1.4.Etik Sistemleri1.4.Etik Sistemleri

Etik ilkelerin geliştirilmesinde Etik ilkelerin geliştirilmesinde temel alınan yaklaşımlar temel alınan yaklaşımlar

hakkaniyet ilkesi, insan hakları, hakkaniyet ilkesi, insan hakları, faydacılık ve bireysellik ilkeleridir. faydacılık ve bireysellik ilkeleridir.

Hakkaniyet, bütün kararların Hakkaniyet, bütün kararların tutarlı, tarafsız vetutarlı, tarafsız ve

gerçeklere dayalı gerçeklere dayalı olmasıolması üzerinde üzerinde durur.durur.

. İnsan hakları, bireylerin varlığı, . İnsan hakları, bireylerin varlığı, bütünlüğü ve temel insan haklarıbütünlüğü ve temel insan hakları

üzerinde dururüzerinde durur

Faydacılık, herkes için iyi olacak Faydacılık, herkes için iyi olacak kararın verilmesini üstlenir. kararın verilmesini üstlenir.

Bireysellik, bireylerin temel Bireysellik, bireylerin temel amaçlarının uzun dönemli olarak amaçlarının uzun dönemli olarak

kişisel kazançlarınıkişisel kazançlarını artırmak artırmak olduğunu savunur.olduğunu savunur.

1.4.1.Amaçlanan Sonuç Etiği1.4.1.Amaçlanan Sonuç Etiği Amaçlanan sonuç etiği genellikle Amaçlanan sonuç etiği genellikle

faydacılık olarak bilinir. faydacılık olarak bilinir. Sorunlara pratik bir yaklaşımıSorunlara pratik bir yaklaşımı

getirir ve elde edilecek sonuçlara getirir ve elde edilecek sonuçlara odaklaşırodaklaşır

. Bu etik, haz arama ve acıdan . Bu etik, haz arama ve acıdan kaçmakaçma

üzerine kurulmuştur. Mill’e göre üzerine kurulmuştur. Mill’e göre bir eylemi “iyi” kılan şey sonuçta bir eylemi “iyi” kılan şey sonuçta

getirdiği fayda ile mutluluğu getirdiği fayda ile mutluluğu sağlamasıdırsağlamasıdır

““İyi”nin ölçütü olan mutluluğun, İyi”nin ölçütü olan mutluluğun, sadece eylemde bulunanın değil sadece eylemde bulunanın değil ilgili herkesin, dolayısıyla tüm ilgili herkesin, dolayısıyla tüm insanlığın mutluluğu olduğunu insanlığın mutluluğu olduğunu

savunur. savunur.

Amaçlanan sonuç etiğinin Amaçlanan sonuç etiğinin sorunlara pratik yaklaşımısorunlara pratik yaklaşımı ve ve

eylemlerin etkileyeceği eylemlerin etkileyeceği bireylerin, verilen kararda bireylerin, verilen kararda

dikkate alınmasınıdikkate alınmasını gerektiren gerektiren faydacıfaydacı yaklaşımıyaklaşımı günlük günlük

sorunların çözümüne yardım sorunların çözümüne yardım edebilir.edebilir.

Mill’in faydacılık ilkeleriMill’in faydacılık ilkeleri

Bir eylemin doğru ya da yanlışBir eylemin doğru ya da yanlış olduğuna karar verebilmek için olduğuna karar verebilmek için

sonuçlarına yoğunlaşmak gerekirsonuçlarına yoğunlaşmak gerekir

Eylem kuralları, onlara Eylem kuralları, onlara uyacak bireylerin karakterinden uyacak bireylerin karakterinden

kaynaklanmalıdır.kaynaklanmalıdır.

Eylemlerin doğruluk oranıEylemlerin doğruluk oranı arttıkça, mutluluk da artar; arttıkça, mutluluk da artar;

azaldıkça mutluluk da azalır.azaldıkça mutluluk da azalır.

Her insan kendi mutluluğunu Her insan kendi mutluluğunu istediği sürece, bu onların en istediği sürece, bu onların en

yüksek mutluluğa ulaşmalarıyüksek mutluluğa ulaşmaları için için yeterli bir nedendir.yeterli bir nedendir.

Mutluluk, insan eyleminin tek Mutluluk, insan eyleminin tek amacıdır ve onun ölçütü ahlaki amacıdır ve onun ölçütü ahlaki

oluşudur.oluşudur.

