Բովանդակություն .

1. Կենսագրությունը2. Հայոց գրերի ստեղծումը3. Հայոց գրերի ստեղծման անհրաժեշտությունը4. Հայերեն հնչյունական համակարգի ստեղծումը5. Հայ դպրության հիմնադրումը6. Աստվածաշնչի թարգմանությունը7. Հայ գրերի ուսուցման շրջագայությունները8. Մաշտոցի և նրա աշակերտների գործունեությունը9. Մաշտոցի առաքելությունն ու հիշատակը

1. Կենսագրություն2. Կյանքը3. Աշխատություններ4. Ողբ5. Աստվածաբանական աշխատություններ6. Թարգմանություններ7. Գիրք պիտոյից8. Այլ9. Պատմական արժեքը10. Պատմության Գեղարվեստական արժեքը11. Պատմություն Հայոց կամ Հայոց Պատմություն12. Գրելու պայմանները13. Կառուցվածքը14. Բովանդակությունը15. Հայկ և Բել, Երվանդակերտ, Ձիրավի պատերազմ, Ողբ

Բովանդակություն .

1. Ագաթանգեղոս անունը հունական…2. <<Պատմություն Հայոց>>- ի ստեղծման թվականը և հեղինակը3. <<Պատմություն Հայոց>>- ի բովանդակությունը4. Շողակաթի տոնը

Բովանդակություն .

1. Կենսագրություն2. Արշակ և Շապուհ3. Պապ թագավորի մասին թե ինչպես սպանվեց4. Հոհան եպիսկոպոսի մասին

Բովանդակություն .

1. Կենսագրություն2. Հայոց պատմություն հատվածներ

Բովանդակություն .

.Հայոց գրերի ստեղծումը

Մաշտոցը այդ առաքելության ժամանակ սկսել է լրջորեն մտահոգվել երկրի վիճակով։ Թեև

քրիստոնեությունը Հայաստան մուտք է գործել առաջին դարում և 301 . թ դարձել պետական կրոն, բայց

ժողովրդի զգալի մասը միայն անվանապես էր քրիստոնյա, , երկրում եղած աստվածաշնչի գրքերը եկեղեցական այլ

երկեր հունարեն կամ ասորերեն ,էին ժամերգությունները և ծեսերը կատարվում էին ժողովրդի համար

անհասկանալի այդ լեզուներով…

.Հայոց գրերի ստեղծման անհրաժեշտությունը

Արևմտյան շատ գավառներում հունարեն ու հունական կենցաղը արմատանում էին հայ ընտանիքներում։ Արքունիքում պաշտոնավարելիս և հետո Մաշտոցը կանխազգացել էր

« , հայկական ինքնուրույն պետության մոտալուտ անկումը։ Տեսնելով որ հայոց , ( ) թագավորության վերջը հասել է Մեսրոպը երկրի խռովություններն իր համբերության նյութ

» (դարձրեց Մովսես Խորենացի, Պատմություն Հայոց, 1968 . )թ …

.Հայերերն հնչյունական համակարգի ստեղծումը

Մաշտոցը 405-ին ստեղծում է հայերենի հնչյունական համակարգը ճշգրտորեն արտահայտող, ուսուցանելու, թարգմանելու և դպրություն ստեղծելու նպատակին լիովին հարմար նշանագրեր. «Նա իր սուրբ աջով հայրաբրա ծնեց նոր և սքանչելի ծնունդներ հայերեն լեզվի նշանագրեր»։ Եդեսիայում Մաշտոցը նորագյուտ տառերը դասավորոմ է օգտվելով հունական այբուբենի հերթականությունից, տառերին տալիս է անուններ (այբ, բեն), որոշում է նրանց թվային արժեքները (Ա =1, Ժ = 10, Ճ = 100)…

.Հայ դպրության հիմնադրումը

Հայոց գրերը ստեղծելիս Մաշտոցը պետք է լուծեր մի շարք բարդ խնդիրներ, որոնցից էին Հայաստանի ավելի քան 300 հազար կմ քառակուսի տարածքում խոսվող բարբառների պայմաններում միասնական գրական հայերենի համար հնչյունական կանոնի որոշումը, գրության ձախից աջ (ինչպես հունարենում) և աջից ձախ (ինչպես ասորերենում) եղած տարբերակներից մեկն ընտրելը, ձայնավորների համար տառեր ունենալու թե չունենալու և կամ ձայնավորների համար հավելանշումներով (դիակրիտիկ նշաններով) արտահայտելու հարցի լուծումը։ Հայերենի հնչյունային համակարգը որոշելից Մաշտոցը առավելապես նկատի առավ արքունիքում, նախարարական որոշ տներում, հոգևորականության շրջանում ձևավորված ծառայողական (ատենական) հայերենը, որը հենված էր արարատյան (ըստ այլ կարծիքների Տարոնի) խոսվածքի վրա և ինքը գործածում էր Սուրբ գիրքը բանավոր թարգմանելիս ու քարոզելիս…

.Աստվածաշնչի թարգմանությունը

Սահակ Պարթևն ու Մեսրոպ Մաշտոցն աշակերտների հետ սկսել են Աստվածաշնչի թարգմանությունը՝ մի մասն ասորերենից, մյուս մասը հունարենից։ Մաշտոցը նախքան այդ իր քարոզչական գործունեության ժամանակ, բազմիցս բանավոր թարգմանած լինելով Աստվածաշնչի առանձին հատվածներ, դրանց զգալի մասն անգիր գիտեր, և մնում էր ստուգել ու գրի առնել նորագյուտ տառերով…

.Հայ գրերի ուսուցման շրջագայությունները

Տառերի գյուտից հետո Մաշտոցը իր օգնականների հետ շրջագայել է Հայաստանում, հավաքագրել աշակերտներ, հիմնել դպրոցներ, ինքը տվել հայերենի դասավանդման առաջին օրինակը, հիմնադրել վանքեր, որոնք դարձել են ուսման, գրչության ու գիտության կենտրոն և օրինակ հետագա դարերում նորերը հիմնելու։

Առաջին երեք շրջագայությունները Մաշտոցը կատարել է Արևելյան Հայաստանում, չորրորդը Արևմտյան Հայաստանում։ Այստեղ Անատոլիս կուսակահը, Մաշտոցին պատիվներով ընդունելուց հետո, նրա մտադրությունները հայտնել է Բյուզանդիայի Թեոդոս 2 կայսրին…

