maltese year 6 study notes 2019/20 › 2020 › ... · il-mamma u l-għerq hemm verbi li huwa...

MalteseStudy Notes

Year 62019/20

Maltese Notesweek 1

Mr. Duncan Mallia

Konsonanti li jixxiebhu

Xi konsonanti għandhom il-ħoss tagħhom jaqbel ma’ oħrajn għalhekk xidrabi niġu f’diffikultà liema ittra rridu niktbu. Biex inkunu ċerti,għandna naqilbu l-kelma fil-femminil jew fil-plural.

żfin mhux sfin għax ngħidu żifna

dħalt mhux tħalt għax ngħidu daħla

ktieb mhux ktiep għax ngħidu kotba

kattiv mhux kattif għax ngħidu kattivi

gustuż mhux gustus għax ngħidu gustużi

xiħ mhux xih għax ngħidu xiħa

fih mhux fiħ għax ngħidu fiha

g , kż , sċ , ġv , fb , pd , t

Tagħqid ta’ konsonanti f’leħen wieħed

Insibu xi konsonanti li meta jaħbtu ħdejn xulxin isiru leħen wieħed.

ts, ds, dds jinstemgħu z

Eż: għatsa, dsatax, mgeddsa

tx, ttx, dx, ġx, ddx, dtx jinstemgħu ċ

Eż: għatx, fittxew, Għawdxin, ħariġx, għaddx, qgħadtx

sx, ssx, żx, tx, żżx jinstemgħu x

Eż: ħelisx, messx, qabiżx, kinsitx, ħażżx

Maltese Notesweek 2

Mr. Duncan Mallia

Plural Sħiħ

Plural jissejjaħ sħiħ meta l-kelma ma tinbidilx imma jiżdidulha xi ittrimagħha biex jifforma l-plural. Inżidulhom is-suffissi –i, -s, -t, -ijiet,-a, -n, -ien, -iet.

pajjiż – pajjiżi plattina – plattini

kuker – kukers televixin – televixins

laqgħa – laqgħat xemgħa – xemgħat

missier – missirijiet siġġu – siġġijiet

sajjied – sajjieda għalliem – għalliema

Malti – Maltin Għawdxi – Għawdxin

bieb – bibien wied – widien

ikla – ikliet tfajla – tfajliet

Plural Miksur

Plural jissejjaħ miksur meta kelma ma tibqax sħiħa imma tinbidel. Il-plural miksur ibiddel il-qagħda tal-ittri tan-nom fis-singular u għalhekkdonnu jkissru.

mejda – mwejjed mara – nisa

tifla – bniet tifel – subien

ġnien – ġonna barmil – bramel

tieqa – twieqi ktieb – kotba

bolla – bolol gomma – gomom

kamra – kmamar farfett – friefet

bitħa – btieħi qattus – qtates

kelb – klieb linfa – linef

Għadd Imtenni

L-għadd imtenni huwa forma ta’ plural. Il-kelma “mtenni” tfisserripetut, mela doppju, allura jfisser tnejn. Għalhekk l-għadd imtennijsir biż-żieda ta’ –ejn jew –ajn mal-kelma.

biċċa – biċċtejn darba – darbtejn

difer – difrejn elf – elfejn

ġimgħa – ġimagħtejn għajn – għajnejn

jum – jumejn rkoppa – rkopptejn

sena – sentejn siegħa – sagħtejn

widna – widnejn xahar – xahrejn

kelma – kelmtejn spalla – spallejn

seba’ – subgħajn sieq – saqajn

Maltese Notesweek 3

Mr. Duncan Mallia

L-Aġġettiv

Fil-frażi sema ikħal, il-kelma ikħal tiddiskrivi n-nom sema. Mela l-kelma ikħal hija aġġettiv. Fil-Malti l-aġġettiv jinkiteb wara n-nom,filwaqt li fl-Ingliż, l-aġġettiv jinkiteb qabel in-nom. L-aġġettiv jista’jkun ta’ ġens maskili jew femminili, ta’ għadd singular jew plural(dejjem skont in-nom).

Eżempji: maskil: ktieb oħxon femminil: dar antikasingular: raġel twil plural: mwejjed tondi

Meta nqabblu l-aġġettivi nużaw dawn il-gradi:

Aġġettiv Komparattiv Superlattiv

sabiħ isbaħ l-isbaħ

Il-Komparattiv u s-Superlattiv man-Nom

Meta nqabblu l-aġġettivi nużaw dawn il-gradi:• il-komparattiv – meta nqabblu bejn tnejn• is-superlattiv – meta nqabblu bejn tlieta jew aktar


żgħir iżgħar l-iżgħar

fqir ifqar l-ifqar

għoli ogħla l-ogħla

nieqes inqas l-inqas

oħxon eħxen l-eħxen

tajjeb aħjar l-aħjar

tqil itqal l-itqal

Il-Komparattiv u s-Superlattiv man-Nom

Bosta aġġettivi jiffurmaw il-komparattiv billi jieħdu l-kelma iżjed jewaktar u s-superlattiv biż-żieda tal-kelma l-iżjed jew l-aktar.


importanti iżjed importanti l-iżjed importanti

imqareb iżjed imqareb l-iżjed imqareb

modern iżjed modern l-iżjed modern

prezzjuż iżjed prezzjuż l-iżjed prezzjuż

kuntent aktar kuntent l-aktar kuntent

aħmar aktar aħmar l-aktar aħmar

goff aktar goff l-aktar goff

artab aktar artab l-aktar artab

Maltese Notesweek 4

Mr. Duncan Mallia

Is-Superlattiv Assolut

Flok ngħidu “aħmar ħafna ħafna” nistgħu nużaw l-espressjoni “aħmarnar” jew “ħamra nar”. Dan jissejjaħ is-Superlattiv Assolut.

abjad silġ dritt xemgħa iblah karnival kiesaħ silġ

abjad ħalib ġdid fjamant iebes ġebel marid mejjet

aħdar ħaxix għajjien mejjet ikħal nir miftuħ beraħ

aħmar pepprin għali infern ikrah waħx mgħawweġ ganċ

aħmar demm għarqan xraba isfar lellux nadif tazza

artab ħaxu għarwien ħuta iswed tuta niexef qasba

dejjaq but ħafif rixa jaħraq nar sħun banju

dlam ċappa ħelu zokkor jinten pesti xiħ għakka

Is-Superlattiv Assolut bil-kelma “daqs”

bieżel daqs naħla jaqta’ daqs mus ta’ leħja

ċar daqs il-kristall jiflaħ daqs barri

fitt daqs id-dubbien jiżloq daqs is-sapun

għażżien daqs kelb kwiet daqs nagħġa

ħażin daqs ġurdien xiħ qasir daqs tapp

iebes daqs iż-żonqor tajjeb daqs il-ħobż

igorr daqs ħamiema mustaċċi daqs ta’ gamblu

jgħum daqs ħuta widnejn daqs ħmar

ileqq daqs il-fidda mans daqs ħaruf

jaħdem daqs bagħal jinnamra daqs qattus

Maltese Notesweek 5

Mr. Duncan Mallia

Artiklu u Partiċelli

Fil-Malti l-artiklu bosta drabi jingħaqad mal-partiċella. Eżempji:

partiċella artiklu partiċella + artiklu

ma’ il-, iċ- mal-, maċ-

fi id-, in- fid-, fin-

bi ir-, is- bir-, bis-

ta’ it-, ix- tat-, tax-

sa iż-, iz- saż-, saz-

għal il-, iċ- għall-, għaċ-

bħal id-, in- bħad-, bħan-

lil ir-, is- lir-, lis-

ġo it-, ix- ġot-, ġox-

Artiklu u Partiċelli

L-artiklu u l-partiċella ma jinfirdux lanqas meta jiġu quddiem kelma litibda bil-vokali.

Eżempji: tal-iskola ġol-istalla għall-Amerka

mal-arblu mill-Asja mill-Ingilterra

Il-partiċelli jitqassru meta jkun hemm vokali jew ħoss ta’ vokaliwarajhom.

Eżempji: ma’ Anita = m’Anita

sa issa = s’issa

ta’ oħti = t’oħti

Innota wkoll:fi basla = f’baslafi maxtura = f’maxtura

Maltese Notesweek 6

Mr. Duncan Mallia

Il-Partiċelli Lil, Għal, Bħal u Minn

Biex tikteb il-partiċelli b’mod korrett nużaw il-mudelli ta’ u tal-.

TA’ TAL- Meta kelma tibda bl-ittra ‘l’

lil lill- lil-

għal għall- għal-

bħal bħall- bħal-

minn mill- mil-

Il-Partiċelli Lil, Għal, Bħal u Minn

Eżempji: Xtrajt ktieb ġdid lil Rita.Għal Malta nagħmlu kollox.Bħal Toni ma ssib imkien.Xtrajt żarbun minn Sqallija.