Mutluluk, bireyin kendi Mutluluk, bireyin kendi mutluluğu değil, eylemin herkes mutluluğu değil, eylemin herkes

için doğruluğudur.için doğruluğudur.

Eylemin fayda derecesi, Eylemin fayda derecesi, mutluluğu yaratabilir ya da mutluluğu yaratabilir ya da

mutsuzluğu engeller.mutsuzluğu engeller.

Bir eylemin etik olarak doğru Bir eylemin etik olarak doğru sayılmasısayılması için, eylemin sağladığıiçin, eylemin sağladığı

toplam faydanın, bireyin toplam faydanın, bireyin yapacağıyapacağı başka bir eylemin başka bir eylemin

sağlayacağısağlayacağı toplam faydadan toplam faydadan dahadaha

büyük olmasıbüyük olması gerekir.gerekir.

Faydacılık birbirine zıt etik Faydacılık birbirine zıt etik yükümlülükler arasından seçim yükümlülükler arasından seçim yapmada, genel bir hakemdiryapmada, genel bir hakemdir

Bu etik anlayışında amaçlanan Bu etik anlayışında amaçlanan sonuca ulaşmak önemlidir. sonuca ulaşmak önemlidir.

İlkelerin fazla bir önemi yoktur. İlkelerin fazla bir önemi yoktur. Bir nevi “hedefe giden yolda her Bir nevi “hedefe giden yolda her şey mubahtır” anlayışışey mubahtır” anlayışı hâkimdir hâkimdir

denebilir.denebilir.

Bu sistemi en iyi anlatanlardan Bu sistemi en iyi anlatanlardan biri de Machiavelli (1469–biri de Machiavelli (1469–

1527)’dir. Onun ahlak 1527)’dir. Onun ahlak anlayışı“Amaca ulaşmak için her anlayışı“Amaca ulaşmak için her

şey mubahtır.”şey mubahtır.”

1.4.2. Kural Etiği1.4.2. Kural Etiği Yaşam içerisinde uyulmasıYaşam içerisinde uyulması gereken kurallar vardır. Bu gereken kurallar vardır. Bu kuralların bir kısmıkuralların bir kısmı yazılı yazılı

kurallardır. kurallardır.

Bunlara yasa denir. Bu kurallara Bunlara yasa denir. Bu kurallara uymamanın cezai yaptırımıuymamanın cezai yaptırımı

vardır. Yalnız yasal olan her şey vardır. Yalnız yasal olan her şey etik değildir. Gerçek etik yasal etik değildir. Gerçek etik yasal

olandan üst düzeydedirolandan üst düzeydedir

Bir de yazılıBir de yazılı olmayan kurallar olmayan kurallar vardır. Bunlar da topluma özgü vardır. Bunlar da topluma özgü

gelenek, örf ve adetler ile toplum gelenek, örf ve adetler ile toplum tarafından doğru olduğuna tarafından doğru olduğuna inanılmışinanılmış bazıbazı inançlardırinançlardır

Bunların çoğunlukla hukuk Bunların çoğunlukla hukuk önünde bir cezai yaptırımı önünde bir cezai yaptırımı

yoktur. yoktur.

Ancak toplum içerisinde Ancak toplum içerisinde kökleşmişkökleşmiş olmalarıolmaları nedeniyle bu nedeniyle bu

kurallara uymayanlar toplum kurallara uymayanlar toplum tarafından dışlanmaya kadar tarafından dışlanmaya kadar sonuçlarla karşılaşabilirlersonuçlarla karşılaşabilirler

Bireyler yaşamlarıBireyler yaşamları süresince süresince kurallarla karşıkurallarla karşı karşıyadır. karşıyadır. Ailede, okulda, toplumda, Ailede, okulda, toplumda,

işhayatında birçok kural vardır. işhayatında birçok kural vardır. Bireylerin yaşamıBireylerin yaşamı bu kurallarla bu kurallarla

düzenlenir. düzenlenir.

Kurallar toplumların yaşamınıKurallar toplumların yaşamını düzenler. Kural etiği Immanuel düzenler. Kural etiği Immanuel Kant tarafından geliştirilmiştir.Kant tarafından geliştirilmiştir.

1.4.3.Toplumsal Sözleşme Etiği1.4.3.Toplumsal Sözleşme Etiği Toplumsal sözleşme etiği birey Toplumsal sözleşme etiği birey

olarak toplumun genelince kabul olarak toplumun genelince kabul gören ilkeler ve standartların gören ilkeler ve standartların

benimsenmesi, toplum halinde benimsenmesi, toplum halinde yaşamanın getirdiği çatışmaların yaşamanın getirdiği çatışmaların

çözümlenmesinde yarar çözümlenmesinde yarar sağlayabilir. sağlayabilir.

