeidsmid-
delen en dat deze ook daadwerkelijk en
juist wordt uitgevoerd. Volgens straalappa-
ratuur fabrikantdirecteur Sander van der
Made van Gritco Equipment uit Ridderkerk
“kan een niet correcte naleving van de re-
gels een onderneming duur komen te staan.
Vrijwel alle verzekeringsmaatschappijen
stellen dat ‘missers’ op dit gebied onver -
mijdelijke gevolgen hebben voor een moge-
lijke uitkering bij schade of letsel.”
Periodieke keuringen dienen door een keu-
ringsinstantie te worden uitgevoerd wan-
neer de ontwerpdruk maal het volume op
meer dan 1.000 uitkomt (Ps x V= > 1000).
Wanneer die uitkomst minder is, kan de
gebruiker de installatie zelf keuren. In de
meeste gevallen wordt hiervoor de fabri-
kant ingeschakeld.
Voorschriften gelden niet alleen voor de straalketel, maar voor de hele installatie (foto: Gritco Equipment)
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 13:26 Pagina 7
8 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Elektrische fiets met racebloed
De elektrische fiets ‘Voltist’ is een gezamen-
lijke ontwikkeling van de Technische Universi-
tät Chemnitz (D) en Storck Bicycle uit Idstein
(D). Hij ziet er op het eerste gezicht niet uit als
een elektrische fiets omdat de elektrische
componenten in het frame zijn weggewerkt.
Het carbonfiber versterkte frame is verstelbaar
zodat met één framemaat de fiets passend
kan worden gemaakt voor personen van on-
geveer 1,60 m tot 1,95 m. De fiets heeft een
Slijpen in plaats van frezen
N I E U W S
22 november Micro and Precision Manufacturing
Fraunhofer Institut Aachen (D) www.mikrocentrum.nl
23 november Smart planning
Heerlenwww.limis.nl
23-24 november Demodagen Hagro
Schaikwww.hagro.nl
23-24 november Technivent Eriks
Nieuwegeinwww.technivent.nl
24 november Open huis Mazak Optonics
Brussel (B)www.mazaklaser.eu
28 november Werkzeugbau mit Zukunft (studiedag)
Wiesbaden (D)www.ipt.fraunhofer.de
29 november Euromold 2011
Frankfurt (D)www.euromold.com
12-14 januariPolyclose
Gent (B)www.polyclose.be
28 februariMetav 2012
Düsseldorf (D)www.metav.de
4 maartEisenwarenmesse
Keulen (D)www.eisenwarenmesse.de
13-16 maartTechni-show 2012
Utrechtwww.technishow.nl
De G7 Grinder van Makino is een vijfassig hori-
zontaal bewerkingscentrum dat in combinatie
met het Viper slijpproces praktische oplossingen
biedt voor het verspanen van materialen als In-
conel, Rene 77 en Hasteloys. Met het Viper slijp-
proces wordt een slijpsteen toegepast die iets
poreuzer van structuur is in combinatie met een
tweeassig CNC gestuurde hoge druk koeling-
nozzle. Deze gestuurde nozzle zorgt ervoor dat
altijd precies voordat de steen het slijpgebied in-
gaat er koeling onder hoge druk in de steen ge-
spoten wordt zodat de steen de koeling zelf
meeneemt het slijpgebied in en daarmee slijp-
brand wordt voorkomen. Het slijpen op deze
manier gaat sneller dan frezen. Behalve voor
het produceren van onderdelen voor vliegtuig-
motoren en turbines wordt het nu ook toege-
A G E N D A
Zie ook de meer uitgebreide
agenda op de site van Metaal Magazine:
www.metaalmagazine.nl
Metaalmanifestaties
startonderbreker die werkt met een RFID-tag.
Met een GPS-enabled smartphone kan de
mate van elektrische ondersteuning dyna-
misch geregeld worden om te voorkomen dat
de accu voor het bereiken van het reisdoel al
leeg is. Door de gesloten kettingkast kan de
fiets ook gebruikt worden in combinatie met
nette kleding. Voor de beurs Eurobike 2012
wil Storck Bicycle de Voltist in serie gaan pro-
duceren (foto: Wolfgang Schmidt)
past bij het produceren van diverse medische
producten waaronder prothesen.
De G7 Grinder is een nieuwe middenklasser tussen
de grote G99 en de veel kleinere G5 grinder (foto:
Reinold Tomberg)
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 13:26 Pagina 8
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 9
M A R K T I M P U L S
Eurotech Aluminium Castings uit Venlo-Blerick heeft een
Laempe LB40 Coldbox kernschietmachine (zie foto) en twee
bandlintzaagmachines be-
steld. Deze aankopen zijn
gedaan voor verbetering
en uitbreiding van de alu-
minium zandgieterij met
oog op de verwachte
groei.
(www.eurotechgroup.nl)
Voortman staalbouw uit Rijssen heeft van Voortman een V808M
raveelsysteem, een VB1250 bandzaagmachine, een V630M
boorsysteem en een V704M layoutmarkeersysteem in de werk-
plaats laten plaatsen. Samen zijn ze opgesteld in een zoge-
noemde ‘split’ lay-out, bediend door 1 persoon. Alle stalen pro-
fielen worden voorzien van de juiste markering voor verbin-
dingsplaten met de bijbehorende nummers en zo wordt het
werk voor de lassers een stuk eenvoudiger.
(www.voortmanstaalbouw.nl)
BLW Kunststoffen uit Nuenen heeft geïnvesteerd in materiaal
en personeel. De belangrijkste investering is de cleanroom klasse
10.000 met ultrasone reinigingsinstallatie. Hierdoor kan BLW
producten reinigen volgens de strengste eisen. Het machinepark
is uitgebreid met twee moderne bewerkingscentra en een DMG
UNO 115eco Microset-voorinstelapparaat. Ook verzorgt BLW
Kunststoffen in samenwerking met het ROC en Kenteq vier op-
leidingen: allround verspanen, machinebankwerker, frezen en
draaien. (www.blw-kunststoffen.nl)
Gibas uit Apeldoorn heeft bij Tieltjes
Precision Parts in Ulft een Pero R1 rei-
nigingsstraat met warmteterugwin-
ning in bedrijf genomen. De gepro-
duceerde draai- en freesproducten
hebben hiermee na reiniging minder
dan 4 milligram vervuiling per vier-
kante meter. Tevens is de machine voorzien van een ultrasoon
eenheid. (www.tieltjes.nl)
Haas in India
Godrej in Bombay (India) is een bedrijf dat een
grote verscheidenheid aan producten fabriceert,
van technische producten tot vegetarische zeep
?
Coëxtrusie in recordtijd
Greiner Extrusion uit Nussbach (O) heeft een 20 meter lange coëxtrusiemachine gebouwd voor
Salamander Industrie-Produkte uit Türkheim / Unterallgäu (D). Met deze machine is het mogelijk
om per minuut 6 meter profiel voor kunststofkozijnen te maken. Het vacuüm energieverbruik
van ongeveer 6,2 kW/h is slechts een vijfde wat bij conventionele vergelijkbare machines verbruikt
word. Dit is mogelijk gemaakt door verzegeling van de spleten tussen de zeven droge kalibratoren
met een gepatenteerde Greiner Extrusion ontwikkeling. Verder is het geluidniveau van de ma-
chine verlaagd tot 10 a 15 dB en is het waterverbruik gereduceerd van 38 m³/h naar 20 m³/h
en koelkasten. Godrej bezit achttien Haas CNC-
bewerkingsmachines, waarvan er drie worden
gebruikt in de verspaningsafdeling om elektro-
den te maken voor zinkvonkmachines en twee
VF-3’s om conventionele mallen en matrijzen van
staal te maken. Een aantal van de andere Haas-
machines van het bedrijf wordt gebruikt in de di-
visie waar sloten worden gemaakt. Deze afdeling
maakt gebruik van vier Haas VF-2’s, twee VF-2SS
Super Speeds en twee SL-10-draaimachines.
Samen maken ze cilindersloten van messing en
roestvrij staal. De toleranties bedragen meestal
20 tot 50 micrometer, en per ploeg worden twee-
honderd tot duizend stuks onderdelen geprodu-
ceerd, afhankelijk van het te verspanen onder-
deel.
Hier worden de mallen en matrijzen vervaardigd die
worden gebruikt om onderdelen van gegoten
aluminium te produceren (foto: Godrej)
04-05-06-07-08-11_Nieuws 07-11-11 13:26 Pagina 9
10 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Het buigen van plaat op een
ponsmachine is een mooi voorbeeld
van compleetbewerken. Zeker als,
zoals bij de Pullmax machines van LVD
tot een hoogte van 70 mm gebogen
kan worden. ‘High-Forming’; alsof je
werkt met een klein afkantpersje.
DOOR: REINOLD TOMBERG
Als je kijkt naar de plaatproducten die gemaakt
worden met de nieuwe Pullmax Series ponsma-
chines van LVD denk je meteen aan afkantwerk.
Terwijl je bij de demonstratie in het technisch
centrum in Gullegem (B) tóch duidelijk het her-
kenbare ritme van een ponsnibbelmachine ge-
hoord hebt. Dit is ook het bijzondere van de
Pullmax machines van LVD. Of zoals onze zui-
derburen zo mooi zeggen: naast het ponsen
kunnen ze ook heel behoorlijk ‘plooien’.
Voordat nu alle andere leveranciers van pons-
machines een scherpe e-mail gaan sturen met
de vraag of we de afgelopen jaren de ogen
überhaupt wel open gehad hebben; natuurlijk
is de combinatie van ponsen, omvormen, bui-
gen en draadtappen op ponsmachines al veel
langer bekend. Wie kan het niet? Grensverleg-
gend van de Pullmax van LVD is echter dat ge-
bogen kan worden tot een hoogte van 75 mm
met een buiglengte van 90 mm (die 90 mm is te-
vens de maximale ponsdiameter van de Pullmax
machines). Kubusachtige plaatdelen met een
maximale hoogte van bijna 8 cm zijn dus maak-
baar. Dit is het onderscheidende van de Pullmax
ponsnibbelmachine. LVD kan deze plaatbewer-
kingstechnologie aanbieden in het kader van
een operationele samenwerking met Pullmax
(zie ook kader bij dit artikel).
Een tweede kanttekening: het oogt als afkant-
werk, maar dat is niet de juiste typering. Het
buigproces dat plaatsvindt op de Pullmax is
zwenkbuigen (strijkbuigen). Kenmerkend is dat
de te bewerken plaat vlak op de machine blijft
liggen. Bij de buiging wordt een plaatdeel om-
hoog gebogen. Het ondergereedschap dat voor
het buigen wordt ingezet heeft daarvoor een
scharnierend asje met een 90°-opening. De ver-
ticale beweging uitgeoefend op het gereed-
schap resulteert in een roterende beweging van
het asje en op deze manier komt de buiging tot
stand. Ook een gereedschaptechniek die al veel
langer voor de plaatwerkbranche beschikbaar
Een plaatwerkproduct uit 1 mm dikke plaat met een
buighoogte van 70 mm gemaakt op een Pullmax
machine bij LVD. Dit product is op de ponsmachine
ook voorzien van schroefdraad (foto’s: Reinold
Tomberg)
Plaatbuigen tot 75 mm hoog
Afkantenop een ponsmachine
10-11_LVD 07-11-11 13:30 Pagina 10
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 11
was. Maar nu in combinatie met een ponsma-
chine tot een indrukwekkende buighoogte van
75 mm. Om tot die hoogte te kunnen buigen
hebben de Pullmax machines natuurlijk ook een
relatief hoge ‘opening’ van 80 mm.
CompleetbewerkenMet die relatief hoge buighoogte heeft LVD na-
tuurlijk een troef in handen. We hebben het al
wel eens vaker geschreven: het meeste afkant-
werk in Nederland past op een A4-tje. Het is ei-
genlijk heel vreemd om de uitslagen van die re-
latief kleine plaatwerkstukken eerst te maken
op een ponsmachine en vervolgens met een bak
met uitslagen naar een afkantpers te gaan. Het
wordt nog vreemder als je je realiseert dat voor
dat kanten veelal afkantpersen worden ingezet
met een te hoge sluitkracht en een te lange
buiglengte. Wat moet je met een klein product
van enkele centimeters op een buigbalk van
pakweg 2 of 3 meter?
Om die reden zien we dat leveranciers van af-
kantpersen, ook LVD, in toenemende mate
compacte afkantpersen gaan aanbieden. Sluit-
krachten in de ordergrootte van 20 tot 30 ton
met een buiglengte vanaf pakweg één meter of
nog minder. In een aantal gevallen zelfs zodanig
uitgevoerd dat het persje zittend bediend kan
worden.
Met die relatief hoge buighoogte op een pons-
machine kan een plaatwerker voor kleine pro-
ducten ook anders gaan werken. Waarom niet
meteen je afkantwerk maken op een ponsma-
chine? Dit biedt nieuwe mogelijkheden: denk
aan een plaat met daarin kant-en-klare, gebo-
gen producten die in een plaatraster vanaf de
ponsnibbelmachine komen. Met die verzame-
ling gepositioneerde producten kun je vervol-
gens naar een volgende bewerking gaan. Je
handelt dan optimaal in het kader van de
hoofdwet van de mechanisatie: laat een pro-
duct nooit los (we bedoelen de positie van een
product) voordat alle bewerkingen uitgevoerd
zijn. Op zich sluit de bewerkingsfilosofie van de
Pullmax ook helemaal aan bij deze gedachte: de
machines kunnen immers ponsen, omvormen,
markeren, buigen en draadtappen. We praten
over compleetbewerken: voer zoveel mogelijke
bewerkingen uit in één machine-opspanning.
Vanzelfsprekend kunnen de producten na het
buigen ook uit de plaat geponst worden.
Meer gereedschappenBij meer bewerkingsmogelijkheden heb je uiter-
aard ook behoefte aan meer gereedschappen.
De Pullmax is geen revolverponsmachine, maar
achter de ponskop roteert een revolverachtige
schijf met daarin twintig gereedschapstations.
Al die gereedschappen, ook het buiggereed-
schap, kunnen over 360° roteren. Bovendien
kunnen indexeerbare multitools worden inge-
zet met een vijf- of tienvoudige uitvoering. Heb
je voor het compleetbewerken nog meer ge-
reedschappen nodig dan biedt LVD een extra
gereedschapmagazijn aan met veertig posities.
Het wisselen van gereedschap tussen magazijn
en de machine duurt 15 s. Het gereedschapwis-
selen op de machine zelf lukt in een tijdbestek
van 1 s tot 5 s. Een meervoudig gereedschap kan
uiteraard in een paar tienden van een seconde
naar een volgende positie roteren. In totaal
kunnen dus zestig gereedschappen voor het
plaatbewerken ingezet worden.
De Pullmax is een hydraulische ponsmachine.
LVD zet een hydraulische ponskop in van H + L
(Hartmann + Lämmle). Dit is een hoogdynami-
sche kop (tot 505 slagen per minuut over een
slaglengte van 25 mm) met een programmeer-
bare slaglengte. Het geïnstalleerde vermogen
voor deze kop bedraagt 6,9 kW. In de visie van
LVD een prima waarde gelet op de discussie
rondom het energieverbruik van machines. Een
gebruiker kan kiezen uit ponskracht van 220 kN
of 300 kN (22 ton of 30 ton). Ook is er een keuze
uit de maximale plaatafmeting: 2.540 mm x
1.270 mm of 3.048 mm x 1.524 mm. <<<
Buiggereedschap van de LVD Pullmax. De maximale buighoogte
bedraagt 75 mm. In het ondergereedschap het roterende asje dat de
buigbewerking uitvoert
Het buiggereedschap gepositioneerd in het gereedschapmagazijn van
de Pullmax
Een Pullmax 720 in het demonstratiecentrum van LVD in Gullegem.
Deze machine werkt met de Fanuc 160 i-PB CNC-besturing. De
maximale plaatdikte voor deze machine bedraagt 8 mm
M E T A A L B E W E R K E N
Foto- en filmreportageOp onze site www.metaalmagazine.nl hebben we een fo-
toreportage opgenomen van ons bezoek aan LVD in Gul-
legem en een videoreportage van de LVD Pullmax in actie
met het ponsen én buigen van plaatwerk.
LVD en PullmaxLVD Company (Gullegem, België) en Pullmax (Göteborg, Zweden) hebben begin dit jaar be-
kendgemaakt dat ze een overeenkomst hebben gesloten voor een operationele fusie van
beide ondernemingen. In het kader van deze fusie zullen de verkoop-, service-, productie- en
R&D-activiteiten samensmelten. De productie van de Pullmax machines wordt nu in Gullegem
(B) uitgevoerd. Beide bedrijven zullen hun eigen bedrijfsidentiteit behouden. Voor LVD vormen
de Pullmax machines een aanvulling op de mogelijkheden van de eigen Strippit revolverpons-
machines. In de Benelux wordt Pullmax een productnaam binnen de portfolio van LVD. Gelet
op de positionering binnen het assortiment van LVD zijn de Pullmax machines ‘high-end’-ma-
chines: dus in het marktsegment boven de Strippit machines.
10-11_LVD 07-11-11 13:30 Pagina 11
12 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Het mondstukmaken is illustratief voor de
ontwikkeling van het metaalbewerken. Begonnen
als een puur ambacht zien we nu een toekomst met
computerprogramma’s die geometrische variabelen
meteen kunnen koppelen aan gewenste akoestische
eigenschappen. En die programma’s sturen direct
CNC-machines en polijstrobots aan.
DOOR: HENK RENSINK
Mondstukmakers voor koperblazers verschillen
vooral in werkwijze en mate van specialisatie. Er
zijn kleine volledig gespecialiseerde bedrijfjes
die uitsluitend mondstukken maken. De eigen-
aar werkt alleen of met de hulp van enkele me-
dewerkers in een kleine werkplaats. Daarnaast
zijn er voorbeelden van interne mondstukpro-
ductieafdelingen bij grote instrumentenbou-
wers zoals Yamaha. En ten slotte de algemene
metaalbewerkingsbedrijven, zogeheten ‘sup-
pliers’. Het meest voorkomend zijn echter de
gespecialiseerde bedrijfjes die meestal ook hun
mondstukken rechtstreeks aan musici verkopen.
GietenOorspronkelijk waren het metaalgieters en later
ook metaaldraaiers die het vak van mondstuk-
maker uitoefenden. Ambachtelijke beroepsbe-
oefenaars die werken met een draaispil waarin
het messing als voorgevormd gietstuk is vastge-
klemd en met behulp van profielbeitels met de
hand in de gewenste eindvorm wordt gestoken.
Deze vorm ligt vast in een moedermal. Tijdens
het vormgeven van een mondstukonderdeel
wordt de betreffende profielmal steeds over de
rand of in de cup gebracht om te controleren of
dit in detail voldoet aan de specificaties.