Eżempji: Lill-ħbieb inħobbhom wisq.Għall-Imdina għada filgħodu!Ġanni tifel bħall-Maltin kollha.Oħti ħarġet mill-isptar.

Eżempji: Lil-libsa waħħaltilha ċoff blu.Morna nistadu għal-lampuki.Xtrajt bħal-lapes tiegħek.Għażilt qawl mil-lista.

TA’

TAL-

Kliem li jibdew

bl-ittra ‘l’

Maltese Notesweek 7

Mr. Duncan Mallia

Il-Partiċelli Lil u Lill- imqassra

Il-partiċelli lil u lill- jistgħu jiġu mqassra. Imxi fuq dawn il-mudelli:

Eżempji: tlabna ‘l Alla sibna ‘l ħijatlabna ‘l-Madonna staqsiet ‘il ħijatajt ‘l ommi talbet ‘il-ħabiba

Uża l-mudell TA’ LIL

TAL-LILL-

Meta jkun hemm vokali jew hqabilha jew warajha

‘l ‘l-

Meta jkun hemm konsonantiqabilha jew warajha

‘il ‘il-

Il-Partiċelli Lil u Lill- imqassra

Il-partiċella lil nużawha dejjem imqassra quddiem: isfel, fuq, hawn,hemm, quddiem, bogħod, eċċ.

Eżempji: ‘l isfel

‘il fuq

‘l hawn

‘l hemm

‘il quddiem

‘il bogħod

Maltese Notesweek 8

Mr. Duncan Mallia

Il-Mamma u l-Għerq

Biex issib l-Mamma tal-verb staqsi: Hu x’għamel ilbieraħ?L-Għerq huwa l-konsonanti li ssib fil-Mamma.

Verb Mamma Għerq

qbiżna qabeż q-b-ż

jagħmel għamel għ-m-l

tilfu tilef t-l-f

jiktbu kiteb k-t-b

rebħet rebaħ r-b-ħ

jidher deher d-h-r

lgħabna lagħab l-għ-b

għafasna għafas għ-f-s

Il-Mamma u l-Għerq

Importanti li tiftakar li kull verb irid ikollu tliet jew erba’ ittri fl-għerq. Verb bi tliet konsonanti nsejħulu trilitteru, filwaqt li verbb’erba’ konsonanti nsejħulu kwadrilitteru.

Mamma Għerq Trilitteru/Kwadrilitteru

kiser k-s-r trilitteru

dendel d-n-d-l kwadrilitteru

qabeż q-b-ż trilitteru

farfar f-r-f-r kwadrilitteru

ċapċap ċ-p-ċ-p kwadrilitteru

siker s-k-r trilitteru

żanżan ż-n-ż-n kwadrilitteru

Il-Mamma u l-Għerq

Hemm verbi li fil-Mamma jkollhom konsonanti doppja fin-nofs. F’dan il-każ fl-Għerq ma niktbux konsonanti doppja (fin-nofs) iżda waħda biss.

Mamma Għerq

kisser k-s-r

għallem għ-l-m

daħħal d-ħ-l

sarraf s-r-f

biddel b-d-l

qabbeż q-b-ż

heżżeż h-ż-ż

qassar q-s-r

Il-Mamma u l-Għerq

Hemm verbi li huwa diffiċli li ssib il-Mamma u l-Għerq tagħhom. Dawnhuma verbi li jispiċċaw bl-ittra għ. Niktbu għ minflok l-apostrofu.

Verb Mamma Għerq

jilqgħu laqa’ l-q-għ

tefgħu tefa’ t-f-għ

xebgħu xeba’ x-b-għ

jista’ seta’ s-t-għ

semgħet sema’ s-m-għ

reġgħu reġa’ r-ġ-għ

telgħet tela’ t-l-għ

temgħu tema’ t-m-għ

Il-Mamma u l-Għerq

Fil-Malti nsibu verbi (Verbi Dgħajfin) li fil-Mamma jispiċċaw bl-a um’għandhomx għ. L-ittra li ma tidhirx fil-verbi tkun ittra dgħajfa.Dawn il-verbi jkollhom j bħala t-tielet konsonanti tal-Għerq.

Mamma Għerq

kera k-r-j

beka b-k-j

mexa m-x-j

wera w-r-j

lewa l-w-j

kesa k-s-j

beda b-d-j

Il-Mamma u l-Għerq

Insibu wkoll xi verbi imqarbin, li l-Mamma tagħhom tkun ta’ sillabawaħda. Agħmel il-kmand (imperattiv) singular ‘int’. Jekk ikun hemm ufin-nofs agħmel w, jekk ikun hemm i fin-nofs agħmel j fl-għerq.

Mamma Imperattiv (INT) Għerq

dam dum d-w-m

tar tir t-j-r

sab sib s-j-b

saq suq s-w-q

dar dur d-w-r

ġab ġib ġ-j-b

żar żur ż-w-r

Fl-Għerq:

u ssir w

i ssir j

Maltese Notesweek 9

Mr. Duncan Mallia

L-Imperattiv (Il-Kmand)

Il-kelma Imperattiv nużawha biex infissru kmand.Minn ħareġ nagħmlu (int) oħroġ u (intom) oħorġu.Minn għamel nagħmlu (int) agħmel u (intom) agħmlu.

Verb ImperattivSingular (int)

ImperattivPlural (intom)

rebaħ irbaħ irbħu

feraħ ifraħ ifirħu

laħaq ilħaq ilħqu

ċapċap ċapċap ċapċpu

werwer werwer werwru

ħarbat ħarbat ħarbtu


Biex taħdem il-verbi li fihom tidħol l-għ uża l-mudelli biex tevita l-iżbalji.

Biex tuża l-mudelli:

a) Qabbel l-għ mal-konsonanti r

b) Qis l-għ bħala konsonanti waħda

c) Fejn ikollok vokali fil-mudell daħħal vokali fil-kelma li qed tagħmel,

fejn ikollok konsonanti daħħal konsonanti


Għall-verbi li għandhom għ fil-bidu, eżempju għamel u għażel uża l-mudell rebaħ. Għalhekk: irbaħ – agħmel, agħżel

irbħu – agħmlu, agħżlu



għatas agħtas agħtsu

għasar agħsar agħsru

għaraf agħraf agħrfu

għalef agħlef agħlfu

għeleb egħleb egħlbu

għafas agħfas agħfsu


Għall-verbi li għandhom l-għ fin-nofs, eżempju lagħab u qagħad, uża l-mudell seraq. Għalhekk: israq – ilgħab, oqgħod

isirqu – ilagħbu, oqogħdu



bagħad obgħod obogħdu

lagħaq ilgħaq ilagħqu

magħad omgħod omogħdu

bagħat ibgħat ibagħtu

xegħel ixgħel ixegħlu

sogħol isgħol isogħlu


Għall-verbi li għandhom l-għ fl-aħħar, eżempju laqa’ u ifqa’, uża l-mudell kiser. Għalhekk: ikser – ilqa’, ifqa’

iksru – ilqgħu, ifqgħu



beża’ ibża’ ibżgħu

refa’ erfa’ erfgħu

neża’ inża’ inżgħu

baqa’ ibqa’ ibqgħu

bela’ ibla’ ibilgħu

sema’ isma’ isimgħu


Fil-Malti, ħafna drabi l-Imperattiv ikun jibda bil-vokali. Pero’ dan mhuxdejjem il-każ, eżempju kliem ta’ sillaba waħda.



mar mur morru

bies bus busu

ħabb ħobb ħobbu

dam dum dumu

ħiet ħit ħitu

tar tir tiru

kiel kul kulu


Verbi oħra fl-Imperattiv li rridu noqogħdu attenti għalihom huma dawkli fihom l-h.



deher idher idhru

hemeż ehmeż ehmżu

fehem ifhem ifhmu

xehed ixhed ixhdu

Maltese Notesweek 10

Mr. Duncan Mallia

L-Imperfett (Preżent)

Nużaw l-Imperfett meta nkunu qed nargumentaw, jew inkella qedinsemmu xi ħaġa li qed tiġri issa jew bi drawwa (kuljum, regolari, fitmiem il-ġimgħa, kull xahar, eċċ). Il-preżent jifforma ruħu billi nżidu l-konsonanti n, t u j quddiem il-kmand (l-imperattiv).

Pronom Imperfett (Jiena x’nagħmel kuljum?)

Jiena nixrob nirbaħ naħsel nikteb

Inti tixrob tirbaħ taħsel tikteb

Huwa jixrob jirbaħ jaħsel jikteb

Hija tixrob tirbaħ taħsel tikteb

Aħna nixorbu nirbħu naħslu niktbu

Intom tixorbu tirbħu taħslu tiktbu

Huma jixorbu jirbħu jaħslu jiktbu

Verbi bl-għ fil-Preżent

Biex niktbu verbi bl-għ fil-Preżent irridu nibnuhom fuq il-mudell.

