menaxhimi i integruar i qyteteve historike

8/16/2019 MENAXHIMI I INTEGRUAR I QYTETEVE HISTORIKE

1/76


2/76

2


3/76

3

MENAXHIMI I INTEGRUARI QYTETEVE HISTORIKE

UDHËZUES PËR EUROPËN JUGLINDORE

Nëntor 2012


4/76

4

Botuar :

Organizata për Ruajtjendhe Zhvillimin e Gjirokastrës

Në bashkëpunim me organizatat:Akademia për Trajnim dhe Asistencë TeknikeFondacioni EGNATIA EPIRUSShoqata Tregtare e Artizanëve Maqedonas

Text:

Nils Scheffler [email protected],Eksperti udhëheqës rrjeti HerO ,në bashkëpunim me përfaqësues të qyteteve partnerë të projektit HerO

Grupi redaktues:Barbara Bühler / Matthias Ripp (Qyteti Regensburg); Hajrulla Çeku, Bariu Zenelaj (ATTA); Sadi Petrela, Stephan Doempke,Anduela Lulo Caca (GCDO).

Formulimi grafik:Delta Print Studio

Shtypur nga:Gent Grafik

Fotot dhe ilustrimet:Të gjithë grafikët nga HerO/ATTA: © Dr. Wiltraud Resch, Arkitekte Di Christian Andexer/qyteti i GracitFotot: © Stephan Doempke; © “Monumentet e Janinës”, botim. i Ministrisë së Kulturës, Eforati VIII i AntikuarëveBizantinë, Janinë 2009; © Matthis Ripp; © Qyteti i Sighisoarës; © Nürnberg Luftbild/Hajo Dietz; Faqe 56: Wikipediacommons.

© Organizata për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrës, Nëntor 2012

Ky udhëzues u botua fillimisht nëpërmjet projektit të financuar nga BE “Heritage as Opportunity” (HerO - Trashëgimis si Mundësi”) nga QytetiRegensburgut dhe u përshtat për kushtet në Ballkanin Jugperëndimor. I jemi mirënjohës qytetit të Regensburgut, që mundësoi këtë botim.

Ky botim u realizua me financimin e Bashkimit Europian. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e Organizatës për Ruajtjen dhe Zhvillimin eGjirokastrës dhe nuk paraqet pikpamjet e Bashkimit Europian.

Konventat dhe dokumentat e tjera ndërkombëtare që përfshishen në fund të këtij udhëzuesi botohen sipas përkthimeve të kryera me mbështetjen e

Delegacionit Europian në Kosovë. Një numër i kufizuar i tyre, që nuk gjendet i përkthyer në gjuhën shqipe i shtohen këtij botimi në origjinal, në anglisht.


5/76

5

Tabela e Përmbajtjes

Parathënie: Përse ky Udhëzues …………………................................................................……...………………...................…. 7

Rreth Projektit EVAH .....……………..................................................................………………………...............…………………. 9

Një qasje e re për menaxhimin e Qyteteve Historike .…………………............................………………………..............….… 10

1. Hyrje .........................……………........................................................................................................……………………... 12

2. Përfitimet nga ruajtja e Trashëgimisë Kulturore ………………...............................................................................… 13

3. Një metodë e re në menaxhimin e Qyteteve Historike …..................................................................................... 15

3.1. Tiparet dhe përfitimet e metodës .........…………....………….............................................................................. 153.1.1. Qasja e integruar ………………………………………………........................................................................................….... 153.1.2. Qasja me pjesëmarrje dhe komunikim ………....….........................................................................................….. 17 3.1.3. Qasja e menaxhimit …………………………............................................................................................................….. 17 3.1.4. Qasja e orientuar drejt objektivit dhe zbatimit …..........................................................................................…. 17

3.2. Plane Menaxhimi të Integruar të Trashëgimisë Kulturore …………….........................................................…. 18

4. Prodhimi i Planeve të Menaxhimit të Integruar të Trashëgimisë Kulturore .…....................................................... 19

4.1. Përgatitja e terrenit ……………...…………………………................…....................................................................… 19 4.1.1. Ngritja e një grupi lokal mbështetës .................................................................................................................... 20 4.1.2. Analizimi i situatës aktuale në sitin e trashëgimisë kulturore .......................................................................... 22 4.1.3. Zhvillimi i një plani veprimi për prodhimin e PMITK-së ................................................................................. 23 4.1.4. Sigurimi i mbështetjes politike dhe financiare për procesin e prodhimit …………........................................ 24

4.2. Zhvillimi i Planeve të Menaxhimit të Integruar të Trashëgimisë Kulturore ................................................ 24 4.2.1. Përfshirja e grupit lokal mbështetës dhe palëve të tjera të interesuara ......................................................... 25 4.2.2. Zhvillimi i një vizioni, objektivave dhe veprimeve ............................................................................................ 26 4.2.3.Zhvillimi i strukturave dhe procedurave .....………………........................................................................................ 28

4.3. Zbatimi dhe rishikimi i Planeve të Menaxhimit të Integruartë Trashëgimisë Kulturore ................................................................................................................................ 31

4.3.1. Implementimi i veprimeve, strukturave dhe procedurave …............................................................................ 31 4.3.2. Monitorimi i trashëgimisë kulturore dhe zbatimi i PMITK-së .......................……….……................................... 31 4.3.3. Përshtatja e PMITK-së …………..……….........................................................................……………………………..……….. 33

5. Përmbledhje ……………….………….…...................................................................……………………………………………..... 34


6/76

6

Shtojca …………………………………………...................................................................……………………….……………..…

Shembuj të objektivave të PMITK-së ……………………………………………....................................................................…..

Shembuj të programeve të punës për zhvillimin e një PMITK-je ...…....................................................................…... 39

Shembull Tregues nga Liverpuli për përpilimin e një PMITK-je .................................................................................. 40

Shembuj të objektivave dhe veprimeve për fushveprimin e PMITK-së .................................................................…… 42

Përmbajtja e Planit te Menaxhimit te Liverpulit (2003) ............................................................................................… 44

Termat e referencës per Komitetin Drejtues të Trashëgimisë Botërore të Liverpulit ................................................ 45

Shembuj të procedurave për të siguruar pajtueshmëri te projekteve të rejame zhvillimin e trashëgimisë kulturore …………………..………………...….....................................................................……. 4

Konventa, Karta dhe dokumente të tjera …..................................................................................................................... 49

Konventë për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Natyrore Botërore ................................................................ 49Udhëzime rreth Konventës të Trashëgimisë Botërore - Operational Guidelinesfor the World Heritage Convention (Excerpt) - (anglisht) …...........................................................….......................... 54

Karta Ndërkombëtare e Konservimit dhe Restaurimit të Monumenteve dhe Siteve, Karta e Venecias ........………. 55

Dokumenti i Narës mbi Autenticitetin - The Nara Document on Authenticity (anglisht) ...……………….................... 57

Karta e Rigës - The Riga Charter on Authenticity and Historical Recontruction in Relationshipto Cultural Heritage (anglisht) .……………........................................................................................................................ 58

Konventa për Mbrojtjen e Trashëgimisë Arkitekturore të Europës - Konventa e Granadës ….................................. 59

Konventa Europiane për Mbrojtjen e Trashëgimisë Arkeologjike - Konventa e Valetës ........................................… 62

Konventa Europiane për Peizazhin ……………………....................................................................................................... 65

Konventa Kuadër e Këshillit të Europës për Vlerën e Trashëgimisë Kulturore për Shoqërinë .……………..…….……… 69

Faqe internet, lexime, referenca ......……....………………………………………....................................................................…

Kontaktet për partnerët EVAH ……………………………………………………...................................................................……


7/76

7

PARATHËNIE

Përse ky udhëzues

Ruajtja e qyteteve historike dhe integrimi i tyre me infrastrukturën dhe nevojat e zhvillimit të jetës bashkëkohore, nuk mundtë bëhen pa qasje tërësore e të drejtpeshuara të trashëgimisë që vjen nga e kaluara dhe zhvillimit që i përket të ardhmes,ku e para të shërbejë si motor i qëndrueshëm për të dytën. Kjo qasje sot po bëhet ndër praktikat më të mira krijuese,tashmë të studiuara dhe të provuara, të menaxhimit të qyteteve historike. Ajo kërkon shqyrtim dhe zgjidhje shumëplanësheekonomike, antropologjike, urbanistike, arkitekturore, mjedisore, kulturore dhe turistike etj, që mund të arrihen vetëm

përmes pjesëmarrjes aktive të administratës publike të të gjitha shkallëve, enteve të specializuara, biznesit, qytetarëve dheorganizatave të shoqërisë civile.

Ishte nën këtë këndvështrim që u përcoll i gjithë aktiviteti 2-vjeçar për zbatimin e projektit EVAH - Vlerat Europianenë Trashëgimi, pjesë përbërëse e pandarë e të cilit është edhe botimi i “Menaxhimi i Integruar i Qyteteve Historike”.Menaxhimit të qyteteve historike dhe përvojave përkatëse (pozitive dhe negative) në qytetet pjesëmarrëse të EVAH-ut:Gjirokastër, Janinë, Ohër dhe Prizren iu kushtua, ndër të tjera, tërësisht, edhe punëtoria e zhvilluar me këtë temë në majtë këtij viti, në Gjirokastër. Konkluzioni ishte i përbashkët për pjesëmarrësit, specialistë dhe vendimmarrës të fushavepërkatëse nga të 4 vendet:

1. Praktikat e vjetra me ndërhyrje pjesore dhe sektoriale në qytetet historike janë shpesh jo efektive dhe jo tëqëndrueshme.

2. Plani i Integruar i Menaxhimit (PIM) është një instrument bazik i pazëvendësueshëm dhe një nga përvojat mëthelbësore europiane në fushën e menaxhimit të qyteteve historike.

3. Shumë qytete historike në rajonin tonë (duke përfshirë edhe qytetet pjesëmarrëse të EVAH) ose nuk kanë fare– rasti më i keq, ose - rasti më i mirë, por jo dhe aq i zakonshëm, kanë nevojë urgjente për përditësimin e PIM-it të tyre ekzistues.

4. Vetë cikli i jetës së PIM parakushtëzon përditësimin dhe verifikimin e vazhdueshëm të rezultateve të arrituranë zbatimin e tij, ky pra është një instrument dinamik, që zhvillohet në varësi të ndryshimit të rrethanave.

Ky udhëzues për menaxhimin e integruar të qyteteve historike, përpiqet t’i konkretizojë këto gjetje të EVAH-ut. Ai udrejtohet në radhë të parë vendimmarrësve përkatës, me synimin që të shërbejë si mjet praktik për të kërkuar dhegjetur burimin e zgjidhjeve për problemet e përditshme në menaxhimin e qyteteve historike. Përmbajtja e tij mbështetetgjerësisht në një nga përvojat më të përparuara e krijuese, që erdhi në EVAH përmes qytetit të Regensburgut, si partnershok i projektit.

Libri botohet në 3 gjuhët përkatëse të partnerëve të Konsorciumit/Rrjetit të organizatave të shoqërisë civile që EVAHkrijoi: shqip, greqisht dhe gjuhën maqedonase të folur në ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Ai nuk hyn në detajepër gjendjen aktuale në këtë fushë, por, megjithatë herë pas here, nëpërmjet fotove dhe inserteve të shkurtra, sjell situatakonkrete lidhur me menaxhimin e trashëgimisë kulturore në qytetet pjesëmarrëse në projekt, si edhe në vendet respektive.Manuali botohet edhe në anglisht me mendimin se ka vlera edhe për njerëz të fushës nga vende të tjera të BallkanitPerëndimor.