Zorgvuldige indeling en opslag van deze moe-
dermallen is belangrijk, want zij vormen het
werkgeheugen en ‘kroonjuwelenkabinet’ van
de mondstukmaker. Deze collectie biedt de
mondstukmaker ook de mogelijkheid om het
assortiment in alle mogelijke uitvoeringen uit te
breiden en te ontwikkelen. Het klassieke voor-
beeld van zo’n puur ambachtelijke mondstuk-
maker is de Duitse firma W. Chr. Schmidt uit
Markneukirchen, waarvan het bestaan maar
liefst teruggaat tot 1845. Er is uiteraard geen
sprake van massaproductie maar, mede van-
Het ambacht van het mondstukmaken in volle glorie bij Schmidt in Markneukirchen (D). Met behulp van
profielbeitels wordt de gewenste eindvorm gedraaid (foto’s: Henk Rensink)
Mondstuk mathematisch definiëren
Mondstukmakentussen ambacht en CAD
12-13-14_Mondstuk 07-11-11 13:31 Pagina 12
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 13
wege de beperkte capaciteit, van enkelstuks en
kleine series.
DraaienEen volgende stap in de ontwikkeling van de
mondstukmakerij vormt de mondstukmaker die
met een volwaardige metaaldraaibank machi-
naal met behulp van profielbeitels de gewenste
mondstukvormen aanbrengt. Bruno Tilz in
Duitsland en John Stork in Amerika zijn voor-
beelden van deze machinale mondstukmakers.
Ten slotte kennen we de mondstukmakers die
volledig automatische CNC-productiemachines
gebruiken waarbij de menselijke factor van de
machinevoerder qua handvaardigheid feitelijk
teruggebracht is tot de bewaking van het pro-
ductieproces en de eindcontrole. Een voorbeeld
hiervan is de Duitse firma Josef Klier in Diespeck
ad Aisch, die het veel meer gezocht heeft in de
optimale balans tussen traditie en moderne
techniek waarbij het vakmanschap uit vroegere
tijden zo goed mogelijk geïntegreerd wordt in
de mogelijkheden van de hedendaagse techno-
logie.
Langdurig Het maken van een mondstuk is vaak een inten-
sief en langdurig empirisch proces van wensen
duidelijk formuleren (tussen muzikant en
mondstukmaker), deze praktisch uitvoeren in
een eerste proefversie, beoordelen met testen,
bevindingen terugkoppelen, nieuwe aange-
paste proefversie(s) maken tot het definitief ge-
wenst prototype is gerealiseerd. Vervolgens de
gegevens eventueel digitaal opslaan, voorzien
van de signatuur van de (befaamde) opdracht-
gever en het productieproces opstarten voor
een identieke productiestroom gevolgd door
een reclamecampagne ter bevordering van het
verkoopsucces. Want de ontwikkelingskosten,
eventueel beschermingskosten (patent) en re-
clamekosten zijn hoog. De algehele tijdsduur
van begin tot eindfase kan zelfs jaren bestrijken.
Bij bastrombonist Douglas Yeo zes jaar in to-
taal.
Om de ontwikkelingskosten terug te verdienen
en meer verkoop te realiseren wordt een nieuw
mondstuk steeds aan het bestaande assortiment
toegevoegd. Zo’n assortiment bestaat dus ei-
genlijk uit een verzameling persoonlijke mond-
stukken. Mondstukmakers hebben daarnaast
het liefst ook een zakelijk lijntje naar instrumen-
tenmakers. Deze willen hun instrumenten
meestal compleet afleveren met een mondstuk
er bij. Omdat hierbij sprake is van grote aantal-
len is dit financieel weer aantrekkelijk voor de
mondstukmaker en diens continuïteit en voort-
bestaan. Het grote bezwaar tegen een stan-
daard bijgeleverd mondstuk is echter dat de
persoonlijke mondstukvorm wordt ingeruild
voor een algemeen ‘standaard’ model.
Standaard Er zijn ook mondstukmakers die hun assorti-
ment hebben opgebouwd uit standaardonder-
delen waarbij alle mondstukken binnen een
CAD-ontwerpen van een mondstuk bij de firma Lätzsch in Bremen (D). Belangrijk is om
computerontwerpprogramma’s te laten samengaan met functionele aspecten van het mondstuk
M E T A A L B E W E R K E N
RobotpolijstenHet is een absolute vereiste dat alle mondstukken met
hetzelfde stempel exact gelijk zijn aan elkaar en hetzelfde
spelen. Om dit volledig te kunnen waarborgen maken
mondstukmakers als Giddings & Webster en Josef Laus-
mann in de afwerkingfase gebruik van robots die elk
mondstuk veel gelijkmatiger polijsten dan dat dit door
mensenhanden kan. Want handmatig polijsten zorgt
voor onderlinge verschillen door de mate van aandrukken
en hoe lang en hoe vaak men een bepaald gedeelte doet.
Ook het produceren met een zogeheten Accu-dexä ma-
chine geeft de fijnst mogelijke en gelijkmatige afwerking
en nauwkeurigheid. Mark Curry, leverancier van mond-
stukken voor de Edward instrumenten werkt hiermee al
enige tijd en ook Yamaha heeft een productiemethode
waarmee het onnauwkeurige polijsten helemaal overbo-
dig en achterhaald is geworden. Bovendien werd het
steeds moeilijker om personeel te vinden dat dit routine-
matige werk nog gemotiveerd wil doen.
>>>
Mondstukdraaien met behulp van CNC-machines bij Lätzsch in Bremen (D). De mens wordt meer een bewaker
van het proces
12-13-14_Mondstuk 07-11-11 13:31 Pagina 13
14 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
reeks of serie dezelfde randen, boringen en
stiftboringen hebben en alleen de cupwijdte en
-diepte verschillen. Daarnaast kennen we
mondstukmakers waarvan elk mondstuk totaal
anders is en op zichzelf staat. Het verschil zit
hem in de fundamentele denkwijze waarop een
mondstukassortiment tot stand komt. Gaat men
bij het samenstellen van een assortiment uit van
specifieke personen met hun specifieke kenmer-
ken of van menselijke gemiddelden waarbij
slechts een globaal onderscheid wordt gemaakt
aan de hand van gemeenschappelijke kenmer-
ken. Voor de mondstukmaker ligt het voordeel
van standaard mondstukken vooral in een
snelle en goedkope massaproductie die betaal-
baar en bereikbaar is voor iedereen. Vanuit de
muzikant is hier tegenin te brengen dat niet
elke muzikant blij is met confectiemondstuk-
ken. Maar om de hele mondstukmarkt te kun-
nen bedienen en iedereen tevreden te stellen
zullen zowel de ambachtelijke mondstukmaker
met zijn persoonlijke maatwerk als ook de mo-
derne evenknie bestaansrecht hebben en naast
elkaar blijven bestaan.
Stand van de techniekVroeger kwam het dus vooral en alleen aan op
handvaardigheid en veel ervaring. Met behulp
van handgereedschappen je menselijke wil op-
leggen aan het metaal. Dit stelde hoge eisen
aan het vakmanschap en motorische vaardighe-
den van de mondstukmaker. Met de komst van
het computertijdperk kon een via de computer
ontworpen mondstuk niet uitblijven. En waar
zou dat eerder plaatsvinden dan in Japan? Ya-
maha ontketende in de jaren tachtig van de vo-
rige eeuw een revolutie met grote investerin-
gen in digitale tekenprogramma’s en de gecom-
puteriseerde productie van mondstukken. Toch
had dit ook zijn beperkingen want men kon
daarmee aanvankelijk alleen grote aantallen
maken gericht op massaproductie. Tegenwoor-
dig zijn de CNC-machines en programmatuur
ook in staat om net zo gemakkelijk kleine series
of zelfs enkelstuks te maken. De productiefaci-
liteiten bij Vincent Bach in Amerika zijn zelfs zo-
danig dat er elke 30 seconden een compleet
mondstuk uit de automaat rolt. Vergelijken we
dat met de traditionele ambachtelijke werk-
wijze dan is de tijdsfactor en de kostprijs maar
een fractie hiervan. Maar het uiteindelijke doel
was een veel betere product(ie)nauwkeurigheid
en constantere kwaliteit. En dat elk mondstuk
hetzelfde speelt als het oorspronkelijke proto-
type.
MathematischLang niet alle mondstukmakers zijn kapitaal-
krachtige firma’s met eigen researchfaciliteiten
zoals de firma Conn waar bekende wetenschap-
pers als Arthur Benade, William Cardwell en
Jody Hall als Chief Accoustical Engineer in de
jaren zestig van de vorige eeuw praktisch akoes-
tisch onderzoek verrichtten. Verschillende
mondstukmakers zoals de Amerikaan Robert
Love met zijn bedrijf ‘Brasswind Research’ clai-
men dat ze zuiver mathematisch met formules
en berekeningen mondstukken kunnen ont-
werpen. Eveneens een betrekkelijk nieuwkomer
in de mondstukbranche, de Amerikaan Gary
Radtke, pretendeert echter als eerste helemaal
computermatig een mondstuk te kunnen ont-
wikkelen. Radtke introduceert ‘een nieuwe ma-
nier van denken en communiceren’, waarmee
hij de eerste zou zijn die een mondstuk mathe-
matisch kan definiëren. Hij gaat uit van het fe-
nomeen dat hogere en lagere boventoonreek-
sen zich met een verschillende snelheid in het
mondstuk verplaatsen. Door dit synchroon te
laten verlopen, brengt men het mondstuk in ba-
lans waardoor het onder meer directer gaat
aanspreken. Radtke zegt er trouwens wel met-
een bij dat niet elke blazer daar blij mee is. Hij
stelt verder vast dat veel mondstukmakers wel
mondstukken maken waarbij dit gedigitaliseerd
getekend en aangestuurd wordt. Maar ze heb-
ben -zo zegt hij- in tegenstelling tot zijn bedrijf
niet de mogelijkheid om de klankgolf te verge-
lijken met deze ontwerp- en productieprogram-
ma’s. Het door Radtke ontwikkelde programma
biedt volgens zeggen echter wel de mogelijk-
heid om alle parameters in te brengen voor het
mondstukontwerp en direct ook de daarbij be-
horende drukgolf op te wekken.
De eveneens Amerikaanse firma Kanstul biedt
muzikanten de mogelijkheid om virtueel op af-
stand persoonlijke mondstukwensen uit te voe-
ren. Je legt daarbij je eigen mondstukmodel
over de alternatieve modellen die je op hun in-
teractieve site aantreft en maakt zo vergelij-
kend een keuze. Vervolgens bestel je het geko-
zen alternatief. Zoals hierboven al aangegeven,
zeggen de vormveranderingen aan het alterna-
tieve mondstuk echter niet alles over het feite-
lijk functioneren ervan. Een mondstuk is beslist
geen postorderproduct.
Mogelijk is dit een eerste stap waarin computer-
ontwerpprogramma’s samengaan met functio-
nele aspecten van het mondstuk. De gewenste
mondstukeigenschappen worden ingetoetst,
waarna het betreffende mondstuk kant-en-
klaar uit de machine rolt. Toch hebben compu-
ters en de hieraan gekoppelde programma’s ab-
soluut nog hun beperkingen. De beschikbaar-
heid van de allermodernste supermachinerieën
ten spijt. Computersoftware die zelfstandig ver-
banden kan leggen en zelfhandelend betekenis
kan geven aan vormontwerp en alle functionele
aspecten van een mondstuk is voorlopig nog
slechts een wensdroom. De mondstukmaker is
(en blijft) de creator en de robot of machine
(vooralsnog) slechts de uitvoerder van het men-
selijke brein en vernuft. <<<
ToekomstMet nieuwe 3D-lasertechnieken kan men vormen exact
meten, vergelijken en vastleggen. Daarmee is men ook in
staat om vergelijkingen te maken van mondstukvormen
van andere merken en waarin deze verschillen en zich on-
derscheiden. Ook is men technisch veel beter in staat om
een veelheid aan vormen exact te (re-)produceren en in
elke gewenste uitvoering te mixen. Komt men echter ook
zover dat men in staat zal zijn om de volgende stap te zet-
ten in het persoonlijk ontwerpen van mondstukken? Kan
men straks computerprogrammatuur bedenken die geo-
metrische variabelen direct koppelt aan akoestische ei-
genschappen zoals impedantie feedback en klankanalyses
en dit ook vice versa kan interpreteren en variëren alsook
volledig op elkaar kan afstemmen?
Polijstrobot van Cimotec uit Bitburg (D). Het robotpolijsten geeft een
meer gelijkmatig resultaat
Messing mondstukken van Lätzsch in Bremen (D).
Het maken van een mondstuk is een intensief en
langdurig empirisch proces
12-13-14_Mondstuk 07-11-11 13:31 Pagina 14
YAMAZAKI MAZAK NEDERLAND B.V. Peppelkade 54, 3992 AK HOUTEN T: 030-634 40 30 F: 030-634 40 35 E: [email protected]
Bovendien voldoen deze machines aan de toenemende vraag naar ergonomie, milieuvriendelijkheid en energiebesparing.
Het resultaat: Exponentiële groei voor uw productiviteit
Voor meer informatie bezoek ons op:www.mazak.euof neem contact met onze verkooporganisatie.
Met de nieuwe voorgestelde machines tijdens de EMO te Hannover, brengt Mazak productiviteit en prestatie tot een nieuw niveau!
PRODUCTIVITEIT
Onze missie? Om uw productiviteit op een nieuw niveau te brengen.
Ergonomie, milieuvriendelijkheid en verhoogde productiviteit van onze machines, bieden een toegevoegde waarde, allen met Mazak waarden : Kwaliteit en Ondersteuning.
Het resultaat? Exponentiële groei voor uw productiviteit.
Dit jaar lanceert Mazak een ongeëvenaarde reeks nieuwe modellen.
ALLE NIEUWE MAZAK MACHINES
www.mazak.eu
10317_EMO_innovation_Ad_210x297_L_DANISH_02.indd 1 05/08/2011 12:52
Onze missie? Om uw productiviteit op een nieuw niveau te brengen.
Ergonomie, milieuvriendelijkheid en verhoogde productiviteit van onze machines, bieden een toegevoegde waarde, allen met Mazak waarden : Kwaliteit en Ondersteuning.
Het resultaat? Exponentiële groei voor uw productiviteit.
Dit jaar lanceert Mazak een ongeëvenaarde reeks nieuwe modellen.
ALLE NIEUWE MAZAK MACHINES
www.mazak.eu
10317_EMO_innovation_Ad_210x297_L_DANISH_02.indd 105/08/2011 12:52
NIEUW
NIEUW
NIEUW
NIEUW
NIEUW
13184 Adv. Mazak ECO MetaalMagazine.indd 1 3/11/11 18:39
16 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Als legeringselement is niobium (Nb) redelijk bekend doch niet als gebruiksmateriaal. Het materiaal heeft namelijk bijzondere
eigenschappen die zeker aanleiding kunnen zijn om het meer te gaan toepassen. Niobium is een relatief zacht en ductiel
metaal dat probleemloos koudvervormd kan worden tot een deformatiegraad van maar liefst 90 procent voordat gloeien
noodzakelijk is. Het metaal doet enigszins denken aan roestvast staal. Het soortelijk gewicht (8,57) is nogal laag vergeleken
met andere hoogsmeltende metalen zoals tantaal (16,6) en molybdeen (10,2).
DOOR: KO BUIJS
Onderzoekers van het Georgia Institute of Technology onderzochten enkele jaren geleden het gedrag van niobium op nanometerschaal bij temperaturen van 20 K. Bij deze lage
temperaturen ontstaan spontaan dipolen (elektronen gaan verschuiven). Voor metalen is dit atypisch gedrag (foto: Georgia Tech)
90% deformatiebij omvormen niobium
16-17-18-19_Nobium 07-11-11 13:33 Pagina 16
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 17
Niobium is op zich een uniek metaal tussen de an-
dere reactieve metalen want door de gunstige
verhouding van diverse eigenschappen verschaft
het de constructeur opmerkelijke mogelijkheden.
We kunnen hierbij vooral denken aan:
• Hoge elektrische en thermische geleidbaar-
heid.
• Lage uitzettingscoëfficiënt.
• Hoge hittebestendigheid.
• Hoge corrosiebestendigheid in vele chemische
en biologische toepassingen.
De verwerkbaarheid doet een beetje denken
aan het verwerken van koper en daarom is het
metaal ook populair geworden bij juweliers en
edelsmedenrijen teneinde er sieraden van te
maken. Niobium wordt in de regel in de zuivere
vorm commercieel toegepast. De verontreini-
gingen die men kan aantreffen zijn stikstof, wa-
terstof, zuurstof en koolstof die elk zo’n 15 ppm
tot 200 ppm kunnen bedragen. Ook zijn er
enige niobiumlegeringen maar deze worden
weinig toegepast.
EigenschappenIn tabel 1 en 2 zijn de meest elementaire ken-
merken en eigenschappen van het metaal nio-
bium weergegeven. Opvallend is onder meer de
hoge smelttemperatuur. Net zoals andere reac-
tieve metalen dankt niobium zijn corrosiebe-
stendigheid aan een zeer dichte en goed hech-
tende oxidehuid die het metaal uiterst passief
maakt. Daarom kan dit metaal de allermeeste
organische en anorganische zuren weerstaan
tot minimaal 100°C met uitzondering van fluor-
waterstofzuur.
In tegenstelling tot de meeste andere reactieve
metalen levert niobium nog prima resultaten in
zuren die verontreinigd zijn met fluoriden. Bij-
voorbeeld de algemene corrosiesnelheid van ni-
obium in een milieu van 70% salpeterzuur + 100
ppm fluor is minder dan 0,125 mm per jaar. Wel
heeft niobium wat minder corrosiebestendig-
heid in reducerende zuren zoals zoutzuur en
zwavelzuur dan het metaal tantaal. Het wordt
onmiddellijk weer meer resistent indien er oxi-
derende ionen worden toegevoegd. Niobium is
net als tantaal gevoelig voor waterstofbrosheid
indien het kathodisch gepolariseerd is door bij-
voorbeeld een galvanische kortsluiting.
De goede corrosieweerstand tegen natrium-
dampen bij hoge temperaturen en drukken
maakt het metaal vooral geschikt voor het ge-
bruik in vloeibare alkalimetalen waar tevens de
warmteoverdracht kritisch is. Het metaal kan
daarom probleemloos tot 1000°C worden inge-
zet in vloeibaar lithium en tot 850°C in het vloei-
bare eutectische thoriummagnesium. Aanzien-
lijke hoeveelheden gasverontreinigingen zullen
deze corrosiebestendigheid wel reduceren.
Niobium is echter niet geschikt voor toepassin-
gen in hete waterige alkalische oplossingen
omdat de kans dat er waterstofbrosheid ont-
staat nogal groot is alhoewel het met de corro-
siesnelheid wel mee valt. Zelfs met lage concen-
traties (5%) natrium- en kaliumhydroxide treedt
deze waterstofbrosheid reeds op.
Niobium heeft unieke en nuttige eigenschap-
pen in het gebruik van allerlei gassen. In agres-
sieve gassen zoals broom, chloor en zwaveldi-
oxide is de corrosiebestendigheid van niobium
niet afhankelijk van het vochtgehalte, zoals
vaak het geval is, doch hoofdzakelijk van de
temperatuur. De gassen mogen zowel nat als
droog zijn. Titaan zal namelijk spontaan bran-
den in droog chloorgas doch niobium is daar ge-
heel ongevoelig voor. Niobium kan probleem-
loos in chloorgas worden ingezet tot 200°C, in
broom tot 100°C en in koolmonoxide of dioxide
tot 250°C. Boven de 200°C zal niobium gaan oxi-
deren aan de lucht en deze oxidatie zal pas echt
aanmerkelijk worden boven de 500°C. Indien
men niobium wil toepassen bij hoge tempera-
turen zal men een beschermende coating moe-
ten aanbrengen aan het oppervlak. Niobium
reageert boven de 350°C met stikstof en met
waterdamp boven de 300°C. Tabel 3 geeft een
indruk van hoe het metaal zich gedraagt in di-
verse chemische milieus. Uit de tabel blijkt
onder meer de gunstige invloed van oxiderende
ionen op de corrosieprestaties van niobium.