Għ fil-bidu (għamel) il-mudell Rifes

Għ fin-nofs (lagħab) il-mudell seRaq

Għ fit-tarf (qata’) il-mudell kiseR

għamel

Jiena Inti Huwa Hija Aħna Intom Huma

nirfes tirfes jirfes tirfes nirfsu tirfsu jirfsu

nagħmel tagħmel jagħmel tagħmel nagħmlu tagħmlu jagħmlu

Mudell: Rifes

Żomm f’moħħok il-kelma KULJUM

għażel


nirfes tirfes jirfes tirfes nirfsu tirfsu jirfsu

nagħżel tagħżel jagħżel tagħżel nagħżlu tagħżlu jagħżlu

Mudell: Rifes


lagħab


nisraq tisraq jisraq tisraq nisirqu tisirqu jisirqu

nilgħab tilgħab jilgħab tilgħab nilagħbu tilagħbu jilagħbu

Mudell: seRaq


xegħel


nisraq tisraq jisraq tisraq nisirqu tisirqu jisirqu

nixgħel tixgħel jixgħel tixgħel nixegħlu tixegħlu jixegħlu

Mudell: seRaq


qata`


nikser tikser jikser tikser niksru tiksru jiksru

naqta` taqta` jaqta` taqta` naqtgħu taqtgħu jaqtgħu

Mudell: kiseR


laqa`



nilqa` tilqa` jilqa` tilqa` nilqgħu tilqgħu jilqgħu

Mudell: kiseR


tela`



nitla` titla` jitla` titla` nitilgħu titilgħu jitilgħu

Mudell: kiseR


Innutaw li hawn kellna nżidu i.Dik insejħulha l-vokali tal-leħen.Iżda, l-għ xorta żżomm il-post ta’ qabel tal-aħħar.

Fuq il-mudell bierek naħdmu l-verbi ġiegħel u qiegħed.

Dawn il-verbi fihom ie u għ.

ġiegħel


nbierek tbierek jbierek tbierek nbierku tbierku jbierku

nġiegħel ġġiegħel jġiegħel ġġiegħel nġiegħlu ġġiegħlu jġiegħlu

Mudell: bieRek


qiegħed


nbierek tbierek jbierek tbierek nbierku tbierku jbierku

nqiegħed tqiegħed jqiegħed tqiegħed nqiegħdu tqiegħdu jqiegħdu

Mudell: bieRek


Verbi bl-h fil-Preżent

Biex niktbu verbi li fihom h fil-Preżent ukoll nistgħu nibnuhom fuq mudell.

Ejja nagħtu ħarsa lejn xi mudelli li jistgħu jgħinuna.

xeħet fehem, deher, xehed

bierek fiehem

ħeles hemeż

fehem


nixħet tixħet jixħet tixħet nixħtu tixħtu jixħtu

nifhem tifhem jifhem tifhem nifhmu tifhmu jifhmu

Mudell: xeħet


deher



nidher tidher jidher tidher nidhru tidhru jidhru

Mudell: xeħet


xehed



nixhed tixhed jixhed tixhed nixhdu tixhdu jixhdu

Mudell: xeħet


fiehem


inbierek tbierek jbierek tbierek inbierku tbierku jbierku

infiehem tfiehem jfiehem tfiehem infiehmu tfiehmu jfiehmu

Mudell: bierek


hemeż


neħles teħles jeħles teħles neħilsu teħilsu jeħilsu

nehmeż tehmeż jehmeż tehmeż nehemżu tehemżu jehemżu

Mudell: ħeles


Verbi kwadrilitteri

ħarbat


nħarbat tħarbat jħarbat tħarbat nħarbtu tħarbtu jħarbtu


werwer


nwerwer twerwer jwerwer twerwer nwerwru twerwru jwerwru


ċapċap


nċapċap ċċapċap jċapċap ċċapċap nċapċpu ċċapċpu jċapċpu


pespes


npespes tpespes jpespes tpespes npespsu tpespsu jpespsu


ressaq


nressaq tressaq jressaq tressaq nressqu tressqu jressqu


Verbi dgħajfin

lewa


nilwi tilwi jilwi tilwi nilwu tilwu jilwu


ġera


niġri tiġri jiġri tiġri niġru tiġru jiġru


bies


nbus tbus jbus tbus nbusu tbusu jbusu


dam


ndum ddum jdum ddum ndumu ddumu jdumu



Mr. Duncan Mallia

Il-Perfett (Passat)

Nużaw l-Perfett meta nkunu qed nirrakkontaw xi esperjenza, storjajew ġrajja li għaddejna minnha jew li tkun għaddiet, eżempju lbieraħ,dalgħodu, xahar ilu, sena ilu, eċċ. Il-passat jifforma bl-għajnuna tal-mamma ta’ verb, inżidu t, t, et, na, tu jew u f`tarf il-verb.

Pronom Perfett (X’għamilt ilbieraħ?)

Jiena qbiżt tlift rbaħt skirt

Inti qbiżt tlift rbaħt skirt

Huwa qabeż tilef rebaħ siker

Hija qabżet tilfet rebħet sikret

Aħna qbiżna tlifna rbaħna skirna

Intom qbiżtu tliftu rbaħtu skirtu

Huma qabżu tilfu rebħu sikru

Verbi bl-għ fil-Passat

Biex niktbu verbi bl-għ fin-nofs u fl-aħħar fil-Passat irridu nibnuhom fuq il-mudell.

Għ fil-bidu m’hemmx mudell

Għ fin-nofs (lagħab) il-mudell seRaq

Għ fit-tarf (qata’) il-mudell kiseR

għamel


għamilt għamilt għamel għamlet għamilna għamiltu għamlu

Żomm f’moħħok il-kelma Ilbieraħ

għażel


għażilt għażilt għażel għażlet għażilna għażiltu għażlu


lagħab


sraqt sraqt seraq serqet sraqna sraqtu serqu

lgħabt lgħabt lagħab lagħbet lgħabna lgħabtu lagħbu

Mudell: seRaq


xegħel


sraqt sraqt seraq serqet sraqna sraqtu serqu

xgħelt xgħelt xegħel xegħlet xgħelna xgħeltu xegħlu

Mudell: seRaq


qata`


ksirt ksirt kiser kisret ksirna ksirtu kisru

qtajt qtajt qata` qatgħet qtajna qtajtu qatgħu

Mudell: kiseR


laqa`



lqajt lqajt laqa` laqgħet lqajna lqajtu laqgħu

Mudell: kiseR


tela`Mudell: kiseR




tlajt tlajt tela` telgħet tlajna tlajtu telgħu

Fuq il-mudell bierek naħdmu l-verbi ġiegħel u qiegħed.

Dawn il-verbi fihom ie u għ.

ġiegħel


berikt berikt bierek bierket berikna beriktu bierku

ġegħilt ġegħilt ġiegħel ġiegħlet ġegħilna ġegħiltu ġiegħlu

Mudell: bieRek


qiegħed



qegħidt qegħidt qiegħed qiegħdet qegħidna qegħidtu qiegħdu

Mudell: bieRek


Il-verb ta huwa rregolari.

Fil-Preżent jinħadem bl-għ u fil-Passat taqa` l-għ.

ta fil-Preżentjiena nagħti

inti tagħti

huwa jagħti

hija tagħti

aħna nagħtu

intom tagħtu

huma jagħtu

ta fil-Passatjiena tajt

inti tajt

huwa ta

hija tat

aħna tajna

intom tajtu

huma taw

Verbi bl-h fil-Passat

xeħet fehem, deher, xehed

bierek fiehem

ħeles hemeż

fehem


xħitt xħitt xeħet xeħtet xħitna xħittu xeħtu

fhimt fhimt fehem fehmet fhimna fhimtu fehmu

Mudell: xeħet


deher



dhert dhert deher dehret dherna dhertu dehru

Mudell: xeħet


xehed



xhedt xhedt xehed xehdet xhedna xhedtu xehdu

Mudell: xeħet


fiehem



fehemt fehemt fiehem fiehmet fehemna fehemtu fiehmu

Mudell: bierek


hemeż


ħlist ħlist ħeles ħelset ħlisna ħlistu ħelsu

hmiżt hmiżt hemeż hemżet hmiżna hmiżtu hemżu

Mudell: ħeles


Verbi kwadrilitteri

ħarbat


ħarbatt ħarbatt ħarbat ħarbtet ħarbatna ħarbattu ħarbtu


werwer


werwirt werwirt werwer werwret werwirna werwirtu werwru


ċapċap


ċapċapt ċapċapt ċapċap ċapċpet ċapċapna ċapċaptu ċapċpu


pespes


pespist pespist pespes pespset pespisna pespistu pespsu


ressaq


ressaqt ressaqt ressaq ressqet ressaqna ressaqtu ressqu


Verbi dgħajfin

lewa


lwejt lwejt lewa lwiet lwejna lwejtu lwew


ġera


ġrejt ġrejt ġera ġriet ġrejna ġrejtu ġrew


bies


bist bist bies bieset bisna bistu biesu


dam


domt domt dam damet domna domtu damu


ħabb


ħabbejt ħabbejt ħabb ħabbet ħabbejna ħabbejtu ħabbu



Mr. Duncan Mallia

In-Negattiv

Biex tifforma n-negattiv trid iżżid l-kelma ma qabel il-verb u tehmeżl-ittra x fit-tarf tiegħu. Innota li l-kelma ma, m’għandhiex apostrofu.Ftakar li l-kontra tan-negattiv jissejjaħ l-affermattiv.