.Մաշտոցի և նրա աշակերտների գործունեությունը

431 . , , թ Մաշտոցի աշակերտներ Ղևոնդ Վանանդենցին Կորյունը Եզնիկ Կողբացին և Հովսեփ Պաղնացին Կոստանդնոպոլսից բերել են Աստվածաշնչի Յոթանասնից կոչվող

հունարեն կանոնները և այլ գրականություն։ Սկիզբ է առել Աստվածաշնչի նախնական ( ) , շտապ փութանակի կոչվող թարգմանության համեմատական խմբագրումը չեղած

, -հատվածների թարգմանումը որով ստեղծվել է Աստվածաշնչի հայտնի Սահակ Մեսրոպյան հայերեն թարգմանական բնագիրը։ Շարունակելով թարգմանական և

խմբագրական աշխատանքը Մաշտոցը և Սահակ Պարթևը կազմել են հայ եկեղեցու, (« »), Պատարագամատույցի Ծիսարանի Մաշտոցի ժամագրքի նախնական

, , , տարբերակները։ Մաշտոցը գրել է քարոզներ ճառեր ուղերձներ կազմել է հունական , , երկերի մի ժողովածու որը հետո ինքը թարգմանել է հայերեն ըստ որոշ տվյալների

« » խմբագրել է Գրիգոր Լուսավորչի Հաճախապատում քարոզների ժողովածուն…

.Մաշտոցի առաքելությունն ու հիշատակը

Մաշտոցի աշխարհայացքին բնորոշ է մարդու ինքնաճանաչման և , կատարելագործման գաղափարը մարդը իր ոչ կատարյալ լինելը

ներքին անմաքրություններն ու արատավոր արարքները գիտակցում է , Կատարյալ ճանաչելու և նրա հետ շձվելու շնորհիվ որը մարդուն

, մղում է դեպի խոր զղջում ապաշխարհություն և ճանապարհ բազում Կատարյալին մոտենալու ու ձուլվելու ներքնապեդ մաքրվելու և

համընդհանուր սիրով լցվելու։ Մաշտոցի հասարակական - հայացքների մեջ կարևոր է ողովրդի մայրենի լեզցոց կուսավորելու հայությունն ու հայրենիքը քրիստոնեական եկեղեցու և հայոց լեզվի

ու հայ մատենագրության միջոցով միավորելու ժողովրդի ազգային ինքնությյունը պահպանելու գաղափարները…

Մաշտոցը այդ առաքելության ժամանակ սկսել է լրջորեն մտահոգվել երկրի վիճակով։ Թեև քրիստոնեությունը Հայաստան մուտք է գործել առաջին դարում և 301 . թ դարձել

պետական կրոն, բայց ժողովրդի զգալի մասը միայն անվանապես էր քրիստոնյա, երկրում , եղած աստվածաշնչի գրքերը եկեղեցական այլ երկեր հունարեն կամ ասորերեն ,էին

ժամերգությունները և ծեսերը կատարվում էին ժողովրդի համար անհասկանալի այդ լեզուներով։ Մաշտոցը Աստվածաշունչը հրապարակայնորեն կարդալիս անմիջապեսբանավոր

թարգմանում էր հայերեն ՝ ժողովրդին հասկանալի դարձնելու համար։ Գողթում կատարածքարոզչությունը Մաշտոցի մեջ հաստատեց հայերեն գիր ու գրականություն ունենալու

հրատապ կարևորությունը։ Կային այդ որոշումն ընդունելու նաև այլ ծանրակշիռ պատճառներ։ 387 . թ երկու մասի բաժանված Հայաստանի արևելյան ևարևմտյան մասում

, թեև պահպանվում էր հայոց թագավորությունը բայց պարսկական ազդեցությունն օրավուր , մեծանում էր։ Երկրի արևմտյան մասում որը միացված էրԲյուզանդիային, վերացված էր

, հայոց թագավորությունը եկեղեցին ենթակա էր հունական եպիսկոպոսությանը, եկեղեցու և պետական լեզուն հունարենն էր։ Հայաստանի երկու մասերի միմյանցից օտարացումը , սպառնում էր երկրի և ժողովրդի ամբողջությանը վերահաս էր դառնում հայության ձուլման

, վտանգը ամբողջ երկրում դպրոցների,համալսարանների , լեզուն հունարենն էր մասամբասորերենը, եկեղեցականների զգալի մասը հույներ ու ասորիներ , էին հայ

հոգևորականության որոշ մասը հունախոս էր։

.Հայոց գրերի ստեղծումը

Արևմտյան շատ գավառներում հունարեն ու հունական կենցաղը արմատանում էին հայ ընտանիքներում։ Արքունիքում պաշտոնավարելիս և հետո Մաշտոցը կանխազգացել էր

« , հայկական ինքնուրույն պետության մոտալուտ անկումը։ Տեսնելով որ հայոց , ( ) թագավորության վերջը հասել է Մեսրոպը երկրի խռովություններն իր համբերության

» (նյութ դարձրեց Մովսես Խորենացի, Պատմություն Հայոց, 1968 . )թ ։ Այսպես Մաշտոցի համար հայ դպրության հրատապ ստեղծումն ուներ հետևյալ

.նպատակները , հայացնել քրիստոնեական գրքերը քարոզչությունն ու արարողությունները կատարել

,հայերեն ստեղծել ու զարգացնել մայրենի լեզվով գրականություն հայությունը փրկել ձուլումից և դա ապահովել հետագայի համար , ամրացնել երկրի քաղաքականապես երկու մասի բաժանված հատվածների հոգևոր

, լեզվական և մշակութային միասնությունը որը քաղաքական միասնության հիմք պիտի դառնար երկրի պետական անկախությունը վերականգնելու հնարավորության դեպքում։

Մաշտոցի այս ծրագիրը ձևավորվեց Գողթում , ունեցած գործունեությունից հետո երբԿորյունի, « ( ) Նա մտքում դրեց ավելի հոգալ նույնպես համայն Հայոց աշխարհի

» ( , ժողովրդին մխիթարելու մասին Կորյուն Վարք Մաշտոցի, 1962 ) թ գրքում բերվում են . « , նաև Մաշտոցի խոսքերը Տրտմություն է ինձ համար և անպակաս են իմ սրտի ցավերն