8/76

8

Si përfaqësues i Organizatës për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrës GCDO, (e cila është organizatë lider e projektitEVAH) dhe redaktor i këtij libri falenderoj organizatat partnere EEF të Janinës dhe MATA të Ohrit për kontributin e tyre.Falenderoj në mënyrë të veçantë ATTA-n e Prizrenit që pranoi të merrte përsipër barrën e përgatitjes së përmbajtjes sëtij. Po ashtu falenderoj kolegun Matthias Ripp nga Bashkia e Regensburgut, që solli në këtë udhëzues përvojën e projektitHerO dhe botimit të tij analog, si dhe Qendrën për Migrim Ndërkombëtar dhe Zhvillim-CIM, që mundësoi punësimin enjë eksperti ndërkombëtar pranë GCDO.

Libri shoqërohet edhe me një njoftim të shkurtër për përmbajtjen e projektit EVAH, që përqendrohet kryesisht në atëaspekt të projektit që lidhet me temën e menaxhimit të qyteteve historike.Ashtu si dhe vetë projekti EVAH në tërësi, ky botim nuk mëton të jetë një orvatje shteruese në temën që trajton, por nebesojmë fort që është një hap në drejtimin e duhur dhe sjell një përvojë që me siguri do të pasurohet përmes projektevetë tjera, në vazhdën e përpjekjeve për të sjellë standarde më të mira europiane në menaxhimin e trashëgimisë kulturore.Së bashku me filmin dokumentar “Ura dhe mure” dhe librin “Katër qytete historike të Ballkanit Perëndimor – vlera dhesfida”, etj, ky udhëzues është një pjesë e trashëgimisë që projekti EVAH lë pas. Kjo trashëgimi është dhe një platformëshumë e mirë pune e bashkëpunimi të mëtejshëm për 4 organizatat e shoqërisë civile që zbatuan projektin EVAH dhe, në2 vjet punë përbashkët, krijuan dhe zhvilluan Konsorciumin e tyre dhe Rrjetin e Qyteteve Historike të Europës Juglindore.

Falenderoj Bashkimin Europian që mundësoi këtë botim dhe gjithë projektin EVAH.

Nëntor 2012

Sadi PetrelaDrejtor EkzekutivFondacioni Gjirokastra – Organizata për Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrës.


9/76

9

Rreth Projektit EVAH

Nëpërmjet dialogut me instrumente, organizata, projekte,rrjete dhe iniciativa përkatëse europiane, BallkaniPerëndimor do të ndërgjegjësohet më shumë rreth rolitqë Bashkimi Europian luan në ruajtjen dhe promovimin eqyteteve historike. Promovimi i Europës si realitet kulturor,ndërgjegjësimi që vlerat e përbashkëta kulturore të sajpërbëjnë themelin e stabilitetit ekonomi e politik të BE-së dhe se mbi bazën e tyre BE është bërë një model aqtërheqës, janë me rëndësi jetike në përgatitjen për integrimtë vendeve që synojnë aderimin europian.

Konsorciumi EVAH përfshin organizata joqeveritare, jo-fitimprurëse, të përfshira në sektorin e trashëgimisëkulturore në Shqipëri, Greqi, Kosovë dhe në ish RepublikënJugosllave të Maqedonisë, si dhe një numër partnerëshbashkëshoqërues europianë me eksperiencë në aktivitetetë ngjashme. Projekti financohet nga Bashkimi Europiannëpërmjet IPA 2009 – Instrumenti i Shoqërisë Civile- Programet Shumëpalëshe “Mbështetje për VeprimePartneriteti midis Organizatave Kulturore”.

Cilët janë objektivat kryesorë?- Të rrisë ndërgjegjësimin e publikut të përgjithshëm

rreth vlerave kulturore dhe ekonomike të qytetevehistorike dhe zejeve si një trashëgimi e përbashkëteuropiane.

- Të rrisë ndërgjegjësimin dhe ndërtojë kapacitetet evendimmarrësve për menaxhimin e vlerave kulturoredhe ekonomike të qyteteve historike dhe zejeve si njëtrashëgimi e përbashkët europiane.

- Të zhvillojë bashkëveprime midis OJF-ve që punojnëpër ruajtjen e qyteteve historike, bazuar mbi vlera dhestandarde europiane të përbashkëta.

Anduela Lulo (Caca),Menaxhere projekti

Përkeqësimi i gjendjes së qyteteve historike ështënjë problem kyç i trashëgimisë kulturore në BallkaninPerëndimor. Shumë ndërtime historike, janë në masë tëmadhe, ose në rrënim, ose në shformim, për shkak tështesave të papërshtatshme që u janë bërë. Strukturaturbane janë lënë pas dore dhe kanë pësuar po ashtumodernizime të pabazuara në njohjen e duhur tëkontekstit historik urban. Menaxhimi i dobët i mbetjevedhe rregullat e papërshtatshme të trafikut shtojnë shkallëne shpërbërjes së qyteteve historike. Punishtet dhe shitoretzejtare mungojnë, sepse mungon mjedisi i përshtatshëmurban që të mundësonte krijimin e një atmosfere nxitësepër biznesin.

Burimi përbashkët i këtyre problemeve është mungesae njohjes, ndërgjegjësimit dhe aftësive të duhura si tekpubliku ashtu edhe tek vendimmarrësit, të cilët, duke mosvlerësuar sa duhet rëndësinë e trashëgimisë kulturore nukinvestojnë në qytetet historike për të promovuar zhvillimine biznesit dhe turizmit. Pengesa ekzistojnë gjithashtu nëkuadrin ligjor për rijetëzimin e qyteteve historike dhepromovimin e zejeve. Standardet Europiane nuk njihensa duhet dhe vendimmarrësit shpesh nuk kanë formimin e

nevojshëm për të përkthyer në rregulla praktike konceptetë tilla si autenticiteti e integriteti.

Projekti EVAH i adresoi këto nevoja dhe kufizime dukeorganizuar seminare të specializuara të mbështetura ngamedia të ndryshme. Ai synoi të arrijë një ndikim strukturornë përmirësimin e kuadrit rregullator të miratuar ngaorgane të ndryshme vendimmarrëse si dhe përfshirjen ebashkëpunimin e publikut, duke ndihmuar kështu përkrijimin e një mjedisi më të mirë për zhvillimin e artizanatitnë qytetet historike.


10/76

10

Një qasje e re për menaxhimine Qyteteve Historike

Në gjithë Europën, qytetet e trashëgimisë ndajnë sfidadhe mundësi të përbashkëta. Midis më të spikaturave

janë ruajtja e një numri të konsiderueshëm ndërtesashhistorike, integrimi i infrastrukturës së re dhe përshtatja einfrastrukturës urbane historike me nevojat bashkëkohoretë banorëve dhe vizitorëve. Ekuilibri midis ruajtjes sëtrashëgimisë dhe zhvillimit të qytetit duhet të kryhet nëmënyrë të vazhdueshme. Duke e konsideruar trashëgiminësi një motor ekonomik dhe subjekt shumëplanësh, ajoduhet të trajtohet nga qeverisja vendore përmes një qasjejetë integruar dhe shumëplanëshe për të nxitur qeverisjen nënivel vendor.

Në 2008 Projekti II URBACT - “Heritage as Opportunity”(HerO) (Trashëgimia si një Mundësi) u konceptua sinjë rrjet qytetesh i krijuar për të shkëmbyer sfidat dhemundësitë e tyre të përbashkëta.

Nëntë qytete të ndryshme të trashëgimisë Europiane upërzgjodhën në të gjithë kontinentin për të përftuar njëvariacion të qyteteve historike. U planifikua një programpune ambicioz me një seri seminaresh, mes të cilave dhedy seminare specifike me tema “integriteti pamor” dhe“qendrat historike shumë funksionale”, që parashikoninshumë detyra për pjesëmarrësit. Planet e menaxhimit upërzgjodhën për të shërbyer si mjete strukturimi për këtëproces në qytetet partnere. Një metodologji e qartë se sitë përpunohet një plan menaxhimi u miratua më pas ngaqytetet partnere.

Hapi i parë në nivel vendor ishte se çdo qytet zhvilloinjë “plan pune”, për të menduar se cilët aktorë duhet tëpërfshiheshin, si të integroheshin politikanët dhe të bëhejplanifikimi i një afati pune, etj.


11/76

11

Gjatë tre viteve, nëntë qytetet e projektit HerO punuankrah për krah, duke përdorur metodologjinë HerO dheduke hartuar Plane Menaxhimi të Integruar të TrashëgimisëKulturore, bashkë me grupet e punës në nivel vendor.Institucionet vendore përgjegjëse për fondet e BE-së uintegruan në proces që prej fillimit, me qëllim diskutimin emundësive për përftimin e fondeve.

Mësimet e përftuara dhe dobitë e metodologjisë HerO janë:• Qasja e integruar mundëson përcaktimin e një baze

të gjerë të objektivave të përbashkëta për ruajtjen dhezhvillimin e qëndrueshëm të siteve të trashëgimisë, sidhe identifikimin e motivimin mbi të cilin trashëgimiaurbane mund të zgjerohet.

• Strukturimi i veprimeve konkrete që janë të gatshmepër zbatim dhe të diskutuara nga një bazë të gjerë eaktorëve, bën që rezultatet e procesit të jenë mëse tëprekshme dhe realiste,

• Përmes përfshirjes që në fillim të autoritetevepërgjegjëse për financimin Europian, kombëtar dherajonal, shanset për të përftuar fonde për veprime tëpërcaktuara rriten.

• Marrëdhëniet midis qeverive vendore dhe autoritetevemenaxhuese të ngarkuara për dhënien e fondeveeuropiane, kombëtare dhe rajonale mund tëpërmirësohen.

• Drejtpeshimi midis ruajtjes së trashëgimisë kulturoreurbane dhe zhvillimit të qëndrueshëm e me përfitimekonomik, mund të përmirësohet.

Metodologjia HerO jep një shans për të filluar planifikimine një qasje të integruar për zhvillimin e trashëgimisë dhepër të hedhur themelet e punës për sigurimin e burimevetë fondeve të Bashkimit Europian me këtë objektiv.

Matthias Ripp,Koordinatori i Trashëgimisë Botërore,Regensburg


12/76

12

1. Hyrje

Në Europë dhe në mbarë botën ka shumë qytete mezona urbane historike dhe vlera të jashtëzakonshmetë trashëgimisë kulturore. Shpesh këto zona janë fushaku përplasen fort shumë interesa dhe ide zhvillimore të

ndryshme dhe jo rrallë konfliktuale, të cilat sfidojnë ruajtjene trashëgimisë kulturore. Një menaxhim jo i drejtpeshuari konflikteve mund të çojë në humbjen e trashëgimisëkulturore dhe identitetit ose në rënie ekonomike dhe krijimtë zonave jo konkurruese dhe jo komode.

Prandaj, sfida për zonat urbane historike është qëtë përshtasin strukturën e tyre urbane të trashëguar,identitetin dhe ndërtesat me kërkesat e shumëfishta tëbanorëve, vizitorëve dhe bizneseve. Qëllimi është që,mbështetur mbi përparësitë e krijuara nga trashëgimiakulturore, qytetet përkatëse të jenë tërheqëse dhe tëbanueshme me zona urbane historike me përdorim tëshumëfishtë, duke ruajtur cilësinë e jetës për banorët dhevizitorët, identitetin trashëgiminë kulturore për brezat esotëm dhe të ardhshëm.Motoja është:‘Ruaje të Shkuarën – Lehtëso të Ardhmen’.

Qasjet tradicionale, të pakoordinuara dhe një-sektorialenuk janë të mjaftueshme. Ka nevojë të madhe për njëmenaxhim të integruar, i cili të lidhë ruajtjen e trashëgimisëkulturore me zhvillimin e qëndrueshëm të zonave urbanehistorike (zhvillimi urban i udhëhequr nga trashëgimiakulturore si një detyrë ndër-sektoriale).