Eżempji:

affermattiv negattiv affermattiv negattiv

mort ma mortx tilfu ma tilfux

kilt ma kiltx rebaħ ma rebaħx

fraħtu ma fraħtux firxu ma firxux

qsamtu ma qsamtux ktibt ma ktibtx

spiċċajt ma spiċċajtx sar ma sarx

F’każ ta’ kliem li jispiċċa bil-a, taqa’ l-a u ssir iex.

Eżempji:

ġera beka

bekka tana

tefa kellha

ħallieha

ma ġeriex ma bekiex

ma bekkiex ma taniex

ma tefiex ma kellhiex

ma ħallihiexInnota li f’dan il-każ il-ieta’ quddiem saret i

Xi kliem li ma jobdux din ir-regola huma:

ma ġarax

ma ppruvax

ma stonax

ġara

ipprova

stona

Kliem b’sillaba waħda li jispiċċa bil-a jieħu x biss.

Eżempji:

ħa

ta

ra

ma ħax

ma tax

ma rax

Kliem li jispiċċa bl-għ miktuba bħala apostrofu (’) fl-aħħar tal-kelma jwaqqa’ l-għ u jieħu x.

Eżempji:

waqa’

sema’

qata’

ma waqax

ma semax

ma qatax

Bosta kliem inżidulu biss mau l-ittra x fl-aħħar.

Hawn ninkludu wkoll kliem li jispiċċa bix-x.

Eżempji:

ried feraħ

waqgħet ġie

ngħix għex

ma riedx ma feraħx

ma waqgħetx ma ġiex

ma ngħixx ma għexx

Fi kliem ta’ żewġ sillabi jew aktar li fih l-ie, l-ie

taqa’.

Eżempju:

riedet siefer

fieqet riedu

kienu mietu

ma riditx ma sifirx

ma fiqitx ma ridux

ma kinux ma mitux

Hemm xi kliem li meta niktbuh fin-negattiv l-

ittra e issir i.

Eżempju:

ħasel qabeż

silef qabżet

ħareġ ferfer

ma ħasilx ma qabiżx

ma silifx ma qabżitx

ma ħariġx ma ferfirx

Fil-kliem li jibda bl-għjew b’vokali:

il-ma tinkiteb m’.

Eżempju:

għandu

erfajt

għollejt

m’għandux

m’erfajtx

m’għollejtx


Mr. Duncan Mallia

Il-Pronomi Magħżulin/Personali

Il-pronomi magħżulin huma kliem li joqogħdu minflok in-nomi. L-aktarpronomi magħżulin li jintużaw huma dawn:

Pronomi Magħżulin Meta jintuża?

Jien / Jiena Għalik innifsek

Int / Inti Għal ħabibek/ħabibtek

Hu / Huwa Għal xi tifel li mhux qiegħed ħdejk

Hi / Hija Għal xi tifla li mhix qiegħda ħdejk

Aħna Għalik u għal ħbiebek

Intom Għal dawk li qed titkellem magħhom

Huma Għal dawk li mhumiex ħdejk


jiena aħna inti intom

huwa hija huma

Innota li l-pronomimagħżulinjinkitbu b’ittra żgħira, jekk ma jkunux fil-bidu tas-sentenza.


Il-pronomi magħżulin jistgħu jinkitbu wkoll fin-negattiv. Innota liqabel pronom li jibda bl-h, il-ma ssir m u tingħaqad mal-pronom.Qabel pronom li jibda bil-vokali, il-ma titqassar u ssir m’.

Pronomi Magħżulin Negattiv

Jien / Jiena m’iniex

Int / Inti m’intix

Hu / Huwa mhux / mhuwiex

Hi / Hija mhix / mhijiex

Aħna m’aħniex

Intom m’intomx

Huma mhumiex

Pronomi diretti meħmużin mal-verb

Il-pronomi jistgħu jingħaqdu mal-verbi billi nżidu:

-ni, ek/k, -u/h, -ha, -na, -kom, -hom

sab lili sabni

sab lilek sabek

sab lilu sabu

sab lilha sabha

sab lilna sabna

sab lilkom sabkom

sab lilhom sabhom


Mr. Duncan Mallia

Il-Futur

Il-futur jintuża biex juri azzjoni li għad trid isseħħ. Din l-azzjonitista’ sseħħ minn hawn u ftit ieħor, siegħa oħra, illejla, fi tmiem il-ġimgħa, ġimgħa oħra, xahar ieħor, is-sena d-dieħla, sentejn oħra, latikber, eċċ. Il-futur fil-Malti jista’ jsir billi tiżdied il-kelma sa jew se.

Eżempji ta’ sentenzi fil-futur:

• Għada se ndur dawra mal-Belt Valletta.

• Fis-sajf li ġej sa nsiefer lejn Ruma.

• Il-ġimgħa d-dieħla se nibda dieta stretta.

• It-tifla tagħna sa tasal lura minn Spanja għada.

• Nhar il-Ġimgħa se mmur il-Festa tal-Frawli.

• X’ħin se niltaqgħu llejla?

Il-Futur

• Is-Sibt li ġej sa mmur tieġ il-Birgu.

• Ix-xahar id-dieħel se nagħmel il-Griżma.

• Bħal-lum sena se nkunu t-Turkija.

• Il-ġimgħa d-dieħla se mmur nżur lin-nanna.

• Ir-riċeviment sa jsir ġewwa Palazzo Notabile.

• Fil-programm li jmiss se nitkellmu fuq id-Dwejra.

• Fis-sigħat li ġejjin se tagħmel ħafna xita.

• Fi tmiem il-ġimgħa sa jilagħbu l-Inter kontra l-Juventus.

• Għada filgħaxija se nixtri rigal għal oħti.

• Fl-aħħar ġimgħa tax-xahar sa jkollok student mill-Italja.

• Jiena naħseb li Valletta sa jirbħu l-kampjonat Malti tal-futbol.

• Nhar il-Ħamis sa mmorru l-kunċert ta' James Blunt.


Mr. Duncan Mallia

Vanessa bdiet taħseb biex tixtri rigal għal ommha. F’ħanut rat vażun il-ġmiel tiegħu iżda b’xorti ħażina, dan kellu girfa żgħira. Tal-ħanut qaltilha li kienet se ġġib għażla akbar ta’ vażuni fi żmien jumejn u li jekk tistenna ftit kienet se ssib xi ħaġa żgur ! Għalhekk Vanessa semgħet minnha u reġgħet lura lejn il-ħanut fi żmien jumejn. Hemmhekk rat għażla ta’ vażuni akbar minn fejn setgħet tagħżel rigal sabiħ għal ommha. Kif jgħidu, min jistenna jithenna.

It-Tnejn filgħodu Jamie kellu xi jgħid mal-ħabib tal-qalb tiegħu. Iddispjaċieh mhux ftit u xtaq jirranġa mill-aktar fis għax ma riedx li jibqgħu miġġildin. Għalhekk iddeċieda li jkellmu fil-brejk għax xtaq li jerġgħu għal li kienu qabel mill-aktar fis possibbli. Ma xtaqx li jgħaddi ħafna żmien għax hekk il-biċċa bejniethom kienet tikber aktar. Fil-fatt għamel hekk u reġgħu rranġaw. Sewwa jgħidu li l-ftira sħuna tajba.

In-nannu ta’ Annabel kien iħobb jerfa’ kollox. Kont issiblu minn kollox. Il-mara tiegħu kienet dejjem tgerger bl-imbarazz iżda n-nannu ftit kien jagħti kasha għax jiġbor l-affarijiet kien u jiġbor baqa’! Darba n-neputija talbitu xi ritratti tal-antik għax kellha bżonnhom għal proġett tal-iskola. In-nannu dlonk mar ifittex fl-album tar-ritratti tiegħu u mela lin-neputija b’għażla liema bħalha. Sewwa jgħidu, erfa’ u sorr għal meta tiġi bżonn.

Helga kienet tfajla li tħobb iż-żfin u kienet żeffiena tajba mhux ftit. Fil-fatt kienu jsibuha bħala Helga ż-żeffiena. Kienet tiżfen ma’ kumpanija taż-żfin. Lejla waħda kienet qed tiżfen fis-Sala Parrokkjali. Inzerta li dakinhar ma tantx kienet moħħha hemm u ħadet diversi żbalji fil-passi li kienet qed tagħmel iżda peress li kienet żeffiena tajba, ħadd ma qal xejn kontriha. Sewwa jgħidu, ħu l-fama u mur orqod.