Öncüsü Jean Jack Rousseau’dur. Öncüsü Jean Jack Rousseau’dur. Onun için en önemliOnun için en önemli

olgu, otorite ve özgürlük olgu, otorite ve özgürlük arasındaki dengedir. Bireylerle arasındaki dengedir. Bireylerle

toplum arasındaki ilişkileritoplum arasındaki ilişkileri

düzenleyen ve uyulmasıdüzenleyen ve uyulması zorunlu zorunlu olan kurallara hukuk kurallarıolan kurallara hukuk kuralları

denir. denir.

Hukuk kurallarının insanların Hukuk kurallarının insanların birbirleri ile uzlaşmalarıbirbirleri ile uzlaşmaları sonucu sonucu ortaya konulduğu ileri sürülür.ortaya konulduğu ileri sürülür.

İnsanlar «toplumsal sözleşme» İnsanlar «toplumsal sözleşme» adınıadını alan bir sözleşmeyle alan bir sözleşmeyle

belirledikleri hukuk kurallarına belirledikleri hukuk kurallarına uymak zorundadırlar. uymak zorundadırlar.

Hukuk kurallarıHukuk kuralları özgür insanlar özgür insanlar arasında eşit koşullar altında arasında eşit koşullar altında

yapılan toplumsal sözleşmeye yapılan toplumsal sözleşmeye dayanırdayanır

DoDoğğruyu söylemekten ruyu söylemekten korkmaykorkmayıınnıız. z.

M. KEMAL ATATÜRKM. KEMAL ATATÜRK

1.4.4. Kişisel Etik1.4.4. Kişisel Etik Kişisel etik sisteminin en önemli Kişisel etik sisteminin en önemli

temsilcilerinden olan Martin temsilcilerinden olan Martin Buber, kişisel etiğin kaynağının Buber, kişisel etiğin kaynağının

bireyin içinden gelen ses (vicdan) bireyin içinden gelen ses (vicdan) olduğunu savunur. olduğunu savunur.

Kişisel etik, kişinin toplum Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu içerisindeki bireysel duruşunu belirler. Bu etik anlayışbelirler. Bu etik anlayış bireyin bireyin

ahlaki alt yapısınıahlaki alt yapısını temel alır.temel alır.

Bireyin yaşadığıBireyin yaşadığı ve çevresinde ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında yaşanan olaylar karşısında

gösterdiği tepkiler ya da koyduğu gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır. tavırdır.

Bireyin kendine dönmesi ve Bireyin kendine dönmesi ve kendini kusursuzlaştırmak için kendini kusursuzlaştırmak için

gereksinim duyduğu gücü, kendi gereksinim duyduğu gücü, kendi vicdanından almasınıvicdanından almasını sağlayarak, sağlayarak,

bireyin karşılaştığıbireyin karşılaştığı özel özel durumlarda doğrudurumlarda doğru

kararlar vermesinde yarar kararlar vermesinde yarar sağlayabilir.sağlayabilir.

Kişisel etiğin özellikleriKişisel etiğin özellikleri::Kişisel etik, gerçeğin doğrunun Kişisel etik, gerçeğin doğrunun

sadece zekâdan değil bireyin sadece zekâdan değil bireyin içinden geldiğini savunur.içinden geldiğini savunur.

Doğruluk ve etik davranışlar Doğruluk ve etik davranışlar herkesin içinde vardır.herkesin içinde vardır.

Kişisel etik bireyin kendisine Kişisel etik bireyin kendisine dönmesini sağlar.dönmesini sağlar.

Bireyin karşılaştığıBireyin karşılaştığı durumlarda doğru ve yanlışdurumlarda doğru ve yanlış

kararlar vermesi kendi vicdanına kararlar vermesi kendi vicdanına bağlıdır.bağlıdır.

Bireyi amacına ulaştıracak Bireyi amacına ulaştıracak davranışdavranış etik olmalıdır. Burada etik olmalıdır. Burada

Mahcivelle’nin düşüncesine Mahcivelle’nin düşüncesine terstir.terstir.

Yaşamda belli kuralların Yaşamda belli kuralların olamayacağıolamayacağı pek çok durum söz pek çok durum söz

konusudur.konusudur.

Birey bir grupta yer aldığıBirey bir grupta yer aldığı için, haksızlığa göz yummaz.için, haksızlığa göz yummaz.