M A T E R I A L E N
Tot 1000°C in vloeibaar lithium
>>>
Een supergeleidende resonator gemaakt van 100%
puur niobium. Deze resonator wordt ingezet voor
het versnellen van elektronen (foto: Desy)
Smeltpunt
Kookpunt
Soortelijke massa
Kristalstructuur
Rooster constante
Thermische neutronenabsorptie
Thermische geleidbaarheid 0°C
Bij 1600°C
Uitzettingscoëfficiënt 20°C
Elektrische weerstand
Specifieke warmte bij 15°C
Bij 1227°C
Giftigheidsgraad
2468°C
4927°C
8,57 kg/dm3
KRG
3,3 Å
1,1 b
0,523 J
0,691 J
7,1 x 10-6/K
15 µΩ268 J/(kg.K)
320 J/(kg.K)
0,38
Tabel 1. Fysische eigenschappen niobium
16-17-18-19_Nobium 07-11-11 13:33 Pagina 17
18 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Nodige beperkingen bij lassen
Chemische oplossing Gewicht concentratie Temperatuur Corrosiesnelheid in % in °C in mm/jaar
Zoutzuur 15 60 Geen
Zoutzuur 30 35 0,025
Zwavelzuur 37 20 0,025
Zwavelzuur 10 (met 0,1% FeCl3) Kokend 0,025
Salpeterzuur 50 80 0,125
Salpeterzuur 65 20 Geen
Salpeterzuur 65 Kokend 0,025
Salpeterzuur 70 250 0,025
Fosforzuur 50 30 Geen
Fosforzuur 50 90 0,125
Fosforzuur 85 30 Geen
Fosforzuur 85 Kokend 3,75
Fosforzuur 85 (met 4% HNO3) 88 0,025
Zwavelzuur 5-40 20 Geen
Zwavelzuur 25 100 0,125
Zwavelzuur 40 Kokend 0,5
Zwavelzuur 70 167 5,0
Zwavelzuur 70 (met 15% Cr+3) 100 Geen
Azijnzuur 5-99,7 Kokend Geen
Citroenzuur 10 Kokend 0,025
Formaldehyde 6 Kokend Geen
Formaldehyde 37 Kokend 0,0025
Mierezuur 10 Kokend Geen
Mierezuur 50 Kokend 0,025
Melkzuur 10-85 Kokend 0,025
Oxaalzuur 10 Kokend 1,25
Wijnsteenzuur 20 Kokend Geen
Tabel 3. Gedrag niobium in diverse chemische milieus
BereidingsmethodeIn het kort komt de bereiding van niobium hier
op neer dat men verbindingen van niobium/
ferro met een hoog gehalte aan niobium gaat
chloreren waardoor er een niobiumchloorver-
binding ontstaat. Deze verbinding wordt onder-
worpen aan een hydrolyseprocedure waardoor
er vochtig niobiumoxide ontstaat dat wordt ge-
calcineerd. Dit calcinaat wordt door middel van
een metaalreductie omgezet in het ruwe nio-
bium dat daarna met het elektrosmeltproces
wordt omgesmolten tot zuivere gietelingen.
Deze gietelingen kunnen na een machinale be-
werking worden gesmeed tot een bepaalde
vorm. Daarna worden deze verder gesmeed tot
een gewenste vorm die daarna gewalst kan
worden tot het eindproduct. Ook wordt niobi-
umpoeder gemaakt ten behoeve van poeder-
metallurgie zoals het HIP-proces. Niobium is be-
schikbaar in plaat, poeder, staf, folie en buis-
vorm en is goed lasbaar mits net als bij titaan en
zirkoon, de nodige voorzorgsmaatregelen wor-
den genomen teneinde te voorkomen dat on-
gewenste gassen binnendringen in het afkoe-
lende metaal. Ook kunnen niobiumproducen-
ten allerlei niobiumverbindingen vervaardigen
zoals niobiumoxides, niobiumcarbiden en niobi-
umhalides.
VerwerkingNiobium is uitstekend koud te verwerken en
daarom kan het metaal gemakkelijk worden
gesmeed, gewalst of gevormd direct van de gie-
teling bij kamertemperatuur. Indien de door-
snede van een product ongeveer 90 procent is
gedeformeerd dan is gloeien noodzakelijk. Een
warmtebehandeling bij 1200°C gedurende één
uur bewerkt een volledige rekristallisatie van
het metaal indien de koudvervorming boven de
50 procent uitkomt. Het gloeien dient te ge-
schieden in een vacuümconditie of in een inert
gasmilieu. Men moet bij het gebruik van een
inert gas wel heel zeker zijn dat het een zeer
zuivere kwaliteit is want anders krijgt men een
ongewenste opname van bepaalde gassen. Ni-
obium is ook zeer geschikt voor dieptrekken
zodat bekers en buizen direct kunnen worden
getrokken mits de smering voldoende is. Dank-
zij de goede vervormbaarheid heeft men nage-
noeg geen problemen bij het mogelijk terug-
springen van het metaal.
LassenZoals eerder gesteld is niobium een uiterst reac-
tief metaal dat zelfs onder zijn smeltpunt rea-
geert met allerlei gassen zoals stikstof, zuurstof,
waterstof en kooldioxide. Op het smeltpunt en
daarboven zal niobium reageren met de aller-
meeste fluxen en dat geeft de nodige beperkin-
gen aan het lassen. Zeer belangrijk is dat het
metaal grondig wordt gereinigd. Dit kan men
het beste doen door het oppervlak met een
zuur te beitsen. Een veel gebruikte oplossing is
Ongeveer 90 procent van de wereldwijde
consumptie van niobium wordt ingezet voor de
productie van roestvast staal en laaggelegeerde,
hogesterktestalen (foto: www.sarissaresources.com)
16-17-18-19_Nobium 07-11-11 13:33 Pagina 18
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 19
Samenvatting NbNiobium is een metaal dat buitengewoon goed toepas-
baar is in:
• fluoride-houdende zuren;
• hoog-oxiderende zuren;
• droog en nat chloor/broom.
Het is verkrijgbaar in alle wenselijke vormen zoals plaat,
folie, staf, draad en buis en kan verwerkt worden met de
reeds bestaande gereedschapwerktuigen die ook voor
andere metalen worden gebruikt. Het kan mechanisch
aan elkaar worden verbonden doch ook door middel van
het lasproces. Ook zijn er specifieke soldeertechnieken be-
schikbaar die een afdoende verbinding maken voor be-
paalde toepassingen.
VerspanenDraaien van niobium kan het beste met beitels die geschikt zijn voor hoge snijsnelheden onder een
goede koeling en smering met een geschikte oliesuspensie. Tabel 4 geeft een beeld van hoe de
draaiparameters zich verhouden. Boren en draadsnijden kan in principe probleemloos verlopen
met de normaal in de handel verkrijgbare hoge snijsnelheid boren en tappen. Wel dient men er re-
kening mee te houden dat de boren veelal sneller slijten dan bij het gebruik in andere metalen
zoals roestvast staal en titaan, waardoor de boorgaten snel ondermaats kunnen zijn. Bij het tappen
moet men een overmaat aan snijolie gebruiken. Het aanbrengen van de schroefdraad met behulp
van het rolproces wordt het meest aanbevolen.
Aanloophoek 15° - 20°
Hellingshoek 30° - 35°
Vrijloophoek 5°
Neusradius 0,5 - 0,75 mm
Snijsnelheid 18 - 24 m/min (met HSS)
76 - 91 m/min (met carbide)
Voeding (ruwbewerking) 0,2 - 0,3 mm/omw.
Voeding (eindbewerking) 0,12 mm/omw (max)
Snijdiepte 0,8 – 3,2 mm
Tabel 4. Parameters voor het draaien van niobium
25%-30% HF, 25%-33% HNO3 en de rest water.
Voordat men dit agressieve middel toepast, kan
men het beste met een monster even de etssnel-
heid bepalen. Uiteindelijk dient men ongeveer
0,0025 mm van het oppervlakte te verwijderen
teneinde een optimale lasverbinding te leggen.
Voor niobium wordt het TIG-lasproces aanbevo-
len zoals dat ook wordt gebruikt bij roestvast
staal, titaan en zirkoon. Toch dienen er enkele
lasparameters te worden gewijzigd opdat het
gesmolten metaal absoluut zeker wordt bedekt
met het inerte argongas. Ook het gebruik van
een backinggas is een vereiste en de afkoelende
las dient ook aan inert gas in verband met de
diffusiedrang van verschillende gassen. Voor
plaat met een dikte vanaf 0,5 mm is het aan te
bevelen het TIG-lasproces toe te passen doch
dunne tot zeer dunne plaat kan het beste wor-
den gelast met behulp van weerstandlassen.
Men dient veel aandacht te besteden aan de
vorm van de elektrodepunt. Het is van het uiter-
ste belang dat de dunne platen nauwkeurig ten
opzichte van elkaar zijn gesitueerd en dat tij-
dens het lassen deze positionering niet veran-
dert. Het voordeel van weerstandlassen is dat de
thermische belasting dusdanig kort is dat er
weinig kans is op contaminatie van de las. Punt-
lassen kan men het beste doen onder water
opdat het water snel de warmte kan afvoeren
waardoor er nagenoeg geen kans is voor onge-
wenste elementen om binnen te dringen. Uiter-
aard dienen de te lassen oppervlakten ten be-
hoeve van het weerstandlassen ook grondig te
worden gereinigd en ontvet. Om eventuele ko-
perdeeltjes van de elektrode te verwijderen kan
men lokaal het gelaste oppervlak beitsen met
salpeterzuur.
ToepassingenHet is nuttig te vermelden dat er legeringen op
niobiumbasis zijn met tantaal, hafnium, wol-
fraam en zirkoon. De reden voor dit legeren is
om hogere mechanische waarden te verkrijgen
gecombineerd met een betere corrosie- en hit-
tebestendigheid. Ook de kruipbestendigheid
wordt enorm verbeterd indien er slechts 1% zir-
koon aan het metaal wordt toegevoegd.
Naast de reeds genoemde toepassingen van ni-
obium in bijvoorbeeld naverbranders van straal-
motoren en juwelen is het metaal ook bijzonder
geschikt om gebruikt te worden als buismateri-
aal in natriumlampen vanwege de zeer goede
corrosiebestendigheid in natriumdampen bij
hoge temperatuur. Ook wordt het toegepast als
pijpmateriaal in de ventilatiesystemen van au-
toclaven. In de ruimtevaart vindt het toepassing
als stuwkrachtvergroter bij onder meer satellie-
ten en in uitlaatsystemen. Voorts heeft men ni-
obium met succes toegepast als behuizing voor
supergeleiding en als versneller voor zware
ionen. Ook industrieel wordt niobium aange-
wend in warmtewisselaars ten behoeve van
zowel corrosieve media als voor stoffen met
zeer hoge temperaturen. Verdampers van nio-
bium kunnen ook probleemloos agressieve stof-
fen laten indampen zoals bijvoorbeeld het hoog
geconcentreerd chroomzuur. Als vervanging
voor de röntgenstralen is er nu een nieuwe ont-
wikkeling op de markt, namelijk het MRI-sys-
teem. MRI staat voor ‘Magnetic Resonance Ima-
ging Device’; dankzij niobium dat gebruikt
wordt in het ‘diagnosteergereedschap’ kan men
nu het menselijk lichaam laagje voor laagje
scannen zonder gevaarlijke röntgenstraling. In
verchromingsbaden worden vaak kleine hoe-
veelheden fluoriden toegevoegd als katalysator.
Niobium is qua corrosieprestaties superieur
boven alle bekende constructiemetalen. Bij-
voorbeeld in een milieu van 17% chroomzuur +
2% natriumfluorsilicaat plus sporen zwavelzuur
bij 92°C is de corrosiesnelheid minder dan 0,125
mm per jaar. Droog broom is op zich mild voor
de meeste non-ferrometalen zoals nikkel, koper
en magnesium doch vochtig is het uiterst agres-
sief waardoor er hevige corrosie het gevolg is.
Broom heeft de neiging vocht op te nemen
waardoor de meeste metalen bezwijken met
uitzondering van niobium die tot 100°C geen
aantasting vertoont in zowel droog als vochtig
broom. Andere milieus zoals chloor en chloordi-
oxide bewerken aanzienlijke aantasting op de
meeste roestvast staalsoorten. Titaan geeft een
acceptabele resistentie indien er water aanwe-
zig is. Als dit water ontbreekt dan zal het titaan
spontaan in brand vliegen. Niobium heeft daar
geen last van zodat het zowel in droog als in nat
chloor kan worden toegepast. Voor het berei-
den van hoog geconcentreerd salpeterzuur
(< 95%) wordt zwavelzuur gebruikt als voch-
tonttrekker. Vanwege het mengsel van zwavel-
zuur en salpeterzuur ontstaat er een corrosief
medium dat veelal te agressief is voor roestvast
staal. Ook in dit geval is het metaal niobium een
afdoende oplossing. <<<
Elasticiteitsmodulus
Rekgrens
Treksterkte
Hardheid
Rek over 25,4 mm
1,05 x 10-1 Pa
76 MPa
175 MPa
60 - 100VHN
35%
Tabel 2. Mechanische eigenschappen niobium
M A T E R I A L E N
16-17-18-19_Nobium 07-11-11 13:33 Pagina 19
20 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Terwijl de ene machineleverancier op de EMO 2011
het verspaningsproces afkoelde met vloeibare
stikstof van pakweg -200°C, zag je op een andere
stand hoe met behulp van een laserstraal warmte
werd toegevoerd naar de snijkant. Een derde variant
om de verspaanbaarheid te verbeteren die in
Hannover gedemonstreerd werd, was het opleggen
van een ultrasone trilling op het verspanende
gereedschap. En ook verhogen van de druk van de
koelsmeervloeistof schijnt wonderen te verrichten.
Waarom eigenlijk? Eerst wat uitleg aan de hand van
de theorie en dan wat praktijkvoorbeelden van de
EMO.
DOOR: REINOLD TOMBERG
Enig idee hoe hoog de hoofdsnijkracht Fc kan
zijn bij verspaningswerkzaamheden? Een voor-
beeld van Sandvik Coromant leert dat bij het
draaien van staal CMC 02.1 (een CrNiMo-staal)
met een hardheid van 180 HB op de wisselplaat
een tangentiale kracht ontstaat van 17 kN. Of-
tewel: op die kleine wisselplaat drukt continu
een kracht die vergelijkbaar is met de zwaarte-
kracht die trekt aan een auto met een massa
van 1700 kg. Deze hoge kracht in dit voorbeeld
geldt voor zowel een slanke spaan met een sne-
dediepte ap van 13 mm en een voeding fn van
0,62 mm als voor een verspaning met een rela-
tief dikkere spaan met respectievelijk een diepte
van 8,1 mm en een voeding van 1 mm. Gelet op
de grootte van deze kracht is het dan ook niet
verwonderlijk dat de toelaatbare hoofdsnij-
kracht een van de begrenzingen is die je ont-
moet bij de keuze van een verspaningsproces.
Die hoofdsnijkracht is recht evenredig met de
snededoorsnede (het product van snedediepte
maal de voeding, zeg maar de breedte en
hoogte van de spaan). Andere begrenzingen
zijn de toelaatbare thermische belasting van
werkstuk én gereedschap en de verlangde
standtijd van het gereedschap. Vloeibare stik-
stof (cold machining), laserondersteund verspa-
Demonstratie van verspanen met vloeibare stikstof op de stand van MAG tijdens de EMO Hannover 2011.
Gefreesd wordt een titaan blisk. Het stikstofverbruik is ongeveer 10 l/h tot 15 l/h. Dit betekent een kostenpost
van pakweg 3 tot 5 euro per uur (foto’s: Reinold Tomberg)
Oprekken grenzen verspaningsproces
Hot en coldverspanen op EMO
20-21-22-25_Verspanen 07-11-11 13:35 Pagina 20
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 21
nen (hot machining), ultrasone trilling en hoge-
drukkoeling zijn eigentijdse technieken om de
grenzen van het verspaningsproces behoorlijk
op te rekken.
LamellenKijkend naar de spanen van verspanende be-
werkingen dan valt altijd, in meer of mindere
mate, de lamelvorming van de spanen op. Wat
minder zichtbaar bij aluminium, maar bij het
verspanen van veel staalsoorten heel goed her-
kenbaar. In wezen kijk je naar afschuifvlakjes.
Dat is te verklaren omdat verspanen een plas-
tisch omvormproces is. De punt van het verspa-
nende gereedschap is een beitel, een wig, die
met grote kracht in het werkstukmateriaal ge-
duwd wordt. Onder invloed van die kracht ont-
staan in het werkstukmateriaal drukspanningen
die dunne schijfjes materiaal over een zogehe-
ten afschuifvlak over elkaar laat schuiven. Dit is
een plastische vervorming die in de gewenste
spaanvorming resulteert. Taaie werkstukmate-
rialen geven een lintspaan. Bij minder goed ver-
vormbare materialen, zie de gekartelde lamel-
spanen. Is de vervormbaarheid nog minder dan
ontstaan brokkelspanen (spanen zonder samen-
hang).
Theoretisch is het overigens interessant om op
te merken dat als spaanvorming een proces is
als gevolg van een plastische vervorming, dat er
dan ook altijd een elastische vervorming zal op-
treden. Met andere woorden: het werkstukma-
teriaal zal na een verspaning ook ietwat uitve-
ren. Zoals gezegd: dit is meer iets voor de theo-
rie.
Ook is het goed om te realiseren dat het verspa-
nen geen statisch proces is. Door het afschuiven
van de lamellen, door het breken van de spanen
en omdat een materiaal niet altijd 100 procent
homogeen is, ontstaan ook dynamische krach-
ten tijdens het verspanen. Bij moeilijk te verspa-
nen materialen met veel lamelvorming kunnen
de dynamische krachten een waarde van 30
procent van de waarde van statische krachten
bereiken. Als gevolg van deze wisselende dyna-
mische krachten kunnen tijdens het verspanen
ongewenste trillingen optreden.
HoofdsnijkrachtHierboven is gesteld dat de de hoofdsnijkracht
recht evenredig is met de spaandoorsnede. Dit
is niet helemaal juist. De hoofdsnijkracht is
recht evenredig met de snedebreedte en minder
dan recht evenredig met de spaanhoogte (sne-
dedikte).