Il-familja Cassar kienet ilha taħseb biex issiefer. Għalhekk marret il-Fiera tal-Ivvjaġġar u ħadet diversi fuljetti biex tkun tista’ tiddeċiedi dwar fejn se tmur u ma’ liema aġenzija jaqblilha tmur. Il-familja damet tiddiskuti u tqalleb fil-fuljetti sakemm fl-aħħar qatgħetha li tmur safra ta’ ġimgħa ġewwa l-Ingilterra. Kif jgħidu, qis mitt darba u aqta’ darba.

Mark fi tfulitu kien tifel traskurat mhux ftit.Ommu dejjem kienet tgħidlu biex iżomm il-kamra pulita speċjalment l-iskrivanija għax dejjem kienet tkun mimlija kotba, karti u lapsijiet mitfugħin kif ġie ġie. Mark kien isibha bi tqila biex jiżbarazza. Meta kiber mar jaħdem f’uffiċċju. Il-kap tiegħu kien kuntent bih iżda ma kienx iħares lejn l-iskrivanija tiegħu li ma jarahiex mimlija imbarazz. Kien iwissih li għad jitlef xi karta importanti minħabba f’hekk. Kif jgħidu, min jitwieled tond ma jmutx kwadru.

Anton kellu ħabib fuq ruħu mhux ħażin. Kull moda li kien ikun hawn, il-ħabib t’Anton kien jippruvaha. Mhux l-istess nistgħu ngħidu għal Anton għax dan kien tifel kwiet. Anton u l-ħabib tiegħu minn dejjem kienu jkunu flimkien u ma kontx tara lil wieħed mingħajr l-ieħor. L-iskola kienu jkunu dejjem flimkien u l-għalliema kienu jaħsbu li Anton kien tal-istess karattru bħal sieħbu peress li kienu jarawhom ta’ spiss flimkien. Sewwa jgħidu, ma’ min rajtek xebbahtek.

Darba kien hemm żewġt iħbieb bl-isem ta’ Pawlu u Ninu. Huma kienu bejjiegħa tal-monti. Filwaqt li Ninu kien iħobb jgħajjat biex juri dak li kellu għall-bejgħ, Pawlu kien jintefa’ f’rokna u jistenna lin-nies biex jersqu lejh. Għalhekk Ninu kien jirnexxielu jbigħ mhux ħazin u jaqla’ ġurnata tajba, iżda Pawlu ma tantx kien jaqla’ flus. Sewwa jgħidu lil-għajta nofs il-bejgħ.

Is-sena l-oħra Audrey marret tixtri. Rat qalziet sabiħ ġewwa ħanut. Dan kien qed jinbiegħ bi prezz irħis. Ippruvatu, ġieha sew u għalhekk xtratu. Tgħidx kemm kienet ferħana li ma tantx kienet nefqet flus! Il-qalziet libsitu wara ġimgħa li kienet xtratu iżda malajr iddispjaċieha għax spiċċa biex infetqilha minn post li ma setgħetx tirranġah. Sewwa jgħidu,l-irħis għali.

Noel kien iħobb jistudja fil-kamra tiegħu. Darba minnhom iżda kien hemm nemusa ddur ma’ rasu li bdiet iddejqu. Għalhekk iddeċieda li jmur f’kamra oħra biex jikkonċentra aktar. Iżda hemm sab li tant kien hemm sħana li ma setax jissaporti u spiċċa f’sitwazzjoni agħar. Sewwa jgħidu li mit-taġen għal ġon-nar.

Annalise kienet ippreparat ruħha sew għall-eżamijiet tal-aħħar tas-sena. Kienet taf li ladarba studjat l-eżamijiet kienu se jkunu aktar faċli u ma kinitx se ssibha diffiċli biex tirrispondi l-mistoqsijiet tal-karta. Kif jgħidu, għan-niżla kull qaddis jgħin.

Jennifer kellha riħ u ma marritx skola għal ġimgħa sħiħa. Meta marret lura lejn l-iskola sabet li tilfet ħarġa sabiħa li kienet ilha tistenna. Barra minn hekk l-għalliema bidlitilha postha u kellha tpoġġi f’post waħedha. Jennifer ma ħaditx gost b’dan. Sewwa jgħidu li, il-ħmar il-magħkus idur għalih id-dubbien.

Sandra kienet ilha titkessaħ fil-klassi. Il-ħin kollu ttellef lil sħabha. Veru li għaddiet siegħa żmien, imma mil-lezzjoni ma fehmet xejn għax meta l-għalliema tathom ix-xogħol, hi baqgħet tħares fil-vojt lejn il-pitazz. Tgħidx kemm irrabjat magħha l-għalliema meta rat il-pitazz tagħha vojt. Sewwa jgħidu li wara d-daħq jiġi l-biki.

Kien għadu kemm fetaħ ristorant ġdid u modern fil-Mosta. Sid ristorant fil-qrib sab li naqsulu l-klijenti minn mindu ġara dan. Dan minkejja l-ikel tajjeb li l-kċina tiegħu kienet toffri. Fetaħ qalbu ma’ ħabib tiegħu u qallu x’kien qed jiġri. Dan qallu li kien jinsab f’din is-sitwazzjoni għax ir-ristorant il-ġdid kien imżejjen bl-aqwa dekor possibbli u kien jgħaxxaq lil kulħadd bi ġmielu! Sewwa jgħidu li l-ewwel ma tiekol l-għajn.

Jacob kien iħobb jistaqsi ħafna mistoqsijiet lill-membri tal-familja tiegħu. Dawn min-naħa tagħhom kienu jieħdu pjaċir jirrisponduh meta kienu jarawh jinteressa ruħu f’kollox u għax fuq kollox kien jitgħallem dejjem aktar. Sewwa jgħidu li l-mistoqsija oħt il-għerf.

Roderick kien iħobb jigdeb u jwaħħal f’ħaddieħor biex ma jeħilx hu meta jkun għamel xi waħda minn tiegħu. Hekk ġara meta kisser vażun, għax waħħal fil-qattus! Iżda malli kien qed jgħid b’dan lil ommu, dlonk jitfaċċa missieru bil-qattus f’idejh. Kien għadu ġej bih mingħand il-veterinarju. Żgur li ma kienx il-qattus il-ħati! Sewwa jgħidu li l-giddieb għomru qasir.

Nicolette xtrat arloġġ tad-ditta u marret tiftaħar bih l-iskola. Għadda xahar u għodwa waħda Nicolette ndunat li l-arloġġ ma kienx għadu jaħdem. Tal-ħanut qalilha li l-ħsara li kellu tant kienet kbira li kien jaqblilha tixtri wieħed ġdid milli ssewwih! Sewwa jgħidu li mhux kull ma jleqq hu deheb.

Mark m’għamilx ix-xogħol mitlub minnu mill-għalliema. Għalhekk talbitu joħdilha l-firma t’ommu. Mark ħadhielha l-għada filgħodu iżda l-għalliema ssuspettat li l-firma kienet falza. Ma qalet xejn imma meta wasal Jum il-Ġenituri, uriet il-firma lil omm Mark. Meta rat il-firma, omm Mark qalet lill-għalliema li l-firma ma kinitx tagħha. Il-verità kienet inkixfet. Sewwa jgħidu liż-żejt jitla’ f’wiċċ l-ilma.

Is-Sur Agius rebaħ somma flus ġmielha. Issa seta’ jagħmel dak li jixtieq. Seta’ jbiddel id-dar għal waħda akbar u aktar lussuża. Seta’ jixtri kull xorta ta’ rigali għal uliedu. Fuq kollox seta’ jsiefer safra mal-familja tiegħu għal pajjiż mixtieq. Sewwa jgħidu li bil-flus tagħmel triq fil-baħar.

Stephanie u nannitha kienu jinġiebu ħafna. In-nanna ta’ Stephanie kienet tħobb tgħinha fix-xogħol tal-iskola meta din kien ikollha xi diffikultà. Stephanie min-naħa tagħha kienet tgħinha billi tmur tixtrilha. Sewwa jgħidu li kull qalb trid oħra.

Aldo u Kevin kienu qed iġemmgħu l-istikers tal-album tal-futbol. Kevin kien iħobb jixtri l-istikers ta’ kuljum u jwaħħalhom fuq l-album tiegħu. Kultant kien ipartat l-istikers doppji li kellu ma’ sħabu tal-iskola. Mill-banda l-oħra, Aldo kien jieħu kull opportunità biex ipartat l-istikers doppji tiegħu. Ma kienx ipartathom biss l-iskola u l-mużew imma kien jagħtihom lil missieru biex ipartathomlu fuq ix-xogħol. Barra minn hekk, kien imur il-Belt, fi Triq il-Merkanti biex ipartathom ma’ nies oħra. Għalhekk filwaqt li Kevin kellu l-album nofsu vojt, l-album t’Aldo kien nofsu mimli. Sewwa jgħidu li min jorqod ma jaqbadx ħut.