»իմ եղբայրների և ազգակիցների համար ։

.Հայոց գրերի ստեղծման անհրաժեշտությունը

Մաշտոցը 405-ին ստեղծում է հայերենի հնչյունական համակարգը ճշգրտորեն արտահայտող, ուսուցանելու, թարգմանելու և դպրություն ստեղծելու նպատակին լիովին հարմար նշանագրեր. «Նա իր սուրբ աջով հայրաբրա ծնեց նոր և սքանչելի ծնունդներ հայերեն լեզվի նշանագրեր»։ Եդեսիայում Մաշտոցը նորագյուտ տառերը դասավորոմ է օգտվելով հունական այբուբենի հերթականությունից, տառերին տալիս է անուններ (այբ, բեն), որոշում է նրանց թվային արժեքները (Ա =1, Ժ = 10, Ճ = 100)։ Ապա անցնելով Սամոսատ հմուտ հունագետ Հռոփանոսի օգնությամբ կատարելագործում է նորագույն տառերի գծագրությունը, նոր տառերն ուսուցանում իր օգնականներին և այդտեղ հունական կրթություն ստացող մանուկներին, իր աշակերտներ Հովհան Եկեղեցացու և Հովսեփ Պաղնացու հետ սկսում է նոր գրի օգնությամբ Աստվածաշնչից հայերեն թարգմանել Սողոմոնի առակները, որոնց սկիզբն է. «Ճանաչել զիմաստութիւն և զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ…». սրանք մեսրոպատառ գրված առաջին բառերն էին։

.Հայերերն հնչյունական համակարգի ստեղծումը

Հայոց գրերը ստեղծելիս Մաշտոցը պետք է լուծեր մի շարք բարդ խնդիրներ, որոնցից էին Հայաստանի ավելի քան 300 հազար կմ քառակուսի տարածքում խոսվող բարբառների պայմաններում միասնական գրական հայերենի համար հնչյունական կանոնի որոշումը, գրության ձախից աջ (ինչպես հունարենում) և աջից ձախ (ինչպես ասորերենում) եղած տարբերակներից մեկն ընտրելը, ձայնավորների համար տառեր ունենալու թե չունենալու և կամ ձայնավորների համար հավելանշումներով (դիակրիտիկ նշաններով) արտահայտելու հարցի լուծումը։ Հայերենի հնչյունային համակարգը որոշելից Մաշտոցը առավելապես նկատի առավ արքունիքում, նախարարական որոշ տներում, հոգևորականության շրջանում ձևավորված ծառայողական (ատենական) հայերենը, որը հենված էր արարատյան (ըստ այլ կարծիքների Տարոնի) խոսվածքի վրա և ինքը գործածում էր Սուրբ գիրքը բանավոր թարգմանելիս ու քարոզելիս։ Շրջանցելով խոսվածքային նեղ առանձնահատկությունները նա որոշեց բառակազմիչ հնչյունների (հնչույթների) իրական քանակը, հայերենի համար բացառեց վանկային և ձայնավորներ չունեցող գրային համարակարգերը, առաջնորդվեց մեկ հնչյունին (հնչույթին) մեկ գիր սկզբունքով, հայերենի յուրաքանչյուր հնչյունի համար ստեղծվեց մեկ նշանագիր (բացառություն էր «ու» հնչյունը, եթե այն երկբարբառային արտասանություն չուներ)։ Մաշտոցը իրավացիորեն հրաժարվեց տառերի ձայնային արժեքը փոխող կետերից ու գծիկներից յուրաքանչյուր դեպքում գերադասելով ունենալ առանձին տառ։ Այդպես ստեղծվեց 36 տառ, որոնց կիրառությունը ճշտեց Սողոմոնի առակները թարգմանելիս՝ որդեգրելով գրելու հորիզոնական առաջընթաց հարմարագույն եղանակը, դրեց հայերենի ուղղագրության հիմքը (օրինակ թեև ստեղծվել էր «ը» տառը, բայց, նկատի ունենալով համապատասխան հնչյունի հաճախակի գործածությունը հայերենում, «ը» տառի գրությունը սահմանափակող կանոն հաստատեց)։ Մաշտոցի ստեղծած գիրը և ուղղագրությունը դարձան ամենից լիարժեքը ժամանակի մյուս գրային համակարգերի շարքում և չհնացան անցած 1600 տարիներին։ Միջնադարում Մաշտոցի գրած տառերին ավելացան միայն «o» և «ֆ» տառերը։ Հետագայում արվել են մի քանի ուղղագրական փոփոխություններ (հատկապես արևելահայերենի համար՝ 1922, 1940)։

.Հայ դպրության հիմնադրումը

Սահակ Պարթևն ու Մեսրոպ Մաշտոցն աշակերտների հետ սկսել են Աստվածաշնչի թարգմանությունը՝ մի մասն ասորերենից, մյուս մասը հունարենից։ Մաշտոցը նախքան այդ իր քարոզչական գործունեության ժամանակ, բազմիցս բանավոր թարգմանած լինելով Աստվածաշնչի առանձին հատվածներ, դրանց զգալի մասն անգիր գիտեր, և մնում էր ստուգել ու գրի առնել նորագյուտ տառերով։ Կարճ ժամանակում Սուրբ գրքի հիմնական մասը թարգմանվել էր հայերեն և բազմացվել գրչությամբ։ Այդ ընթացքում թարգմանվել են նաև փիլիսոփայական, ժամանակագրական, բնագիտական և այլ բնույթի երկեր։

.Աստվածաշնչի թարգմանությունը

Տառերի գյուտից հետո Մաշտոցը իր օգնականների հետ շրջագայել է Հայաստանում, հավաքագրել աշակերտներ, հիմնել դպրոցներ, ինքը տվել հայերենի դասավանդման առաջին օրինակը, հիմնադրել վանքեր, որոնք դարձել են ուսման, գրչության ու գիտության կենտրոն և օրինակ հետագա դարերում նորերը հիմնելու։