In formulevorm wordt het (zowel voor draaien
als frezen) als volgt uitgedrukt:
Fc = kc,1,1 x b x h1-mc
Fc = de hoofdsnijkracht
kc,1,1 = de specifieke snijkracht
1-mc = de stijgingsfactor
De specifieke snijkracht is een grootheid in
N/mm2 die de snijkracht aangeeft voor één vier-
kante millimeter spaandoorsnede. Overigens is
dit een richtwaarde die afhankelijk is van het
snijmateriaal, het werkstukmateriaal en de geo-
metrie van de beitel. Datzelfde geldt voor de
stijgingsfactor, een waarde kleiner dan 1, waar-
mee tot uitdrukking gebracht wordt dat de
spaanhoogte minder dan recht evenredig in-
vloed heeft op de hoofdsnijkracht.
Ook de hierboven vermelde formule is niet ge-
heel juist. Bij het hogesnelheidsverspanen blijkt
immers dat de snijkrachten behoorlijk afnemen
bij een toenemende snijsnelheid vc. Dit effect zit
niet in de formule.
Tenslotte: de hoofdsnijkracht is weliswaar de
grootste kracht die optreedt bij het verspanen,
maar niet de enige kracht. Naast deze tangen-
tiale kracht zijn er ook krachten als de terug-
druk- en de voedingskracht die samen de totale
snijkracht opleveren.
VermogenHet vermogen aan de spil van een draaima-
chine, of het vermogen om een freestand door
het werkstuk te bewegen, kan worden bepaald
met de formule:
P = Fc x vc
Het vermogen P wordt (bijna) volledig omgezet
in warmte. Het grootste gedeelte van de
warmte ontstaat in de afschuifzone. Dit is het
afschuifvlak waar de laagjes werkstukmateriaal
als gevolg van plastische deformatie over elkaar
afschuiven en loskomen uit het te verspanen
werkstuk. Ongeveer 80 procent van de verspa-
M E T A A L B E W E R K E N
Meer informatie verspaningstechniekMeer informatie over verspaningstechnieken is te vinden
in de volgende bronnen die ook zijn gebruikt bij het
schrijven van dit artikel:
- boek ‘Industriële Productie’ van Kals, Luttervelt en Mou-
lijn;
- boek ‘Verspaningstechnologie’ van Rijsdijk;
- DVD ‘Training Handbook’ van Sandvik Coromant;
- Aluminium Infoblad ‘Verspanen van aluminium’ van het
Aluminium Centrum;
- Archief met artikelen op de site van Metaal Magazine.
>>>
Het stikstofaggregaat bij een bewerkingscentrum van MAG. De vloeibare stikstof
wordt door het verspanende gereedschap heen aangevoerd
Een unit voor het toevoeren van koelsmeervloeistof in de hallen van het WZL in
Aken (D). Volume gaat tot 70 l/min bij een maximale druk van 350 bar
20-21-22-25_Verspanen 07-11-11 13:35 Pagina 21
22 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
ningswarmte ontstaat in het afschuifvlak. De
andere 20 procent is ongeveer gelijk verdeeld
als wrijvingswarmte tussen het vrijloopvlak van
het gereedschap en het werkstuk én als wrij-
vingswarmte tussen de spaan en het spaanvlak
van het gereedschap. Deze 20 procent zal zich
ook gelijk verdelen over werkstuk en gereed-
schap. De verdeling van de warmte tussen spa-
nen, werkstuk en gereedschap blijkt ook afhan-
kelijk te zijn van de snijsnelheid vc. Bij een ho-
gere snijsnelheid wordt meer warmte afge-
voerd via de spanen. Ook dit is een effect wat
goed zichtbaar is bij hogesnelheidsverspanen.
Voor bijvoorbeeld het verspanen van aluminium
is ten opzichte van staal met een vergelijkbare
sterkte ongeveer twee tot drie keer minder ver-
mogen nodig. Dit omdat aluminium veel zach-
ter is dan staal. Die goede verspaanbaarheid van
aluminium levert echter ook bijzondere proble-
men op, zoals het moeilijk breken van spanen
door de grote taaiheid en het kleven van alumi-
niumdeeltjes (valse snijkant) op de snijgereed-
schappen. Het verhogen van de snijsnelheid is
een manier om die opbouw tegen te gaan. Dit
is een van de redenen waarom tegenwoordig
ook bij het verspanen van aluminium hoogver-
mogenspillen worden ingezet.
BegrenzingenDe hoogste temperaturen bij het verspanen
treedt op tussen de spaan en het spaanvlak.
Denk aan temperaturen dik boven de 1000°C.
Een te hoge temperatuur op het grensvlak
heeft een negatief effect op de gereedschapslij-
tage en kan bovendien ook het werkstuk aan-
tasten. Denk bijvoorbeeld aan aanloopkleuren.
Zoals al gezegd is ook de toelaatbare thermi-
sche belasting een van de begrenzingen van het
verspaningsproces. Nu is het niet zo dat metaal-
bewerkers bij verspaningsprocessen uitgebreid
rekenen met de hoofdsnijkracht of met de tem-
peratuurhoogte tussen spaan en spaanvlak (als
je al in staat zou zijn om die temperatuur te
meten!). Veel meer is het zo dat de verlangde
standtijd van het gereedschap leidend is. Uit-
gaande van een verlangde standtijd kun je kie-
zen voor een combinatie van snijsnelheid en
snededoorsnede die past bij de standtijd T van
het gereedschap (de tijd dus dat de maximaal
aanvaardbare slijtage ontstaat). De begrenzin-
gen van je verspaningsproces kom je dan tegen
als je bij een steeds kortere standtijd kiest voor
een steeds grotere snededoorsnede. Dan ont-
moet je vanzelf de grenzen van de toelaatbare
thermische belasting (bij een hogere snijsnel-
heid) of de grens van de toelaatbare hoofdsnij-
kracht (bij een wat lagere snijsnelheid) in com-
binatie met een hogere snededoorsnede. Uit
het oogpunt van productiviteit (maximaal spa-
nen maken) is overigens de combinatie van een
zo laag mogelijke snijsnelheid met een zo hoog
mogelijke voeding de meest gunstige. Van be-
lang is ook de gewenste standtijd T goed af te
stemmen op de eigenlijke verspaningscyclus.
Hetzelfde gereedschap kan immers met ver-
schillende standtijden met succes ingezet wor-
den. Het is dus zeker niet zo dat de standtijd T
een vast gegeven is van een gereedschap.
Koelen met stikstofKoeling met vloeibare stikstof is interessant bij
het verspanen van ‘moeilijke’ metalen als titaan,
nikkellegeringen, nodulair gietijzer en vermicu-
lair gietijzer. Tijdens de IMTS 2010 in Chicago is
het stikstofprocedé voor het eerst door machi-
neleverancier MAG gedemonstreerd. Dit najaar
tijdens de EMO 2011 in Hannover zijn ook de-
monstraties verzorgd.
Een van de demonstraties van MAG was het fre-
zen van een titaan blisk uit volmateriaal voor
een straalmotor. Blisk is een samenvoeging van
de woorden blade and disc. Kenmerkend is dat
de schoepen geïntegreerd zijn in het volmateri-
aal (dus geen schoepopnamen). Het demodeel
van MAG is een werkstuk met een diameter van
640 mm, een breedte van 190 mm met 39
schoepen. Dit is een werkstuk met een massa
van 180 kg. Dankzij de koeling met vloeibare
stikstof is het mogelijk om of de standtijd van
het gereedschap te verdubbelen van één naar
twee blisks of bij gelijkblijvende gereedschap de
standtijd van één blisk de voeding met 30 pro-
cent te verhogen. Bij het conventioneel verspa-
nen werd een koelsmeervloeistof met een druk
van 30 bar ingezet; verspanen met vloeibare
Bij ultrasoon verspanen beweegt het gereedschap met een trilling van 20 kHz tot 50 kHz. Dus tot 50.000 maal
per seconde trommelt het gereedschap op het te bewerken materiaal. Dankzij de verlaagde proceskrachten is
een Ra van meer dan 0,2 micrometer bereikbaar. Ook de kans op microscheurvorming reduceert (foto:
DMG/Sauer)
20-21-22-25_Verspanen 07-11-11 13:35 Pagina 22
Als gerenommeerd topmerk werkt TRUMPF continu aan nieuwe ontwikkelingen en vooruitstrevende oplossingen. Of het nu gaat om lasersnijden, pons/nibbelen, kanten,
laserpijpsnijden of laserlassen: met de technologie van TRUMPF weet u zeker dat u moderne, geavanceerde techniek in huis haalt. En die houden we up-to-date door
met onze dienstverlening steeds een stap verder te gaan. Zo bent u verzekerd van een investering waar u vandaag, morgen en overmorgen uw voordeel mee kunt doen.
technologieTRUMPF:
van morgen
TRUMPF Nederland B.V. Postbus 837 7550 AV Hengelo Tel: 074 - 249 84 98 Fax: 074 - 243 20 06 e-mail: [email protected] www.nl.trumpf.com
Innovatie van generatie op generatie.
Altijd een passende oplossing voor uw verspanende productie
0229 54 24 85 - [email protected] - www.dormac.nl
Draai- en freestechnologie voor iedere toepassing
Bezoek het open huis in ons vernieuwde democentrum op 25+26 nov. en ontdek wat wij met ons programma draai- en freessystemen voor u kunnen betekenen!
multi-turret draaien multi-axis draaeni/frezen horizontaal frezen 5-assig frezen verticaal frezen
MACH4METALMETALWORK INGMACHINERY
Wanted Heavy Machinery
www.mach4metal .com Wanted you surplus machinesTel . 0031 (0)316-247123 Fax . 0031 (0)316 - 247956 info@mach4metal .com
ABUS 20,500 X 50 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2002 HIJS HOOGTE 10.000 MM
INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 20,500 X 32 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2006, HIJS HOOGTE 15.000
INCL. INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 20,500 X 50 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2002, HIJS HOOGTE 10.000 MM
INCL. INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 15,430 X 17,5 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN1998, HIJS HOOGTE 10.000
INCL. INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
TOS SU 100 H / 4000
TOS CELACOVICE 1997Ø 1050 OVER BED Ø 730 SUPP.3 EN 4 KLAUW, 2 VASTE BRILLENMOT. TEGEN CENTER 32 KW !!
ANAYAK HV 3000 PLUS
CNC BEDFREEZER 2002X/Y/Z 3,000 X 1,500 X 1,250
ISO 50 / 30 KW FANUC 16 I MA24 POS. WISSELAAR / B+C KOP
CNC FACCIN 3000 X 10
CNC 4 ROLLENWALS 1998ROL Ø 210 MM, WALS LENGTE 3000 MM ZIJ
SUPPORT, CNC GESTUURD,10 MM WALZEN / 7MM AANBUIGEN
ABUS 15,430 X 16 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN1998, HIJS HOOGTE 10.000 INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 15,595 X 12,5 TON
ENKEL LIGGER KRAAN2006, HIJS HOOGTE 6.000 INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 15,900 X 20 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2000, HIJS HOOGTE 10.000 INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 15,900 X 16 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2001, HIJS HOOGTE 10.000 INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
ABUS 15,565 X 32 TON
DUBBEL LIGGER KRAAN2002, HIJS HOOGTE 6.600INCL. WEEG INRICHTINGINCL. RADIO BEDIENING
2x
2x
2x
2x
2x
4x
_Mach4Metal:38 02-11-11 09:48 Pagina 38
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 25
stikstof lukt als droogverspanen met een mini-
maalsmering. Enkele verspaningsgegevens zijn:
volhardmetaal frees van 16 mm met zes tanden,
snijsnelheid 72 m/min, voedingssnelheid van 860
mm/min en een freesdiepte van 24,5 mm. Blij-
ven deze verspaningscondities zo bij een koe-
ling met vloeibare stikstof, dan is het volgens
MAG mogelijk om de gereedschapstandtijd te
verdubbelen. Ga je uit van een gelijkblijvende
standtijd, dan kan de voeding omhoog van 860
mm/min naar 1.150 mm/min.
Dat een koeling met vloeibare stikstof goed
werkt bij een materiaal als titaan komt omdat
zowel de taaiheid van het materiaal in combi-
natie met de lage warmtegeleiding en de hoge
warmtecapaciteit resulteert in hoge temperatu-
ren tijdens de verspaning. Koeling met vloei-
bare stikstof is dan een effectieve manier om de
temperatuur naar beneden te brengen.
HogedrukkoelingHet WZL in Aken onderzoekt wat de invloed is
van de druk van de koelsmeervloeistof op het
verspanen van moeilijk verspaanbare materia-
len als titaan- en nikkellegeringen. Het blijkt dat
hoge drukken een gunstige invloed hebben op
de spaanvorm. Bij koelen en smeren van het
snijvlak met een hoge druk wordt de koel -
smeervloeistof met behulp van spuitneuzen
heel gericht gestuurd naar het contactvlak tus-
sen de snijkant van de wisselplaat en het werk-
stuk. De stralen vormen dankzij de hoge druk
als het ware een hydraulische wig tussen het op-
pervlakte van de wisselplaat en de onderzijde
van de spaan. Net als bijvoorbeeld in een glijla-
ger wordt er een hydraulische druk opge-
bouwd. Een hogere druk van de koelsmeer-
vloeistof heeft een positief effect op de spaan-
vorming. Bij voorbewerken en grofverspanen is
het met een hogedrukkoeling bovendien mo-
gelijk om heel effectief de temperatuur van de
snijkant te laten dalen. Bij het WZL gaan de
drukken bij het groefsteken van TiAl6V4 tot 300
bar. Meer stand der techniek is een hogedruk-
koeling waarbij een straal koelsmeervloeistof
onder een druk van 70 bar tot 140 bar precies
op de snijzone van de snijkant van het verspa-
nende gereedschap spuit .
UltrasoonUltrasoon bewerken is ook een manier om de
grenzen van het verspaningsproces te verleggen.
Met een ultrasone trilling van het gereedschap
wordt de structuur van moeilijk te bewerken ma-
terialen aan het oppervlak enigszins kapot ge-
broken, zodat slijpgereedschap, boor- of frees-
snijkant hun werk makkelijker kunnen uitvoeren.
Het biedt een aantal voordelen: door de ultra-
soon trilling is er sprake van een contactarm pro-
ces tussen gereedschap en werkstuk, met als ge-
volg een lager krachtenniveau bij de bewerking.
LaserondersteundDankzij een hydrostatische lagering kunnen de
draaimachines van Monforts ingezet worden
voor het precisiebewerken van ‘moeilijke’ mate-
rialen. Heel bijzonder is de RNC 400 LaserTurn
die Monforts liet zien tijdens de EMO Hannover
2011. Deze machine bewerkt keramische mate-
rialen vanaf de stang door middel van laseron-
dersteund draaien. Monforts heeft het draai-
centrum RNC 400 LaserTurn ontwikkeld in sa-
menwerking met Fraunhofer IPT uit Aken (D).
Het laserondersteund draaien wordt bijvoor-
beeld ingezet voor het bewerken van silicium-
nitride lagerschalen. Bijzonder is ook dat dit ke-
ramische materiaal vanaf de stang bewerkt
wordt. Het wordt aan de draaimachine toege-
voerd als gesinterd stafmateriaal. Bij het bewer-
ken is een oppervlakteruwheid haalbaar van Ra
= 0,2 micrometer. Hiermee is het laseronder-
steund een interessant productiealternatief
voor slijpen.
Bij Fraunhofer IPT wordt momenteel ook het la-
serondersteund frezen van keramiek beproefd
op een bewerkingscentrum. Bijzonder is dat de
laserstraal door de hoofdspil heen direct naar
de snijkanten van de freeskop gestuurd wordt.
Gelet op de thermische beïnvloeding een verbe-
tering. Met behulp van een lenzenstelsel en
spiegels stuurt het Fraunhofer IPT het laserlicht
van een 2,4 kW Yb:YAG-schijflaser (golflengte
1.070 nm) door de hoofdspil heen van een ver-
ticaal bewerkingscentrum. Op deze manier is
het mogelijk om tijdens het laserfrezen de straal
precies te sturen daar waar het laserlicht nodig
is: op de snijkant van het freesgereedschap.
<<<
De Monforts RNC 400 LaserTurn tijdens de EMO Hannover 2011 met
rechts de 3 kW diodelaser. Rechtsboven in de laserbron is de gele fiber
zichtbaar die het laserlicht naar de snijkant voert
Het gereedschap voor het laserondersteund draaien in de revolver van de de
Monforts RNC 400 LaserTurn
Het laservermogen van de Monforts RNC 400 LaserTurn kan ook worden gebruikt
voor het plaatselijk harden van een draaiwerkstuk zoals links op de foto
M E T A A L B E W E R K E N
20-21-22-25_Verspanen 07-11-11 13:35 Pagina 25
26 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
De Nederlandse Vakkanjers Edwin Mabelis (lassen) en Chris van Helmond (CNC- frezen) streden
begin oktober op internationaal niveau tijdens de World Skills in Londen. Het evenementen-
complex ExCel was van 5 t/m 8 oktober één groot podium, van metselen tot massage, van
verpleegkunde tot vliegtuigonderhoud en van etaleren tot elektrotechniek: er waren
wedstrijden op elk vakgebied.
DOOR: MARION DE GRAAFF
In de lascabine van Edwin Mabelis hangt een
vlag van zijn werkgever. De beste jonge lasser
van Nederland en nuchtere Zeeuw doet ook op
de World Skills “gewoon wat hij goed kan”. Ma-
belis: “Een van de opdrachten is om een drukvat
te maken. Dat ligt me wel. Er staat 22 uur voor
alle opdrachten en dat is verdeeld over vier
dagen. Het gaat lekker, ik denk wel dat ik alles
op tijd af krijg”.
Moeilijke dingen Edwin Mabelis (20) volgde de vmbo-kaderoplei-
ding voor automonteur. Daarna kwam hij als
leerling-monteur bij Machinefabriek Sas van
Gent terecht op een leerwerkplek en volgde te-
gelijkertijd de tweejarige opleiding montage-
onderhoud op de bedrijfsschool SMEO-ZV in
Terneuzen. Mabelis: “Bij de machinefabriek was
een tekort aan lassers en zodoende ben ik erin
gerold. Ik leerde het lassen in de praktijk bij Ma-
chinefabriek Sas van Gent en haalde er mijn las-
certificaten. Mijn baas wees me op de Vakkan-
jer-wedstrijden. Toen ik die won, mocht ik naar
de World Skills. Ik heb me goed kunnen voorbe-
reiden, ondermeer door in Australië aan een in-
ternationale oefenwedstrijd mee te doen. Ik
won daar zilver. Verder heb ik van mijn werkge-
ver alle tijd en medewerking gekregen”.
Toen Mabelis Nederlands kampioen werd,
kreeg hij al enkele banen aangeboden. “Leuk,
maar ik ga er niet op in. Voorlopig zit ik nog
goed bij Machinefabriek Sas van Gent. Ik zou
later misschien een eigen bedrijf willen en klus-
sen in het buitenland doen. Ik wil dan vooral
moeilijke dingen doen die anderen niet kunnen
of niet zien zitten, volgens mij is daar wel een
aardige boterham mee te verdienen. Voor mijn
huidige werkgever ben ik eens twee weken in
Istanbul geweest om aan een speciaal soort lei-
ding van een boot te lassen. In de aanloop naar
de World Skills heb ik zo goed leren lassen en
heb ik zoveel materiaalkennis opgedaan dat
Edwin Mabelis: “Moeilijke dingen doen die anderen niet kunnen of niet zien zitten” (foto: Skills Netherlands)
“Vakmanschap heel belangrijk”
Vakkanjers goede
publiciteit voor metaal
26-27_Worldskills 07-11-11 13:36 Pagina 26
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 27
geen opdracht mij te gek is. Ik word steeds meer
een specialist en dat kan later goed van pas
komen.”