Nathalia kienet tifla intelliġenti. Darba l-għalliema tal-klassi ħeġġitha biex tieħu sehem fi kwiżż edukattiv. Nathalia tgħidx kemm tkabbret malli saret taf b’dan u ma waqfitx tiftaħar li hi kienet se tkun ir-rebbieħa minn Malta kollha. Il-kompetizzjoni bdiet u Nathalia veru bdiet tmur tajjeb.M’għandniex xi ngħidu, tgħidx kemm ftaħret li hi l-aqwa tifla f’Malta. Ġara iżda, li meta waslet biex tieħu sehem fil-finali ma tantx kienet tiflaħ iżda xorta marret għall-programm għax riedet tirbaħ. Peress li ma tantx kienet qed tħossha sew bdiet tieħu ħafna żbalji u spiċċat biex tilfet! Sewwa jgħidu li min jiftaħar jaqa’ l-baħar.

Katrina kienet qed tagħmel proġett tal-iskola ma’ ħabibitha. Kienu ilhom jiltaqgħu għand xulxin għal diversi xhur sabiex jibnuh flimkien. Saħansitra kienu joħorġu flimkien fi tmiem il-ġimgħa sabiex jieħdu xi ritratti relatati mal-proġett. Ftit, ftit, waslu biex lestewh u ppreżentawh lill-għalliema tagħhom biex tikkoreġih. Sewwa jgħidu libil-qatra l-qatra timtela l-ġarra.

Jacob kien tifel fuq ruħu. Fis-sajf kien joqgħod ġewwa post tal-villeġġjatura mal-familja tiegħu. Kien jagħmilha ma’ grupp ta’ ħbieb tamparu. Is-sajf li għadda, kellu esperjenza kerha li ħallietu f’siġġu tar-roti. Dan il-għaliex darba għamel imħatra ma’ sħabu li jaqbeż minn post fil-għoli. Kulħadd beda jgħidlu li din il-ħaġa kienet perikoluża iżda ta’ tifel imqareb li kien, ma ta kas ta’ ħadd u qabeż. Malajr iddispjaċih għax ħabat ma’ blata u spiċċa l-isptar. Spiċċa biex għamel ħsara f’dahru u ma setax jimxi aktar u rrealizza li mal-baħar ma tiċċajtax! Sewwa jgħidu li l-baħar żaqqu ratba u rasu iebsa.

Jonathan kien tifel kwiet u kien joqgħod għalih waħdu waqt il-brejk. Ftit tfal li kienu fil-klassi tiegħu ma kinux jaħmluh kwiet u kienu joqogħdu jitfgħulu xi affarijiet bħal ilma jew ikel biex jittantawh. Jonathan kien jissaporti u ma jgħid xejn. Kulma kien jagħmel kien, li jipprova jaħrabhom. Darba, iżda ma felaħx iżjed u mar jirrapurtahom lis-surmast. Dan bagħat għalihom u tahom ċanfira kif mistħoqq. Sewwa jgħidu li kelb rieqed la tqajmux.

Hi u sejra d-dar mill-iskola, Maria kienet tħobb iċċempel il-qniepen tad-djar tan-nies u titlaq tiġri filwaqt li tistaħba wara kantuniera biex ma tinqabadx. Dawn in-nies tgħidx kemm kienu jirrabjaw meta kienu joħorġu barra biex jaraw min ġie u ma jaraw lil ħadd. Ġara darba iżda, li meta ċemplet qanpiena ta’ dar b’ħasira quddiem il-bieb, sabet mara li dlonk bexxqet il-ħasira u saqsietha x’kellha bżonn! M’għandniex xi ngħidu Maria nkisret u m’għarfitx x’se tweġibha. Fl-aħħar kienet inqabdet fil-fatt. Kif jgħidu, il-ġarra ġejja u sejra fl-aħħar tinkiser.

Nathan kien iffissat fuq ir-roti. L-aħħar rota li xtara, seta’ jagħmel xi akrobaziji biha. Nannuh kien jgħidlu li din it-tip ta’ rota ma jużahiex bl-addoċċ fit-toroq għax seta’ jweġġa’ biha. Fil-fatt Nathan kien jisma’ min-nannuh u kien imur jitrenja bir-rota tiegħu f’kumpless sportiv. Dan il-għaliex kien jaf li għandek tagħti kas tal-esperjenza ta’ min ikun akbar minnek. Il-Malti jgħid li kliem ix-xiħ żomm fih.

Darba kien hemm fenek li kien jgħid lill-annimali ta’ madwaru kemm jaf jiġri u li ħadd ma kien ilaħħaq miegħu. Għodwa waħda fekruna fetlilha tagħmel tellieqa miegħu. L-annimali l-oħra malli semgħu b’dan tgħidx kemm daħku għax qalulha li hi kienet timxi bil-mod u ma kinitx se tlaħħaq miegħu. Bdiet it-tiġrija u l-fenek beda jiġri kemm jiflaħ. Sadanittant il-fekruna bdiet timxi bil-mod. Meta l-fenek ra li l-fekruna ma kinitx tidher, iddeċieda li jistrieħ taħt id-dell ta’ siġra u spiċċa biex raqad raqda fonda. Għadda l-ħin u l-fekruna spiċċat biex għaddietu u rebħet it-tellieqa. Sewwa jgħidu li min jimxi bil-mod jasal kmieni.

Chris kien tifel li kien iħobb il-logħob tan-nar. Sa minn meta kien żgħir kien jistenna s-sajf biex joqgħod iħares lejhom telgħin isebbħu s-smewwiet. Mhux darba jew tnejn li kien jagħti daqqa t’id lil xi żagħżugħ tar-raħal fil-kamra tan-nar għax kien jgħid li meta jikber kien jixtieq jaħdem in-nar. Iżda s-sajf li għadda malajr biddel fehmtu dwar dan għax l-akbar ħabib li kellu kien involut f’inċident fil-kamra tan-nar u spiċċa ħaraq idu kollha. Sewwa jgħidu li min jilgħab man-nar jinħaraq.

Gianluca kien ilu mixtieq għal rota iżda kien jaf li l-familja tiegħu ma setgħetx tikkuntentah għax ma kinux ilhom li siefru safra u kienu nefqu ħafna flus. Iżda Gianluca ma qatax qalbu u ried jagħmel minn kollox biex ikollu rota bl-anqas flus possibbli. Għalhekk għamel avviż fuq l-internet u saqsa lil diversi ħbieb jekk kinux jafu b’xi ħadd li kellu xi rota għall-bejgħ. M’għaddiex wisq żmien li ma bediex jirċievi diversi telefonati min-nies li kellhom xi rota għall-bejgħ. Spiċċa biex mar jara diversi roti sakemm sab waħda għal qalbu u bi prezz irħis.Sewwa jgħidu li min ifittex isib.

Maltese Notesweek 16 - 18

Mr. Duncan Mallia


Mr. Duncan Mallia

Stat Kostrutt

L-Istat kostrutt juri xi ħaġa ta’ xi ħadd (il-possessiv) u jsir permezzta’ rabta bejn l-ewwel nom u t-tieni nom mingħajr l-użu tal-partiċellata’. Fi kliem ieħor, dan isir billi tneħħi l-artiklu ta’ quddiem l-ewwel nomu tneħħi t-ta’ li jkun hemm bejn iż-żewġ nomi.

Eżempji: il-bieb tad-dar – bieb id-dar.il-jum tal-festa – jum il-festaix-xatt tal-baħar – xatt il-baħar

Il-ġurnata ta’ qabel il-festa ngħidulha lejlet il-festa.Lejliet hija plural ta’ lejla.

Nomi li jispiċċaw bl-a jieħdu t jew et fl-istat kostrutt.

Eżempji: il-mara ta’ Lino – mart Linoil-ġrajja ta’ Malta – ġrajjet Malta

Stat Kostrutt

id-dahar tas-siġġu dahar is-siġġu

id-denb tal-qattus denb il-qattus

il-bieb tal-belt bieb il-belt

iż-żmien tal-Milied żmien il-Milied

it-tfal ta’ Rita ulied Rita

it-tifel ta’ Toni iben Toni

it-tifla ta’ Pawlu bint Pawlu

l-għanja tat-tfal għanjet it-tfal

il-ħidma tal-bniedem ħidmet il-bniedem

il-lejla tal-Milied lejlet il-Milied

ix-xewqa ta’ missieri xewqet missieri


Mr. Duncan Mallia

Sinjali tal-Punteġġjatura

. tużah fl-aħħar tas-sentenza

, tużaha biex tieħu pawża f’sentenza u meta jkollok lista ta’ affarijiet

“ ” tużahom meta jkun qed jitkellem xi ħadd

? tużaha meta tistaqsi mistoqsija

A B Ċ tużahom fil-bidu tas-sentenza u meta tikteb isem (nom propju)

! tużaha meta trid turi stagħġib

punt

virgola

virgoletti

punt tal-mistoqsija

“ ”

Il-punt jintuża biex jagħlaq sentenza.