Ky udhëzues jep një strategji novatore të menaxhimit, nëmbështetje të zhvillimit të integruar dhe të qëndrueshëmtë zonave historike urbane, duke fuqizuar aftësitë e tyretërheqëse dhe për të konkurruar nëpërmjet kapitalizimit tëpasurive të trashëgimisë kulturore në Europën Juglindore(EJL). Duke u bazuar në shkëmbimin e përvojave dhe nërastet studimore të partnerëve në rrjet, u zhvillua dhe utestua në mbështetje të metodës së re për menaxhimin ezonave urbane historike instrumenti që mban emrin.

Plani i Menaxhimit të Integruar të Trashëgimisë Kulturore(PMITK). Ky udhëzues jep këshilla për administratat e qyteteve dhe

praktikuesit mbi mënyrën se si të zbatohet kjo metodë dheky instrument. Ai përshkruan karakteristikat kryesore tëPMITK-së dhe paraqet hapat kryesore për hartimin e tij nëmbështetje të një zhvillimi të qëndrueshëm urban.

Kapitulli 2 “Përfitimet e Trashëgimisë Kulturore”, përshkruan shkurtimisht një vizion të përgjithshëm përsitet e trashëgimisë kulturore, mundësitë dhe përfitimetqë mund të sjellë trashëgimia kulturore për të pasur qytetetërheqëse dhe të banueshme. Për më tepër, nxirret në pahnevoja për të vepruar në ruajtje të trashëgimisë kulturore.

Kapitulli 3 “Një Metodë e re në Menaxhimin e QyteteveHistorike”, shpjegon tiparet kryesore të metodës së re,si dhe përfitimet prej saj për zonat urbane historike dhepalët e interesuara dhe jep shpjegimet e para për Planet eMenaxhimit të Integruar të Trashëgimisë Kulturore.

Kapitulli 4 “Hartimi i Planit të Integruar të Menaxhimittë Trashëgimisë Kulturore” paraqet elementët kyç përnjë hartim të suksesshëm të një PIMTK-je, duke përgatiturterrenin, zhvilluar, zbatuar dhe rishikuar PMITK-në. Përsecilën fazë jepen arsyet dhe përshkruhen zgjidhjet, tëilustruara me shembuj praktikë nga qytetet, si dhe jepenrekomandime përkatëse.

Kapitulli 5 “Përmbledhje” përmbledh përfundimetkryesore të këtij Udhëzuesi për hartim të suksesshëm tënjë PIMTK-je të zbatueshme në të gjitha qytetet historike eEuropës Juglindore.


13/76

13

2. Përftimet nga ruajtja e

Trashëgimisë Kulturore

Qytetet historike të Europës Juglindore, me trashëgiminë etyre, paraqesin peizazhe urbane që janë unike në Europëdhe në mbarë botën. Ato përbëjnë një pjesë integrale tëhistorisë dhe identitetit, si dhe të diversitetit të rajonit.

Qendrat e tyre janë shpesh shumë funksionale, dukepërfaqësuar një strukturë për përdorime të ndryshme dhekomplekse, një bashkëjetesë të gjallë dhe të shumëllojshmetë profesioneve dhe shërbimeve publike, banesave, zejeve,komunikacionit, arsimit, argëtimit dhe kulturës, shitjesme shumicë dhe shërbimeve, gastronomisë dhe turizmit.Zona të tilla historike shumë funksionale janë organizma tëgjallë dhe hapësira vitale jetese për banorët, vizitorët dhesipërmarrësit e tyre dhe pika fokale të jetës së përditshme.Ato janë një model për një qytet të qëndrueshëm të EuropësJuglindore. Për hir të së vërtetës, qendrat historike ofrojnënjë sistem njerëzor jetese njëkohësisht kompakt, të dendurdhe të afër, në to mund të ecet dhe ngiten biçikleta, duke ugarantuar qytetarëve të tyre një cilësi të mirë jetese.

Qytetet historike marrin formë veçanërisht nga pasuritëe tyre të trashëgimisë kulturore – monumente, grupendërtesash, site historike, vlera sociale dhe tradita, – të cilatparaqesin një mori mundësish dhe përfitimesh ekonomike,shoqërore dhe mjedisore.

Përfitimet ekonomikeRijetëzimi i zonave urbane historike dhe ruajtja etrashëgimisë kulturore kontribuojnë në krijimin eprofesioneve, bizneseve dhe rritjes ekonomike nëpërmjet:

1. punësimit për bizneset lokale që krijohet nga riparimidhe rinovimi i strukturës historike, të cilat kërkojnëpunë intensive;

2. ndërtesave të vjetra të restauruara të cilat ofrojnëvende të veçanta për bizneset (p.sh. industria krijuese);

3. cilësisë së përmirësuar të vendodhjes dhe imazhit qëkrijon mjedisi dhe infrastruktura e trashëgimisë përaktivitetet e biznesit, në veçanti për industritë krijuese,kulturore, turistike dhe gastronomike dhe si një faktornë përcaktimin e vendit për investime;

4. tërheqjes dhe angazhimin e mjeshtërve, si dhebizneseve, vizitorëve dhe turistëve që sigurohet përmesatraksionit dhe origjinalitetit të vendit (trashëgimiakulturore ndihmon për t’u dalluar nga qytetet e tjera

në konkurrencën globale; trashëgimia kulturore si një“markë tregtare”).5. investimeve publike në sitet e trashëgimisë, si një

katalizator për rijetëzimin edhe në zonën përreth,duke tërhequr investime private vendase e të huajadhe duke stimuluar zhvillime të reja.

Përfitimet shoqërore dhe kulturoreRijetëzimi i zonave urbane historike dhe ruajtja e pasurivetë trashëgimisë kulturore kontribuojnë në:1. krijimin e një vendi për aktivitetet kulturore dhe

krijuese;

2. krijimin e identitetit lokal, krenarisë dhe shpirtit tëbashkësisë për vendin ku jetohet dhe punohet;

3. mësimin dhe njohjen e historisë dhe kulturës së zonës;4. ripërtëritjen e vlerave trashëgimore;5. aktivizimin e qytetarëve për t’u përfshirë në zhvillimin

urban;6. përmirësimin e cilësisë së jetës (cilësia që lidhet me

vendin ku jeton).Kjo mbështet angazhimin dhe tërheqjen e banorëve,qofshin të rinj dhe të moshuar, duke krijuar një “ndjenjë tëpërbashkët” dhe duke fuqizuar ndjenjën e identifikimit me

qytetin dhe vendet e tij.

Përfitimet mjedisoreRuajtja dhe ripërdorimi i strukturës historike, në veçanti tëndërtesave historike dhe të qendrës historike, kontribuonnë përdorimin e efektshëm të burimeve natyrorenëpërmjet:1. pakësimit të nevojës dhe konsumit për materiale të

reja (p.sh. për ndërtim);


14/76

14

2. pakësimit të konsumit të mëtejshëm të tokës(përdorimi i zonave dhe sipërfaqeve tashmë tëpërdorura);

3. përftimit të “qytetit me rrugë që të nxjerrin shkurt”(zonat urbane historike në përgjithësi shfaqin njëstrukturë urbane kompakte dhe ndodhen në qendërtë qytetit ose afër saj, duke reduktuar gjatësinëe rrugëve të transportit dhe duke krijuar më pakdistanca udhëtimi);

4. zonave urbane historike tërheqëse, të cilat kontribuojnënë zbutjen e tendencave të nën-urbanizimit (njerëzitqëndrojnë dhe jetojnë në qendër).

Dhënia e IdentitetitQytetet historike me trashëgimi kulturore të mirëmbajtur

japin një imazh dhe identitet të veçantë, duke përcjellëndjenjën e të qenit në shtëpi, në bashkësi, të ngjashmërisëdhe vlerësimit të ndërsjellë. Shpesh qytetarët janë shumëkrenarë për trashëgiminë e tyre lokale, duke e identifikuarveten fuqimisht me qytetin, gjë që çon edhe në zhvillimin enjë identiteti të përbashkët të banorëve dhe në identifikimmë të fortë me vendin. Trashëgimia kulturore e mirëmbajtur

shërben gjithashtu për të zhvilluar një imazh pozitiv tek tëhuajt, si një faktor i qytetëruar dhe unik në konkurrencënglobale për të tërhequr sipërmarrje, forcë punëtore tëkualifikuar, banorë dhe turistë.

“Ndërtesat historike, vendet e hapura dhe arkitekturabashkëkohore kontribuojnë në mënyrë të rëndësishmenë vlerën e qytetit duke gdhendur karakterin e qytetit”..

Arkitektura historike dhe bashkëkohore përbën një pasuri për bashkësitë vendase, e cila duhet t’i shërbejë qëllimevearsimore, kohë së lirë, turizmit, dhe t’u sigurojë pronavenjë vlerë tregu.” (UNESCO Qendra e Trashëgimisë Botërore,2005: Memorandumi i Vjenës mbi ‘Trashëgiminë Botëroredhe Arkitekturën Bashkëkohore në Menaxhimin e PeizazhitUrban Historik’, 20 Maj 2005, Vjenë, Austri, fq. 5.).

Në përmbledhje: është themelore që të ruhen dhe të

kapitalizohen pasuritë e trashëgimisë kulturore. Në tënjëjtën kohë është e nevojshme që të gërshetohen ato menevojat e reja për të pasur qytete të qëndrueshme dhetë orientuara drejt së ardhmes. Kjo kërkon një qasje tëintegruar, të orientuar drejt veprimit dhe të vazhdueshmetë trashëgimisë kulturore në kuadrin e zhvillimit urban.


15/76

15

3. Një qasje e re

në menaxhimine qyteteve historike

Zonat urbane historike – si vende të veçanta për të jetuar,punuar, blerë dhe për t’u shoqëruar – duhet t’u bëjnëballë kërkesave të shumëfishta të banorëve, vizitorëve dhebizneseve. Këto kërkesa i bëjnë zonat urbane historikefushë shumë të kontestuar të interesave të ndryshme e

pjesërisht konfliktuale dhe ideve zhvillimore, të cilat nganjëra anë duhet të drejtpeshohen dhe koordinohen, dhenga ana tjetër duhet të harmonizohen me kërkesën eruajtjes së trashëgimisë kulturore. Qasjet tradicionale, tëpakoordinuara dhe një-sektoriale janë të pamjaftueshmepër këtë qëllim.

Ky udhëzues promovon një metodë të re në menaxhimine zonave urbane historike të Europës Juglindore, meqëllim për të gërshetuar peizazhin urban historik, sidhe strukturën dhe identitetin e vendit (“trashëgiminëkulturore”) me kërkesat e përdoruesve të saj dhe për takthyer trashëgiminë kulturore, si të prekshme, ashtu dhetë paprekshme, në një burim parësor për të përmbushurkëto kërkesa konkurruese, pa degraduar cilësitë e saj tënatyrshme.

Nën parimin e zhvillimit të qëndrueshëm të një qyteti dhelidhjes së ruajtjes së trashëgimisë kulturore me zhvilliminsocial-ekonomik të zonës, qasja e re ka si qëllim në veçanti:

Të ruajë vlerat e trashëgimisë kulturore si faktor qëe bëjnë vendin unik dhe të dallueshëm dhe mund të

jenë një aset i fuqishëm për zhvillim dheTë zhvillojë qendra urbane historik shumë funksionaletë cilat e bëjnë sitin tërheqës për të jetuar, punuar, kaluarkohën për të gjithë banorët, vizitorët dhe sipërmarrësit.Kjo, si rrjedhim, sjell burime, të cilat mund të përdorenpër ruajtjen e vlerave të trashëgimisë kulturore.