Publiciteit metaalbrancheJohan Daniels, de expert van Edwin Mabelis,
moet hard praten om over het geluid van de las-
sers uit te komen. Hij vertelt over de opdracht:
“Ze moeten proefwerkstukken maken die
zowel visueel als met een breektest beoordeeld
worden. Ze gaan een pijp onder 45 graden las-
sen, tweemaal een V-naad en twee breekproe-
ven. Dan moeten ze een drukvat lassen met drie
lasprocessen: lassen met beklede elektrode,
MIG/MAG, met massieve draad en met gevulde
draad en met TIG-lassen. Dat werkstuk wordt op
70 bar afgeperst. Daarna moeten ze nog op-
drachten doen waarin ze aluminium en roest-
vast staal lassen. Edwin kan dat allemaal. Het
grote pluspunt van hem is dat hij onder alle om-
standigheden kalm blijft. Hij zal niet in paniek
raken of een black-out krijgen, hij doet wat hij
moet doen. De enige valkuil kan zijn dat hij te
veel op routine doet. We kregen drie maanden
geleden de opdrachten en daar heeft hij enorm
op geoefend. Maar in het kader van de 30%-re-
geling is een derde deel van de opdracht hier ter
plekke veranderd. Als er opeens een ander laspro-
ces wordt gevraagd betekent dat omschakelen”.
Daniels heeft als expert twee taken, hij bege-
leidt en coacht Mabelis maar is ook jurylid. “Ie-
dere expert jureert een aantal onderdelen. Ik
heb de doorlassen van de pijp beoordeeld, en
verderop in de wedstrijd zijn de lektesten en de
binnenhoeklassen in het drukvat.” Daniels is
voor de vijfde keer mee als expert. Hij ziet deze
wedstrijd als goede publiciteit voor de metaal-
branche. “Het is een mooie sector waarin vak-
manschap heel belangrijk is. We hopen dat veel
jongeren door de World Skills maar ook door
alle regionale en nationale beroepenwedstrij-
den warm lopen voor de metaal.”
Technische kantChris van Helmond (22) is moe aan het einde
van de vierde dag. “Het is zwaar, je moet steeds
heel geconcentreerd zijn, anders gaat het mis.
Elk punt telt hier, dus ik probeer me af te sluiten
voor alle mensen die voorbij komen.” Hij werkt
bij MEVI Helmond, en staat daar vooral aan de
Fehlmann P95-vijfasser. Van Helmond deed
twee jaar geleden voor het eerst mee aan een
regionale beroepenwedstrijd. Sinds zijn kwalifi-
catie voor de World Skills in Londen, stond alles
in het teken van deze ‘olympische spelen voor
beroepen’.
Van Helmond: “Het is fantastisch om hier te zijn.
Ik vind vooral de technische kant van mijn be-
roep heel fascinerend. Je bent steeds met ver-
schillende producten bezig en je moet soms
heel creatief zijn om dingen toch te kunnen
maken. Het is mooi als dat lukt. Verder moet je
heel precies kunnen werken, want een haar-
dikte verschil is al te veel. Hier op de World Skills
beginnen we achter de computer. We formeren
de contourbanen, die tekenen we op en dan
werken we het uit op de machine, in dit geval
een drieassig CNC-bewerkingscentrum van het
merk Mori Seike met Mitsubishi besturing. Het
is best lastig, want bij MEVI gebruiken we Hei-
denhain-programmatuur en machines van het
merk Fehlmann en Bridgeport”.
Ziet hij al een duidelijke toekomst voor zich? “Ik
wil voorlopig nog doorleren, maar in welke rich-
ting weet ik nog niet. Eén ding is zeker: ik blijf
in de metaal, want dat is echt mijn ding.”
Gemotiveerde vakmanPieter Jongenelen deed ooit als deelnemer mee
aan de World Skills en is nu expert. “Ik heb een
aantal jaren les gegeven”, vertelt hij, “maar ik
vind dat de motivatie van jongeren nog wel
eens te wensen over laat. Dat is hier wel even
anders. Het is fantastisch om met enthousiaste
mensen te werken. Chris is een gemotiveerde
vakman, hij gaat er helemaal voor. Chris moet
drie opdrachten in 22 uur maken. Alle aspecten
van het vak zitten er in, de techniek van het ont-
werp, het uitwerken met de machines, tijds-
druk, doorzettingsvermogen, en precisie. Wat
er bij de wedstrijd verder toe doet, is hoe goed
je met de druk om kan gaan. In Nederland telt
bij dit soort dingen vooral de eer. Dat is in Japan
en andere Aziatische landen anders. Daar krijg
je een huis op de plek die je wilt en de baan die
je wilt. Het gaat daar puur en alleen om de gou-
den medaille. Heb je zilver, dan heb je gefaald.
Bij ons is het meedoen een prestatie op zich,
en vergeet niet: Chris is al Nederlands kampi-
oen!” <<<
Chris van Helmond: “De technische kant van mijn beroep is heel fascinerend” (foto: World Skills)
I N T E R V I E W
De uitslagenEdwin Mabelis werd zevende in een deelnemersveld van
31. Ergens was het wel wat wrang: aan de nummers 1 t/m
6 werden medailles uitgereikt. Dat betekende goud voor
Korea, zilver voor de Verenigde Staten, China en Austra-
lië, en brons voor Brazilië en het Verenigd Koninkrijk. Net
geen eremetaal dus voor Mabelis, maar zijn 527 punten
waren ruim voldoende om een medaille voor Excellent
Vakmanschap in de wacht te slepen.
Chris van Helmond had negentien concurrenten en werd
uiteindelijk tiende. Omdat hij – op slechts vier punten na
– geen 500 punten scoorde, kreeg hij nèt de titel Excellent
Vakmanschap niet.
26-27_Worldskills 07-11-11 13:36 Pagina 27
28 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
De Welding Week in Antwerpen zit er weer op. De
leveranciers van stroombronnen toonden hier de
laatste nieuwe modellen. Waren er substantiële
nieuwe ontwikkelingen te signaleren en welke
aanpassingen aan bestaande systemen zijn
interessant om te vermelden? Een ding is duidelijk,
na Schweissen & Schneiden 2009 in Essen zijn er
geen nieuwe varianten meer van booglasprocessen
op de markt gekomen. Wel is er een aantal
verbeteringen gerealiseerd en is ook de nodige
aandacht besteed aan de vormgeving van de
stroombronnen. Ergonomie gaat ook in de laswereld
een steeds grotere rol spelen.
DOOR: THEO LUIJENDIJK, TU DELFT EN TON GALES
Booglasprocessen zoals het MIG/MAG-, het TIG-
, het plasma- en het onder poederlasproces
nemen nog steeds het grootste deel van de pro-
ductie van lasverbindingen op zich. Het werk-
paard is daarbij het MIG/MAG-lasproces en de
ontwikkelingen op dit gebied zijn dan voor veel
bedrijven de meest interessante. Voor het lassen
van roestvast staal is het plasmalasproces inte-
ressant. Met plasmalassen kunnen grotere ma-
teriaaldiktes gelast worden dan met TIG-lassen,
of kunnen kleinere materiaaldiktes met hogere
snelheden gelast worden. Een beperkt aantal
stroombronleveranciers, waaronder Air Liquide,
levert echter stroombronnen voor dit lasproces.
Andere stroombronleveranciers besteden aan
dit proces nog (te) weinig aandacht. Laserlassen
staat met de opkomst van de fiber- en disklaser
in vernieuwde belangstelling, echter de hoge
investeringskosten en maatnauwkeurigheid die
aan de te verbinden onderdelen worden ge-
steld maken het proces minder aantrekkelijk
voor het mkb. Voor massafabricage, zoals in de
automobielindustrie, is de laser gemeengoed
geworden, maar voor het midden- en kleinbe-
drijf is de aanschaf van een laser en bijbeho-
rende randapparatuur zoals een gestuurde
kruistafel, of een robot en nauwkeurige lasmal-
len vaak te duur. De hoge productiesnelheid van
de laser zorgt er bovendien voor dat ook aan de
logistiek van de productie aandacht besteed
moet worden. De productielijn moet bijna altijd
aangepast worden en de totale investeringskos-
ten bedragen een veelvoud van die van de aan-
schaf van de laser.
Voor het midden- en kleinbedrijf is het dan ook
veel interessanter de ontwikkelingen op het ge-
bied van de booglasprocessen te volgen. De di-
gitale stroombron voor het MIG/MAG-, TIG- en
plasmalassen is al een aantal jaren op de markt.
Daarnaast heeft de digitale stroombron ook zijn
intrede gemaakt bij het onder poederlassen, zie
figuur 1.
Eén stroombron, drie lasprocessenBij het TIG-lassen wordt gebruikgemaakt van in-
verters en choppers en kan met dezelfde
stroombronnen ook met beklede elektrode
worden gelast. Fabrikanten hebben dit mogelijk
Deze fraaie buizenconstructie was tijdens de Welding Week te zien op de stand van HGG Profiling Equipment
(foto’s: Paul Quaedvlieg)
Aandacht voor ergonomie
lasstroombronnen
28-29-30_Lasstroombronnen 07-11-11 13:38 Pagina 28
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 29
gemaakt door een stroombron te maken met
een dalende karakteristiek bij lage stroomsterk-
tes en een vlakke karakteristiek bij hogere
stroomsterktes. Met de digitalisering van de
stroombronnen is het mogelijk binnen het be-
reik van stroom en spanning (I,V) elke gewenste
karakteristiek te creëren. Dit biedt de mogelijk-
heid de stroombron ook te gebruiken voor het
MIG/MAG-lassen met een vlakke karakteristiek.
Bij dit proces worden hogere stroomsterktes en
boogspanningen gebruikt. Booglengtevariaties
worden bij de booglasprocessen opgevangen
via voorgeprogrammeerde relaties tussen span-
ning en stroom. Deze zogenoemde synergische
relaties kunnen van fabrikant tot fabrikant ver-
schillen en dit verklaart waarom de ene lasser
een bepaalde stroombron prettiger vindt lassen
dan een andere stroombron.
De combinatie van een MIG- en TIG-stroombron
in een apparaat maakt het ook mogelijk TIG-
hechtlassen te maken voor een MIG-lasverbin-
ding. Bij het door Migatronic ontwikkelde TIG-
A-Tack techniek wordt bij een lastijd van 0,03 se-
conde en met een stroomsterkte van 120 A op
een 0,5 mm plaatverbinding uit roestvast staal
hechtlassen gemaakt, zie figuur 2. De uiterst
kleine hechtlas veroorzaakt zo geen problemen
bij het lassen van de verbinding.
Werkpaard van de lastechniekHet MIG/MAG-lassen is en blijft voorlopig het
werkpaard van de lastechniek en het is dan ook
terecht de nodige aandacht aan ontwikkelin-
gen op dit gebied te besteden. Over de digitali-
sering van de stroombron is al het nodige ge-
schreven [1, 2, 3]. De analoge stroombron heeft
het niet gered en er moet tegenwoordig geko-
zen worden tussen een chopper of een inverter.
Zowel de chopper als de inverter hebben, afge-
zien van het verschil in gewicht en afmetingen,
voor- en nadelen. Het lijkt er echter op dat de
inverter door zijn geringe gewicht het pleit
heeft gewonnen. Het marktaandeel van de in-
verter bedraagt circa 90 procent tegen slechts 9
procent voor de chopper [3], maar het is net als
met auto’s. De meeste auto’s hebben voorwiel-
aandrijving, maar de wat grotere, duurdere en
ook meer duurzame auto’s hebben achterwiel-
aandrijving. De belangrijkste nadelen van de
chopper zijn net als bij de Mercedes zijn gewicht
en zijn prijs. Toch verwachten wij dat de chop-
per als stroombron niet zal verdwijnen, maar
een deel van zijn markt zal blijven behouden.
Verlaagde boogspanningHet MIG/MAG-lasproces kent in principe twee
varianten. Het kortsluitbooglassen waarbij de
toevoegdraad regelmatig contact (kortsluiting)
maakt met het werkstuk en het lassen met open
boog. Een belangrijke variant van het open
booglassen is het lassen met pulserende stroom.
Het kortsluitbooglassen vindt plaats bij relatief
lage stroomsterktes en boogspanningen, en bij
het lassen in het open booggebied bij hogere
waarden van stroom en spanning. Het lassen
met open boog resulteert door de hogere waar-
den van stroom en spanning in een hogere
warmte-inbreng dan bij het kortsluitbooglas-
sen. Door nu in het open booggebied de boog-
spanning te verlagen en te lassen met een kor-
tere booglengte, kan de warmte-inbreng be-
perkt worden. Daarbij zullen als gevolg van
spanningsvariaties en draadsnelheidsvariaties
regelmatig kortsluitingen kunnen optreden. Bij
een digitale stroombron hoeft dit niet tot een
groter spatgedrag te leiden. De stroombron is
zo snel dat deze het oplopen van de stroom tij-
dens de kortsluiting voorkomt. Stroombronpro-
ducent EWM kwam als eerste met een stroom-
bron op de markt, waarbij met hoge stroom-
sterktes en relatief lage spanningen spatarm ge-
last kon worden. Inmiddels hebben andere
stroombronleveranciers vergelijkbare varianten
ontwikkeld. Voor beperking van de warmte-in-
breng bij het lassen in het open booggebied is
deze variant van het MIG/MAG-lasproces een in-
teressante variant, zie figuur 3. De korte boog-
lengte zal bij een hoge boogdruk (hoge stroom-
sterkte) er toe kunnen leiden dat de boog onder
Figuur 1. Air Liquide toonde het digitaal aangedreven onder poederlassen in
werking
Figuur 2. Hechtlassen gemaakt met het Migatronic TIG-A-Tack techniek (figuur
Migatronic). Dit werd ook gedemonstreerd op de Welding Week
V E R B I N D E N
Fotoreportage Welding WeekOp onze website
www.metaalmagazine.nl staat de
complete digitale fotoreportage van
de Welding Week in Antwerpen.
>>>
28-29-30_Lasstroombronnen 07-11-11 13:38 Pagina 29
30 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
het lasbadoppervlak gaat branden (burried arc).
Of dit tot een diepere inbranding zal leiden is
nog maar de vraag, want er moet ook rekening
worden gehouden met de lagere warmte-in-
breng als gevolg van de lagere boogspanning.
Meer onderzoek op dit gebied is dus gewenst.
Dunne plaatHet MIG/MAG-lasproces is een economisch las-
proces en het is dan ook niet verwonderlijk dat
stroombronleveranciers getracht hebben ook
het kortsluitbooglassen te verbeteren. Enerzijds
door het spatgedrag te beperken of zelfs te
voorkomen en anderzijds door de warmte-in-
breng nog verder te verlagen. Voor het lassen in
het kortsluitbooggebied worden door de fabri-
kanten van stroombronnen diverse pro-
gramma’s aangeboden. Het principe van het
onderdrukken van het spatgedrag tijdens het
kortsluitbooglassen berust op het onderdruk-
ken van het oplopen van de stroomsterkte tij-
dens het lassen. De materiaaloverdracht tijdens
de kortsluiting verloopt daarbij bijna stroom-
loos. De diverse fabrikanten kiezen daarbij voor
verschillende oplossingen en presenteren die
onder een bepaalde handelsnaam, zoals Wise
Thin, STT, ColdArc en CMT. Het CMT-proces is
daarbij een buitenbeentje omdat alleen bij dit
proces naast het terugbrengen van de stroom
ook nog de lasdraad tijdens de kortsluiting
wordt teruggetrokken.
Bij het MIG/MAG-lassen wordt vrijwel altijd ge-
last met elektrode positief en is de inbranding
maximaal. Bij elektrode negatief is de neer-
smeltsnelheid maximaal. De Japanse firma OTC
was meer dan tien jaar geleden een van de eer-
sten die gebruik maakten van dit principe. Zij
pasten een blokvormige wisselstroom toe en
door variatie van de pulstijd in de positieve en
negatieve fase van de toevoegdraad konden zij
kiezen voor meer inbranding of voor meer
neersmeltsnelheid. Ook in het CMT-Advanced
proces van Fronius wordt daar (veranderen van
de polariteit) handig gebruik van gemaakt om
de spleetoverbrugging bij het kortsluitbooglas-
sen te vergroten. Het omschakelen van de plus-
naar de minpool om daarbij de spleetoverbrug-
ging te vergroten is niet nieuw, andere leveran-
ciers hebben deze techniek eerder toegepast.
Echter voor het kortsluitbooglassen is dit nog
niet eerder vertoond.
Vormgeving en ergonomieStroombronnen voor het lassen hebben meestal
een rechthoekige vorm met scherpe hoeken. Bij
het MIG/MAG-lassen is de draadaanvoerunit
meestal op de bovenkant van de stroombron
geplaatst. Aan de vormgeving wordt in het al-
gemeen weinig aandacht besteed. Een van de
eerste leveranciers die daar verandering in wilde
brengen was Lincoln Electric. Al voor het einde
van de vorige eeuw werd een ergonomische
draadaanvoerunit ontworpen. Ook Migatronic
heeft de nodige aandacht besteed aan de vorm
van zijn stroombronnen en beschermt de instel-
knoppen van zijn MIG/MAG-stroombronnen
door fraaie beugels. Andere fabrikanten zijn dit
voorbeeld snel gevolgd. Een fraaie oplossing
voor integratie van stroombron, draadaanvoe-
runit en gasfles heeft Kemppi gerealiseerd met
zijn Kempact RA serie, zie figuur 4. De instel-
knoppen op de stroombron worden om bescha-
diging en vervuiling te voorkomen afgeschermd
door een doorzichtig plastic deksel. Aan de ou-
dere lasser is gedacht door het display voor het
uitlezen van de lasparameters van grote letters
te voorzien. Een leesbril is daarbij niet nodig.
Aantrekkelijk is ook de speciale ingebouwde
verlichting voor het gemakkelijk invoeren van
de draad bij slechte lichtomstandigheden in de
lashal.
ToekomstperspectievenMet de ontwikkeling van digitale synergische
stroombronnen maken stroombronleveranciers
het de lasser aanzienlijk gemakkelijker een
goede lasverbinding te realiseren. Dit wil overi-
gens niet zeggen dat er concessies gedaan kun-
nen worden aan de opleiding van de lasser. Een
goede opleiding is nog steeds de basis voor een
goede handlasser. Naast een goede lasverbin-
ding is de reproduceerbaarheid van even groot
belang. Bedrijven willen apparatuur hebben die
hen in staat stelt zo reproduceerbaar mogelijk
te werken. Er is een duidelijke trend: de ontwik-
kelingen gaan in de richting van een maximale
beheersbaarheid van het proces. Het zal er toe
leiden dat de kwaliteit van de lasverbinding
steeds minder mensafhankelijk wordt. Beheer-
sing van de kwaliteit van de lasverbinding is een
belangrijke eis en data-acquisitie en parameter-
registratie is een andere ontwikkeling. De firma
Kemppi heeft hiervoor al een systeem ontwik-
keld [4]. Andere leveranciers hebben hun eigen
systeem ontwikkeld. Soms wordt gebruikge-
maakt van een datalogger, die in de stroom-
bron ingebouwd kan zijn (systeem Panasonic) of
extern wordt aangekoppeld. Stroombronnen
zullen ook steeds meer aan robots gekoppeld
worden en de verwachting is dat de uitwissel-
baarheid en dus de inzetbaarheid van stroom-
bronnen vergroot zal worden door de ontwik-
keling van ‘universele interfaces’. De markt zal
dit echter moeten afdwingen. Alle vooruitgang
op het gebied van stroombronnen en procesbe-
heersing zijn mogelijk gemaakt door de ontwik-
kelingen die in de elektronica hebben plaatsge-
vonden. Of de elektronica er uiteindelijk voor
zal zorgen dat lasprocessen volledig beheerst
kunnen worden zal de toekomst uitwijzen.