Առաջին երեք շրջագայությունները Մաշտոցը կատարել է Արևելյան Հայաստանում, չորրորդը Արևմտյան Հայաստանում։ Այստեղ Անատոլիս կուսակահը, Մաշտոցին պատիվներով ընդունելուց հետո, նրա մտադրությունները հայտնել է Բյուզանդիայի Թեոդոս 2 կայսրին։ Սա Մաշտոցին շնորհել է Ակումիտ (տքնող, արթուն հսկող) պատվավոր տիտղոսը, սակայն զրկել գործունեության իրավունքից և Մաշտոցը օգնականների մի մասին թողնելով Փոքր Հայքի Մելիտենե (Մալաթիա) քաղաքաում, մնացածների հետ մեկնել է Կոստանդնոպոլիս, բանակցել կայսրի հետ, ստացել հայ երեխաներին մայրենի լեզվով կրթելու և հայ հոգևորականների դասեր հաստատլեու կայսերագիր իրավունքը։ Վերադառնալով Արևմտյան Հայաստան այստեղ նույնպես հիմնել է հայկական դպրոցներ, մշակութային կենտրոններ։

.Հայ գրերի ուսուցման շրջագայությունները

431 . , , թ Մաշտոցի աշակերտներ Ղևոնդ Վանանդենցին Կորյունը Եզնիկ Կողբացին և Հովսեփ Պաղնացին Կոստանդնոպոլսից բերել են Աստվածաշնչի Յոթանասնից կոչվող հունարեն կանոնները և

( ) այլ գրականություն։ Սկիզբ է առել Աստվածաշնչի նախնական շտապ փութանակի կոչվող , , թարգմանության համեմատական խմբագրումը չեղած հատվածների թարգմանումը որով ստեղծվել է

- Աստվածաշնչի հայտնի Սահակ Մեսրոպյան հայերեն թարգմանական բնագիրը։ Շարունակելով թարգմանական և խմբագրական աշխատանքը Մաշտոցը և Սահակ Պարթևը կազմել են հայ եկեղեցու

, (« »), Պատարագամատույցի Ծիսարանի Մաշտոցի ժամագրքի նախնական տարբերակները։ Մաշտոցը , , , , գրել է քարոզներ ճառեր ուղերձներ կազմել է հունական երկերի մի ժողովածու որը հետո ինքը

, « » թարգմանել է հայերեն ըստ որոշ տվյալների խմբագրել է Գրիգոր Լուսավորչի Հաճախապատում քարոզների ժողովածուն։

, Մաշտոցը եղել է ժամանակի խոշոր հայ բանաստեղծը։ Ըստ տեղեկությունների ճգնակյաց կյանքի , տարիներից սկսած նա հոգևոր բանաստեղշություններ է հորինել։ Տառերի գյուտից հետո երբ ‘ , շառացաավ եկեղեցու եսերը երգեցողությունը հայացնելու պնդիրը։ Մաշտոցի ստեղծած երգերը

, որդեգրվեցին եկեղեցու կողմից իսկ հետայգայում մտան Շարակնցի մեջ։ Ըստ բազում վկայությունների 130 , . , շարակնոցներում շուրջ բանաստեղծություն այդ թվում Հարց Տէր երկնից Ողորմեա շարքերից։

Դրանք մեսրոպյան տառերով գրված բանաստեղծությոան հիմնադիրը։ Մաշտոցի բանաստեղծությունները , <poem> խորապես քնարական են կրում են հեղինակի խոր ներշնչանքի կնիքը։ Շով կենցաղոյս , , , հանապազ զիս ալեկոծէ Մըրըրկեալ ալիք թշնամին ինձ հարուցանե Նավապետ բարի լեռ անձին իմոյ

ապավեն։

.Մաշտոցի և նրա աշակերտների գործունեությունը

, Մաշտոցի աշխարհայացքին բնորոշ է մարդու ինքնաճանաչման և կատարելագործման գաղափարը մարդը իր ոչ կատարյալ լինելը ներքին անմաքրություններն ու արատավոր արարքները գիտակցում է

, , Կատարյալ ճանաչելու և նրա հետ շձվելու շնորհիվ որը մարդուն մղում է դեպի խոր զղջում ապաշխարհություն և ճանապարհ բազում Կատարյալին մոտենալու ու ձուլվելու ներքնապեդ մաքրվելու

- և համընդհանուր սիրով լցվելու։ Մաշտոցի հասարակական հայացքների մեջ կարևոր է ողովրդի մայրենի լեզցոց կուսավորելու հայությունն ու հայրենիքը քրիստոնեական եկեղեցու և հայոց լեզվի ու

հայ մատենագրության միջոցով միավորելու ժողովրդի ազգային ինքնությյունը պահպանելուգաղափարները։

, , . «… Որպես անհատ Մաշտոցը Խորենացու վկայությամբ գերեզանցել է բոլոր առաքինի, մարդկանցից որպիսիք այն ժամանակ կային։ Որովհետև ամբարտավանություն և մարդահաճությունը

, , , նրա վարքում երբեք տեղ չգտան այլ հեզ բարյացակամ և բարեմիտ լինելով երևում էր բոլորին , , երկնայինների սովորությամբ զարդարված։ Որովհետև նա հրեշտակի տեսք ուներ բեղմնավոր միտք

, » ( , 1968 .) «… պայծառ էր խոսքով գործերով ժուժկալ ։ Պատմություն Հայոց թ Կորյունը վկայում է շատ բանտարկյալներ ու կալանավորներ և նեղյալներ ազատեց Քրիստոսի ահավոր զորությամբ կորզելով

… » ( , 1962 .)նրանց բռնակալների ձեռքից շատ մուրհակներ պատեց Վարք Մաշտոցի թ ։ Մաշտոցի մահից հետո հազարապետ Վահան Ամատունին և զորավոր Հմայակ Մամիկոնյանը մեծ

, բազմությամբ նրա մարմինը տեղափոխում են Օշական որտեղ երեք տարի անց Վահան Ամատունին , տաճար է կառուցում աճյունը տեղափոխում այնտեղ։ Նրա հիշատակը հարգելու համար Հովսեփ

, կաթողիկոսը հանձնարարում է Կորյունին գրելու Մաշտոցի կյանքն ու գործը։ Հայ եկեղեցին նկատի , ունենալով Մաշտոցի ժողովրդականությունը նրան դասել է իր սրբերի շարքը։