Kjo kërkon koordinim dhe menaxhim të kërkesave dhenevojave, ndonjëherë konfliktuale të palëve të ndryshmedhe rritjen e vlerësimit e ndërgjegjësimit të tyre mbi vlerate trashëgimisë kulturore dhe kontributit (të mundshëm) tëkëtyre vlerave në zhvillimin e qëndrueshëm urban.

3.1. Tiparet dhe Përfitimet e MetodësPër të përmbushur qëllimet e lartpërmendura duhenzbatuar katër kritere kryesore brenda qasjes së re të

menaxhimit të qendrave urbane historike në EJL, duke ubazuar në trashëgiminë e tyre kulturore. Katër kriteret janë:

A. Qasja e integruar

B. Qasja me pjesëmarrje dhe komunikuese

C. Qasja menaxhuese

D. Qasja orientuar drejt objektivit dhe implementimi

3.1.1. Qasja e IntegruarQasja e integruar, duke qenë gjithëpërfshirëse, ndër-tematike dhe ndër-sektoriale në krahasim me qasjetsektoriale, lidh, drejtpeshon dhe koordinon ruajtjen etrashëgimisë kulturore me fushat përkatëse sektoriale

për zhvillimin e zonës. Kjo është thelbësore përderisatrashëgimia kulturore ndikon dhe ndërvepron me njëshumëllojshmëri fushash të tjera veprimi në qendraturbane historike.

Për shembull, zhvillimi ekonomik mund të ndikohetpozitivisht nga ndërtesat historike të ruajtura mirë, të cilatsjellin një atmosferë të veçantë dhe një vendndodhjeunike për aktivitetet e biznesit. Sektori i turizmit (kulturor)mbështetet mbi qendra urbane historike tërheqëse;gjithashtu ndërtesat e ruajtura mirë në një mjedis historikparaqesin zona tërheqëse për banim. Lidhje të tilla duhettë merren parasysh dhe të koordinohen, duke qenë se ato

janë shtylla kurrizore e menaxhimit të integruar.Brenda qasjes së integruar, politikat përkatëse sektoriale,konceptet dhe veprimet për ruajtjen dhe zhvillimin ezonës urbane historike koordinohen dhe orientohengjithashtu drejt një vizioni të përbashkët dhe objektivave

të përbashkëta. Për më tepër, në qasjen e integruar, trashëgimia kulturorenjihet si temë ndërsektoriale dhe integruese përderisaështë një tipar unik dhe mund të jetë një aset i rëndësishëmpër zhvillimin e zonës (zhvillimi urban i udhëhequr ngatrashëgimia). Roli i saj si një aset në mbështetje të njëzhvillimi gjithëpërfshirës dhe të qëndrueshëm për tëpërftuar zonë urbane historike të banueshme, tërheqëse ekonkurruese duhet që të përpunohet: Si mund trashëgimiakulturore, të mbështesë zhvillimin e qëndrueshëm të zonësdhe si mund që zhvillimi të përdoret për të mbështeturruajtjen e trashëgimisë kulturore?


16/76

16

Për shembull: kur rehabilitohen ndërtesat historike, projektimund të përdoret për të trajnuar dhe kualifikuar të rinj, tëcilët kërkojnë punë në teknikat e rinovimit; duke përfituarkështu punonjës të kualifikuar për rehabilitimin e ardhshëmtë ndërtesave historike.

Përfshirja e organeve të tjera qeveritare nëpërmjet qasjessë integruar sjell gjithashtu mundësinë për të nxiturndërgjegjësimin e tyre rreth kërkesave të trashëgimisëkulturore edhe rreth potencialeve të zhvillimit në fushate punës së tyre si dhe mbi mënyrën se si t’i marrin atoparasysh për aktivitetet të ardhshme (departamente të tjeramendojnë dhe fusin në përdorim trashëgiminë kulturore).

E fundit, por jo më pak e rëndësishme, qasja e integruarndihmon njerëzit që kanë detyrë të mbrojnë dhe zhvillojnëtrashëgiminë kulturore të koordinojnë punën e tyre mepunën e palëve të tjera të interesit.

Kështu që, qasja e integruar mbështet mbrojtjen e pasurivetë trashëgimisë kulturore dhe zhvillimin e qëndrueshëmtë zonave urbane historike, duke respektuar interesatshoqërore dhe ekonomike të palëve të interesit.

Qasja “e re” në menaxhimin e qendrave urbane historike

Përfitimet: Nëpërmjet metodës së integruar mund tëreduktohen fërkimet dhe konfliktet midis ruajtjes sëtrashëgimisë kulturore dhe fushave përkatëse sektorialezhvillimore. Gjithashtu mund të shmangen politikat dheveprimet sektoriale, që vetëm sa e zhvendosin një problemnga një sektor tek një tjetër.

Për shembull: udhëzime urbane për tërësinë pamore tëzonave urbane historike mund të ndihmojnë për ruajtjensi duhet të pamjes së ndërtesave historike. Ndonjëherërregullat shkruhen vetëm nga pikëpamja e ruajtjes, dukemos marrë parasysh kërkesat e ditëve të sotme përbanesa të banueshme dhe tërheqëse. Kjo mund të çojënë konflikte me pronarët e pasurive dhe mosrespektim tëvlerave të trashëgimisë kulturore. Qasja e integruar kërkonhartimin e një udhëzimi urban, i cili të marrë në konsideratëtë gjitha aspektet përkatëse, duke treguar për shembullzgjidhje që do të respektonin si kërkesat e mbrojtjes, ashtudhe kërkesat për banesa tërheqëse.

Për më tepër, nëpërmjet qasjes së integruar, politikat,konceptet, objektivat dhe veprimet mund të koordinohendrejt një objektivi të përbashkët për të përdorur efektet ebashkëveprimit dhe për të shmangur që efektet e tyre t’ikundërvihen njëra tjetrës.


17/76

17

3.1.2. Qasja me pjesëmarrje dhe komunikimKërkesat e shumëllojshme nga banorët, vizitorëtbizneset dhe të tjerët ndaj zonave urbane historike,duhet të koordinohen dhe balancohen për një zhvillimtë qëndrueshëm urban dhe në përputhje me vlerat e

trashëgimisë kulturore.Shembuj të kërkesave janë: Një numër gjithnjë e mëi madh turistësh kërkon më shumë hapësirë për hotele,bujtina familjare dhe dyqane dhuratash, duke provokuarzëvendësimin e hapësirës së banimit dhe dyqaneve përmallra të përdorimit të përditshëm. Tregu i kapitalit dhei pasurisë kërkon të ardhura më të mëdha, gjë që mundtë çojë në ndërtesa jashtë përmasave normale dhe tëpapërshtatshme për strukturën urbane historike. Presionipër hapësira të mëdha ndërtesash për tregti, shitore dheshërbime, sfidon strukturat në shkallë të vogël, që gjendenshpesh në zonat urbane historike. Pronarët e dyqanevekërkojnë hapësirë ekspozimi përpara dyqanit ose vitrinatë mëdha për prodhimet e tyre, të cilat sfidojnë tërësinëpamore të ndërtesave historike ose kufizojnë lëvizjen eqytetarëve pranë tyre.

Kjo kërkon një dialog të drejtpërdrejtë edhe midis grupevetë interesit - ekspertë lokalë dhe palë të interesuara – përtë koordinuar kërkesat e tyre midis njëri - tjetrit dhe për t’isjellë ato në linjë me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore.Prandaj, qasja me pjesëmarrje kërkon përfshirjen e palëve

përkatëse të interesit në zhvillimin dhe zbatimin e strategjisësë integruar për ruajtjen dhe zhvillimin e zonës urbanehistorike, duke zhvilluar një vizion të përbashkët dheobjektiva dhe veprime të përbashkëta.

Përfitimet: Nëpërmjet metodës me pjesëmarrje, PMITK-ja isjell palët përkatëse të interesit bashkë duke u mundësuar:

a) të njohin dhe të kuptojnë nevojat e njëri tjetrit,b) të zhvillojnë zgjidhje të qëndrueshme që përmbushin

këto nevoja dhec) të drejtpeshojnë dhe koordinojnë nevojat midis palëve

të interesit dhe t’i sjellin ato në një linjë me nevojën përtë ruajtur pasuritë e trashëgimisë kulturore.

Kjo metodë mbështet gjithashtu rritjen e mirëkuptimit tëpalëve të interesit, respektit dhe kujdesit për vlerën që kadhe përfitimet që sjell trashëgimia kulturore për zhvillimine qëndrueshëm urban.

Përpunimi i një strategjie të përbashkët për ruajtjen dhezhvillimin e qëndrueshëm të zonës urbane historike do tëçojë gjithashtu në një identifikim më efikas me vizionin,objektivat dhe veprimet, për pasojë dhe një mbështetjemë të madhe për implementimin e tyre (“Ndjenja epronësisë”: një person është më i gatshëm të mbështesëdiçka kur është i përfshirë në zhvillimin e saj). Në një

farë mase kjo mund të ndihmojë që të çlirohen më tepërburime (private) (forca njerëzore, njohuri dhe financa) përzbatimin e veprimeve.

3.1.3. Qasja e orientuar nga menaxhimi

Ruajtja e trashëgimisë kulturore, implementimi dhepajtueshmëria e politikave dhe veprimeve përkatëse, sidhe menaxhimi i nevojave të ndryshme, kërkojnë jo vetëmveprime, por edhe procedura të zbatueshme dhe strukturakoordinimi, vendimmarrje dhe monitorim të rutinës sëpunës së përditshme, duke përmirësuar vazhdimishtruajtjen dhe zhvillimin e zonave urbane historike.

Për shembull, kërkohen struktura që përcaktojnë organizatapërgjegjëse për ruajtjen e trashëgimisë kulturore oseprocedura për të identifikuar kërcënimet e mundshmendaj trashëgimisë kulturore në një fazë të hershme.

Kështu që, brenda metodës së menaxhimit, përcaktohenpo ashtu procedura dhe struktura që shërbejnë përnjë menaxhim të efektshëm të ruajtjes dhe zhvillimit tëzonave urbane historike. Qasja e orientuar nga menaxhimipërmban një sistem menaxhimi dhe monitorimi për tëvlerësuar, përmirësuar dhe përshtatur strategjinë në njëproces përmirësimi të vazhdueshëm (cikli Planifiko - Bëj -Kontrollo - Vepro) për t’iu përgjigjur nevojave dhe sfidaveqë dalin. Kështu përcaktohen mekanizma ndërveprimimidis institucioneve, departamenteve qeveritare,institucioneve jo-qeveritare përkatëse dhe pronarëve tëobjekteve të trashëgimisë dhe palëve të tjera të interesitnë menaxhimin e zonës urbane historike dhe ruajtjen ecilësive të trashëgimisë kulturore.

Përfitimet: Sistemi i menaxhimit lehtëson angazhimin evazhdueshëm në përmirësimin e zonave urbane historikedhe trashëgimisë së tyre kulturore në rutinën e punës sëpërditshme. Ai mundëson koordinimin e kërkesave dheprojekteve me palët e tjera të interesit në drejtim të nevojavetë trashëgimisë kulturore dhe përditësimit të strategjisëme nevojat dhe sfidat e reja. Ai mbështet efektivishtmenaxhimin e ruajtjes së qëndrueshme të trashëgimisëkulturore me zhvillimin e orientuar drejt së ardhmes, dukegarantuar ruajtjen dhe mbrojtjen për brezat e ardhshëm tëkarakteristikave të veçanta të zonave urbane historike.