<<<
Literatuur[1] Chopper of inverter. T. Luijendijk, Las-
techniek september 2006, blz. 20 t/m 23.
[2] Recente ontwikkelingen op het ge-
bied van het MIG/MAG-lassen. T. Luijen-
dijk, Lastechniek september 2006, blz. 8
t/m 12.
[3] Stroombronnen voor het booglassen,
VMF publicatie nr. PA.08.0, A. Gales.
[4] Kemppi lanceert dataopslagsysteem.
T. Luijendijk, Lastechniek januari 2009,
blz. 41 t/m 43.
Figuur 3. Materiaaltransport bij het Rapid Weld
proces van Cloos (foto: Cloos)
Figuur 4: De nieuwe Kemparc RA serie van Kemppi
laat de integratie zien van stroombron,
draadaanvoerunit en gasfles in een ergonomisch
geheel
28-29-30_Lasstroombronnen 07-11-11 13:38 Pagina 30
KOST WEINIG.
MAAR PRESTEERT
VEEL!
Handtmann HBZ® CompactCell
KRACHTIG. SNEL. COMPACT.
Horizontaal bewerkingscentrum in compacte uitvoering
Tafelafmeting 2.000 x 1.000 mm (lengte x breedte)
Op de behoefte toegesneden automatiseringsopties
Onovertroffen prijs/prestatieverhouding
Aerospace, automotive, solarindustrie, machinebouw, modellen- en matrijzenbouw
www.handtmann.de/HBZ-CC
Voor de bewerking van verspaningsintensieve onderdelen tot 2 x 1 m zet de HBZ CompactCell nieuwe standaards.van een nieuwe machinegeneratie. Tegen een verrassend gunstige prijs.
Voor de bewerking van verspaningsintensieve onderdelen tot 2 x 1 m zet de HBZ CompactCell nieuwe standaards.
HBZ_CC_191x130_196x136_niederländlisch.indd 1 16.06.2011 12:58:53
www.eisma.nl
Onze kennis, uw succes
32 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Deze zomer investeerde de Blok Groep in Velsen-
Noord in vier nieuwe Mazak CNC-bewerkingscentra,
een Palletech beladingssysteem en een uitbreiding
van een bestaand systeem. Daarmee komt het aantal
Palletech-lijnen nu op drie, met in totaal 112
palletplaatsen. Blok kan daarmee goed uit de voeten
onder het mom van ‘High mix, low volume’. Maar
volgens Erik Blok kom je er met alleen
automatiseren niet meer. “Het draait vooral om
strategische partnerships.”
DOOR: PAUL QUAEDVLIEG
Volgens Erik Blok, algemeen directeur van de
Blok Groep, zijn strategische partnerships be-
langrijk voor de continuïteit van zowel een me-
taalbedrijf als van de opdrachtgever. “De tijd
dat je als jobber alleen maar bezig was met ver-
spanen voor derden is voorbij. Tegenwoordig
van Nederland of Europa.” Als voorbeeld laat
Blok een aantal producten zien van Resqtec,
een bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in red-
dingsapparatuur. “Alle metalen- en aluminium-
onderdelen van deze klant worden hier ge-
maakt en gecontroleerd. Wij kopen verder alle
schroeven, moeren en andere componenten in
en assembleren de complete apparaten op af-
roep van de klant.”
Volgens Blok is de markt van reddingsappara-
tuur booming, vooral in het Verre Oosten.
“Maar één van de eisen is wel, dat er dan ook
lokaal geproduceerd moet worden. Vandaar
dat we nu ook een vestiging in Maleisië hebben
opgericht. Alles in het kader van strategische
partnerships.”
Deze Mazak HCN 8800 maakt deel uit van de nieuwste investeringen die Blok onlangs maakte (foto’s: Paul
Quaedvlieg)
Bezoek Blok digitaalOnlangs heeft de Blok Groep zijn website
compleet herzien en nieuw opgezet. Interes-
sant hierbij is de Virtuele Toer. Exact is hiermee
te zien welke machines Blok allemaal in zijn
machinepark heeft staan. Ook zijn van elke
machine de technische gegevens te bekijken
(www.blokgroep.nl) (foto: Blok).
“Strategisch partnership
belangrijk voor toekomst”
verlangen grote klanten van een toeleverancier
dat de continuïteit onderdeel uitmaakt van de
productieketen van het bedrijf. Om dat te kun-
nen, moet je aan een aantal voorwaarden vol-
doen. Je moet flexibel zijn, kennis van het pro-
duct hebben en verder kijken dan de grenzen
32-33_Blok 07-11-11 13:40 Pagina 32
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 33
UitbreidingEind juni dit jaar werd bij de Blok Groep in Vel-
sen een aantal nieuwe Mazak-machines gele-
verd. De totale order omvat een geïnvesteerd
bedrag van 3 miljoen euro. Voor Mazak is dit de
grootste order van meerdere machines in één
levering ooit gedaan in Nederland. De vier
nieuwe machines zijn een horizontale HCN
5000, tweemaal een HCN 8800 en een verticale,
simultaan vijfassige VTC 800/30 S/R. “Bijzonder
aan de twee HCN 8800 machines is dat deze 32
pallets hebben”, legt Blok uit. “De pallets zijn
800 mm bij 800 mm. De HCN 8800 blinkt uit
door een X-slag van 1.400 mm. Daar kunnen we
straks hoognauwkeurig grote producten op
gaan maken.” Daarnaast is er ook gekozen voor
uitbreiding van een bestaande machine. Door
een aanvulling van 16 pallets komt de machine-
lijn op een totaal van 48 pallets.
De uitbreiding van Blok is deels gericht op ver-
vanging van enkele oudere machines en deels
op uitbreiding van extra capaciteit. “We streven
ernaar om geen machines ouder dan tien jaar in
onze productie te hebben”, verduidelijkt Blok.
“Daarnaast krijgen we veel orders uit de vlieg-
tuigindustrie. Sinds 19 mei 2011 zijn we AS9100
gecertificeerd. Er is in Nederland maar een aan-
tal bedrijven die dit certificaat hebben.” De in-
vestering in de nieuwe machines heeft mede te
maken met een grote order van een Ameri-
kaanse opdrachtgever uit de luchtvaartindustrie.
Blok: “Het gaat hierbij om een bedrag van 75
miljoen euro, verspreid over tien jaar. Ook voor
dat bedrijf zijn we een strategische partner.”
VakmensenAutomatisering mag dan wel een zwaartepunt
zijn binnen de productie van Blok, toch valt of
staat het succes van het bedrijf met de mensen
die met de machines en de automatisering wer-
ken. “Of ze nu bij engineering zitten, in de pro-
ductie, de assemblage of het onderhoud, de
mensen moeten het toch doen. We werken nu
in een tweeploegendienst en ’s nachts draaien
alle machines zoveel mogelijk onbemand. Om
automatisering succesvol te maken, maken we
gebruik van uitgekiende opspanningen op de
pallets. Hierdoor kunnen we een klant uitste-
kend beleveren, ook als deze bijvoorbeeld elke
week kleine series producten wil ontvangen.”
Dat bijna alle machines van Mazak zijn, biedt
voor Blok diverse voordelen. “Onze operators
kunnen lezen en schrijven met de gebruiks-
vriendelijke Mazatrol-besturing. Daarnaast kent
onze eigen technische dienst de meeste Mazak-
machines van binnen en buiten en hebben ze
goed contact met de technical services van
Mazak.”
ToekomstWat opvalt bij de diverse bewerkingscentra zijn
de Gühring Tool Dispensing Systemen, die sinds
juni gekoppeld zijn aan het ERP-systeem van
Blok. “Hiermee bewaken we het gebruik van de
gereedschappen”, zegt Blok. “In totaal hebben
we zeven van deze kasten staan, drie bij elke
Palletech lijn, vlakbij de Mazak Tool Hives ge-
reedschapsmagazijnen, en de overige staan ver-
spreid binnen het bedrijf. Onderling zijn de sys-
temen met elkaar verbonden. Als ergens een
gereedschap niet meer op voorraad is, kan dat
bij een ander systeem worden opgehaald. Maar
het systeem waarschuwt tijdig als er te weinig
gereedschappen zijn om de lopende producten
te kunnen waarborgen.”
Blok ziet deze investering als één van de onder-
delen om te zorgen voor continuïteit binnen
zijn bedrijf. “Je moet continue verbetering van
je productie nastreven. Zo krijgen we binnen-
kort TNO over de vloer voor een training Lean
Manufacturing. Op deze manier proberen we
met de bestaande mensen de doorlooptijden
verder te verkorten en de productiviteit te ver-
hogen waar dit mogelijk is. In combinatie met
de strategische partnerships zien we op deze
manier een goede toekomst voor de Blok
groep.” <<<
M E T A A L B E W E R K E N
Blok MaleisiëSinds enkele maanden heeft Blok een vestiging in Kuala Lumpur, Maleisië. Volgens Blok moet
deze op termijn een kopie gaan worden van de fabriek in Velsen. “De complexe producten en
prototypes blijven we in Velsen maken, maar de producten die we onder de knie hebben gaan
naar Maleisië. Momenteel worden alle
producten voor het Verre Oosten inge-
vlogen en hebben we te maken met
dure transportkosten. Maar een aantal
opdrachtgevers in het Verre Oosten
eist dat wij lokaal gaan produceren. In
Maleisië gaan we ook automatiseren,
maar niet in de mate zoals we het hier
in Nederland doen. Er is daar gelukkig
genoeg geschoold personeel te vin-
den” (foto: Blok).
Erik Blok gelooft vooral in strategische partnerships
Blok maakt niet alleen producten, ze worden er ook
geassembleerd
32-33_Blok 07-11-11 13:41 Pagina 33
34 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
“We moeten meer arbeidsintensieve maakindustrie
naar Nederland halen”, zo sprak Nevat-voorzitter
Rindert Wolters tijdens de jongste editie van de T&U
Manifestatie in Papendal. Een behoorlijk revolutio-
naire uitspraak in een tijd waarin als algemene
mening geldt dat Nederland te duur is voor het
arbeidsintensieve werk en we ons moeten con-
centreren op complexe en kennisintensieve activi-
teiten. “Zonder maakindustrie geen kenniseconomie.”
DOOR: JAN OONK
De visie van Rindert Wolters komt niet zomaar
uit de lucht vallen. Hij heeft er diverse bronnen
op nageplozen, waaronder de jongste miljoe-
nennota, en daaruit heeft hij onder meer gedes-
tilleerd dat van elke euro die in Nederland
wordt verdiend uiteindelijk, direct of indirect,
80 cent naar de overheid vloeit. Het is duidelijk
dat daar weinig rek meer inzit, als het gaat om
afbouw van onze nationale schulden of het op-
vangen van economische tegenvallers.
Een ander gegeven dat Wolters uit het cijferma-
teriaal heeft afgeleid is dat er in Nederland zes
miljoen mensen betaalde werkzaamheden ver-
richten, waaronder één miljoen ambtenaren.
Dat laatste is op Europese schaal overigens een
heel bescheiden aandeel. Wat meer te denken
geeft is dat die zes miljoen slechts een arbeids-
participatie van 52 procent vertegenwoordigen,
op een totaal van 11,5 miljoen mensen die qua
leeftijdscategorie ingezet zouden kunnen wor-
den. Dat komt neer op een aandeel van 48 pro-
cent ‘werklozen’ die niet deelnemen aan het ar-
beidsproces en geen bijdrage leveren aan ons
nationaal inkomen.
Nog een cijfer dat Wolters heeft gevonden in de
miljoenennota is dat van het totale overheids-
budget van 250 miljard euro er 150 miljard naar
zorg en sociale zekerheid gaan. In combinatie
met het bovengenoemde ‘werklozencijfer’ en
de hoge belastingdruk is zijn conclusie snel ge-
trokken: de arbeidsparticipatie moet omhoog
om dat allemaal betaalbaar te houden.
Nevat-voorzitter Rindert Wolters: “Zonder maakindustrie geen kenniseconomie, maar geen maakindustrie
zonder flexibilisering” (foto’s: Brabant Alucast)
Arbeidsintensieve
industrie naar ons land
34-35_Tenu 07-11-11 13:42 Pagina 34
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 35
Meer flexibiliteitVerrassend is inderdaad de oplossing die Wol-
ters aandraagt om die arbeidsparticipatie op te
krikken. “We moeten meer arbeidsintensieve
maakindustrie naar Nederland halen.” Hij heeft
het dan niet over wat kleinere toeleverbedrij-
ven, maar over grote internationaal opererende
ondernemingen. Zoals bijvoorbeeld opko-
mende Chinese grootmachten die een spring-
plank zoeken in Europa. Daar zou naar zijn me-
ning actief voor gelobbyd moeten worden,
“voordat ze naar Polen of Tsjechië of Roemenië
gaan.”
Volgens Wolters heerst er in Nederland een heel
goed industrieklimaat. “Er is veel kennis aanwe-
zig en we beschikken over een degelijke sociale
en financiële infrastructuur.” Een voorwaarde is
voor hem nog wel dat de flexibiliteit omhoog
moet. Niet alleen van de arbeidsmarkt, maar
ook van de wetgeving en van de bankensector.
Die flexibiliteit is overigens niet alleen nodig om
aantrekkelijk te zijn als vestigingsplaats voor
(nieuwe) producenten, maar ook om schomme-
lingen in de economie op te kunnen vangen.
Wolters verwacht in ieder geval dat er in de toe-
komst vaker scherpe economische erupties zoals
in 2008 op zullen treden. “Zonder maakindustrie
geen kenniseconomie, maar geen maakindustrie
zonder flexibilisering”, aldus zijn conclusie.
Net iets beter“Maar kunnen we met onze kostprijs internati-
onaal wel meekomen?”, was een terechte vraag
vanuit het publiek. Wolters heeft er als alge-
meen directeur van Brabant Alucast Internatio-
nal direct ervaring mee, want naast de vestiging
in Oss heeft het bedrijf ook een productielocatie
in Tsjechië. “Bij offerteaanvragen komt onze
Nederlandse vestiging qua prijs vaak lager uit
de bus dan het zusterbedrijf in Tsjechië.” Hij
heeft er ook een verklaring voor. “In Oss heb-
ben we een net iets hogere productiviteit, wer-
ken we net iets efficiënter, zijn we net iets meer
geautomatiseerd en kunnen we net iets beter
engineeren. Het is die combinatie van factoren
die ons net iets goedkoper maakt.”
Een andere vraag is of die 48 procent werklozen
geschikt zijn om een bijdrage te leveren aan de
maakindustrie. Daar wreekt zich volgens Wol-
ters “het jarenlange Haagse syndroom dat de
maakindustrie voor Nederland niet interessant
is.” De focus heeft te lang op de dienstensector
gelegen, maar dat is volgens hem slechts een af-
geleide. “Daar bouw je geen kenniseconomie
mee op.”
Die cirkel moet dus worden doorbroken. “Men-
sen moeten weer trots zijn om in de techniek te
werken, er moet een bruisende werking ont-
staan waardoor mensen kansen zien binnen die
sector.”
LeanDAF Trucks in Eindhoven is zo’n bedrijf dat aan-
toont dat een maakbedrijf vanuit Nederland
nog heel goed kan concurreren op de interna-
tionale markt, maakte senior director purcha-
sing Europe Jos Smetsers duidelijk tijdens de
T&U Manifestatie. Het bedrijf wist de afgelopen
tien jaar zijn marktaandeel binnen de EU zelfs
te vergroten van 10 procent tot iets meer dan 15
procent. Onder meer door versterking van het
verkoopnetwerk en door via beursdeelnames
intensief aan de weg te timmeren, zoals Smet-
sers aangeeft. Maar ook door op het operatio-
nele vlak in alle geledingen lean manufacturing
in te voeren. Dat betekent dat een traject van
continue verbetering van efficiëntie en kwaliteit
in gang is gezet. Smetsers spreekt in dat ver-
band van ‘topsport’ en van ‘een race zonder fi-
nish’.
Via die route van lean manufacturing is de
verspilling ondermeer sterk teruggedrongen
en zijn de voorraden tot een absoluut mini-
mum afgebouwd. Het heeft ook de aanzet
gegeven tot wat Smetsers noemt ‘eersteklas
inkoop’. Dat laatste is relevant omdat 75 pro-
cent van de waarde van een truck wordt inge-
kocht. Het is daarom meteen duidelijk dat van
de toeleveranciers eenzelfde hoge perfor-
mance wordt gevraagd, waaronder een af-
keurpercentage beneden 50 ppm. Om dat
laatste te bereiken wordt daarom ook bij toe-
leveranciers de 6 sigma-benadering geïntro-
duceerd. Het werpt zijn vruchten af. Ook in
het dramatische jaar 2009, toen DAF zijn
omzet met tweederde zag kelderen, wist men
nog net uit de rode cijfers te blijven. <<<
Door net iets efficiënter te werken, met een net iets hogere productiviteit en automatisering en door net iets
beter te engineeren kan in Nederland vaak toch net iets goedkoper worden geproduceerd
T O E L E V E R E N
Geen subsidies meer, maar R&D-aftrekIntussen werkt de overheid aan nieuw industriebeleid. Nu
ontbreekt het in de politiek doorgaans niet aan mooie
plannen en woorden, maar het roer lijkt nu toch om te
gaan. Alle subsidieregelingen worden volgens de voor-
stellen afgeschaft en daarvoor in de plaats komt de R&D-
aftrek (RDA), waarbij bedrijven extra belastingaftrek krij-
gen voor onderzoekskosten (niet de loonkosten, daarvoor
blijft de wbso-regeling van kracht). Dus geen omslachtige
subsidieaanvragen meer voor specifieke projecten, wat
met name voor mkb-bedrijven nogal eens een struikel-
blok was. Ook bij uitbestede R&D-activiteiten geldt die af-
trek, zij het in iets mindere mate.
48 procent werklozen die niet deelnemen
34-35_Tenu 07-11-11 13:42 Pagina 35
36 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Op de jongste EuroBlech 2010 in Hannover (D) werd
door Bystronic de BySpeed Pro ten doop gehouden,
een lasersnijmachine die is uitgerust met
automatische nozzle centrering. De BySpeed Pro is
inmiddels in bedrijf bij Nobels Machinefabriek in
Katwijk en voor directeur Cees Bouwmeester is het
een belangrijk element om ook bij onbemande
productie een optimale kwaliteit te garanderen.