.Մաշտոցի առաքելությունն ու հիշատակը

.Կյանքը

5- 410-415 , Մովսես Խորենացին ծնվել է րդ դարի սկզբին՝ մոտ թթ Տարոն գավառի Խորնի գյուղում։ Վաղարշապատի դպրոցում նա եղել է

Մեսրոպ Մաշտոցի 431 . ` և Սահակ Պարթևի կրտսեր աշակերտներից։ թ Հետո 434-435 , հավանաբար թթ ընթացքում ուսուցիչները նրան այլ աշակերտների

« հետ ուղարկել են Եգիպտոսի Սլեքսանդրիա քաղաք՝ իսկական ճեմարանում» , կատարելագործվելու ։ Ալեքսանդրիայում նա սովորել է օտար լեզուներ

, , , հատկապես հունարեն յուրացրել է փիլիսոփայություն քերթողական արվեստ, , , , երաժշտություն ճարտասանություն աստվածաբանություն դիցաբանություն

5-6 պատմություն։ Այստեղ մոտ տարի ուսանելուց հետո Խորենացին և իր , , ընկերները բռնում են վերադարձի ուղին լինում են Հռոմում ապա մեկնում են

Աթենք և ձմեռն այնտեղ անցկացնելուց հետո գարնանը գալիս են Հայաստան…

.Աշխատություններ

Միջնադարյան ձեռագրերը Մովսես Խերոնացուն են վերագրում ինքնուրույն և

, , թարգմանական մի շարք երկեր՝ ճառեր թղթեր, , ներբողյաններ հոգևոր երգեր՝ շարականներ, , քերականական փիլիսոփայական աշխատանքներ

թարգմանություններ։ Բայց նրա մատենագրական վաստակի թագ ու պսակը« »Պատմություն Հայոց

, երկն է որը նա գրել է իշխան Սահակ Բագրատունու խնդրանքով։

.Ողբը

« » Մովսես Խորենացու հայտնի աշխատություններից է Ողբը ։ Այս , գրության մեջ խախտվում է երկրի ողջ բարոյական կյանքը

, արմատավորվում են անկարգությունները հիմնավորվում է, տգիտությունը երևան են գալիս փողով ընտրված և ոսկեսեր

, , ուսուցիչներ կեղծավոր և սնափառ կրոնավորներ հպարտ ու , դատարկախոս պաշտոնյաներ ծույլ և ինքնահավան պաշտոնյաներ։ Ահա

. « , մի փոքրիկ հատված այդ գրվածքից Ողբու՜մ եմ քեզ Հայո՛ց աշխարհ , , ողբու՜մ եմ քեզ որ բոլոր հյուսիսային ազգերի մեջ վեհագույնդ

, որովհետև վերացան թագավորդ ու քահանադ խորհրդականդ ու, , , ուսանողդ վրդովվեց խաղաղությունը արմատացան անկարգությունը , խախտվեց ուղղափառությունը հիմնավորվեց տգիտությունն ու

»չարությունը ։

Աստվածաբանական.աշխատություններ

Մովսես Խորենացու գրչին վերագրվում են մի շարք աստվածաբանական աշխատություններ։ Նշանակալի է

« » Պատմութիւն Սրբուհւոյն Աստուածածնի և պատկերի նորա, երկասիրությունը որը իրենից ներկայացնում է Մովսես

Խերոնացուն հղված Վասպուրականի մեծ իշխան Սահակ « Արծրունու նամակի պատասխան՝ Պատասխանի թղթոյն

» Սահակայ վերտառությամբ։ Հեղինակը մանրամասն , անդրադառնում է Մարիամ Աստվածածնի ազգաբանությանը

, մեկնաբանում նրա կենսագրության առանձին դրվագներ , շարադրում նրա պատկերի պատմությունը ներբողում

« Աստվածամորը։ Արժեքավոր է նաև Պատմութիւն Սրբոց» , Հռիփսիմեանց վարքագրական երկասիրությունը որտեղ

առկա են Ագաթանգեղոսի մոտ բացակայող՝ Հայաստանում քրիստոնեության տարածման առանձին մանրամասներ…

.Թարգմանություններ

Մովսես Խորենացու՝ հունարենից կատարված թարգմանություններից արժեքավոր է Կեղծ Կալիսթենեսին

« » վերագրվող Պատմութիւն վարուց Աղեքսանդրին երկը։ Այդ թարգմանությամբ է պայմանավորված հայ միջնադարյան

քնարերգության յուրահատուկ տեսակներից մեկի՝ կաֆաների , ժանրային ձևավորումը ինչպես և մանրանկարչության մեջ

աշխարհիկ թեմատիկայի սկզբնավորումը։ Մովսես Խորենացին « » թարգմանել է նաև Գրիգոր Նազիանզացու Ճառերի զգալի

մասը։ Նրա վաղ շրջանի ստեղծագործություններից էհամարվում

.Գիրք պիտոյից

« »- Գիրք պիտոյից ը համարվում է Խորենացու վաղ շրջանի

, ստեղծագործություն ճարտասանական վարժությունների

(« ) : նախակրթութիւնների ժողովածու է 10 ( Բաղկացած է գլխից ըստ ընդգրկված վարժությունների): տեսակների՝ Գրքի ողջ բնագիրը

հագեցած է աստվածաշնչային , վկայությունների մեջբերումներով

հիշատակություններով և: . վերապատումներով Դրսևորել է Ս Գրքի

, խոր իմացություն ստեղծագործական, , մոտեցում վարպետություն

երևակայություն:

.Այլ

Մովսես Խորենացուն են վերագրվում նաև Դիոնիսիոս Թրակացու

քերականության մեկնությունը՝« Մովսիսի Քերթողահօր մեկնութիւն

» , քերականի խորագրով քերականական բովանդակություն ունեցող մի քանի

, « »- փոքր գրվածքներ Աշխարհացոյց ի(1881) :բնագիրը և այլն

.Պատմական արժեքը

, Ճիշտ է ասված որ Խորենացին առաջինը , , փորձեց ցույց տալ թե ով ենք մենք որտեղից

ենք գալիս և ինչ ճանապարհ ենք անցել։ Այս պատմության մեջ զետեղված են ճշգրիտ

ժամանակահատվածում տեղի ունեցած բոլոր , դեպքերը։ Խորենացին և՛ պատմագետ է և՛

պատմաբան։ Նրա համար ամենակարևորը պատմական ճշմարտությունը հայտնաբերելն է։

« Չկա ստույգ պատմություն առանց»,- ժամանակագրության ասել է Խորենացին։

Պատմության գեղարվեստական.արժեքը

Իր երկը Մովսեսը շարադրել է աշխույժ և համաչափ։ Նա կյանք է , տվել իր պատմությանը նկարագրություններով որոնցից է