3.1.4. Qasja e orientuar drejt objektivit dhe zbatimitPër të mundësuar nxitjen e dëshiruar, menaxhimi efikasi zonave urbane historike ka nevojë për më shumërregullime se sesa rregullat dhe procedurat bazë. Prandaj,qasja e orientuar drejt objektivit dhe implementimit ka siqëllim të zhvillojë një vizion të përbashkët, objektiva tëkoordinuara dhe veprime të zbatueshme në favor të ruajtjesdhe zhvillimit të qëndrueshëm të sitit të trashëgimisë. Qasjae orientuar drejt objektivit dhe implementimit nënkuptonkrijimin e veprimeve, të cilat mbështesin drejtpërdrejtobjektivat e pranuara bashkërisht, të cilat nga ana e tyre,


18/76

18

mbështesin vizionin për zonën urbane historike. Vizioni,objektivat dhe veprimet kanë si qëllim të balancojnëkërkesat e ruajtjes së pasurive të trashëgimisë kulturoredhe nevojat e palëve të interesit që përdorin dhe jetojnënë zonën urbane historike.

Përfitimet: Një vizion i përbashkët dhe objektiva tëkoordinuara u japin palëve të interesit udhëzime dhenjë kornizë aktive mbi mënyrën se si duhet vepruardhe zhvilluar zona urbane historike. Veprimet tregojnëaktivitetet me të cilat do të arrihen objektivat që synojnënxitjen dhe ushtrojnë ndikim mbi zhvillimin e zonës urbanehistorike drejt vizionit të përbashkët.

Një strategji për zonat urbane historike, që aplikon këtokatër tipare do të ndihmojë në trajtimin dhe menaxhimine suksesshëm të kërkesave të shumëfishta të zonavehistorike urbane, duke garantuar si ruajtjen e trashëgimisëkulturore për brezat e sotëm dhe të ardhshëm, ashtu edhezhvillimin e zonave urbane historike atraktive shumëfunksionale për të gjitha palët e ndryshme të interesit.

3.2. Planet e Menaxhimit të Integruar të TrashëgimisëKulturorePlanet e Menaxhimit të Integruar të TrashëgimisëKulturore (PMITK-të) - siç edhe janë paraqitur në këtëudhëzues – janë instrumente për të zbatuar kriteret emetodës së re të menaxhimit për zonat urbane historike.PMITK-të prezantojnë në këtë mënyrë një instrumentnovator për të menaxhuar me efektivitetet ruajtjen dhe

zhvillimin e qëndrueshëm të zonave urbane historikedhe trashëgiminë e tyre kulturore me qëllim për të pasurvende atraktive, konkurruese dhe shumë funksionale. Atakoordinojnë kërkesat e trashëgimisë kulturore me kërkesate “përdoruesve” të shumëfishtë të zonës urbane historike

dhe me kërkesat e organeve qeveritare përgjegjëse.Kështu një PMITK përcakton dhe vendos strategjinëe përshtatshme, objektivat, veprimet dhe strukturën emenaxhimit për të ruajtur trashëgiminë kulturore dhepër të drejtpeshuar kërkesat e ndryshme, duke përdorurzonat urbane historike dhe trashëgiminë e tyre kulturoresi një aset të rëndësishëm zhvillimi. Prandaj PMITK-tëparaqisin një mjet të vlefshëm për çdo qytet historik nëEuropën Juglindore, duke përfshirë ato qytete që janësite të Trashëgimisë Botërore, e përderisa Udhëzimet përImplementimin e Konventës së Trashëgimisë botëroretë UNESCO-s (2008) kërkojnë që çdo sit i trashëgimisëBotëror të ketë një plan të përshtatshëm menaxhimi(ose një sistem menaxhimi tjetër të dokumentuar), i cilitë specifikojë se si vlera e jashtëzakonshme universale ezonës të ruhet, duke parapëlqyer mënyrat me pjesëmarrje.Qëllimi i këtyre sistemeve të menaxhimit ose planeve ështëqë të sigurohet mbrojtja efikase e sitit të TrashëgimisëBotërore për brezat e sotëm dhe të ardhshëm.

Në shumicën e rasteve, sistemi ideal i menaxhimit tësiteve të Trashëgimisë Botërore do të jetë në formën e njëPMITK-je.


19/76

19

Me qëllim vënien në praktikë të metodës së kapitullit 3,ky kapitull shpjegon hapat kryesorë për hartimin e njëPlani të Menaxhimit të Integruar të Trashëgimisë Kulturore(PMITK). Cikli jetësor i një PMITK-je bazohet në qasjen emenaxhimit, e cila përbëhet prej katër hapave kryesorëqë duhet të planifikohen, përgatiten dhe zbatohen gjatëprocesit të prodhimit:

1. Planifikimi:Planifiko ruajtjen, menaxhimin, përdorimindhe zhvillimin e sitit të trashëgimisë, duke përgatiturdhe zhvilluar PMITK-në.

2. Kryerja:Vendos në funksionim veprimet, proceduratdhe strukturat përkatëse, duke i implementuar sipasdhe në pajtim me me PIMTK-në.

3. Kontrolli: Rishiko efikasitetin dhe rezultatet eveprimeve, procedurave dhe strukturave, duke imonitoruar ato.

4. Veprimi:Merr masa korrektuese dhe plotësuese, dukepërshtatur PMITK-në.

Këto hapa përsëriten në një proces të vazhdueshëmndryshimi për të përmirësuar vazhdimisht ruajtjen dhezhvillimin e zonës urbane historike.

Shënim: Nëse rezulton se përpunimi i një PMITK-je“të plotë” në mënyrë të menjëhershme është shumëkompleks, përqendrohuni në zbatimin e çështjeve dhekomponentëve më shumë të rëndësishëm nga pikëpamjalokale. Përfshi pjesët “që mungojnë” hap pas hapi kurrishikoni PMITK-në.

4.1. Përgatitja e Terrenit

Përgatitja e plotë e PMITK-së është kyçe në aplikimin esuksesshëm të metodës së re të përshkruar në Kapitullin3. Katër janë përbërësit kyç në përgatitjen e terrenit përzhvillimin dhe implementimin e një PMITK-je:

4. Hartimi i Planeve të Menaxhimit të

Integruar të Trashëgimisë Kulturore

Cikli jetësor i një PMITK-je


20/76

20

A. Krijimi i një grupi lokal mbështetës

B. Analizimi i situatës aktuale

C. Zhvillimi i një plani veprimi për hartimin e PMITK-së

D. Sigurimi i mbështetjes politike dhe financiare për procesin e hartimit

Objektivi kryesor në ‘përgatitjen e PMITK-së’ ështësqarimi i kornizës së përgjithshme përpara se PMITK-ja tëzhvillohet, për të shmangur që “ndonjë” PMITK në zhvillimtë mos arrijë të trajtojë nevojat dhe realitetet aktuale tëzonës urbane historike dhe trashëgimisë së saj kulturore.

Përgjigjet ndaj pyetjeve të mëposhtme ndihmojnë nëpërgatitjen e plotë të PMITK-së, duke sjellë në të njëjtënlinjë ruajtjen e trashëgimisë kulturore me zhvillimin eqëndrueshëm të zonës.

1. Për çfarë nevojitet PMITK-ja?

2. Cili është objektivi dhe qëllimi i PMITK-së?

3. Cilat çështje dhe tema duhet të adresohen?

4. Cilat nga palët e interesit duhet të përfshihen përtë garantuar implementimin e suksesshëm dhe

pajtueshmërinë e PMITK-së?

Ky kapitull nxjerr në pah “përgjigjet” e pyetjeve duke treguar“çfarë duhet të bëhet” në përgatitjen e terrenit për PMITK-në.

4.1.1. Ngritja i një Grupi Lokal Mbështetës (GLM)

Arsyet për krijimin e një grupi lokal mbështetësNjë Grup Lokal Mbështetës (GLM) në mbështetje tëzhvillimit dhe implementimit të PMITK-së, e cila është e

orientuar në drejtim të nevojave të zonës urbane historikedhe përdoruesve të saj, ofron mundësinë e veçantë për tësjellë së bashku palët e ndryshme të interesit 1:• për të njohur nevojat e shumëfishta,• për të zhvilluar një PMITK duke u bazuar mbi këto

nevoja aktuale,• për të koordinuar nevojat midis palëve të interesit të

përfshira dhe• për të përputhur nevojat me kërkesat e trashëgimisë

kulturore.

Përfshirja e palëve të interesit do të kontribuojë gjithashtunë krijimin e një “ndjenje pronësie” dhe mbështetjeje përsa i përket rregullave dhe marrëveshjeve të PMITK-së:

“Për atë që unë kam kontribuar, jam më i prirur që tambështes dhe të pajtohem”.

Për më tepër përfshirja mbart mundësinë për të krijuarnjë mirëkuptim më të madh mbi vlerën dhe përfitimet etrashëgimisë kulturore tek palët e interesit, të cilët do tëlehtësojnë implementimin dhe pajtimin me PMITK-në.

Çfarë duhet bërëPërgjigja e pyetjeve të mëposhtme ndihmon në identifikimine grupeve të interesit për t’u përfshirë në GLM dhe për t’imotivuar ata që të marrin pjesë:1. Kush mund të jetë i interesuar/i ndikuar prej nga ‘rezultatet’

e PMITK-së? Kush mund të nevojitet dhe të jetë përgjegjës për implementimin dhe pajtueshmërinë e PMITK-së?

2. Çfarë mund t’i bëjë ata të marrin pjesë dhe tëbashkëpunojnë?

3. Cilat janë nevojat dhe interesat e tyre?

Identifiko pjesëmarrësit e GLM-sëPër t’iu përgjigjurpyetjes 1, identifikimin e pjesëmarrësvetë GLM-së, mund të përdoren qasje të ndryshme.

Disa qytete, për shembull, përdorin një teknikë të quajturanaliza e palëve të interesit për të identifikuar personadhe përfaqësues institucionesh të cilët janë shumë tëinteresuar (kanë interes) dhe janë në një pozitë tëfuqishme (kanë pushtet, ndikim) , për të mbështetur (osebllokuar) ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe zhvillimin ezonës së trashëgimisë.

Brenda një grupi ekzistues, i cili u shndërrua në GLM, atadiskutojnë se cilat janë palët e interesit të ndikuara ngatrashëgimia kulturore dhe zhvillimi i zonës urbane historike.Ata i vendosin palët e interesit në një “tabelë pushteti/• Palët e interesit janë persona ose përfaqësues të grupevetë interesit të cilët në lidhje me çështjen:

• Kanë diçka në lojë ose interes të fuqishëm, ndikohen nga çështjaose mund të pengojnë në implementimin e “zgjidhjeve”;

• Janë të nevojshëm për implementimin e zgjidhjeve ose janë në njëpozicion për të kontribuar në mënyrë pozitive në hartimin dhe im-plementimin e zgjidhjeve (p.sh. njohuri, ekspertizë, financa, pushtet).


21/76

21

interesi” në lidhje me pushtetin/ndikimin e tyre dheinteresin në ruajtjen dhe zhvillimin e sitit të TrashëgimisëBotërore.

Palët e interesit të vendosura në cepin e sipërm të djathtë

u përfshinë në GLM (interes dhe pushtet i lartë).Tabela e pushtetit/interesit

Qytete të tjera kanë kryer një analizë të pronësisë së tokësbrenda zonës urbane historike për të identifikuar se cilizotëron pjesë të rëndësishme të pasurisë së patundshme.Ata u identifikuan si një grup interesi potencial me interesapër vlerën e tokës dhe mirëmbajtjen e pasurisë. Për më

tepër, aktivitetet në qytetin e vjetër u rishikuan për tëidentifikuar grupet e interesit me interesa në lloje specifikeaktivitetesh që kanë në lidhje me zonën. Sipas ndikimittë tyre në menaxhimin e zonës (zotërime të rëndësishmetë pasurisë ose lloj i rëndësishëm aktiviteti), grupet einteresit u kategorizuan si grupe interesi “udhëheqëse”ose “dytësore”.