Bijzonderheid is ook de snelle insteekprocedure, met
gepulseerde laserstraal en stikstofkoeling.
DOOR: JAN OONK
Nobels Machinefabriek is producent van machi-
nes voor de land- en tuinbouw, waarbij het met
name gaat om rooi- en plantmachines voor
bloembollen en pottenvulmachines. Alle verspa-
nende- en plaatbewerkingen worden daarbij in
eigen huis uitgevoerd, met een grote diversiteit
aan onderdelen en relatief kleine series als typi-
sche kenmerken. Uitgangspunt is verder dat zo-
veel mogelijk onbemand geproduceerd moet
worden en dat stelt dus hoge eisen aan de flexi-
biliteit en de mogelijkheden van de machines.
Omdat er veel verschillende plaatmaterialen en
-diktes de revue passeren en er regelmatig van
nozzle gewisseld moet worden is de automati-
sche nozzle centrering bij het lasersnijden op de
BySpeed Pro daarom een wezenlijk punt.
Een goede centrering van de laserstraal is van
belang voor de kwaliteit van het snijproces. “Is
de centrering niet optimaal dan wordt de kwa-
liteit van de laserstraal en dus van het snijproces
negatief beïnvloed”, legt area manager Hans
van de Meerakker van Bystronic Benelux in Har-
dinxveld-Giessendam uit. Vroeger werd die cen-
trering na elke nozzle- of lenswissel handmatig
gecontroleerd met behulp van een zogenoemd
‘tape-shot’. Er werd een plakbandje voor de
nozzle aangebracht dat door de laserstraal met
laag vermogen werd bestraald. Aan de hand
van het resultaat werd vervolgens bijgesteld.
Behoorlijk tijdrovend en nogal manafhankelijk
qua resultaat. “Automatisch is altijd beter”,
aldus directeur Cees Bouwmeester. “We bespa-
ren nu bij een nozzle- of lenswissel veel tijd en
we zijn verzekerd van een constante en hoge
nauwkeurigheid bij de centrering.” In die zin is
de automatische nozzle centrering een voor-
waarde om het lasersnijproces onbemand uit te
kunnen voeren zonder concessies te doen aan
de kwaliteit.
ByTowerNet als de voorgaande generatie BySpeed laser-
snijmachines, zonder de toevoeging Pro, is de
BySpeed Pro uitgerust met automatische nozzle
wisseling. Over een automatische wisseling van
lenscassettes beschikt de machine bij Nobels
De BySpeed Pro 3015 bij Nobels Machinefabriek. Dankzij de extra PMC-module in de besturingssoftware is de
machine direct gekoppeld aan het ERP-systeem (foto: Jan Oonk)
“Automatisch altijd beter”
Nozzle lasersnijden
automatisch gecentreerd
36-37-38_Bystronics 07-11-11 13:43 Pagina 36
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 37
momenteel nog niet, maar om volledig onbe-
mand te kunnen draaien overweegt Bouw-
meester om dit alsnog in te voeren. “Dat is het
mooie van de machines van Bystronic”, voegt
Van de Meerakker toe. “Dankzij de modulaire
opbouw kan in een later stadium naar wens en
behoefte worden uitgebouwd. Dat is de kracht
van dit nieuwe systeem.”
Binnenkort wordt de BySpeed Pro bij Nobels
ook nog uitgebreid met een ByTower platenma-
gazijn met tien palletplaatsen, om de onbe-
mande mogelijkheden verder te vergroten. Als
aanvulling op de ByTrans 3015 Extended die de
automatische belading en ontlading voor zijn
rekening neemt. Deze telt twee cassettes, voor
onbewerkte en bewerkte platen. Gecombi-
neerd met het ByTower platenmagazijn kunnen
de onbemande mogelijkheden echter verder
worden opgevoerd.
Voor het oppakken van nieuwe platen beschikt
de ByTrans Extended over een vacuümsysteem,
voor het oppakken van de bewerkte plaat over
een vorksysteem. Omdat het ontladen en bela-
den van de machine simultaan plaatsvindt blijft
de wisseltijd beperkt tot 60 s.
Gepulst instekenBouwmeester noemt ook het RPP-systeem
waarmee de machine is uitgerust als een be-
langrijk element. RPP staat voor ‘rapid pulse
piercing’, ofwel het gecontroleerd insteken in
de plaat met behulp van een gepulste laser-
straal. Om er voor te zorgen dat de warmte-in-
breng ter plekke zo gering mogelijk is wordt
daarbij gekoeld met stikstof. “Heel uniek”,
noemt hij het. Het resultaat is dat het insteken
aanzienlijk sneller plaatsvindt. Bouwmeester
spreekt op basis van zijn ervaringen tot nu toe
zelfs van een factor vier. Bij dunne plaat scheelt
dat weliswaar maar fracties van seconden en bij
dikke plaat hooguit enkele seconden, maar bij
pakweg honderd producten in een geneste
plaat gaat dat toch behoorlijk meetellen.
Ook de dynamiek van de BySpeed Pro speelt
een rol bij het bereiken van zo kort mogelijke
snijcycli. De machine werkt met vliegende op-
tiek, waarbij de plaat vastligt en de optiek be-
weegt. De positioneersnelheden in X- en Y-rich-
ting bedragen daarbij 120 m/min (simultaan 169
m/min), terwijl versnellingen tot 3g worden ge-
haald. Het snijbereik bedraagt 3.048 mm x 1.524
mm. De machine bij Nobels heeft een laserver-
mogen van 4,4 kW, maar is ook beschikbaar met
een 6 kW laserbron. Het stroomverbruik van de
BySpeed Pro is daarbij volgens Van de Meerak-
ker 50 tot 70 procent lager, onder andere door
de Power Saving Mode die de machine vrijwel
‘uitzet’ op het moment dat er geen vermogen
gevraagd wordt.
Koppeling aan ERPTijdwinst wordt ook geboekt met de nieuwe
PMC-module (plant manager cutting) waarmee
de BySpeed Pro bij Nobels is uitgerust, als aan-
vulling op de Bysoft-besturingssoftware. Deze
PMC-module maakt de koppeling mogelijk met
het ERP-systeem. Het houdt onder meer bij in
welke platen delen van een order zitten, zodat
op elk moment de status van een order duidelijk
in beeld gebracht kan worden.
De PMC-module regelt ook de nesting en de
procedures daaromheen. “Je kunt zoveel moge-
lijk orders verzamelen en dan aan het eind van
de dag de nesting en planning laten uitvoeren”,
De snijkop van de BySpeed Pro is uitgerust met ‘rapid pulse piercing’, waarbij het insteken plaatsvindt met een
gepulste laserstraal onder stikstofkoeling (foto: Bystronic)
M A C H I N E M A S T E R C L A S S
Machinebouwer en toeleverancierNobels Machinefabriek is in 1955 opgericht door Arnold
van Nobelen. Als zoon van een bloemenkweker had hij
een rooimachine ontwikkeld en bij een demonstratie was
de belangstelling dermate stormachtig dat hij meteen
zestig machines verkocht. Om die te kunnen leveren
begon hij kort daarop met een eigen machinebedrijf in
een kas van zijn vader. In de loop der tijden werd het pro-
gramma aangevuld met automatische bollenplantmachi-
nes en pottenvulmachines. De laatste, geleverd in zo’n
twintig varianten, maken momenteel zo’n 75 procent uit
van de omzet. De machines worden wereldwijd geleverd.
Het machinepark telt een eigen plaatwerkerij, een draai-
erij en frezerij, een lasafdeling, een natlakkerij (inclusief
reiniging) en uiteraard een uitgebreide montageafdeling.
Ook de elektrokasten worden deels in eigen huis vervaar-
digd, deels door gespecialiseerde toeleveranciers aange-
leverd.
De aanwezige mogelijkheden worden, voor zover de ca-
paciteit daarvoor de ruimte biedt, benut als toeleveran-
cier voor derden in diverse marktsegmenten, met name
waar het lasersnij- en zetwerk betreft. Cees Bouwmeester
schat het aandeel in de omzet daarvan op gemiddeld zo’n
10 procent. “Maar met de extra capaciteit die de BySpeed
Pro ons biedt gaan we aan dat segment de komende tijd
wel meer aandacht aan besteden.”
Sinds 2000 maakt Nobels onderdeel uit van de Siberu
Groep, samen met de handelsfirma’s Javo en DeR-Tec, en
met als eigenaar Ber van Nobelen. Nobels Machinefabriek
telt 35 medewerkers.
Voor meer informatie zie www.nobels.nl.
>>>
De snijkop bezig met een automatische nozzle wisseling vanuit een
speciaal nozzle magazijn (foto: Bystronic)
36-37-38_Bystronics 07-11-11 13:43 Pagina 37
38 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
noemt Van de Meerakker als voordeel. “Dat
soort zaken gaat steeds belangrijker worden.”
De PMC-module verzamelt ook alle machinepa-
rameters en acties van de besturing en verwerkt
deze in statistische overzichten. Zo kan een
beeld worden verkregen over de productiviteit
van de machine, wat weer als basis kan dienen
voor verdere optimalisaties van het snijproces.
Winst aan flexibiliteitVoor Bouwmeester is de winst aan flexibiliteit
een van de belangrijkste facetten bij de aan-
schaf van de BySpeed Pro. “We kunnen nu con-
tinu doordraaien, onafhankelijk van de serie-
groottes en de variatie in de producten. Alleen
de kritische producten doen we overdag, want
we willen geen storingen tijdens de onbemande
uren.”
Volgens Bouwmeester heeft de BySpeed Pro,
dankzij de onbemande mogelijkheden en de
hogere snelheid en dynamiek, twee á drie ou-
dere machines vervangen. Enige probleem van
die hogere snelheid is dat nu twee mensen
nodig zijn voor de logistiek rond de machine
(aan- en afvoer, sorteerwerk), terwijl dat vroe-
ger door één operator uitgevoerd kon worden.
“Daarvoor zoeken we nu nog naar betere op-
lossingen”, aldus Bouwmeester. Na een bezoek
aan Bystronic in Zwitserland overweegt hij
onder meer de aanschaf van een automatisch
sorteersysteem. “Dat scheelt mankracht en
heeft ook ergonomisch veel voordelen. We ver-
werken zo’n 800 ton aan plaatmateriaal per jaar
en dat moet nu nog allemaal minimaal een keer
met de hand worden opgepakt.” <<<
Afwegingen van Cees Bouwmeester:- De betrouwbaarheid van de machine. “Met name bij on-
bemande productie is dat van belang.”
- De bedieningsvriendelijke aansturing en programme-
ring van de BySpeed Pro.
- De service en snelle reactie bij storingen van de leveran-
cier.
- In 1986 hoorde Nobels tot de eerste klanten van het
toen net opgerichte Bystronic. “Operators kennen de
machines en weten hoe ze het maximum aan prestaties
kunnen bereiken.”
Ervaringen van ZantechZantech in Oss was het eerste bedrijf in
ons land waar in januari 2011 een By -
Speed Pro werd geïnstalleerd. De auto-
matische nozzle wisseling en de automa-
tische centrering daarvan noemt direc-
teur Bart van der Zande als de doorslag-
gevende argumenten om voor deze
machine te kiezen. “Je hebt daarmee een
allround en flexibele machine waarmee
je heel veel onbemand kunt doen.” Een
en ander functioneert volgens hem uit-
stekend. Ook het RPP-systeem, voor het
pulserend insteken van de laserbundel,
noemt hij een belangrijk pluspunt.
“Daarmee winnen we gigantisch veel tijd
en we zijn daar buitengewoon content
mee.” De machine is verder uitgerust met
een ByTower palletmagazijn en een By-
Sort sorteersysteem. De laatste wordt, in
nauwe samenwerking met Bystronic, nog
verder uitgetest en vervolmaakt.
De ByTrans Extended die de handling van de platen voor zijn rekening neemt. Onbewerkte platen met een
vacuümsysteem, bewerkte platen met een vorksysteem (foto: Jan Oonk)
Een aantal pottenvulmachines bij Nobels Machinefabriek in de montagefase (foto: Jan Oonk)
36-37-38_Bystronics 07-11-11 13:43 Pagina 38
Al in 1995 vond SAFAN de servo-elektronische kantpers uit. Nu, 16 jaar later, is het Original E-Brake machineconcept nog steeds uniek. Met opeenvolgende innovaties heeft SAFAN het concept doorontwikkeld naar een uniek programma elektronische kantpersen, wereldwijd ongeëvenaard.
Onze E-normen in Effi ciency, Economie, Ergonomie en Ecologie zetten ook ú als plaatbewerkend producent op voorsprong. Ontdek het razendsnel op www.safan.nl
Safan B.V., Kwinkweerd 11, NL-7241 CW Lochem, P.O. Box 96, NL-7240 AB Lochem Tel.: +31 (0)573 222 222, Fax: +31 (0)573 252 057, E-mail: [email protected], Website: www.safan.nl
De E-volutie in plaatbewerking
50% minder energieE-Control touch screen 100% electronisch30% sneller buigen
De E-norm in Economiewww.safan.nl De E-norm in Ergonomie De E-norm in EcologieDe E-norm in Efficiency
30% sneller buigen E-Control touch screen % i d 100% electronisch
De voorsprong van de uitvinder
niet in te halen…SAFAN E-Brake
Verschijningstabel:
Nr 1 3februariNr 2 2maartNr 3 30maartNr 4 27aprilNr 5 25meiNr 6 29juniNr 7 14septemberNr 8 12oktoberNr 9 16novemberNr10 14december
Ook in 2012 Metaal Magazine!
WiltuadvertereninMetaalMagazine?Neemdancontactopmet:Tessa Feron, Tel. 088-2944739, [email protected]
metaalM A G A Z I N E
In dit nummer:
Afkanten op een ponsmachine Mondstuk-
maken Eigenschappen niobium Hot en cold
verspanen Vakkanjers op World Skills
Lasstroombronnen Strategische partnerships
Arbeidsintensief werk naar Nederland Nozzle
lasersnijden automatisch gecentreerd
J a a r g a n g 4 9 | 9 - 2 0 1 1
D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l
w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l
01_Cover9 07-11-11 09:20 Pagina 1
40 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Safan heeft een 480 tons/9 m-tandemafkantpers
gebouwd voor de Poolse toeleverancier BE Group.
Deze gaat de combinatie inzetten voor algemene
toelevering. De tandem was medio oktober te zien
bij de huisshow in Lochem.
DOOR: REINOLD TOMBERG
De tandemcombinatie is opgebouwd uit twee hy-
draulische H-Brake afkantpersen. Beide persen
hebben een perskracht van 4,8 MN (480 ton) met
een gezamenlijke werklengte van 9 m. Die 480-
tonner is de zwaarste pers die Safan kan bouwen.
De maximale buiglengte van deze pers kan 6 m
bedragen. Dus een tandempers met een werk-
lengte van 12 m behoort tot de mogelijkheden.
Grote voordeel van een tandem is uiteraard dat
een gebruiker de machine kan inzetten als een
9 m lange machine of, in dit geval, als twee af-
zonderlijke machines met respectievelijk een
buiglengte van 5 m en 4 m. Om afzonderlijk te
kunnen werken is de tandempers in het midden
voorzien van een wegklapbaar lichtscherm. Een
toeleverancier heeft op deze manier eigenlijk de
beschikking over drie machines met 4 m, 5 m of
9 m buiglengte. Al eerder leverde Safan een lich-
tere tandempers bestaande uit twee 120 ton/3 m
hydraulische afkantpersen aan een afnemer in
Australië voor het buigen van afzuigkappen tot
een werklengte van 6 m. Het bezoek aan de huis-
show van Safan leert dat de servomechanische af-
kantpersen van Safan niet in een tandembouw-
wijze opgenomen kunnen worden. Deze persen
hebben een O-vormig frame dat aan de zijkanten
gesloten is. Voor een tandemafkantpers zijn per-
sen nodig met een C-vormig frame.
Safan bouwt intussen de servomechanische af-
kantpers ook in behoorlijk zware uitvoering.
Vorig jaar op de Techni-Show 2010 in Utrecht is
de E-Brake 300 T Dual Drive voorgesteld. Dit is
een 300-tonner met een dubbele katrolaandrij-
ving. Tijdens de huisshow werd het model
E-Brake 300 T 4100 Dual Drive in opbouw ge-
toond die was voorzien van een nieuw ontwik-
kelde zware 3D achteraanslag.
Aan de andere kant van het spectrum bij Safan
zien we de servomechanische E-brake Ergonomic
die leverbaar is met perskrachten van 20 ton en
35 ton. De 20-tonner van Safan is vorig najaar
geïntroduceerd tijdens de EuroBlech 2010 in Han-
nover (D). Het bijzondere van deze machines is
dat de operator deze afkantpersen zittend kan
bedienen waarbij veel aandacht is besteed aan de
ergonomie.
Tandem met 480 ton en 9 m
lengte
De 9 m lange tandemmachine in de testfase bij Safan. De combinatie is opgebouwd uit twee 480-tons
afkantpersen (foto’s: Reinold Tomberg)
FotoreportageOp onze site www.metaalmagazine.nl heb-
ben we een fotoreportage opgenomen
van de huisshow van Safan.
Servomechanische afkantpersen van Safan in ergonomische uit -
voering. Op de voorgrond een 35-tonner en op de achtergrond een
20-tonner
Een E-Brake 300 T Dual Drive in opbouw bij Safan.
Dit is een machine voor Bumet in Heeze
De nieuwe 3D achteraanslag van Safan
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:45 Pagina 40
De Röders TEC RXU 1200 DSH is een grote vijf -
assige machine. Het werkbereik bedraagt 1.000
mm x 1.050 mm x 600 mm (X,Y,Z). De machine
beschikt over directe aandrijvingen, optische en-
coders op alle assen en is gebouwd volgens het
zogeheten Quadroguide-concept. Dat wil zeg-
gen dat de Z-as een viervoudige geleiding heeft.
Met name bij het voorfrezen biedt dit de ver-
eiste stabiliteit. Verder heeft deze Röders een
stijve, symmetrische en krachtgesloten portaal
met weinig bewegende delen voor de Y- en
Z-as. De X-as is in het werkstuk opgenomen
(tafel beweegt dus). Ook bij deze grote vijfas-
sige machine van Röders ligt de zwenkas van de
draaizwenktafel parallel aan de X-as. Dit is gun-
stig voor de machinedynamiek. Deze machine is
leverbaar met een 30.000 min-1 spil met 40 kW
en een HSK F63 spilopname. In ons land wordt
Röders TEC vertegenwoordigd door Dymato in
Veenendaal.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 63391
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 41
Nieuwe machinesOp zoek naar een nieuwe machine? Bezoek www.Products4Engineers.nl
Groot voordeel van de planetaire tandwielkast is dat
de motorspindel compact blijft (foto: Weiss)
Doordat de Z-as een viervoudige geleiding heeft,
wordt er zeer stabiel bewerkt, vooral bij het
voorfrezen (foto: Reinold Tomberg)
Viervoudige geleiding
T E C H N I S C H N I E U W S
Schakelende motorspindelWeiss, een fabrikant van motorspindels, voor
onder andere draaimachines, introduceert een
motorspindel met geïntegreerde planetaire
tandwielkast voor zware verspaning. Deze mo-
torspindel, voorzien van een Siemens motor,
kan optioneel ook schakelen tussen een over-
brengingsverhouding van 1:1 en 1:3. In de neu-
trale overbrenging van 1:1 levert de motor een
vermogen af van 81,6 kW. Het koppel bedraagt
1.100 Nm bij een toerental van 950 min-1. Maxi-
maal kan de spindel dan 2.500 min-1 draaien.