Երվանդակերտ քաղաքի նկարագրությունը։ Այդ քաղաքը նա համեմատել է չքնաղ կնոջ դեմքի հետ։ Խորենացին իր պատմության

, մեջ օգտագործել է մի շարք ասույթներ որոնք հետագայում դարձել .են թևավոր խոսքեր։ Ահա դրանցից մի քանիսը

• , Քաջերի սահմանը նրանց զենքն է որքան կտրում է այնքան էլ գրավում է։

• Քաջերի սերունդները քաջեր են։• Մահկանացուների ժամանակը կարճ է և անհայտ։ Խորենացին այս պատմության մեջ արտահայտել է իր

, , , զգացումները՝ ուրախությունը տխրությունը հպարտությունը վիշտն ու իղձը։ Խորենացու միակ նպատակն է եղել տեսնել իր հայրենիքը

, միասնական հզոր ու լուսավոր։

.Պատմություն Հայոց

Պատմություն Հայոց կամ ՀայոցՊատմությունը Մովսես Խորենացու գրած

, գլխավոր երկն է հայ միջնադարյան : պատմագիտական մտքի գլուխգործոցներից մեկը

Պարունակում է արժեքավոր տեղեկություններ Հայաստանի և հարևան երկրների պատմության և : պատմական աշխարհագրության վերաբերյալ

-Բացառիկ դեր է ունեցել հայ հասարակական , - քաղաքական մտքի ազգային քաղաքական

:գիտակցության ձևավորման մեջ

.Գրելու պայմանները

, « Ինչպես հաղորդում է ինքը՝ հեղինակը Հայոց» պատմությունը գրվել է իշխան Սահակ Բագրատունու

: ` խնդրանքով Աշխատության սկզբում օգտվելով առիթից խորենացին սուր քննադատության է ենթարկում հայոց հին

, թագավորներին և իշխանների անիմաստասեր բարքը քանի որ , հոգ չեն տարել որ իրնեց ժամանակն ու գործերը գրի

: առնվեն Շարադրանքի ընթացքում պատմիչը հաճախ է խոսքն , ուղղում պատվիրատուին կարևորում նրանից ստացած

առաջարկությունները կամ մերժում այս կամ այն: ցանկությունները Մի տեղ Խորենացին նույնիսկ անթաքույց

խստությամբ հանդիմանում է իշխանին պարսկական անիմաստ ու անճաշակ առասպելների նկատմամբ ունեցած

:հետաքրքրասիրության համար « » Հայոց պատմությունը ընդրգկում է հայ ժողովրդի

ձևավորումից մինչև 5- րդ դար ընկած պատմությունը և իրենից ներկայացնում է հին հայկականառասպելների,

հեթանոսական սովորույթների և այլ ժողովրդների հետ հայերի կապերի մասին նյութերի ամենահարուստ աղբյուրը։

.Կառուցվածքը

« » Խորենացու Պատմություն Հայոց երկը բաղկացաց 3 , :է մասից որոնք կոչվում են գրքեր

32 , « Առաջին գիրքը կազմված է գլխից կրում է Հայոց » մեծերի ծննդաբանությունը վերնագիրը և

հիմնականում պանծացնում է հայոց Հայկ, Արամ, Արա Գեղեցիկ , նահապետներին Պարույր Սկայորդի,

Երվանդ Սակավակյաց, Տիգրան Մեծ : թագավորներին , Սյս անձիք աչքի են ընկել իրենց քաջությամբ

, , ազատասիրական ոգով երկիրը շենացնելու :հայության վարկը բարձրացնելու առաքելությամբ

« Երկրորդ գիրքը կոչվում է Միջին պատմություն մեր», 92 նախնիների կազմված է գլխից և ընդգրկում է

Հայաստանում Արշակունիների թագավերության շրջանի` պատմությունը մինչև Տրդատ Մեծի

, գահակալությունը երկրում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ճանաչվելը…

.Բովանդակություն

Գրքի բովանդակության էական գիծը , հայրենասիրությունն է որը դրսևորվում է որպես

, « » պետականության ձգման բնիկ տերերի : տիրակալության վերականգնման գաղափարը Պատմիչի

նպատակն է իր ժամանակակիցների մեջ արթնացնել, , ազգային հայրենասիրական ոգի նրանց մղել

: ազատագրական սխրանքի Խորենացին հայ ժողովրդի « ծագումը կապում է աստվածաշնչյան արդար և

» ` ` կատարյալ մարդու Նոյ նահապետի սերնդի հետ ապահովելով հայության պատվավոր տեղը աշխարհի

:հնագույն ժողովուրդների ընտանիքում Նույն նպատակով պատմիչը հայոց անցյալից

ընտրում և ներկայացնում է հատկապես քաջ ու կորովի: « առաջնորդների Ես սիրում եմ ըստ քաջության այսպես

` - - , - , կոչել Հայկ Արամ Տիգրան ասում է հեղինակը- , քանզի քաջերի սերունդները քաջերն են իսկ նրանց

` »միջև եղածներին եվ ինչպես կամենում է թող կոչի …

5- 410-415 , Մովսես Խորենացին ծնվել է րդ դարի սկզբին՝ մոտ թթ Տարոն գավառի Խորնի գյուղում։ Վաղարշապատի դպրոցում նա եղել է Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի 431 . ` 434-435 , կրտսեր աշակերտներից։ թ Հետո հավանաբար թթ ընթացքում ուսուցիչները

« նրան այլ աշակերտների հետ ուղարկել են Եգիպտոսի Սլեքսանդրիա քաղաք՝ իսկական » , ճեմարանում կատարելագործվելու ։ Ալեքսանդրիայում նա սովորել է օտար լեզուներ

, , , հատկապես հունարեն յուրացրել է փիլիսոփայություն քերթողական արվեստ, , , , երաժշտություն ճարտասանություն աստվածաբանություն դիցաբանություն պատմություն։