Grupe tipike interesi janë institucionet publike dhe privateme formime (profesionale) të ndryshme:

1. Këshilli Lokal, Zyra e Kryetarit të Bashkisë;2. Drejtoritë e Bashkisë që janë përgjegjëse për

konservimin e ndërtesave, planifikimin urban dhezhvillimin, zhvillimin ekonomik, kulturën, çështjetsociale, mjedisin;

3. Zyra e turizmit, autoritetet e mbrojtjes së monumenteve;menaxherët e qyteteve/shoqatat e promovimit tëqytetit;

4. Shoqatat e pronarëve të shtëpive, shoqatat e pasurivetë patundshme, dhoma e industrisë dhe e tregtisë,sipërmarrësit, institucionet kulturore, universitetet,qytetarët (shoqatat), autoritetet rajonale, ekspertët.

Një faktor i rëndësishëm për punën e suksesshme të GLM-së është bashkimi i njerëzve me formime (profesionale) tëndryshme në një grup ndër-disiplinor.

Një aspekt tjetër i rëndësishëm i përbërjes së GLM-së

mbetet fakti se përfaqësuesit e institucioneve kanë fuqistatusore për të marrë vendime dhe kështu zgjidhjetmund të diskutohen drejtpërdrejt dhe të merren vendime.Gjithashtu pjesëmarrja e vazhdueshme e të njëjtëvenjerëz është e rëndësishme për të ndërtuar besim midispjesëmarrësve.

Mobilizo pjesëmarrësit për të marrë pjesë në GLM dhezbulo nevojat e interesat e tyre.Si një mënyrë e mirë për t’iu përgjigjurpyetjes 2, mobilizimii pjesëmarrësve të identifikuar për të marrë pjesë në GLM,është me shumë efikasitet që t’u shpjegohen pjesëmarrësvetë mundshëm që në fillim përfitimet që ata kanë duke qenëpjesë dhe pjesëmarrës në GLM.

Përfitimet e pjesëmarrjes janë:Mundësia për të integruar interesat dhe shqetësimet etyre (të institucionit që personi përfaqëson);Marrja në konsideratë e interesave dhe shqetësimevetë tyre në PMITK;Hapësira informale brenda GLM-së për të shkëmbyerdhe diskutuar në një grup ndër-disiplinor nevojat,politikat dhe veprimet me palët e tjera të interesit përtë gjetur zgjidhje më të mira;Mundësia për të çelur fonde për aktivitetet e tyre.

Këto përfitime i vihen në dukje pjesëmarrësve nëpërmjetbisedave personale, letrave dhe takimeve informative, nëtë cilat ftohen të gjitha palët e identifikuara të interesittë GLM-së. Takimet dhe bisedat informative gjithashtuvërtetuan se ishin një mundësi e përshtatshme për:

të paraqitur informacion të mëtejshëm rreth idesë sëPMITK-së dhe GLM-së si stimuluestë hulumtuar nevoja dhe interesa të lidhura metrashëgiminë kulturore dhe zonën historike urbane dhemotivimin e pritmëritë e tyre nga pjesëmarrja në GLMdhe zhvillimi i PMITK-së(pyetja 3).

Nëse këto nevoja, interesa dhe motivime do të merren nëkonsideratë në punën e GLM-së dhe të jenë adresuar nëPMITK, kënaqësia e pjesëmarrësve, si në GLM ashtu edhenë PMITK do të rritet në mënyrë të qenësishme.

Themelimi i një GLM-je të fuqishme sjell krijimin e njëthemeli të rëndësishëm për zhvillimin e suksesshëm dheimplementimin e PMITK-së. Gjithsesi, rekomandohet që tëmendohet rreth mënyrës se si palët e interesit që nuk janëtë përfshira në GLM të mund të përfshihen në procesin ezhvillimit të PMITK-së për të arritur një pjesëmarrje të gjerëtë palëve të interesit.


22/76

22

Bazuar mbi rezultatet e analizës, mund të përcaktohenedhe me më shumë saktësi (qëllimi i PMITK-së) nevojakonkrete për veprime dhe koordinim për t’u adresuar nëPMITK. Kjo mundëson zhvillimin e një PMITK-je “të bërëme porosi” dhe të orientuar drejt objektivit dhe veprimit,

bazuar mbi sfidat e identifikuara, mundësitë dhe nevojatpër zonën urbane historike dhe përdoruesit e saj.

Çfarë duhet bërëNdërsa analizimi i situatës aktuale shërben në radhëtë parë për të identifikuar dhe kuptuar se në cilën pikëpartnerët (grupet e interesit) vlerësojnë aktualisht ruajtjendhe zhvillimin e sitit të tyre të trashëgimisë kulturore,përgjigjet për tre pyetjet e mëposhtme janë të dobishmepër të pasur një analizë produktive:

1. Cila është trashëgimia juaj kulturore? Cilat janënevojat dhe sfidat e saj?

Duke iu përgjigjur këtyre pyetjeve, fitohet informacion rreth:- Llojit të trashëgimisë kulturore në zonën urbane

historike (përshkrimi i trashëgimisë kulturore nëpërgjithësi si dhe ndërtesat e rëndësishme nga anavizuale, pamje të rëndësishme, etj.),

- Gjendja e ruajtjes së saj (p.sh shkalla e prishjes dhemospërdorimi i ndërtesave historike),

- Rëndësia dhe vlera e sitit të trashëgimisë kulturore(çfarë duhet të ruhet),

- Nevojat dhe sfidat e saj në lidhje me ruajtjen dhezhvillimin.

2. Cilat janë kërkesat e ‘përdoruesve’ në lidhje me sitine trashëgimisë kulturore?

Përgjigja e kësaj pyetje ndihmon në identifikimin enevojave dhe të kontrollit për efekte (të mundshme)bashkëvepruese si dhe të konfliketeve të lidhura me ruajtjene trashëgimisë kulturore, por gjithashtu të konflikte midisnevojave të përdoruesve, të cilat duhet të drejtpeshohendhe koordinohen.

3. Çfarë udhëzime dhe specifikime për trashëgiminëkulturore dhe sitin e saj ekzistojnë aktualisht?

Përgjigja e kësaj pyetje jep një pamje të mirë tëpërgjithshme të politikave ekzistuese, koncepteve dheplaneve e deklarimeve të tyre për ruajtjen dhe zhvillimin

e zonës urbane historike - identifikohen dhe shqyrtohenmundësitë për konflikte dhe nevojat e koordinimit midisparimeve, objektivave, veprimeve ekzistuese, etj.

Trajtimi i këtyre çështjeve ndihmon në identifikimin enevojave, sfidave (kërcënimeve, problemeve, konflikteve) dhemundësive për ruajtjen dhe zhvillimin e sitit të trashëgimisëkulturore, nga të cilat përcaktohen kërkesa për veprim dhekoordinim si dhe çështjet për t’u adresuar në PMITK.

Burimet kryesore për analizimin e situatës aktuale janë:- Dokumentet ekzistues dhe publikimet e bëra nga

institucionet publike dhe private,

Rekomandime për Grupet Lokale MbështetësePalët e interesit duhet të përfitojnë ngapjesëmarrja në GLM;

Mos krijoni pritshmëri të pamundura: Sqaroninë fillim të drejtat dhe detyrat e GLM-së; jini tëhapur dhe transparent;Ndërtoni besim midis palëve të interesit tëpërfshira;Që një GLM të jetë e aftë për të punuar nukduhet të ketë më shumë se 15 persona. Nëseështë e nevojshme, përfshi më shumë palëinteresi në grupe të nënrenditura ose në njëforum të hapur;Përfshini autoritetin q ë ju financon n ë shkallërajonale/kombëtar për arsye se ata mund të

japin informacion rreth përparësive rajonale/kombëtare dhe mundësive financuese;

Bashkoni grupet e interesit publik me ata privatqë kanë interesa të ndryshme dhe bëjini tëkuptojnë nevojat e njëri tjetrit;Mos dubloni struktura: Nëse ju keni diçkatë krahasueshme me një GLM, përdoreniatë. Shtoni aktivitete dhe grupe interesi nësenevojiten;Vendosni struktura të qëndrueshme: Strukturatduhet të vazhdojnë pasi të keni përpunuarPMITK-në, p.sh duke përdorur GLM-në përimplementimin dhe monitorimin e PMITK-së;Duhet t ë kini një moderator të aftë ‘t ë

paansh ëm’ në krye të GLM-së, i pranuar ngatë gjithë partnerët, me detyrë që të kontribuojënë zhvillimin e PMITK-së dhe organizimit tëprocesit të GLM-së;Një GLM e suksesshme kërkon kohë dhe një

përgatitje tërësore.

4.1.2. Analizimi i situatës aktuale të sitit tëtrashëgimisë kulturore

Arsyet për analizimin e situatës aktuale

Analizimi i situatës aktuale të zonës historike urbane është

i një rëndësie të veçantë në se ndihmon në dhënien e njëpamjeje të përgjithshme dhe ndërgjegjëson për gjendjenaktuale në lidhje me ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhezhvillimin e zonës. Ajo ndihmon institucionin përgjegjëspër hartimin e PMITK-së dhe anëtarët e GLM-së për tëidentifikuar konflikte (të mundshme) dhe për të kuptuarkërkesat e ‘përdoruesve’ të zonës urbane historike dhetë trashëgimisë kulturore. Për më tepër mund që tëparashtrohen nevoja për përmirësimin e strukturave,procedurave dhe masave për të ruajtur trashëgiminëkulturore dhe zhvilluar në mënyrë të qëndrueshme zonënurbane historike.


23/76

23

- Intervistat dhe pyetjet e palëve të interesit për ruajtjendhe zhvillimin e sitit të trashëgimisë kulturore, dhe

- Autorizimi i studimeve për të përftuar informacionin qëmungon.

4.1.3 Zhvillimi i një plani veprimi për prodhimin e njëPMITK-je

Arsyet për zhvillimin e një plani veprimiPërpara fillimit të zhvillimit të dokumentit, është erëndësishme të sqarohen objektivat dhe çështjet për t’uadresuar në PMITK (duke ndjekur metodën e orientuarnga objektivi) dhe procesin se si të zhvillohet PIMTK-jaduke përfshirë GLM-në dhe palë interesi të tjera (dukendjekur metodën me pjesëmarrje).

PMITK-në dhe cilat do të ishin detyrat.

Objektiva të mundshme të PMITK-ve janë:1. ruajtja e vlerave të trashëgimisë kulturore të një vendi;2. zhvillimi dhe sigurimi i zonave urbane historike

atraktive, konkurruese dhe shumë funksionale;3. koordinimi dhe menaxhimi i kërkesave të trashëgimisë

kulturore dhe të “përdoruesve” të zonave urbanehistorike, si dhe i interesave dhe funksionevekonfliktuale;

4. rritja e vlerësimit dhe ndërgjegjësimit mbi vlerat etrashëgimisë kulturore.

2. Cilat çështje do të adresohen në PMITK?Përgjigja e kësaj pyetjeje përqendrohet - bazuar nërezultatet e analizës të situatës aktuale – tek ato çështjetë cilat PMITK-ja do të adresonte për të pasur mundësitë menaxhojë me efikasitet sfidat, mundësitë dhe nevojatpër ruajtjen dhe zhvillimin e sitit të trashëgimisë kulturore.Është e një rëndësie të madhe që të përcaktohen:

- procedurat dhe strukturat e koordinimit, vendimmarrjesdhe monitorimit për të siguruar qasjen e menaxhimitdhe

- fusha e veprimeve për të siguruar qasjen e integruar përruajtjen dhe zhvillimin e sitit të trashëgimisë kulturore.