Iz-ziju xtara ħmar

Il-virgola tintuża l-iżjed biex tifred lista ta’ kliem fl-istess sentenza.

Malta Sqallija Ċipru u Kreta huma gżejjer

Quddiem u qatt ma nużaw virgola.

Fir-razzett

rajna baqar

mogħoż nagħaġ

tiġieġ u żwiemel

Il-virgoletti doppji jintużaw biex jiġbru dak li jintqal f’diskors

dirett.

“ ”

“Moska hija l-belt kapitali tar-Russja,” spjega l-għalliem.

Il-punt tal-mistoqsija tintuża

biex tagħlaq sentenza li

tistaqsi mistoqsija.

Għalfejn ma ġejtx skola lbieraħ

Il-virgoletti singli jintużaw meta jkun hemm xi kelma bl-Ingliż jew b’xi lingwa

oħra fis-sentenza.

‘ ’

Il-ġimgħa l-oħra Toninu xtara ‘smartphone’.

bullets

Il-bullets nużawhom meta rridu niktbu lista.

Permezz tal-bullets ikun iktar faċli biex naqraw u nifhmu l-lista.

Il-bullets jinkitbu taħt xulxin. Qabel nibdew il-lista bil-bullets nużaw il-colon (:) biex nuru dak li jkun ġej b`mod ċar.

L-ewwel ġurnata tal-iskola t-tfal iridu jġibu magħhom:

• erba’ pitazzi• kuluri• fardal• karti bojod• il-kotba• dizzjunarju


Mr. Duncan Mallia

Diskors Dirett u Diskors Indirett

L-għalliem qal lit-tfal, “Oqogħdu attenti.”Din is-sentenza ngħidu li fiha diskors dirett.

Jekk xi ħadd jirrapporta x’qal l-għalliem niktbu:L-għalliem qal lit-tfal biex joqogħdu attenti.Is-sentenza issa qegħda f’diskors indirett.

Meta taqleb minn diskors dirett għal diskors indirett oqgħod attent li:

• ġeneralment, il-verb tad-diskors dirett jinqaleb għall-Perfett(Passat).

Eżempju: Janet qalet, “Inħossni ma niflaħx.”Janet qalet li ħassitha ma tiflaħx.

https://www.google.com.mt/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwi39vei_67ZAhUCsaQKHYP4CoYQjRx6BAgAEAY&url=https://www.miscw.com/call-duration-summaries-5392.html&psig=AOvVaw0E0VrmBpfnP_gKz24cLgBQ&ust=1519027142601788

https://www.google.com.mt/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwi39vei_67ZAhUCsaQKHYP4CoYQjRx6BAgAEAY&url=https://www.miscw.com/call-duration-summaries-5392.html&psig=AOvVaw0E0VrmBpfnP_gKz24cLgBQ&ust=1519027142601788

F’Diskors Dirett ngħidu…

dalgħodu dik l-għodwa

ilbieraħ il-jum ta’ qabel

il-ġimgħa l-oħra il-ġimgħa ta’ qabel

filgħaxija dik il-lejla

is-sena l-oħra is-sena ta` qabel

għada l-għada

F’Diskors Indirett ngħidu…


Mr. Duncan Mallia

In-numri 1-20 u

l-għaxriet

• meta nagħmlu l-kontijiet u naħdmu s-somom;

Meta nużaw in-numri?

• meta nmorru nixtru;

• biex ngħidu u niktbu l-ħin;

• meta niktbu xi dati u fil-kalendarju;

• biex inċemplu lil ħaddieħor;

• fir-rapport tat-temp;

• f’riżultati ta’ eżamijiet jew xi sports.

Tgħallem ikteb in-numri 1 sa 20

wieħed1tnejn2tlieta3erbgħa4ħamsa5sitta6

sebgħa7tmienja8disgħa9għaxra10

ħdax11tnax12

tlettax13erbatax14ħmistax15sittax16sbatax17tmintax18dsatax19għoxrin20

Tgħallem ikteb in-numri 10 sa 100

għaxra10għoxrin20tletin30

erbgħin40ħamsin50sittin60

sebgħin70tmenin80disgħin90mija100

29 38

47 56

65 74

83 92

In-numri mal-oġġetti

qamar

wieħed

żewġ

tapiti

tliet kompjuters

erba’ basktijiet

ħames arloġġi

sitt

kuluri

seba’

werqiet

tmien karozzi

disa’ friefet

għaxar

għenbiet

Minn 11 sa 19 jieħdu –il li tinhemeż magħhom b`sing wieħed li jinkiteb wara n-numru.

In-nom jinkiteb fis-singular.

ħdax-il ballun

tnax-il flixkun

tlettax-il flokk

erbatax-il ktieb

ħmistax-il fjura

sittax-il nannakola

sbatax-il frawla

tmintax-il tadama

dsatax-il boċċa

Tgħallem ikteb in-numri sew bil-Malti billi tuża l-mudelli

ħamsa ħames ħamest

tnejn żewġ żewġt

tlieta tliet tlett

erbgħa erba` erbat

sitta sitt sitt

sebgħa seba` sebat

tmienja tmien tmint

disgħa disa` disat

għaxra għaxar għaxart

Aħna niktbu : ħamsin

erbgħin

sebgħin

disgħin

Għalhekk niktbu:

Ommi xtrat (4)______ ħutiet.

(ngħidu ħames ħutiet)

erba`

Kull filgħodu jkun hemm

quddiesa fis- (7)_______.

(ngħidu quddiesa fil-ħamsa)

sebgħa

Missieri għasar (9)______

larinġiet.

(ngħidu ħames larinġiet)

disa`

Pitazzi fadal (10)________.

(ngħidu fadal ħamsa)

għaxra

Fit-tellieqa Toninu ġie

(10)_________ post.

(ngħidu l-ħames post)

l-għaxar

Konna qed nieħdu gost u

malajr saru s-(6) ______.

(ngħidu saru l-ħamsa)

sitta

Oħti ser tagħlaq _____

snin.

(ngħidu ħames snin)

tliet

Il-posta tagħlaq fit- _____ .

(ngħidu tagħlaq fil-ħamsa)

tlieta

In-numri li nużaw quddiem in-nomi jistgħu jorbtu ‘t’ magħhom.

Dan jiġri quddiem nomi li jibdew b’żewġ konsonanti u jieħdu vokali tal-leħen, speċjalment meta jkunu nomi b’sillaba waħda.

Meta niktbu:

erbat itfal

sebat ibliet

disat ifniek

għ

taqa’

ħamest ibniet

Xi eżempji oħra:

sitt ijiem

għaxart isriep

tlett ifrieħ

żewġt iħbieb

Mijiet, Eluf, Għaxart Elfijiet,

Mitt Elfijiet, Miljuni

Mijiet

100 mija

200 mitejn

300 tliet mija

400 erba’ mija

500 ħames mija

600 sitt mija

700 seba’ mija

800 tmien mija

900 disa’ mija

Eluf

1,000 elf

2,000 elfejn

3,000 tlett elef

4,000 erbat elef

5,000 ħamest elef

6,000 sitt elef

7,000 sebat elef

8,000 tmint elef

9,000 disat elef

Għaxart Elfijiet

10,000 għaxart elef

20,000 għoxrin elf

30,000 tletin elf

40,000 erbgħin elf

50,000 ħamsin elf

60,000 sittin elf

70,000 sebgħin elf

80,000 tmenin elf

90,000 disgħin elf

Mitt Elfijiet

100,000 mitt elf

200,000 mitejn elf

300,000 tliet mitt elf

400,000 erba’ mitt elf

500,000 ħames mitt elf

600,000 sitt mitt elf

700,000 seba’ mitt elf

800,000 tmien mitt elf

900,000 disa’ mitt elf

Miljuni

1,000,000 miljun

2,000,000 żewġ miljuni

3,000,000 tliet miljuni

4,000,000 erba’ miljuni

5,000,000 ħames miljuni

6,000,000 sitt miljuni

7,000,000 seba’ miljuni

8,000,000 tmien miljuni

9,000,000 disa’ miljuni


Mr. Duncan Mallia

Frazzjonijiet

Il-Frazzjoni turi parti minn ħaġa sħiħa.

½ nofs

⅓ terz

¼ kwart

¾ tliet kwarti

⅔ żewġ terzi

Frazzjonijiet fis-sentenzi

Ħallejt (¼) kwart mill-pizza fil-kaxxa biex nikluha aktar tard id-dar.

(½) Nofs is-sala kienet mimlija bin-nies.

(¾) Tliet kwarti mit-tfal m’għamlux ix-xogħol għax sabuh tqil u l-għalliema spjegatu mill-ġdid.

(⅓) Terz ta’ ħmistax huwa ħamsa.

(⅔) Żewġ terzi tat-tfal kienu bniet.

Deċimali

Id-Deċimali huma tip ta` frazzjonijiet li niktbuhom billi nużaw il-punt(decimal point).