Birey özgürleştikçe kendi etik Birey özgürleştikçe kendi etik standartlarınıstandartlarını geliştirir.geliştirir.

Birey sadece kendi çabalarıBirey sadece kendi çabaları ile kusursuzluğa erişir. Başkalarıile kusursuzluğa erişir. Başkaları

bunu kişi adına yapamaz.bunu kişi adına yapamaz.

Bireyler hayatlarıBireyler hayatları boyunca boyunca geliştikleri için, yeni değerler geliştikleri için, yeni değerler

edinirler.edinirler.

1.4.5. Sosyal Yaşam Etiği1.4.5. Sosyal Yaşam Etiği Kişinin sosyal yaşam içerisinde Kişinin sosyal yaşam içerisinde

kurduğu ilişkilerde uymasıkurduğu ilişkilerde uyması gereken kurallar bütünüdür. gereken kurallar bütünüdür.

Hiçbirimiz dünyada yalnız Hiçbirimiz dünyada yalnız yaşamıyoruz. Doğadaki her yaşamıyoruz. Doğadaki her canlının yaşamak için diğer canlının yaşamak için diğer

canlılara ihtiyacıcanlılara ihtiyacı vardır. Şüphesiz vardır. Şüphesiz bu ihtiyacıbu ihtiyacı en fazla hisseden canlıen fazla hisseden canlı

türü insandır.türü insandır.

Ancak gerek insanların kendi Ancak gerek insanların kendi aralarındaki ilişkilerde gerekse aralarındaki ilişkilerde gerekse

insanın doğadaki diğer canlılarla insanın doğadaki diğer canlılarla kurduğu ilişkilerde uymasıkurduğu ilişkilerde uyması

gereken kurallar vardır. Bunlara gereken kurallar vardır. Bunlara sosyal yaşam etiğisosyal yaşam etiği

diyoruz.diyoruz.

İnsanlar birbirleri ile olan İnsanlar birbirleri ile olan ilişkilerini karşılıklıilişkilerini karşılıklı saygısaygı ve ve

nezaket kuralları çerçevesinde nezaket kuralları çerçevesinde yürütürler.yürütürler.

Tüm taraflar görevlerinin Tüm taraflar görevlerinin gerektirdiği hak ve gerektirdiği hak ve

sorumlulukların bilinci içinde sorumlulukların bilinci içinde davranırlar.davranırlar.

Nüfuz ve güç kullanımıNüfuz ve güç kullanımı gibi gibi baskıbaskı yöntemleri kullanılmaz.yöntemleri kullanılmaz.

Meslektaşlar, öğrenciler ve Meslektaşlar, öğrenciler ve çalışanlar hiçbir çıkar çalışanlar hiçbir çıkar

doğrultusunda yönlendirilmez.doğrultusunda yönlendirilmez.

Toplumun tüm üyeleri Toplumun tüm üyeleri uygunsuz olarak uygunsuz olarak

nitelendirilebilecek nitelendirilebilecek davranışlardan kaçınır.davranışlardan kaçınır.

Ahlaki SorgulamaAhlaki Sorgulama-Sorunu tanımla ve açıklığa kavuştur.-Sorunu tanımla ve açıklığa kavuştur.-Tüm gerçekleri öğrenmeye çalış-Tüm gerçekleri öğrenmeye çalış-Tüm tercihleri-seçenekleri sırala-Tüm tercihleri-seçenekleri sırala-Her tercihini bunları sorarak test et-Her tercihini bunları sorarak test et

Doğru mu? Yasal mı? Yararlı mı?Doğru mu? Yasal mı? Yararlı mı?-Kararını ver.Hala emin değilsen şunları yap:-Kararını ver.Hala emin değilsen şunları yap: Eğer yanlış olduğunu biliyorsan yapmaEğer yanlış olduğunu biliyorsan yapma Emin değilsen sorEmin değilsen sor

Yanıt alıncaya kadar sormaya devam etYanıt alıncaya kadar sormaya devam et-İki soru daha sorarak kararını gözden geçir:-İki soru daha sorarak kararını gözden geçir: Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl

hissederdimhissederdim Vereceğim karar basında yayınlanmış olsa Vereceğim karar basında yayınlanmış olsa

kendimi nasıl hissederdim.kendimi nasıl hissederdim.

Hiçbir ulus yoktur ki Hiçbir ulus yoktur ki etik esaslara etik esaslara dayanmadan dayanmadan yükselebilsin.yükselebilsin.

ATATÜRKATATÜRK