Shembuj të fushave tipike të veprimit:

Plani i veprimit mund të kryejë funksionin e sistemit tënavigacionit në makina. Ai tregon rrugën optimale për tëarritur nga pika e nisjes në destinacionin e dëshiruar, dukepasur një PMITK të dobishme dhe të zbatueshme, e cilaadreson sfidat, mundësitë dhe kërkesat e identifikuara për

ruajtjen dhe zhvillimin e sitit të trashëgimisë kulturore. Planii veprimit garanton se nuk do të ketë devijime nga procesii hartimit të PMITK-së, por do të “udhëtohet” vazhdimishtnë drejtim të destinacionit të caktuar.

Çfarë duhet bërëPërgjigja e pesë pyetjeve të mëposhtme mbështetpërpunimin e një plani veprimi në mbështetje të zhvillimittë PMITK-së të orientuar nga objektivi.

1. Cili është qëllimi dhe objektivi konkret i PMITK-së?Përgjigja e pyetjes tregon çfarë synohet të arrihet me

Përbërja e këtyre fushave të veprimit ndryshon në varësi tësituatës lokale. Brenda fushës së veprimit “planifikimi urbandhe zhvillimi” adresohen çështje të ndryshme si p.sh. planiurban, banesat, aksesueshmëria transporti dhe koha e lirë.

3. Si do të strukturoret procesi i përpunimit të PMITK-sëduke përfshirë palët e interesit?

Në përgjigje të kësaj pyetjeje është me shumë vlerëzhvillimi i një programi pune të përgjithshëm, në përputhje


24/76

24

4.1.4. Siguroni mbështetje politike dhe financiare përprocesin e hartimit

Dy pyetjet e mëposhtme duhet të marrin përgjigjepozitive, përderisa ato kanë një ndikim të konsiderueshëmnë hartimin e suksesshëm të PMITK-së:1. A është siguruar mbështetja politike?2. A janë në vend burimet e nevojshme?

Prandaj, është shumë e rekomandueshme që të informohetkëshilli bashkiak rreth metodës së PMITK-së përpara sePMITK-ja të përpunohet dhe të merret një vendim zyrtar.Gjithashtu është e dobishme që këshilli bashkiak tëinformohet vazhdimisht rreth rezultateve afatmesme, përtë pasur mundësi që të reagojë ndaj komenteve të ngrituranga përfaqësuesit politikë gjatë procesit të zhvillimit.

Në lidhje me mbështetjen financiare, duhet të sigurohenburime të mjaftueshme për procesin. Në radhë të parë,institucioni përgjegjës për prodhimin e PMITK-së duhettë ketë të punësuar burime njerëzore të mjaftueshme përtë pasur mundësi që ta përfundojë me sukses detyrën.Gjithashtu mund të nevojiten burime financiare, përshembull për mbështetje të jashtme të analizës së situatësaktuale ose për organizimin dhe moderimin e procesit tëpjesëmarrjes të palëve të interesit.

4.2. Zhvillimi i Planeve të Menaxhimit të Integruar të

Trashëgimisë KulturoreNjë hap thelbësor për prodhimin e Planeve të Menaxhimittë Integruar të Trashëgimisë Kulturore (PMITK) ështëzhvillimi i komponentëve të tij kryesorë që mundësojnëmenaxhimin në mënyrë të qëndrueshme të sitit tëtrashëgimisë kulturore. Ka tre elementë që duhet të ndiqenkur zhvillohet përmbajtja e PMITK-së:

A. Përfshirja e grupit lokal mbështetës dhe palëve të tjeratë interesit

B. Zhvillimi i një vizioni, objektivave për sitinC. Zhvillimi i strukturave dhe procedurave

me objektivat dhe çështjet e përcaktuara për t’u adresuarnë PMITK. Programet e punës përcaktojnë një seriaktivitetesh për zhvillimin e PMITK-së dhe mënyrën sesi të përfshijnë GLM-në dhe palët e tjera të interesit nëprocesin e zhvillimit, duke ndjekur qasjen me pjesëmarrje

dhe komunikim.4. Kush do të jetë përgjegjës për procesin e përpunimit

të PMITK-së?Përderisa përpilimi i PMITK-së, duke përfshirë grupetpërkatëse të interesit, është një proces shumëdimensionaldhe kompleks, është shumë e rekomandueshme që tëpërcaktohet një institucion përgjegjës për përpunimin ePMITK-së

Shumë shpesh kjo detyrë i është caktuar njësisë sëTrashëgimisë Botërore ose zyrës për mbrojtjen etrashëgimisë ose, në disa raste, edhe departamentit tëplanifikimit urban apo departamentit të zhvillimit urban.

Disa qytete pajtojnë ekspertë të jashtëm si mbështetje përtë shkruar PMITK-në dhe moderuar GLM-në.

5. Cilat janë “të drejtat dhe detyrat” e palëve të interesittë përfshira në prodhimin e PMITK-së?

Një eksperiencë me vlerë është që të diskutohen me GLM-në pyetjet e përmendura më sipër, duke zhvilluar një planveprimi të pranuar nga të gjithë anëtarët e GLM-së. Kjondihmon në shmangien e pritmërive dhe zhgënjimeveçorientuese të anëtarëve të GLM-së gjatë procesit tëzhvillimit. Çështje të tjera të rëndësishme për t’u diskutuarme GLM janë:- Objektivi dhe detyrat e GLM-së (si do të përfshihet GLM-ja në procesin e zhvillimit);

- Përgjegjësitë e anëtarëve të GLM-së (çfarë pritet prejtyre);- Mundësia për të marrë pjesë (d.m.th. mundësia për të

ndikuar vendimmarrjen ose madje në disa raste për tëmarrë vendime në GLM).

Është dobiprurëse që këto “marrëveshje” të përfshihennë programin e punës së PMITK-së dhe të pranohen ngaanëtarët e GLM-së.

Rekomandime të mëtejshme për krijimin eplaneve të veprimit

Jini të qartë rreth “rolit” që duhet të luajëPMITK-ja në kuadrin e politikave urbane dhedokumenteve planifikuese.Sigurohuni që PMITK-ja ndjek katër kriteretkryesore: qasje menaxhimi të integruar, mepjesëmarrje, të orientuar drejt objektivit dheimplementimit.Diskutoni rreziqe dhe hamendje të cilat mundtë rrezikojnë zhvillimin e suksesshëm të PMITK-së dhe përfshirjen e GLM-së. Miratoni veprimeqë të parandalojnë rreziqet.

Sigurohuni që çështjet e adresuara në PMITKkanë lidhje me anëtarët e PMITK-së në mënyrëqë t’i motivojnë ata për të marrë pjesë.Sqaroni përgjegjësitë për çdo aktivitet tëprogramit të punës: Kush po bën, çfarë dhekur?Gjatë ndjekjes së një procedure të pranuarmë parë - plani i veprimit – situatat, objektivat,etj., mundet që të ndryshojnë duke sjellëndryshime në kohën ose drejtimin e PMITK-së. Prandaj, plani i veprimit nuk duhet tëbëhet diktatorial. Duhet të nxitet fleksibiliteti,kur ky është në interes të projektit dhe kurkonsensusi mund të arrihet me GLM-në.


25/76


26/76

26

4.2.2. Zhvillimi i vizionit, objektivave dhe veprimeve

Arsyet për zhvillimin e vizionit, objektivave dheveprimeve për sitinZhvillimi i një vizioni, objektivave dhe veprimeve të

përbashkëta për ruajtjen dhe zhvillimin e qëndrueshëm tësiteve të trashëgimisë – bazuar në rezultatet e analizës tësituatës aktuale – përbën elementin më të rëndësishëm tëqasjes së orientuar drejt objektivit dhe implementimit tëPMITK-së.

Nga vizioni në veprim

Vizioni i përbashkët prezanton të ardhmen e aspiruartë sitit të trashëgimisë dhe reflekton se si Bashkia dhepalët e interesit të përfshirë “e shohin” zonën e tyreurbane historike në një periudhë afatgjatë. Është kornizaudhëheqëse për përcaktimin e objektivave dhe veprimevenë procesin e mëtejshëm, në drejtim të të cilit Bashkiadhe palët e interesit do të orientojnë aktivitetet e tyre tëardhshme.

Nga vizioni i përbashkët mund të nxirren parime dheobjektiva koherente në mbështetje të vizionit. Ato duhettë përcaktohen për çdo çështje/fushë veprimi që ështëidentifikuar si e rëndësishme për PMITK-në.

Për më tepër, përkufizimi i gjithëpranuar lejon koordinimindhe ekspozimin e konflikteve midis tyre, të cilat ngaana tjetër mund të diskutohen në GLM për të gjeturzgjidhje të mundshme dhe për të kufizuar konfliktetgjatë implementimit të PMITK-së. Kështu që, parimet dheobjektivat shërbejnë për ta bërë funksional vizionin, dukepërcaktuar çfarë synohet të arrihet për çdo fushë vepriminë lidhje me ruajtjen dhe zhvillimin e zonës urbanehistorike.

Parimet dhe objektivat nga ana tjetër mundësojnë veprimekoherente dhe konkrete në mbështetje të drejtpërdrejtë të

arritjes së objektivave. Kjo garanton zhvillimin e veprimeveqë kanë objektiv të drejtpërdrejtë përmirësimin e zonësurbane historike për të arritur të ardhmen e saj të dëshiruar.Për më tepër, zhvillimi i përbashkët i veprimeve lejonkoordinimin e veprimeve midis aktorëve, duke nxjerrë

avantazhe nga efektet e bashkëveprimit.Parimet nënvijëzojnë rëndësinë dhe kontributin (emundshëm) të fushës së veprimit në ruajtjen dhe zhvillimine sitit të trashëgimisë kulturore dhe anasjelltas, kontributin(e mundshëm) të trashëgimisë kulturore për zhvillimin easaj fushe veprimi. Ato gjithashtu bëjnë një përvijëzim të

përafërt të kritereve që ndihmojnë për të kuptuar nëse njëkoncept, plan ose veprim i ri pajtohet me vizionin e zonësurbane historike.

Çfarë duhet bërë

Për zhvillimin e vizionit, objektivave dhe veprimeve ështëe rëndësishme që

vizioni, objektivat dhe veprimet të merren me sfidat,mundësitë dhe nevojat e identifikuara gjatë analizës sësituatës aktuale dhe me çështjet e përcaktuara për t’u

përfshirë në PMITK;ato të jenë të pranuara nga palët e përfshira të interesit;objektivat ndihmojnë në përmbushjen e vizionit dheveprimet ndihmojnë në përmbushjen e objektivave nëmënyrë që të ketë një progres koherent dhe të saktënga vizioni tek veprimet;mospërputhjet midis objektivave dhe veprimeve tëkontrollohen dhe diskutohen për të gjetur zgjidhje,në mënyrë që të arrihet një menaxhim dhe zhvillim itrashëgimisë kulturore me sa më pak konflikte.

Përgjigjet e tre pyetjeve të mëposhtme janë të dobishmenë këtë proces:


27/76

27

Plani i Veprimit LokalNjë eksperience tjetër e mirë është përmbledhja e të gjithaveprimeve kyç në një Plan Veprimi Lokal (PVL), dukedhënë më shumë informacion për to në përgatitjen dheimplementimin e tyre. Prandaj është e dobishme që tëpërcaktohet:

Përgjegjësia:Vendosja e emrit të personit/institucionitpërgjegjës për implementimin e veprimit, i cili do jetëpersoni i kontaktit dhe koordinatori për veprimin. Përmë tepër, vendoset emri i palëve të interesit për t’upërfshirë në zhvillimin dhe implementimin e veprimit.Burimet financiare:Vlerësimi i burimeve të nevojshmefinanciare për implementimin e veprimit (nëse është emundur gjithashtu edhe fuqisë punëtore).Financuar nga/Programi Financues: Regjistrohet senga vijnë burimet financiare (p.sh nga buxheti bashkiak,rajonal, kombëtar ose program i BE-së, institucioneprivate, etj.).