5-6 Այստեղ մոտ տարի ուսանելուց հետո Խորենացին և իր ընկերները բռնում են , , վերադարձի ուղին լինում են Հռոմում ապա մեկնում են Աթենք և ձմեռն այնտեղ

անցկացնելուց հետո գարնանը գալիս են Հայաստան։ Նրանք տեղ են հասնում Սահակ , 440 . Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի մահվանից այսինքն թ փետրվաից հետո։ Այս առիթով

. « Խորենացին անկեղծ ու խոր հուզմունքով է արտահայտում իր ապրումները Նույնիսկ , »: չհասա նրանց աչքերի փակվելը լսելու նրանց վերջին խոսքն ու օրհնությունը Չնայած իր

նկատմամբ եղած հալածանքին և անտարբերությանը՝ Խորենացին եռանդուն կերպով . , զբաղվում է գրական աշխատանքով կատարում է թարգմանություններ գրում ինքնուրույն

, երկեր։ Զրույց է պահպանվել թե ծերության տարիներին Պատմահայրը գնահատվել և , :արժանացել է մեծարանքի ստացել է եպիսկոպոսական աստիճան

.Կյանքը

Մովսես Խորենացու գրչին վերագրվում են մի շարք աստվածաբանական աշխատություններ։ « » , Նշանակալի է Պատմութիւն Սրբուհւոյն Աստուածածնի և պատկերի նորա երկասիրությունը որը

իրենից ներկայացնում է Մովսես Խերոնացուն հղված Վասպուրականի մեծ իշխան Սահակ Արծրունու « » նամակի պատասխան՝ Պատասխանի թղթոյն Սահակայ վերտառությամբ։ Հեղինակը մանրամասն

, անդրադառնում է Մարիամ Աստվածածնի ազգաբանությանը մեկնաբանում նրա կենսագրության , , առանձին դրվագներ շարադրում նրա պատկերի պատմությունը ներբողում Աստվածամորը։ Արժեքավոր

« » , է նաև Պատմութիւն Սրբոց Հռիփսիմեանց վարքագրական երկասիրությունը որտեղ առկա են Ագաթանգեղոսի մոտ բացակայող՝ Հայաստանում քրիստոնեության տարածման առանձին մանրամասներ։

« » Այս աշխատությունը սերտորեն աղերսվում է Ներբող ի Սուրբն Հռիփսիմէ քնարերգական, V . ստեղծագործությանը որը դ հայ եկեղեցական գրականության ամենանշանակալի երկերից է։

« » ( Ճանաչողական մեծ արժեք ունի Յաղագս Վարդավառին խորհրդոյ ներբողը բանասիրության մեջ « ») ավանդաբար անվանվել է Ճառ ։ Այստեղ հեղինակը փառաբանում է Հիսուս Քրիստոսի

, -այլակերպությունը ծնունդը և հրաշագործությունները։ Պատմագրի անունով մեզ են հասել փիլ « դավանաբանակն մի քանի երկասիրություններ՝ Հարցմունք Հոբնաղի և պատասխանիք Մովսէսի Հայոց

», « Քերթողի և Դավիթ Անյաղթ փիլիսոփայի Վիճումնական հարցաբանութիւն Մելիտոսի յունաց », « փիլիսոփային ընդ Աթէնականն Մովսէս փիլիսոփային Հայոց տրամաբանական ոճիւ Սրբոյն

», « » , Թէովդորոսի ծննդեանն և սննդեանն եւ վարուց նորա Թուղթք և այլն որոնց հեղինակային պատկանելությունը դեռևս պարզված չէ։

Աստվածաբանական.աշխատություններ

« » 3 , :Խորենացու Պատմություն Հայոց երկը բաղկացաց է մասից որոնք կոչվում են գրքեր 32 , « » Առաջին գիրքը կազմված է գլխից կրում է Հայոց մեծերի ծննդաբանությունը վերնագիրը և

հիմնականում պանծացնում է հայոց Հայկ, Արամ, Արա Գեղեցիկ , նահապետներին Պարույր Սկայորդի, Երվանդ Սակավակյաց, Տիգրան Մեծ : , թագավորներին Սյս անձիք աչքի են ընկել իրենց քաջությամբ

, , :ազատասիրական ոգով երկիրը շենացնելու հայության վարկը բարձրացնելու առաքելությամբ « », 92 Երկրորդ գիրքը կոչվում է Միջին պատմություն մեր նախնիների կազմված է գլխից և

ընդգրկում է Հայաստանում Արշակունիների թագավերության ` շրջանի պատմությունը մինչև Տրդատ Մեծի , :գահակալությունը երկրում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ճանաչվելը

« » 68 Մեր հայրենիքի պատմության ավարտը խորագրով վերջին գիրքը կազմված է գլխից և արտացոլում է Տրդատ արքայի մահից հետո Հայաստանի քաղաքական կյանքում աստիճանաբար տեղի

` , , ունեցած անկումը մինչև ազգային պետականության կորուստը ինչպես նաև հայ գրերի գյուտըՍահակի ուՄեսրոպի :վախճանը

, Այս գրքերից յուրաքանչյուրն իր հերթին բաժանվում է մանր գլուխների որոնք ունեն իրենց: « »- :վերնագրերը Պատմությունն ավարտվում է հայտնի Ողբ ով

Գրքի շարադրանքը հեղինակն ավարտել է պարսկական բռնապետության դեմ 481-484 թվականներին Հայաստանում տեղի ունեցած Վահանանց ապստամբության նախապատրաստության

` :ժամանակաշրջանում որպես այդ պայքարի գաղափարախոսության արտահայտություն

.Կառուցվածքը

, Գրքի բովանդակության էական գիծը հայրենասիրությունն է որը դրսևորվում է որպես պետականության, « » : ձգման բնիկ տերերի տիրակալության վերականգնման գաղափարը Պատմիչի նպատակն է իր

, , : ժամանակակիցների մեջ արթնացնել ազգային հայրենասիրական ոգի նրանց մղել ազատագրական սխրանքի « » ` Խորենացին հայ ժողովրդի ծագումը կապում է աստվածաշնչյան արդար և կատարյալ մարդու Նոյ նահապետի