2.03 tnejn punt żero tlieta

6.15 sitta punt wieħed ħamsa

5.29 ħamsa punt tnejn disgħa

4.7m erba’ metri punt sebgħa

1.90m metru punt disgħa żero

8.48m tmien metri punt erbgħa tmienja

56.1m sitta u ħamsin metru punt wieħed

103.07 mija u tlieta punt żero sebgħa

Flus

Ismijiet ta` flus jinkitbu dejjem b’ittra żgħira eżempju: ewro,sterlina. Il-kelma ewro ma tiħux plural. Qatt ma ngħidu ewros jewewri.

4ċ erba’ ċenteżmi30ċ tletin ċenteżmu50ċ ħamsin ċenteżmu€2 żewġ ewro€15 ħmistax-il ewro€19 dsatax-il ewro

€1.60 ewro u sittin ċenteżmu€100 mitt ewro


Mr. Duncan Mallia

Espressjonijiet u Idjomi Maltin


Idjoma Tifsira

baqa’ jsaffar baqa’ b’xejn

beda jrodd is-slaleb ma setax jemmen dak li qed jara

bl-għeruq u bix-xniexel b’kollox

bejn ħaltejn mhux deċiż

bejn sema u ilma ‘il bogħod mill-art

bis-sewwa jew bid-dnewwa bilfors

dabbar rasu telaq biex jiskarta

daħal fih innifsu ħaseb sew

daħħal fellus f’rasu daħallu suspett

daħħlek fil-but għamel bik li ried


Idjoma Tifsira

dendel geddumu għamel in-nervi

dlam taqtgħu b’sikkina dlam ċappa

fanfru iħobb jiftaħar

fetaħlu għajnejh wissieh għall-ġid tiegħu

fittex ix-xagħra fl-għaġina ra ma’ xiex se jaqbad

fommu sieket jitkellem biss għall-bżonn

frisk bħal ħassa ma jinkwetax

f’ħakka t’għajn malajr

f’radda ta’ salib f’ħin qasir ħafna

f’sakra ma jarax art siker u m’għadux jirraġuna


Idjoma Tifsira

fuq ix-xwiek anzjuż

ġab id-dinja fit-tarf għamel għaġeb għalxejn

ġab għajnejh wara widnejh stagħġeb

ġej bid-dgħajsa ġej biċ-ċajt

ġew fl-idejn iġġieldu bl-idejn

ġewwa x-xilep! irnexxielna!

ġismu qam xewk xewk beża’ ħafna

għadma u ġilda irqiq ħafna

għajnejh akbar minn żaqqu jiekol iżjed milli jmissu

għajnu marret bih raqad


Idjoma Tifsira

għamel il-bsaten fir-roti fixkel

għamilli demmi ilma irrabjani wisq

għandu bokka bih jiftaħar ħafna bih

għandu flus kemm jesa’ ġildu għandu ħafna flus

għomru u żmienu kważi ħajtu kollha

ħa r-ruħ irkupra

ħa falza stikka ħa żball

ħabta u sabta f’daqqa waħda

ħadem daqs kelb ħadem ħafna u iebes

ħadmu id f’id għenu lil xulxin


Idjoma Tifsira

ħammarlu wiċċu ġiegħlu jistħi

ħobża u sikkina dejjem flimkien

idu iebsa ma jħobbx jgħin

illejla qabel għada issa stess

imnieħru mxammar supperv, imkabbar bih innifsu

infetħu bwieb is-sema ħafna xita f’daqqa

jiġri daqs ir-riħ jiġri u ħafif ħafna

jinten seba’ pesti jinten ħafna

jiswa mitqlu deheb jiswa ħafna flus

kellu seba’ mitt sena kien fuq ix-xwiek


Idjoma Tifsira

kemmex xofftejh ma ħax gost

kielu bil-ħars ħares lejh u flieh sew

kiesaħ u biered bla mistenni

kixef il-borom kixef it-taħwid u s-sigrieti

kliemu ħelu jaf imur man-nies

lagħab man-nar daħal fil-periklu

m’għandux kwiet f’ġismu mqareb

m’ogħla hawn twil ħafna

ma jagħrafx A minn B injorant

mar għand Alla miet


Idjoma Tifsira

marret għajnu bih raqad

mejjet bil-għatx għandu għatx kbir

mimli daqs bajda ma joqgħod xejn aktar fih

minn sbieħ Alla minn filgħodu kmieni

minn widna jidħol mill-oħra joħroġ li tgħidlu għalxejn

minn żmien żemżem / il-brodu antik ħafna

moħħ ir-riħ bla għaqal

moħħu jagħtih bravu

moħħu jilħaqlu makakk

naxru minn tulu waqqgħu


Idjoma Tifsira

nofs leħja mhux komplut

qabad miegħu bħal qarnita ma ħalliehx bi kwietu

qagħad b’seba’ għajnejn qagħad attent ħafna

qajjem rixu ma baqax jistħi

qalbu għamlet tikk inħasad b’li sema’

qalbu tħabbat sitta sitta imbeżża’

qata’ qalbu ma kompliex

qatta’ l-karti ma riedx ikollu x’jaqsam iktar

qdieh mill-koxxa qdieh sew u bla tgergir

qisu mejda tal-qubbajt jattendi l-festi kollha


Idjoma Tifsira

qisu melħa jindaħal wisq

qisu sifja irqiq ħafna

ra l-mewt ma’ wiċċu għadda minn xi periklu

ras iebsa iridha tgħaddi dejjem tiegħu

ras maqtugħa ma jafx x’se jaqbad jagħmel

refa’ jdejh fuqi sawwatni

riħa taqsam riħa qawwija

sab l-Amerka skopra xi ħaġa

sajjetta fil-bnazzi xi ħaġa mhix mistennija

sebgħu dritt m’għandux minn xiex jistħi


Idjoma Tifsira

siequ fil-ħofra wasal biex imut

spalla ma’ spalla flimkien

stenna l-bajtra taqa’ f’ħalqu irid riżultat tajjeb u ma jaħdimx

ta’ fuqu senduqu fqir, m’għandux ħliefhom

ta’ ġewwa jiġi minni, tal-familja

ta’ sebgħu f’ħalqu żgħir u ma jifhimx

ta’ wara l-muntanji stramb, għadu lura

ta’ żaqqu f’fommu dak li jħoss jgħidu

tad-dinja l-oħra ma titwemminx

tapp qasir


Idjoma Tifsira

ta daqqa t’għajn ħares u ħa ħsieb

ta daqqa t’id għenu

tah il-ġenb warrbu

tahielu bl-imgħarfa għamillu risposta faċli

taz-zokkor kollu ħlewwa u manjieri tajbin

tefa’ l-ankri baqa’ fejn kien u ma ċċaqlaqx

tefa’ l-ġebla fuq saqajh ġab l-inkwiet fuqu nnifsu

tilef il-boxxla ma baqax iġib ruħu b’mod normali

tilef il-qaleb u l-ġbejna tilef kollox

ward u żahar kollox miexi sew


Idjoma Tifsira

wiċċ Laskri wiċċ li qatt ma jitbissem

xemx taqli l-ankri / gremxul xemx qawwija

xewka ma jħallikx bi kwietek

xi darba tmiss lill-Papa lil kulħadd jiġri xi ħaġa

xidja jaqbad ma’ kulħadd

xogħol ta’ kafkaf xogħol bi traskuraġni

xoroblu demmu ħadlu wisq flus ta’ xi servizz

xtaq l-art tibilgħu staħa ħafna

żaqqu ma’ daru ma jiflaħx iżomm bil-ġuħ

żelaq fin-niexef żbalja fejn ma kellux għalfejn

Ikteb b’Malti korrett

Minflok issortjajt il-karti nistgħu ngħidu…

għażilt il-karti

Minflok nisslajsjaw l-ġobon nistgħu ngħidu…

inqattgħu l-ġobon

Minflok nikkattjah biċċa biċċa nistgħu ngħidu…

naqtgħu biċċabiċċa

Minflok l-ikel qed jikkuljanistgħu ngħidu…

l-ikel qed jibred

Minflok thank you nistgħu ngħidu…

grazzi

Minflok tispreddja l-kunserva nistgħu ngħidu…

tidlek l-kunserva

Minflok tirrowstja t-tiġieġ nistgħu ngħidu…

tixwi t-tiġieġ

Minflok tibbejkja l-ħobż nistgħu ngħidu…

taħmi l-ħobż

Minflok il-mummy nistgħu ngħidu…

ommi

Minflok nilgħab gamenistgħu ngħidu…

nilgħablogħba

Minflok ippressajt il-buttuna nistgħu ngħidu…

għafast il-buttuna

Minflok okay nistgħu ngħidu…

tajjeb

Minflok nixrob drink frisk nistgħu ngħidu…

nixrob xarbafriska

Maltese Notesweek 26 - 30

Mr. Duncan Mallia

maltese year 6 study notes 2019/20 › 2020 › ... · il-mamma u l-għerq hemm verbi li huwa...

Documents