Dun nulpuntsysteem
De nieuwe Schunk Verso-S NSE is met een hoogte van 20 mm een van de dunste pneumatische nul-
puntspansystemen. Het systeem is ideaal om achteraf op bestaande machines in te bouwen en zo
de werkruimte optimaal te benutten. Zelfs kleine werkstukken zijn gemakkelijk en direct op te
spannen. Met een moduledoorsnede van 90 mm en een spanboutdiameter van 20 mm kan de NSE
mini met de standaard ingebouwde turbofunctie trekkrachten bereiken tot 1.500 N. Omdat de mi-
nimale afstand tussen twee spanbouten slechts 100 mm is, kunnen met de NSE mini zeer kleine en
variabele steekmaten aan het werkstuk of de palletspanning gerealiseerd worden. Zelfs de kleinste
werkstukken laten zich direct spannen en van vijf zijden bewerken, zonder dat de klauwplaat of
spanklauwen de toegankelijkheid beperken. Bovendien worden de spanbouten van het nulpunt-
spansysteem direct in het werkstuk geschroefd. Binnen enkele seconden worden de onderdelen
vervolgens gewisseld in de machine en met een herhalingsnauwkeurigheid van <0,005 mm in de
nulpuntspanmodule gepositioneerd, gefixeerd en gespannen.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67034
Om de
toegankelijkheid van
de machinespil te
optimaliseren,
kunnen de
werkstukken met
behulp van
moduleverhogingen
op spanhoogte
gebracht worden
(foto: Schunk)
Voor een hoger koppel kan de operator de
overbrenging schakelen naar 1:3. Hierdoor stijgt
het koppel naar 3.330 Nm bij een toerental
van 316 min-1. Maximaal kan de spindel dan
1.400 min-1 draaien. Door de hoge koppels
wordt deze motorspindel geschikt voor het ver-
spanen van moeilijke materialen zoals bijvoor-
beeld titanium.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67033
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:46 Pagina 41
42 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
DOOR: PAUL QUAEDVLIEG
De MPMC machines van Weingärtner behoren
tot de grootverspaners. Deze machines zijn te
leveren vanaf de MPMC 600 tot en met de
MPMC 2000. Ze worden vaak ingezet voor de
bewerking van extruderassen, krukassen en
andere complexe lange producten. In
draaidiameter variërend van 500 mm tot
maximaal 2.000 mm en in lengte vanaf 1 m tot
en met 25 m. De nieuwe Weingärtner 1000 S die
op de EMO werd getoond, kan producten aan
met een maximale diameter van 1.000 mm bij
gebruik van brillen en de diameter boven het
bed is maximaal 1.240 mm. De maximale
werklengte van het getoonde model was 9 m.
De maximale productmassa zonder brillen is
12.000 kg tussen de centers, met brillen mag de
machine tot 19.000 kg belast worden. Het
vermogen van de hoofdspil bedraagt 131 kW
en de freesspil heeft een vermogen van 46 kW.
Aan de achterzijde van de machine, wordt een
robot ingezet voor de toevoer en afvoer van
gereedschappen naar en van de
gereedschapswisselaar van de machine. De
operator kan, vanachter een beveiligd venster,
vier gereedschappen klaarzetten. De robot pakt
deze op en plaatst ze in het grote lineair
opgestelde gereedschapsmagazijn. Van hieruit
wordt de machine bevoorraad.
De machine beschikt over twee drieassige
brillen met actieve (hydraulische) neerhouder.
Deze zorgen voor een stabiele en nauwkeurige
ondersteuning van de producten tijdens het
bewerken. Ook bijzonder is het heavy
duty boorgereedschap (maximaal 250 mm
diameter) dat middels automatische
gereedschapswisseling vanachter de center
geactiveerd kan worden. Daartoe wordt eerst
de freesspil inclusief aandrijving afgekoppeld,
boven de center geparkeerd en daarna
wordt het boorgereedschap aangekoppeld.
De nieuwe Weingärtner 1000 S heeft de
beschikking over de nieuwste Siemens 840D-sl
CNC-besturing in ‘green line’ uitvoering.
Daarnaast levert Weingärtner diverse, in eigen
huis ontwikkelde, softwarepakketten om de
bewerking van extruderassen, krukassen en
dergelijke te vereenvoudigen. Ook kan met de
software een 3D simulatie worden uitgevoerd,
kunnen de gereedschappen worden
gedefinieerd en CNC-programma’s gemaakt
worden voor de diverse CNC aangestuurde
apparaten.
Op de EMO 2011 toonde het Oosten -
rijkse Weingärtner een vernieuwde
compleetbewerkingsmachine uit de
MPMC-serie, de 1000 S. Bijzonder
waren enkele noviteiten waaronder
gereedschapswisseling met een robot,
drieassige CNC-gestuurde brillen met
actieve neerhouder en automatisch
wisselend groot boorgereedschap voor
holle bewerkingen.
Robot beheert gereedschap
De vernieuwde 1000 S kan een productgewicht aan van 12.000 kg
tussen de centers (zonder brillen) en 19.000 kg tussen de centers met
brillen
De robot aan de achterzijde van de machine zorgt voor het beheer van alle gereedschappen (foto’s: Paul
Quaedvlieg)
De 1000 S heeft zowel nieuwe drieassige brillen met
actieve neerhouder als ook zwaar boorgereedschap
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:46 Pagina 42
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 43
Het XR20-W roterende as kalibratiesysteem is compatibel met het Renishaw XL-80 lasersysteem (foto: Renishaw)
Snelle boorfreesmachineHet verticale boor- en freescentrum Milltap 700
van DMG / Mori Seiki is een snelle machine: pure
gereedschapwisseltijd is 1,1 s en de spaan-tot-
spaan-tijd bedraagt maar 1,5 s. De besturing van
deze machine is een Siemens 840D solutionline.
Het werkbereik bedraagt 700 mm bij 420 mm bij
380 mm (X,Y,Z). De tafelgrootte is 840 mm bij 420
mm en de maximale tafelbelasting is 400 kg. Er is
standaard plaats voor 15 gereedschappen, optio-
neel zijn dit er 25. Aanzetsnelheden zowel als ijl-
gangsnelheden zijn in alle drie de assen gelijk:
60 m/min. Het is een hoogdynamische machine
met versnellingen tot 1,6 g. Aan de buitenzijde is
de machine zeer compact, de maximale breedte
bedraagt 1.650 mm. Ten opzichte van een con-
ventionele machine verbruikt deze Milltapp
30 procent minder energie.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67035
Aan de buitenzijde compact, aan de binnenzijde een
snelle drieassige machine (foto: DMG / Mori Seiki)
Eenvoudiger kalibreren
Machine-simulatieCGTech introduceert op de Euromold 2011 in
Frankfurt haar nieuwste release van de machi-
nesimulatiesoftware Vericut 7.1. Nieuw is onder
andere de Vericut reviewer. Hiermee kan een 3D
simulatie met collega’s binnen het bedrijf ge-
deeld worden zonder dat een Vericut licentie
nodig is. De Reviewer kan vooruit en achteruit
spoelen terwijl er materiaal wordt verwijderd of
toegevoegd. Foutmeldingen en NC program-
matekst worden weergegeven bij een botsing
tussen spil en product. Daarnaast worden ook
steeds meer gereedschappen beschikbaar in 3D
voor gebruik in CAD/CAM systemen. De functie
CAD model assembly speelt daarop in en onder-
steunt Step, Catia en Siemens NX modellen. Ve-
ricut kan stand alone draaien, maar ook geïnte-
greerd worden in andere CAM-systemen. Er zijn
nieuwe interfaces beschikbaar voor Delcam
FeatureCAM, SolisCAM, InventorCAM en Esprit.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67037ning op de achterzijde van de reflectorbehuizing.
Samen zorgen deze eigenschappen voor een
snellere set-up en het minimaliseren van uitlijn-
fouten die op zich weer kunnen leiden tot meet-
fouten. De nieuwe unit wordt gevoed door op-
laadbare lithium batterijen, die samen met de
Bluetooth technologie, zorgen voor een volledig
draadloze bediening. Er wordt nieuwe software
meegeleverd die een snelle instelling en het ver-
zamelen van gegevens mogelijk maakt.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67036
Het Renishaw XR20-W roterende as kalibratiesys-
teem biedt meer gebruiksgemak en flexibiliteit
bij het ijken van spindels en andere aangedreven
assen van metaalbewerkingsmachines. Een
aparte montageplaat maakt een snelle en een-
voudige montage en centrering mogelijk. Tevens
worden er diverse adapters geleverd voor de
hoofdunit zodat deze op verschillende draai -
tafels en assen, maar ook op klauwplaten en
spindels van draaibanken gemonteerd kan wor-
den. Het XR20-W roterende as kalibratiesysteem,
met een eigen massa van slechts 1,2 kg, heeft in-
gebouwde retro-reflectoren, met aparte uitlij-
De nieuwste Vericut 7.1 simulatiesoftware geeft een
duidelijk beeld, zoals bijvoorbeeld deze simulatie op
een Mazak VTC800 bewerkingscentrum (bron:
CGTech)
Nieuwe machinesOp zoek naar een nieuwe machine? Bezoek
www.Products4Engineers.nl
T E C H N I S C H N I E U W S
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:46 Pagina 43
44 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1
Compacte pendelmachine
Plaat en buis snijden
BFI Optilas introduceert een nieuw laserveilig-
heidsvenster op basis van elektronische blokke-
ring. In de industrie worden tegenwoordig vaak
lasers gebruikt met een hoog vermogen. Voor
deze lasers is het moeilijk om een geschikt laser-
veiligheidsvenster te vinden want normale laser-
veiligheidsvensters bieden onvoldoende be-
scherming. Met behulp van elektronische senso-
ren in het frame, wordt de laser in 8 ms uitge-
schakeld zodra het laserlicht het venster raakt.
Deze combinatie van een laserveiligheidsvenster
met een snelle elektronische blokkering zorgt
ervoor dat er geen straling buiten het raam kan
lekken. Het venster is geschikt voor lasers met
een golflengte van 820 nm tot 1.100 nm en is le-
verbaar in de volgende maten: 267 mm x 390
mm en 500 mm x 840 mm. De vensters worden
in eenvoudig te plaatsen frames geleverd.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 66641
De nieuwe Mazak VTC-560/25 pendelmachine maakt gebruik van de laatste nieuwe Mazatrol Matrix Nexus
CNC-besturing (foto: Paul Quaedvlieg)
In aanvulling op de VTC-800/30 SR toonde
Mazak op de EMO 2011 het nieuwe compactere
VTC-560/25 verticaal bewerkingscentrum met
bewegende kolom. Deze nieuwe pendelma-
chine heeft een extra stijve constructie voor een
hoge herhaalnauwkeurigheid. Het bereik van de
VTC-560/25 is 2.500 mm bij 560 mm bij 560 mm
(X,Y,Z). Door een tussenwand te plaatsen ont-
staan twee bewerkingsruimtes. Standaard
wordt deze machine met een 12.000 min-1 spil
geleverd met een vermogen van 22 kW en
115 Nm draaimoment, optioneel is een 18.000
min-1 spil mogelijk met een vermogen van 35 kW
en een draaimoment van 168 Nm. De op de
EMO getoonde machine was voorzien van een
Mazak Tool Hive gereedschapmagazijn, waar-
door er 155 gereedschappen in de machine ge-
bruikt kunnen worden in plaats van de stan-
daard 30 of 48 gereedschappen.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67038
Laserveilig-
heidsvenster
De LM1500RTX is de nieuwste lasersnijmachine
van Balliu MTC voor het lasersnijden van zowel
plaatmateriaal als buizen. De machine is geschikt
voor het snijden van buizen met een diameter
van 20 mm tot maximaal 250 mm en een lengte
tot maximaal 3.000 mm bij het beladen aan de
voorzijde. Maar de machine kan ook buizen be-
laden vanaf de zijkant, dan is de diameter be-
perkt van 20 mm tot 100 mm, maar zijn wel lan-
gere lengtes mogelijk. De maximale plaatafme-
tingen zijn 1.500 mm bij 3.000 mm en een dikte
tot 25 mm. De machine kan geleverd worden
met lasers met een vermogen vanaf 1.000 W tot
maximaal 5.000 W. Alle aangedreven assen zijn
voorzien van lineaire motoren. De nieuwe ma-
chine is voorzien van een Siemens 840D CNC-be-
sturing. De aandrijving van de buizenopspan-
ning is tevens NC-gestuurd. Balliu MTC wordt in
Nederland vertegenwoordigd door Rijva in
Vaassen.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67040
De LM1500RTX kan zowel buizen als plaatmateriaal
snijden (foto: Balliu MTC)
BFI Optilas levert nu veiligheidsglas voor lasers met
een hoog vermogen (foto: BFI Optilas)
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:46 Pagina 44
j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 9 - 2 0 1 1 45
Compacte compleetbewerkingDe Chiron FZ08 MT is een compact en snel be-
werkingscentrum met zwenkkop, draaispil, re-
volver en tegenspil voor gelijktijdig frezen en
draaien. Doordat het materiaal vanaf stang
wordt aangevoerd, is de doorlooptijd per pro-
duct, afhankelijk van de bewerking, zeer kort.
De machine beschikt over dynamische lineaire
motoren in de ZR- en V-as. De machine heeft
een bewerkingsruimte van 450 mm bij 270 mm
bij 310 mm (X,Y,Z) en haalt ijlsnelheden van
maximaal 75 m/min. De freesspindel draait
maximaal 40.000 min-1 en beschikt over een
HSK-E40/A40 gereedschapopname. Er is plaats
voor 24 gereedschappen eventueel uit te brei-
den naar maximaal 226. De gereedschapswissel
gebeurt in 0,8 s en de spaan-tot-spaan-tijd is
1,9 s. De draaispindel heeft een stangdoorlaat
van diameter 42 mm en draait maximaal 8.000
min-1. De revolver heeft plaats voor 12 gereed-
schappen met een opname van het type Capto
C5. De aangedreven gereedschappen draaien
maximaal 5.000 min-1. Ook de tegenspil kan pro-
ducten aan met een maximale diameter van
In de compacte bewerkingsruimte is toch
compleetbewerking mogelijk (bron: Chiron)
C O L O F O NMetaal MagazineOnafhankelijk vakblad voor ondernemers en leiding -gevenden in de metaalbranche, constructeurs en hoofdenvan technische diensten in industriële bedrijven. Technische,actuele en praktijkgerichte informatie over metaalproductie-technieken.Metaal Magazine is een uitgave van Eisma Industrialmediaen een voortzetting van Metaal en Kunststof.
Hoofdredacteur: ing. R. TombergRedactie: J. Aalberts, P. QuaedvliegBureauredactie: L. BisselinkVormgeving: ZeeDesignE-mail redactie: [email protected] redactie: +31 088 2944707Internet: www.metaalmagazine.nlAdres: Informaticaweg 3, NL-7007 CP Doetinchem
Uitgave: Eisma Industrialmedia BV, postbus 361, 7000 AJ Doetinchem
Directie: E. van Hes, algemeen directeurB. Hoving, financieel directeurG. Tiecken, uitgeefdirecteur
Uitgever: H. Meinen
Marketing: I. Hammerman, tel.: +31 88 2944760
Advertentie-exploitatie:Sales: C. te Nijenhuis, salesmanager buitendienst,tel.: +31 88 2944735, e-mail: [email protected]. Feron, accountmanager binnendienst,tel.: +31 88 2944739, e-mail: [email protected]
Traffic:ZeeDesign, tel.: (0517) 531672, fax: (0517) 531810,[email protected]
Abonnementeninformatie:Abonneeservice: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven. Tel.: +31 88 2266648 , e-mail [email protected]: € 232 per jaar (excl. 6% BTW) (bij auto-matische incasso bespaart u € 3 administratiekosten). Dit isbij vooruitbetaling verschuldigd.Abonnementsprijs voor andere landen op aanvraag.Abonnementen kunnen op elk gewenst moment van hetjaar ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging. Op-gave via www.metaalmagazine.nl of via [email protected]. Opzegging dient schriftelijk en minimaal eenmaand voor het einde van de abonnementsperiode te ge-schieden. U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging.
Bankrelatie:Voor Nederland: Friesland Bank: 29.80.05.298Voor België: Postcheque Brussel: 000-0007463-91
Druk: Scholma Druk b.v.
©2011 Eisma Industrialmedia BV, Leeuwarden
Algemene VoorwaardenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofovergenomen in enige vorm of op enige wijze, hetzij elek-tronisch, mechanisch, door fotokopieën, of enige anderemanier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming vande uitgever. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad opzorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld,evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijzeinstaan voor de juistheid en/of volledigheid van de informa-tie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkeleaansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die hetgevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerdzijn op bedoelde informatie. Gebruikers van dit blad wordtmet nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd tegebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis enervaring en de te gebruiken informatie te controleren.
w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l
T E C H N I S C H N I E U W S
42 mm en draait maximaal 6.500 min-1. Chiron
wordt in Nederland vertegenwoordigd door
Oude Reimer in Hilversum.
Zie www.products4engineers.nl
Infonummer: 67039
Eerste elektrische handboor
Deze eerste elektrische handboor uit het
jaar 1895 is gemaakt door Wilhelm Emil
Fein uit Stuttgart. Deze boormachine stond
afgelopen zomer op de Blechexpo 2011 in
Stuttgart. Duidelijk is te zien dat de grote
handvaten aan
weerzijden van de
motor zijn beves-
tigd om het zware
apparaat te kun-
nen bedienen.
Hiermee boren is
‘fitnesstraining on
the job’. Fein had
oorspronkelijk een
bedrijf met als spe-
cialisatie telegraaf-
apparatuur en te-
lefoons. Met de
uitvinding van de
eerste elektrische
Terugkoppeling
handboor begon een nieuw tijdperk. Te-
genwoordig is Fein een fabrikant van
professioneel elektrisch gereedschap
(foto: Reinold Tomberg)
40-41-42-44-45_TN 07-11-11 13:46 Pagina 45
Frees uw productiekosten omlaag met de winnende combinaties voor optimale productiviteit
ITA beveelt de optimale gereedschappen aan op basis van toepassing gegevens en uw machine vermogen3 gereedschap opties,25 alternatieven,verspanings gegevens,vermogen verbruik,snijtijd,verspanend volume engineering ondersteuning en meer.
Voor meer informatie,bekijk deze interactieve advertentie op www.iscar.com
ITA beveelt de optimale gereedschappen aan op basis van toepassing gegevens en uw machine vermogen
Voor meer informatie,bekijk deze interactieve advertentie op www.iscar.comVoor meer informatie,bekijk deze interactieve advertentie op www.iscar.com
Levering
winstgevendheid
I s c a r ga r andee r t re su l t a a t
www.iscar.nl
PROFITABILITY ADS-P2-NET.indd 3 2/9/11 10:24 AM