` :սերնդի հետ ապահովելով հայության պատվավոր տեղը աշխարհի հնագույն ժողովուրդների ընտանիքում Նույն նպատակով պատմիչը հայոց անցյալից ընտրում և ներկայացնում է հատկապես քաջ ու կորովի

: « ` - - , - , առաջնորդների Ես սիրում եմ ըստ քաջության այսպես կոչել Հայկ Արամ Տիգրան ասում է հեղինակը- , ` :»քանզի քաջերի սերունդները քաջերն են իսկ նրանց միջև եղածներին եվ ինչպես կամենում է թող կոչի

` , Խորենացու համար ազգի նախահայր Հայկը նախընտրելի հերոս է իր ազատասիրական ոգով բռնակալի , : նկատմամբ դրսևորած անհանդուրժողականությամբ ըմբոստ խիզախությամբ Արամն ընդօրնակելի է հայրենիքի

, ` , հանդեպ ունեցած նվիրումով Տիգրանը Հայաստանի կորցրած տարածքները հետ գրավելու ազգային բանակը, : ` վերազինելու երկիրն ամեն տեսակի բարիքներով հարստացնելու վճռականությամբ Բնութագրելով Տիգրանին

. « , պատմիչը չի թաքցնում իր նպատակը Եվ ո՞ր իսկական մարդը որ սիրում է արիության բարքն ու, »:խոհեմությունը չի ուրախանա նրա հիշատակությամբ և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել

: Խորենացին բացառիկ նշանակություն է տալիս պատմագրական երկերի ստեղծմանը Այդպիսի գրվածքների « », ընթերցմամբ աշխարհում կարգերի գիտություն ենք ձեռք բերում և քաղաքական կարգեր սովորում ասում է

: Խորենացին Հայոց անցյալի մասին աշխատություններ ստեղծելու անհրաժեշտությունը Խորենացին հիմնավորում . « , . է նաև իր հայտնի բացատրությամբ Թեպետ մենք փոքր ածու ենք թվով սահմանափակ և զորությամբ տկար

, շատ անգամ օտար թագավորություններից նվաճված սակայն մեր երկրում էլ քաջության շատ գործեր են` ...»:կատարվել գրի ու հիշատակության արժանի

.Բովանդակություն

.Ագաթանգեղոս անունը հունական

Ագաթանգեղոս անունը հունական ծագում ունի, նշանակում է «բարի հրեշտակ», «բարի լրաբեր», տիրոջ կողմից ուղարկված ավետաբար (հունարեն` αvγα οϑ vς – բարի, αjγγελος – հրեշտակ, լրաբեր)

<< >>- Պատմություն Հայոց ի ստեղծման թվականը .և հեղինակը

« » Պատմություն Հայոց ի ստեղծման թվականը և հեղինակի : ` հարցը գիտական լուրջ վեճերի առարկա է Ինքը

, Ագաթանգեղոսը իր գրքի առաջաբանում իրեն ներկայանում է , որպես լատիներենի և հունարենի գիտակ հռոմեացի որն

արքունի քարտուղարի պաշտոնով եկել է Հայաստան և Տրդատ- : Գ ի հրամանով գրել իր Պատմությունը Հիմնվելով այդ

` , տեղեկության վրա որոշ ուսումնասիրողներ գտնում են որ« »- IV Պատմություն Հայոց ը սկզբնապես գրված է եղել դարում

հունարեն և միայն հայ գրերի գյուտից հետո թարգմանվել և (խմբագրվել է հայերեն հայ առաջին թարգմանիչների կողմից

Կորյուն ): և այլք Օտարազգի և հայ մի շարք այլ , գիտնականների կարծիքով՝ երկի բնագիրը հայերենն է այն

V . ` IV . ստեղծվել է դ սկզբներին վերագրվելով դ ապրած :մտացածին հեղինակի

<< >>- Պատմություն Հայոց ի.բովանդակությունը

« »- , Պատմություն Հայոց ի նյութը չորրորդ դարի դեպքերն են հատկապես քրիստոնեության մուտքը Հայաստան, Գրիգոր Լուսավորչի և

Հռիփսիմյան կույսերի , հավատն ու չարչարանքները Տրդատ թագավորի պայքարը , 301 նրանց դեմ ապա նույն Տրդատի կողմից քրիստոնեությունը թվականին

( 314 .այլ կարծիքով՝ թ [1]) պետական կրոն հաստատելը։ Գիրքը հարուստ է, , դիցաբանական առասպելական պատմություններով որոնց հիմքում ընկած են

: իրական պատմական փաստեր Այդ գիրքը սկզբնաղբյուր է եղել Մովսես Խորենացու և ուրիշների համար։ Առաջին անգամ նրա մասին

հիշատակել է Ղազար Փարպեցին , ։ Մեծ է նրա ինչպես պատմական այնպես էլ- : գրական գեղարվեստական արժեքը Գիրքը դեռևս միջնադարում թարգմանվել է

, , , , հունարեն արաբերեն լատիներեն վրացերեն և այլ լեզուներով իսկ նոր , , ժամանակներում թարգմանվել և հրատարակվել է իտալերեն ֆրանսերեն

, :գերմաներեն ռուսերեն և անգլերեն « »- Պատմություն Հայոց ը բաղկացած է առաջաբանից և վերնագրված երեք

`մասից « »Վարք և պատմութիւն սրբոյն Գրիգորի « »Վարդապետութիւն սրբոյն Գրիգորի « »Դարձ փրկութեան աշխարհիս Հայաստան

.Շողակաթի տոնը

. Շողակաթի տոնը Սբ Էջմիածնի Մայր : Տաճարի նավակատիքի տոնն է Ըստ

` Ագաթանգեղոս պատմիչի հայոց աշխարհի . երկրորդ լուսավորիչ Սբ Գրիգորը մի

, տեսիլք է տեսնում ուր Քրիստոս Աստված իջնում է երկնքից և ձեռքի ոսկե մուրճով

հարվածում Սանդարամետ կոչված կռատան: տեղում Աննկարագրելի ու զարմանահրաշ

այս տեսիլքով Միածինը մատնանշում է : Մայր տաճարի հիմնադրման վայրը Սրբի

« »...այս տեսիլքը կոչվում է Շողակաթ

Նյութը պատրաստեց

7-1 դասարան Արևիկ Ավագյանը

`Ղեկավար Ստելլա Մնացականյան