1. Cila është e ardhmja e aspiruar për sitin e trashëgimisëkulturore, në të cilin Bashkia dhe palët përkatëse tëinteresit duan të kontribuojnë?

Përgjigja e pyetjes ndihmon në përcaktimin e vizionitpër zonën e tyre urbane historike. Një mënyrë është

për t’i kthyer të gjitha sfidat, mundësitë dhe nevojat eidentifikuara gjatë analizës së situatës aktuale në mesazhepozitive. Gjithashtu diskutimet dhe debatet publikemund të ndihmojnë në përcaktimin e vizionit për sitet etrashëgimisë kulturore.

2. Cilat parime dhe objektiva mbështesin arritjen evizionit dhe një zhvillim të mirë- balancuar të sitit tëtrashëgimisë kulturore?

Përgjigja e pyetjes ndihmon në përcaktimin e parimevedhe objektivave të nevojshme përkatëse për secilënfushë veprimi, të cilat janë përcaktuar për t’u adresuar nëPMITK. Një metodë e realizuar në masë është analizimii dokumenteve ekzistues në kërkim të kritereve dheobjektivave që mund të shërbejnë për të filluar diskutimin.

Kjo metodë ka avantazhin e shmangies së “shpikjessë rrotës” dhe zhvillimit mbi ide ekzistuese. Përfshirjae objektivave të tillë në PMITK mundëson edhepajtueshmërinë e PMITK-së me dokumentet e tjerë.

3. Cilat veprime duhet të zbatohen për të mundësuararritjen e objektivave të përcaktuar?

Përgjigja e kësaj pyetje ndihmon në përcaktimin eveprimeve koherente për ruajtjen dhe zhvillimin e sitit tëtrashëgimisë kulturore në të njëjtën linjë me objektivat.Një metodë gjerësisht e përdorur është analizimi i

dokumenteve ekzistues për veprime përkatëse për tëfilluar diskutimin.

Është vërtetuar se përfshirja e GLM-së ka një vlerë të lartëkur përcaktohen dhe koordinohen vizioni, objektivat dheveprimet dhe gjenden zgjidhje për konfliktet e identifikuara.Një qasje e mirë për këtë është kryerja e seminareve dhedebatet publike.

Kjo inkurajon mbështetje për përmbajtjen e PMITK-së,implementimin dhe pajtueshmërinë e saj.

Një teknikë e veçantë është radhitja e objektivave dheveprimeve që tashmë janë shkruar në një mënyrë mëtë përgjithshme për të nxitur formulimin e tyre më tësaktë dhe në të njëjtën kohë për të shmangur qëndrimin“mbrojtës” të palëve të interesit. Kjo i bën palët e interesitqë ta ndiejnë veten e tyre si “zotëruesit” ose favorizuesit eobjektivave dhe veprimeve dhe të fuqizojnë identifikimine tyre me PMITK-në.

Një tjetër metodë për zhvillimin e objektivave dheveprimeve është përfshirja e ekspertëve të jashtëm,përderisa ata kanë eksperiencë dhe ekspertizë për tëtransformuar sfidat dhe mundësitë në objektiva dheveprime të mundshme.

Rekomandime të mëtejshme për zhvillimin eobjektivave dhe veprimeve

Zhvilloni objektiva realiste dhe të realizueshme.Jepini secilit një titull të bazuar dhe përshkruajeniatë me pak fjali për të sqaruar qëllimin e tij.Zhvilloni objektiva konkrete dhe të matshme,të cilët do të lehtësojnë nxjerrjen e veprimevekonkrete dhe të nevojshme dhe monitorimin ezhvillimit të sitit të trashëgimisë kulturore.Bëjini objektivin dhe veprimet brendaadministratës publike të njohura për publikun.Në fillim zhvilloni objektivat dhe më pasveprimet. Shmangni diskutimin e objektivavedhe veprimeve në të njëjtën kohë për t’usiguruar që veprimet mbështesin objektivatdhe nuk do të jenë objektivat ata që do t’upërshtaten veprimeve ekzistuese.Zhvilloni veprime konkrete për çdo objektivdhe përshkruajini ato sa më qartë që të jetëe mundur. Jepini çdo veprimi një emër tëbazuar për qëllime komunikimi – si dhe pajisinime informacione shtesë mbi kërkesat dhekonsideratat për hartimin dhe implementimin etyre.Identifikoni veprimet kyçe për çdo fushë veprimi,mbi të cilat do të përqendrohen burimet nëdispozicion, përderisa shpesh ka më shumëveprime se burime në dispozicion. Kjo do tëgarantojë përparimin e çdo fushe veprimi dhepërdorimin efikas të burimeve.Mos përfshini veprime të cilat nuk kontribuojnëdrejtpërsëdrejti në një objektiv.Kontrolloni nëse veprimet janë në të njëjtën linjëme politikat dhe programet rajonale, kombëtaredhe të BE-së, përderisa mund të ketë financimepër implementimin e tyre.


28/76

28

Sigurimi i burimeve financiare: Deklaroni qartë“po” ose “jo” në varësi nëse burimet financiare janësiguruar. Në rast se ato nuk janë siguruar, hapi tjetër dotë jetë përfitimi i burimeve të mëtejshme ose përshtatjae veprimit ndaj kufizimeve financiare.

Afati kohor: Deklaroni se në cilin vit veprimet duhettë zbatohen. Deri në atë kohë burimet e nevojshmeduhet të jenë në dispozicion.Lidhje me projekte të tjera: Deklarimi i lidhjeve meprojekte të tjera, të cilat lidhen drejtpërdrejt meveprimin. Për shembull në fushën e “Trashëgimisëkulturore të ndërtuar” është një veprim për të informuarnjerëzit rreth praktikave të mira në rehabilitimin privattë ndërtesave të listuara. Në fushën e “rritjes sëndërgjegjësimit” është një veprim për t’u vendosurndërtesave të listuara tabela informative. Këto dyprojekte duhet të lidhen dhe koordinohen.

4.2.3. Zhvillimi i strukturave dhe proceduravePërfitimet nga përshtatja (ose përmirësimi) i strukturavedhe procedurave

Në ruajtjen dhe zhvillimin e siteve të trashëgimisë kulturorenuk ndihmojnë vetëm veprimet, por edhe strukturat dheprocedurat e rutinës së punës së përditshme, të cilat lejojnëkoordinimin e kërkesave, veprimeve dhe konflikteve (të

reja), si dhe marrja e vendimeve të cilat dhe pajtohen merregullat e PMITK-së.

Kështu që, procedurat përkatëse u tregojnë njerëzve secila organizatë është përgjegjëse dhe kush është personi

i kontaktit për situata specifike dhe vendimmarrjen nëlidhje me ruajtjen e trashëgimisë kulturore. Proceduratdemonstrojnë sekuencën e “veprimeve” për t’u ndjekurnë mënyrë që të mundësohet koordinimi i kërkesave tëndryshme dhe arritja e zgjidhjeve të qëndrueshme përsituata specifike.

Për më tepër, strukturat dhe procedurat, të cilat sjellinbashkë palët përkatëse të interesit, janë të dobishme nëpërmirësimin e marrëdhënieve të punës midis tyre. Më tejato ndihmojnë në reduktimin e konflikteve dhe fërkimevenë menaxhimin e sitit të trashëgimisë kulturore si dhe nëimplementimin dhe zhvillimin e veprimeve, koncepteve eplaneve.

Strukturat dhe procedurat përcaktojnë mekanizmate ndërveprimit midis departamenteve qeveritare,institucioneve jo-qeveritare, aktorëve privatë etj. për tëmenaxhuar ruajtjen dhe zhvillimin e sitit të trashëgimisëkulturore, duke garantuar ruajtjen dhe mbrojtjen përbrezat e ardhshëm të cilësive të veçanta të zonës urbanehistorike.


29/76

29

Çfarë duhet bërë?Përgjigja e tre pyetjeve të mëposhtme mbështetidentifikimin dhe zhvillimin e strukturave dhe proceduravepërkatëse për ruajtjen e sitit të trashëgimisë kulturore.

1. Cilat janë situatat tipike që kanë lidhje me garantimine ruajtjes së trashëgimisë kulturore?

Përgjigja e kësaj pyetjeje ndihmon në identifikimin esituatave specifike në lidhje me ruajtjen e trashëgimisëkulturore. Tregues të mirë për situata të tilla japin analizëne situatës aktuale me sfidat dhe nevojat e identifikuara.

Një tjetër metodë është shkëmbimi i mendimeve me GLM-në dhe intervistimi i palëve të interesit rreth situatave tipike,të cilat duhet të menaxhohen dhe rregullohen.

Shembull i një strukture të një Plani Lokal Veprimi

2. Cilat institucione janë/duhet të jenë përgjegjëse përmarrjen e vendimeve dhe personi i kontaktit përsituatat e identifikuara?

Përgjigja e kësaj pyetjeje është e dobishme në përcaktimine strukturave për ruajtjen e trashëgimisë kulturore (kush

është përgjegjës për çfarë?). Një qasje është të identifikohendhe përshkruhen institucionet ekzistuese përgjegjësepublike dhe private – nga niveli kombëtar në atë lokal –të përfshira në ruajtjen e sitit të trashëgimisë kulturore.Kjo është baza për verifikimin nëse për çdo situatë tëidentifikuar (përgjigja e pyetjes 1) ka një institucion qëmund të shërbejë si kontakt dhe një institucion përgjegjëspër marrjen e vendimeve. Për ato situata, ku nuk mundtë gjendet një institucion përkatës, duhet të zhvillohet njëstrukturë (e re).

Shembuj të situatave për t’u menaxhuar në lidhje me ruajtjen e trashëgimisë kulturore

1. Identifikim i hershëm i sfidave, kërcënimeve dhe konflikteve të reja për ruajtjen dhe zhvillimin e sitit tëtrashëgimisë kulturore

Monitorimi i gjendjes së trashëgimisë kulturore dhe zonës urbane historike;Miratimi i lejeve të ndërtimit, duke garantuar ruajtjen e vlerave të trashëgimisë kulturore.

2. Koordinimi i kërkesave dhe projekteve (të reja), që kanë lidhje me sitin e trashëgimisë kulturore

Koordinim i hershëm dhe ndër-sektorial i politikave, koncepteve, planeve dhe veprimeve;Gjetja e zgjidhjeve në situata konfliktuale; zgjidhja e mosmarrëveshjeve.

3. Procedura për implementimin, pajtueshmërinë dhe rishikimin e PMITK-së

Kontroll i pajtueshmërisë së politikave, koncepteve, planeve dhe veprimeve me parimet dhe objektivat ePMITK-së;Monitorimi i objektivave të PMITK-së;Kontrolli i implementimit të veprimeve kyçe të PMITK-së;


30/76

30

Më tej duhet verifikuar nëse institucionet/strukturatekzistuese janë duke punuar mirë në lidhje me menaxhimine situatave të identifikuara; këtu palët e interesit mundtë pyeten gjithashtu në lidhje me opinionin e tyre rrethstrukturave ekzistuese dhe ideve të tyre për përmirësim.

Pothuajse të gjitha qytetet e përfshira në përvojën tonëngritën një organizatë kryesisht përgjegjëse për ruajtjen esitit të trashëgimisë kulturore. Në disa raste, kjo është njënjësi drejtuese brenda administratës publike, në raste tëtjera krijohet një grup drejtues i përbërë nga palë interesipublike dhe private.

Shembull i një strukture për të koordinuar departamentetsektoriale

3. Cilat procedura ekzistojnë/janë të nevojshme për tëgarantuar që vendimet të merren në të njëjtën linjëme ruajtjen e v

menaxhimi i integruar i qyteteve historike

Documents